Epistemologia Wykłady Paweł Łupkowski

SAVE OFFLINE

Wykłady Epistemologia ~Paweł Łupkowski www.staff.amu.edu.pl/~p_lup

Esej • • • • •

Encyklopedia Stanford'a – dobre źródło Duży plus za źródła w języku angielsku (bibliografia) Jeszcze większy plus za autorskie argumenty i kontrargumenty Najlepiej napisać i zrecenzować, odłożyć na jeden dzień i wrócić do eseju lifehack wprowadzenie dobrej kategoryzacji na początku swojej pracy b. pomaga

Ciekawe rzeczy do ogarnięcia • •

Kongres futurologiczny Stanisława Lema Logikomiks – w poszukiwaniu prawdy [komiks o logice] Wykład 1 (8 października 2014) Epistemologia i filozofia nauki: charakterystyka dyscyplin Wykład z wprowadzenia do filozofii (tam są opisane te stanowiska)

• •

•

•

•

•

•

•

•

Epistemologia – nauka/teoria o poznaniu (odpowiada na pytanie: Czym jest poznanie?) Dyscypliny ◦ Opisowe ◦ Normatywne Problem Arche (jońscy filozofowie przyrody) – problem budowy rzeczywistości (z czego to wszystko zbudowane jest?) ◦ Tales – woda; woda jest potrzebna do życia i może występować w różnych stanach ◦ Anaksymander – apeiron (bezkres) ◦ Anaksymenes - powietrze ◦ Heraklit – ogień; bo wprowadza zmianę ▪ to ten sam, co powiedział "wszystko płynie", bo wszystko się zmienia ◦ Pitagorejczycy – liczba ▪ byli lekko sekciarscy ◦ Empedokles – cztery elementy (woda, powietrze, ogień, ziemia) ◦ Demokryt – atomy i próżnia Heraklit – jako pierwszy poważnie krytykuje poznanie zmysłowe (nie doprowadzi ono nas do tego, co jest wiarygodne) ◦ Zmysły nas zwodzą, więc nie powinniśmy na nich budować tego, czemu chcemy zaufać ◦ Uważał, że wszystko się nieprzerwanie zmienia, ale jego zdaniem istniał logos (rozumne działanie w świecie, które sprawia, że to wszystko ma sens) Eleaci – zmysły nas zwodzą na tyle, że nie pokazują tego, co się dzieje naprawdę ◦ O rzeczach można mieć tylko mniemanie ◦ O bycie można poznać prawdę Demokryt - pierwszy zwrócił uwagę na subiektywny charakter poznania ◦ [Żywoty i poglądy słynnych filozofów, Diogenes Laertios] ◦ Obiektywnie znamy jedynie własności ilościowe (ilu nas jest w sali wykładowej) ◦ Takie, które pojawiają się w trakcie procesu poznawczego (kolory, wygląd) są nieobiektywne Sofiści – skrajny empiryzm (sensualizm) ◦ wszelka wiedza pochodzi ze zmysłów ◦ Także relatywizm i subiektywizm (każdy może mieć własną prawdę) Platon ◦ Jeśli rozstrzygnę, co istnieje na prawdę (stanowisko ontologiczne; koncepcja idei) mogę zadać pytanie "Co mogę poznać i jak mogę poznać?" (stanowisko epistemologiczne) ◦ Natywizm – wszystkie idee i nasza wiedza jest wrodzona, tylko jej nie pamiętamy Arystoteles

◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦

Uczniem Arystotelesa był Aleksander Wielki Przejmuje sporo rzeczy od Platona, ale wiele z nich modyfikuje Poznanie zaczyna się od doświadczenia zmysłowego "Żeby poznać życie ziemnych zwierząt kopał tunele i właził w nie" :D Jako pierwszy wyraźnie rozgraniczył postacie poznania Koncepcja prawdy Zajmował się też fizyką

• •

Średniowiecze – odwrót od klasycznego filozofowania na rzecz wiązania filozofii z religią Czasy nowożytne ◦ Kartezjusz, jego cogito ergo sum ▪ Mniej więcej od tego momentu zaczyna się rozwijać ówczesna fizyka ◦ Locke i empiryzm brytyjski

•

Klasyczne zagadnienia epistemologiczne ◦ 3 klasyczne (aż do bólu) podejmowane zagadnienia ▪ Źródeł poznania (co poznajemy) ▪ Granic poznania (co możemy poznać) ▪ Zagadnienia prawdy

•

Psychologiczne zagadnienie źródeł poznania ◦ Czy istnieją pojęcia wrodzone (ideae innatae)? ▪ Racjonaliści genetyczni – takie pojęcia istnieją ▪ Empiryście genetyczni – nie istnieją Metodologiczne zagadnienie poznania ◦ Jaką rolę w naszym poznaniu odgrywa doświadczenie? • Racjonalizm metodologiczny ◦ a priori – jest wrodzone • Empiryzm metodologiczny ◦ duża rola doświadczenia Intersubiektywność poznania ◦ Zagadnienie metod pozyskiwania wiedzy ▪ Racjonalizm • rezultaty czynności poznawczych powinny być intersubiektywnie komunikowalne i intersubiektywnie sprawdzalne ▪ Irracjonalizm • Odrzucają jeden z powyższych warunków

•

•

•

Zagadnienie granic poznania ◦ Zagadnienie immanentnych granic poznania ▪ Czy podmiot poznający może w poznaniu wykroczyć poza swoją sferę immanentną? • Epistemologiczny idealizm immanentny udziela odpowiedzi negatywnej (Berkeley) • Epistemologiczny realizm immanentny odpowiada twierdząco: podmiot poznający poznaje nie tylko własne "przeżycia" (Russell) ◦ Zagadnienie poznawczego dostępu do rzeczywistości ▪ Czy przedmioty transcendentne są poznawalne? • Epistemologiczny idealizm transcendentalny odpowiada przecząco (Kant) • Epistemologiczny realizm transcendentalny ????...

•

Zagadnienie prawdy ◦ Kiedy wiemy, że dotarliśmy do prawdy? ◦ Koncepcja klasyczna – prawda jest zgodnością myśli z rzeczywistością ◦ Nośnik prawdy ▪ platonizm – gdzieś dla każdego zdania, jest idealny sąd obiektywny

•

Inne zagadnienia epistemologiczne

◦ •

sceptycyzm

Filozofia nauki ◦ Dyscypliny ▪ epistemologia ▪ ogólna metodologia nauk ▪ filozofia nauki Wykład 2 (15 października 2014) Koncepcje prawdy I

•

•

•

O różnych pojęciach prawdy ◦ Prawda – podstawowa wartość epistemiczna ◦ Epistemologia bywa określana jako nauka o przekonaniach i ich istoty własnościach, w tym też o kryteriach oceny przekonań ◦ Intuicje podpowiadają, że najważniejszą cechą przekonań jest ich prawdziwość, przekonania są wartościowe, o ile są prawdziwe ◦ Prawdziwe przekonania powinny gwarantować skuteczność działań (ala ewolucyjne wyjaśnienie: prawdziwe przekonania gwarantują przeżycie) Pojęcia prawdy ◦ Epistemologiczne – pojęcie prawdy związane jest z poznaniem ◦ Ontologiczne – tam gdzie mamy do czynienia z rozważaniami o tym co istnieje ▪ Pojawia się np w koncepcjach średniowiecznych: Augustyn (prawda to to, co jest), filozofowie średniowieczni często przyjmowali byt za nośnik prawdy (prawdą jest byt, to, co istnieje) ◦ Aksjologiczne ▪ mamy z nim do czynienia wtedy, gdy prawdę określa się np jako cel dążeń (np nauka jest kumulatywna: dążymy do tego aby poznać prawdę) Pojęcia prawdy (opozycje) ◦ prawda/fałsz (rzeczywistość niezależna od nas/naszych przekonań) ▪ mamy na myśli prawdę rozumianą jako (w ujęciu klasycznym) zgodność z rzeczywistość ◦ prawda/kłamstwo ▪ myśli to, że ktoś mówi coś zgodnego ze swoimi przekonaniami. To pierwsze pojęcie jest epistemologiczne, drugie może mieć charakter epistemologiczny lub aksjologiczny ◦ Wyrażenia "mówi prawdę w pierwszym/drugim sensie" nie są równozakresowe

•

Teorie prawdy ◦ Klasycznego ◦ Nieklasyczne (kryterialne)

•

Klasyczna definicja prawdy ◦ Arystoteles ▪ Pierwsze sformułowanie z Metafizyki Arystotelesa: "Mówić o tym, co istnieje, że istnieje, a o tym, co nie istnieje, że nie istnieje, jest prawdą (...)" ◦ Tomasz z Akwinu (potrafił dyktować do 5 książek na raz :) ▪ "Prawda jest to zgodność myśli z rzeczywistością" ▪ Uważa się tę koncepcją za klasyczną, bo odwołuje się do Arystotelesa Klasyczna czy korespondencyjna definicja prawdy? ◦ Podstawowa intuicja: prawdziwość zdania Z polega na tym, że zdanie to koresponduje z pewnym faktem ◦ Teorie klasyczne utożsamia się zazwyczaj z teoriami korespondencyjnymi ◦ Rozróżnienie Woleńskiego ▪ Odróżnimy teorie klasyczne od korespondencyjnych (ta druga jest czymś więcej od klasycznej, która jest pewnego rodzaju bazą) ◦ Korespondencyjna teoria prawdy ▪ prawdziwość polega na zgodności z rzeczywistością

•

zgodność ma taką-a-taką naturę Teoria korespondencyjna dodaje coś na temat ontologicznej natury korespondencji ◦ Teoria klasyczna ▪ prawdziwość polega na zgodności z rzeczywistością ◦ Inna terminologia ▪ teorie klasyczne – mówią o korespondencji w słabym sensie (Ajdukiewicz, Tarski) ▪ teorie korespondencyjne – o korespondencji w sensie mocnym (Russell, Wittgenstein) ▪ ▪

