Himmler. Listy ludobójcy

SAVE OFFLINE

Tytuł oryginału HIMMLER PRIVAT Briefe eines Massenmörders Copyright © Plon, 2014 Published by arrangement with Literary Agency „Agence de L'Est”. All rights reserved Projekt okładki Zbigniew Larwa Zdjęcie na okładce © Narodowe Archiwum Cyfrowe; Rue des Archives/Forum Zdjęcia w środku Indigo Images, Corbis/Profimedia, Rue des Archives/Forum, Bundesarchiv, Getty Images, Realworks Ltd., Gerhard von der Ahé Redaktor prowadzący Adrian Markowski Redakcja Jarosław Skowroński Korekta Maciej Korbasiński ISBN 978-83-8069-820-8 Warszawa 2015 Wydawca Prószyński Media Sp. z o.o. 02-697 Warszawa, ul. Rzymowskiego 28

www.proszynski.pl

Wprowadzenie 1. Wiosną 1945 roku, tuż po zakończeniu wojny, w Gmund nad jeziorem Tegern oficer wywiadu Stanów Zjednoczonych natknął się na dwóch amerykańskich żołnierzy piechoty, którzy najwyraźniej zaopatrzyli się w „pamiątki” w „Haus Lindenfycht” – prywatnej willi Heinricha Himmlera. Oficer, z wykształcenia historyk, natychmiast rozpoznał, co mieli ze sobą obaj żołnierze, i spróbował odkupić od nich znaleziska. Jeden z nich przystał na propozycję i w taki oto sposób oficer wszedł w posiadanie pliku prywatnych dokumentów rodziny Himmler, w tym spisanych ręcznie Tagebücher [„Dzienniki”] młodego Heinricha Himmlera z lat 1914–22. Drugi z żołnierzy nie miał zamiaru odsprzedać swoich skarbów i podążył w dalszą drogę. Tagebücher oraz pozostałe dokumenty oficer wysłał do domu i nie poświęcał im już uwagi aż do chwili, gdy w 1957 roku, w rozmowie ze swoim przyjacielem, niemiecko-żydowskim historykiem Wernerem Tomem Angressem, przypomniał sobie o Tagebücher i przekazał je Angressowi do oceny pod względem wartości historycznej. Wspólnie ze swoim młodszym kolegą, Bradleyem F. Smithem, Angress dokonał transkrypcji rękopisów, by w 1959 roku, w artykule zamieszczonym na łamach „Journal of Modern History”, oficjalnie poinformować o znalezisku1. Istnieją też inne wersje tej historii, jednak z uwagi na to, że nie sposób już ustalić, kim byli wspomniani dwaj żołnierze piechoty, na zawsze muszą one pozostać hipotetyczne. Tagebücher oraz pozostałe dokumenty Angress przekazał następnie Hoover Institution on War, Revolution and Peace przy kalifornijskim Uniwersytecie Stanforda, który udostępnił je

zainteresowanym. Przez wiele lat owa Himmler Collection (znajdowały się w niej m.in. listy Margi Himm​ler do męża) stanowiła dla historyków prawdziwą kopalnię złota. Po kilkuletnich rozmowach, w połowie lat 90., Archiwum Federalne w Koblencji pozyskało od Hoover Institution oryginały dokumentów, przechowywanych obecnie jako „spuścizna Himmlera”. Na początku lat 80. w Izraelu pojawił się kolejny zbiór prywatnych dokumentów rodziny Heinricha Himmlera, będący bez wątpienia „pamiątką” przywłaszczoną sobie przez drugiego ze wspomnianych na wstępie żołnierzy. Materiał obejmuje około 200 utrwalonych na mikrofilmach listów Heinricha Himmlera do żony z lat 1927–45, jak również zmikrofilmowane Tagebücher Margi Himmler z lat 1937–45, których oryginały znajdują się obecnie w posiadaniu United States Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie. Oprócz tego w odnalezionym w Izraelu zbiorze znajdują się: oryginał legitymacji partyjnej NSDAP Margi Himmler, jej Jugendtagebuch [„Dziennik z lat młodzieńczych”], obejmujący lata 1909–16, Kindheitstagebuch [„Dziennik z okresu dzieciństwa”] jej córki Gudrun, tomik wierszy córki oraz jej Mädchentagebuch [„Dziennik dziewczęcy”] z okresu 1941–kwiecień 1945, a ponadto notatniki Margi z jej zapiskami dotyczącymi wydatków domowych, prezentów świątecznych i przepisów kucharskich, a także świadectwa i dyplomy z Hitlerjugend przybranego syna Himmlerów Gerharda von der Ahé, wreszcie liczne prywatne fotografie, częściowo luzem, częściowo zebrane w albumie. To, w jaki sposób wspomniane dokumenty znalazły się w Izraelu, pozostaje sprawą otwartą. Ich wieloletni właściciel, jeden z ocalonych z Holokaustu, w jednej wersji twierdził, że kupił je pod koniec lat 60. na pchlim targu w Belgii, w innej zaś, że zdobył je w Meksyku, od Karla Wolffa (dawnego zaufanego współpracownika Himmlera), by następnie przez wiele lat przechowywać je u siebie. Jeden z izraelskich reżyserów filmowych zamierzał nakręcić na ich podstawie film o Heinrichu Himmlerze, jednak przedwczesna śmierć pokrzyżowała jego plany. Co jakiś czas pojawiał się temat odsprzedaży dokumentów Archiwum Federalnemu w Koblencji. Zapewne to tutaj należy doszukiwać się

powodów, dla których w latach 1982–83 Archiwum Federalne przeprowadziło szczegółową ekspertyzę próbki materiału, aby potwierdzić autentyczność dokumentów. O fałszerstwie nie mogło być mowy. Wprawdzie oryginalne listy Himmlera nie zostały odnalezione, jednak zarówno charakter pisma, jak i chronologiczno-treściowa komplementarność listów Himmlera oraz listów Margi Himmler jednoznacznie dowodzą autentyczności znaleziska2. Tymczasem materiały stały się własnością izraelskiej reżyserki Vanessy Lapy, która na ich podstawie nakręciła film dokumentalny Der Anständige (Berlinale 2014). W ten sposób po raz pierwszy udostępniła szerszej publiczności te dotychczas nie prezentowane jeszcze dokumenty3. Oba zbiory materiałów źródłowych składają się na zwarty korpus dokumentów po Heinrichu Himmlerze, z którym nie może się równać żaden zbiór pozostawiony przez któregokolwiek z czołowych dygnitarzy narodowosocjalistycznego kierownictwa. Hitler, jak wiadomo, nie pozostawił po sobie pamiętników ani prywatnych zapisków. Hermann Göring, będący najwyższym rangą przedstawicielem narodowosocjalistycznego reżimu, który w latach 1945–46 zasiadł na ławie oskarżonych podczas procesu norymberskiego, pisemny ślad pozostawił po sobie jedynie w urzędowych dokumentach Trzeciej Rzeszy. Joseph Goebbels napisał wprawdzie liczący wiele tysięcy stron, trącący megalomanią Dziennik, miał on jednak przede wszystkim dokumentować jego rolę polityczną jako czołowego narodowego socjalisty i w zamyśle przygotowywał grunt pod przyszłe publikacje. Spośród najważniejszych zbrodniarzy nazistowskich życie prywatne Heinricha Himmlera zostało udokumentowane najlepiej. Publikowane tu po raz pierwszy listy Heinricha Himmlera do jego żony Margi oraz jej listy do męża składają się na obszerną wymianę korespondencji, obejmującą okres od ich pierwszego spotkania w 1927 roku aż do zakończenia wojny w 1945 roku. Pierwsze listy mogą początkowo sprawiać wrażenie do bólu trywialnych; nic nie wskazuje na to, że Heinrich Himmler z 1927 roku przeistoczy się kiedyś w ludobójcę. Mamy tu do czynienia z dwojgiem raczej skromnych ludzi; funkcjonariusz partyjny NSDAP i rozwiedziona pielęgniarka poznają się pod koniec lat

20. i w niezliczonych listach zapewniają się o swojej miłości, biorą ślub, budują na wsi gospodarstwo rolne. Na świat przychodzi dziecko, kolejne zostaje adoptowane. Podczas gdy w kolejnych latach Himmler najczęściej podróżował służbowo, żona początkowo pozostawała w domu, opiekując się dzieckiem, domem i gospodarstwem. Z biegiem czasu listy nabierają coraz bardziej rzeczowego tonu. Himmler pnie się po szczeblach kariery, małżonkowie piszą o troskach dnia codziennego, prawie codziennie rozmawiają przez telefon, również wtedy, gdy Himmler jest już od dłuższego czasu uwikłany w romans i ma dzieci w pozamałżeńskim związku. Wojna pobrzmiewa w listach jak przez mgłę. Marga pisze o nocnych nalotach bombowych na Berlin, Heinrich o „nawale pracy” do wykonania na froncie wschodnim. Gdy i on uzmysławia sobie, że wojna jest przegrana, kończy wymianę korespondencji, pisząc list pożegnalny. Jakkolwiek przytoczony zarys może sprawiać wrażenie ogólnikowego, bardziej wnikliwe spojrzenie pozwala z codziennej korespondencji Heinricha i Margi wyczytać bardzo wiele na temat ich sposobu postrzegania świata, samoświadomości i światopoglądu. Tych listów nie można bynajmniej określić jako niegroźne i banalne. Porażający początkowo rozdźwięk pomiędzy przemilczanym niemal całkowicie i wypełnionym zbrodnią dniem powszednim a przywoływaną w listach idyllą życia osobistego zmniejsza się, w miarę jak przemoc i brak empatii stają się widoczne w małomiasteczkowej codzienności Himmlerów.

2. Heinrich Himmler urodził się 7 października 1900 roku jako średni syn nauczyciela gimnastyki Gebharda Himmlera i jego żony Anny. Dorastał w mieszczańskim domu wraz ze swoimi braćmi, Gebhardem i Ernstem. Synowie otrzymali wszechstronne wykształcenie humanistyczne. W wychowaniu dużą rolę odgrywały cnoty takie jak posłuszeństwo i obowiązkowość. Gdy wraz z końcem I wojny światowej runęły marzenia Heinricha o karierze oficerskiej, wstąpił na studia rolnicze, a później zaangażował się w działalność ruchu völkistowskiego, następnie zaś –

jako mówca – narodowosocjalistycznego. Od 1929 roku był reichsführerem SS, a od 1930 posłem do Reichstagu. Po dojściu narodowych socjalistów do władzy od 1936 roku podlegała mu cała niemiecka policja. Był odpowiedzialny za terror, prześladowania i zagładę europejskich Żydów. Od roku 1939, jako Komisarz Rzeszy ds. Umacniania Niemczyzny, odpowiadał za planowanie gigantycznych przesied​leń i mordów, zarówno na wschodzie, jak i zachodzie Europy. Pod koniec wojny, w 1943 roku, awansował na ministra spraw wewnętrznych Rzeszy, a w 1944 roku na szefa Armii Zapasowej. Aresztowany, 23 maja 1945 roku popełnił samobójstwo. Marga Siegroth, z domu Boden, urodziła się 9 września 1893 roku w Goncarzewach (spotyka się też wariant Goncarzewo) pod Bydgoszczą jako córka właściciela majątku Hansa Bodena i jego żony Elfriede. Dorastała wraz z dwoma braćmi i trzema siostrami. Podczas I wojny światowej straciła starszego brata. Zdobyła wykształcenie pielęgniarskie i pracowała w szpitalach wojskowych. W roku 1920 wyszła za mąż, a od 1923 – po rozpadnięciu się małżeństwa – pracowała jako przełożona pielęgniarek w jednej z prywatnych klinik w Berlinie, której dzięki swojemu ojcu była udziałowcem. Po wyjściu za mąż za Himmlera wstąpiła do NSDAP. W 1929 roku urodziła ich jedyne wspólne dziecko, córkę Gudrun, a od 1933 roku opiekowała się również ich przybranym synem. W czasie II wojny światowej Marga Himmler pracowała w Niemieckim Czerwonym Krzyżu w Berlinie w stopniu Oberführerin, podróżując po okupowanych krajach Europy. Po zakończeniu wojny wraz z córką została internowana. W późniejszym czasie mieszkała w Bielefeld, a także u swojej córki w Monachium, gdzie zmarła 25 sierpnia 1967 roku. Heinrich Himmler i Marga Siegroth poznali się 18 września 1927 roku podczas podróży pociągiem z Berchtesgaden do Monachium. Marga wracała z urlopu w Berchtesgaden, Heinrich bawił tam w celach służbowych. Niebieskooka i blondwłosa Marga była ucieleśnieniem kobiecego ideału Himmlera, zgadzali się ze sobą również pod wieloma innymi względami: w swoim odrzuceniu demokracji i w nienawiści do „systemu berlińskiego”, w swoim antysemityzmie („żydowski motłoch”) i w swojej niechęci do ludzi („ludzie są fałszywi i źli”). Wkrótce zapragnęli

wspólnego życia na wsi, nie tylko dlatego, że samodzielne gospodarstwo rolne z hodowlą zwierząt i uprawą warzyw stanowiło godny uwagi dodatek do skromnej partyjnej pensji Himmlera, ale również dlatego, że odpowiadało to völkistowskiemu ideałowi „powrotu do ziemi”. „Piękny, nieskalany dom”, który chcieli razem zbudować, miał być jednocześnie „solidną twierdzą”, w której pragnęli odgrodzić się od „brudu” zewnętrznego świata. Wyraźnie widać, czego brakuje w tych listach: ani Heinrich, ani Marga nie wykazują sobą nawzajem szczerego zainteresowania. Nie padają pytania o dzień codzienny, o rodzinę, o przeszłość ani o tęsknoty i marzenia drugiej osoby. Od czasu do czasu w listach wspomniane są „nadzwyczaj ciekawe” przeżycia lub rozmowy, ale na próżno doszukiwać się tam tego „interesującego” pierwiastka. Innymi słowy po obu stronach panuje całkowity brak empatii i ciekawości drugiej osoby. Wzajemne uczucie znajduje wyraz w sztampowych formułkach i niezliczonych powtórzeniach, którym towarzyszą pozbawione umiarkowania, egocentryczne żądania („Nie zapominaj, że teraz należysz tylko do mnie”). Codzienne nadejście listu od tego „drugiego” jest ważniejsze niż wciąż podobna treść korespondencji. To ta redundancja, ta nadmiarowość, służy budowaniu porozumienia. Pojawiające się okazyjnie wątpliwości co do tej jednomyślności są tłumione, gdyż nie pasują do ciasnego świata, w którym oboje funkcjonują („musimy przecież być tego samego zdania, inaczej być nie może”). Żadne z nich nie jest w stanie wyrazić, czym właściwie umotywowana jest ich wzajemna skłonność ku sobie. Uczucia znajdują wyraz co najwyżej w formie czułostek („tak szczodrze obdarzona miłością i dobrocią”), a podczas ich nielicznych spotkań poprzedzających ślub zabezpieczają się przed grożącą nudą zeszytami z zadaniami szaradziarskimi. W listach widać wyraźnie, że Himmler przez wszystkie te lata żył i postępował zgodnie ze swoimi przekonaniami i światopoglądem: od 1924 roku jego celem było dopomóc ruchowi narodowosocjalistycznemu w osiągnięciu sukcesu; czynił to swoim niestrudzonym zaangażowaniem jako mówca i konsekwentną budową struktur i sieci w całej Rzeszy. Błędem byłoby sądzić, że był on nic nieznaczącym sekretarzem partii

kanapowej, cierpiącej na ustawiczny brak funduszy, i że dopiero po 1933 roku zaczął wspinać się po szczeblach kariery. Było raczej na odwrót: jego pozycja w partii była bardzo silna, a on sam już w latach 20. utrzymywał bliską zażyłość z Hitlerem. Himmler sprawował pieczę nad organizacyjną stroną wystąpień Hitlera i często podróżował wspólnie z nim („jestem z szefem w drodze”). Sam przez wiele lat był agitatorem NSDAP; jako agronom z wykształcenia prowadził swoją działalność przede wszystkim na ważnych z punktu widzenia celów politycznych partii terenach wiejskich i na prowincji. Jednocześnie tworząc lokalne jednostki partii, tworzył SA i SS, budował struktury i sieć osobistych kontaktów, na których mógł się oprzeć po 1933 roku przy rozbudowie swojego wszechwładnego aparatu terroru SS, policji i Gestapo. On sam chętnie określał swoją pracę „walką” i w listach do Margi stylizował się na „lancknechta”, chcąc odciąć się jednocześnie od zwyczajnej pracy biurowej „nudnego kołtuna”. Za sprawą długich ram czasowych, w jakich trwała wzajemna korespondencja, a także stosunkowo wczesnego pojawienia się w jego relacjach osób, które w późniejszym czasie miały wysunąć się na czoło narodowosocjalistycznego reżimu, widać wyraźnie, że Himmler przez wszystkie te lata obracał się w kręgach sobie podobnych postaci, widać też, jak ważną rolę odgrywały kontakty ze „starymi towarzyszami” dla rozwoju ich karier. Klika Himmlera w ruchu narodowosocjalistycznym była nieodłącznie powiązana z jego życiem prywatnym: już przed ślubem obracał się on niemal wyłącznie wśród osób o podobnych zapatrywaniach; późniejszym powrotem na wieś również w sferze prywatnej urzeczywistnił to, co propagował w swoich przemówieniach i swoim członkostwem w völkistowskiej wspólnocie Artam. Na długo przed przejęciem władzy przez narodowych socjalistów małżonkowie żyli w kręgu osób o zbliżonym światopoglądzie, z którymi łączyła ich pogarda dla demokracji, antysemityzm, wiara w zwycięstwo ruchu narodowosocjalistycznego osiągnięte dzięki ustawicznej „walce”, jak również własna nieposkromiona pycha. Samej Mardze Himmler daleko było do niezaangażowanej w sprawy polityki gospodyni domowej. Zaraz po ślubie zaangażowała się w działalność założonej przez swojego

męża lokalnej grupy NSDAP w Waldtrudering niedaleko Monachium. Wkrótce z dumą mogła obwieścić swojemu mężowi, że ich dom stał się „miejscem spotkań wszystkich narodowych socjalistów” w okolicy. Z rodzinnego domu Marga wyniosła zainteresowanie rozwojem sytuacji politycznej („chętnie wzięłabym udział we wszystkich tych wielkich wydarzeniach”); od 1928 roku regularnie czytywała organ prasowy NSDAP, „Völkischer Beobachter”. Dzięki ogłoszeniom w prawicowej gadzinówce znalazła nawet swoją służącą. Kilka razy udało się jej nakłonić Heinricha, by zabrał ją ze sobą w podróż służbową. Nieco mniej wylewne listy z pierwszych lat małżeństwa stanowią przede wszystkim relację z przebiegu dnia, rzadko wykraczającą poza suche wyliczenie faktów i nazwisk. Pomimo to wyraźnie widać, że Marga cierpiała z powodu częstej nieobecności męża. Himmler rzadko miał czas, by doglądać swojego gospodarstwa. W listach, wysyłanych ze wszystkich zakątków Niemiec, współczuł swojej żonie, która najpierw w ciąży, a potem z małym dzieckiem pod opieką była zmuszona sama dźwigać ciężar prac przy utrzymywaniu domostwa. Jednocześnie konieczność jego ciągłych wyjazdów stawała się coraz bardziej niepodważalna. Nie dość, że od 1930 roku, jako deputowany do Reichstagu, musiał często bywać w Berlinie, to z racji przysługujących posłowi bezpłatnych przejazdów koleją jeszcze chętniej niż wcześniej był przez partię angażowany do działalności agitacyjnej. Z lat 1933–40 zachowały się tylko nieliczne listy Margi i ani jeden Heinricha. W tym czasie Himmler wspinał się po szczeblach kariery jako szef SS i Gestapo. Himmlerowie otrzymali „Haus Lindenfycht” w Gmund oraz mieszkanie służbowe w Berlinie, w 1937 roku Himmler wprowadził się do służbowej willi w Dahlem, peryferyjnej dzielnicy Berlina. O ich życiu prywatnym dowiadujemy się wyłącznie z pamiętnika, który Marga prowadziła dla swojej córki Gudrun i przybranego syna Gerharda, jak również ze spisanych po wojnie wspomnień Lidii Boden, siostry Margi, która od 1934 roku mieszkała z nią w Gmund i opiekowała się dziećmi podczas nieobecności rodziców, związanej z wyjazdami do Berlina. Pamiętniki dla dzieci kończą się na 1936 roku, ale o nowym życiu towarzyskim Margi, które zawdzięczała awansowi swojego męża

i z którego czerpała pełnymi garściami, zapraszając na herbatę lub brydża panie z wyższych sfer bądź goszcząc u nich na uroczystych kolacjach, można dowiedzieć się z jej prywatnego dziennika, prowadzonego od listopada 1937 roku. Najczęściej są to suche fakty: kto i z jakiej okazji się zjawił, okazjonalnie pojawiają się komentarze w rodzaju: „było bardzo miło”. Obok mało znaczących błahostek i zaściankowości Margi ze wspomnianych dzienników można wyczytać coś innego: dumę z faktu znalezienia się tak blisko władzy („miło było w spokoju porozmawiać z Führerem”), przekonanie o zasadności przynależenia do tej nowej elity („jestem pewna, że sama zasłużyłam sobie na miejsce przy słońcu”4) i aprobatę dla bezlitosnego prześladowania tych, którzy uchodzili za „wrogów Niemiec”, jak choćby wtedy, gdy utyskuje na lenistwo pracowników zajmujących się utrzymaniem domu: „dlaczego nie zamknie się tych wszystkich ludzi za kratkami, żeby pracowali aż do śmierci”, albo gdy z irytacją pisze po pogromie z 9 listopada 1938 roku: „Ta historia z Żydami, kiedyż wreszcie ta hołota nas zostawi, żeby można było cieszyć się w końcu własnym życiem”.

3. Podczas II wojny światowej Himmler nie bywał już niemal w Berlinie ani Monachium, ale podobnie jak pozostali czołowi dygnitarze kierownictwa ruchu narodowosocjalistycznego wykonywał swoje obowiązki głównie w funkcjonujących jako kwatery główne pociągach specjalnych, kursujących w pobliżu zmiennych linii frontu. Podczas kampanii zachodniej spędził wiosną 1940 roku dwa miesiące w pociągu specjalnym, a resztę roku w Berlinie. Wraz z rozpoczęciem wojny totalnej przeciwko Związkowi Radzieckiemu ruchome polowe stanowisko dowodzenia stało się stałą kwaterą Himmlera. Już kilka dni po agresji na ZSRR objął on kwaterę w „pociągu specjalnym Heinrich” w pobliżu Angerburga (Węgorzewo) w Prusach Wschodnich, gdzie położony był Wilczy Szaniec Hitlera. W połowie 1942 roku, po ukończeniu budowy kwatery głównej Führera w Winnicy na Ukrainie, niedaleko Żytomierza powstało

dodatkowe polowe stanowisko dowodzenia, noszące kryptonim „Hegewald”. Wprawdzie w kolejnych latach Himmler wielokrotnie na krótko wracał do Berlina lub Monachium, ale jego główne miejsce pobytu znajdowało się już na Wschodzie. Od początku II wojny światowej Marga ponownie pracowała jako pielęgniarka i znacznie częściej na długie tygodnie zatrzymywała się w Berlinie, gdyż, jak twierdziła: „jeśli wszyscy się przyłożą, wkrótce będzie po wojnie”. Jej aktywności w żadnym razie nie można było określić jako „apolitycznej” opieki sprawowanej przez kobietę – jako Oberführerin Niemieckiego Czerwonego Krzyża sprawowała nadzór nad licznymi szpitalami wojskowymi i wraz z funkcjonariuszami NCK podróżowała po okupowanych krajach Europy, kontrolując warunki bytowe niemieckich żołnierzy i przypatrując się przesiedleniom folksdojczów, organizowanym przez jej męża. Listów obojga małżonków z 1941 roku jest więcej, od 1942 dostępne są już tylko te pisane przez Heinricha Himmlera, który często jednak nawiązuje do listów pisanych przez swoją żonę. W czasie wojny Himmler co dwa–trzy dni rozmawiał telefonicznie z „Püppi” („Laleczką”), swoją córką Gudrun mieszkającą w Gmund, i niemal codziennie z Margą, gdy ta przebywała w Berlinie. Wbrew przyjętemu w literaturze przedmiotu założeniu, że małżeństwo Heinricha Himmlera posypało się stosunkowo wcześnie, Himmler nie ograniczał się jedynie do utrzymywania kontaktu z córką w Gmund. Listy i uzupełniające je dokumenty dowodzą zgodności poglądów Himmlerów: ich antysemityzmu i rasizmu („polaczki”, „nieopisany brud”), ich absolutnej wiary w Hitlera i ich entuzjazmu wojennego („Wojna rozwija się znakomicie. Wszystko zawdzięczamy Führerowi”). Himmlera interesowało zdrowie Margi, przykładał też wagę do tego, by czytała teksty jego przemówień, posyłał jej słodycze, podczas gdy ona wysyłała mu do jego kwater na Wschodzie własnoręcznie upieczone ciasta. Wprawdzie działalność Margi w Czerwonym Krzyżu była przedmiotem ciągłego sporu z jej mężem, który wolałby widzieć ją w Gmund, u boku córki, udało jej się jednak przeforsować swoją wolę: „Nie pracując, nie mogłabym uczestniczyć w wojnie”. Zażyłość pomiędzy małżonkami nie osłabła również po tym, jak w święta

Bożego Narodzenia 1938 roku Himmler nawiązał sekretny romans ze swoją osobistą sekretarką, młodszą o dwanaście lat Hedwig Potthast, z którą do końca wojny doczekał się dwojga dzieci. Już w 1940 roku Marga narzekała jednak, że jej mąż „nie spędza już w domu ani wieczora”, a od 1942 roku jego listy były bardzo często tylko zdawkowymi, pisanymi w pośpiechu notatkami, dołączanymi do przesyłek przekazywanych adiutantowi, za którego pośrednictwem Heinrich posyłał Mardze prezenty. Pomimo to poświęcał dużo czasu i ponosił spore wydatki, aby nie tylko córce, ale i żonie przesyłać słodycze, bukiety kwiatów i wszelkiego rodzaju przydatne przedmioty codziennego użytku, jak różnego rodzaju papiery, o które podczas wojny było trudno. Niezmiennie czuł silną więź ze swoją pierwszą rodziną, jak choćby wtedy, gdy w 1944 roku ubolewał, że nie może po raz pierwszy spędzić z nią świąt Bożego Narodzenia, albo wtedy, gdy telefonicznie umówił się z żoną i córką, że o tej samej porze zapalą swoje Julleuchter – w kwaterze Heinricha na Wschodzie, w Berlinie i w Gmund – by móc „myśleć o sobie” i dać wyraz wzajemnej więzi. Liczne zaznaczone zarówno w kalendarzu służbowym, jak i kieszonkowym krótkie wizyty w Gmund i Berlinie dowodzą, że w czasie wojny Himmler widywał się z Gudrun i Margą nie rzadziej niż z Hedwig Potthast i ich wspólnymi dziećmi, które początkowo mieszkały w pobliżu kliniki SS Hohenlychen w Meklemburgii, a następnie w Schönau niedaleko Berchtesgaden. Himmler zdecydował się na dzieci z Hedwig Potthast już na przełomie lat 1939/40 – w tym samym czasie, gdy wydanym przez siebie „rozkazem płodzenia dzieci” oficjalnie usankcjonował prokreację pozamałżeńską i wstępowanie w drugi związek małżeński. W przypadku tego rodzaju Friedelehe5 żona z pierwszego małżeństwa miała zachować wszystkie prawa. Himm​ler realizował więc – na tyle, na ile pozwalały mu na to obowiązki i realia wojny – koncepcję dwóch rodzin, którą gorliwie propagował również w szeregach SS. Sztampowość zapewnień o uczuciu, nieczułość Himmlera, wyzierająca już z pierwszych listów do Margi, przejawiają się również w jednym z zachowanych listów do Hedwig Potthast. Nie tylko treść i styl do złudzenia przypominają wczesne listy do Margi, identyczne są również kluczowe frazy, które 16 lat wcześniej pisał do swojej żony: „Całuję Twoje

kochane, dobre dłonie i Twoje słodkie usta”. Mardze – w odróżnieniu od innych żon w środowisku narodowosocjalistycznych dygnitarzy, jak Gerdzie Bormann – z trudnością przychodziło godzenie się z istnieniem „rywalki”. Swojemu niezadowoleniu z tego powodu dała jednak ujście tylko w swoim pamiętniku („co się dzieje oprócz wojny, nie mogę o tym pisać”). Jako że podobnie jak Heinrich była przesiąknięta narodowosocjalistyczną ideologią, a tym samym za priorytetowe zadanie uznawała rodzenie synów „dla Niemiec”, nie miała podstaw, by sprzeciwiać się jego decyzji. Z drugiej jednak strony bez wątpienia odczuwała tę sytuację jako upokarzającą – nie tylko dlatego, że uważała niewierność za zdradę tak idealizowanego niegdyś przez oboje małżeństwa, ale również dlatego, że po trudnym porodzie córki nie mogła już więcej mieć dzieci. Zbrodnicza działalność Himmlera w latach wojny nie jest w listach do żony wspomniana wprost („Zmagania nawet jak dla SS są bardzo ciężkie”). Z upodobaniem, podobnie jak wcześniej, podkreślał swój „nawał pracy” („pracy jest bardzo dużo”) i przesyłał „niewinne” zdjęcia ze swoich krótkich podróży wzdłuż frontu wschodniego („Załączam kilka zdjęć z mojej ostatniej podróży Lublin–Lwów–Dubno–Równe–Łuck”). To, że wzmiankowane w jego listach podróże były związane nie tylko ze sprawowaną przez niego funkcją komisarza ds. osiedleń i skutkowały wypędzeniami oraz przesiedleniami („podróż do krajów bałtyckich była niezwykle interesująca, to są gigantyczne zadania”) i że regularnie wizytował przy tym jednostki SS, które bezpośrednio po napaści na Związek Radziecki mordowały żydowskich mężczyzn, kobiety i dzieci w masowych egzekucjach („moja podróż wiedzie teraz do Kowna–Rygi– Wilna–Mitau [Jełgawy]–Dyneburga–Mińska”) lub – od przełomu lat 1941/42 – kierowały ich do obozów zagłady („w następnych dniach jadę do Lublina, Zamościa, Auschwitz i Lwowa”), można wywnioskować jedynie z kontekstu historycznego. W ostatnim roku wojny, gdy Himmler sprawował funkcję nie tylko ministra spraw wewnętrznych, ale i szefa Armii Zapasowej oraz dowódcy dwóch grup armijnych, skarżył się żonie na coraz większą odpowiedzialność, która była dla niego „ciężarem”. Pomimo to aż do

końca starał się prezentować wobec Margi jako pogodny człowiek o optymistycznej naturze, pełen zapału, który pomimo złego stanu zdrowia – chronicznych problemów z żołądkiem – „altruistycznie” bierze na siebie coraz to nowe ciężary, będące w jego oczach konieczną „służbą narodowi niemieckiemu”. Duma żony z jego stale rosnącej odpowiedzialności przejawia się we wpisach w jej dzienniku („jak wspaniale, że został powołany do tak wielkich zadań i jest w stanie im podołać”). Wzmianki na temat jego „niestrudzonego zapału” i „ciężaru” jego zadań coraz częściej przewijają się też w dzienniku Gudrun: „Cały naród spogląda na niego. Zawsze trzyma się w cieniu, nigdy się nie popisuje”. „Wielka odpowiedzialność” ojca była zapewne nie tylko tematem rozmów matki i córki, ale również rozmów telefonicznych pomiędzy ojcem a córką. Ciągła nieobecność ojca sprawiła, że stopniowo stawał się on dla Gudrun odległym, mitycznym bohaterem. Pomimo swoich obaw była z niego dumna, podobnie jak była dumna z faktu bycia „córką tak wielkiego człowieka”, o którego prawdziwej działalności prawdopodobnie nie wiedziała niemal nic. Jednak pomimo drobnomieszczańskiej fasady można dopatrzyć się w rodzinie Himmlerów przemocy i gwałtowności, których źródeł należy doszukiwać się po części w „czarnej pedagogice”, pod której wpływem byli Heinrich i Marga (podobnie jak całe ich pokolenie), a po części w ideologii narodowosocjalistycznej, która przemoc, surowość i bezwzględność we wszystkich aspektach życia wynosiła do miana najwyższych cnót. Surowość wobec siebie samego usprawiedliwiała równie bezwzględną postawę wobec innych – również, a nawet przede wszystkim w stosunku do własnych dzieci. Ślady tej postawy w stosunku do Gudrun są widoczne przede wszystkim we wpisach Margi dotyczących pierwszych lat życia córki: w ścisłym przyuczaniu jej do dbałości o czystość i porządek, w karach cielesnych wymierzanych przez oboje rodziców za nieposłuszeństwo, szorstkim obchodzeniu się Heinricha z małą Gudrun („tatusiowi jest posłuszna o wiele bardziej niż mi”). Gdy pod ich dach trafia czteroletni adoptowany syn Gerhard, Marga ma nadzieję, że jego pojawienie się w domu będzie miało dobry wpływ na trzyletnią córkę: „Mały jest bardzo posłuszny, mam

nadzieję, że i Püppi wkrótce się tego nauczy”. Początkowy podziw nad posłuszeństwem chłopca nie trwa długo; swoimi psotami malec nieustannie wprawia w gniew przybranych rodziców, nauczycieli i inne autorytety. Z kolei Gudrun, która we wczesnych latach dzieciństwa błagała matkę, by ta zatajała przed ojcem, że zdarzyło jej się coś zbroić, najwyraźniej coraz lepiej spełniała pokładane w niej oczekiwania. Wprawdzie często chorowała, a jej szkolnym ocenom daleko było do doskonałości, jej rodzice byli jednak dumni, że Püppi „godzinami pomaga przy wekowaniu”, własnoręcznie robi prezenty dla żołnierzy na froncie i zaczytuje się we właściwych ideologicznie lekturach, które ojciec regularnie przesyłał żonie i córce w paczkach. Stosunek przybranych rodziców do Gerharda był znacznie chłodniejszy, a wraz z dorastaniem chłopca stawał się coraz bardziej szorstki – niewątpliwie chodziło o przygotowanie go, jako młodego mężczyzny, do przyszłej roli żołnierza. W dokumentach uzupełniających, dziennikach i osobistych wspomnieniach przybranego syna widać wyraźnie, że przez wiele lat bał się on wizyt Himmlera w Gmund, gdyż ten nie szczędził mu kar cielesnych. Nie przeszkadzało to – jak wspomina Gerhard – we wspólnych wyprawach na ryby, przebiegających w serdecznej atmosferze: „Zdarzało mu się też być zupełnie normalnym ojcem”. Tymczasem Marga Himmler nie pozostawiała na chłopcu suchej nitki („niewiarygodnie kłamie”), określała dziesięciolatka mianem „zbrodniczej natury”. Himmler poradził wreszcie swojej żonie, by na jakiś czas przestała podpisywać listy do syna jako „matka” – „powinien się poprawić”. Krótko przed zakończeniem wojny wysłał szesnastoletniego wtedy Gerharda do jednej z dywizji pancernych SS, co pozwoliło chłopakowi ponownie zdobyć uznanie Margi („jest bardzo odważny i podoba mu się w SS”). W swoich prywatnych listach Himmler prezentuje się zatem nie tylko jako przepełniony troską o rodzinę mąż i ojciec, ale również jako bezwzględny narodowosocjalistyczny wychowawca, w czym aż do końca miał wsparcie swojej żony. Obojgu dzieciom stawiano wysokie oczekiwania; chłopcu, jako przyszłemu żołnierzowi, nawet wyższe niż córce. Posłuszeństwo było najważniejszym przykazaniem, zachowanie odbiegające od normy było karane, z pozbawieniem miłości włącznie – to

forma przemocy, która na zdolności odczuwania empatii odbijała się bez wątpienia równie niszczycielsko jak bicie.