•

Russella teoria prawdy ◦ Bertrand Russell (1872-1970) ▪ był logikiem, matematykiem, filozofem, eseistą, ale i...działaczem społecznym (6 miechów w więzieniu za działalność pacyfistyczną) ▪ Współautor Principia mathematica ale i... laureat literackiej Nagrody Nobla (1950) ▪ I jarał ciągle fajkę ◦ Russella warunku wstępna dla definicji prawdy: Poprawna teoria prawdy powinna... ▪ Stanowić zarazem teorię fałszu ▪ Ujmować prawdę jako własność przekonań: nośnikiem prawdy są, według Russella, przekonania (mniemania), nie ma sensu rozważać "niemniemanych" przez nikogo nośników prawdziwości [NP] ▪ Definiować prawdę w odniesieniu do czegoś zewnętrznego względem umysłu ▪ Jednym zdaniem: Prawda zdaniem Russella jest korespondencja (odpowiedniość) przekonania z rzeczywistością ◦ Przykład: Marianka sądzi, że Mikołaj jara się Arturem • Podmiot (Marianka) ma jakąś treść przekonania (M jara się mną) ▪ Każde przekonanie jest pewna relacją ▪ Jest to relacja pomiędzy podmiotem a treścią przekonania ▪ Jeden z argumentów takiej relacji jest też relacją ◦ Odpowiedniość? ▪ Przekonanie jest prawdziwe, gdy relacja, która sama stanowi część tego przekonania (argument relacji), rzeczywiście wiąże swoje argumenty. W innym przypadku przekonania jest fałszywe ▪ Przekonanie jest prawdziwe, gdy jego przedmioty są powiązane tak, jak to przekonanie stwierdza, że są ▪ Przekonanie jest prawdziwe, gdy kompleks (relacja i jej argumenty), który jest jego częścią, istnieje rzeczywiście, jest faktem; fałszywe, gdy on nie istnieje ◦ Natura korespondencji [korespondencja – kores.] ▪ Russella teoria prawdy jest dobrą eksplikacją koncepcji Arystotelesa ▪ Pozwala określić naturę kores. - jest to zgodność pomiędzy kompleksem, który stanowi część przekonania, a pewnym faktem ◦ Wady ▪ Rozważmy przekonania • „Otello sądzi, że Desdemona nie kocha Kasjusza” - jeśli jest prawdziwe [jest prawdziwe - 1], to koresponduje z faktem negatywnym • „Jan sądzi, że Zosia go kocha lub że Stasia go kocha” - jeśli 1, to koresponduje z faktem molekularnym • „Każdy kiedyś kogoś kocha” - koresponduje z faktem ogólnym

•

Alfred Tarski (1901-1983) i teoria semantyczna [TS] ◦ Tarski formułował swoją teorię dla języków formalnych (i jako semantyka języków formalnych ta koncepcja jest powszechnie akceptowana na całym świecie) ◦ Miał jednak pełną świadomość, że dotyka przy tym problemów filozoficznych, uważał, że jego teoria jest dobrą eksplikacją klasycznej koncepcji prawdy [KKP] ◦ W rozważaniach filozoficznych dotyczących teorii prawdy dla języka naturalnego przytacza się tzw. konwencję T ◦ Konwencja T to warunek merytorycznej trafności teorii prawdy, sformułowany przez Tarskiego przed samą teorią (czyli „przepis” jak skonstruować poprawną definicję

•

•

•

•

prawdy – warunek poprzedzający właściwą definicję prawdy) Konwencja T ◦ Teoria prawdy dla języka J (sformułowana w metajęzyku MJ) jest merytorycznie trafna wtw dla każdego zdania Z języka J z teorii tej wynika równoważność o postaci: Zadanie „Z” jest prawdziwe wtw P (gdzie „Z” jest nazwą zdania Z, zaś P jest przekładem zdania Z na metajęzyk M) Paradoks kłamcy ◦ Zdanie zapisane kursywą jest fałszywe ◦ Zdanie zapisane kursywą jest fałszywe wtw zdanie „Zdanie zapisane kursywą jest fałszywe” nie jest prawdziwe Powrót do Tarskiego ◦ Teoria prawdy Tarskiego rozwiązuje problem paradoksu kłamcy za cenę wprowadzenia rozróżnienia między językiem przedmiotowym a metajęzykiem ◦ Paradoks kłamcy powstaje jednak głównie z tego powodu, że rozważamy zdania „samoodnośne” ◦ Tarski wprowadzając język przedmiotowym rozjebał paradoks kłamcy (choć nie wszystkim to rozwiązanie się podoba, bo nie pasuje do języków naturalnych) Nieklasyczne Teorie Prawdy ◦ Problemy Klasycznej definicji prawdy ▪ brak kryterium prawdziwości ▪ problem natury korespondencji • na czym polega zgodność myśli z rzeczywistością • Czy mamy w tej korespondencji do czynienia z identycznością czy podobieństwem? ▪ (dotyczy teorii korespondencyjnej w mocnym sensie) trudności z wyjaśnieniem prawdziwości zdań przeczących i tautologicznych ◦ Jakie jest kryterium prawdziwości? ▪ Klasyczna koncepcja prawdy, dostarcza definicji prawdy (bez wątpienia definicji najbardziej popularnej w całych dziejach tego pojęcia) ▪ Nie dostarcza natomiast kryterium prawdziwości ▪ Posługując się koncepcją klasyczną możemy powiedzieć na czym polega definicja prawdy, ale nie dostarcza kryterium prawdziwości ◦ Problem w wydaniu sceptyków ▪ Aby wiedzieć, że zdanie Z jest prawdziwe musimy dysponować kryterium prawdziwości, o którym wiemy, że jest kryterium wiarygodnym ▪ Aby wiedzieć, że takie kryterium jest wiarygodne, musimy to kryterium ocenić innym wiarygodnym kryterium (błędne koło) ▪ Sceptyk mówi, że nie możemy wiedzieć, że kryterium K jest wiarygodne ▪ Kontrargument: argument sceptyków odnosi się także do ich własnej teorii Inny argument: Jeśli prześledzimy jak nauczyliśmy się pojęcia prawdy jako dzieci, to wychodzi na to, że uczyliśmy się tego pojęcia według konkretnych kryteriów • W takim razie powinniśmy utożsamić z tymi kryteriami naszą teorią prawdy, a klasyczna koncepcja prawdy jest do niczego niepotrzebna • Nie przeszkadza w niczym fakt, iż będzie to czysto subiektywne kryterium dla każdego z osobna ▪ Klasyczna koncepcja jest bezużyteczna Klasyczna koncepcja prawdy podaje definicje prawdy, natomiast nie podaje kryterium prawdziwości Nieklasyczne koncepcje podają kryterium, które utożsamiają z definicją (stąd kryterialne koncepcje prawdy) Wg nieklasycznych koncepcji, prawda polega na zgodności z ostatecznymi, nieodwołalnymi kryteriami 4 podstawowe rodzaje nieklasycznych teorii prawdy ▪ ewidencyjna ▪ pragmatyczna ▪ koherencyjna ▪

◦ ◦ ◦ ◦

▪

konsensualna Wykład 3 (22 października 2014) Koncepcje prawdy II

•

• •

Nieklasyczne koncepcje prawdy [NKP] ◦ Problemy klasycznej definicji prawdy (na poprzednim wykładzie) ◦ W życiu codziennym częściej interesujemy się sprawdzianami prawdy – tj. kryteriami prawdziwości – niż definicja pojęcia prawdy ◦ KNP jest bezużyteczna NKP podają jakieś kryterium prawdziwości (dlatego mówi się kryterialne koncepcje prawdy) 4 podstawowe KNP ◦ Ewidencyjna (teoria oczywistości ~Kartezjusz) ▪ Nie chodzi o to, co wydaje się oczywiste komuś ▪ Jest oczywiste, ze różne rzeczy, które wydają się nam oczywiste w pewnym momencie, w innym okazują się fałszywe ▪ W rozważaniach Kartezjusza prowadzących go do cogito ergo sum oczywistość (jasność i wyraźność idei) stanowi kryterium prawdy ▪ !Chodzi o to, co musi być oczywiste dla każdego podmiotu! ▪ Kartezjusz uważał cogito ergo sum za niepowiątpiewalny aksjomat/rozumowanie ▪ Wątpię, zatem myślę, jest myśl (i świadomość myślenia), zatem istnieje podmiot tej myśli – moja jaźń ▪ Dlaczego jednak myśl musi istnieć na podłożu jaźni? • Rozumowanie Kartezjusza jest osadzone głęboko w scholastycznej doktrynie, zgodnie z którą nie ma atrybutu, czyli własności bez substancji (wg Kartezjusza myśl jest atrybutem własności substancji duchowej) ▪ Krytykę tego rozumowania można znaleźć już u Hume'a – to co uważamy za jaźń jest w istocie ciągiem idei (strumieniem świadomości), żadna jaźń jako taka nie jest nam w poznaniu dostępna ▪ Rozumowanie Kartezjusza nie zaprowadzi nas zresztą daleko, nawet jeśli przyjmiemy cogito ergo sum za dobry punkt wyjścia. Istnieję, mam doznania jakby-świata zewnętrznego ◦ Teorie pragmatyczne ▪ Teorie pragmatyczne w najprostszej wersji należy wiązać z użytecznością, skutecznością ▪ Etykietka „pragmatyzm” wskazuje na związek z praktyką, działaniem ▪ Pragmatyzm to nurt filozoficzny, który powstał w Ameryce w XIX wieku ▪ !Należy go wiązać z trzema doktrynami • poglądy są hipotezami a idee planami działania (teoria umysłu) • idee można wyjaśnić, ukazując ich związek z działaniem (teoria znaczenia) • poglądy są prawdziwe, jeżeli są skutecznymi narzędziami przewidywania i działania (teoria prawdy) ▪ Znani przedstawiciele • Charles Sanders Peirce (1839-1914) ◦ Pisał, że filozofia pragmatyzmu kieruje się metodą rozjaśniania pojęć (rozjaśniania sporów filozoficznych) ◦ !Sformułował zasadę pragmatyczną: myśl jest sensowna (ma znaczenie) wtw wynikają z niej dyrektywy działania ◦ „Ta filozofia to od 4 wieku p.n.e. jest i gówno póki co osiągneliśmy – trzeba to ogarnąć” ◦ Pojęcia to zasady interpretacji doświadczenia, a poglądy są hipotezami wyjaśniającymi doświadczenia ◦ Rysy charakterystyczne pragmatyzmu ◦ Antykartezjanizm ▪ Cała kartezjańska strategia wątpienia metodycznego jest Peirce'owi obca ▪ Peirce odrzucał poznania a priori oraz intuicję – nie ma poznania bez

wcześniejszego doświadczenia i dla przyszłego doświadczenia Uczymy się rozpoznawać i łączyć ze sobą rzeczy na podstawie przeszłych doświadczeń, tworzymy poglądy na użytek przyszłych doświadczeń ▪ Poszukiwanie apriorycznych – niezależnych od doświadczenia niepowiątpiewalnych prawd nie ma sensu ▪ Nie wystarczy sama możliwość wątpienia, żeby przekonanie poddać zasadnemu wątpieniu. Wątpienie pojawia się wtedy, gdy nie wiemy jak działać. ◦ Fallibilizm ▪ Od ang. fallible – omylny, zawody. Żadna wiedza nie jest absolutnie pewna ▪ Metoda Kartezjusza jest jałowa, bo we wszystko można zwątpić ▪ Mniemanie (przekonanie) to skłonność do określonego rodzaju działań, treścią przekonania są dyrektywy działania (te sformułowania wykluczają sceptycyzm) ▪ Wątpienie pojawia się wtedy, gdy brakuje dyrektyw działania, lub działanie oparte na dostępnych dyrektywach okazuje się zawodne ▪ Takie sytuacje skłaniają nas do dociekań ▪ Prowadząc dociekania tworzymy naukę • „Nauka jest przedsięwzięciem samokorygującym się. Ten samokorygujący się charakter nauki jest obiektywny!” ◦ Realizm ▪ Skutecznjość/nieskutecznosć naszych działań uczy nas, że w świecie działają obiektywnie pewne prawa, nauka usiłuje opisać te prawa, czyni przy tym błędy, które w toku swojego rozwoju próbuje naprawić (możemy mówić o błędzie i o prawdziwe); nauka zmiesza do prawdy ◦ Abdukcjonizm ▪ metodą nauki jest metoda abdukcyjna ▪ w najprostszym ujęciu rozumowanie abdukcyjne polega na znalezieniu brakującej przesłanki ▪ w ujęcia bardziej ogólnym mówimy o zasadzie wnioskowania do najlepszego wyjaśnienia ▪ Przykład • Obserwujemy zaskakujące zjawisko C • Gdyby A było prawdziwe, zachodzenie C byłoby rzeczywistością • Mamy zatem podstawy, by podejrzewać, ze A jest prawdziwe ▪ Dedukcja: zasada ogólna → szczegółowy przypadek (reguła + warunek = wynik) ▪ Indukcja: badanie szczegółowych przypadków → tworzenie ogólnej zasady (warunek + wynik = reguła) ▪ Abdukcja: najlepsze wyjaśnienie tego, co się stało ◦ Teoria prawdy Peirce'a jest bliższa teorii klasycznej, z dodatkami nieklasycznymi) • William James ◦ krytykował wyznawców klasycznej teorii prawdy za tzw. błąd intelektualistyczny: świat jest przedmiotem oglądu, kontemplacji ◦ Pragmatyzm: świat jest przedmiotem działania, należy porzucić punkt widzenia widza na rzecz punktu widzenia działacza ◦ Prawdziwość myślenia nie polega na trafności w oglądzie rzeczywistości, ale na skuteczności działania na podstawie dyrektyw ◦ Pragmatyczna teoria prawdy: ▪ myśl jest prawdziwa wtw działanie na podstawie wynikających z niej dyrektyw okazuje się skuteczne ◦ Nośnik prawdziwości ▪ Myśl – myśli nie są prawdziwe „same w sobie”, działanie czyni myśl prawdziwymi Koherencja • zgodność, spójność = niesprzeczność ▪

◦

• • •

dodatkowa relacja – wynikanie logiczne luz związek treściowy można też dodać zgodność z doświadczeniem Dwa przykłady teorii koherencyjnej ◦ neoheglizm (bardziej hardcore'owa teoria) ▪ XIX-wieczny neoheglizm w filozofii brytyjskiej: Thomas Hill Green (1836-1882), Francis Herbert Bradley (1846-1924) ▪ Bradley • Bradley był bardzo wpływowym filozofem na przełomie XIX i XX wieku • Na wzór Eleatów wykazywał, że wszelkie zjawiska są wewnętrznie sprzeczne: nie istnieją żadne relacje między przedmiotami, to prowadziłoby do regresu w nieskończoność • Istnieje zatem tylko jeden przedmiot – Absolut; • żaden sąd nie opisuje jedynej prawdy o Absolucie, sądy mogą wyrażać tylko względne prawdy • Prawdę o absolucie opisuje jedynie całkowity (koherentny) system sądów, jako całość niedostępny zwykłemu podmiotowi

Empiryzm logiczny ▪ Neurath 1931 • Nauka jako system wypowiedzi jest zawsze przedmiotem dyskusji • Porównuje się wypowiedzi z wypowiedziami a nie z jakimś światem czy czymś w tym rodzaju • Każdą nową wypowiedź należy konfrontować z ogółem wypowiedzi już istniejących i ze sobą uzgodnionych • Wypowiedź jest więc słuszna wtedy, kiedy nadaje się włączyć do systemu • W nauce usiłujemy stworzyć niesprzeczny system zdań • Jeśli ktoś mi zaproponuje nowe stwierdzenie, to ja je skonfrontuje z twierdzeniami, które już znam (czy nowa rzecz wpasowuje się do reszty?) ▪ Co nie działa? • Podstawowy zarzut: ◦ Wielość koherentnych systemów (1 wersja koherencjonizmu) ◦ ...jednak przedstawiciele takiej koncepcji mogli twierdzić, że istnieje jeden koherentny system (2 wersja koherencjonizmu) ▪ Co wtedy? • Bertrand Russel i George Moore (1873-1958) przeciwstawiali się neoheglizmowi • Ich odpowiedź na rozumowanie Bradleya: ◦ relacje nie są przedmiotami • Problemy filozoficzne powstają w filozofii wskutek stosowania wieloznacznych pojęć • Główne zadanie filozofii: rozjaśniać pojęcia poprzez ich analizę • Jest to zasadnicza idea filozofii analitycznej Teoria konsensualna = teoria zgody powszechnej ◦ Socjologizujący teoretycy nauki: mocny program socjologii wiedzy ◦ !Nurt, który pojawił się w drugiej połowie XX-go wieku, kładzie nacisk na socjologiczne uwarunkowania procesu naukotwórczego ◦ Przesłanką dla socjologizujących teoretyków nauki były historycznesocjologiczne badania Thomasa Kuhna (1922-1996) ◦ Thomas Kuhn ▪ Zwrócił uwagę na to, że nauka jest rozwijana przez grupy badawcze posługujące się określonymi paradygmatami; ▪ To, która z konkurencyjnych teorii wygrywa na określonym etapie jest ściśle uzależnione od czynników społecznych ▪ Zapotrzebowania na określone wyjaśnienia, liczebność i wpływowość wspólnot uczonych, itp. ◦ Zarzut ogólny ◦

◦

▪ ▪ ▪

▪ ▪

utożsamienie definicji z kryterium sprawia, ze nie możemy pytać o trafność proponowanego kryterium kwestie definicji i kryterium powinny być oddzielne Warto zauważyć! • Ten argument wysuwany jest przy założeniu klasycznej koncepcji prawdy Większość koncepcji nieklasycznych prowadzi do relatywizmu Ajdukiewicz zwracał uwagę na idealizm (jednak prowadzą one do tego samego) Mała dygresja • Absolutystyczne ujęcie prawdy (absolutyzm) – prawda jest jedna • Prawda niezależna jest od schematu pojęciowego, od kontekstu, okoliczności kulturowych, itp. • Jeśli zdanie Z jest albo nie jest prawdziwe, to prawdziwość przysługuje mu zawsze i wszędzie niezależnie od okoliczności • Wg relatywisty, istnieje wiele prawd • Prawd jest zależna od schematu pojęciowego – schemat pojęciowy europejskiej nauki, medycyny chińskiej, afrykańskich wierzeń pozwala na wyrażenie pewnych prawd, często niewyrażalnych w innych schematach pojęciowych

Wykład 4 (29 października 2014) Realizm/Antyrealizm Zdobyć notatki trzeba by! • • •

•

• • •

•

•

•

• • • • •

Definicja realizmu Definicja antyrealizmu Realizm ◦ Dla realisty pojęcie prawdy ma treść niezależna od sposobów rozpoznawania, czy coś jest prawdą Antyrealizm ◦ Dla antyrealisty takie pojęcie prawdy jest zbyt obszerne ◦ Argument na rzecz antryrealizmu: opanowywanie języka ▪ W praktyce przyswajamy sobie zdania w określanych okolicznościach, w których zdanie jest akceptowane bądź odrzucane ▪ Nie uczymy się warunków prawdziwości zdania, ale uczymy się warunków jego słusznej stwierdzalności ▪ Prawdziwość zdania to tyle, co jego słuszna stwierdzalność Teoria Dummetta wiąże się silnie z jego teoria znaczenia, według której znaczeniem zdania są warunki jego słusznej stwierdzalności Teorię Dummetta [TD] nazywa się epistemiczną, ponieważ w przeciwieństwie do (większości) teorii klasycznych …. Podziały (koncepcje prawdy) ◦ Klasyczne/ nieklasyczne ◦ Realistyczne/ antyrealistyczne ▪ Realistyczne – uzależniają prawdziwość od rzeczywistość (czegoś zewnętrznego względem podmiotu), do której odnosi się nośnik prawdziwości ▪ Antyrealistyczne – uzależniają prawdziwość zdania od możliwości stwierdzenia tego zdania Teorie antyrealistyczne ◦ Teorie epistemiczne ◦ Teorie pragmatyczne Intuicyjnie: ◦ Teorie klasyczne możemy wiązać z realistycznymi ◦ Teorie nieklasyczne możemy wiązać z nierealistycznymi ◦ Natomiast Teorie deflacyjne i inflacyjne są poza linią dyskusji i egzystują gdzieś obok Deflacyjne a inflacyjne teorie prawdy ◦ Konwencja T Tarskiego jest neutralna względem rozróżnienia klasyczne/nieklasyczne; realistyczne/antyrealistyczne.... ◦ Deflacyjne – to teorie, zgodnie z którymi pojęcie prawdy sprowadza się do schematu Tarskiego (predykat „jest prawdą” nie odnosi się do żadnej substancjalnej własności zdań) ◦ Inflacyjne - „dodają coś” do pojęcia prawdy Do zapamiętania Klasyczne Koncepcje prawdy (skąd, po co, zalety, wady) Co doprowadziło do powstaniach nieklasycznych koncepcji prawdy? Oprócz tego rozróżnienia istnieją ◦ realistyczne/antyrealistyczne Ostatnia grupa dyskusji: ◦ deflacyjne/inflacyjne (które są wokół konwencji T?)