4. Z prywatnych listów Heinricha Himmlera wyłania się wizerunek „zbrodniarza z przekonania”. Nie cierpiał na rozdwojenie jaźni, nie był jednocześnie doktorem Jekyllem i panem Hyde’em. Swojej działalności jako szef SS i realizator polityki zagłady bynajmniej nie oddzielał od swojego życia prywatnego; nie czuł się zobligowany do zatajania faktu ludobójstwa. Ale też nie chełpił się tym przed żoną, postrzegając ludobójstwo jako nałożony na niego obowiązek, który należało sumiennie wykonać. W jego listach nie ma choćby śladu zwątpienia, najmniejszych wyrzutów sumienia, z których zwierzałby się żonie. Cechowała ich raczej zgodność poglądów co do „słuszności” i „konieczności” realizowanych przez niego działań. Marga nie dość, że od samego początku popierała antysemityzm i rasizm męża, to jeszcze – po przejęciu władzy przez narodowych socjalistów – pochwalała wykluczenie z narodowosocjalistycznej wspólnoty narodowej komunistów, Żydów oraz jednostek „aspołecznych”. Stopniowa radykalizacja prześladowań Żydów, od wypędzeń począwszy na systematycznej eksterminacji skończywszy, nie mogła, z racji bliskości środowisk decyzyjnych, ujść jej uwadze, i to pomimo że mąż nie poruszał otwarcie tego tematu. Zarówno w jej listach, jak i prywatnych zapiskach próżno szukać choćby cienia wątpliwości co do słuszności jego postępowania. To nie „banalność zła” wyziera z tych listów. Himmler nie był w żadnym razie – jak omyłkowo osądziła Hannah Arendt Adolfa Eichmanna – trybikiem w opartym na podziale pracy totalitarnym mechanizmie, człowiekiem, który nie był już w stanie wyobrazić sobie, do czego może prowadzić jego działalność. Himmler chciał robić to, co robił, i chciał robić to dokładnie, solidnie i „porządnie”. „(…) Żaden z tych, którzy tak mówią, żaden tego nie widział ani nie

przeżył, większość z was jednak wie, co znaczy, gdy na stosie leży 100 ciał, gdy leży ich 500 albo 1000. Znieść coś takiego, a jednocześnie, pomijając wyjątki pochodzące z ludzkiej słabości, pozostać przyzwoitym, to sprawiło, że jesteśmy twardzi. To nigdy nie spisana karta chwały naszej historii i karta, która nigdy nie zostanie spisana ” – tak brzmiały kluczowe zdania pierwszej z tzw. mów poznańskich, wygłoszonej przez Himmlera 4 października 1943 roku. Masowe ludobójstwo przeprowadzał z tą samą przekonaną o swojej słuszności postawą moralną, z którą już we wczesnej młodości czuwał nad prowadzeniem się swoich braci i przyjaciół, z którą wychowywał własne dzieci i w której, w listach, wspierała go jego żona. Nie psychiczny defekt, a przekonanie i „przyzwoitość”, jak słusznie akcentują Raphael Gross i Werner Konitzer, popychały Himmlera nawet do ludobójstwa, gdy to było w jego oczach konieczne. To zaburzenie normalności, przemoc, która kryje się w łagodności, lodowaty chłód, którym podszyta jest pozorna opiekuńczość, i niezachwiana moralna wiara w słuszność, nawet w obliczu masowego ludobójstwa, kształtują obraz tych listów. „Przyzwoitość” i wypełnianie obowiązków, również wtedy, gdy były nimi potworne zbrodnie, ukierunkowywały działania Himmlera. On sam chciał dawać wzór, zarówno jako mąż, jak i jako szef SS, jako ojciec rodziny i wykonawca „ostatecznego rozwiązania”. W tych listach uwidacznia się niezłomność pary niemieckich małżonków, która wierzy, że uczestniczy w „wielkich czasach”, i nie jest w stanie pojąć, że są to niewyobrażalne zbrodnie. I choć dziś te listy mogą wzbudzać śmiech, powinno się raczej zadrżeć w obliczu ich pozornej, małomiasteczkowej normalności. 1 Werner Tom Angress (1920–2010) wielokrotnie opowiadał tę historię, jej streszczenie zamieścił również w przypisie do artykułu, który napisał wspólnie z Bradleyem F. Scottem, Diaries of Heinrich Himmler’s Early Years, w: „The Journal of Modern History”, t. 31, nr 3, wrzesień 1959. Więcej na temat Angressa zob. publikację jego autorstwa: …immer etwas abseits. Jugenderinnerungen eines jüdischen Berliners, 1920–1945, Berlin 2005. 2 Ekspertyza Archiwum Federalnego w Koblencji, Gesch.-Z. III 2–4211/Himm​ler, dyrektor Archiwum dr Josef Henke z 12.3.1984. W późniejszym piśmie z 18.2.1997 r. raz jeszcze potwierdził, that the authenticity of the material preser​ved in Tel Aviv can be considered as reasonably beyond doubt („autentyczność materiałów przechowywanych w Tel Awiwie z dużą dozą prawdopodobieństwa można uznać za bezsporną”). 3 Oryginały dokumentów znajdują się obecnie w Tel Awiwie. Po zakończeniu prac nad filmem zostały przekazane do jednego z archiwów w celu archiwizacji i późniejszego udostępniania zarówno naukowcom, jak i wszystkim

zainteresowanym. 4 Sformułowanie „miejsce przy słońcu” padło po raz pierwszy z ust Bernharda von Bülowa, który podczas debaty w Reichstagu, dotyczącej niemieckich kolonii, powiedział: „Nie chcemy nikogo spychać do cienia, ale sami domagamy się naszego miejsca przy słońcu” (przyp. tłum.). 5 Forma małżeństwa znana w Niemczech już we wczesnym średniowieczu. Więcej na ten temat: http://de.wikipedia.org/wiki/Friedelehe (przyp. tłum.).

Struktura publikacji Centralnym punktem niniejszej publikacji jest wymiana listów pomiędzy Heinrichem a Margą Himmlerami, prowadzona w latach 1927–45. Pisane odręcznie listy Heinricha Himmlera pochodzące ze zbioru znalezionego w Izraelu, jak również listy Margi Himmler udostępnione przez Archiwum Federalne w Koblencji zostały w całości przetranskrybowane i przedrukowane tu w oryginalnej formie, a zatem zgodnie z zasadami obowiązującej ówcześnie pisowni, jak również ze wszystkimi błędami gramatycznymi i ortograficznymi. Zamieszczono tutaj jedynie wybór listów. Skrótowo potraktowano przede wszystkim rok 1928, a to z uwagi na niezliczone powtórzenia, jakimi charakteryzują się listy z wczesnego okresu ich znajomości. Przedrukowane zostały natomiast niemal wszystkie listy z okresu poprzedzającego objęcie władzy przez narodowych socjalistów, jak również listy z okresu wojny. Uzupełnienie stanowią inne dokumenty przechowywane w Tel Awiwie, przede wszystkim fragmenty Dziennika Gudrun, jak również Pamiętnika dziecięcego, prowadzonego przez Margę dla jej córki, a w późniejszym czasie dla adoptowanego syna. Ponadto ze spuścizny Himmlera w Archiwum Federalnym w Koblencji zostały tu zamieszczone fragmenty Terminarzy Himmlera, listy Gudrun do ojca, jak również dokumenty i listy Hedwig Potthast. Obok obszernych biografii Himmlera autorstwa Petera Longericha (2008) oraz Klausa Mües-Barona (2011) nieocenioną pomocą były wydania Terminarzy służbowych [Dienst- und Taschenkalender Himmlera z lat 1937, 1940 oraz 1941–42. Pomiędzy przetranskrybowane listy zostały wplecione korespondujące z nimi tematycznie komentarze, pozwalające jeszcze w trakcie lektury zaznajomić się z kontekstem wydarzeń, poznać miejsca oraz najważniejsze postaci i związki pomiędzy nimi. Szczegółowe informacje na temat

wymienionych w książce osób można znaleźć w słowniku, w aneksie książki. Świadomie zdecydowaliśmy się na wybór tych osób, o których wiedza jest konieczna dla zrozumienia treści listów. Zrezygnowaliśmy natomiast z biograficznego ujęcia postaci, których wyczerpujące biogramy można znaleźć w stosownych leksykonach Trzeciej Rzeszy. W komentarzach oraz tworząc spis osób, oparliśmy się przede wszystkim na obszernym zasobie NS 19 (Sztab Personalny Reichsführera SS), jak również innych, bogatych zbiorach Archiwum Federalnego BerlinLichterfelde: aktach kierownictwa SS, aktach członków NSDAP, jak również aktach personalnych Głównego Urzędu Rasy i Osadnictwa SS. Mając na uwadze czytelność tekstu, staraliśmy się ograniczyć liczbę przypisów i zupełnie zrezygnowaliśmy z zamieszczania w tekście danych dotyczących materiałów źródłowych. Obszerny spis źródeł oraz wykaz publikacji, z których korzystaliśmy, czytelnik znajdzie w aneksie książki. W komentarzach są stosowane nazwy miejscowe właściwe dla okresu powstawania listów, nazwy obecne są podawane w nawiasach.

Podziękowania Chcielibyśmy złożyć najgorętsze podziękowania Vanessie Lapie, która umożliwiła nam opracowanie tych jedynych w swoim rodzaju dokumentów. Tym, co w zgodnej opinii nas wszystkich okazało się najbardziej owocne, były jednak nasze liczne wspólne rozmowy na temat materiału. Gdyby nie jej niewyczerpane zaangażowanie w ostatnich latach, nasz wspólny książkowo-filmowy projekt nigdy nie doszedłby do skutku. Serdeczne podziękowania kierujemy również do jej współpracowniczek i współpracowników ze studia filmowego; szczególnie wdzięczni jesteśmy Hermannowi Pölking-Eiken, z którego gruntownych kwerend prowadzonych na użytek filmu niejednokrotnie korzystaliśmy. Dziękujemy Sharon Brook, Dorothei Otto oraz Sarah Strebelow za znakomitą współpracę podczas wymiany informacji; szczególne podziękowania kierujemy do Sharon za opiekowanie się dziećmi w Tel Awiwie, Berlinie i Lubece. Dziękujemy Horstowi von der Ahé za podzielenie się z nami wiedzą na temat jego ojca Gerharda i udostępnienie nam materiałów z jego bogatej spuścizny. Anne Pütz i Alexandra Wiersch swoją uprzejmością zaoszczędziły nam wiele pracy przy przepisywaniu przetranskrybowanych listów. Pracownice i pracownicy licznych archiwów, Archiwum Pańs​twowego w Monachium, Archiwum Federalnego w Berlinie-Lichterfelde oraz Koblencji, w tym Archiwum Zdjęć, zawsze szybko i kompetentnie odpowiadali na nasze zapytania i spełniali nasze życzenia. Szczególne podziękowania kierujemy w tym miejscu w stronę Michaela Hellmanna z Archiwum Federalnego w Koblencji. Jesteśmy wdzięczni również pracownicom i pracownikom wielu bibliotek, w szczególności bibliotece fundacji Topografia Terroru Berlin,

jak również Centralnej Biblioteki Uniwersytetu Humboldtów w Berlinie. Lindzie Apel, za krytyczną lekturę wprowadzenia do książki i pomoc, jaką były dla nas jej spostrzeżenia. Christinie Wittler zawdzięczamy cenne, istotne uwagi na temat Margi Himmler, Jensowi Westemeierowi dziękujemy natomiast za informacje dotyczące Hedwig Potthast. Dziękujemy także Amirowi Gilanowi, którego wsparcie umożliwiło nam spędzenie wielu dni na poszukiwaniach w archiwach i bibliotekach. Na koniec dziękujemy naszym redaktorkom: Kristin Rotter z wydawnictwa Piper oraz Cécile Majorel z paryskiego wydawnictwa Plon-Perrin, której wnikliwa lektura i liczne cenne uwagi pozwoliły przemienić nasz rękopis w prawdziwą książkę.

Listy 1927–28 „[…] do naszego domu, naszej twierdzy, nic, co niegodziwe, nie ma wstępu…” Heinrich Himmler 15 lutego 1928

Latem 1924 roku, po długotrwałych poszukiwaniach, Himmler wreszcie znalazł posadę – w zdelegalizowanej NSDAP. W maju tego samego roku Gregor Straßer, jeden z czołowych funkcjonariuszy partyjnych, prywatnie właściciel apteki w Landshut, został wybrany do landtagu Bawarii z ramienia Bloku Ludowego – organizacji powiązanej z narodowymi socjalistami – a w grudniu do Reichstagu. Nie miał w tej sytuacji czasu i możności zajmowania się sprawami organizacyjnymi partii w Dolnej Bawarii, co sprawiło, że kierownictwo filii partii przejął młody Heinrich Himm​ler. W sierpniu 1924 roku w liście do jednego ze swoich znajomych pisał o swojej nowej roli: „Mam strasznie dużo pracy, mam kierować organizacją w całej Dolnej Bawarii i rozbudowywać ją we wszystkich kierunkach. O pracy dla siebie, jeśli już o tym mowa, czy o terminowym odpisaniu na list nie mam co myśleć. Praca organizacyjna, którą wykonuję w pojedynkę, odpowiada mi i wszystko byłoby pięknie, gdyby tylko na horyzoncie było bliskie zwycięstwo albo bliska batalia o wolność. Tymczasem dla nas, völkistów, jest to praca pełna wyrzeczeń, praca, która w najbliższym czasie nie przyniesie żadnych widocznych efektów, wciąż ze świadomością, że jej owoce pojawią się dopiero w późniejszych latach. W obecnej chwili nasza działalność jest może na przegranej pozycji”. Lecz aż tak przegrana ta pozycja nie była. W maju Blok Ludowy zdobył w Bawarii 17,4% głosów, tyle samo co socjaldemokraci; również w wyborach do Reichstagu skrajnie prawicowa partia wywalczyła nadspodziewanie dużą liczbę głosów. W grudniu 1924 roku Adolf Hitler został zwolniony z więzienia6, a już w lutym 1925 roku reaktywował NSDAP, choć jeszcze przez kilka miesięcy obowiązywał go zakaz wygłaszania przemówień: w Bawarii nie wolno mu było występować publicznie do marca 1927 roku, a w Prusach do listopada 1928 roku. Zadaniem Himmlera było przeprowadzenie do reaktywowanej NSDAP około tysiąca członków partii z Dolnej Bawarii, zorganizowanych w 25 grupach lokalnych. Jeśli wziąć pod uwagę konieczność ponownego

wypisania legitymacji partyjnych, uregulowania kwestii składek członkowskich itd., nie było to łatwym przedsięwzięciem. Oznaczało to również konieczność licznych podróży po Dolnej Bawarii, wizytowania kół lokalnych, wygłaszania przemówień i rozwiązywania na miejscu problemów natury organizacyjnej. Tylko w okresie pomiędzy listopadem 1925 roku a majem 1926 roku Himmler przemawiał na 27 zgromadzeniach w Bawarii, a ponadto na 20 zorganizowanych poza nią, m.in. w Westfalii, Hamburgu, Meklemburgii czy SzlezwikuHolsztynie. Na walizkach żyło również wielu innych funkcjonariuszy partyjnych. W latach 1925–26 w ciągłych rozjazdach był Joseph Goebbels, wygłaszający odczyty w całej Rzeszy Niemieckiej i organizujący narodowosocjalistyczne grupy lokalne. W kwietniu 1926 roku Goebbels zawitał z serią odczytów również do Bawarii. „Popołudnie z Himmlerem w Landshut” – zanotował Goebbels 13 maja w swoim dzienniku. „Himmler: porządny i bardzo inteligentny gość. Polubiłem go”. Na zjeździe NSDAP w Weimarze w lipcu 1926 roku Gregorowi Straßerowi powierzono funkcję szefa propagandy na całą Rzeszę. W ślad za nim awansował Himmler. Mianowany na funkcję zastępcy szefa propagandy Rzeszy, przeniósł się do centrali partii w Monachium, obejmując jednocześnie stanowisko zastępcy gauleitera Dolnej Bawarii. Dotychczas był odpowiedzialny przede wszystkim za Bawarię, od tamtej chwili jego zakres działania rozszerzył się na całe Niemcy. Z uwagi na to, że Gregor Straßer – deputowany do Reichstagu i wysoki rangą dygnitarz partyjny – był stale zajęty, codzienna działalność propagandowa spadła na Himm​lera. To on odpowiadał za przygotowanie i wysyłkę materiałów propagandowych, utrzymywanie kontaktów z grupami lokalnymi i koordynowanie działalności prelegentów partyjnych na terenie całej Rzeszy. Jego najważniejszym zadaniem była jednak organizacja „spotkań z Hitlerem”. Dzięki temu przypadła mu w aparacie partyjnym szczególna rola, gdyż z jednej strony to on decydował, które grupy lokalne Hitler zaszczyci swoją wizytą i przemówieniem, a z drugiej utrzymywał ścisły kontakt z Hitlerem, z którym uzgadniał terminy jego wystąpień. Wbrew kreślonemu niekiedy w późniejszym czasie wizerunkowi Himmlera jako bezbarwnego aparatczyka, znajdował się on w samym centrum

decyzyjnym NSDAP i utrzymywał bardzo dobre kontakty z „szefem”, jak był nazywany Hitler (nie tylko przez Himmlera w jego listach). Jedną z książek, którą przeczytał Himmler w czasie swoich podróży, była Mein Kampf Hitlera, wydana wtedy w dwóch tomach. Tom pierwszy, będący stylizowaną politycznie autobiografią Hitlera, ukazał się w 1925 roku. Tom drugi, w którym został nakreś​lony program polityczny narodowych socjalistów, został wydany w 1927 roku. W lipcu 1925 roku, krótko po wydaniu, Himmler zaopatrzył się w pierwszy tom i niezwłocznie zaczął lekturę, czego dowodzą odręczne notatki na marginesach. Przerwał ją jednak, by – jak można wywnioskować z wpisu na jego Liście lektur – dokończyć ją dopiero w lutym 1927 roku. „Jest niewiarygodnie prawdziwa”, zanotował. „Pierwsze rozdziały o jego własnej młodości mają parę słabych stron”. Być może był to powód przerwania lektury. Tom drugi – podobnie jak pierwszy – Himmler kupił zaraz po jego wydaniu. Do 17 grudnia 1927 roku dotarł do końca trzeciego rozdziału, a 19 grudnia – kiedy miał już za sobą jeden dzień wspólnego pobytu z Margą w Berlinie – dotarł do końca ósmego rozdziału. Niewykluczone więc, że w tym czasie Mein Kampf czytała również Marga. Jeśli prześledzić podkreślenia i adnotacje Himmlera, w Mein Kampf interesowały go przede wszystkim kwestie dotyczące „zdrowia narodu” oraz rasizmu. Himmler podkreślił m.in. zdanie: „Postulat, aby ludziom upośledzonym uniemożliwić płodzenie innych upośledzonych ludzi, jest postulatem dowodzącym najczystszego rozsądku, a jego metodyczna realizacja jest najbardziej humanistycznym czynem, na jaki może zdobyć się ludzkość”. Himmler zanotował na marginesie: „lex Zwickau”. Nawiązał w ten sposób do inicjatywy Gustawa Emila Boetersa, lekarza z Zwickau, który w latach 20., wtedy jeszcze bezskutecznie, zabiegał o wprowadzenie radykalnego prawa dotyczącego przymusowej sterylizacji. Zostało ono wprowadzone przez rząd Hitlera w późniejszym czasie – w lipcu 1933 roku. Utrzymaną w dramatycznym tonie przestrogę Hitlera przed „krzyżowaniem się ras” i niebezpieczeństwem, jakie „mieszańcy” mogą stanowić dla „rasowo czystych”, Himmler skomentował: „istnieje możliwość separacji”. Z kolei sformułowane przez Hitlera żądanie „uznania krwi”, a zatem „podstawy opartej na kryteriach rasowych

w ogólności” także dla „poszczególnych członków wspólnoty narodowej”, którzy podlegaliby odmiennemu kwalifikowaniu według ich „przynależności rasowej”, skomentował pytaniem: „Czy z tego zostaną wyciągnięte wnioski”. Himmler zaznaczył również postulat Hitlera domagającego się, aby proces wychowania i kształcenia każdego młodego Niemca ukierunkować na wpojenie mu „przekonania o bezwarunkowej wyższości nad wszystkimi innymi. W swojej sile i zręczności fizycznej musi on odzyskać wiarę w niezwyciężoność swojego narodu”. Himmler zanotował obok: „Wychowanie przez SS o[raz] SA”. W dalszym ciągu dużo podróżował, nie tylko po Bawarii, ale i po całych Niemczech. W styczniu 1927 roku przemawiał w Turyngii, gdzie wkrótce miały odbyć się wybory do landtagu, w lutym w Westfalii, w kwietniu w Zagłębiu Ruhry. W maju przebywał w Meklemburgii i Saksonii, w czerwcu na północy Niemiec, w lipcu w Wiedniu. We wrześniu 1927 roku, podczas jednej z tych podróży, w pociągu z Berchtesgaden do Monachium, poznał Margę Siegroth, z domu Boden7. Marga Siegroth (z domu Boden) wracała z tygodniowego urlopu w Berchtesgaden. Przed powrotem do Berlina zatrzymała się jeszcze na tydzień w Monachium. Miała za sobą nieudane małżeństwo, które trwało w przybliżeniu w latach 1920–23. O jej pierwszym mężu, nazwiskiem Siegroth, nie wiadomo właściwie nic. Jej ojciec, Hans Boden, były właściciel majątku w Goncarzewach (spotyka się również wariant Goncarzewo) na Pomorzu, jesienią 1923 roku – w kulminacyjnym punkcie inflacji – za 1000 dolarów obligacji w złocie kupił córce udziały w jednej z berlińskich prywatnych klinik dla kobiet. Klinika znajdowała się w kamienicy przy Münchner Straße 49 w mieszczańskiej dzielnicy Schöneberg. Od tamtego czasu Marga mieszkała tam i pracowała jako przełożona pielęgniarek. Nie ulega wątpliwości, że zainteresowanie Heinricha Himmlera Marga wzbudziła nie tylko błękitnymi oczami i włosami koloru blond, ale również swoją profesją, zwłaszcza że jako siostra Czerwonego Krzyża w czasie I wojny światowej wykonywała zawód uchodzący za typowo kobiecy. W swoich późniejszych listach oboje często wspominali o wojnie

i nawiązywali do wydarzeń z tego okresu, jak choćby w liście Margi z 22.12.1927: „Na froncie przyzwyczaiłam się pisać bez stołu”. Jako siostra przełożona w prywatnej klinice Marga prowadziła samodzielne, dostatnie życie, a obowiązki zawodowe ograniczały się do kilku godzin dziennie. Miała własną służącą, posiłki przyrządzała jej kucharka z kliniki. Popołudnia i wieczory spędzała na zakupach w centrum miasta, spotkaniach ze znajomymi i rozrywkach kulturalnych. Pomimo to sprawiała wrażenie nie do końca zadowolonej ze swojego życia. Choć jej umowa o pracę obowiązywała do kwietnia 1929 roku, coraz częściej przemyśliwała o wcześniejszym odejściu z kliniki bądź przeniesieniu się do innej. Jednym z istotnych powodów tego stanu rzeczy były nieporozumienia z tamtejszymi lekarzami: „Gdyby tylko nie ci uparci lekarze”, skarży się wielokrotnie. Niewykluczone, że praca w klinice była dla niej czymś w rodzaju wyjścia awaryjnego po rozpadzie jej małżeństwa, szczególnie jeśli wziąć pod uwagę, że rozwódki nie cieszyły się szacunkiem w społeczeństwie. Choć klinika gwarantowała jej bezpieczeństwo finansowe, wkrótce miała zrezygnować ze swojej pracy dla drugiego małżeństwa. Marga Siegroth nie tylko stroniła od kontaktów z innymi ludźmi, ale wręcz „przerażało” ją wszystko, co zakłócało jej spokój i rutynę dnia codziennego. Konieczność obcowania z ludźmi oznaczała dla niej – uwidoczni się to w późniejszym czasie – niemal zawsze „irytację” i „rozczarowanie”. Jej pogardliwy stosunek do ludzi („są jeszcze zupełnie inne indywidua”, list z 4.11.1927) i wysokie wymagania stawiane innym z jednej strony, a jej sztywność w zachowaniu czy wręcz gburowatość w kontaktach z innymi z drugiej były przyczyną, dla której w późniejszym czasie również kontakt z rodziną Himmlera, która z początku przyjęła ją bardzo serdecznie, szybko się ochłodził; kontakt ten Marga ograniczyła jedynie do sporadycznych, formalnych wizyt. Jej sceptycyzm w stosunku do ludzi w ogólności, a do mężczyzn w szczególności, jest dość często tematem ich pierwszych listów, w których Himmler niejednokrotnie prosi ją, by porzuciła nieufność w stosunku do niego. Przychodziło jej to jednak z trudem, gdyż, jak sama pisała, „straciłam wiarę w szczerość i uczciwość mężczyzny wobec

kobiety” (list z 26.11.1927). Podczas trzygodzinnej podróży pociągiem oboje bez wątpienia mieli okazję uświadomić sobie dzielące ich różnice: mentalność pruska kontra bawarska, protestantyzm kontra katolicyzm, fakt, że Marga była nie tylko rozwiedziona, ale i starsza od Heinricha o siedem lat. Z drugiej strony łączyły ich nie tylko krytyczny stosunek do demokracji weimarskiej i „Żydów” („hołota”), ale także wspólne zainteresowania. Jak można przeczytać w dziennikach, Himmler – z wykształcenia agronom – marzył o gospodarowaniu na swoim własnym kawałku ziemi z „ukochaną kobietą”. Przy Mardze stare marzenia nagle ożyły, gdyż choć w tamtym czasie nie zamierzała ona porzucać wielkiego miasta, o prawdziwym życiu na wsi wiedziała znacznie więcej niż sam Heinrich i więcej, niż jakakolwiek inna dziewczyna z dobrego domu mogłaby wiedzieć. Marga dorastała w wiejskim majątku, skąd wyniosła praktyczną wiedzę w zakresie uprawy owoców i warzyw oraz hodowli zwierząt. Potrafiła nie tylko wekować produkty żywnościowe na zimę, ale również przekopywać grządki czy szlachtować świnie. Co więcej, jako siostra przełożona znała się na prowadzeniu ksiąg rachunkowych. Nie bez znaczenia była kusząca dla Himmlera perspektywa związania się z kimś, kto potrafiłby zadbać o jego niedomagające zdrowie. Pomysł powrotu na wieś i budowania życia z nowym mężem szybko przypadł do gustu również samej Mardze. Najwyraźniej od razu zawiązała się pomiędzy nimi nić porozumienia, gdyż już następnego dnia Marga, chcąc umówić się na kolejne spotkanie, wysłała Heinrichowi pocztówkę (z motywem Berchtesgaden) z adresem miejsca swojego pobytu w Monachium – położonego bezpośrednio przy głównym dworcu kolejowym hotelu „Stadt Wien”. W czasie długiego spaceru wzdłuż Izary ujawniły się pierwsze różnice zdań („droga, w czasie której skoczyliśmy sobie do oczu”, 25.12.1927). Oboje wielokrotnie nawiązywali później do początkowych scysji. Himmler napisał pewnego razu: „Wiesz, kłóciliśmy się w pierwszych dniach i do końca życia nie musimy już tego robić” (13.2.1928). Marga potwierdza: „Myślę, że masz rację, na początku kłóciliśmy się tyle, że wystarczy tego na resztę naszego życia. Każde zdanie przeradzało się w kłótnię i wątpliwość” (14.2.1928).

19.9.19278 Pan Heinrich Himmler Agronom dyplomowany Monachium Barerstr. 44/II Zatrzymałam się w hotelu „Stadt Wien”. Załączam pozdrowienia M. Siegroth

Wprawdzie pierwsze listy Himmlera zaginęły, ale w jego zeszycie korespondencyjnym znajduje się adnotacja, że pierwszy list do Margi Siegroth („M.S.”) napisał 26 września 1927 roku. Obok dat listów Margi, podobnie jak w każdej innej kierowanej do niego korespondencji, odręcznie notował datę otrzymania listu. W dalszej części książki daty te zostały przez wydawcę umieszczone w nawiasach okrągłych; wszystkie pozostałe nawiasy okrągłe pochodzą od Heinricha Himmlera i Margi Siegroth. Teksty listów wyróżnione są krojem pisma. Uwagi i uzupełnienia wydawcy są umieszczone w nawiasach kwadratowych. Berlin Z[achód] 30, 29.9.27 (Mon. 4.10.27, g. 9) Drogi Panie Himmler! Dziękuję za Pańskie miłe słowa. Przeczytałam je będąc w mało przyjemnym nastroju, jestem bardziej podenerwowana, niż byłabym sobie w stanie wyobrazić. Chcę i muszę zakończyć wreszcie tę sprawę, choć to trudne zaczynać wszystko jeszcze raz od początku. Pomimo to zamierzam to zrobić. Co u Pana słychać? Jak zdrowie? Co z musztardą, octem, cebulą itd.? Czy był Pan znów w „dobrej” kawiarni? Jeśli tak, proszę napisać mi pocztówkę. Proszę pozdrowić moje kino w Hof.9 (Kpię sobie!!) Czekam na obiecany list. Wymagająca jak zawsze, prawda? Przeczytałam Pańskie pisma z dużym zainteresowaniem. Które z nich mam

Panu odesłać z powrotem? Tylko czerwoną książkę, zgadza się? Pogoda jest dziś doprawdy piękna. A w M.[onachium] tak często padało. Serdeczności Pańska Pani M. Siegroth Berlin Z[achód] 30, 16.10.27 Münchnerstr. 49 Drogi Panie Himmler! Dziś pierwszy spokojny dzień, delektowałam się nim pełną piersią. Poza tym tylko praca i nieprzyjemności. Co u Pana słychać? Na pewno dużo pracy, a zdrowie? Ale chcieć to móc, móc to chcieć. Często to sobie powtarzam, gdy wydaje mi się że dalej już nie dam rady. Jaka wspaniała musi być teraz u Pana pogoda. Czy dużo Pan podróżuje? Kiedy pojawi się Pan w Berlinie? Poza tym u mnie wszystko jak należy. Serdeczności Pańska M. Siegroth Berlin, 2.11.27 (Mon. 4.11.27, g. 24) Drogi Panie Himmler Miesięczne rozliczenie w końcu gotowe, chcę więc jeszcze podziękować Panu za Pańskie słowa oraz gazety. Ostatnie można kupić również w B.[erlinie] i to właśnie zrobiłam. Proszę więc, żeby przysłał mi Pan jakieś z Monachium. Weimarskie też już przeczytałam. Pański list wolę przemilczeć, ale śmiać z pewnością się nie śmiałam. „Właściwie ni[e] powinno się być przyzwoitym i dzielnym”. Wszystko, czego się Pan podejmuje, jest niezwykłe. Pański żołądek zemści się jednak za wyrządzane mu nieustannie krzywdy. To zrozumiałe, ma rację. Pracuje się po to, aby móc zapłacić podatki. Przynajmniej jakaś radość, podatki! Przeczytałam książkę Ludendorfa [sic] o wolnomularzach. Książka pomstuje na Żydów, myślę że fakty wystarczą za całe tomy, po cóż jeszcze te uwagi. Życie daje nam naprawdę wiele radości.