Wiedza jako przekonanie prawdziwe i uzasadnione •

•

•

• • •

•

•

•

Przekonania i ich własności ◦ „Przewodnik po teorii poznania” Morton ◦ Teorię poznania można scharakteryzować jako dyskusję o przekonaniach ◦ Posiadamy różne przekonania (niezgodne), co więcej niekiedy udaje nam się stwierdzić, że mylimy się lub mamy rację, podzielamy wspólne przekonania, nad prawdziwością których nie zastanawiamy się ◦ Pytania ▪ Jak określić, kiedy przekonania są słuszne? ▪ Na czym słuszność ta polega? ▪ Jakie własności powinny mieć nasze przekonania? ▪ Które własności są wartościowe? ▪ Jakie własności faktycznie mają nasze obecne przekonania? Jakie własności mogłoby mieć nasze przekonania? 3 podstawowe zadania teorii poznania ◦ Określić na czym polega wartość niektórych naszych przekonań (zagadnienie, prawdziwość, uzasadnienie, wiedzy) ◦ Przeprowadzić krytykę posiadanych przez nas przekonań (zadanie destruktywne) ◦ Zaproponować lepsze metody nabywania przekonań (zadanie konstruktywne) Wartość przekonań ◦ kategorie oceniania przekonań ▪ prawdziwe/fałszywe ▪ spójne/niespójne ▪ rozsądne/nierozsądne ▪ uzasadnione/nieuzasadnione ◦ Oceniamy też przekonania w kategoriach metod, jakimi zostały pozyskane (m.in. na tej podstawie przypisujemy podmiotom przekonań racjonalność lub nieracjonalność) ◦ W kategorii skuteczności działań opartych na dyrektywach płynących z przekonań ◦ Ideały epistemiczne ▪ Które z powyższych kryteriów są najważniejsze? ▪ Najbardziej wartościowe są te przekonania, które możemy nazwać wiedzą ▪ Po określeniu, czym jest wiedza można rozstrzygnąć inne problemy znacznie łatwiej :) Zadanie destruktywne – a tutaj my :) - powinniśmy bardzo krytycznie oceniać rezultaty naszych działań poznawczych, bo tylko dzięki postawie krytycznej możemy unikać błędu (UNIKANIE BŁĘDU) Zadanie konstruktywne – tu bardziej nauka ◦ powinniśmy rozwijać metody zdobywania wartościowych (prawdziwych) przekonań (UNIKANIE IGNORANCJI) W epistemologii, metodologii nauki i filozofii nauki od co najmniej stulecia wydaje się pewne, że nic nie jest pewne – fallibilizm ◦ np. mózg na pożywce/demon Kartezjusza/matrix etc Zadania epistemologii: sceptycyzm ◦ spełnia zadanie destruktywne, ale nie konstruktywne ◦ Epistemologicznym ideałem są takie przekonania, które nie tylko są prawdziwe, ale dla których możemy podać racje przemawiające za tym, że są prawdziwe ◦ Sceptycyzm jest stanowiskiem „jałowym” ◦ Sceptyk stawia naszym przekonaniom zbyt wysoką poprzeczkę ◦ Każe nam unikać błędu, ale przez to ograniczyć aktywność poznawczą (nie unikamy ignorancji) ◦ Wniosek: argumenty sceptyków należy rozważać, ale nie należy ich traktować nazbyt poważnie Klasyczna Koncepcja Wiedzy [KKW] ◦ Kiedy możemy powiedzieć, że przekonanie podmiotu X o tym, że A jest wiedzą? ▪ Jeśli X wie, że A, to X musi dysponować uzasadnieniem tego, że A. • Poprawnych wyników „zgadywania” nie nazywamy wiedzą ◦ Jeśli X wie, że A, to A musi być prawdą (rozumianą klasycznie)

x może dysponować uzasadnieniem tego, że A, ale mylić się co do tego, że A – zdarza się, że dysponujemy uzasadnieniem fałszywych przekonań ◦ Wiedza jest zatem przekonaniem prawdziwym i uzasadnionym! X wie, że A wtw: ▪ A jest prawdziwe (klasycznie) ▪ x jest przekonany, że A ▪ x posiada uzasadnienie swojego przekonania, że A ◦ Koncepcje nazywa się klasyczna, bo podobne ujęcie rozważał już Platon ◦ Dzisiejsze sformułowanie pochodzi od Gettiera, który sformułował definicję pojęcia wiedzy w swoim sławnym tekście „Czy uzasadnione i prawdziwe przekonania jest wiedzą?” (na stronie Łupka jest) Problemy KKW ◦ Czy wiedza musi być jakimś przekonaniem? ◦ Na czym polega prawdziwość? ◦ Na czym polega uzasadnienie (co można uznać za uzasadnienie)? ▪ Co to znaczy uzasadnić jakiś sąd? Dla niektórych jakieś uzasadnienie może być niewystarczające ◦ Czym jest prawda? ▪

•

•

•

•

Czym jest przekonanie? [żywić przekonania - ciekawe] ◦ Przekonanie na pewno ma element subiektywny, dlatego, że mówimy zawsze o czyichś przekonaniach ◦ Ma też element obiektywny – mówimy bowiem czasami, że różni ludzie podzielają te same przekonania ◦ Przyjmijmy zatem, że przekonanie jest relacją między podmiotem (wnosi element subiektywny) a pewnym sądem w sensie logicznym (wnosi element obiektywny) ◦ Jest to jedna z tzw. postaw propozycjonalnych ▪ Przekonanie x-a o tym, że A to pewna postawa (nastawienie) osoby (podmiotu) x względem sądu wyrażanego w zdaniu A ▪ Jeśli mamy co czynienia z dowolną postawą propozycjonalną podmiotu x względem sądu wyrażonego w zdaniu A, to ten sąd nazywamy treścią tej postawy propozycjonalnej ▪ Ten sam sąd może stanowić treść różnych postaw propozycjonalnych (na tym, m.in. polega jego obiektywność) Czy wiedza polega na posiadaniu przekonania? ◦ Dyskusja na temat rodzajów wiedzy ▪ (Russell – było już na ćwiczeniach!) • knowledge by acquaintance (know sb/sth) - znajomość (wiedza przez znajomośc lub wiedza bezpośrednia) ◦ Przedmiotem wiedzy przez znajomość jest to, co uświadamiamy sobie wprost, bez pośrednictwa wnioskowań czy znajomości prawd • knowledge by description – wiedza bezpośrednia ??? (nie zdążyłem zapisać) • Przykład ze stołem ▪ Gilbert Ryle • Know that (wiedza, że) • Know how (wiedza jak, umiejętność) ◦ Dla polaków ta dyskusja jest dziwna, bo jedno to wiedza i drugie to umiejętność (no i tyle kurwa – poland rox) • Przykłady ◦ Możemy dysponować jednym rodzajem a nie innym, np. ▪ Możemy umieć jeździć na rowerze, ale nie umieć opisać tego jak to robimy ◦ Wynika z tego, że nie można zredukować umiejętności (wiedzy jak) do wiedzy,m że (wiedzy przez opis) ◦ Z drugiej strony, możemy mieć wiedzą dotyczącą pewnych umiejętności, ale nie dysponować samymi tymi umiejętnościami Wiedza dyskursywna ◦ ...czyli propozycjonalna, wyrażana za pomocą zdań ▪ knowledge by description (wiedza przez opis)

▪ know that Klasyczna koncepcja wiedzy (i dalsze rozważania) dotyczą tego rodzaju wiedzy Ustaliliśmy więc, że pojęcie przekonania słusznie pojawia się w definicji wiedzy, mniemanie jest warunkiem koniecznym tego, że się wie Czym jest (wystarczające) uzasadnienie? ◦ Epistemiczne – polega na podaniu poznawczych racji dla przyjęcia pewnego przekonania ◦ Pragmatyczne – polega na podaniu innych, poza-poznawczych, tu: praktycznych racji ▪ „Warto uznać istnienie boga, ponieważ ludzie wierzący czynią więcej dobrego niż ludzie niewierzący” - argument przykładowy ◦ Podział Ajdukiewicza ▪ uzasadnienie bezpośrednie – polega na odwoływaniu się do świadectw • Sceptyk: a złudzenie percepcyjne? ▪ uzasadnienie pośrednie – wymaga przesłanek • Sceptyk: przesłanki wymagają uzasadnienia, uzasadnienie przesłanek itd. • Rozwiązanie (wal się sceptyku): ◦ 1. fundamentalistyczny (liniowy model uzasadniania) ▪ Przerwanie łańcucha uzasadnień poprzez wskazanie na jakiś „fundament”. Tworzymy bazę wyjściową do której sprowadzamy wszystkie nasze sądy, ale tej bazy już nie musimy uznawać (Kartezjusz i jego „myślę więc jestem” oraz Russel oraz jego „wiedza, że” sprowadza się do danych zmysłowych} ▪ Wittgenstein! ▪ Empiryzm logiczny (neopozytiwyzm) • weryfikacja zdania naukowego sprowadza się do weryfikacji pewnych zdań dotyczących obserwacji, zdań obserwacyjnych (mówiących o bezpośrednio spostrzeganych przedmiotach i własnościach) • Obserwacja „rozstrzyga raz na zawsze” • Zdania obserwacyjne, o których prawdziwości udało się rozstrzygnąć na podstawie samej obserwacji to zdania bazowe • Teza o uteoretyzowaniu obserwacji (mówi o tym, że nie ma czegoś takiego jak czysta obserwacja; każda obserwacja musi się opierać na jakiejś teorii) • Podważa ona dychotomię obserwacyjne/teoretyczne ◦ 2. koherencjonistyczny (wielokierunkowy model uzasadniania) ▪ uzasadnienie nie polega na wskazaniu bardziej podstawowych (pewnych) zdań ▪ Poszczególne zdania systemu mogą „wspierać się” wzajemnie ▪ Uzasadnienie może więc polegać na wskazaniu spójnego systemu, do którego zdanie należy ▪ Sceptyk: • Czym jest wyjaśnianie? Kiedy jedno wyjaśnienie jest lepsze od drugiego? • ??? (nie zdążyłem zapisać) ◦ ◦