Moc pozdrowień Pańska Pani M. Siegroth

Marga przeczytała zapewne wydaną dopiero co broszurę byłego cesarskiego generała i dowódcy z okresu I wojny światowej, oddanego sprawie narodu niemieckiego zagorzałego antysemity, Ericha von Ludendorffa, Vernichtung der Freimaurerei durch Enthüllung ihrer Geheimnisse10 (Monachium 1927), wprost ociekającą nienawiścią wobec Żydów: Celem wolnomularzy – pisze Ludendorff – jest „judaizacja narodów i ustanowienie panowania Żydów i Jehowy”. Według wypowiedzi samego Ludendorffa broszura, opublikowana własnym nakładem, choć praktycznie przemilczana w prasie mieszczańskiej i początkowo bojkotowana przez księgarzy, zaczęła się szybko rozchodzić. Do końca 1927 roku miało zostać sprzedanych ponad 100 tysięcy egzemplarzy. Berlin, 4.11.27 (Mon. 9.11.27, g. 11) Drogi Panie Himmler. Znów napisaliśmy do siebie tego samego dnia. Nie powinno się to powtórzyć, dlatego piszę już dziś. A więc ma Pan coś na kształt nieczystego sumienia, Pańskie nowe dokonania sprawiają wrażenie niezbyt wiele wartych. To, że nie ma Pan ochoty być porządnym, jestem w stanie zrozumieć, młody, niezależny, ale przyzwoity, nie mogę tego przeboleć. Proszę przynajmniej zaczekać, aż pojawi się Pan w moim ukochanym Berlinie. Wszystko naraz to zdecydowanie za dużo. Widzi Pan, że żołądkowi dobrze traktowanemu polepsza się. Jeśli ma Pan do czynienia tylko z ludźmi nieprzyzwoitymi wewnętrznie, może się Pan cieszyć. Są jeszcze zupełnie inne indywidua, o których nie da się powiedzieć, że są ludźmi. Byłabym wdzięczna losowi, gdyby stawiał na mojej drodze tylko tych nielicznych, których życie ma treść. Dzięki którym samemu można by dojść do wniosku, że życie ma coś do zaoferowania, że ma zadanie, ma cel. Wyczekuję dnia, kiedy będę mogła wreszcie wziąć udział w jakimś zgromadzeniu (jeszcze nigdy nie uczestniczyłam w zgr. politycznym). Jakie to

będzie musiało być dla mnie wrażenie! Czy nie będę mogła oprzeć się uczuciu, że to tylko pustosłowie? Czy to aby nie romantyka, chcieć iść z pomocą ludziom, którzy wcale nie chcą, by im pomagano? Pomimo to trzeba to robić, w imię samego siebie. To, że na świecie jest tak wiele podłych ludzi, nie oznacza że trzeba stać się jednym z nich. Tak krew się burzy na to. Nie potrafię nawet otworzyć ponownie książki Ludendorfa, wszystko się we mnie gotuje, przez to, że byli i wciąż są woln[i] Niemcy, którzy takie zachowanie uważają za niegodne siebie. O moich własnych zmartwieniach wolałabym milczeć. Moja umowa obowiązuje do kwietnia 1929 roku i do tego czasu chcę to jeszcze robić. Myślę, że dam radę. Chcieć to móc! Czasami myślałam, że się nie da, ale przecież musi się dać. Ale dlaczego „musi”, sama nie wiem. Pewnie zresztą jestem zbyt Tchórzliwa. Kiedy zacznie się coś nowego, będzie lepiej! Wątpię w to. Teraz muszę jeszcze raz przepisać drugą część listu. W swojej pierwszej wersji był zanadto skupiony na moim własnym „ja”. Czy Pan również jest taki ostrożny pisząc listy do mnie? A zatem pojawi się Pan tu za miesiąc. Czy długo zabawi Pan w Berlinie? Naturalnie moglibyśmy być dla siebie bardziej uprzejmi, ale czy tak będzie, przyszłość pokaże. Cieszę się na utarczki i kpiny. […] Zawsze Pańska M. Siegroth Z. 30, 13.12.27 (Bützow 17.12.27) Drogi Panie Himmler, a więc szczęśliwie przetrwał Pan oba „małe Paryże”, kiedy zjawi się Pan w B.[erlinie], zobaczę, do jakiego stopnia11. A co!! Gdy przeczytałam w V.[ölkischer] B.[eobachter], że dziś, w sobotę, przemawia Pan w Stolp[e], zrozumiałam Pański telegram, który początkowo wydał mi się bardzo zagadkowy. Bardzo za niego dziękuję, za list także. Cóż też mógł Pan sobie „pomyśleć”, z pewnością coś bardzo złego, gdyż nie pisze Pan tego, a może zachowuje Pan to, aż Pan przybędzie? Pańska propozycja nie jest w żadnym razie niestosowna. Proszę nie kazać mi zbyt długo czekać. W przeciwnym razie na Poczdam będzie za późno, o wpół do dwunastej nie da się tam raczej dotrzeć, gdyż przybywa Pan przecież na Dworzec Szczeciński12. Zapomniał Pan, to duże miasto, tu nie jest tak jak

w Monachium. Proszę spokojnie się śmiać, potrafi Pan to równie dobrze jak ja. Pochwała?! Mój list otrzyma Pan w sobotę, do Parchim już nie dojdzie. Wczorajszego wieczora bardzo późno wróciłam z urodzin mojego ojca. Ostatnie dni to znów ciągłe nerwy. Boże Narodzenie, mnóstwo zakupów, na ogół lubię zakupy, ale czasem nie sprawiają mi żadnej radości. Teatr, byłam miło zaskoczona. Co do stycznia – Monachium, jeszcze porozmawiamy. Dlaczego podoba się Panu moje Stolp-Pom.[orze], a nie mój Berlin? A może Pański „ośli upór” nie pozwala Panu przyznać, że Berl. jest jednak przyjemniejszy niż Pan sądził. Proszę nie robić przedstawienia. Pewnie zna mnie Pan już trochę i? Jeśli to ma iść dalej w takim tonie, chcę przestać! W tym tygodniu muszę jeszcze raz przyjąć gości, myślę że będzie całkiem przyjemnie. Właściwie szkoda, że tak słabo mnie Pan rozumie, tak bardzo chciałabym jeszcze sobie „poironizować”. Ale może się zdarzyć, że zostanie to zrozumiane zupełnie opacznie. Wszystko, o czym zapomniałam, nadrobię. Mój Boże, ależ ten dr Goebbels wygląda „żydowsko”, jeszcze te zaczesane do góry włosy, przypominają mi się wszystkie moje grzechy. Został u mnie Pański ołówek. Cóż też mógł Pan przeżyć w „małym Paryżu”?! Ach, jaka jestem ciekawa! Do zobaczenia13 Pańska M. Siegroth

Heinrich bawił z wizytą u Margi w Berlinie w dniach 18–21 grudnia. Swoim zwyczajem zaplanował wcześniej bogaty program, niewykluczone więc, że jeszcze w dzień jego przyjazdu oboje wybrali się do Poczdamu na zwiedzanie pałacu Sanssouci. W kolejnym liście od Margi daje się wyczuć wyraźna zmiana w ich stosunkach. Oboje są już ze sobą na „ty”, zmienia się również ton ich wypowiedzi: z przyjacielsko-ironicznego, charakterystycznego dla powierzchownej znajomości, na zaufany i pełen troski, zdradzający uczuciowe zaangażowanie. Tego, co faktycznie zaszło pomiędzy nimi w tamtych dniach – czy jedynie wzajemnie wyznali sobie swoją miłość, czy wręcz przespali się ze sobą – nie sposób wywnioskować ani z wstrzemięźliwych sformułowań Margi, ani z kolejnego listu Himmlera.

Heinrich Himmler zawsze dawał wyraz swojemu przywiązaniu do zasady przedmałżeńskiej wstrzemięźliwości seksualnej; być może w przypadku kobiety rozwiedzionej podchodził do tego z mniejszym rygoryzmem. Jego ciągłe idealizowanie Margi jako „dostojnej, nieskalanej kobiety” (choć w staromodnym rozumowaniu nie była już nieskalana, gdyż nie był on jej pierwszym mężczyzną) może stanowić jednak wskazówkę, że i tym razem nie zamierzał wyłamać się z przedmałżeńskiej abstynencji seksualnej. Jest więc jak najbardziej możliwe, że w Berlinie oboje wyznali sobie swoje uczucie, przypieczętowując to jedynie kilkoma pocałunkami i wzajemnym przejściem na „ty”. Z całą pewnością uzgodnili, że ponownie spotkają się w styczniu w Monachium. 1.14 W. 30., 21.12.27 (Mon. 23.12.27, g. 19.30) Zrobiło się już późno, zanim zabrałam się za pisanie listu do Ciebie, mój kochany uparciuchu. Widzę rozczarowanie na Twojej twarzy i napisałbym wcześniej, gdyby to tylko było możliwe. Ale jutro jest nasza Gwiazdka, a potem wreszcie spokój. Dziś przyszła do mnie z wizytą jedna miła siostra i nie mogłam jej tak po prostu wyprosić. Szczęśliwie dojechałeś już do „Twojego” Monachium, i to pomimo nawału pracy. Bądź dzielny, ciesz się Bożym Narodzeniem i dbaj o siebie, żebyś choć trochę odpoczął. Bądź miły i nie zapominaj, że pomiędzy zuchwałością a tchórzostwem jest nieskończenie wiele. Wczoraj plotkowałyśmy jeszcze razem, dziś podzielono nas według rejonów. Na swoje pytania człowiek nie dostaje odpowiedzi. Jutro przyjdzie list od Ciebie, mój Miły, i polepszy mi się, tj. chcę, żeby się polepszyło. Móc to chcieć, a chcieć to móc, nieprawdaż?! Ale zimna była ostatnia noc, na pewno zmarzłeś. Wybrałeś się do „wujka doktora”? Styczeń, pamiętaj! Mój Kochany. Twoja Marga

W tamtym czasie Heinrich Himmler wynajmował pokój u małżeństwa Pracherów w monachijskiej dzielnicy Maxvorstadt, przy Gabelsbergerstraße 2. Przy tej samej ulicy znajdowały się Stara Pinakoteka, a także Uniwersytet Techniczny, do którego Heinrich uczęszczał w latach 1919–22. Ferdinand von Pracher był ojczymem najlepszego przyjaciela Heinricha, Falka Zipperera, z którym łączyła go

znajomość sięgająca czasów szkolnych w Landshut. Pomimo zażyłości Himmler tytułował rodziców Falka „ekscelencjami”. I choć codziennie wracał z biura „do siebie”, za swój właściwy „dom” uważał mieszkanie swoich rodziców. W latach 1922–30 rodzice Heinricha zajmowali mieszkanie służbowe na górnym piętrze Gimnazjum Wittelsbachów, w którym ojciec Heinricha aż do przejścia na emeryturę pełnił funkcję dyrektora. Od czasu do czasu Heinrich wpadał do rodziców na obiad, cała rodzina spotykała się na obiadach w niedziele. W domu rodziców, wspólnie ze swoim młodszym bratem Ernstem (nazywanym „Ernstlem”), starszym bratem Gebhardem, jego żoną Hilde oraz ich małą córeczką „Myszką” Heinrich Himmler spędzał również święta Bożego Narodzenia. Szkoła leżała kilka ulic na zachód od jego sublokatorskiego pokoju, przy Marsplatz – rozległym, niegościnnym placu nieopodal torów kolejowych. Z jej okien rozciągał się widok na koszary i dach cyrku „Krone”, w którym Hitler wygłaszał swoje pierwsze przemówienia na masowych zgromadzeniach. Leżąca na północ od centrum miasta Maxvorstadt oraz przylegający do niego Schwabing słynęły od czasów I wojny światowej jako dzielnice cyganerii artystycznej. W 1921 roku w Schwabing powstała sekcja NSDAP, licząca w 1925 roku już 500–600 członków, czterokrotnie przewyższając liczebnością inne monachijskie komórki partii. W podwórzu przy Schellingstraße 50 swoją pracownię miał fotograf Hitlera, Heinrich Hoffmann. W 1925 roku odstąpił on kilka pomieszczeń na potrzeby NSDAP, która aż do 1930 roku miała swoją główną siedzibę pod tym adresem. Kwatera partii była obsadzona zaufanymi poplecznikami Hitlera: Philipp Bouhler działał jako przewodniczący, Frank Xaver Schwarz jako główny skarbnik, a Max Amann jako szef należącego do partii wydawnictwa Eher-Verlag. W odległości przecznicy, przy Schellingstraße 41, w latach 1927–31 mieściła się siedziba redakcji oraz drukarnia pisma „Völkischer Beobachter”. Również przy Schellingstraße znajdował się ulubiony lokal Hitlera, „Osteria Bavaria”. Pisarz Oskar Maria Graf, który w latach 1919– 31 mieszkał w tej okolicy i sam bywał częstym gościem tego przyciągającego przedstawicieli artystycznej bohemy lokalu we włoskim

stylu, napisał: „Hitler znajdował się tam w centrum uwagi swoich przyszłych «paladynów»”. Graf widywał go tam w towarzystwie m.in. Heinricha Hoffmanna, Rudolfa Hessa i Hermanna Göringa. „Od czasu do czasu przychodzili tam twardogłowy Gregor Straßer o byczym karku czy okularnik Himmler o małych oczkach i twarzy zapracowanego kierownika biura”. Kilka domów dalej, na rogu Amalienstraße 25 i Theresienstraße, od września 1927 roku działał „Photohaus Hoffmann”, w którym prawdopodobnie w październiku 1929 roku Hitler po raz pierwszy spotkał Evę Braun. Zakład fotograficzny znajdował się bezpośrednio nad słynną Café Stefanie, która do wybuchu I wojny światowej była miejscem spotkań artystów ze Schwabing. Z czasem zaczęli bywać w niej czołowi politycy NSDAP. Heinrich Himmler dobrze znał tę część miasta, gdyż do trzynastego roku życia mieszkał wraz ze swoją rodziną na Amalienstraße i razem ze swoim bratem nie raz zerkał przez okna Café Stefanie na – jak wspominał Gebhard – siedzących tam „przy szklance wody i wykałaczce” biednych jak myszy kościelne artystów, grających w szachy. Sześć lat później, w 1919 roku, po latach szkolnych w Landshut i krótkim epizodzie podchorążackim Heinrich wrócił do swojej dzielnicy na studia. Ze swojego umeblowanego pokoju wszędzie z łatwością mógł dojść pieszo: na uniwersytet, do pani Loritz, u której w gronie przyjaciół jadał obiady i kolacje, jak i na spotkania organizowane przez zrzeszenie studentów Apollo. Dopiero 1 stycznia 1931 roku centrala partyjna NSDAP przeniosła się z podwórka przy Schellingstraße 50 do reprezentacyjnego, przebudowanego niemałym kosztem pałacyku Barlow przy Brienner Straße 45 – znanego lepiej jako Brunatny Dom – kupionego w lipcu 1930 roku. Począwszy od stycznia 1931 roku, wejścia do budynku przez całą dobę pilnowali esesmani. Po przejęciu władzy przez narodowych socjalistów Monachium zostało ogłoszone „stolicą ruchu”, której rolą miało być przede wszystkim gloryfikowanie partii i jej wzlotu. W tym celu wokół Königsplatz i Karolinenplatz zostało wzniesione nowe centrum władzy, gdzie co roku, dla upamiętnienia nieudanego puczu z 9 listopada 1923 roku, odbywały

się uroczyste obchody połączone z masowym ślubowaniem kandydatów do SS. Pierwszego, słonecznego i ciepłego, dnia świąt Bożego Narodzenia 1927 roku Himmler wraz ze swoim młodszym bratem przespacerował się tą samą trasą, którą we wrześniu spacerował z Margą: „Szliśmy Maximilianstr., Isaranlagen (drogą, na której wtedy skoczyliśmy sobie do oczu) do Friedensengel, Prinzregentenstr., Ogrodu Angielskiego, Monopterus, Ludwigsstraße, wszystkie dobrze ci znane ulice. Możesz być pewna, że moje myśli stale krążyły wokół ciebie” (25.12.1927). Kolejny list (opatrzony przez niego numerem 3, zob. objaśnienie przy liście nr 4) jest najwcześniejszym zachowanym listem Himmlera utrwalonym na rolkach filmowych odnalezionych w Izraelu. Nie licząc pojedynczych przypadków, zwroty „ty”, „ci”, „tobie” itd. Himmler pisał zawsze małą literą. 3) list ekspresowy Monachium, 23.12.1927, godz. 14 Moja kochana, dobra Margo! Dziś rano przyszedł ekspres od ciebie. Ależ się z niego ucieszyłem i w jaki dobry nastrój mnie wprawił. Zrobiłem parę sprawunków, potem do biura, szybko do domu i tam znajduję twój śl. [śliczny] pakiecik. Co ja mam na to powiedzieć, kochana rozrzutnico! A teraz pozwolę sobie złożyć Ci życzenia z okazji Bożego Narodzenia. Ciesz się na świętowanie i nie bądź już ani trochę smutna i nigdy nie wątp, bo musisz wiedzieć, że powinnaś nazywać twoim człowieka, który jest ci głęboko wdzięczny za twoją miłość i który każdą wolną myślą, którą pozostawia mu walka, jest przy tobie i kocha cię i wielbi, jako coś najdroższego i najczystszego, co ma. W to powinnaś wierzyć i dlatego powinnaś być zadowolona, choć daleko od siebie razem świętujemy Boże Narodzenie. Przesyłam ci moje dwa zdjęcia, abyś czasem mogła spojrzeć na swojego „uparciucha” z bliska15. A dziś rano wystarałem się dla ciebie o książkę, która jak sądzę spodoba ci się. Ci, kochanej kobiecie z pięknymi włosami koloru blond i dobrymi błękitnymi oczami. Jutro po południu idę do domu, w niedzielę, poniedziałek zostanę w domu, trochę odpocznę i będę w pogodnym nastroju. Jakież to jednak byłoby święto, gdyby moja mała kobietka siedziała obok mnie, bylibyśmy dla siebie mili, wolę w ogóle o tym nie myśleć.

Nie kłopocz się o mnie; do 6 stycznia nie dzieje się nic, nawet my robimy sobie przerwę. Do wujka doktora zamierzam pójść jutro przed poł.[udniem], wcześniej naprawdę to nie było możliwe. Dziwię się [sobie] samemu, jaki tak właściwie jestem porządny16. W domu będę musiał się pilnować żeby wszyscy nie byli zdziwieni moją „uległością”. Zobaczysz! Mam nadzieję, że wszyscy są dla ciebie mili, że nie musisz się denerwować i nie marszczysz czoła. Głaszczę cię po twoim kochanym czółku i całuję twoje kochane usta. twój Heini 4) Monachium w biurze, 23.12.1927, godz. 21 Moja koch., kochana Margo! Ach, wydaje mi się, że nie podziękowałem ci w ogóle za twój kochany prezent […] Teczkę będę chętnie zabierał w podróże, żeby kobietka zawsze miała wieści ode mnie. Oznaczyłem ten list numerem, uważam, że jest to całkiem praktyczne. Numeracja rozpoczyna się od naszego 18 grudnia. Całuję Cię, moja kochana kobietko! twój Heini 3. Z. 30., 22.12.27 (Mon. godz. 1, 25.12.27) Ella przyniosła mi właśnie Twój kochany list, możesz sobie wyobrazić, z jaką ulgą odetchnęłam. Dziś wieczorem muszę świętować Boże Narodzenie i być w „formie”. Mój miły uparciuchu17, ależ śmiałam się z tego słowa, bo właściwie pisze się je inaczej. Byłeś bardzo porządny, mój ukochany, naprawdę porządny, i spałeś. Potrafisz być „porządny”! Przekonam się o tym w styczniu. […] Twój list jest tak cudowny, gdybym tak potrafiła wszystko napisać, ale nie umiem. Ale Ty znasz moje myśli i wiesz o mojej miłości do Ciebie. Wiesz, co myślę i jaki spokój i cisza jest we mnie. Tak bardzo obawiam się Bożego Narodzenia, to święto spokoju, a jak okropny był to rok. A pomimo to okazał się dobry, cudownie piękny, przyniósł mi wiarę w ludzi. Znów mogę wierzyć i ufać. Nie wiesz, co to znaczy. Tak szczodrze obdarowana dzięki Tobie i Twojej miłości. Mój dobry, kochany uparciuchu. Za moją sprawą powinieneś przeżywać tylko radość, tyle radości i miłości i dobroci, ile jestem w stanie dać. Wiesz, jaką

my, kobiety, jesteśmy słabą płcią. Teraz muszę szykować się do wyjścia. Gdyby już było po wszystkim, tak nie lubię odgrywać „przełożonej”. Mój wspólnik, który już wyjechał, podarował mi piękną dużą poduszkę. Muszę to wszystko jakoś znieść. Głęboki wdech i świętowanie czas zacząć. Godzina 11, obdarowana niczym księżna, wycałowana jak ukochana kobieta, szczęśliwie dotarłam do domu. Gdy zakończyła się część oficjalna, zobaczyłam same szczęśliwe twarze i niemal każdy rzucił mi się na szyję. Moje życie znów miało sens. Byłam szczęśliwa. 4 moich pracowników było już tutaj w zeszłym roku. […] Chciałabym więc, mój ukochany uparciuchu, raz jeszcze życzyć Ci naprawdę szczęśliwego Bożego Narodzenia. Prawdziwie szczęśliwych i dobrych dni przepełnionych radością i spokojem. Tego ostatniego przecież potrzebujesz. Masz mi wciąż za złe Berlin? Przykro mi, ale nic na to nie poradzę. Nic sobie z tego nie robię, nie przeszkadza mi to. Mój dom jest moim światem. […] Mój dobry, miły, kochany uparciuchu, pozdrawiam Cię serdecznie Twoja Marga

Heinrich Himmler około 1927 r. „Właściwie to po co trzymasz rękę przy twarzy? Chcesz w ten sposób zasłonić podbródek?” (Marga 24 grudnia 1927 r.).

7) Monachium, 26.12.27, godz. 23 w moim pokoju, Gabelsbergerstr. Moja kochana, kochana mała kobietko! Jest około godz. 11, właśnie wróciłem tramwajem od moich rodziców

i dotarłem do mojego uroczego pokoju, który ob.[ecnie] jest moim właściwym domem. Założyłem futrzaną kamizelkę, którą dostałem przed 10 laty, gdy jako młodziutki żołnierz wstępowałem do armii. Oprócz mnie w mieszkaniu nie ma nikogo. We wciąż obcej mi kuchni wyszukałem potrzebne rzeczy i przygotowałem sobie herbatę, a teraz siedzę tutaj i próbuję przenieść swoje myśli na papier, jakież to trudne! Jak pięknie było przed 8 dniami, gdy po służbie wiedziałem, że spędzę parę wspaniałych godzin z moją małą kobietką, która będzie dla mnie czuła. Będziemy gawędzić i mówić sobie wszystko, czego nigdy nie powiedzieliśmy nikomu innemu, gdyż inni ludzie nas nie rozumieją, a my jesteśmy zbyt dumni, by pokazywać ludziom zakamarki własnej duszy, ludziom którzy mogliby się z tego śmiać. Ale teraz powinienem zdać ci relację z tego, co robiłem, w przeciwnym razie „zła” kobietka nie uwierzy, że i ja potrafię być „porządny”. A więc w sobotę rano wstałem dopiero o wpół do 10, do mniej więcej godz. 11 rozmawiałem z moim przyjacielem Falkiem, który ze swoją rodziną pojechał nad jezioro Schlier. O godz. 11 byłem w biurze. Przyszło nas tylko paru, pracownicy mogli zostać w domu. O godz. 2 na obiad. O godz. wpół do 3 do lekarza. Wyniki dobre, pisałem ci już. A teraz powiedz jeszcze raz, że jestem Dickkopp [uparciuch] (tak się mówi po dolnoniemiecku), z całą pewnością to nie tak. Jeszcze kilka sprawunków, a potem z powrotem do biura. Tam nadrobiłem jeszcze parę spraw, a potem szybko do domu, spakowałem moje klamoty i w drogę. Nagle przypomniałem sobie, że nie mam jeszcze nic dla Myszki, mojego małego brzdąca, więc kupiłem dla tej małej istotki małą kolorową piłkę, którą można przymocować do daszka kołyski. Szczęśliwie miałem więc wszystko i autem szybko pomknąłem do moich rodziców, u których zjawiłem się z żołnierską punktualnością (słyszę, że ktoś mówi „wyjątkowo”). Oczywiście wielka radość z przyjazdu syna marnotrawnego. Jak co roku piękne święta z wysoką (4 m) choinką i starym oświetlonym żłóbkiem. Około godz. 8 (godz. 20) poszliśmy do mojego żonatego brata, który mieszka 10 minut od mieszkania moich rodziców, i spędziliśmy u niego i jego naprawdę miłej i porządnej żony wieczór. Mój brat Ernst i ja poszliśmy jak każdego roku o godz. 12 na pasterkę. Nieczęsto zdarza mi się manifestować swoją pobożność w kościele, ale na pasterce robię to zawsze, szczególnie w wysokiej, gotyckiej katedrze. Ani w dobrych ani w złych czasach nie zaprzątam Bogu głowy moimi sprawami i troskami, ale za ciebie, kochana kobieto, i naszą miłość pomodliłem się. Po pasterce wróciłem do swojego pokoju i znalazłem twój koch. list i dopiero wtedy ucieszyłem się po raz pierwszy w te święta. Potem napisałem do ciebie

ekspres, zaniosłem go na dworzec i z moim wiernym braciszkiem wróciłem do domu jakoś koło godz. 3 (Marsplatz, rodzice). (Muszę ci to zawsze pisać, gdyż samo „dom” nic ci nie powie o twoim lancknechcie). Przeczytałem twój miły list jeszcze raz i spałem znakomicie aż do obiadu. Po południu od godz. 14 do 17 spacer z Ernstem, o którym ci wczoraj pisałem. Potem przyszedł brat Gebhard z żoną na herbatę i został aż do kolacji. Wspólne rozmowy. Po kolacji aż do nocy graliśmy z rodzicami w dwie gry towarzyskie, było błogo i radośnie, jak gdybyśmy wciąż byli dziećmi. Około 12 skreśliłem do ciebie jeszcze parę zdań, trochę to lenistwo z mojej strony, ale wiedziałem przecież, jak dobrą kobietką jesteś i że nie będziesz zła, jeśli list będzie raz trochę krótszy. Znów spałem jak niemowlę. Dziś przed południem wybrałem się z Ernstem do miasta i napisałem parę słów do ciebie. O godz. 12 poszliśmy na mszę, a potem powrót do rodziców. Pogoda była na tyle kiepska, że nie można było pójść na spacer. Od 14 do 17 byliśmy – zdziwisz się – w kinie (nie w twoim ulubionym monachijskim kinie, ale w innym) i obejrzeliśmy film o Chrystusie, zatytułowany Król królów. Film bardzo mi się spodobał. Pomijając parę wypaczeń i kiczowatych scen. Potem do domu. Rozmawialiśmy, a potem razem z Ernstem wpadliśmy na krótko do Gebharda, jego żony i córeczki. Po kolacji pobawiliśmy się chwilę i tak oto minęły 2 dni w atmosferze spokoju i bezpieczeństwa w domu rodziców. Było pięknie, ale około godz. 22 musiałem wyrwać się [na] zewnątrz, chciałem być sam, żeby móc być obok ciebie. Tak się cieszę, że ludzie wokół ciebie byli dla ciebie dobrzy, zadłużyłaś sobie na to u Boga, dobra istoto. Tutaj przychodzi mi do głowy zdanie, które ci się spodoba, a które często powtarzałem sobie i powtarzam, kiedy czasem mam ochotę zwątpić w ludzi: „Nawet najgorszego człowieka łączy z ludzkością choćby cieniutka nitka”. Często widzi się to podczas takich świąt, kiedy nawet najbardziej szorstcy ludzie na chwilę stają się dobrzy i wdzięczni. Pytasz o „małą”. Och, potrafię sobie cię naprawdę dobrze wyobrazić, i w twojej klinice i gdzie indziej, wiesz przecież, że wtedy w pociągu od razu zobaczyłem w tobie bardzo energiczną osobę, ale pomimo to jesteś moją ukochaną „małą” kobietką, którą już zawsze chciałbym chronić w swoich ramionach, by nikt nie mógł wyrządzić jej krzywdy. A poza tym, kochany łobuziaku, tego w ogóle nie muszę ci tłumaczyć, to nie jest żadna zniewaga, wiesz przecież dobrze co mam na myśli. Taki jest los „małych olbrzymów”18. Pozostajemy więc przy „kochana mała kobietko”. Piszesz również o „Berlinie”. Lubię dziś Berlin, bo ty tam mieszkasz, dokładnie tak, jak lubiłbym najnędzniejszą wioskę, gdyby tam był twój dom.

Systemu berlińskiego, który do ciebie, dobra i czysta kobieto, nie ma przystępu, nienawidzę i po wsze czasy nienawidzić będę. Ale nie powinnaś się smucić z tego powodu, w mojej głowie nie pojawiła się najmniejsza myśl, która mogłaby cię zasmucić. A więc nie bądź mi już więcej smutna, kochana, kochana kobietko. Jeszcze na koniec: jednego bądź pewna: tego, że zawsze pozostanę taki sam. Obdarzaj mnie swoją miłością i nigdy więcej nie martw się o rzeczy, o których przeczytałem na ostatniej stronie twojego listu! Tak jak siedziałaś obok mnie przed 8 dniami i czułaś się bezpieczna, tak będziesz mogła czuć się zawsze, zawsze. Powiedziałem ci kiedyś, że nie chcę cię rozczarować i nie rozczaruję cię. I niech to będzie twoje oparcie, tak jak moim jest twoja miłość. Tym, za co nie mogę odpowiadać, jest moje przeznaczenie. Pytanie, które stale mąci mój spokój: czy człowiekowi, którego tak nieskończenie kocham, mam prawo przysporzyć być może tą miłością jeszcze więcej jeszcze dotkliwszych zmartwień? Nigdy nie wyrzeknę się mojego obowiązku i być może pociągnę cię za sobą w odmęt zmartwień, cierpienia i przeznaczenia. My, lancknechci w walce o wolność Niemiec, powinniśmy właściwie pozostać samotni, wyklęci. Kochane, kochane dziecko, przemyśl sobie to wszystko, nie piszę tego dla samego pisania, bo już dziś potrafię wyobrazić sobie niejedno okropieństwo przyszłości, i dlatego, że naprawdę cię kocham. Na pewno ty nigdy nie będziesz dla mnie ciężarem, niech ci to nawet przez myśl nie przejdzie, ale to, że za moją sprawą możesz mieć troski i przykrości, bardzo mnie gnębi. Chciałbym porozmawiać z tobą na ten temat. Rano znów dostanę cudowny list od ciebie, a wieczorem znów do ciebie napiszę. Ale teraz pora kończyć, jest wpół do 2. Zaniosę jeszcze list na pocztę, jest parę domów stąd. Przytulam cię i całuję, moja kochana kobieto, twój Heini

Dla Bawarczyka z krwi i kości Heinricha Himmlera Berlin był antyświatem, symbolem „znienawidzonego systemu”, jakim była demokracja weimarska. Od momentu, w którym miasto, jako stolica utworzonej w 1871 roku Rzeszy Niemieckiej, zaczęło dynamicznie się rozwijać, opinie na jego temat podzieliły się. Dla jednych był Berlin ostoją miejskiej kultury i artystycznej awangardy, postępu naukowego i siły

przemysłowej. Dla innych miasto to stanowiło ucieleśnienie znienawidzonej moderny, siedlisko rozpusty i dekadencji, jak i niepohamowanego w swojej chciwości kapitalizmu. Dla völkistowskiej prawicy metropolia była celem ataków par excellence; przypisywano jej wszystkie postrzegane jako negatywne cechy nowoczesnego społeczeństwa. Berlin był ponadto twierdzą ruchu robotniczego. Kontrrewolucja przeciwko hegemonii socjaldemokratów i komunistów ruszyła; „czerwony” Berlin miał ostatecznie upaść. Tymczasem mieszkająca w Berlinie Marga niechętnie odnosiła się do krytycznych uwag monachijczyka Heinricha na temat jej miasta. „Niech Pan przynajmniej poczeka – mitygowała go – aż przyjedzie Pan do mojego cudownego Berlina” (4.11.1927). W innym liście przekomarzała się: „Dlaczego podoba się Panu moje Stolp-Pom.[orze], a nie mój Berlin. A może Pański „ośli upór” nie pozwala Panu przyznać, że Berl.[in] jest jednak przyjemniejszy, niż Pan sądził” (13.12.1927), bądź odwoływała się do jego współczucia: „Masz mi wciąż za złe Berlin? Przykro mi, ale nic na to nie poradzę. Nic sobie z tego nie robię, nie przeszkadza mi to. Mój dom jest moim światem” (22.12.1927). Himmler usiłuje się bronić: „Lubię dziś Berlin, bo ty tam mieszkasz, dokładnie tak, jak lubiłbym najnędzniejszą wioskę, gdyby tam był twój dom. Systemu berlińskiego, który do ciebie, dobra i czysta kobieto, nie ma przystępu, nienawidzę i po wsze czasy nienawidzić będę” (26.12.1927). Z biegiem czasu Marga zaczyna jednak zmieniać swoje zdanie i coraz bardziej ulegać resentymentom swojego narzeczonego. Na początku nowego roku naigrawa się jeszcze z niego, kwitując jego przygotowania do przyjazdu do Berlina: „Nie musisz się obawiać «dużego miasta», zrobię wszystko, żeby Cię «ochronić»” (4.1.1928). Albo: „Wyobraź sobie, że Berlin jest dużym miastem (jakim? słyszę pytanie), ludzie potrafią tu prowadzić auto, a niegrzecznemu łobuziakowi nic tu nie grozi. W małym mieście trzeba się tego najpierw nauczyć, mam na myśli kierowanie autem. Jeśli jednak wciąż boisz się Berlina, napisz proszę wcześniej, wtedy odbiorę Lancknechta bojaźliwego, będę dobrze go strzec i będę dla niego miła” (2.2.1928). Kiedy jednak stało się jasne, że opuszcza Berlin, jej spojrzenie na miasto zmienia się radykalnie. Marga pisze: „[…] całe

szczęście, że nie muszę na zawsze mieszkać tu w tym brudzie” (13.2.1928). Albo: „Berlin jest skażony zarazą, tutaj rozmawia się tylko o pieniądzach” (22.4.1928). Jedno nie podlegało jednak dla niej dyskusji: ślub odbędzie się w Berlinie!

Marga Siegroth, około 1927 r.