•

Wykład 5 (5 listopada 2014) Wiedza jako przekonanie prawdziwe i uzasadnione

• •

•

•

•

Klasyczna koncepcja wiedzy [KKW] Problemy Gettierowskie (kontrprzykłady dla KKW) ◦ Tekst Gettiera jest na stronie Łupkowskiego ◦ Uzasadnienie konieczne i wystarczające ◦ [przykład] p → q (p – liczba podzielna przez 10; q – liczba podzielna przez 5) ▪ Zdanie p jest warunkiem wystarczającym dla q (podzielność liczby 10 jest warunkiem wystarczającym dla podzielności przez 5) ▪ Zdanie q jest warunkiem koniecznym dla p (podzielność liczby przez 5 jest warunkiem koniecznym podzielności przez 10 ◦ Gettier wskazał, że KKW nie podaje warunku wystarczającego tego, że czyjeś przekonanie jest wiedzą ▪ Przed podaniem przykładów Gettier czyni dwie ważne uwagi ▪ Obie te uwagi dotyczą tego, jak rozumiemy pojęcia (wystarczającego) uzasadnienia, które pojawia się w KKW • Pojęcie uzasadnienia jest takiego rodzaju, że dopuszcza możliwość, że osoba (podmiot) x dysponuje (wystarczającym) uzasadnieniem, że A, chociaż A jest fałszem • Jeśli x dysponuje wystarczającym uzasadnieniem tego, że A oraz z A wynika B, ponadto x zdaje sobie sprawę z tego, że z A wynika B i rzeczywiście wyprowadza dedukcyjnie B z A, to x dysponuje wystarczającym uzasadnieniem, że B ◦ Dlaczego pierwsze założenie Gettiera jest bardzo ważne? ▪ Fakt, że bycie uzasadnionym i bycie prawdziwym to dwie różne rzeczy pozwala nam wyjaśnić elementarne zjawiska dotyczące naszych przekonań (stąd często tkwimy w błędnych przekonaniach) ◦ Przykład 2 ze Smithem i jego przekonaniu na temat Browna ▪ Smith sądzi, iż Brown posiada fiata (1) lub Brown jest w Bostonie (?), a więc całość jest prawdziwa (alternatywa potrzebuje jedynie jednego prawdziwego członu, aby być prawdziwą) ▪ Smith sądzi, iż Brown posiada fiata (0) lub Brown jest w Barcelonie (1), jednak Smith nie wie, że Brown już nie posiada fiata i nie przypuszczał, że Brown faktycznie jest w Barcelonie (trolololo), a więc nie można powiedzieć, że on wie (ale zgodnie KKW Smith wie) ◦ Inne przykłady ze Smithem ▪ 10 monet w kieszeni oraz człowiek, który dostaje pracę ◦ KKW podaje warunek konieczny, ale nie podaje warunku wystarczającego do tego, aby coś było wiedzą ▪ 3 warunki KKW mogą być spełnione, jednak intuicyjnie czujemy, że dana osoba, która spełniła te 3 warunki tego nie wie! ◦ Wnioski ▪ Podmiot x żywi uzasadnione, ale fałszywe przekonanie, z którego przypadkiem wyprowadza prawdziwą konsekwencję, po czym stwierdza, że faktycznie to wie ▪ Ale poza warunkami KKW wiemy, że tak naprawdę to gówno wie :) Jak sobie poradzić z problemem Gettiera? ◦ Gettier zakłada, że.... (analiza założeń Gettiera) ▪ Może być tak, że x posiada uzasadnienie dla fałszywego A ▪ Zasada domknięcia ze względu na uzasadnienie • x ma uzasadnienie, że A oraz że A → B, a więc x ma uzasadnienie, że B ▪ Zasada domknięcia ze względu na wiedzę • x wie, że A oraz A → B, a więc x wie, że B Co można zrobić? (strategie) ◦ Można wykazać, ze przykłady Gettierowskie są źle skonstruowane (wystarczy podwazyć którejś z założeń analizy Gettiera) ◦ należy dołączyć czwarty warunek.... (nie zdążyłem spisać) Podważamy założenia

◦

◦

Strategia 1: przykłady Gettierowske są źle skonstruowane ▪ Może być tak, że x ma uzasadnienie dla fałszywego przekonania A • Odrzucając (1) musimy zaakceptować wniosek, że nasze fałszywe przekonania nie są w żaden sposób uzasadnione • Fakt bycia uzasadnionym i bycia prawdziwym to dwie różne sprawy ▪ Zasada domknięcia ze względu na uzasadnienie • Przykład typu Gettierowskiego, który nie robi użytku z zasady domknięcia ze względu na uzasadnienie i z zasady domknięcia ze względu na wiedzę • Wzgórze i owca ◦ Patrzę na wzgórze, zza którego coś wystaję (w moim przekonaniu owca). Jest to jednak wielki kudłaty pies, co nie zmienia faktu, ze obok niego za krzakiem siedzi owca. Mówiąc więc, że na wzgórzu jest owca – mamy rację ▪ Sceptyk • Robert Nozick zwraca uwagę na pewien problem z zasadą domknięcia na wiedzę • Połączenie zasady domknięcia na wiedzę [ZDW] i teorii mózgu w naczyniu, to w sumie nie mogę wiedzieć niczego Strategia 2: Dołączenie nowego warunku do definicji ▪ Problem Gettiera bywa nazywany problem czwartego warunku KKW ▪ Czego brakuje w definicji KKW? • Zasada Lehrera ◦ wystarczające uzasadnienie, o którym mowa jest w warunku 3 definicji wiedzy, nie zależy od jakiegokolwiek zdania fałszywego ◦ Przekonanie jest wiedzą wtw uzasadnienie tego przekonania nie zależy od żadnej fałszywej przesłanki • Problemy ◦ Jest zbyt silna, gdyż wiele fałszywych przekonań, niekiedy w uzasadnieniu prawdziwego przekonania możemy odwołać się do fałszywej przesłanki, a oprócz tego dysponować poprawnym uzasadnieniem tego przekonania (nawigacja morska w czasach, gdy sądzono, ze ziemia jest plaska, a mimo to działała) • Postulat niezawodności uzasadnienia ◦ Uzasadnienie, o którym mowa w punkcie 3 nie może być byle jakie ◦ Musy być niezawodne w następującym sensie: znajomość innych prawd nie może unieważnić uzasadnienia ▪ Wiedza o tym, że Smith dostanie pracę unieważnia uzasadnienie przekonania Smitha; wiedza o tym, że to, co widzę to pies, unieważnia uzasadnienie przekonania, że to owca • Problemy ◦ Rozwiązanie zbyt silne, bo w tym momencie warunek 1 jest niepotrzebny ◦ Prowadzi to do wniosku, że zanim ja powiem, że coś wiem to muszę dokładnie rozważyć, czy nie ma czegoś, co unieważni moje uzasadnienie ◦ W takim razie niewiele mogę wiedzieć :) ◦ Znajomy kradnie książce w bibliotece (więc jest złodziejem), ale w sumie może mieć brata bliźniaka kleptomana, a więc to nie on! Ale w sumie jego brat jest w Kanadzie – a więc kurwa jednak jest złodziejem! ◦ Realistycznie rzecz ujmując: słaby ten postulat, bo w odniesieniu do rzeczywistości niewiele możemy faktycznie wiedzieć • Przyczynowa teoria wiedzy Goldmana ◦ A jest przyczyną przekonania o tym, że A ◦ Podkreślamy związek pomiędzy prawdziwością przekonania a jego uzasadnieniem eliminujący „przypadkowość” ◦ Rozwiązuje problemy w podanych przykładach ▪ Przyczyną przekonania Smitha nie może być to, że to on dostanie te pracę • Problemy ◦ Warunek 4 możemy potraktować jako uzupełnienie warunku 3 – przyczynowa teoria uzasadnienia

◦ Coś tam jeszcze (znowu nie zdążyłem god damn it) Robert Nozick ◦ Teoria wiedzy: ▪ Przyczynową teorię wiedzy można uogólnić ▪ Przykład z samochodem policyjnym • W domu słyszę sygnał koguta radiowiozu, więc twierdzę, że pod domem stoi radiowóz, ale ten dźwięk dochodzi z pokoju brata, który ogląda film ◦ Teoria wiedzy Nozicka: modyfikujemy punkt 3 i dodajemy 4 ▪ Warunek 3 zamiast 3: gdyby A nie było prawdą, x nie byłby przekonany, że A ▪ Warunek 4 gdyby a było prawdą (pomimo jakiejś zmiany w rozważanej sytuacji), x byłby nadal przekonany, ze A ▪ Jeśli moje przekonanie o tym, że A spełnia te dwa warunku, to możemy powiedzieć, ze „tropi” prawdę (jest na tropie prawdy – sformułowanie tropić prawdę/fakty pochodzi od Nozicka) ▪ Przekonanie jakiejś osoby podąża tropem faktu wtw • gdyby ów fakt miał miejsce, to osoba ta byłaby przekonana, że wystąpił • gdyby ów fakt nie wystapił, dana osoba nie miałaby takiego przekonania ▪ Przekonanie jest wiedzą wtw podąża ono tropem faktu, który przesądza o jego prawdziwości ▪ Strategia 2: Podsumowanie • Dodajemy 4 warunek KKW To nie jest rzeczywisty problem! (Wittgenstein) ◦ Czy potrzebujemy w ogóle definicji pojęcia wiedzy? ◦ Dociekania filozoficzne, 66-67 (punkty), koncepcja znaczenia ▪ Nie ma definicji gry ▪ Mamy coś, co nazywa on podobieństwem rodzinnym, które pozwala nam stwierdzić, czy coś jest grą ▪ Być może pojęcie wiedzy przypomina pojęcie gry? ▪ Jesteśmy w stanie używać pojęcia wiedzy beż podawania jego definicji Internalizm a eksternalizm ◦ Wewnętrzne aspekty przekonań a zewnętrzne aspekty przekonań ◦ Teoria poznania, którą kładą nacisk na wewnętrzne aspekty i własności przekonań, takie jak uzasadnienie, spójność, rozumność (racjonalność?), brak zakwestionowania przez innych, nazywany teoriami internalistycznymi ▪ Jeśli wiem, to wiem, że wiem ◦ Teoria poznania, które kładą nacisk na zewnętrzne aspekty i własności przekonań, takie jak: prawdziwość (rozumiana klasycznie) wiarygodność, podążania za faktami, możliwość „spożytkowania” przekonania przez innych nazywamy teoriami eksternalistycznymi ▪ Mogę nie wiedzieć, że wiem •

•

•

Wykład 6 (12 listopada 2014) Źródła naszych przekonań

•

•

•

• • •

•

•

Źródła poznania i granice poznania ◦ Podstawowe zagadnienia ▪ Źródeł poznania ▪ Granic poznania (czyli przedmiotu poznania) ▪ Wartości poznania (prawdy) ◦ Podstawowe pytania ▪ Ska możemy coś wiedzieć? ▪ Czy możemy wiedzieć? ▪ ??? (pieprzony Łupkowski za szybko przełącza slajdy) Percepcja ◦ Tradycyjnie w rozważaniach filozoficznych percepcje pojmuje się jako „spostrzeganie zmysłowe” ◦ Doświadczenie zmysłowe jest dość powszechnie uważane za początek wiedzy (początek w sensie genetycznym i/lub początek w sensie logicznym) ◦ Zagadnienie wyjściowe ▪ Zagadnienie granic poznania percepcyjnego (zagadnienie przedmiotu percepcji) Co wiemy na temat percepcji? ◦ Mechanizm widzenia został bardzo dobrze zbadany, wiadomo jaka jest struktura narządu wzroku, jaką rolę w procesie spostrzegania odgrywają poszczególne elementy oka, jak są one powiązane z układem nerwowym i mózgiem Co wymyka się opisowi przyrodniczemu? ◦ Tzw. subiektywnie aspekty spostrzegania percepcji (kognitywistyczne qualia) [na marginesie] qualia można rozumieć na kilka różnych sposobów Percepcja ◦ Pogląd na percepcją, jaki funkcjonował i funkcjonuje w filozofii został ukształtowany przez empirystów brytyjskich ◦ Opis percepcji, jaki wyłania się z nauk przyrodniczych, nie jest zgodny z opisem percepcji przyjętym przez empirystów brytyjskich ◦ Obecnie się kładzie się nacisk na syntetyczny charakter percepcji (percepcja jest syntezą, interpretacją) Percepcja wg empirystów brytyjskich ◦ John Locke, 1632 – 1704 ▪ Przez doświadczenia nabywamy cały materiał wiedzy, władze umysłu są jednak wrodzone • Doświadczenia nabywany przez: ◦ Postrzeżenia (sensation) – zmysły zewnętrzne ◦ refleksję (reflexion) – zmysł wewnętrzne • Mamy bezpośredni dostęp poznawczy do treści umysłu ◦ Poznania bezpośrednie dostarczy wiedzy pewnej – Locke buduje tu strategię fundamentalistyczną ◦ Niepewność poznania wiąże się z poznaniem zewnętrznym ▪ Podziały idei • Proste • Złożone ▪ Idee złożone są przez nas konstruowane, ale idee proste muszą pochodzić z doświadczenia ▪ Nie ma niczego w umyśle, czego nie byłoby w zmysłach ▪ Locke poważnie ogranicza możliwość ludzkiego poznania, ale nie popada w sceptycyzm ▪ Kładzie nacisk na empiryzm i na hipotetyczny charakter całej percepcji ◦ Empiryzm brytyjski: Poznawanie polega na odnajdywaniu związków między ideami ▪ Empiryzm brytyjski reprezentowany przez Locke'a, Berkeley'a i Hume''a wpada w coraz silniejszy sceptycyzm Granice poznania percepcyjnego ◦ Jakie są granice poznania percepcyjnego? Co jest bezpośrednim przedmiotem

◦

◦

◦

◦

percepcji? Podstawowe odpowiedzi: ▪ realista: przedmiotem percepcji są rzeczywiście istniejące przedmioty ▪ antyrealista: przedmiotem percepcji nie są przedmioty rzeczywiście istniejące, ale coś, co zależy od nas Stanowisko zdroworozsądkowe ▪ I Postrzegamy przedmioty rzeczywiście istniejące w przestrzeni fizycznej ▪ II Bezpośredni przedmioty percepcji ma naturę wewnętrzną (jest przedmiotem mentalnym) ▪ III To, co postrzegamy, nie jest przedmiotem rzeczywiście istniejącym, ale produktem naszych zmysłów i/lub umysłu ▪ IV Nie ma niczego poza tym, co się nam jawi Stanowiska (podsumowanie) ▪ Realizm • I to realizm bezpośredni, naiwny (prezentacjonizm): relacja postrzegania nie jest w żaden sposób zapośredniczona ◦ Jeśli ja percypuję drzewo, to percypuję drzewo, które tam jest i jest dokładnie takie, jak je percypuję! • I + III to realizm pośredni, krytyczny (reprezentacjonizm) ◦ Postrzegani dwustopniowe: to, co percypuję zostało już przefiltrowane prze coś (Przez co? To już bywa różnie) ▪ Antyrealizm – bezpośredni przedmiot percepcji ma naturę wewnętrzną • I to antyrealizm, który zasadniczo zgadza się też z tezą III • II + III to fenomenalizm (nie wypowiada się zdecydowanie w kwestii IV), np. Hume (sceptyk), Kant (agnostyk) • II + III + IV to idealizm, np. Barkeley Różnice pomiędzy realizmem naiwnym a krytycznym ▪ Realizm pośredni Locke'a był realizmem krytycznym, w odróżnieniu od realizmu naiwnego ▪ Odróżnienie realizmu krytycznego od realizmu naiwnego ma u podstaw odróżnienie jakości pierwotnych od jakości wtórnych • Jakości pierwotne ◦ Należą do „uposażenia” przedmiotu, są rozpoznawane przez więcej niż jeden zmysł (np. kształt, objętość, położenie; ilość, oporność, struktura), przysługują przedmiotowi niezależnie od tego, czy jest on obserwowany (są obiektywne) ◦ Jakości pierwotne są „ilościowe” daje się je opisać matematycznie • Jakości wtórne ◦ Są wynikiem oddziaływania przedmiotu na aparat percepcyjny, są rozpoznawane przez jeden zmysł (barw, dźwięk, smak), są subiektywnie, bo można o nich mówić tylko pod warunkiem że przedmiot jest przez kogoś postrzegany • Współcześnie mówi się w tym kontekście o ◦ własnościach absolutnych i ◦ dyspozycyjnych przedmiotów • Cechy absolutne (przypadłościowe) ◦ to cechy przysługujące przedmiotowi niezależnie od tego, czy go ktoś postrzega • Cechy dyspozycyjne ◦ polegają na dyspozycji do wywoływania w podmiocie poznania pewnych wrażeń ◦ cechy dyspozycyjne mają źródło w cecha absolutnych • Realizm naiwny to stanowisko, zgodnie z którym wszystkie postrzegane przez nas własności przedmiotów przysługują im rzeczywiście • Realizm krytyczny uważa, że tylko idee pierwotne reprezentują :rzeczywiste” własności przedmiotów (jakości pierwotne) ◦ Opisuje on różnice między jakościami pierwotnymi a wtórnymi w kategoriach obiektywne/subiektywne • Realizmy w dwóch omawiancyh zagadnieniach są od siebie logiczne

◦

◦

◦

◦

niezależne. Możemy wyróżnić cztery stanowiska: ◦ Realizm bezpośredni naiwny ◦ Realizm pośredni naiwny ◦ Realizm bezpośredni krytyczny ◦ Realizm pośredni krytyczny Argumenty przeciwko realizmowi bezpośredniemu ▪ Jeśli nasze akty percepcyjne muczą być zasadniczo poprawne/trafne ▪ W przeciwnym bowiem razie granice poznania percepcyjnego leżą nie tam, gdzie realista bezpośredni twierdzi, że są ▪ Mylimy się percepcyjni (iluzje przykładowo), więc coś nie tak :) ▪ Zestawienie argumentów • Argument z błędu percepcyjnego ◦ Doświadczamy spostrzeżeń, które nie są werydyczne, np. iluzje, halucynacje, i nie potrafimy poddać niezawodnego kryterium odróżniającego postrzeżenia trafne od nietrafnych • Spostrzeżenia są względne ◦ Biurko widziane w półmroku i burko widziane w pełnym świetle wyglądają inaczej. Co jest wobec tego bezpośrednim przedmiotem percepcji? Nie dwa różne biurka, a dwa różne wyglądy tego samego biurka • Spostrzeżenia są funkcją aparatu poznawczego ◦ Tak zwane patologie percepcji ◦ Aparaty percepcyjne innych gatunków ◦ To, jak postrzegamy rzeczy zależy od naszego aparatu percepcyjnego • Argument dystansu czasowego ◦ Kiedy spostrzegamy gwiazdy, widzimy nie obiekt w tej samej chwili, ale stan pewnego ciała niebieskiego, w jaki się to ciało znajdowało jakiś czas temu ◦ Przykłady ciał niebieskich ilustrują tę trudność, ale tak naprawdę dotyczy w równym stopniu wszystkich innych obiektów • Stół Eddingtona ◦ Wedle potocznego (zdroworozsądkowego) obrazu świata stół jest solidnym przedmiotem materialnym, wedle fizyki stół jest chmurą atomów ◦ Z drugiej strony zdrowy rozsądek podpowiada, że naukowy pogląd jest poprawny (nauka odkrywa prawdę o świecie) ◦ Realizm zdroworozsądkowy prowadzi realizmu naukowego, ale naukowy obraz świata bardzo różnie się od zdroworozsądkowego obrazu świata Odparcie argumentów ▪ Odparcie argumentów 2-5: uderzają w realizm naiwny, nie w dowolny realizm bezpośredni ▪ Z kolei argument 1 można odpierać w następujący sposób: posiadamy kryteria odróżniania spostrzeżeń werydycznych od niewerydycznych, inaczej nie moglibyśmy zilustrować argumentu 1 żadnym przykładem • sprytna sztuczka: nie chodzi o rozróżnianie halucynacji po fakcie, tylko w trakcie ich trwania :) ▪ Argumenty 1-5 są typowe dla zwolennika realizmu pośredniego ▪ Realista bezpośredni: postrzegamy nieomylnie same przedmioty (jak to się zatem dzieje, że popełniamy błędy) ▪ Realista pośredni: nieomylnie postrzegamy dane zmysłowe (przedmioty mentalne), nie można się mylić do do tego, ze się widzi, choć można się mylić do do tego, co się widzi Argumenty przeciwko realizmowi pośredniemu ▪ Realizm pośredni wcale nie rozwiązuje problemy błędu percepcyjnego – charakteryzuje wprawdzie naturę takiego błędu w kategoriach danych zmysłowych, ale nie mamy dostępu poznawczego do relacji między bezpośrednim a pośrednim przedmiotem poznania; (ostatecznie sytuacja przestawia się tutaj tak, jak w przypadku realizmu bezpośredniego) ▪ Argument 2: (łupwkoski znajdę cię i zabiję kiedyś) Antyrealizm