6. Z. 30, 28.12.27 (Mon. 30.12.27, 10.30) Mój kochany, najukochańszy, dziś rano szybko jak zwykle przyszedł cudowny list od Ciebie. Na godzinę 9 zażyczyłam sobie herbatę i pocztę, i Hanna pojawiła się ze słowami „proszę, oto jest ten list”, wszystkie inne odsunęłam na bok. Potem go przeczytałam, całą tę miłość i dobroć. Ależ byłeś porządny i jaki długi list napisałeś. Mój dobry, kochany uparciuchu (wciąż nim pozostajesz). Kilka razy serdecznie zaśmiałam się nad twoimi pięknymi słowami. Co ja słyszę? Ta futrzana kamizelka, ogrzewanie nie działało? I piłeczkę kupiłeś, chętnie bym Cię przy tym zobaczyła, a jeszcze potem urocza i porządna żona Twojego brata, jak niewiarygodnie porządnie to brzmi, roześmiałam się na głos. U mnie wszystko dobrze, tylko znów jest trochę pracy. A więc wczoraj pisanina, zakupy, a wieczorem odwiedziny u moich rodziców, dziś Helmut, jutro mam nadzieję że nikt. W piątek wieczorem teatr, w niedzielę Sylwester. Moi rodzice19, Ella i ja spotykamy się i chcemy zrobić sobie spacer po Berlinie. Jeszcze tego nie robiłam, ciekawe, jak będzie. Do jakiej kategorii „olbrzymów” zaliczasz swoją osobę? Z dumą będę nosić moje przeznaczenie, pomożesz mi w tym, kochany uparciuchu, gdyż „małe” olbrzymy same tego nie potrafią. „Ulubione” kino, mam na myśli „Hofkino”, jak już coś. Piszesz, że „być może pociągnę cię za sobą w odmęt zmartwień i cierpienia”. Powinieneś jednak był napisać „wciągnę cię ze sobą”. Niemożliwym, byś mógł mnie pociągnąć tak samo, jak nie pociągniesz siebie samego. Gdziekolwiek się znajdziemy, pozostaniemy tacy sami. „My, lancknechci, powinniśmy właściwie pozostać samotni, wyklęci”, brakuje po tym zdania z „ale”. W przeciwnym razie powinnam przyjąć, że jest Ci z tego powodu przykro. „Samotny” możesz pozostać zawsze, ale wyklęty – to niemożliwe. Czy ostatnia strona wspomnianego przez Ciebie mojego listu była tak całkowicie nieuprawniona?! Ale nie rozmyślaj aż tak o okropnościach przyszłości, pozwól, by przyszłość przyniosła ukojenie. Niech przyniesie nam pogodny i wspaniały czas. Zniosę każde cierpienie, które przyniesie mi miłość, bo wiem, że kochać to znaczy przeżywać i poświęcać się. Gdybym tego nie potrafiła, czyż umiałabym Cię kiedykolwiek pokochać. I wiem też, że mi pomożesz. Czego mi może brakować, jeśli prawdziwie mnie kochasz. Wołają mnie do stołu. Jest też Helmut. Bądź miły, dobry i nie martw się.

Bardzo chciałabym żebyś tu był. Mój uparciuchu Twoja Marga 10) ekspres Monachium, 30.12.27, godz. 15 Moja dobra mała kobietko! To, że pomimo wszystkich „E[?]” jesteś nieskończenie kochaną, dobrą istotą, wiedziałem od zawsze. Ekspres od ciebie ukazał mi to jednak na nowo. Jakże chciałbym wycałować cię za ten list. W międzyczasie przekonasz się, że wcale nie jestem takim „wstrętnym” uparciuchem. Popatrz, byłem taki szczery pisząc ci o mojej myśli, która kiedyś pojawiła się w zakątku mojej „czarnej” duszy. Ale z całą pewnością jej nie posłuchałem i z wyjątkiem Bożego Narodzenia (25 grudnia) pisałem do ciebie codziennie, a raz i drugi dwa razy dziennie. I uwierz mi, zwyczajnie muszę codziennie porozmawiać z moją małą kobietką, inaczej nie potrafię, i nie chcę przecież, żebyś choć przez chwilę niepotrzebnie się martwiła. Kochana, „zła”, czcigodna kobieto, w ogóle nie czuję się winny, ale gdyby to było możliwe, chciałbym, żeby wyrok zapadał każdego dnia. Zemstę wymierzymy sobie oboje w styczniu. Za ostatni akapit twojego listu uwielbiam cię szczególnie, moja ty dobra. To, że trapiłaś się z powodu mojego listu, jest dla mnie naprawdę przykre. Kochany, kochany głuptasie, uwierz w moich listach i słowach do ciebie: nigdy nie będzie niczego, przez co miałabyś się zamartwiać; czasem przez pośpiech i skróty coś może być źle wyrażone, ale nie jest to na pewno powód do zmartwień. Jak mógłbym sprawić ci ból? Czy mój kochany głuptas zapamięta to i nigdy nie będzie się tym martwił; myślę że tak, bo mała kobietka wie, jak bardzo ją kocham. Jeszcze kilka słów na temat twojego listu nr 6. Dotarł do mnie, gdy dziś przed południem o 10.30 wróciłem do domu z Passau. O 10.45 przyszedł ekspres. Twoja Hanna przyprawiła mnie o serdeczny uśmiech. Ależ z niej spryciara. Co do kożuchowej kamizelki. Rzecz jasna ogrzewanie działa, najczęściej nawet zbyt mocno (ogrzewanie parowe). Bardzo często wyłączam je i otwieram szeroko okna. Nie, moja stara futrzana kamizelka, którą jako żołnierz zawsze miałem na sobie na kwaterze, jest, można by rzec domową koszulą, to takie stare przyzwyczajenie lancknechta; poza tym bardzo lubię czuć miękkość futra.

Bądź ostrożna podczas spaceru po cudownym Berlinie. Niektórzy ludzie rozpoczynają nowy rok pijaństwem i następującą po nim bijatyką, w czasie której często obrywają niewinni przechodnie. Piszesz, że po zdaniu „My, lancknechci, powinniśmy właściwie pozostać samotni, wyklęci” powinno znaleźć się kolejne, z „ale”. Zgadza się. Chcę je tu napisać, żebyś mnie w pełni zrozumiała: „Ale ja taki nie pozostałem, gdyż potrafię wyobrazić sobie okropieństwa przyszłości i to, że komuś najdroższemu, kogo mam tu na ziemi, wcześniej lub później przysporzę trosk”. Wierz mi, wiem, że [w] imię miłości chętnie weźmiesz na siebie każde zmartwienie i każdą ofiarę. Ale miłość chętnie dźwiga troski o to drugie, a najgorszą dla miłości myślą jest wiedzieć, że to drugie cierpi i martwi się w imię miłości. Tak myślisz ty i tak myślę ja, i to miałem na myśli. Jednak masz rację, ponieważ kochamy się prawdziwą miłością, będziemy potrafili stawić czoła każdej przyszłości, o ile tylko będzie to w zasięgu ludzkich możliwości, moja pani. Czego brakuje ci w moich listach? Musisz mi to napisać, sam tego nie wiem. Prześlij mi jak najszybciej swoje cudowne fotografie. Jak dobrze, że list od „złego” lancknechta dotarł później (jest wciąż stary). Teraz pora na krótką relację. Wczoraj rano pojechałem więc ze Straßerem z Landshut do Passau. W pociągu rozmawiało nam się bardzo dobrze, jesteśmy przecież od długiego czasu towarzyszami broni i przyjaciółmi. […] Teraz znów do biura. Wieczorem jadę do Schleißheim (12 km od Monachium). Odwiedzę tam ludzi z mojego pierwszego oddz.[iału] szturmowego z 1922 roku. Powrót w nocy. Zadzwonił telefon, ktoś na mnie czeka. Życzenia noworoczne będą krótkie. Życzę ci wszystkiego dobrego i pięknego, co można sobie wyobrazić i zażyczyć. Moja, kochana, kochana pani! Całuję cię twój Heini 12) ekspres Mon., 31.12.27, godz. 19 Moja kochana, dobra mała kobietko! Zanim pójdę do moich rodziców, by wspólnie świętować Sylwestra i spędzić dzisiejszą noc poza domem, chcę napisać ekspres do ciebie, żebyś jutro coś ode mnie miała. Ostatnie słowa, które piszę w tym roku, powinny być dla ciebie, podobnie jak pierwsze, dziś w nocy o godz. 1 będzie to list dla małej

kobietki. Dziś trochę się zżymałem, moja „niemożliwa” kobietko. Nie dostałem dziś żadnego listu, a tak bardzo chciałem, żeby przyszedł. Jako stary optymista, i ponieważ znam moją dobrą Margę, zakładam, że to poczta była zła, a nie kobietka. Szybko jeszcze małe sprawozdanie. Wczoraj o godz. 4 (godz. 16) po południu spotkałem w biurze bardzo serdecznego znajomego, pojechałem wraz z nim do jego laboratorium. Miałem z nim sporo do omówienia i dopiero około godz. 20 dotarłem do moich starych przyjaciół w Schleißheim20, gdzie zostałem przyjęty naprawdę ciepło. O godz. 23 znów tutaj [do Monachium]. Dziś rano do biura. Dużo pracy. Narady od godz. 11 do 16. (trzy razy) w międzyczasie byłem jakieś pół godziny u moich rodziców, i na szybko wyjaśniłem mojemu poczciwemu ojcu konieczność prowadzenia walki ulicznej, a potem znów zniknąłem. O wpół do 19 wróciłem do domu, wcześniej przez 2 godziny pracowałem jeszcze w biurze. Mam nadzieję, że jutro przyjdzie poczta. Jeszcze raz! Życzę ci, mojej dobrej, kochanej pani, dobrego Nowego Roku i nieskończenie wiele miłości. Moje kochane, kochane dziecko, całuję cię! Heini Nie zapominaj, mała kobietko, że nie wolno ci już więcej marszczyć czoła. 10. W. 30., 31.12.27 przedpołudnie (Mon. 2.1.28, godz. 19) Mój kochany, umiłowany uparciuszku, mój dobry, najlepszy, dziś tak około godziny 11 przyszedł Twój cudowny ekspres. Mój kochany uparciuch zrobił błąd, to był dopiero numer 10. Widzisz, dla mnie to „dopiero”, cóż za niewdzięczna kobieta. Nie powinieneś być wciąż taki „zły” i krytykować mojego ukochanego Berlina. Jest przecież mój, drogi uparciuchu. – Niestety niezupełnie zgadzam się z Twoim zdaniem, a mianowicie z tym, że najgorszą myślą dla miłości jest to, że to drugie cierpi i martwi się w imię miłości. Dlatego że, gdy cierpię w imię miłości, robię to, bo tego chcę, to należy do mnie i jest częścią mojej miłości. Czym zresztą jest „miłość”. Bardzo podoba mi się zdanie: „Śmierć nie jest zbyt wygórowaną zapłatą za chwilę spędzoną w raju”. […] […] Miłości bez cierpienia i trosk nie potrafię sobie wyobrazić. Mam wręcz wrażenie, że to nie miłość. Gdyż miłość to przecież określona pewność, że może się poświęcić wszystko, a ani jedno nie będzie miało poczucia bycia „ofiarą”. To jest właśnie miłość, która wymaga, by odpowiedzieć na nią

właśnie tak. Tak, o tym jeszcze porozmawiamy. […] Czy u was leży jeszcze śnieg? Chcę pojeździć saniami. Musisz o to zadbać. Co miałabym tam robić, przyjadę tylko po to, by jeździć na saniach, na saneczkach też chcę. Dziś mam taką ochotę na utarczki i kpiny. Ty nie masz wprawdzie nic przeciwko, jesteś jednak bardziej pokojowo nastawiony. […] Ależ dobry, kochany Heini, tyle razy Ci mówiłam, że nic nie poradzę na moje marszczenie czoła, gdyż nie wiem, kiedy to robię. Dziś na pewno jest zmarszczone. Jeśli znasz już swoje plany na najbliższe tygodnie, bądź tak miły i napisz mi. – Moja nowa gospodyni czeka na mnie. Całuję Cię. Na zawsze Twoja Marga

Na 20 maja 1928 roku został wyznaczony termin wyborów do Reich​stagu. Tego samego dnia w największym i najbogatszym landzie, jakim były Prusy, mieli zostać wyłonieni nowi deputowani do landtagu. 29 stycznia swoich przedstawicieli do landtagów mieli wybrać mieszkańcy Anhaltu, Bawarii, Oldenburga, Wirtembergii oraz Meklemburgii-Strelitz, 19 lutego – Hamburga, a 29 kwietnia – Schaumburg-Lippe. „Straszny rok”, którego tak obawiał się Heinrich Himmler (aczkolwiek nie mógł jeszcze wiedzieć o nadchodzących wyborach do Reichstagu, gdyż ten został rozwiązany dopiero w lutym), został wiosną zdominowany przez agresywną kampanię wyborczą, co dla funkcjonariusza NSDAP Heinricha Himmlera oznaczało ciągłe podróże, niezliczone prelekcje, zebrania partyjne i pracę przy organizowaniu kolejnych grup lokalnych. 25 stycznia wieczorem, relacjonując wizytę w podmonachijskim Freisingu, napisał: „Dzisiejszy wieczór był całkiem udany, utworzyłem studencką grupę szturmową. Co 14 dni będę się tu zjawiał i szkolił młodzież”. W ramach przygotowań przedwyborczych 2 stycznia 1928 roku Hitler obwieścił na łamach „Völkischer Beobachter” mianowanie Gregora Straßera na stanowisko szefa organizacji Rzeszy, dodając przy tym: „Z dniem dzisiejszym tymczasowo przyjmuję kierownictwo nad wydziałem propagandy. Udzielam tp. [towarzyszowi partyjnemu] Himmlerowi pełnomocnictwa do sygnowania wszelkich dokumentów w moim imieniu”. „Pracy jest bardzo dużo, ale poza tym wszystko jak na razie idzie

pomyślnie. W niedzielę 8.1. jestem w Austrii, wracam już w poniedziałek. W przyszłym tygodniu dostaniesz ode mnie mapę”, napisał w liście do swojej przyszłej żony Heinrich. W kolejnych listach padają nazwy miejscowości, w których właśnie bawił bądź do których wybierał się w najbliższym czasie. Często podróżował z „szefem” (tj. Hitlerem), któremu towarzyszył w spotkaniach przedwyborczych. Wywoływało to westchnienia dezaprobaty u Margi: „Kiedyż wreszcie nie będziesz musiał już jeździć z szefem. To zabiera tyle czasu” (3.2.1928). Himmler sprawował również pieczę nad organizacją zgromadzeń z udziałem Hitlera. W tym celu przesyłał do grup partyjnych kwestionariusz, w którym pojawiały się pytania o wielkość pomieszczenia, przekrój społeczny publiczności, zabezpieczenia sali, warunki zakwaterowania dla Hitlera, najbliższy garaż dla samochodu itd. Każda grupa partyjna miała obowiązek odprowadzenia 50% dochodu uzyskanego ze spotkania do centrali partii w Monachium. Ponieważ jednak Hitler jako mówca przyciągał słuchaczy, zgromadzenie z jego udziałem było zazwyczaj również sukcesem finansowym dla kierowników grup lokalnych. Liczba zapytań wpływających do centrali rosła lawinowo. Z tego powodu Himmler musiał odmawiać licznym grupom partyjnym – to on bowiem miał władzę zaaprobować bądź odmówić prośbie o jakże pożądane „spotkanie z Hitlerem”. 15) Mon., 2.1.28., godz. 21 Moja kochana, dobra kobietko! Dziś rano przyszedł twój list (9) i dzień od razu zrobił się piękny. Jesteś zdziwiona, że twój uparciuch napisał do ciebie z Landshut, tego chyba się nie spodziewałaś. Potrafię sobie wyobrazić, co chciałaś napisać. Ale spójrz, w stosunku do ciebie uparciuch nie jest już uparciuchem. Do kogoś innego nie mógłbym już napisać, a do ciebie musiałem napisać jeszcze tego wieczora. W stosunku do ciebie nie chcę być surowy i szorstki i nigdy taki nie będę, słychać tu może styl i język zatwardziałego w dziesięcioletniej walce lancknechta. Ale to tylko tak brzmi, w moim sercu jest zawsze czułość i dobroć dla ciebie. […] Co do zmarszczonego czoła muszę się trochę przyczepić. Oto moja kobietka pisze, że nie zdaje sobie z tego sprawy, a w następnym „Dziś na pewno jest

zmarszczone”, czy to ma oznaczać, że „zły” Heini przyprawia cię o ból głowy? Przynajmniej ty bądź „porządna”, myśl o tym i nie marszcz już więcej czoła. Gdy otrzymasz ode mnie list, chciałbym, żeby dawał ci zawsze tyle radości, by twoja twarzyczka się rozpogodziła. Napisałem ci co nieco o urodzinach. Jestem za tym, byśmy obchodzili je we dwoje, jeśli to możliwe. Musi być możliwe. Mam strasznie dużo pracy, ale to drobiazg. Kochana, dobra Margo, moja pani, całuję twoje kochane dobre dłonie i twoje kochane usta. Twój Heini. Zdanie o „raju” bardzo mi się podoba. Teraz będę mógł pisać do ciebie najczęściej wieczorem, poczta jest odbierana rano wpół do czwartej [?], a więc otrzymasz ten list w środę rano. Moja kochana, piątek jest u nas dniem świątecznym, Trz.[ech] Króli, a więc doręczeń nie będzie. Dziś mija równo 10 lat jak wstąpiłem do niemieckiej armii.

Z uwagi na warunki fizyczne Heinrich Himmler był ostatnim, którego można by nazwać typem żołnierza. W dzieciństwie często chorował, był słabowity i niewysportowany. Już jako młody człowiek uskarżał się na dolegliwości żołądkowe, które miały towarzyszyć mu przez całe życie. Pomimo to – a być może właśnie dlatego – z całych sił, jeszcze w czasie I wojny światowej, usiłował zaciągnąć się do armii jako ochotnik. Prawdopodobnie tylko dzięki znajomościom swojego ojca pod koniec 1917 roku otrzymał uprag​nioną wiadomość o przyjęciu do 11 pułku piechoty jako podchorąży. Jednak wojny „Miles21 Heinrich” – jak sam siebie z dumą tytułował – nie zdążył posmakować. Zanim jego jednostka została skierowana na front, wybuchła rewolucja. Po zakończeniu wojny Heinrich oprócz swoich studiów angażował się również w działalność radykalnych prawicowych formacji paramilitarnych, m.in. „Freikorps Epp” i „Bund Oberland”, które brały udział w krwawej pacyfikacji zrywów robotniczych i efemerycznych republik rad, jak monachijska w 1919 roku. W listopadzie 1923 roku, jako członek dowodzonego przez Röhma frei​korpsu „Bund Reichskriegsflagge”, wyszedł na ulice, aby wspólnie z Hitlerem i Ludendorffem podjąć próbę obalenia republiki.

Charakterystyczne jest jednak, że w swoich listach Himmler znacznie częściej aniżeli „żołnierzem” określa się mianem „lanc​knechta”. Choć bezwarunkowe posłuszeństwo i wierność niewątp​liwie należały do cnót, które Himmler propagował w SS, w sobie samym widział nie tyle żołnierza partii, trybik zorganizowanej biurokratycznie armii, ile raczej wojownika walczącego o „wolność swojego narodu”. Pomimo to w jego listach często pojawiają się nostalgiczne wspomnienia z czasów służby wojskowej, jak choćby wtedy, gdy pisze o swojej futrzanej kamizelce, którą w 1918 roku dostał od rodziców, gdy marzł w nieogrzewanej izbie koszar w Regensburgu, i dziesięć lat później wciąż ją nosił (30.12.1927). Pisze też: „[…] w Norymberdze idę do hotelu, oporządzam się sam (golę się, wkładam mundur, godz. 21 apel i ponownie trochę żołnierki” (10.2.1928). Wydaje się oczywiste, że przez całe życie wysoko cenił ideał „twardego człowieka”. W czasie wojny uprawiał sport, by się zahartować, stylizując się na „zatwardziałego w dziesięcioletniej walce lancknechta” (2.1.1928). Autokreacji nie porzuca nawet w listach do Margi: „Nigdy nie wyrzeknę się mojego obowiązku i być może pociągnę cię za sobą w odmęt zmartwień, cierpienia i przeznaczenia. My, lancknechci w walce o wolność Niemiec, powinniśmy właściwie pozostać samotni, wyklęci” (26.12.1927). Podczas gdy SA była budowana jako „armia ludowa”, walcząca o prymat z regularną armią, Himmler formował SS na kształt zakonu, zaprzysiężonej ideologicznie wspólnoty wojowników, którzy przystępują do działania, jeszcze zanim padnie rozkaz. 17) Monachium w biurze, 3.1.28, godz. 22 Moja dobra, kochana pani Jest już późny wieczór, ale muszę napisać ci kilka czułych słów i zanieść je na dworzec, abyś otrzymała je jeszcze jutro. W międzyczasie otrzymasz pewnie mój list z niedzieli, który na pewno nie będzie ostry i szorstki. Na tyle, na ile czas pozwolił, rozmyślałem dziś o twoim liście. Jacy z nas właściwie niezdarni, niezręczni ludzie, tak straszliwie się kochamy, a wciąż zasmucamy nawzajem nasze serca. Ale nic to, drogie dziecko, nie trap się już niczym więcej, sama myśl o tym jest dla mnie koszmarem, tak samo jak to, że masz wrażenie, że mógłbym w stosunku do ciebie być surowy i szorstki. Byłoby to

dla mnie równie straszne jak wtedy, gdy sądziłem, że ty, ty właśnie, uważasz mnie za nieprzyzwoitego. – Ale nie, wiem, że moja kobietka zna mnie już i nigdy już nie będzie smutna z mojego powodu. Możesz być pewna, że twój lancknecht stale czuje twoją miłość i jest z nią szczęśliwy. Chciałbym móc wracać do ciebie do domu po ciężkim dniu pracy i krzątaniny, odpoczywać u twojego boku, w twojej miłości i na nowo, wciąż na nowo móc dawać ci poczucie, że jesteś, moja kochana „kobietko”, bezpieczna przy swoim lancknechcie, dla którego jesteś, dostojna pani, najdroższą kobietą, wiernym towarzyszem i najukochańszym dzieckiem. Całuję cię, miłości twój Heini

Od samego początku w listach Himmlera wyraźne wyczuwalne jest jego przekonanie o konieczności podporządkowania swojego uczucia do kobiety „walce” (23.12.1927) o ojczyznę: „[…] kocham cię każdą myślą, która należy do mnie, a nie do ojczyzny” (1.1.1928), i to pomimo tego, że Marga – ze swoimi włosami koloru blond i błękitnymi oczami – była wprost ucieleśnieniem ideału Niemki. Swój „ideał kobiety” nakreślił już w 1921 roku, kiedy jeszcze jako student napisał w Dzienniku: „Jestem przeciwko temu, by kobieca próżność dominowała również w dziedzinach, w których nie ma ona żadnych kwalifikacji. Prawdziwy mężczyzna kocha kobietę w trojaki sposób: jako kochane dziecko, które w swojej nieroztropności należy niekiedy zbesztać, a być może i ukarać, dziecko, które chroni się i otacza opieką, gdyż jest delikatne, słabe i dlatego że tak bardzo się je kocha; następnie jako małżonkę i jako wiernego, pełnego zrozumienia towarzysza, z którym toczy się życiowe zmagania, który wiernie stoi u boku mężczyzny, lecz nie poskramia jego ducha i nie zakuwa go w kajdany; wreszcie jako boginię, której powinien całować stopy, która swoją kobiecą mądrością i dziecięco nieskalaną świętością daje mu siłę, by nie osłabnąć w najcięższych bojach”. Dla Himmlera ten obraz kobiety idealnej skupia się w pojęciu „dostojnej pani”, która, rzecz jasna, musiała być „aryjskiej krwi”; już w 1920 roku na swojej Liście lektur napisał o książce Der Rosendoktor Ludwiga Finckha:

„Dostojna pieśń, prawdziwie dostojna pieśń o kobiecie”. W 1924 roku, po przeczytaniu Das Buch Liebe. Gudrun Wernera Jansena, entuzjazmował się: „Pieśń nad pieśniami o nordyckiej kobiecie. To obraz idealny, o którym my, Niemcy, roimy w latach młodości i za który jako mężczyźni gotowi jesteśmy umrzeć. Obraz, w który wciąż się wierzy, choć tylekroć zostało się zwiedzionym”. Również w listach do Margi wielokrotnie sięga po zwrot „moja czysta, kochana, dostojna pani” bądź nazywa ją „dobrą blondyneczką” (11.11.1929). Nie jest jasne, jakie znaczenie ma dla niego w tym kontekście słowo „czystość”, gdy pisze m.in.: „wciąż widzę cię obok mnie, w twojej czystości, dostojności i twojej nieskończonej miłości do mnie” (11.2.1928). W myśl konserwatywnego kanonu wartości, obowiązującego wówczas, Marga jako rozwódka w żadnym wypadku nie mogła uchodzić za „czystą”; wydaje się więc, że chodziło mu raczej o czystość w sensie dziecięcej niewinności, której tak bardzo starał się w Mardze doszukać, choć było oczywiste, że temu wyidealizowanemu wizerunkowi odpowiadała ona w nader ograniczonym zakresie. Wkrótce po wyraźnie przebijającym – zwłaszcza w jego pierwszych listach – braku doświadczenia Himmlera w kontaktach z kobietami i po jego początkowej niepewności w stosunku do Margi nie ma już śladu. Za sprawą płci i wykształcenia czuje nad nią swego rodzaju wyższość, czego dowodzą protekcjonalne sformułowania w rodzaju „mała kobietka”, na zmianę z „głuptas​kiem” czy „dobrym dzieckiem”. Sama Marga zasadniczo nie kwestionuje takiego podziału ról: „Wiesz, jaką my, kobiety, jesteśmy słabą płcią” – napisała 22.12.1927 roku. Pomimo to zaakceptowanie nowej roli przychodzi jej z pewną trudnością, nie bez znaczenia jest tu fakt, że przez wiele lat prowadziła samodzielnie życie. Na przestrzeni kolejnych miesięcy Marga waha się pomiędzy radością spowodowaną tym, że w swoim wieku znalazła jeszcze nowego mężczyznę, a obawą przed zmianami i ograniczeniami, z jakimi w związku z tym musi się liczyć: „Wiesz, kochanie, czasem boję się wszystkiego. Tyle nowości! Ludzie, przedmioty, całe otoczenie. Kochanie, mam tylko Ciebie. Wczorajszego wieczora rozmyślałam nad tym i ogarnął mnie strach” (list z 13.3.1928). Swoje obawy próbuje rozpędzić zaklinaniem

szczęścia: „Musimy być szczęśliwi” (13.3.1928), czy: „Małżeństwo będzie naszym spełnieniem, naszym najwyższym szczęściem” (26.2.1928). Wydaje się, że Himmler nie bierze ich wewnętrznego konfliktu na serio, względnie nie rozumie go: „wiem przecież, gdy moja dobra kobietka jest czasem «rozdrażniona», to nie jest taka z powodu nastroju, ale dlatego, że martwi się o swojego złego człowieka” (3.3.1928) – pisze dobrotliwie. Albo: „Moja kobietka bluźniła dziś jak szewc” (7.5.1928). Zasadniczo wydawał się on schodzić z drogi konfliktom w ich związku. 13 lutego 1928 roku kategorycznie stwierdza: „Nic na to nie poradzisz, kochany łobuziaku, dobry człowiek nie wdaje się w kłótnie”. Już w najwcześniejszych listach widać wyraźnie, że ani Marga Siegroth, ani Heinrich Himmler nie przejawiają niemal żadnego zainteresowania codziennym życiem ani też środowiskiem społecznym, w którym funkcjonowało to drugie. Wydaje się raczej, że stanowili oni dla siebie nawzajem swego rodzaju obiekt projekcji, na który przenosili swoje wyobrażenie ideału partnera. 15. W. 30., 4.1.28 (Mon. 6.1.28., godz. 23 ekspr.) Mój najdroższy, kochany lancknechcie, mój dobry uparciuchu. Uparciuch wychodzi z Ciebie stale, choć już przekonałam się, że nie jesteś takim prawdziwym. Ale moim. Dzisiejszego wieczora przyszedł Twój słodki 3. list i dlatego muszę jeszcze raz napisać. Muszę Ci jeszcze raz powiedzieć, jak bardzo jestem szczęśliwa i radosna. Ty mój dobry, uparty jak osioł (tak dla urozmaicenia). Właściwie zamierzałam być dziś porządna i poczytać Twoją ciekawą książkę, ale przyjemniej jest pisać. Bo kiedy czytam Twoje stare listy i moją gazetę, wtedy ja, leniuch, zasypiam. Na książkę zawsze brakuje czasu. Nie wrzucę też już dziś listu do skrzynki, a to dlatego że pada i że boli mnie gardło, które jednak ma się już dużo lepiej. Znów przeziębiłam się u moich rodziców, gdzie nie ma ogrzewania parowego, a pokój jest przegrzany. Mój kochany, najdroższy, nie zapomnij o zdjęciach, w przeciwnym razie będziemy się nudzić22. I rozmyślaj nad „zemstą”. Moja mroczna dusza wymyśla najbardziej niemożliwe rzeczy. Mój Ty biedny człowieku zapisuje[sz] się pewnie teraz w dziejach świata, a ja leniwa kobieta zadowolona i radosna siedzę wśród moich czterech ścian. Ale co rano muszę wstawać o 8.30. Okropność!

Ty mój nieznośny, okropny lancknechcie w ogóle nie piszesz, czy przyjedziesz do Berlina za 3 tygodnie. Nie musisz się obawiać „dużego miasta”, zrobię wszystko, żeby Cię „ochronić”. […] Jak się też miewa Twój żołądek? Przypomniało mi się, bo w Twoim słodkim liście znów pojawia się słowo „nieprzyzwoicie”. W ogóle nie masz pojęcia, że kiedy czytam Twoje stare listy, [czuję] jak wtedy przeszyło mnie, gdy przeczytałam, że chciałeś zachować się nieprzyzwoicie i nieporządnie. Pomyślałam sobie nawet, że postanowiłeś to sobie, gdyż w życiu coś niewiarygodnie Cię rozczarowało. I że chciałeś spróbować, czy uda Ci się w ten sposób. Tego, że mógł to być żołądek, nie wiedziałam. Muszę się jeszcze poduczyć z medycyny! Chyba nie otrzymałeś jeszcze mojego drugiego ekspresu. Mój lancknecht jest szorstki i twardy, ale wobec mnie też czuły i dobry. Pozwól mu niech taki pozostanie, takiego kocham go najmocniej, bo taki jest prawdziwy. […] W piątek wieczorem przyjdą do mnie Reifschneiderowie23, on jeszcze u mnie nie był, to znaczy nie z umówioną wizytą. Jak prawie 2 lata temu ciężko chorowałam, często przychodzili razem. Straszny z niego kpiarz, ale u niego mi się to nie podoba. Godzina 9.30, leniwa dziewczyna chce do łóżka i jeszcze trochę poczytać. Pozostałe rzeczy wolę Ci powiedzieć w rozmowie; Mój kochany, dobry, jestem przy Tobie i całuję Cię Twoja kobiet[ka] 21) ekspres, Monachium w biurze, 7.1.28., godz. 21.30 Za mną kolejny dość pracowity dzień, a teraz w myślach znów przenoszę się do małej kobietki, jesteśmy dla siebie czuli, a ja opowiadam jej, co też porabiał lancknecht. Najpierw mówię jej, że jest kochana i porządna, gdyż napisała mi tak piękne listy (15 i 16) jeden dostałem wczoraj w nocy godz. 23, gdy wróciłem do domu z Landshut, a drugi dziś rano. Tak bardzo się cieszę, że moje kochane dziecko nie jest już smutne. I nigdy smutna nie będziesz, bo popatrz, zawsze będziemy potrafić się zrozumieć. Co z bólem gardła? Gdzież można coś takiego złapać w B.[er​linie]? Mimo wszystko przyjadę do Berlina, jeśli czasowo będzie to odpowiadać. Na tę chwilę wygląda to nie najlepiej. Dziecko jak pięknie byłoby widzieć codziennie twoje wierne oczy, czuć twoje dobre dłonie, codziennie całować twoje sł.[odkie] usta i pokazywać kobietce jak bardzo kocha ją jej lancknecht.