Problem zapośredniczenia może nas skłonić ku stanowisku antyrealistycznemu • Podstawowe problemu antyrealizmu ◦ Skąd się biorą dane zmysłowe? ◦ Dlaczego dane zmysłowe podlegają prawidłowością (problem stałej możliwości wrażań/danych zmysłowych) ◦ Konsekwentny antyrealista w ogóle nie ma prawa odróżniać (mówić o) percepcji trafnej od błędnej (spostrzeżeń werydycznych od niewerydycznych) Ważne wnioski ◦ W1: Problem błędu percepcyjnego w równej mierze dotyka wszystkie przedstawione filozoficzne teorie percepcji (żadna nie spełnia swojego zadania) ◦ W2: Współczesna filozofia wraca zdecydowania do realizmu bezpośredniego (np. intencjonalna teoria percepcjo) ◦ W3: łatwo popaść w subiektywizm analizując argumenty z halucynacji, itp. bardzo trudno jest wrócić potem do obiektywnego istnienia świata zewnętrznego Poznanie za pomocą pamięci ◦ realizm bezpośredni: pamięć jako bezpośredni kontakt z przeszłością ▪ Kontrargument: pamięć czasami nas zawodzi, zatem treść naszych wspomnień nie jest tym samym, co to, czego ta treść dotyczy (tj. przeszłe zdarzenia) ◦ realizm pośredni: bezpośrednim przedmiotem pamięci jest pewna treść umysłowa ▪ Kontrargument: problem błędu pamięciowego, problem „zapośredniczenia” (problem relacji pomiędzy bezpośrednim a pośrednim przedmiotem pamięci) ◦ antyrealizm: istnieją tylko bezpośrednie przedmioty pamięci, przeszłość to tylko konstrukcja z naszych wspomnień (antyrealista nie rozstrzyga, czy przeszłość istnieje realnie) ▪ Kontrargument: skąd się biorą wspomnienia ◦ Teraz zamienia się w przeszłość teraz ~Mikołaj Patryk Jagielski Świadectwo innych ◦ W filozofii często pojawiało się dążenie do wiedzy absolutnie pewnej ◦ Strategie fundamentalistyczne na ogół wiążą się z internalizmem ▪ wiedza pewna to wiedza taka, że podmiot wie i wie, że wie (i potrafi to uzasadnić) ▪ Taki charakter ma kartezjański ideał wiedzy ◦ Jednakże zdecydowanie większość naszej wiedzy pochodzi od innych ◦ Wg większości filozofów punktem wyjścia poznania powinno być coś bardziej pewnego niż przekaz innych ◦ Jednak nie powinniśmy tego przekazu ignorować ◦ Całkowicie rezygnując ze świadectwa innych popadamy w sceptycyzm (like a Kartezjusz, który musiał się odnosić do boga, aby to, co mówi miało sens) ◦ Wnioski: ▪ Można poprzestać na dążeniu do wiedzy-doxa: wiedzy pewnej praktycznie, ale nie teoretycznie Pozostanie: ◦ Podstawowe zagadnienia filozofii percepcji ◦ Jak wygląda percepcja wg empirystów brytyjskich ◦ Tezy charakteryzujące podstawowe stanowiska w sprawie percepcji ◦ Stanowisk: realizm, antyrealizm, prezentacjonizm, reprezentacjonizm, fenomenalizm, idealizm ◦ realizmy naiwny vs realizm krytyczny. Podział na jakości pierwotne i wtórne ◦ Argumenty przeciwko realizmowi (7) ◦ Stanowiska w sprawie pamięci: realizm pośredni i bezpośredni oraz antyrealizm ◦ Świadectwo innych. Solipsyzm ▪

•

•

•

•

Wykład 8 (26 grudnia 2014) Badania przyrodnicze, empiryzm, problem indukcji

•

•

•

•

•

•

•

• •

•

Filozofia nauki ◦ Do Arystotelesa sięga tradycja empiryzmu (w postaciach wszelakich) ◦ Indukcyjna procedura badawcza pojawia się u Arystotelesa Arystoteles (384 - 322 p.n.e.) ◦ Założył w 335 pne w Atenach szkołę perypatetycką w Likejonie ◦ Wg Arystotelesa badanie naukowe jest przechodzeniem od obserwacji do zasad ogólnych i znów do obserwacji (metoda indukcyjno-dedukcyjna) ◦ Z badanych zjawisk należy indukcyjnie wyprowadzić zasadę wyjaśniającą te zjawiska ◦ Sam proces wyjaśniania polega na dedukcyjnym wyprowadzeniu zdań o badanych zjawiskach z zasad wyjaśniających uzyskanych na drodze indukcji ◦ Naukowy proces badawczy prowadzi wiec od zaobserwowanych zjawisk do dedukcyjnego wyjaśnienia tych zjawisk ◦ Indukcja u Arystotelesa pisze o indukcji enumeracyjnej niezupełnej oraz o indukcji intuicyjnej Forma/materia ◦ Forma (platońska idea umieszczona w przedmiotach, istota, eidos) jest tym, co sprawia, ze rzecz należy do jakiegoś gatunku ◦ materia - istota-forma nie jest tym, co różnicuje rzeczy, zasada różicującą jest materia ◦ Forma i materia to pojęcia względne ◦ Metoda indukcji ma uchwycić formę i oddać esencje badanego przedmiotu Materia pierwotna jest pozbawiona jakości ◦ Jest nieobserwowalna w przyrodzie ◦ Pojawia sie w postaci 4 elementów; wody powietrza ognia ziemi Indukcyjna enumeracyjna nie może się obejść bez form: typowy przykład uogólnienia wymaga pojęcia „przedmiotów gatunku/rodzaju...“ i przypisania własności (to tez forma) Z kolei indukcja intuicyjna polega na bezpośrednim intuicyjnym ujęciu zasad ogólnych, których egzemplifikacją są badane zjawiska ◦ Przykład: wyjaśnienie zjawisk astronomicznych, np. tego, że Księżyc świeci światłem odbitym- nie jest to indukcja enumeracyjna skoro wystarczy jeden przypadek Ideał systematyzacji dedukcyjnej i pierwsze zasady ◦ Arystoteles twierdził, że każda nauka przyjmuje, lub powinna przyjąć, postać dedukcyjnie uporządkowanego zbioru twierdzeń ◦ To od Arystotelesa przejął ten ideał Euklides ◦ Każda nauka powinna mieć swoje pierwsze zasady (np. aksjomaty, postulaty i definicje geometrii) przyjmowane bez dowodu (aby nie popaść w błędne koło lub regres w nieskończoność) Powinny być one intuicyjne Metoda indukcyjno -dedukcyjna ◦ Etap dedukcyjny: Arystoteles dopuszcza tu wyłącznie zdania kategoryczne. ◦ Zdania kategoryczne to zdania, w których porównuje się dwie klasy przedmiotów, tj. dwa gatunki ◦ Na etapie dedukcyjnym zdanie uzyskane przed indukcje ma zostać wyjaśnione, tzn. wydedukowane z przesłanek sylogizmu ◦ Wymaga to wprowadzenia tzw. terminu średniego np. uczony zauważa na podstawie obserwacji, ze: Wszystkie woły są zwierzętami pozbawionymi górnych siekaczy ◦ Zdanie to zostało uzyskane na etapie indukcyjnym ◦ Uczony wie ponadto (potrzeba dodatkowa wiedza!), ze : Wszystkie przeżuwacze o czterokomorowym żołądku są zwierzętami pozbawionymi górnych siekaczy. ◦ Terminem średnim może być zatem „przeżuwać o czterokomorowym żołądku“: Wszystkie woły są przeżuwaczami o czterokomorowym żołądku Arystoteles uważał, że dla każdego danego zjawiska istnieje tylko jedno adekwatne wyjaśnienie

• •

•

•

•

•

• • • •

• • • •

Tj. tylko jeden zestaw przesłanek sylogizmu, z którego można odpowiednie zdanie wyprowadzić Wyjaśnienie naukowe musi spełniać pewne pozalogiczne warunki ◦ m.in. przesłanki sylogizmu mają stwierdzać przyczynę tego, co się orzeka we wniosku: czyli posiadanie kłów ma jakiś związek z czterokomorowym żołądkiem, a nie z grubością sierści Relacja przyczynowa ◦ Za czasów Arystotelesa pojecie przyczyny, nie było jeszcze problematyczne; podaje on odpowiedz nieprzekonująca ◦ Arystoteles wyróżniał cztery rodzaje przyczynowości: formalna, materialna, sprawcza, celowa Zaistnienie dowolnej rzeczy musi mieć te cztery przyczyny ◦ Dzisiaj dla nas przyczynowością jest główne przyczynowość sprawcza ◦ Procedura naukowa zdaniem Arystotelesa powinna obejmować wszystkie przyczyny Dzieje spuścizny Arystotelesa ◦ Dzieła Arystotelesa znamy dzięki ogarniętemu Adronikosowi z Rodos, który je uporządkował i pouzupełniał ◦ FILOZOFY.BLOX.PL Metoda naukowa w średniowieczu ◦ Wszyscy zaakceptowali indukcyjno-dedukcyjna schemat metody naukowej Arystotelesa ◦ Do schematu Arystotelesa uczeni średniowiecza dodają dodatkowe techniki indukcyjne Grosseteste: połączona metoda zgodności i różnicy Milla Dunszkot: indukcyjna metoda zgodności Ockham: metoda różnicy Ponadto Grosseteste i Bacon zalecali uzupełnienie metody Arystotelesa o trzeci etap: eksperymentalne sprawdzenie zasady wyjaśniającej wywiedzionej przez indukcje z doświadczenia Robert Grosseteste wprowadził tez idee falsyfikacji odwołując się do schematu: (p->q)i nie-q) -> nie-p Według Ockhama prostota jest istotnym kryterium przy tworzeniu pojęc i konstruowaniu teorii Brzytwa Ockhama (nie należy mnożyć bytów ponad potrzebę) Tomasz z Akwinu ◦ Nic nie dodał do Arystotelesa (wziął go tak jak jest ;), ale dowartościował taką wiedzę ◦ „Poznanie świata stworzonego przez boga jest obowiązkiem chrześcijanina“