Tymczasem, Margolciu, to tylko marzenia. Ale coś musimy wymyślić w Tölz; gdyż niepodobna tak nie widzieć się całymi miesiącami. Chyba że „mały” łobuziak uważa inaczej. Tak „łobuziak”: bezczelna, mała istota. – Jestem absolutnie za tym, żebyśmy w Tölz zajęli się tylko zdjęciami. Ale w międzyczasie trochę się „zemszczę”. Łobuziaczku, „boję się”, że na zdjęcia zabraknie czasu. Drogie dziecko, ależ ty potrafisz spać; cieszę się że cię zobaczę, ale nie przesadzaj i wychodź często na spacery, codziennie uprawiaj gimnastykę; ja sam też znów zacząłem. To jednakowo dobre ćwiczenie i woli, i ciała. […] Jako „cudzoziemka” oczywiście źle zrozumiałaś słowo „sprzeczać się”. U nas ma ono prawie takie samo znaczenie jak kłócić się. Ani tego ani tego nie będziemy robić. Pojednanie jest piękne, ale jeszcze piękniej jest być stale dobrym dla siebie nawzajem. Uważasz przecież tak samo, ale przecież jesteś łobuziakiem. Muszę w Tölz wytarmosić cię za uszko. Kochanie, w niedziele o spokoju najczęściej mogę zapomnieć, od miesięcy nie wiem, co to znaczy. – Ale spokój pomimo to mam, wtedy, gdy myślę o tobie. Kochana pani, zupełnie nie potrafię ci powiedzieć, czym dla mnie jesteś. Powinnaś częściej dotykać czoła, nie powinno być na nim zmarszczek. Pewnie myślisz sobie, a to dopiero gagatek! Ale tak jest, kochana kobietka z czasem nie będzie już marszczyć czoła. Jeśli rzeczywiście będziesz się złościć, nie pozostanie ci nic innego. […] Moja kochana pani, całuję twoje słodkie usta i dobre, czułe dłonie. Twój Heini. 23) w pociągu Simbach nad I.24 –Monachium, 9.1.28, 4.30 r.[ano] Moja kochana, dobra, mała kobietko! Teczka od ciebie wybrała się w pierwszą podróż i pierwszy list, który został na niej napisany, jest oczywiście do małej kobietki. Wstałem o 4.45, po tym, jak poszedłem do łóżka o godz. 1. Taka wczesna „pobudka” to nic przyjemnego, ale cóż zrobić. – Wczoraj od godz. 9 do 12 jechałem z Monachium przez Mühldorf do Simbach nad I. droga jest naprawdę piękna, była piękna pogoda, w oddali było widać góry. Rozmyślałem, spałem, marzyłem (o kimże to??) i czytałem Die franz. Revolution25 Carlyle’a. Na dworcu w Simbach szybki obiad i rozmowa z dowódcą grupy lokalnej. O 12.40

ciąg dalszy podróży przez Braunau (stacja graniczna z Austrią) do NeumarktKallham. Tamtejsi towarzysze partyjni (w skr. tp.) to bardzo mili i porządni ludzie. Zgromadziła się liczna publiczność (ponad 80 ludzi), jak na tak małą miejscowość to bardzo dużo. 10 czerwonych towarzyszy było tam po raz pierwszy i po dwóch godzinach odśpiewali wspólnie z nami Deutschland über alles. Po części oficjalnej wygłosiłem jeszcze apel do członków Oddziału Szturmowego (SA) i poćwiczyłem trochę z nimi. Kolacja. O godz. 9 (godz. 21) pojechałem do Braunau. Tam o godz. 23 odebrali mnie tp. Dobrą godzinę omawialiśmy jeszcze różne sprawy i przed godz. 1 szczęśliwie znalazłem się w łóżku. Około godz. 9 powinienem być w moim pokoju w Monachium (i już tu w pociągu cieszę się na list od mojej koch. pani). Około godz. 10 przebrany i ogolony będę w biurze, gdzie czeka na mnie dużo pracy. W południe szybko do moich rodziców, do których zamówiłem krawca. Po południu znów mnóstwo, mnóstwo pracy. Godz. 20 apel dla moich ludzi. Myślę, że uwinę się z tym w godzinę. Wcześniej albo później kochane dziecko otrzyma kilka słów ode mnie. – Najprawdopodobniej rano będę musiał pojechać do Memmingen. Szkoda, że to już nie czwartek, do czwartku w ciągu 3 dni mam 6 spotkań; już się tego boję. Ale dam radę, szczególnie jeśli sobie pomyślę, ile czułości ofiaruję mojej kobietce za 8 dni i jak czuła i kochana będzie dobra pani dla swojego lancknechta. Zabierz może ze sobą książkę o rasach, wyjaśnię ci dokładniej kilka rzeczy. Póki co zupełnie nie zanosi się na śnieg, dziś pada deszcz. Zamówiłem już sztuczny lód dla mojej ukochanej „Prusaczki”. Jeśli będzie chociaż trochę ładnie, wybierzemy się na parę naprawdę miłych i ciekawych spacerów. Bardzo dobrze znam całą tamtejszą okolicę. – Zabierz ze sobą dobre buty, nie wszędzie jest bruk. Teraz jeszcze trochę się zdrzemnę i będę śnić o „Berlinie” i oczywiście o niczym więcej. Moja kochana pani Margo, całuję cię i kocham cię nieskończoną miłością, twój lancknecht. Pismo jest okropne, ale to wina pociągu.

O „książce o rasach” Marga napisała mu w liście z 5 stycznia 1928: „Czytałam właśnie Twoją książkę o rasie dynarskiej, gdy przyszedł Twój list”. Z dużym prawdopodobieństwem chodzi tu o znaną książkę

autorstwa „Günthera od ras”. Na Liście lektur Himmlera Kleine Rassenkunde des deutschen Volkes Hansa F.K. Günthera, uchodząca za kanoniczne dzieło völkistowskiej prawicy, nie pojawia się. Jeśli wierzyć wspomnianemu spisowi, w latach poprzedzających spotkanie z Margą Heinrich przy wielu okazjach czytał książki poświęcone tematyce ras (zdecydowanie przeważały jednak pozycje poświęcone wojskowości, książki historyzujące i powieści przygodowe). Były to jednak powieści na ten temat (Rasse Ericha Kühna, wyd. 1924) bądź krótkie rozprawy, jak Rasse und Nation (1922) Hou​stona Stewarta Chamberlaina, którego głównego dzieła, Grundlagen des 19. Jahrhunderts, Himmler zapewne nigdy nie przeczytał.

„Thomas Carlyle, Die französische Revolution: wybitnie udane i pouczające dzieło” (Himmler 9.1.1928).

32) Monachium, 25.1.28, godz. 18 Moja kochana, słodka, mała kobietko! […] Dziś rano wstałem dopiero około 7.45, po tym, jak jeszcze przez kwadransik marzyłem o mojej dobrej pani. […] W południe odwiedziłem moich rodziców. Moja dobra matka opowiedziała mi o pewnym znajomym, który był u nich z wizytą i pytał między innymi, czy Heini kiedyś się ożeni, na co moja matka zapewniła, że ten absolutnie o tym nie myśli. Zrobiłem kiepski dowcip (ale z pewnością nie wprawiło mnie to w zakłopotanie, kochany łobuziaku). – Oni coś przeczuwają. – Miła, oboje wiemy o tym lepiej. Dziś w nocy ciąg d.[alszy]. – Kochane dziecko, całuję twoje kochane, kochane usta i dobre dłonie Twój mężczyzna Pora na dworzec.

W dniach 15–21 stycznia 1928 roku Marga bawiła z wizytą u Himm​lera w Monachium. Przy tej okazji oboje zapewne omawiali plany dotyczące ślubu; począwszy od tego momentu coraz częściej podpisywali swoje listy „Twój mąż” lub „Twoja żona”. Bezpośrednio po jej wizycie Himmler opowiedział o Mardze swojemu bratu Ernstowi oraz przyjacielowi Falkowi: „I on bardzo się ucieszył, tak jak Ernstl” (28.1.1928). 33. Z. 30. 29.1.28 (nadszedł: Mon. 31.1.28., godz. 21) Moje drogie kochanie, właśnie wracam z teatru, coś każe mi jeszcze do Ciebie napisać. Wszystkie te wątpliwości i skrupuły, które ponownie mnie opadły. Moje dobre, najdroższe kochanie, wiesz, jak czułą miłością Cię kocham, że jesteś radością mojego życia i szczęściem. Twoja miłość do mnie należy do mnie i jest moim życiem. Kochany, najdroższy, ta niemożliwość jest nie do zniesienia. Będziesz kochać mnie na wieki, tak jak ja kocham Ciebie, inaczej być nie może. To był tylko taki chwilowy strach, Twoja miłość należy do mnie i należeć będzie już na zawsze. Nie bądź zły mój jedyny, ukochany mężczyzno, teraz, gdy już Ci to napisałam, w moim wnętrzu znów robi się czysto i jasno.

Biedny głuptasek ma zupełnie skołatane myśli. Mój kochany, czuły mężczyzna będzie dla niego dobry, nawet jeśli na to nie zasługuje. Najdroższy, wracasz do domu zmęczony i wyczerpany i cieszysz się z listu, a ta zła kobieta wypisuje tyle niedobrych rzeczy. Ale nie potrafię inaczej! Czy powinnam iść z tymi wątpliwościami do łóżka? Nie zasnę. Wiem, że mojemu ukochanemu mężczyźnie mogę powiedzieć wszystko, on zna swoją złą kobietę. Jego wielka dobroć i miłość potrafią zrozumieć wszystko. Kochanie, dobre, nigdy się nie smuć. Dopiero kiedy będę już na zawsze obok Ciebie, wtedy wszystko się skończy. Będzie tylko szczęście. Nasze szczęście. Mój kochany, surowy lanc​knecht, mój ukochany mężczyzna. całuję z całego serca Twoja zła żona.

W lutym i marcu 1928 roku oboje wypisywali całe fontanny tego rodzaju pełnych pustosłowia, niemal identycznych listów. Można odnieść wrażenie, że od treści samego listu istotniejszy był dla obojga fakt otrzymania codziennie listu, składającego się z okreś​lonej minimalnej liczby wierszy. W obliczu długiego dnia pracy i częstych wyjazdów Himmler znajdował się pod coraz większą presją ze strony Margi. Ta nie uznawała bowiem tego typu „wykrętów”, a jego krótkie listy traktowała wyłącznie w kategoriach „znaku życia”, konsekwentnie odmawiając im nadawania numeru. Nadawało to ich korespondencji charakter swego rodzaju rywalizacji. 39. Z. 30., 2.2.28., godz. 8 (nadszedł: Mon. 4.2.28., godz. 8) Mój wielce ukochany dobry mężczyzno, gdybyś mógł zobaczyć mnie teraz bez reszty szczęśliwą i zadowoloną, siedzącą i piszącą w swoim pokoju (od czasu do czasu popijam łyczek białego bordeaux), z pewnością byłbyś przekonany, że jestem naprawdę szczęśliwa mając u swego boku tak dobrego złego mężczyznę, który kocha swoją złą kobietę tak bardzo, jak ona jego. Najdroższy, czy ten głuptasek obok Ciebie też jest porządny? Nie powinien tak strasznie dręczyć mojego dobrego, kochanego mężczyzny. Wiesz przecież, że oboje nie chcemy tu już tego głuptaska. Po prostu go odeślij. Nie potrzebujemy nikogo. Wystarczamy sobie sami. […]

Ludzie są źli, jacyż musimy być szczęśliwi, że rozumiemy się nawzajem i należymy do siebie. Twojej wielkiej, czystej miłości nie uważałam z początku zupełnie za możliwą, ale teraz wiem już z całą pewnością, jak wielka i prawdziwa jest Twoja miłość, i że taka będzie już zawsze. Nie musisz już nigdy rozmyślać, nasz ostatni spędzony wspólnie czas rozwiał bez śladu najmniejsze nawet wątpliwości. Mogę tylko powtarzać, że jestem radosna, szczęśliwa i zadowolona, po raz pierwszy w moim życiu. Znalazłam bowiem ojczyznę, obok mojego drogiego, ukochanego surowego lanc​knechta. Obok mojego uparciucha. Wyobraź sobie, że Berlin jest dużym miastem (jakim? słyszę pytanie), ludzie potrafią tu prowadzić auto, a niegrzecznemu łobuziakowi nic tu nie grozi. W małym mieście trzeba się tego najpierw nauczyć, mam na myśli kierowania autem. Jeśli jednak wciąż boisz się Berlina, napisz proszę wcześniej, wtedy odbiorę Lancknechta bojaźliwego, będę dobrze go strzec i będę dla niego miła. Muszę tak często myśleć o Tutzing, wszystko takie piękne, takie dobre. Napisz w przybliżeniu, kiedy przyjedziesz! W niedzielę chcę wybrać się do moich rodziców, a potem przez cały czas będę w domu, tylko kiedy muszę wyjść przed południem, wychodzę. […] Mój kochany, dobry zły najdroższy mężczyzno, jestem dzięki Tobie niewypowiedzianie szczęśliwa. Całuję Cię Twoja zła żona

W styczniu oboje wybrali się wspólnie zapewne nie tylko do Bad Tölz, ale także do Tutzing nad Jeziorem Starnberskim. W liście z 26 marca 1928 Himmler nawiązuje do ich wyjazdu słowami „przejeżdżał obok naszego Tutzing” i razem z Margą marzy: „i dopiero wtedy, gdy będziemy mieć kawałek ziemi nad jeziorem!”. Taki plan naturalnie wykraczał daleko poza ich możliwości finansowe, czego oboje byli w pełni świadomi. 48) Monachium–Plauen, wagon sypialny, 7.2.28 Moja najukochańsza, cudowna kobietko! Czuję się jak książę, jadę do mojej słodkiej kobietki na odległą północ, siedzę

w wagonie sypialnym i popijam buteleczkę portweinu (na zdrowie dobrej kobiety), jadę wygodnie przez prowincję (przez mój okręg) i mam pewność, że nikt nie będzie mnie niepokoił ani telefonicznie, ani w inny sposób. Oprócz tego poszedłem wczoraj spać już około godz. 11 i wspaniale się wyspałem, potem będę czytać, pracować, spać i rozmyślać (rzecz jasna o złych rzeczach). Co o tym sądzisz, kochany łobuziaku? Poza tym nie jestem porządnym mężem, zjadam wszystko i [słowo nieczytelne] wręcz niewiarygodnie! Wszystko, bo tego chce dobra kobieta. Ty wiesz już, taki posłuszny [reszta zdania nieczytelna]. W południe zjem tutaj. O 15.21 przyjazd do Plauen. i zaraz narada26. Nie mów tego nikomu, szczególnie łobuziakowi, ale myślę, że jeśli nic mi w międzyczasie nie wypadnie, zły mężczyzna jutro przybędzie do małej kobietki. Kochana, to będzie piękne. Całuję cię i kocham cię twój Heini. 44. Z. 30., 6.2.28., godz. 4 (Mon. 11.2.28., godz. 13) Mój bardzo bardzo zły mężczyzno!, od którego nie otrzymałam wczoraj żadnego listu. Dzisiaj już 2. Ale nr się nie zgadza, znak życia nie jest liczony jako list. Jesteś dopiero przy nr 45. Ależ Ty jesteś naprawdę złym człowiekiem. Mam nie chodzić na spacery! Powiedziałam już, że chodzę, a Ty wiesz (właściwie nie potrzebujesz, żebym Ci o tym więcej wspominała), że kiedy mówię, że idę, to idę. […] Kochanie, Dobry jeszcze tylko 2 dni, potem ja biedna istota będę musiała znów znosić łobuziaka, przecherę, urwisa, zł.[a​manego] olbrzyma, głuptaska, szelmę i śpiocha (ja za to jestem mądrą kobietą). Kochanie, Dobry jak długo będziesz mógł zostać? Twoja twarz, zapomnisz swojej twarzy. Czy ten list jeszcze do Ciebie dotrze? Mój dobry, zły mężczyzno. 1000 pocałunków, Twoja Marga. 52) Monachium, 12.2.28., godz. 20 Moj[a], dobra, kochana, mała kobietko! cóż to był znów za dzień. Od godz. 9 do 14.15 bez przerwy zebranie z około 40 ludźmi27. Potem razem z szefem do Frei​sing, gdzie odbyło się bardzo przyjemne spotkanie; przebiegło zupełnie spokojnie i pomyślnie. O godz. 4 mogłem wreszcie co nieco zjeść. O wpół do 19 ruszyliśmy ponownie. Teraz

siedzę w zajeździe i cieszę się na posiłek. […] Cudowna, mała kobietko, całuję cię i twoje kochane usta i dobre rączęta. twój Heini. 52) Mon., 13.2.28., godz. 20 Moja najukochańsza mała kobietko! […] kochany urwisie, trochę siłowania się, chwytania i mocowania (i zdradzę ci jeszcze coś ciekawego, ćwiczeń, gimnastyki), zły człowiek robi to chętnie, wiesz, wtedy lancknecht od razu zmienia się w pogodnego, złego młodzieńca […] twój mąż.

Oboje najwyraźniej gustowali w igraszkach w rodzaju wspomnianych wyżej. I tak 11 lutego 1928 Marga napisała: „Biedny, dobry łobuziak […] chce się mierzyć. […] Mocowanie, siłowanie, wokół stołu bieganie”. Później w równie figlarny sposób udaje jej się wybronić od podobnych „przyjemności”: „żadnego włosów wyrywania, żadnego uszu szarpania” (20.2.1928) czy „tylko bez imadła” (30.3.1928). 1 marca 1928 ponownie daje wyraz swojej radości: „jeszcze tylko 5 miesięcy i dobra pani będzie przy swoim złym mężu, będzie skubanie, szarpanie, dręczenie i «przeklinanie»”. Podobnie na karę od Margi za swoje uszczypliwości („znów będzie zemsta, będzie miło”, 9.1.1928), jak i za swoje coraz rzadsze listy („Twój zły mężczyzna zasłużył na karę”, 27.6.1928) cieszył się Himmler. 53. Z. 30., 15.2.28., godz. 11 (Mon. 17.2.28., godz. 8) Moje najdroższe kochanie! Składam relację bez chwili zwłoki. Moi rodzice przyszli rozpromienieni, uzbrojeni w czerwone róże. A więc żadnej burzy, sama harmonia. Z czego się cieszę. Opowiadam jak sobie to wszystko wyobrażamy. Tak jak o tym rozmawialiśmy. Także o tym, że jeśli to będzie możliwe, przyjedziesz na Wielkanoc i że wtedy go odwiedzisz. Na to on zapytał, kiedy miałabym zamiar pojechać do M. i gdy odpowiedziałam, że w ogóle, zanim na zawsze nie przeniosę się do M. bardzo się zirytował. Powiedział, że to niemożliwe, i że nawet jeśli Twoi rodzice nie będą się sprzeciwiać, powinnam się wcześniej im pokazać. Kochanie, co o tym sądzisz?

Twoi rodzice z pewnością byliby od raz[u] niechętni wobec mnie, gdybym nie wiedziała, co przystoi. Mam pewną myśl. Powinniśmy najpierw poczekać, co powiedzą o tym wszystkim Twoi rodzice, a potem z czasem wywiesz się, czy są tego samego zdania. Mój ojciec uważa też, że wszystko musi się odbyć mniej więcej w tym samym czasie, tj. w krótkich odstępach. Dobre kochanie, jeśli będziesz miał czas i spokojną chwilę, napisz mi dokładnie, co o tym myślisz. […] Całuję Cię Marga 60) Monachium, 19.2.28., godz. 19 Moja najdroższa kobietko! […] Dziś w południe poszedłem na obiad do moich rodziców, a potem z Ernstem do Gebharda i Hildy. Obojgu powiedziałem już dziś po południu. Oboje bardzo się ucieszyli i polecili pozdrowić kochaną „szwagierkę” z całego serca. Jedno już wiem, a mianowicie to jak mogą przyjąć to rodzice, oboje z pewnością będą bardzo mili. […] Miłości, nie zamartwiaj się swoimi 132 funtami, mała kobietka taka jaka jest, jest dla złego człowieka akurat w sam raz. […] 28 Miłości całuję cię twój mąż 60. Z. 30., 20.2.28., godz. 6 (Mon. 23.2.28., godz. 23) Mój ukochany najdroższy! […] Hauschild zaczął dziś mówić, że moglibyśmy powiększyć klinikę o nowe mieszkanie. Nie pozostało mi nic innego, jak powiedzieć, że już mnie to nie interesuje. Wyjaśniłam mu wszystko, bardzo się ucieszył, i chce natychmiast wypłacić mi moje pieniądze. Może rozstaniemy się w zgodzie. […] Mój dobry, mój ukochany, całuję Cię Twoja mała kobietka

O dr. Bernhardzie Hauschildzie, współwłaścicielu prywatnej kliniki, w której pracowała Marga, wiadomo niewiele. Według książek adresowych Berlina był „chirurgiem i ginekologiem” i mieszkał w tamtym czasie przy Münchner Straße 45. Od 1933 roku przy jego nazwisku

figurowała jedynie specjalność „ginekolog”, a od 1935 roku w ogóle nie pojawiał się on już w książce adresowej, co pozwala domniemywać, że wyemigrował w tym czasie z Niemiec. Hauschild dysponował prawem pierwokupu pakietu akcji kliniki będących w posiadaniu Margi i wykupił je krótko przez jej ślubem z Himmlerem (zob. późniejsze listy z 1928). Marga rzadko nazywała lekarza jego nazwiskiem, najczęściej mówiła o nim „moja żydowska szumowina” (27.2.1928) bądź po prostu „szumowina” (m.in. 28.2.1928). Heinrich nigdy nie wspomniał o Hauschildzie z nazwiska, najczęściej mówił o nim „łajdak” (29.2.1928) lub „Żyd”. 64) Malgersdorf, 26.2.28., godz. 10.30 i 27.2.28. godz. 19 [uzupełnione ołówkiem] […] Moja najdroższa mała kobietko! Ledwie zabrałem się wczoraj za pisanie listu, a przeszkodzono mi, musiałem odwiedzić tu (w Malgersdorfie) pewnych ludzi i przez 2 godziny z ust pani domu wysłuchiwać niewiarygodnych brudów z życia tej rodziny. Jednego z tych nikczemników albo jego siostrę, która jest główną winowajczynią, mam albo przywołać na ścieżkę cnoty, albo dopilnować żeby brat i siostra opuścili wieś. Muszę przy tym rzeczywiście dopilnować, żeby to całe ohydztwo nie rozbiło naszej grupy lokalnej. O 14 pojechaliśmy ciężarówką do Reisbach. Uciekłem z całego tego przygnębiającego brudu do mojej dostojnej, czystej, kochanej kobiety. Byłem wtedy tak bardzo szczęśliwy, moje myśli nie były zaprzątnięte niczym innym. Niech inni nurzają się w brudzie, ja mam czysty raj, twoją, naszą miłość, ty mój dobry aniele. […] Najukochańsza pani – kocham cię bezgranicznie i całuję cię twój Heini

Zwraca uwagę, jakie znaczenie miała dla Heinricha Himmlera „obyczajność”, która w wychowaniu ojca, Gebharda Himmlera, odgrywała dużą rolę. Ścisła współzależność higieny zewnętrznej i wewnętrznej czystości moralnej ma swoje źródła w wyobrażeniach rozpowszechnionych przede wszystkim w XIX wieku. Brud, nieporządek i nieobyczajność były postrzegane jako groźni wrogowie, których należy

zwalczać. 29 lutego Himmler wyraził ich wspólne marzenie: „Będzie tak wspaniale pięknie. Naszego raju, który zbudujemy sobie w lipcu i sierpniu, nie zburzy żaden człowiek”. Marga stwierdza: „Nie potrzebujemy nikogo. Wystarczamy sobie sami” (2.2.1928). Kategoryczne przeświadczenie o wspólnym przyszłym szczęściu i wspólnym miejscu na ziemi jest wielokrotnie przywoływane przez oboje, jak choćby wtedy, gdy Heinrich pisze: „[…] w duszy i w ramionach twardego lancknechta, tam jest twój najbezpieczniejszy i najlepszy dom” (1.2.1928). Wtóruje mu Marga: „dobrze wiem, że moje jedyne miejsce jest przy moim surowym lancknechcie” (2.2.1928). Planując wspólną przyszłość, oboje od samego początku skoncentrowali się na aspekcie „bezpiecznej twierdzy”, odgraniczającej ich od „złego świata” i „brudu wielkiego miasta” ze znienawidzonym „żydowskim światopoglądem sakiewki” i godnych pogardy „tchórzliwych mieszczan” i „kołtunów”. 15 lutego 1928 roku Himmler napisał: „[…] do naszego domu, naszej twierdzy, nic, co niegodziwe, nie ma wstępu”. Odnosząc się do Berlina, który wkrótce opuści, Marga pisze: „[…] całe szczęście, że nie muszę na zawsze mieszkać tu w tym brudzie” (13.2.1928), i cieszy się na „nasz piękny czysty dom” (28.2.1928). To przeciwstawienie niczym zaklęcie stale pojawia się w listach obojga. Formułowanemu wielokrotnie pragnieniu odseparowania się od świata zewnętrznego towarzyszą podkreślane często wzajemne zapewnienia o jedności pomimo rozbieżnych opinii w szeregu kwestii oraz przejawy silnej zaborczości u obojga. I tak oto Marga już w 1927 roku pisze: „Jesteśmy z pewnością tego samego zdania, inaczej nie mogę sobie tego wyobrazić” (31.12.1927). Zaledwie po kilku spotkaniach Himmler stwierdza kategorycznie: „znam cię już na wylot” (25.4.1928) i „nie będzie żadnych rozczarowań” (7.5.1928). Swojej zaborczości Marga daje wyraz uwagą: „w twoim życiu jest tylko ruch i ja” (16.2.1928). Himmler niezwłocznie odwzajemnia się uwagą w podobnym tonie: „dobra pani należy do mnie, tylko do mnie” (17.2.1928). Do ich idyllicznego zakątka, który kilka miesięcy później zbudują sobie

w Waldtrudering, wstęp będą mieli tylko ludzie o podobnym spojrzeniu na świat, z którymi w kolejnych latach Himm​lerowie stworzą gęstą sieć powiązań i współzależności; kontakty partyjne Heinricha stanowiły bazę, w oparciu o którą Himmlerowie rozwinęli liczne znajomości ze starymi towarzyszami partyjnymi i ich żonami o identycznych zapatrywaniach. 72. Z. 30., 2.3.28., godz. 12 (Mon. 3.3.28., godz. 14) Moje najdroższe, dobre kochanie, […] dopiero co próbowałam sobie wyobrazić, jak mogłeś wyglądać jako chłopiec, mam na myśli mały chłopiec. Nie masz żadnych zdjęć? Pomyśl o tym i przywieź je na Wielkanoc, Twojej rodziny też. Najdroższy, piszesz, „Nie bądź smutna, to wszystko jest poza nami. Jak piękny jest nasz raj”. Mój dobry, miły jak mam to rozumieć? Dlaczego idziesz na spotkanie z Hitlerem, przecież wiesz co powie? […] Dobre, najdroższe kochanie całuję Cię Twoja mała kobietka

W tamtym czasie Marga z dużą niechęcią wypowiadała się o działalności Himmlera w ramach ruchu narodowosocjalistycznego, który, jak się wydaje, postrzegała jako konkurencję w walce o spędzany wspólnie czas. Dawała temu wyraz wielokrotnie, nie tylko w powyższym, kryjącym irytację, pytaniu w liście, pokazując, jak obca była jej jeszcze polityczna aktywność jej przyszłego męża. W listach Margi można znaleźć wiele innych, dowodzących braku zrozumienia, opryskliwych uwag, jak choćby ta z 6 stycznia 1928 roku: „Nie cierpię tego Landshut, dlaczego ciągle tam jeździsz?”. Następnego dnia utyskuje: „[…] wciąż jestem pokrzywdzona. Widzisz, że nie da się służyć dwóm panom” (7.1.1928). A 3 lutego 1928 pisze: „Kiedyż wreszcie nie będziesz musiał już jeździć z szefem? To zabiera tyle czasu”. 24 lutego 1928 roku na chwilę ogarnia ją nadzieja: „Kiedy już będzie po wyborach, przynajmniej na kilka lat będzie z tym spokój”, by już 3 marca 1928 na nowo oddać się narzekaniom: „[…] byłoby tak pięknie, gdybyś nie działał w ruchu”. Zapewne wolałaby, by Heinrich miał inne zajęcie.

1 maja 1928 pisze: „Zostawże tę okropną partię”, a 5 maja 1928: „Kochanie nie potrafię tego pojąć, partia tak tobą zawładnęła, że nie możesz nawet napisać listu. Inni mężczyźni z pewnością nie dają się tak wykorzystywać”. Himmler bądź to zupełnie nie reagował na pretensje Margi, bądź próbował obrócić jej zarzuty w żart: „Ty łobuziaku, proszę mi tu nie bluźnić na ruch. Gdyby nie on, nie pojechałbym do Berchtesgaden pewnego 18 wrz.[eśnia]” (10.1.1928). 70) list ekspresowy Monachium, 3.3.1928., godz. 19 Moja droga, cudowna mała kobietko! […] Zdjęcia mojej rodziny i moje z czasów chłopięcych zabiorę ze sobą, a może nawet wyślę już przed Wielkanocą, powinnaś przecież wiedzieć, jak wyglądał twój zły człowiek. Pisząc „Nie bądź smutna, to wszystko jest poza nami…” miałem na myśli gniew i brud. W jednym z listów piszesz o gniewie i do tego się odniosłem. Na spotkanie z Hitlerem iść muszę, organizuję przecież te zebrania i jestem za nie współodpowiedzialny. Wyobraź sobie, ostatnio na spotkaniu była ze mną moja matka razem z teściową mojego brata i były bez reszty zachwycone. – Ten list wyślę jako ekspres. Moja dobra, kochana kobietko całuję cię z całego serca i kocham cię twój mąż.

Oboje rodzice Himmlera stopniowo przekonywali się do narodowego socjalizmu. W roku 1932 Heinrich Himmler pożyczył swojemu ojcu Mein Kampf; ten gruntownie przeczytał oba tomy i podobnie jak syn opatrzył je swoimi uwagami. Z ich komentarzy wynika jednak, że zainteresowania ojca i syna były rozbieżne i dotyczyły innych zagadnień – Heinrich interesował się przede wszystkim kwestią przywództwa, rasą i „higieną” narodu, natomiast jego ojciec raczej wychowywaniem młodzieży oraz zagadnieniami związanymi z Kościołem i wiarą. Pomimo to obaj byli zgodni w swoim podziwie dla Hitlera. I tak na zakończenie lektury ojciec Heinricha zanotował: „Z niekłamanym zainteresowaniem i szczerym podziwem dla tego człowieka ukończyłem lekturę. 2 lipca 1932”.

78) ekspres Monachium, 10.3.28., godz. 21 Najdroższa, cudowna mała kobietko! […] Kochany nicponiu, nie mogę powstrzymać się od śmiechu. Wyobraź sobie że jestem urzędnikiem29, z przetrąconym kręgosłupem, stale potakujący swojemu zramolałemu szefowi, a ty kochanie, moja żona, co tydzień na kominkach itd. – … Nie, biada nam. Wolę organizować rewolucję i wspierać walkę o wolność, to jest nasze powietrze, kochana, moja kochana pani lancknechtowo. […] Najdroższa, najlepsza kobietko, całuję cię i kocham cię całym sercem. twój Heini 85) Ekspres Monachium, 17.3.28., godz. 19 Najdroższa, najukochańsza kobietko! Dziś rano zacząłem kurs jazdy. Wstałem o godz. 6. Ziąb jest okropny; poza tym wszystko dobrze. Przez cały dzień byłem poza domem, potwornie dużo pracy. Znów jest tu szef, przez cały dzień zebrania. […] Kochany, głupiutki, mały skarbie, wiesz przecież, że łobuziak, dobra i zła pani, i lancknecht i dobry i zły pan, jest ich 6, ale są jednością i kiedy jedno jest zadowolone, wtedy wszyscy pozostali są tacy, a kiedy jedno jest smutne, to tacy są inni. – […] Najdroższa, mała kobietko, bardzo cię kocham i całuję cię twój Heini 99) Monachium, 1.4.28., godz. 12 Moja dobra, kochana, cudowna pani! […] szef i ja jedziemy jutro pociągiem do Chemnitz […] moc pozdrowień całuje cię twój Heini [110.] Z. 30., 10.4.28. (Mon. 11/12?.4.28., 15.30)

Kochanie moje najdroższe! Dopiero co przyszedł Twój telegram i przynajmniej wiem, że u Ciebie wszystko dobrze. Ale czy z Twoim żołądkiem wszystko jest już całkiem w porządku?30. Mam nadzieję, że jutro otrzymam list. U mnie wszystko dobrze. Pogoda jest tak wspaniała, że często wychodzę na spacery. Kochanie jeszcze 6 całych tygodni bez żadnej iskierki nadziei? Mam nadzieję chociaż na jedno. Chcę jutro pojechać do moich rodziców. Ilekroć myślę o Twoich rodzicach, muszę zrobić głęboki wdech31. Dobre kochanie, nasze szczęście i nasza miłość, będziemy strzec ich obu. Ty mój dobry, kochany, zły panie. Mój dziki lancknechcie, myślę o Tobie. Całuję Cię Twoja Mała kobietka 102) Monachium, 13.4.28., godz. 14 Moja ukochana ponad wszystko, najlepsza, mała kobietko! Twój zły mężczyzna nie zasiadł już wczoraj wieczorem do pisania. Dopiero o godz. 12 wrócił z biura. Z żołądkiem jest teraz znów bez zarzutu. Było mi przykro, że ostatniego przedpołudnia z powodu bólu nie mogłem być dla ciebie tak miły, jak chciałem, i że nie mogliśmy już porozmawiać jak należy. – Dobre kochanie, nie powinnaś jednak myśleć, że trafił ci się roztkliwiający się nad sobą mężczyzna, choć faktycznie było dość kiepsko. – Ale teraz już wszystko dobrze; jestem tylko trochę przepracowany. […] Najdroższa, ty moje szczęście! Całuję cię twój mąż […] 104) Monachium, 15.4.28., godz. 21 Moja śliczna, kochana, dobra, „bardzo niegrzeczna” mała kobietko! Wyobraź sobie tylko, że wczoraj i dziś „nieszczęśliwy” mąż nie dostał żadnego listu od dobrej żony. Powiedz, czy to naprawdę nie jest „bardzo

niegrzeczna” kobietka. W piątek wrzuciła list tak późno, że poczta nie dostarczyła go już w sobotę, a w sobotę dobra żona zapomniała, że to musi być list ekspresowy. – A może dobrej żonie czegoś brakuje, zaczynam się trochę bać, mam nadzieję, że jutro rano dostanę list albo nawet dwa. Miła moja, uważaj na auta – należysz przecież do złego lancknechta. Wczoraj byłem w księgarni i trochę się porozglądałem. Przesyłam ci zamówienie księgarskie. Książki zaznaczone na niebiesko radziłbym ci kupić. Podkreślona na czerwono to najlepsza książka o hodowli drobiu, jaka w ogóle jest. Myślę, że kupimy ją wspólnie, kiedy uporamy się już z paroma innymi publikacjami na ten temat. Przesyłam ci też broszurę o „kastrowaniu”32. Radziłbym, żebyś zamówiła zestaw przyborów do kastrowania na tyle wcześnie, byśmy w niedzielę po Zielonych Świątkach, kiedy będę w Berlinie, wypróbowali go (przynajmniej raz) u twoich rodziców, na zewnątrz, na jakimś zabitym kogutku.

[…] Moja kochana żono, tak bardzo cię kocham. Całuję cię bez końca. Twój Heini. 116. a. [objaśnienie Margi] każdy dzień musi mieć ten sam numer Z. 30., 16.4.28., godz. 9 (Mon. 18.4.28.) Moje najdroższe kochanie! […] Kochanie, książki zaznaczone na niebiesko chcę zamówić zaraz wcześnie rano, zestaw też. Pewnie, możemy go wypróbować na zabitym kogucie. Teraz chcę poczytać książkę33. Dobre kochanie, Twoja szwagierka jest taka dobra i kochana, zupełnie nie zasługuję na tak wiele dobroci, tak trudno przyzwyczaić mi się do nowych ludzi. Nie potrafię po prostu dogadać się ze wszystkimi. Przekaż proszę pozdrowienia, dziękuję po wielokroć. Kochanie miłe, ależ trafiła Ci się „zła” kobieta. Ale cieszę się, że wszyscy są dla Ciebie mili i dobrzy. Chcę tylko Ciebie. To wiele, ale tak przecież jest. Później będę mieć tylko Ciebie. Mój ukochany, ależ będziemy szczęśliwi. Z Twoimi rodzicami kochanie będzie dobrze. Wszyscy oni chcą być dla mnie mili, a przecież ja im Cię kradnę. To naprawdę szczyt dobroci. […] Mój kochany dziki lancknechcie całuję Cię Twoja mała kobietka

Można odnieść wrażenie, że problem z przywyknięciem do innych ludzi i zaakceptowaniem ich przez Margę dotyczył wyłącznie rodziny Heinricha, gdyż w Waldtrudering, a później również w Monachium, szybko nawiązywać będzie ona nowe znajomości. Jej uwaga („Chcę tylko Ciebie”) świadczy dobitnie o tym, że rodzina Heinricha interesowała ją w bardzo małym stopniu. I rzeczywiście, w późniejszych latach Heinrich odwiedzał swoją rodzinę niemal zawsze bez Margi, choć sam utrzymywał dobre stosunki z jej rodzicami. Jak wspomina Gebhard Himmler, z którym w 1966 roku rozmawiał dziennikarz Heinz Höhne, pomiędzy Margą a Himmlerami nigdy nie było serdeczności, gdyż w oczach rodziny uchodziła ona za „oziębłą, surową, wyzutą z serdeczności, nadzwyczaj nerwową i zbyt często narzekającą kobietę”. 108) Monachium, 20.4.28., godz. 14 Najukochańsza, droga mała kobietko! Wszystko idzie pomyślnie. Również moja matka nie jest nam przeciwna. Smucą ją trochę kwestie religijne, ale poza tym cieszy się i sądzę, że będzie dla ciebie miła, podobnie mój ojciec. Miła, a więc z całą pewnością przyjeżdżasz do Monachium w Zielone Świątki. Jak do tej pory idzie dobrze i tak powinno być dalej, z rodziną i ze wszystkimi innymi. Hilde i Gebhard byli wręcz wzruszająco mili. Wczoraj wieczorem wpadłem do nich na godzinę i powiedzieli, że wyślą ci pocztówkę. Gdybym tylko miał więcej czasu i spokoju. Teraz jest okropnie, o godz. 2 wróciłem z obiadu. O wpół do 4 znów do biura. O 4 autem do Traunstein, nocą do Berchtesgaden, jutro wieczorem przemawiam w Passau, w niedzielę przed i po południu w Vilsbiburgu. Wieczorem powrót do Monachium. Miła, napisz mi na niedzielę, wtedy będę miał list w sobotę i w niedzielę, kiedy w nocy wrócę z podróży. Kochana żono, mój dobry aniele! Teraz chcę jeszcze odpowiedzieć na listy (od 115 do 118). „Ślub w Berlinie”, w takim razie w Ziel. Świątki musimy ustalić szczegóły, to znaczy dokładnie się rozmówić. Muszę się też dowiedzieć, jak zapatrują się na to moi rodzice, podobnie twoi? […] Sądzę, że powinniśmy wziąć ślub na początku lipca, dlaczego mielibyśmy wydłużać ten straszliwy czas jeszcze o 2 tygodnie. Najdroższa, teraz muszę już kończyć. Kochana, kochana żono, kocham cię niewypowiedzianie i całuję cię dziko i namiętnie.

Twój mąż.

Przychylna reakcja rodziców Heinricha na plany małżeństwa, tak zaskakująca zarówno dla niego samego, jak i dla Margi, obala dotychczasowe przypuszczenie, jakoby rodzice Heinricha od samego początku ze zrozumiałych wtedy względów (starsza od Hein​richa, rozwiedziona, wyznania ewangelickiego) nie akceptowali Margi jako kandydatki na synową. Znany jest tylko jeden list matki Heinricha do syna (z 22 kwietnia 1928 roku), w którym pisze ona m.in.: „To, że obok radości moje matczyne serce przepełnia również głębokie cierpienie, wiesz i czujesz sam”. Przyczyn ochłodzenia się stosunków pomiędzy Margą a jej teściami w późniejszym czasie nie należy absolutnie doszukiwać się w odrzuceniu przez nich synowej a priori, ich pogorszenie następowało stopniowo. 120. Z. 30., 21.4.28., godz. 4 (Mon. 22.4.28., godz. 21) Mój najdroższy ukochany! Zła żona zwyczajnie nie miała czasu zasiąść wczoraj do pisania. W klinice szczególnie dużo roboty. Po południu była u mnie krawcowa, dużo sprawunków, wieczorem moi rodzice. Ukochany, jeśli chodzi o Twoich drogich rodziców. Jak dobrze i miło z ich strony, jak bardzo się cieszę na Ciebie. A dziś rano miła pocztówka od Twojej szwagierki i Twojego brata. Ukochany, odebrało mi mowę. Ukochany, po wielokroć dziękuję. Mój kochany, sama nie potrafię jednak napisać. Mój dobry, będziesz miał ze mną jeszcze wiele kłopotu. Po prostu boję się nowych ludzi. Kiedy są to obcy, którzy w głębi ducha mnie nie obchodzą, to jest co innego. Ale teraz. Zielone Świątki. Kochanie, pomyśl proszę o tym, żebym nie musiała zatrzymać się u Twoich rodziców. A zatem podziękuj, kochanie, i przekaż stokrotne pozdrowienia za pocztówkę. Mój kochany, a teraz o Twoim pięknym, długim liście 108. Jedziesz do Berchtesgaden. Mój skarb. Ten list przyjdzie z pewnością jutro jako ekspres. Sama zaniosę go na pocztę. Piszesz: „«Ślub w Berlinie», w takim razie w Ziel. Świątki musimy ustalić szczegóły, to znaczy dokładnie się rozmówić. Muszę się też dowiedzieć, jak

zapatrują się na to moi rodzice, podobnie twoi?”. Możesz sobie wyobrazić, jak bardzo byłam przerażona, gdy to przeczytałam. Powiedz mi, że na pewno nie to miałeś na myśli. W Ziel. Świątki musimy ze sobą szczegółowo porozmawiać, to racja. Jednak moim zdaniem rodzice nas obojga mają w tej sprawie niewiele albo wręcz nic do powiedzenia. Skarbie, do tej pory robiliśmy wszystko, co chcieliśmy, i mam nadzieję, że tak będzie dalej. Wiesz, jaka jestem samodzielna, mogę pytać Ciebie, którego kocham, Ciebie, który do mnie należysz, Ciebie, którego znam, ale kogoś innego!? Kochanie, do tej pory zawsze wiedzieliśmy, czego chcemy. Kochanie, nie mogę sobie wyobrazić, że chcesz zacząć teraz wprowadzać kogoś w nasze sprawy. Ja nie. Tylko żebyś wiedział. […] Całuję Cię Twoja mała kobietka. 112) Monachium, 25.4.28., godz. 14 Urocza, najdroższa kobietko! […] Wczoraj byłem u moich rodziców. Moja dobra matka jest zasmucona nie z twojego powodu, a ze względu na sprawy religijne, gdyż powiedziałem jej, że od 3, 4 lat nie jestem już katolikiem. Bardzo z tego powodu płakała, moja biedna, dobra mama, ale nie mogę kłamać; mam nadzieję, że jakoś to przeboleje i zapomni. Ale rodzice przekazują serdeczne pozdrowienia. Najdroższa, ukochana żono, wkrótce będziesz moja. Kocham cię i całuję. twój mąż. 124. Z. 30., 25.4.28., godz. 4 (Mon. 26.4.28., g. 13) Mój kochany, najdroższy skarbie. Dziś przyszedł Twój piękny, długi list i śliczne zdjęcie. Kochanie ucieszyłam się i uśmiechnęłam serdecznie. Skarbie, jesteś typowym mężczyzną, zdjęcie przesyłasz po prostu w kopercie. Było dużo odłamków szkła, ale zdjęciu to nie zaszkodziło. Skarbie mój dobry, znasz już zdanie Twoich rodziców. Nie chcemy nikogo skrzywdzić, nie chcemy nikogo zranić. To taki przyjęty w kraju obyczaj, że wesele zawsze odbywa się tam, gdzie mieszka narzeczona. A w tym przypadku zupełnie słusznie, bo przecież nie mamy w M. żadnego mieszkania. […]

W jakiej okolicy zamieszkamy, musisz wiedzieć Ty. Być może można by kupić jakiś stary dom34 […] Tak, najdroższy, pozostajemy przy początku lipca, a więc 3 albo 4. Omówiłam to już dziś z Hauschildem, umowa będzie załatwiona jeszcze w tym tygodniu35. Wszystko odbywa się spokojnie, nie umiem stale wdawać się w przepychanki z ludźmi. Jeszcze 10 tygodni, ukochany. Potem idę do moich rodziców, bardzo tego chcą. Mój dobry ukochany, mój dziki lancknechcie. Mój dobry skarbie całuję Cię Twoja mała kobietka 134. Z. 30., 5.5.28., godz. 4 (ekspr. Mon. 6.5.28., g. 11) Moje najdroższe kochanie! Dziś znów wiele się działo, za sprawą okropnych ludzi i przez ich głupią bezczelność wielkie zamieszanie, które wciąż pobrzmiewa mi w głowie. Ależ ucieszyłam się z Twojego listu, był jak promień światła, chociaż był to tylko znak życia. Kochanie, nie potrafię tego pojąć, partia tak tobą zawładnęła, że nie możesz nawet napisać listu. Gdybyż to jeszcze było codziennie! Inni mężczyźni z pewnością nie dają się tak wykorzystywać. I wysypiać z pewnością się nie wysypiasz. A skutek tego taki, że jesteś chory i cierpiący. Chciałabym wiedzieć, kto ma coś od Ciebie. Ciekawe, co komu później po Tobie. Piszesz: jestem tutaj przez kilka następnych dni, czy to ma oznaczać, że nie będziesz mógł pisać? To moje nieszczęście, że nie potrafię pojąć, że istnieją tylko rozczarowania. Może kiedyś się tego nauczę. Kochanie, nie potrafię sobie z tym poradzić. Jeszcze 3 tygodnie, jeszcze piętnaście dni i po wyborach. Powinnam chyba sprawdzić, czy w ogóle znajduję się na liście. Tylko tego brakuje, żeby ci się coś przydarzyło. Idę teraz na spacer, może pojadę też do moich rodziców. Ach, mój kochany skarbie, ale ze mnie zła kobieta, ale muszę wszystko Ci opowiedzieć, jeśli nie Ci, to komu innemu. To takie smutne. Mój dobry, najdroższy, teraz i Ty jesteś smutny. Za 3 tygodnie wszystko będzie lepiej.

Moje najdroższe, najdroższe kochanie, nie powinieneś choć raz pomyśleć o sobie? Ale z Ciebie zły, niedobry mąż. Kiedy już zwierzyłam Ci się ze wszystkich moich trosk, jest mi teraz trochę lepiej. Mój dobry dziki lancknechcie, naprawdę zły zły mężu całuję Cię Twoja mała kobietka 120) Monachium, 7.5.28., g. 13 Moja najdroższa najukochańsza, mała kobietko! Dziś rano dostałem twój piękny list (133). Ty dobra, czuła istoto, zły mąż nie napisał. – To zrozumiałe, że piszę do Ciebie codziennie, jeśli tylko mam najmniejszą sposobność, a tak naprawdę dopiero po wyborach; wciąż mam w ciągu dnia tylko godzinę, kiedy mogę, moja najdroższa żono, z tobą porozmawiać. Wieczorami zanim zasnę, wciąż rozmawiam z twoim pięknym zdjęciem, widzę twoje dobre wierne oczy, czuję twoje kochane piękne ciało i wiem jacy będziemy szczęśliwi – codziennie będziesz u mojego boku, będziesz siadać obok mnie, będziemy rozmawiać i mała kobietka opowie mi o wszystkich swoich troskach a potem dziki lancknecht będzie dla niej bardzo, bardzo czuły. Skarbie, nie musisz w ogóle obawiać się Zielonych Świątek. Myślę nawet że będzie naprawdę bardzo miło. Oprócz rodziców i rodzeństwa na pewno nikogo tam nie będzie. Dobra, dobra żono, gdy w niedzielę otrzymałem twój ekspres, nie byłem – zły człowiek – ani odrobinę smutny, ale wyobraź sobie, śmiałem się serdecznie (wiedziałem, że dostałaś mój ekspres). Ładne rzeczy, mała kobietka bluźniła jak szewc, tak wyraźnie widziałem tę twarzyczkę i nadąsane usteczka – i tak bardzo chciałbym je całować i pieścić. Ale rozgniewane kochanie, rozczarowań nie będzie – wiesz przecież od samego początku, jaki „zły” człowiek ci się trafia, który kocha cię „tylko tak troszkę tyci tyci”. Ale dobre kochanie, opowiadaj swojemu złemu człowiekowi o wszystkich swoich troskach, jaki będzie wtedy dla ciebie czuły, jak zadowolony i jaki będzie szczęśliwy, że dobra żona tak mu wszystko opowiada, dokładnie tak jak robi to on. Najdroższa, już wkrótce będziemy należeć do siebie; to takie cudowne, że czasem nie jestem jeszcze w stanie tego pojąć. Kochana pani, całuję cię czule i bez końca

twój lancknecht. 126) Mon., 18.5.28., g. 14 Droga, najukochańsza mała kobietko! Wczoraj twój zły mężczyzna nie miał czasu zasiąść do pisania. Aż do g. 10 spał, a potem dostał twój czuły ekspres. Skarbie, ty dobra, dobra żono! – a potem do biura. W południe do rodziców. Ojciec miał urodziny, byli wszyscy – i wszyscy każą cię serdecznie pozdrowić. – Powrót do domu, przywdziewam mundur. G. 16 do Augsburga O godz. 2 w nocy znów byłem w domu. Dziś spałem do wpół do 10, potem biuro. Teraz o 16 jadę autem do Pfaffenbergu (Dolna Baw.) przemawiam tam wieczorem i w nocy wracam z powrotem. […] W niedzielę byłem na wyjeździe z moimi ludźmi i zmokłem do suchej nitki. Od g. 8 do 17. To, co robią oni, robię i ja36. Kochana moja, idź na wybory (lista 10) i zabierz ze sobą jak najwięcej ludzi, którzy na nas zagłosują. […]

twój mąż. Na wielokrotne pozdrowienia i pocztówki przysyłane przez przyszłych teściów Marga nigdy nie odpowiedziała bezpośrednio. W liście z 17 czerwca 1928 napisała bezceremonialnie: „Skarbie, raz na wszystkie czasy przekaż ode mnie pozdrowienia dla swoich bliskich”. Tydzień przed ślubem napisała: „Kochanie zatroszcz się o to, byśmy przez pierwsze 14 dni nie musieli pojawiać się u Twoich” (23.6.1928). 146. Z. 30., 17.5.28., godz. 3 (Mon. 19.5.28., g. 3) Moje dobre, najdroższe kochanie! Jak dotąd list jeszcze nie przyszedł, może przyjdzie dziś wieczorem. Wczoraj dostałam jeden, kiedyż ja się pohamuję. Chyba nigdy. Zły skarbie, zemsta staje się coraz dotkliwsza. Od dziś przez 8 dni chyba nie napiszę już ani słowem. Licząc od 10.50 jutro wieczorem za 8 dni będę w M. Pociąg odchodzi o godzinie 12. Kochanie, miłe, drogie kochanie! Mój dobry, dziki lancknechcie, mam nadzieję że u Ciebie pomyślnie.

Jadę teraz do moich rodziców. 22 listy w 4 dni, to niewiarygodne. A więc pozostaje ta wielka góra, a do tego dochodzą wszystkie pozostałe „zemsty”. Rączki! 3 miesiące. Kochanie, napisz jeszcze w sprawie miejsca urodzenia Twojego ojca. Wyobraź sobie, nie dostałam żadnych dokumentów po moim byłym teściu, który zmarł przecież w 1920. Nie wiem nawet, gdzie zmarł. Napisałam jeszcze w 2 miejsca. Do Zielonych Świątek musimy zebrać papiery. Możesz tu przyjechać 6 czerwca? Kochanie moje niedobre, 22 listy. Mój kochany, najdroższy, dobry, dziki lancknechcie. Całuję Cię mój kochany Twoja mała kobietka.

Tylko z tego listu można się dowiedzieć, że swojego pierwszego męża Marga poślubiła w 1920 roku. Ponieważ umowę z kliniką podpisała już pod koniec 1923 roku, małżeństwo trwało prawdopodobnie tylko do 1922 lub początków 1923 roku. 148. Z. 30., 19.5.28., godzina 4 (doręczenie ekspr. Mon. 21.5.28., g. 1) […] Kochanie tu wszyscy głosują na niemieckich nacjonalistów. Sachse37 uważa, że głosowanie na was byłoby błędem, gdyż żaden z was się nie przebije i w ten sposób odbiera się głosy prawicy. Tak mało znam się na polityce. Wybieram 10. […]

Wyniki wyborów do Reichstagu z 20 maja 1928 roku musiały być dla NSDAP rozczarowaniem. Zdobyła ona zaledwie 2,6% spośród 810 000 oddanych głosów. Najsilniejszym ugrupowaniem w Reichs​tagu, z prawie trzydziestoprocentowym poparciem, została SPD, osiągając w ten sposób swój najlepszy rezultat wyborczy od 1919 roku; KPD uzyskała solidne dziesięcioprocentowe poparcie. Niemiecka Narodowa Partia Ludowa utraciła wprawdzie niemal jedną trzecią swoich wyborców, jednak z czternastoprocentowym poparciem pozostała drugą pod względem liczebności frakcją w Reichstagu i dominującą siłą na prawicy. NSDAP wprowadziła do Reichstagu dwunastu deputowanych, wśród nich znalazł

się m.in. Joseph Goebbels. W przeprowadzonych w tym samym czasie wyborach do landtagów narodowi socjaliści zdobyli w Anhalcie 2,1%, a w Wirtembergii 1,7% głosów. W Bawarii poparcie dla narodowych socjalistów było wyraźnie większe i wyniosło 6,1%; w typowo rolniczym landzie Oldenburg na północy Niemiec NSDAP uzyskała nawet 7,5% głosów. W miastach poparcie dla NSDAP było wciąż stosunkowo niewielkie, znacznie więcej wyborców głosowało na nią na terenach wiejskich. Pod koniec 1928 roku „C. V.-Zeitung”, tygodnik Centralnego Zrzeszenia Obywateli Niemieckich Wyznania Żydowskiego, w wielostronicowym artykule zatytułowanym Narodowosocjalistyczny terror! Na celowniku szczególnie równiny i małe miasteczka opisał akty przemocy skierowane przeciwko Żydom zamieszkującym Trzecią Rzeszę. Obok Bawarii wymieniano głównie Nadrenię, Dolną Saksonię, Fryzję Wschodnią oraz Prusy Wschodnie. W rzeczywistości zachęcona sukcesem wyborczym na terenach wiejskich NSDAP zaczęła wyraźniej zaznaczać swoją obecność w małych i średnich miastach, organizować zgromadzenia i demonstrować swoją siłę. W tym celu często gromadzono jednostki SA z całego regionu, które następnie, w zamkniętych formacjach, przemaszerowywały przez wsie. 127) Monachium w biurze, 21.5.28., g. 19 Kochana, słodka, mała kobietko! Również i dziś zły człowiek nie może napisać ci zbyt wiele. Spałem dziś do g. 14. Nocą służba z moimi oddanymi ludźmi 34 godziny bez odpoczynku. – U mnie wszystko wybornie i jestem bardzo zadowolony. Kochana, jeszcze kilka dni, a potem tu będziesz. – Twój czuły ekspres zastałem wczorajszej nocy po powrocie. Jutro napiszę więcej. Najdroższa, najdroższa żono, nie bądź zła. – Kocham cię z całych sił, moja dobra istoto. Całuję cię twój Heini. 150. Z. 30., 21.5.28., godzina 4 (Mon. 22.5.28. g. 17)

Moje najdroższe kochanie! Czy coś Ci się przydarzyło czy o mnie zapomniałeś? Wczoraj nie było listu, dziś rano tylko telegram. Ostatni raz napisałeś do mnie w piątek. Kochanie, napiszże, co się dzieje, chcę mieć jasność. Jest już po wyborach, wypadły bardzo źle. Ten Hauschild! Żyd zawsze będzie Żydem! A inni nie są lepsi. Ach, moje najdroższe kochanie, kiedy znów napiszesz. Zły, zły mężczyzna. Zemsty, zemsty! Mój drogi ukochany całuję Cię Twoja mała kobietka

„Ten Hauschild! Żyd zawsze będzie Żydem!” (Marga, list z 25.5.1928).

152. Z. 30., 23.5.28., godzina 15.30 (Mon. 24.5.28., 13.30[?]) Mój skarbie! Do tej chwili ani śladu listu od Ciebie! O godzinie 5 i rano chciałam mieć kolejny list. Myślałam, że piszesz cały czas, po wyborach masz więcej czasu. Jaki jest teraz powód? […] Kochanie, w ogóle nie napisałeś, czy masz dla mnie czas. Nie zabawię długo w M. jeśli nie masz dla mnie czasu. […] Pojutrze o tej samej porze prawie już tam będę. […] Biada, jeśli jutro rano nie będę miała żadnego listu. Zemsta. Twoja mała kobietka, która tak bardzo kocha starego hultaja. 132) Marktredwitz, 1.6.28., g. 17 Moja ukochana, urocza, mała kobietko! Wyobraź sobie „zły” człowiek spał dziś bardzo długo a ty, dobra, mała kobietko miałaś z pewnością dużo zamieszania i pracy, mam nadzieję, że nie było nerwów. Poleżałem sobie w łóżku do wpół do 10, rozmyślałem o różnych rzeczach, o pięknych rzeczach. – Następnie napisałem list do Schiedermeyera. Wyliczyłem mu 14 punktów w oparciu o które powinien zostać wystawiony kosztorys, napisałem mu też, że muszę go mieć w ręku do następnego piątku 8.6. – Na dużej kartce papieru wynotowałem wszystko, o co powinienem zatroszczyć się i załatwić w czerwcu, a na kolejnej to, co powinniśmy jeszcze omówić. – O g. 12 pojechałem do Norymbergi; potem do Marktredwitz mam tu godzinny postój, potem jadę do Wiesau. Wieczorem mam tam duże przemówienie, rano w drogę do Chemnitz. List powinnaś dostać kiedy jeszcze będziesz leżeć w łóżeczku. Moja kochana słodka żono, ależ będziemy szczęśliwi. To będzie tak niewyobrażalnie piękne; móc być obok siebie każdego dnia, czytać sobie wszystko z oczu. A największą radością będzie móc dawać sobie miłość i tylko miłość. Ty moja najdroższa, najdroższa żono, jeszcze tylko kilka dni i będę miał cię znowu, a potem jeszcze krótkie 3 i pół tygodnia wypełnione pracą i będziesz już ze mną i już nic złego nie będzie mogło ci się przydarzyć, moja kochana, kochana, szlachetna istoto. Moja najmilsza, mała kobietko całuję cię

twój Heini.

Dwa dni wcześniej, przy okazji pobytu Margi w Monachium, oboje kupili niewielki dom z dużym ogrodem w Waldtrudering na wschód od miasta; Schiedermeyer był architektem, któremu zlecili odnowienie budynku. Przez kolejne tygodnie, aż do terminu ślubu ustalonego na początek lipca, Himmler doglądał postępów prac, szczegółowo omawiając z Margą koszty w licznych listach. Jednym z głównych wydatków był planowany zakup samochodu. W ogólnym rozrachunku oszczędności Margi ledwie wystarczyły na sfinansowanie zakupów. Sam Himmler najwyraźniej nie miał żadnych oszczędności. Tydzień po Zielonych Świątkach, w czasie których Marga została przedstawiona przyszłym teściom, Himmler wyjechał na dwa dni do Berlina, aby zamówić zapowiedzi przedślubne. 133) Monachium, 8.6.28., g. 19 Moja kochana, najdroższa, mała kobietko! Kolejny dzień za mną, minął całkiem szybko. Dziś cała noc w pociągu, spałem na siedząco owinięty w gruby koc, śniłem i „rozmyślałem”, ale o dobrych rzeczach, a mianowicie wciąż o małej kobietce, co ten zły lancknecht robi już od 11 grudnia. – Dotarłem na miejsce (godz. 10) rozpakowałem się, wziąłem zimny prysznic, żeby się odświeżyć, „gładko” się ogoliłem, a potem o g. 12 do biura, aż do teraz praca; za chwilę pójdę na dworzec i wyślę ten list, do rodziców, potem aż do 20.45 na Kaulbachstr., gdzie występuję jeszcze przed ludźmi. – Rozmawiałem telefonicznie z Schiedermeyerem. Jutro po poł. wyjeżdżamy, monter (ogrzewania, wanny i klozetu) jest zamówiony, tak samo malarz, stolarz i murarz, wszyscy trzej są z Trudering. Jutro dostanę do ręki kosztorys i w poniedziałek można ruszyć z częścią prac. Jutro wieczorem ekspresem prześlę Ci kosztorys. – Rozmawiałem też z radcą ministerialnym poczty (to mój znajomy), przyspieszy sprawę naszego telefonu. – Jutro strasznie dużo do załatwienia; jutro prześlę też pieniądze. A ty dobra, dobra żono, nie denerwuj się już więcej z powodu twoich Żydów38 i innych ludzi, myśl, że już wkrótce będziesz ze swoim „złym” mężczyzną, który bezgranicznie cię kocha. Żołądek wprawdzie jeszcze trochę niedomaga, ale jest lepiej. – Jutro dobry skarb otrzyma dość długie sprawozdanie; ale możliwe, że przyjdzie dopiero

w niedzielę w nocy (wpół do 10). Moja najdroższa, ukochana żono całuje cię twój mąż. 137) ekspres Monachium, 11.6.28., g. 23 Moja ukochana ponad wszystko mała kobietko! […] Najdroższe, najlepsze kochanie, będziemy wspólnie znosić wszystkie troski i nigdy nie może [być] tak źle, byśmy w naszej wzajemnej miłości nie mogli temu podołać, ale bądź proszę tak dobra i pisz i mów mi o wszystkim co cię boli. – Jeśli Żyd robi trudności z powodu pieniędzy – albo, kochanie, przyszedł głuptas i męczy moją dobrą, małą kobietkę. […] Byłem w Hanomag-Auto. Ogólna cena to 2300, podczas gdy Dixi, który jest o wiele lepszy, kosztuje 250039. – Tak w ogóle myślę, że powinniśmy podnieść hipotekę nie o 1000, ale 2000 M; napisz proszę, co o tym myślisz. Dziś złożyłem wniosek o instalację telefonu. […] Dzisiejszego wieczora byłem jeszcze o g. 8 u pani dr v. Scheubner-Richter; bardzo się ucieszyła, gdy jej opowiedziałem, że w lipcu biorę ślub. Kochanie, najmilsza, śliczna, mała kobietko, tak bardzo cię kocham i tak się cieszę, że będę mógł wszystko odczytywać z twoich ukochanych oczu. Całuję cię, ukochana kobieto, twój mąż.

Mathilde von Scheubner-Richter była wdową po dyplomacie Maxie Scheubnerze-Richterze, jednym z głównych protektorów Hitlera w Monachium z wczesnego okresu jego działalności, któremu – jako jednemu z zabitych podczas puczu w 1923 roku – Hitler poświęcił pierwszą część Mein Kampf. Jak można wywnioskować ze wstępu do repertorium Archiwum Głównego NSDAP, pani von Scheubner-Richter i Himmler dobrze się znali: „W 1926 roku Mathilde von Scheubner-Richter otrzymała od Hitlera zadanie, by wspólnie z Heinrichem Himm​lerem utworzyć zbiór, w którym byłaby dokumentowana prasa narodowosocjalistyczna, jak również prasa przeciwników ruchu narodowosocjalistycznego; oprócz tego miałyby tam być gromadzone materiały na temat osób wrogo do «ruchu» usposobionych. Zaangażowanie zastępcy szefa propagandy Rzeszy

sugeruje, że zbiór od samego początku miał służyć celom dokumentalnym i propagandowym. Około 1928 roku zbiór Mathilde von ScheubnerRichter został przejęty przez szefostwo propagandy Rzeszy, które kontynuowało jego prowadzenie”. W ten sposób Himmler miał możliwość zgromadzenia we wspomnianym okresie bogatego zasobu materiałów na temat „wrogów ruchu”, do którego mógł sięgać w późniejszym czasie, już jako Reichsführer SS. Jego perfekcjonistyczna wizja zbioru informacji przewyższała początkowo możliwości jego partyjnych współpracowników, z drugiej jednak strony stanowiła grunt pod system nadzoru przeciwników politycznych, który już kilka lat później był bardzo skutecznie wykorzystywany przez Himmlerowskie Gestapo. 145) Monachium, 21.6.28., 21.30 Kochana, słodka mała kobietko! […] Skarbie, ani Ernst, ani Gebhard nie mogą przyjechać. Egzamin Ernsta został przyspieszony o 8 dni, a Gebhard w tych dniach ma prace egzaminacyjne, rozmawiałem z nim, w innych okolicznościach naprawdę chętnie by przyjechał40. […] całuję cię bardzo, bardzo mocno twój mąż. 147) Monachium, 23.6.28., 18.40 Ukochana, najdroższa mała kobietko! Kupiłem dziś owczarka, suka, 2 lata, dobry rodowód, wytresowana, za 100 M. Kupiłem ją od policjanta w Straßtrudering. Myślę, że to dobra decyzja, bo po pierwsze kiedyś mieliśmy psa, a po drugie policjant jest naszym znajomym, podczas gdy ci z kancelarii gminy to dranie. […] Kochanie, zły41 mąż musi już kończyć. Najdroższa żono całuje cię twój dziki, zły lancknecht, który kocha cię bezgranicznie. 150) Monachium, 27.6.28., g. 22 Najdroższa, urocza, mała kobietko! Twój zły mąż zasłużył na zemstę, wczoraj wieczorem nie napisał, za to dziś

zdawał egzamin z jazdy i pomimo swoich „legendarnych” umiejętności zdał go. Jutro otrzymam moje prawo jazdy i będziemy mogli jeździć własnym autem. Miła, odpukać w niemalowane, wszystko się układa. […] Całuję cię moja kochana kobieto twój „zły” mąż 170. Röntgental, 27.6.28 (Mon. 29.6.28., g. 8) Moje drogie, dobre kochanie! Gdy wróciłam wczoraj od księdza, Twój list już na mnie czekał. Twoich dokumentów nie ma jeszcze w kancelarii parafialnej w Zepernick42. Pomyśl nad tym. Kochanie, napisz czy są tam tapety (340 M) poza tym nic nie piszesz o hipotece, czyli nie? A więc płot kosztuje dodatkowo 150 M. Nic o tym nie piszesz, więc wiem już że wszystko poszło nie tak. Odchodzę od zmysłów i zastanawiam się, jak my to wszystko spłacimy. Prosiłam Cię przecież, żebyś niczego więcej już nie kupował [brak dalszego ciągu]. 152) Monachium, 29.6.28., g. 22 Najdroższa, urocza, mała kobietko! Dziś rano dostałem twój czuły list. Tak bardzo chciałbym wycałować cię za ten list, moja dobra żono. – Uważasz że zrobiłem to niewłaściwie, a nie piszesz ani jednego złego słowa, lecz wciąż jesteś nieskończenie czuła, mój skarb, zły mąż wie jednak bardzo, ale to bardzo dobrze, jaka trafiła mu się kochana, mała kobietka. […] Jutro strasznie dużo pracy. Tak bardzo się cieszę, że pojutrze usiądę w pociągu, będę myśleć o tobie ukochana i pojadę do mojej najdroższej żony. Kochanie, tak bardzo cię kocham, twoją kochaną, czystą, wzniosłą duszę i twoje kochane, piękne, wspaniałe ciało. – Kochanie, całuje cię twój mąż. Pozdrów proszę twoich. Odjeżdżam stąd w niedzielę o 7.35 i jestem o g. 18.14 (g. 6.14 po poł.) w Berlinie.

[karta listowa]43 Heinrich Himmler agronom dyplomowany

Marga Himmler z domu Boden zawarli związek małżeński Monachium – Berlin, 3 lipca 1928 Uroczystość ślubna odbyła się w urzędzie stanu cywilnego BerlinSchöneberg, świadkami byli ojciec Margi, Hans Boden, oraz jej brat Helmut. Następujący po niej ślub kościelny miał miejsce w miejscu zamieszkania rodziców Margi w Röntgental/Zepernick niedaleko Berlina. Z rodziny Heinricha na wesele nie przybył nikt: braci zatrzymały obowiązki szkolne i zawodowe, a rodzice ze względu na podeszły wiek nie zdecydowali się na tak daleką podróż, zwłaszcza że państwo młodzi zaraz po uroczystości i tak mieli przeprowadzić się do Monachium. Od krewnych, znajomych oraz towarzyszy partyjnych Himmler otrzymał liczne listy z gratulacjami. I tak 10 lipca 1928 roku życzenia szczęścia „z okazji zaślubin” przesłał mu ówczesny przewodniczący frakcji NSDAP w Reichstagu Wilhelm Frick, dodając przy tym: „Mam nadzieję, że będzie Pan w dalszym ciągu udzielał się na rzecz ruchu”. Wilhelm Kube, ówczesny deputowany do pruskiego landtagu, podobnie jak mieszkający w Lands​hut Karl Vielweib z małżonką, pogratulowali mu „z niemieckim pozdrowieniem”. Jak można wywnioskować z listu pani von Pracher do Anny Himmler, rodzina jego przyjaciela Falka była najwyraźniej kompletnie zaskoczona ożenkiem Heinricha. Sam Falk napisał do Heinricha dopiero 29 lipca: „Najdroższy przyjacielu! Nie, nie zapomniałem o tobie! Nawet jeśli moje życzenia z okazji nowego etapu44 w twoim życiu otrzymasz nieco później, nie muszę zapewniać, że będą nieskończenie bardziej serdeczne. Przez cały ten czas myślałem o tobie, ale i ty przepadłeś i zamilkłeś jak grób. Ten mały podarunek weselny potraktuj proszę jako wstęp. Masz moje słowo, że jeśli za jakieś 3 lata znajdę się w pierwszej grupie uposażenia, to jako mój pierwszy, najstarszy + najlepszy przyjaciel otrzymasz dla swojego, wciąż jeszcze młodego gospodarstwa domowego znacznie pokaźniejszy datek, bardziej korespondujący z jedynymi w swoim rodzaju walorami naszej wieczystej więzi. […] Jakże cieszę się na poznanie twojej szan. małżonki!”.