Wykład 10 (10 grudnia 2014) Falsyfikacjonizm • • • • •

• •

• • • • •

•

•

Hume jako pierwszy podważa paradygmat (tylko jaki? - nie zdążyłem). Nauki empiryczne stosują rozumowania indukcyjne, które jest zawodne Problem indukcji! Żadne z podanych rozwiązań problemu indukcji nie jest zadowalające Pozostają do rozwiązania ◦ Problem ograniczonej różnorodności świata ◦ Problem jednostajności przyrody Dopiero XX-wieczna filozofia nauki podejmowała ten problem na nowo skupiając się na probabilistycznym wymiarze nauki (nie ma nic pewnego; jest jedynie prawdopodobne) Probabilizm jest rozwinięciem myśli, że wprawdzie żadna skończona liczba obserwacji, czy eksperymentów nie może dostarczyć wyczerpującego (pewnego) dowodu hipotezy uniwersalnej, ale obserwacje i eksperymenty przyczyniają się do potwierdzenia hipotez Potwierdzenie jest stopniowalne, hipoteza może być potwierdzona lepiej lub gorzej (mniejszym lub większym stopniu) Bayesianizm skupia się na opisie mechanizmu modyfikowania prawdopodobieństwa hipotezy pod wpływem świadectw empirycznych Paradoksy te (np. paradoks Placka) nie doczekały się żadnego przyjętego powszechnie rozwiązania Paradoksy te wskazują, że procedury indukcyjne nigdy nie dają jednoznacznych wyników Problem ten jest dotkliwy dla indukcjonizmu – wskazuje, że program indukcjonistyczny nie może doprowadzić do pożądanych rezultatów, tj. do wyboru jednej spośród możliwych hipotez Sir Karl Raimund Popper ◦ Popper: próby rozwiązania problemu indukcji za pomocą teorii potwierdzania nie są udane i nie mogą się udać (gdyż teorie te za bardzo się skupiają na potwierdzaniu) ◦ Do pseudonauk należą np. astrologia, marksizm i psychoanaliza Freuda ◦ Cechą wspólną tych teorii jest to, że potwierdza jest bardzo wiele świadectw ▪ Te trzy teorie są bardzo dobre potwierdzone w sensie bayesianizmu ▪ Są to jednak pseudonauki, a ich pseudonaukowość polega na tym, że nie wykluczają one niczego ▪ Jeżeli teoria nie mówi niczego na temat tego, jaki świat nie jest, to nie mówi nic na temat tego, jaki świat jest ▪ Skupianie się na potwierdzaniu jest metodą pseudonaukową ◦ Popper rozpoczął od tzw. problemu demarkacji ◦ przesuwając przy tym akcent z rozróżnienia: nauka/metafizyka na rozróżnienie: nauka/pseudonauka ▪ Co jest naukowe, a co nie jest naukowe? (to nie jest taki prosty problem) Problem demarkacji: ◦ Kant: Problem odróżnienia nauki od tego, co nie jest nauką, został przez filozofów Koła Wiedeńskiego nazwany problemem demarkacji ◦ Linię demarkacyjną pierwszy przeprowadził Kant: ▪ Nauka zajmuje się przedmiotami możliwego doświadczenia, a metafizyka ideami duszy, Boga i nieskończoności (albo kosmosu) ▪ Ponadto: nauka uprawiana jest przez intelekt za pomocą zmysłów, zaś metafizyka jest domeną rozumu ◦ Należy podkreślić, że przed Kantem granica między rozważaniami, które dziś przyporządkowaliśmy do nauk przyrodniczych, a rozważaniami metafizycznymi, była płynna (np. Kartezjusz) ◦ Po Kancie wątek nauka/metafizyka podjął m.in. August Comte ◦ Swoją filozofię nazwał pozytywna, podkreślał w ten sposób m.in., to, że jego filozofia będąc ma przedmioty rzeczywiste (nie tajemnicze idee), o których możemy uzyskać wiedzę pewną, a same rozważania mają przynosić ludzkości pożytek. ◦ Filozofia pozytywna odcina się od metafizyki (filozof ma być pożyteczny ludzkości) ▪ Uczucia i intelekt wytwarzają fikcje: mitologią, metafizykę ▪ Zatem dla Comte'a metafizyka miała niemalże taki status jak mitologia

Metafizyka wyrosła głównie z błędów hipostazowania – tj. z uznania, że desygnaty abstrakcyjnych pojęć, którymi posługujemy się na co dzień istnieją emprycznie ▪ Każde twierdzenie musi się opierać na faktach ▪ Comte nie potępiał rozważań abstrakcyjnych, potępiał metafizykę ▪ W systemie naukowym stworzonym przez Comte nie ma miejsca na filozofię, zwłaszcza na metafizykę ▪ W istocie jedynym zadaniem samej filozofii pozytywnej jest teoria nauki (encyklopedyczne opracowanie osiągnięć nauk szczegółowych) ◦ Filozofowie Koła Wiedeńskiego też próbowali przeprowadzić linię demarkacyjna między nauką a metafizyką ◦ Dokładniej: przeprowadzili dwustronną demarkację nauki ◦ Po pierwsze, naukę (science) oddzielili od matematyki. Ta ostatnia składa się ze zdań analitycznych ◦ Linia demarkacyjna matematyka/reszta oddziela zadania analityczne od syntetycznych ◦ Pierwsza linia demarkacyjna ▪ Zdania analityczne • zdania matematyczne ▪ Zdania syntetyczne • zdania nauk przyrodniczych • zdania pseudonauk ◦ Druga linia demarkacyjna ▪ zdanie sensowne (posiadające sens poznawczy = posiadające treść empiryczną) ▪ zdania pozbawione sensu poznawczego ◦ Kryterium neopozytywistyczne demarkacji mówi najczęściej o drugiej linii demarkacyjnej ◦ Neopoytywistów interesowała przede wszystkim linia demarkacyjna między tym, co sensowne, a tym, co bezsensowne ◦ Zdania naukowe to zdania sensowne, czyli wyposażone w treść empiryczną (odnoszące się do świadectwa, do faktów) ◦ Zdania nie posiadające treści empirycznej są bezsensowne i nie są naukowe ◦ Pojęcie treści empirycznej wymaga oczywiście eksplikacji (co to znaczy, że zdanie jest wyposażone w treść empiryczną?) ◦ Najsłynniejsze kryterium neopozytywistów głosi, że danie naukowe (sensowne) to zdanie weryfikowalne empirycznie (nie zweryfikowane, a weryfikowalne, tj. takiej, o którego wartości logicznej zasadniczo można przekonać się w doświadczeniu) No to już wiemy jak odróżniać zdania metafizyki od zdań naukowych ;) Trudności ◦ łatwo zrozumieć, w jakim sensie szczegółowe zdania obserwacyjne („W tym pomieszczeniu lata mucha”) są weryfikowalne empirycznie ◦ Co ze zdaniami teoretycznymi („W tym pomieszczeniu latają elektrony”)? ◦ Hipotezy ogólne nie są, ściśle rzecz biorąc, weryfikowalne ◦ Neopozytywiści próbowali rozwiązać problem sprowadzając werifykowalność zdań ogólnych do weryfikowalności empirycznych konsekwencji tych zdań ◦ W tej sytuacji jednak weryfikacja hipotezy ogólnej wymaga zweryfikowania wszystkich empirycznych konsekwencji hipotezy, tych jest nieskończenie wiele Instrumentalizm (próba rozwiązania) ◦ Neopozytywiści przyznali, że zdania ogólne nie są naukowe! ◦ Naukowe (sensowne) są tylko szczegółowe zdania obserwacyjne ◦ Zdania ogólne wyprowadzane z tych zdań mają status narzędzi inferencyjnych, które pozwalają przeprowadzać wnioskowania (inferencyjne) i w sposób przechodzić od obserwacji do innych obserwacji ▪ A więc zdania ogólne nie muszą być naukowe, bo są tylko narzędziem pozwalającym przejść od jednych zdań obserwacyjnych do innych (dzięki czemu wszystko układa się w sensowną całość) ◦ Kontrargument Poppera: ▪ narzędzi (inferencyjnych) się nie obala ▪ teorie naukowe (prawa ogólne) są oceniane pod kątem zgodności z ▪

• •

•

rzeczywistością, nie użyteczności Instrumentalizm vs realizm Realista chce, aby teoria była zgodna z rzeczywistością, a instrumentalista ma to w dupie i chce, aby jego teoria działała (bez znaczenia czy jest faktycznie prawdziwa; teoria może być nieprawdziwa i działać) Problem weryfikacji ◦ Kryterium Carnapa: zdanie sensowne = zdanie potwierdzalne (konfirmowalne) ◦ Czynione przez neopozytywistów próby przeformułowania tego kryterium nie powiodły się, natomiast perspektywa zaproponowana przez Poppera okazała się płodna ◦ Popper nie zajmuje się zagadnieniem indukcji, a w rozważaniach dotyczących kryterium demarkacji przesuwa oś problemu z odróżnienia nauka/metafizyka +sensowne/bezsensowne Kryteria neopozytywistyczne ◦ Popper krytykował bo: ▪ kryteria te odbierają prawom ogólnym status zdań naukowych Popper zaproponował własny model procedury naukowej model hipotetycznodedukcyjny ◦ zamiast indukcyjno-dedukcyjny modelu Arystotelesa lub... ◦ intuicyjno-dedukcyjny modelu Kartezjusza W myśl modelu Poppera metoda naukowa nie polega na potwierdzaniu hipotez, ale na wyprowadzaniu wniosków z hipotez i sprawdzaniu wniosków Celem jest próba falsyfikacji hipotezy Model hipotetyczno-dedukcyjny ◦ Wszystkie hipotezy są w nauce przyjmowane tylko na próbę ◦ Dlatego uczeni muszą kierować się zasada krytycyzmu, która zaleca formułowanie śmiałych hipotez (wykluczających wiele zdarzeń) i rzetelne próby falsyfikacji tych hipotez, poprzez wyprowadzanie z nich przywidywań dotyczących dających się zbadać zdarzeń ◦ Falsyfikacji zbyt śmiałej hipotezy naprowadza uczonego na trop lepszej hipotezy ◦ Metoda naukowa nie polega na potwierdzaniu hipotez, w nauce nie przyjmuje się hipotezy dlatego, że została potwierdzona, ale m.in. dlatego, że nie została sfalsyfikowana ◦ Wszystkie teorie naukowe przyjmowane są na próbę ◦ Zdania naukowe to zdania falsyfikowalne ◦ Popperowskie kryterium demarkacji nie ma przy tym nic wspólnego z kryterium sensowności ◦ Popper nie próbował forsować falsyfikowalności jako kryterium sensowności ◦ Nie ma również nic wspólnego z odróżnieniem nauki od metafizyki ◦ Popper uważał, że podejmowane przez neopozytywistów (z maniakalnym uporem) próby wykazania, że metafizyka jest pozbawiona sensu, same są pozbawione sensu ◦ Metafizyka nie jest pozbawiona sensu i nie można jej radykalnie oddzielić od nauki; metafizyka jest źródłem wielu wartościowych idei heurystycznych ◦ Poza obrębem nauki umieszcza Popper to, co pseudonaukowe ◦ Falsyfikacjonizm w istocie rozwiązuje lub unika wszystkich problemów indukcjonizmu ◦ Problem niedookreślenia teorii przez empirię zostaje złagodzony (czy raczej: problem ten nie dotyka falsyfikacjonizmu) ◦ Inne zalety: bayesianizm milczy na temat jakościowego zróżnicowania świadectw empirycznych, falsyfikacjonizm radzi sobie z tym ▪ ▪

•

•

•

• • •

◦