6 Po nieudanym puczu w Monachium (listopad 1923) w lutym 1924 roku Hitler został skazany na pięć lat więzienia, jednak już w grudniu tego samego roku został przedterminowo zwolniony. 7 To, że Heinrich i Marga Siegroth poznali się 18.9.1927 roku w pociągu z Berchtesgaden do Monachium, można wywnioskować tylko na podstawie późniejszych listów obojga (przede wszystkim Himmlera z 27.12.1927: „[…] że wtedy, w pociągu, natychmiast uznałem Cię za wyjątkowo energiczną osobę”, oraz z 10.1.1928 roku, w którym bronił ruchu narodowosocjalistycznego przed krytyką ze strony Margi, gdyż gdyby ten nie istniał, „nie pojechałbym pewnego 18 września do Berchtesgaden”). To, że ich pierwsze spotkanie miało miejsce nie w pociągu do, ale z Berchtesgaden, wynika z treści pocztówki Margi z 19.9.1927 roku, opatrzonej stemplem z Monachium. Marga informuje Himmlera, że zatrzymała się w (monachijskim) hotelu „Stadt Wien”. 8 Pocztówka jest opatrzona stemplem pocztowym z Monachium. 9 Oryg. „Hof-Kino”. Może chodzić o kino ulokowane w luksusowym, pięciogwiazdkowym monachijskim hotelu „Bayerischer Hof” (przyp. tłum.). 10 „Zniszczenie masonerii poprzez odsłonięcie jej tajemnic” (przyp. tłum.). 11 W połowie grudnia Heinrich Himmler wybrał się w dłuższą podróż do Meklemburgii-Pomorza Przedniego. Zapewne wcześniej poinformował Margę o większości przystanków podczas tego wyjazdu, gdyż ten list odebrał z poste restante 17 grudnia w Bützow (k. Rostocku) – zaledwie dzień przed wyruszeniem do Berlina, gdzie wspólnie z Margą bawił trzy dni. Bützow i Stolpe (k. Parchim), podobnie jak inne miejscowości, w których Himmler wygłaszał swoje przemówienia, leżały w okolicach, gdzie narodowi socjaliści cieszyli się stosunkowo wysokim poparciem. Mianem „małego Paryża” określa się między innymi Güstrow niedaleko Bützow. Narodowosocjalistyczną gazetę „Völkischer Beobachter” Marga czytywała w tym czasie regularnie, przypuszczalnie również dlatego, że mogła na bieżąco śledzić miejsca ostatnich prelekcji Himmlera. 12 Dzisiejsza nazwa Berlin Nordbahnhof (przyp. tłum.). 13 Marga posłużyła się tu bawarskim auf Wiederschaun (przyp. tłum.). 14 Kwestię numerowania listów Himmler wyjaśnia w liście z 23.12.1927. Ten list od Margi, jak i list z 22.12.1927, Heinrich opatrzył numerem zapewne w późniejszym czasie. 15 24 grudnia Marga odpisała: „Twoje zdjęcia są wspaniałe.[…] Dlaczego właściwie przykładasz rękę do twarzy? Czy podbródek miał być zakryty? I ten przedziałek!”. 16 W oryginale wieloznaczny wyraz brav (przyp. tłum.). 17 Oboje przekomarzają się w listach, Marga nazywa Himmlera „uparciuchem”, używając słowa Dickkopf, zgodnego z niemczyzną literacką, Himmler posługuje się natomiast słowem Dickkopp, pochodzącym z odmiany Plattdeutsch (język dolnoniemiecki, używany w północnych Niemczech), wywołując wielką wesołość Margi. Marga przyjmuje tę konwencję i od tej pory sama posługuje się formą dolnoniemiecką (przyp. tłum.). 18 Oryg. abgebrochener Riese („złamany olbrzym”) – potocznie, żartobliwie o mężczyźnie niskiego wzrostu

(przyp. tłum.). 19 Krótko przedtem ojciec Margi wyprowadził się ze swoją drugą żoną Grete z Berlina do położonego pod Berlinem Röntgental. 20 W grudniu 1928 roku Himmler miał po raz kolejny wziąć udział w wieczornym spotkaniu członków SA w Schleißheim (Terminarz, 13.12.1928). 21 Łac. „żołnierz” (przyp. tłum.). 22 21.2.1928, zanim jeszcze Himmler odwiedził Margę w Berlinie, ta napisała: „Przywieź zdjęcia. Poprzednim razem tego nie zrobiłeś i tak bardzo się nudziliśmy”. 23 Elfriede Reifschneider była najlepszą przyjaciółką Margi. Starsza od niej o 10 lat i podobnie jak Marga pracowała jako pielęgniarka. 24 Nad Innem (przyp. tłum.). 25 Die französische Revolution (1837) Thomasa Carlyle’a Himmler wypożyczył od Gregora Straßera i podczytywał w czasie podróży. „Wyjątkowo dobre i pouczające dzieło”, napisał w jednym z komentarzy. W 1924 roku Himmler wypożyczył od swojego przyjaciela Falka napisaną przez tego samego autora książkę o Schillerze, którą przeczytał z równie dużym zainteresowaniem. 26 Od 1933 roku saksońska centrala okręgowa NSDAP mieściła się w Plauen, do Drezna została przeniesiona dopiero w 1933 roku. 27 W liście z 11.2.1928 Himmler wspomina, że tego popołudnia odbyło się spotkanie z naczelnikiem obwodu. 28 Dwa dni wcześniej, 17.2.1928, Himmler wspomniał, że waży właśnie tylko 132 funty; nie odpowiadał tym samym w najmniejszym stopniu wizerunkowi twardego lancknechta i zaprawionego w żołnierskim rzemiośle bojownika, za których starał się uchodzić. 29 Dzień wcześniej Marga napisała: „Wyobraź sobie że jesteś urzędnikiem!? A ja dostawałabym codziennie co najmniej trzy listy”. 30 Zgodnie z wcześniejszym planem Heinrich spędził Wielkanoc z Margą w Berlinie i poznał jej rodziców. 31 Rodzice Heinricha Himmlera wciąż nie wiedzieli o Mardze. W wielu listach wyraźnie pobrzmiewa obawa obojga przed niezaakceptowaniem narzeczonej Heinricha przez jego rodziców. 32 Chodzi o kastrowanie drobiu, służące jego tuczeniu (przyp. tłum.). 33 23 kwietnia 1928 roku Marga napisała: „[…] Moje dobre kochanie, czytam pilnie naszą książkę o kurach i jestem za tym, żebyśmy zajęli się tylko jajami, tuczeniem i kapłonami. Od hodowli trzymajmy się lepiej z daleka”.

34 Podczas gdy Himmler opowiadał się za tym, by wprowadzić się na początek do wynajętego mieszkania, a pieniądze zainwestować w fermę drobiu (list z 20.4.1928), Marga wolała raczej od razu zamieszkać we własnym domu (list z 19.4.1928). 35 Już następnego dnia napisała, że uzgodniła z dr. Hauschildem kwotę 12 500 marek w gotówce. 36 22 maja, w ramach kampanii przedwyborczej, Himmler wraz z tysiącem esesmanów uczestniczył w „przejeździe propagandowym” przez Monachium (list z 13.5.1928). 37 Dr Sachse był zapewne jednym z lekarzy w klinice Margi (list z 24.6.1928). 38 8.6.1928 Marga napisała: „Nie mam jeszcze pieniędzy od Hauschilda, powinnam je mieć jutro rano. Szumowina!”. 39 15 czerwca, tuż po kupnie Dixi, Heinrich napisał: „Hanomaga nie kupiłem, to rabunek w biały dzień, a do tego firma żydowska”. 40 Najmłodszy brat Heinricha, Ernst, właśnie kończył studia na wydziale inżynierii elektrycznej, podczas gdy najstarszy brat Gebhard uczył jednego z przedmiotów zawodowych w szkole inżynierskiej. 41 W oryginale pojawia się tu, tak jak w wielu innych listach, słowo bees z dialektu środkowobawarskiego (przyp. tłum.). 42 Zepernick należało do Röntgental, miejsca zamieszkania rodziców Margi; mieściła się tam właściwa kancelaria parafialna kościoła, w którym Heinrich i Marga mieli zamiar 3 lipca wziąć ślub. 43 Archiwum Federalne w Koblencji, zasób N 1126/14. 44 W oryginale piękne słowo Einstandsgruß używane głównie w Bawarii i Austrii. Einstand to debiut, nowy etap w życiu, nowa praca itd. (przyp. tłum.).

Listy 1928–33 „Zebranie było bardzo udane. Na koniec utworzyłem grupę SS, a potem jeszcze do kawiarni”. Heinrich Himmler, 4 kwietnia 1930

Kalendarz kieszonkowy45 Krótko po ślubie Himmler ponownie musiał wyjechać, m.in. na zjazd NSDAP, który odbywał się w dniach 1–4 sierpnia 1928 roku w Norymberdze. Co zaskakujące, w jego Kalendarzu figuruje wpis „1– 4.8. Bayreuth”. W tym czasie regularnie odbywał się tam festiwal wagnerowski. W sierpniu i na początku września Himmler odbywał spotkania tylko na terenie Bawarii; od 9 do 12 września, a więc również w dzień urodzin Margi, przebywał na urlopie. 15 lub 16 września pojechał do Bruck an der Mur w Austrii. Zaraz po powrocie ponownie wyruszył w dłuższą podróż, podczas której Marga napisała do niego przytoczony niżej list. Waldtrudering 19.9.28. Najdroższe kochanie! Jest już późne popołudnie i muszę się spieszyć. Dzisiaj przyszedł Twój miły list, gazeta z łamigłówkami też. Przez telefon zapomniałam poprosić Ernstiego, by przywiózł ją ze sobą. Przyjeżdża jutro. Wyobraź sobie, że od Miens i Fridy nie mam żadnych wiadomości46. Skoro tak, to trudno. Skąd wiesz, że Grete chce odejść 1.10.?47 Byłoby dobrze. Jestem bardzo zadowolona. Chcę napisać jeszcze do innych. Tym razem wezmę jakąś młodziutką. Z pocztą nic szczególnego. Wachmistrz wziął dziś Mein Kampf Hitlera. Podobno mu ją obiecałeś. Napisz mi ew. swój ulmski adres, ale chyba będzie już za późno48. Najdroższy najmilszy wczoraj! Śpię tyle, ile mogę. Chcę teraz na chwilę pójść do ogrodu. Bądź zdrów mój miły ukochany, śnij i myśl. Dobry mężu. Twoja mała kobietka.

Kalendarz kieszonkowy

W Kalendarzu Himmlera pod datą 2 października 1928 pojawia się monachijska piwiarnia „Platzl”. Prawdopodobnie Himmler wraz z Margą wybrali się tam na występ pieśniarza i kabarecisty Weißa Ferdla. Po raz pierwszy byli tam w styczniu 1928 roku (list Heinricha z 25.1.1928 oraz Margi z 18.2.1928). 9 października Himmler zorganizował pierwszą wieczornicę w Waldtrudering, gdzie krótko wcześniej utworzył lokalną grupę NSDAP i jako jej naczelnik zaraz po ślubie wystawił Mardze legitymację partyjną jako nowemu członkowi partii. Należy przypuszczać, że Marga przysłuchiwała się tym wieczornym przemówieniom, odbywającym się w nieregularnych odstępach (w zależności od wyjazdów służbowych Himmlera) mniej więcej co 14 dni.

Legitymacja partyjna NSDAP Margi Himmler, podpisana przez Heinricha Himmlera.

9 listopada 1928 roku odbyły się w Monachium uroczystości

upamiętniające rocznicę nieudanego puczu Hitlera. Jeszcze tego samego miesiąca Himmler odbył kilka spotkań w Monachium i okolicy. 27 listopada wyjechał w dziesięciodniową podróż służbową do Saksonii i Berlina, z której napisał do Margi poniższe listy. Lehnitz, 1.12.28 Kochana, dobra, urocza mała kobietko! Dotarłem do Berlina dziś wczesnym rankiem. Wczoraj niestety nie mogłem do ciebie napisać. Wczoraj w południe bezpiecznie dotarłem z Drezna do Halle. Poprzedniego wieczora siedziałem do g. 2 z kpt por. [kapitanem porucznikiem] von Killingerem, ujmujący człowiek49. – Od g. 2 do g. 4 narada z gauleiterem50, potem wizyta u brata p. Hallermanna, który jest w radzie rolnej Halle. Jego żona też ma na imię Marga i była pielęgniarką na froncie. Bardzo mili ludzie. Od g. 5 do 6 narada z Artamanami51. Potem pociągiem do Sandersleben. Następnie autem do Hettstedt. Tam przemawiałem na naprawdę ciekawym spotkaniu, a na koniec strasznie zasypałem pewnego wolnomularza [nieczytelne]. O g. 12 autem do G[?]den. O wpół do 2 do łóżka. Pobudka wpół do 5. O g. 5 [?] autem do [nieczytelne], dokąd dotarłem o 8.30. Przespałem trzy godziny, [nieczytelne] dworzec. Tak bardzo o tobie kochanie [nieczytelne] do Kampf-Verl52. Tam rozmowy na wszystkie możliwe tematy. W południe obiad. Z panią Reifschneider [2 wyrazy nieczytelne] ona [brakujący narożnik] i zasyła ci serdeczne pozdrowienia. Jutro w południe z [brakujący narożnik, przypuszczalnie: znów wybieram się do Reif]schneiderów53. O g. 6 przyjazd, kolację zjedliśmy u Aschingera i od razu spotkanie z pewnym politykiem. Będę tu jeszcze jutro i pojutrze, potem w drogę do Turyngii. Kochanie, tak bardzo cieszę się na powrót do domu i że znów będę mieć cię obok siebie. Moja dobra anielico, kocham cię i całuję twój Heini Kochanie, nie dręcz się tak bardzo, dobrze się wysypiaj, proszę jeść, śnić o dobrych rzeczach, i nie złościć się. – Miła, – bądź raz grzeczną żoną.

Kalendarz kieszonkowy 20 stycznia 1929 roku Himmler wyruszył w dłuższą podróż: przez Weimar

i Berlin do Prus Wschodnich. W dniach 22–28 stycznia zatrzymywał się w Królewcu, Olsztynie, Ostródzie, Tylży i Nidzicy. Nowo mianowanemu gauleiterowi Prus Wschodnich, Erichowi Kochowi (1896–1986), zaprzyjaźnionemu z Himmlerem od 1925 roku, udało się namówić go do wygłoszenia w Królewcu i okolicznych miejscowościach kilku przemówień na temat aktualnej sytuacji w rolnictwie. Listy Himmlera na temat tych wystąpień nie zachowały się. Waldtrudering 21.1. (Tilsit [Tylża]) [1929] Moje najdroższe kochanie! W Prusach Wsch.[odnich] szaleje wojna, a Ty tam jesteś, kiedy wreszcie będę mieć Cię bezpiecznego tutaj. Mam się całkiem dobrze, śpię, leniuchuję i dobrze jem. Z panną Idą54 jak do tej pory wszystko jak należy. Wyobraź sobie, że na 15 lut.[ego] mam ucznia. W czwartek jadę [do Monachium] do biura pracy na rozmowę. O mnie się nie martw, myśl tylko o sobie, żeby Ci się nic nie przydarzyło. Pieniądze 30 M przyszły dzisiaj. Wszystko w porządku. Na dworze jest bardzo zimno, kury nie chcą się nieść. Pies „cuchnie” przez cały dzień. Świnia je. Kochanie całuję Cię Twój „nicpoń”

Dotychczas zakładano, że Heinrich Himmler prowadził jedynie słabo prosperującą fermę kurzą w Waldtrudering, którą przez większość czasu zmuszona była zajmować się jego żona. W rzeczywistości ich model zarobkowania był skrupulatnie przemyślany i urozmaicony. Chów kur (obok partyjnego uposażenia Himm​lera) nie był w żadnym razie ich jedynym źródłem przychodów. Himmlerowie hodowali także indyki, gęsi i króliki, trzymali świnię, uprawiali warzywa i owoce, mieli nawet uprawę pieczarek. Pomimo nasilającego się kryzysu gospodarczego wciąż mogli sobie pozwolić na usługi rzemieślników, służbę domową i posiadanie samochodu. Tymczasem Himmler został mianowany przez Hitlera Reichsführerem SS.

SS została założona w 1925 roku. „Eskadra ochronna” – jak deklarował jej pierwszy dowódca, Julius Schreck – miała „[być] niewielką grupą ludzi, na których nasz ruch i nasz Führer mog​liby polegać”. Jej zadaniem miało być nie tylko zabezpieczanie lokalnych „zgromadzeń [NSDAP] przed prowokatorami” czy też „ruchu” przed „zawodowymi wichrzycielami”, ale również „wzmocnienie osobistej ochrony Hitlera”. W kwietniu 1926 roku dowództwo SS objął jeden z najwcześniejszych zwolenników Hitlera, Joseph Berchtold; podlegał on jednak w dalszym ciągu Najwyższemu Dowódcy SA (niem. Oberster SA-Führer, OSAF). Heinrich Himmler wstąpił do SS w pierwszych dniach maja 1926 roku, otrzymując numer członkowski 168. „Völkischer Beobachter” wspomina o nim już w kwietniu 1926 roku jako o „dowódcy SS w Dolnej Bawarii”, choć w rzeczywistości sekretarz powiatowy dowództwa okręgu Dolnej Bawarii Heinrich Himmler przejął władzę nad SA i SS w Landshut, jak i w całej Dolnej Bawarii, dopiero w maju 1926 roku. Himmler szybko wspinał się w hierarchii SS. W 1927 roku został zastępcą nowo mianowanego dowódcy SS Erharda Heidena. 6 stycznia 1929 roku Hitler mianował go na stanowisko Reichsführera SS. Trudno oszacować liczebność SS w momencie objęcia przez Himmlera funkcji jej szefa, prawdopodobnie nie przekraczała ona 1000 osób. Od samego początku Himmler przykładał dużą wagę do ścisłej dyscypliny. W jednym ze swoich pierwszych rozkazów jako SS-Reichsführer zażądał od swoich podkomendnych „bezgranicznego oddania służbie i największej dumy, jaką może odczuwać człowiek”, jak również „najściślejszego i najwierniejszego wykonywania każdego polecenia”. Już od 1928 roku zakładał w małych miejscowościach grupy szturmowe SS, które w późniejszym czasie regularnie wizytował. Himmler cieszył się z „miłych i niezepsutych chłopców”, którzy „są już całkowicie wierni i oddani” (list z 15.2.1928). Pomimo swojego młodego wieku postrzegał siebie jako kogoś w rodzaju oficera z ojcowskim podejściem, który ze swoimi podwładnymi utrzymuje stosunki na koleżeńskiej stopie, żądając jednak bezwarunkowego posłuszeństwa, połączonego z podziwem. Tak więc jego stosunki z podległymi mu esesmanami kształtowały z jednej strony dążenie do wymuszenia ich uległości poprzez wojskową dyscyplinę

(„trochę dałem braciszkom popalić”, list z 15.2.1928, „wmaszerowaliśmy razem z SS na górę, dostali niezłą szkołę”, list z 30.5.1930, „rozmowy w cztery oczy [kary]”, list z 30.5.1930), a z drugiej strony kształtowanie ich przekonań ideologicznych poprzez wystąpienia i prelekcje. Kalendarz kieszonkowy Na początku lutego 1929 roku Himmler przebywał w Heidelbergu, od 15 lutego przez kilka dni gościł w Halle na spotkaniu redakcji organu Związku Artamanów „Bundschuh”55 oraz w Berlinie. W marcu i kwietniu przemawiał tylko w Monachium i Bawarii. 9 kwietnia znalazł wreszcie czas dla swojego starego przyjaciela Falka. 1 maja wyruszył w dziesięciodniową podróż do Saksonii, związaną z prowadzoną w tamtym czasie kampanią wyborczą. Z niej to pochodzi poniższa wymiana listów. 1.5.1929, godz. 6 Mój najdroższy ukochany! Kiedy wyjechałeś, położyłam się i spałam jeszcze do godziny 8. Obudził mnie hałas na zewnątrz. Petermann naprawiał płot (3 nowe słupki) i pomstował na Ciebie. I jeszcze coś bardzo miłego – przyszła poczta, a w niej 43 M zwrotu podatku, ale nie te, które ma zapłacić Hauschild. Nie mogliśmy popracować zbyt długo w ogrodzie, bo ciągle pada. Połowa drzewa dała się ładnie porąbać, resztę zostawiłam sobie na jutro. Obornika nie mogliśmy wnieść, bo jest mokry. A jeśli chodzi o pieniądze. Od razu zapłaciłam za 1) ziemniaki 2) moją kasę chorych 3) ubezpieczenie od ognia. Na razie nie potrzebuję pieniędzy, ale jeśli już je wysłałeś, przydadzą się dla Oriona i Kocha. Pan Koch obudził mnie dziś, więc wieczorem idę spać najpóźniej o godzinie 9. Byłam w Haar. Pani Kraut zagadnęła mnie, bo już bardzo widać56, ale była tak miła, że właściwie się ucieszyłam. Mam się dobrze, tylko jestem porządnie zmęczona. Marchew i boćwinę kupiłam już i wysiałam. Kochanie, jakie wieści u Ciebie? Dobry zły mężu, proszę dobrze jeść i codziennie pisać do swojego nicponia, choćby same pozdrowienia, tak żebym wiedziała, że u Ciebie wszystko dobrze. Poza tym nic nowego. Od Seppów żadnych wiadomości. Jeszcze 10 dni. Czeka na Ciebie poczta od Artamanów, chcesz ją? Ale tylko karta, że posłano jakąś dziewczynę. Załączam kartę z „Donaubote”57. Jutro więcej.

2.5. Mój kochany, dziś list powinien wyjść. Zginanie się przychodzi mi z coraz większym trudem i przez to niewiele mogę robić, chociaż tyle jest do zrobienia. Z pocztą przyszła karta od dr Höfle58, w niedzielę rano o godz. 10 powinieneś być w warsztacie Opla, zadzwonię do nich i powiem, że jesteś w podróży. Poczciwy dr chyba zapomniał, że jesteś żonaty. Oprócz tego przyszedł człowiek z biura finansowego. Masz niezwłocznie zapłacić 3,45 M. Opłata za jakąś wcześniejszą karę. Kazałam mu przyjść 15. Przyszedł też z powodu mojego berlińskiego podatku kościelnego, ale ten jest już przecież opłacony. Na chwilę wpad​li Schönbohmowie59. W sobotę przyjdą na kawę. Gdyby nie te noce, spałam tylko od godziny 9 do 2, a potem trochę nad ranem, wtedy obudziły mnie dziewczynki bo leciał sterowiec. Po prostu pech. Moje dobre kochanie, bądź naprawdę ostrożny. Napisz szybko. Pomyślałeś o kasie chorych dla dziewczynek? 1000 pozdrowień i całusów Od Twojej Margi. Zittau [Żytawa], 3.5.1929 Najukochańsza, najdroższa, dobra mała kobietko! Dopiero po połud. 5 g. po moim przyjeździe do Zittau zabieram się za pisanie listu do ciebie. Dziś rano świetnie spałem aż do wpół do 10 i gdy się tylko obudziłem, pomyślałem o ukochanym nicponiu, cóż też może porabiać i jak się miewa. Potem gładko się ogoliłem i umyłem, spakowałem i zjadłem śniadanie. Potem kupiłem sobie cygaro i poszedłem na tarasy Brühla, do restauracji Belvedere, gdzie spotkałem się z Rein​hardtem Herrschingiem. – Kochanie, tyle o tobie myślałem, pogoda była piękna, drzewa już się trochę zielenią, w dole po Łabie przepływają parowce, potem przechadzka po wspaniałym Dreźnie; tylko mojego dobrego kochania tam nie było. Razem z Reinhardtem przedyskutowaliśmy kwestię szkoły dla mówców i wydanie materiałów dla nich. Pierwsza zaczyna się od 10.6., druga od 1 lipca. Przerobiliśmy przy tym przygotowane już przeze mnie instrukcje i okólniki. O wpół do 1 szybki obiad, o 1.45 odjeżdżał mój pociąg, musiałem jeszcze wstąpić do hotelu, samochód, tramwaj i minutę przed odjazdem byłem w wagonie. Przespałem się 2 godziny a potem znów czytałem i – mój kochany

nicponiu – rozmyślałem. – Wczoraj przez cały dzień znów krzątanina. O 11.20 dotarłem na miejsce, potem do hotelu, do biura, obiad, znów do hotelu. Porozmawiałem telefonicznie z różnymi ludźmi i wysłałem kilka kart do grup lokalnych, informując je o zmianie godziny mojego przyjazdu, potem odwiedzili mnie Reinhardt i Hengler. O g. 4 do Klotsche, tam od g. 5 do 6 spotkanie z komendantem Związku „Artam” Maxem Mielschem60. Potem z powrotem do Drezna. G. 8 zebranie, frekwencja niezbyt dobra; sukces był jednak bezdyskusyjny. Potem kolacja. A ty, mój dobry nicponiu, nie pracuj tak ciężko, wysypiaj się, nie złość, jedz powoli, bierz wapno. – Ależ zły mąż! – Kochanie, nie zapomnij zaciemnić piwnicę na pieczarki. Moja dobra, kochana, mała kobietko całuję cię Twój mąż

Z uwagi na zbliżające się wybory do parlamentu Saksonii, zaplanowane na 12 maja 1929 roku, począwszy od marca odbywały się tam liczne spotkania i zgromadzenia z udziałem m.in. Hitlera, Straßera czy Goebbelsa. Himmler, z wykształcenia agronom, często prowadził spotkania z udziałem rolników w małych miasteczkach i wsiach. Już 1 maja w Gaußig pod Bau​tzen [Budziszyn] mówił o „wywłaszczeniu”, a także „wolności i chlebie”; tego samego wieczora w małej wiosce Hai​nawalde niedaleko Zittau [Żytawa] miał mówić o „ubóstwie niemieckich rolników”. W istocie to Himmler wykonywał gros pracy w kierownictwie propagandy Rzeszy. Jednak nowa rola Reichsführera SS stopniowo angażowała go coraz bardziej, a do objęcia stanowiska szefa propagandy Rzeszy parł Joseph Goebbels. W listopadzie 1929 roku było już jasne, że to Goebbels stanie na czele aparatu propagandy. „Monachium. Z Himmlerem”, zanotował po spotkaniu Goebbels w swoim Dzienniku. „Ustalam z nim podstawy naszej przyszłej współpracy w propagandzie. Niewysoki, niepozorny człowiek. Dobroduszny, ale i trochę nieprzewidywalny. Dzieło Straßera. Ale wkrótce zmięknie”. W kwietniu 1930 roku Goebbels został oficjalnie mianowany szefem propagandy Rzeszy. Himmler został jego zastępcą, a Fritz Reinhardt,

gauleiter Dolnej Bawarii i twórca znakomitej szkoły mówców partyjnych w Herrsching am Ammersee (Bawaria) – szefem wydziału. Do 1933 roku około 6000 towarzyszy partyjnych otrzymało tam przygotowanie retoryczne, dzięki czemu zakrojona na szeroką skalę aktywność propagandowa mogła objąć również tereny wiejskie. Monachium, 5.5.1929 Moje drogie kochanie! Skarbie, po wczorajszym świętowaniu mała kobietka ciężko dziś pracowała. Po południu byli Schönbomowie [sic]. Od Pracherów żadnych wiadomości. Zapomniałam tylko dołączyć karty, przyszedł też list od Otto Strassera61. W sobotę pieniądze od Ciebie, a dziś piękny list i karta od Reinharda. Mój dobry, moje piękne Drezno. Tak bardzo chciałabym być tam z Tobą. A więc pozwól że opowiem Ci, co dziś robiłam. Czytałam do godz. 1 w nocy. Rulaman skończony62. Potem spałam do godz. 8. Dzięki Bogu jeszcze tylko 7 nocy. To jest najgorsze. Po wczorajszym ziąbie dziś znów najpiękniejszy blask słońca. Zaraz rano rąbanie drewna. Potem kazałam przynieść sobie pocztę. Przeczytałam. Potem chciałam obejrzeć drzewa, dlaczego nie wszystkie są jeszcze zielone [pół wiersza nieczytelne]. 11 drzew wypadło, zupełnie zmarznięte. 8 grusz i 3 jabłonie. Prawie wszystkie można było zwyczajnie wyrwać rękami, korzenie zupełnie obumarły. Wsadźmy w ich miejsce porzeczki, na pewno będzie z nich więcej pożytku. Potem obiad, drzemka, od wpół do 4 do wpół do 6 przy pieczarkach, potem podlewanie, ale wąż jest o wiele za krótki i jestem za tym, żebyśmy zdecydowali się na mniej więcej 15 m. Teraz spokój więc piszę. Godzina 7. W sobotę napisałam do młodej dziewczyny, która zamieściła anons w V.B. […] Paczka z gazetami z Drezna dotarła. Za chwilę kolacja, robótki ręczne, a potem lektura, tak długo, jak wytrwam. Lepsze to niż bezsenność. Bądź zdrów moje najdroższe kochanie. Twoja mała kobietka całuje Cię Drezno, 7.5.29 Drogi, miły sercu nicponiu! Jeszcze raz dostaniesz list z pięknego Drezna. Dziś rano wstałem o g. 8, ogoliłem się, zjadłem śniadanie. W hotelu spotkanie z pewnym drezdeńskim tp.63. O g. 10 u kpt. por. v. Killingera. Cóż to za miły, szczery kawaler. Narada

służbowa na temat SS. G. 11.30 narada w Dreźnie-Neustadt z pewnym tp. o sprawach finansowych. Potem na pocztę, wpłata, w załączniku dwa odcinki wpłaty. Poszedłem coś zjeść do „włoskiej wioski” (koło Zwingeru). G. 2–3 zwiedzanie galerii obrazów w Zwingerze. Boże, jakie to wszystko wspaniałe. Nicponiu, powinnaś być po prostu ze mną; Tarasami Brühla do hotelu. Napisałem list i spakowałem małą paczkę ze starą bielizną dla ciebie. Wczoraj wieczorem o g. 9 poszedłem jeszcze do kina, o wpół do 11 w łóżku i sen. A zatem widzisz, że złemu człowiekowi jest tu bardzo, bardzo dobrze, je, śpi, czyta – i wciąż myśli o swojej słodkiej, małej kobietce, która zostanie mamusią naszego słodziutkiego, małego łobuziaka. Nicponiu, najdroższe dziecko, uważaj na siebie, słońce, rąbanie drewna, nie zginaj się za częs​to. Wapno, sen, jedz powoli, nie denerwuj się. Mam nadzieję, że Schönbohmowie i Pracherowie odwiedzili cię. Wybierz się do Seppa. – Napiszę do ciebie jeszcze w piątek. Musisz po prostu w czwartek po połud.[niu] posłać jeszcze na pocztę. Być może list z piątku już tam jest. – Skarbie, całuję cię bez przerwy i czule. Twój mąż Freiberg w Sa.[ksonii], 8.5.29 Mój dobry, dobry nicponiu! Wczorajszej nocy przyjechałem z Colmnitz do Freibergu i zanocowałem tu w hotelu „Roter Hirsch”. W Colmnitz otrzymałem dość dużo służbowej poczty. Dziś przed południem rozmawiałem telefonicznie z Monachium. – Z Osafem64 pracuje się naprawdę ciężko65. W niedzielę rano mam w Norymberdze rozmowę z szefem i dopiero w niedzielę wieczorem wracam do Monachium. – Biedne, biedne kochanie, nie smuć się aż tak i nie gniewaj się na złego człowieka; on nic na to nie poradzi. […] Skarbie, jak ci tam idzie. Czy nasz mały nicpoń jest rzeczywiście niespokojny i wciąż puka w swoją mamusię? Nie przemęczaj się! Teraz jadę do Langenau, wieczorem powrót autem. Moja słodka, słodka żono, tak bardzo cię kocham i wciąż myślę o tobie. Całuję cię czule, delikatnie i dziko, moja ukochana kobieto. twój mąż

Z wyborów parlamentarnych w Saksonii, przeprowadzonych 12 maja 1929 roku, zwycięsko wyszli socjaldemokraci, którzy otrzymali 34,2% głosów. Komuniści zdobyli 12,8%. NSDAP udało się wyraźnie poprawić wynik z poprzednich wyborów. W wyborach z 1926 roku otrzymali marginalne 1,6% głosów, trzy lata później było to już niemal 5%. Pozwoliło to wprowadzić do landtagu pięciu deputowanych. Kalendarz kieszonkowy W kolejnych miesiącach Heinrich Himmler odbywał spotkania głównie w Monachium i Bawarii. Wyjątkiem była podróż do Wels i Linzu w Austrii pod koniec czerwca 1929 roku. Krótko przed terminem urodzin Gudrun Himmler musiał udać się na zjazd partyjny w Norymberdze, odbywający się w dniach 31 lipca–5 sierpnia. Organizacja parteitagów od dawna należała już do zakresu obowiązków Himmlera, któremu dodatkowo zależało na tym, aby jego SS wywarła na uczestnikach jak najlepsze wrażenie. Dwa dni po jego powrocie Marga trafiła do kliniki, a następnego dnia, 8 sierpnia, przez cesarskie cięcie przyszła na świat Gudrun. Marga pozostała z niemowlęciem w klinice przez trzy tygodnie, w tym czasie, według Kalendarza, Himmler wyjeżdżał tylko raz, na Obersalzberg. Od 29 sierpnia, tj. dnia, w którym Marga i Gudrun wróciły do domu, Himmler miał dwutygodniowy urlop. 20 września udał się w dziesięciodniową podróż na Śląsk. Z tego wyjazdu pochodzi poniższa wymiana listów. Obersiegersdorf [Podbrzezie Górne], 21.9.29 Moja ukochana, dobra, mała kobietko! Wczoraj o g. 7 przyjechałem do Sagan [Żagań] i jeszcze po ciemku poszedłem nad rzekę. Potem kolacja. O g. 9 pociągiem do Freystadt [Kożuchów], dokąd przyjechałem o g. 10. W hotelu „Den Kronen”66 wziąłem naprawdę śliczny pokój. Od razu poszedłem do łóżka i spałem wybornie aż do g. 8. Golenie, śniadanie i do miasta; u fryzjera strzyżenie, potem kąpiel w pokoju, świeża bielizna. Czułem się jak książę. Napisałem parę listów służbowych, poszukałem ortsgruppenführera, na pocztę. – Potem do fabryki wyrobów skórzanych Schrödera. Przy wejściu spotkałem pannę Elisabeth Schröder, która wskazała mi drogę do Menków67,

ci już mnie oczekiwali i chcieli odwieźć na pociąg. Zostałem przyjęty niezwykle serdecznie, zjadłem tam obiad, obejrzałem prześliczny ogród, cegielnię itd. Teraz idę do miasta, gdyż dzisiejszą noc spędzam tu. – Wieczorem mam zebranie w Niedersiegersdorf [Podbrzezie Dolne]. A jak ty się miewasz, najdroższy nicponiu? Kochana, nie umiem ci powiedzieć, jak jestem szczęśliwy, gdy tylko myślę o tobie i o tym, że za 8 dni znów będę obok ciebie i będziesz moja. Kochanie, cudnie nam razem, dobry Bóg nam sprzyja. Mały łobuziak powinien tylko od czasu do czasu krzyknąć, żeby mama zauważyła, że nie jest sama i że tam rusza się cząstka taty. Duży i mały nicponiu, całuję Was obie, ale szczególnie dużego. Zły „Tatuś” (jak mówi nicpoń).

[dopisek:] Moja droga Margo, cóż to była dziś za niespodzianka, gdy Twój mąż niespodziewanie pojawił się u nas, bardzo się cieszę mogąc go u nas ugościć, w końcu wywiedziałam się gruntownie o Tobie. Musiałaś przez tyle przejść, nie mam o tym bladego pojęcia, mam nadzieję, że znów masz się znakomicie, jaka szkoda, że i Ty nie możesz tu być. Strasznie już jestem ciekawa małej. Mieze i ja przesyłamy Ci i małej moc serdecznych pozdrowień Twoja Miens Sagan [Żagań], 22.9.1929 Nicponiu, mój najdroższy nicponiu! Jestem w drodze Freystadt/Sagan–Breslau–Strehlen [Kożuchów/Żagań– Wrocław–Strzelin]. Wieczorem tam przemawiam. Miens i jej siostra przyjęły mnie absolutnie ujmująco; musiałem się u nich zatrzymać i jeść; byłem zaskoczony wyłącznie na korzyść. W Niedersiegersdorf było spotkanie, sala nabita całkowicie, myślę, że ten wieczór był wielkim sukcesem. Dziś przed południem spałem aż do wpół do 12, potem śniadanie. Pomimo deszczu Miens odprowadziła mnie do auta aż do miasta. Mam ze sobą nasiona kwiatów. – Kochanie, wino z czarnego bzu to nie tyle wino, co bzowy sekt, wyrabiany z kwiatostanów. Kochanie, przyrządź z bzu mus, i nie zapomnij, kochana moja, o dereniu. […] Kochana nie dopuszczaj do siebie głupich myśli, a jeśli będą chciały przyjść,

wtedy spójrz naszemu ślicznemu dzieciątku w jego błękitne oczęta, z których wygląda Tatuś i mówi Mamusi, że bezgranicznie ją kocha i że za kilka dni będzie z powrotem; cieszę się już na Schweidnitz [Świdnica], będę tam pojutrze i czeka tam już na mnie miły list od mojej kochanej, najdroższej małej kobietki. – Pozdrów naszego małego łobuziaka i daj mu całusa ode mnie. Ukochana, całuję cię bez końca i kocham cię twój mąż Pozdrowienia dla Berty. Moc pozdrowień od Miens i siostry. Waldtrudering 24.9.29 Moje dobre, drogie kochanie! W poniedziałek miałam pierwszą pocztę od złego człowieka. Największa paczka z gazetami była otwarta, każdy mógł więc przeczytać Twój list. I Twój poniedziałkowy napisany wspólnie z Miens też. Dziś przyszedł Twój miły list z Sagan. Cieszy mnie, że tak dobrze zostałeś podjęty u Miens. Zaraz będę gotować jag.[ody] bzu czarnego na mus. Zerwę też trochę derenia. Jest dużo do zrobienia, dziś doszły śliwki, też chcą być ugotowane. – Huber naprawia teraz okna. Zadzwonił twój ojciec i pytał co u nas – przyszła karta od proboszcza Langenfassa. Doszło do niego, że masz dziecko i chce zwrócić na to uwagę proboszcza Högnera. Twój ojciec mu powiedział. Czy Högner to nasz ewangelicki proboszcz? Twoi rodzice wiedzą, że dziecko zostanie ochrzczone po ewangelicku, prawda?68. […] Dziś masz ode mnie w Schweidnitz 2 listy. Ach, taka jestem ciekawa tego co opowiesz. Czasami jestem bardzo smutna, że wciąż muszę siedzieć w domu. Dziś wymyśliłam jak moglibyśmy uczcić Twoje urodziny. Kochany, może pójdziemy razem na jakąś wystawę? Jeszcze razem nie byliśmy. Pójdziemy tam do południa, śniadanie zjemy [w mieście]. Obiad w domu, potem zdrzemniemy się, wypijemy herbatę, pójdziemy na spacer i znów do łóżka. Co zły człowiek na to? […] Znów jestem strasznie zmęczona. Jest dopiero wpół do 9. Wczoraj napisałam do Elfriede, dzisiaj chcę napisać do Else. Co by Ci tu jeszcze powiedzieć dobry, kochany skarbie, wiesz że zawsze czekam na powrót złego człowieka. Napisz z wyprzedzeniem, żebym mogła odebrać Cię z M.[onachium].

Niedziela w Dießen, o tym musimy jeszcze porozmawiać. Dziś przyszedł list od ortsgruppenführera w D. Masz potwierdzić swój przyjazd. I ja też, zamiast siedzieć u baronów69. Miło tam jest, ale kiedyś powiedziałeś, że mogę jechać z Tobą, kiedy jeszcze o baronach nie było mowy, zupełnie tego nie rozumiem. Ale o tym porozmawiamy później. Ty moje dobre, najdroższe, złe kochanie pozdrawiam Cię i całuję Twoja żona Schweidnitz, 27.9.1929 Ukochana ponad wszystko, mała kobietko! Dziś znów nie dostałem niczego od nicponia. Dostałem tylko pocztówkę od rodziców, ojciec napisał że rozmawiał z tobą telefonicznie i że wciąż nie masz żadnych wieści od złego człowieka. Biedne kochanie, dobry człowiek codziennie pisze do swojej ukochanej małej kobietki. Wczorajsze zebranie we Freiburgu [Świebodzice] było bardzo udane o g. 1 dotarłem do Schweidnitz i do g. 3 rozmawiałem jeszcze z 2 mówcami. Do łóżka. Wstałem o 9 ogoliłem się i zjadłem śniadanie. Potem długa narada z dowódcą okręgu SA na Śląsk i Meklemburgię70. Obiad. Potem wybrałem się do córki Schönbohmów, nie było jej w domu. Natknąłem się na nią zupełnie niespodziewanie na jednej z ulic miasta, z wózkiem. Razem wypiliśmy herbatę w jednej z kawiarni. Dołączył też jej mąż. Miałem ze sobą list dla Schönbohmów. Za chwilę o wpół do 6 jadę [brak narożnika] pociągiem do Liegnitz-Neumarkt, dziś jes[t jeszcze] zebranie, ciężka praca, potem mam jeszcze dwa. Dobre kochanie, jak się miewasz i cóż porabia mały łobuziak. – Najdroższa, nie pozwól głupim myślom przychodzić do siebie, natychmiast spójrz w oczy małemu łobuziakowi. Mam nadzieję, że jesteś zdrowa. Skarbie, moja ukochana, piękna kobieto całuję cię i kocham cię Twój mąż Całus dla łobuziaka od jego taty. Pozdrowienia dla Schönbohmów. Pozdrowienia dla Berty Breslau [Wrocław], 28.9.1929 Mój kochany, kochany nicponiu! Ależ ucieszyłem się z twojego listu. Dzięki Bogu wszystko u ciebie dobrze.

A zatem, moje dobre kochanie, zły człowiek przyjeżdża we wtorek o 9.44 rano (Mon. Dworzec Główny), a ty dobra chcesz mnie odebrać, ale uważaj skarbie, żebyś mnie nie rozjechała. – Jest możliwość, żebym był w Monachium już o g. 7 rano, ale wtedy nie wolno ci po mnie jechać, bo musiałabyś wstać o g. 5. Wtedy zjawię się migiem i obudzę nicponia, a potem jeszcze trochę się prześpimy. Gdybym miał przyjechać o g. 7, zatelefonuję do ciebie w poniedziałek z Drezna. Na poniedziałek (7.10.) mamy następujący program; jeśli będzie ładna pogoda, moglibyśmy, jeśli masz ochotę, pójść albo do zoo na Hellabrunn albo do [ogrodu] botanicznego. A w niedzielę, ty mój dobry, kochany, głupiutki nicponiu, pojedziemy razem do Dießen [brakujący narożnik; a mała] kobietka będzie cały czas obok złego człowieka. – [Wyjazd do baronostwa] von Reitzenstein71 wydawał mi się dobry tylko ze względu na ciebie, żebyś nie musiała siedzieć 3–4 godziny w zadymionej sali. – Ale teraz nicponiu wszystkie głupie myśli, które miałaś i smutne oczęta mają zniknąć. Wiesz, że w przeciwnym razie będą cięgi. Mam się bardzo dobrze. Przemawiam jeszcze dziś i jutro wieczorem. Potem koniec. Kochanie, niedługo, bardzo niedługo będę przy tobie i naszym słodkim dzieciątku. Całuję cię najukochańsza, i łobuziaka, całuję serdecznie Was obie. Twój mąż

Kalendarz kieszonkowy Po powrocie ze Śląska Himmler odbył kilka spotkań na terenie Bawarii, a 11 października wyruszył w kolejną wielodniową podróż, tym razem do Badenii. Z niej to pochodzi poniższa wymiana listów. 27 października 1929 roku odbyły się w Badenii wybory do landtagu, w których NSDAP zdobyła 7% głosów. Monachium, 13.10.1929 Mój drogi, najdroższy! P. Schönbohm przyniósł mi dziś śliczną pocztówkę od Ciebie. Mamy się dobrze. Łobuziak trochę wymiotuje. Dużo śpi. Dziś nie było aż tak zimno, a jutro dostaniemy piec. Posiedziałam trochę na słońcu na zewnątrz

i łuskałam fasolę. Byli u nas Sch.[ön​​bohmowie] było bardzo miło. W środę idę do nich. Z pocztą nie przyszło nic. Napisałam do Martchen K.[olbe]. Dzisiaj chcę jeszcze napisać do Else. Napisz mi, o której przyjeżdżasz w piątek. – Hubera nie było, na pewno chciałby najpierw wziąć pieniądze. Kogut rhode island [?] był ładny i duży. Mają też młode kwoki, które już się niosą. Kiedy Gertrud przyśle pieniądze? Jeśli nie przyśle wkrótce, będę musiała być bardziej stanowcza. – Kury niosą się za słabo. Dziś znów napaliłam. Jestem więc strasznie dzielna. Jemy dobrze. Żyjemy jak książęta. Spałam dziś do godziny 9, szkrab był niezwykle łaskawy. Dziś wieczorem będziemy czytać „Die Kommenden”72. List Berta weźmie ze sobą we wtorek do szkoły. A teraz mój miły najdroższy chcę napisać do Else i ojca. Jutro wieczorem posortuję Twoje papiery. Pozdrawiam Cię i całuję. Mój dobry, dopiero co rozmawialiśmy telefonicznie, jadłam właśnie kolację. Nie napisałeś, to niedobrze. Pieniądze nie dotrą już do jutrzejszego przedpołudnia, więc Berta nie będzie mogła przynieść ze sobą Twoich butów. Ale odbierzemy je razem w piątek, tak!? Był Huber i naprawił drzwi, resztę chce zrobić jutro. Schmidt nie przyszedł. Zatelefonuję do niego jutro rano. Dziś było cudownie ciepło, ale któż może wiedzieć jak będzie jutro. Za chwilę idę do łóżka i wykąpać się. Dziś w południe wyspałam się wyśmienicie, dobrze śpię też rano, dopóki mała nie zacznie płakać. Nie odważę się kołysać teraz maleństwa, jest mi za zimno. Ulewa jej się mało, bardzo mało. Pilnie pracowaliśmy dziś w ogrodzie, ale nie widać za wiele. Mój dobry, zły teraz piszę. W piątek o 1.06 jestem więc na dworcu. Bądź zdrów pozdrawiam i całuję Cię Twoja żona

Dziecko było przez większość czasu pozostawione samo sobie, co ówcześnie było zresztą powszechnie praktykowane. Panowało bowiem przekonanie, że niemowlęta i tak nie rejestrują niemal niczego ze swojego otoczenia. „Dobra matka” wywiązywała się więc ze swoich powinności, jeśli dbała o zaspokojenie fizycznych potrzeb dziecka: gdy zażywało ono odpowiednio dużo snu i było odseparowane od nadmiernego kontaktu cielesnego i innych „szkod​liwych” bodźców płynących z otoczenia, przybierało na wadze możliwie szybko, było nieskazitelnie czyste i odpowiednio często przebywało na świeżym powietrzu – nawet wtedy,

gdy ręce robiły mu się czasem „całkiem sine” z zimna (list z 11.10.1929). Z tego, że do właściwego rozwoju fizycznego i psychicznego niemowlęta potrzebowały wiele czułości i zainteresowania rodziców, nie zdawano sobie w tamtym czasie jeszcze sprawy. W Pamiętniku dziecięcym Gudrun Marga dokumentowała swoje spostrzeżenia dotyczące specyficznych cech charakteru Gudrun, rozwoju jej mowy oraz szczególnie zabawne wypowiedzi córki. Często daje się odczuć wahanie pomiędzy pragnieniem, by jej dziecko było jak najgrzeczniejsze, a radością z jego żywej, zaraźliwej wesołości. Wyraźnie widać, że oboje rodzice kochali swoją córkę i byli dumni z każdej zaobserwowanej oznaki rozwoju. Niemniej jednak proces wychowywania małych dzieci w latach 20. i 30. XX wieku był ukierunkowany na jak najszybsze wpojenie im posłuszeństwa i „dobrego zachowania”. Zgodnie z panującym powszechnie przekonaniem niewłaściwe maniery dzieci stawiały ich rodziców w złym świetle. Dlatego też od samego początku dzieci były przyuczane do porządku, czystości i bezwarunkowego posłuszeństwa wobec dorosłych. Dopiero wtedy mogły jadać przy wspólnym stole z rodzicami i bywać z nimi w towarzystwie. Jak dowodzą liczne przykłady z Pamiętnika dziecięcego, posłuszeństwo i „bycie grzeczną” odgrywały w wychowaniu „Laleczki” dużą rolę. Marga zanotowała tam, że jej córka, mając niecałe trzy lata, „kiedy powinna coś zrobić”, często odpowiada „nie chcę”, „tak że często musiała oberwać”, co należy rozumieć, że była przez matkę policzkowana (wpis z 10.7.1932). Już wcześniej Marga stwierdziła: „tatusia słucha o wiele bardziej niż mnie” (8.8.1931). Gudrun miała wtedy równe dwa lata. Spędzając czas samotnie z Gudrun, Marga nie była bynajmniej przesadnie surowa. Była wprawdzie dumna, że już w wieku pięciu miesięcy córka jadła, „nie brudząc ubrania”, a już sześciomiesięczną na długie godziny – „aż do skutku” – sadzała na nocniku. Ze skrywanym zachwytem opisuje jednak, jak Gudrun, spuszczona z oka, „z małpią szybkością” uciekała z nocnika bądź wydostawszy się z kojca, przewracała cały dom do góry nogami. Marga pomstowała wprawdzie często na „niegrzeczność” małej, jednak z drugiej strony cieszyła ją jej żywiołowość

i radość życia. „Śmieje się tak, że nie sposób nie śmiać się razem z nią. Kładzie dłonie na wyprężonym brzuchu i zaczyna biadolić, to takie pocieszne”. Przy ładnej pogodzie obie całymi godzinami przesiadywały w ogrodzie. Gudrun uwielbiała pomagać przy karmieniu zwierząt. Kiedy padało, obie razem dokazywały w domu. Należy zauważyć, że nie tylko Marga, ale i Heinrich modlił się wspólnie z córką przed snem (wpis z 7.8.1930), choć według jego własnych słów jeszcze przed ślubem przestał być praktykującym katolikiem. Karlsruhe, 16.10.29 Mój kochany, najdroższy nicponiu! A więc zły, zły człowiek przyjeżdża w piątek o 13.10. – Kochanie moje miłe, odbierzesz go z dworca! Tak się cieszę, że ujrzę twoją kochaną, słodką twarzyczkę. Dziś w nocy znów mogłem spać tylko od wpół do 4 do wpół do 9; spotkałem się z dowódcą okręgu SA w Zagłębiu Ruhry i miałem z nim bardzo dużo ważnych spraw do omówienia73. Potem do biura. O g. 2 wyjazd do Karlsruhe. Tu rozmowa z moim standartenführerem SS. – Zaraz jedziemy samochodem do Liedolsheim na wiec rolników, o g. 11 z powrotem w Karlsruhe na inspekcję SS. Ta podróż jest piekielnie męcząca, ale udaje mi się załatwić bardzo, bardzo dużo. Czas już w drogę. Zgoda, jestem złym człowiekiem, bo pisałem tak rzadko. Twojego listu nie dostałem, bo nie pojechałem do Weinheim. Tak bardzo się cieszę, że porozmawiałem z tobą telefonicznie. Nicponiu mój najukochańszy, tak bardzo cię kocham; całuję ciebie i kochanego szkraba Twój mąż

Kalendarz kieszonkowy Według Kalendarza 17 października Himmler był jeszcze w Kehl-Freistett w pobliżu granicy z Francją. W niedzielę, 20 października, z wizytą do Waldtrudering przyjechali jego rodzice. 24 października 1929 roku to „czarny czwartek” na giełdzie nowojorskiej. Zainicjował on dotkliwy, ogólnoświatowy kryzys gospodarczy, w konsekwencji którego Niemcy ucierpiały bardziej niż

którykolwiek inny kraj. Już 10 listopada Himmler wyruszył ponownie w dziesięciodniową podróż na Pomorze, do Prus Wschodnich i Berlina, z której pochodzą poniższe listy. Landsberg a.[n] der W.[arthe] [Gorzów Wielkopolski], 13.11.1929 Mój najdroższy ponad wszystko nicponiu! Wciąż i wciąż widzę twoj[e] kochane, dobre, błękitne oczy i twoją kochaną twarz. Jak się miewasz. Jesteś sama z córcią; naprawdę bardzo się o ciebie martwię, ale racja, nie przemęczaj się zbytnio, żeby nie bolały cię tak plecy. W Gdańsku przyjęto mnie niebywale serdecznie. 2 wieczora musiałem u nich zanocować74. Wczoraj po południu pojechaliśmy razem do Sopotu nad morze. Do południa spotykałem się z tp. z Gdańska. Byłem pod ogromnym wrażeniem tej wspaniałej kultury. Ileż ci ludzie osiągnęli! Kochanie, wciąż myślałem o tobie i twojej dobrej matce i twoich przodkach, którzy mieli tu dom. Szkoda że cię tu nie ma. Korytarz polski jest okropny – straszny, przygnębiający. Teraz siedzę w restauracji w Landsbergu a. W. Za pół godziny zaczyna się zebranie, a o 1.18 w nocy jadę pociągiem 2 kl. do Königsbergu, jutro przed południem do Allenstein-Passenheim [Olsztyn-Pasym]. Od dziś za tydzień będę znów obok ciebie, obok moich obu ukochanych nicponi. Póki co to tyle. Słodka, ukochana, całuję cię i kocham cię bezgranicznie Twój mąż Przechowaj proszę to, co w załączeniu. – Uporządkuj proszę materiały dla agitatorów. – Dla nicponia specjalny całus od tatusia. Serdeczne pozdrowienia od wszystkich krewnych. Waldtrudering 14.11.[1929] Mój ukochany, dobry, mój zły człowieku! Nie miałam dziś listu od Ciebie. Tylko wczoraj krótki z dworca. Szkrab ma się dobrze. Karmiłam ją wczoraj i dziś. Łyka, jak gdyby miała się [u]dławić, ale nie ulewa jej się. Ale wciąż pije ze swojej buteleczki. Z pocztą przyszło pismo od prokuratora. Ponieważ masz czystą kartotekę, zostałeś skazany na grzywnę 200 M75. I co teraz? Zrób coś z tym. Strießberger pisze, że równie dobrze mógłbyś zapłacić więcej. Bannaker pisze, że ma już ludzi,

ale na wiosnę znów jakichś weźmie. Berta jest bezczelna i leniwa. Biuro pracy zna sprawę i już w sobotę albo niedzielę przysłali mi nową [pomoc domową] do zapoznania. Żebym nie została bez żadnej. Ta Berta musi jak najszybciej się stąd wynieść, bo robi się coraz bardziej pyskata. Od ojca nie ma żadnych wieści. Szukam przekazu pocztowego na 80 M, ale żadnego nie znajduję. Masz je wszystkie w M.[onachium]. Pracowałam dużo w ogrodzie. B.[erta] musiała pomóc. Oprócz grządki z kartoflami wszystko skopane. Potem na taczce wywiozłyśmy nawóz i przeniosłyśmy kopiec. Podła robota, bo jeszcze musiałam szukać kamienie. W ogóle nie ma kamieni! Jest bardzo zimno, idę do łóżka i wykąpać się. Jutro od rana znowu, później wezmę list ze sobą do Haar. Pan Widhopf postawił dziś zamówione rzeczy po prostu w ogrodzie, bo podobno nikt nie otwierał, a pies nie szczekał. Ach, zapomniałam o najważniejszym. Mój dom jest miejscem spotkań wszystkich narodowych socjalistów z Waldtrudering. Pan Buchmann. Pan Schönbohm. Pani Drinkel. Wszyscy z powodu wyborów. P. B.[uchmann] nie chce na listę. Poczciwy Schönbohm szaleje po okolicy i dziś był też u mnie. Ponieważ listy muszą być przekazane dopiero 21 o godzinie 8 wieczorem, poradziłam mu, żeby poczekał na Ciebie. Bardzo się cieszę, kiedy mogę wysłuchać wszystkich opinii. Ostrożnie z panią D. Ale o tym porozmawiamy. Dobrej nocy moje kochanie. W wielkim pośpiechu. Obie mamy się dobrze. Berty ma dziś już nie być. Jadę do Haar. 1000 pozdrowień dla Elfriede i jej męża. Omówcie wszystko. Teraz rodzice. Napisałam im życzenia, ale zapomniałam o derkach dla koni i podziękować za kocyk dla małej. Zrób to. Właśnie przyszły 3 listy od Ciebie. Bardzo się cieszę, że wszystko poszło Ci dobrze. Nie martw się. W poniedziałek będzie nowa. 1000 pozdrowień i całusów Twoja Marga

To, że ich dom stał się miejscem spotkań miejscowych narodowych socjalistów, nie było dziełem przypadku, a raczej konsekwencji Himmlera, która kazała mu jeszcze przed zamieszkaniem w Waldtrudering nawiązać kontakty z burmistrzem (list z 8.6.1928) i wiejskim policjantem (list

z 23.6.1928). Natychmiast potem utworzył lokalną grupę NSDAP. Nieliczni członkowie grupy w krótkim czasie stali się kręgiem znajomych Himmlerów. Marga pisze zasadniczo „mój dom”, podobnie jak później pisała o domu w Gmund. Zarówno w czasie ciąży, jak i teraz, kilka miesięcy po porodzie, najcięższe prace ogrodowe, takie jak przekopywanie rabat, wywożenie nawozu, przenoszenie kamieni, Marga wykonywała zazwyczaj sama. Z drugiej strony można odnieść wrażenie, że praca ta sprawiała jej przyjemność, gdyż uprawiała swoją własną ziemię, co przypominało jej o własnym, spędzonym w majątku ziemskim dzieciństwie. Jak choćby wtedy, gdy wspięła się na jabłoń, żeby zerwać owoce, i zachwycona pisała później do swojego męża: „[…] to było takie wspaniałe. Kiedyś żadne drzewo nie było dla mnie za wysokie” (list z 11.10.1929). pociąg Königsberg–Berlin, 17.11.1929, g. 20 Ukochana ponad wszystko mała kobietko! Siedzę w wagonie restauracyjnym, za dwie godziny będę w Berlinie i od razu idę do Reifschneiderów, u których zastanę list od mojego ukochanego nicponia. A w środę wieczorem znów będę w domu obok mojej dobrej żony. Kochanie, tak mocno za tobą tęsknię, ty dobra, ukochana, dostojna istoto. Przez dwa dni strasznie bolało mnie gardło, ale teraz polepszyło się; tylko katar. Rodziców odwiedzę we wtorek. Nicponiu, najdroższy, jak też miewasz się ty i dziecko; daj mu całusa ode mnie. Kończę teraz pisanie, za kiepsko mi idzie. Zamykam cię w moich ramionach, kocham cię i całuję, ukochana, słodka kobieto. Twój mąż Berlin, 18.11.29 Najdroższa dobra, mała kobietko! Wczoraj zły człowiek nie napisał, nie zabrałem się za to. – Rano podyktowałem statut związkowy dla Artamanów, potem na grób Holfelderów,

uroczystości żałobne ku pamięci Holfelderów w sali muzeum, poprowadził je dr Hahne76, były przejmująco piękne i uroczyste – potem Reichsthing. Tam też wszystko poszło jak powinno; od 1 do wpół do 3 rozmowa z prof. Hahne. Podczas obiadu od g. 3 do 4.15 rozmowa z przedstawicielem fabryki aparatów fotograficznych. Rezultat był bardzo zadowalający. O 4.43 wyjazd do Berlina. Dotarłem o wpół do ósmej, zatelefonowałem i do Reifschneiderów, którzy znów byli bardzo mili i serdeczni. Była tam jego matka i siostra. Rozmawialiśmy do wpół do drugiej w nocy. Dobry nicponiu, jaka szkoda, że cię z nami nie było. – Dziś na początek na dworzec Friedrichstr., ale Straßer przepadł w Reichstagu. W pokoju naszej frak.[cji] trochę popracowałem, zatelefonowałem w parę miejsc i ustaliłem plan dnia. W południe spotkam się z Gregorem i Otto Straßerami, po południu idę do pruskiego landtagu. Wieczorem zamierzam wybrać się do rodziców. Tak więc dobre kochanie, masz parę wieści od swojego męża o tym, czym się zajmuje. – Mam nadzieję, że masz się dobrze, najdroższa, mała kobietko. Nie złość się i nie trwóż. Ziąb, dzięki Bogu, trochę zelżał. Muszę już kończyć moja kochana istoto, całuję cię Twój Heini

Pierwsza wspólnota Artamanów została założona w Halle już w 1924 roku. Jej celem było wysyłanie członków – „młodych niemieckich chłopców i dziewcząt” w wieku powyżej 17 lat – do ochotniczych prac rolnych w majątkach ziemskich na wschodzie Niemiec. W ten sposób mieli oni „pokrzepiać swoje ciało, ducha i duszę oraz wzmacniać swój charakter”, a także „przepędzać z niemieckiej ziemi cudzoziemskich, zwłaszcza polskich, robotników sezonowych”. Jednocześnie walczyli oni „ze wszystkimi obcymi niemieckiej kulturze, «nowoczesnymi» złymi obyczajami, o czystość obyczajów i kulturę rolną”. Związek Artamanów był zlepkiem różnorodnych nurtów völkistowskich i narodowych. Na jego czele stał rezydujący w Dreźnie „dowódca związkowy” Max Mielsch oraz „kanclerz związkowy”, będący jednocześnie przewodniczącym liczącego przez jakiś czas 2000 członków Związku. Tę funkcję od 1927 roku do swojej śmierci 1 stycznia 1929 roku pełnił Hans Holfelder. Po śmierci Holfeldera jego następcą został tymczasowo Mielsch. Holfelder, urodzony w Wiedniu w 1900 roku, członek NSDAP od 1925

roku, był w Związku Artamanów mężem zaufania NSDAP. Od 1928 roku Heinrich Himmler był najważniejszym partnerem Holfeldera w kierownictwie Rzeszy w kwestiach dotyczących spraw Związku. Obaj znali się jeszcze z czasów studiów w Monachium. 22 stycznia 1922 roku Himmler zanotował w swoim Dzienniku, że w pensjonacie „Loritz”, gdzie jako student codziennie się stołował, ze swoją znajomą Käthe Loritz gotował „dla H. Holfeldera i jego towarzyszy”. W listopadzie 1928 roku Himmler odwiedził „brata związkowego Holfeldera” w szpitalu w Halle, gdzie ten, ze skomplikowanym złamaniem nogi, znalazł się po wypadku motocyklowym (list z 29.11.1928). Krótko potem Holfelder zmarł w wyniku odniesionych obrażeń. Heinrich Himmler wcześnie zaangażował się w działania na rzecz Związku. Po śmierci Holfeldera został szefem urzędu okręgowego „Bawaria” Związku Artamanów, swoją zasadniczą aktywność rozwinął jednak w roku 1929. Z tego okresu pochodzą liczne wzmianki dotyczące spotkań z członkami Związku, odbywanych podczas jego podróży do różnych miast. I tak – według Kalendarza – w połowie lutego 1929 roku Himmler ponownie przez kilka dni bawił w Halle, dokąd przybył w związku z Bundschuh. Order Wierności Bundschuh został ustanowiony w 1927 roku, w ścisłej współpracy ze Związkiem Artamanów, a jego centralnym motywem były „krew i ziemia”. 21 grudnia 1929 roku we Freyburgu n/Unstrut Himmler wziął udział w reichsthingu77. Tak Artamani nazywali swoje zgromadzenia, przeprowadzane zgodnie ze starymi germańskimi zwyczajami. Wydawane przez Związek Artamanów czasopismo „Der Donaubote” (zob. list Margi z 1.5.1929) było wydawane w Ingolstadt. Pod jego egidą ukazywał się również „Bundschuh”, „biuletyn budzącego się niemieckiego chłopstwa”. Po raz pierwszy ukazał się w styczniu 1928 roku pod redakcją gauleitera Hinricha [sic] Lohse. Nazwa Bundschuh (pol. trzewik) nawiązywała do symbolu lancknechtów z czasów jednego ze średniowiecznych powstań chłopskich. W późniejszym czasie obowiązki redaktora biuletynu, w którym od samego początku publikował również Straßer, przejął Himmler. Jeszcze w 1931 roku Marga Himmler używała papieru listowego z nadrukiem Bundschuh (list z 11.10.1931). Podczas II

wojny światowej jedną z dywizji Waffen-SS Himmler nazwał imieniem Floriana Meyera, jednego z legendarnych lanc​knechtów walczących w powstaniach chłopskich. Do Artamanów należał również Richard Walther Darré, późniejszy szef Głównego Urzędu Rasy i Osadnictwa SS (niem. Rasse- und Siedlungshauptamt, RuSHA) i minister Rzeszy ds. Żywności i Rolnictwa, który na początku lat 30. silnie wpływał na Himmlera swoją koncepcją „nowej szlachty z ziemi i krwi”78, a ponadto Alfred Rosenberg, Rudolf Höß czy Wolfram Sievers. W roku 1930 Darré, który dał się poznać swoimi książkami Das Bauerntum als Lebensquell der nordischen Rasse (1929) i Neuadel aus Blut und Boden (1930), został przedstawiony Hitlerowi, który powierzył mu zadanie reorganizacji agrarnopolitycznego aparatu NSDAP. Od 1932 roku w ramach SS Darré kierował Urzędem Rasy i Osadnictwa. Pomimo to jego wpływy słabły, a w 1938 roku musiał on ostatecznie zrezygnować z kierowania tym urzędem, podobnie zresztą jak ministerstwem Rzeszy ds. Żywności i Rolnictwa, które de facto przejął wiceminister Herbert Backe. Kalendarz kieszonkowy Do samego końca roku Himmler wciąż był w rozjazdach, były to jednak najczęściej krótkie podróże po Bawarii. Według Kalendarza nie brał on udziału w zakończonej sukcesem kampanii wyborczej w Turyngii, gdzie w przeprowadzonych 8 grudnia 1929 roku wyborach do landtagu NSDAP zdobyła ponad 11% głosów, wprowadzając po raz pierwszy swojego reprezentanta do rządu krajowego (funkcję ministra spraw wewnętrznych objął Wilhelm Frick). Natomiast 20–21 grudnia przebywał na wspomnianym wcześniej reichsthingu Artamanów we Freyburgu (Saksonia-Anhalt). Z kolejnego roku (1930) nie zachował się żaden kalendarz kieszonkowy. Waldtrudering, 20.3.[1930] Mój dobry ukochany! Dziś przyszła Twoja śliczna pocztówka z podróży. Tymczasem wylądowałeś u Elfriede w B. Ze mną niezbyt dobrze. Dziś jest już 20 i ciągle nic. Co z tego

wyniknie79. Nie mogę przestać o tym myśleć. Jadę zaraz do Haar i zabiorę ze sobą list, żebyś dostał go jutro. Zatelefonuj do mnie w piątek wieczorem albo w sobotę rano. Bobas ma się dobrze. Śmieje się i piszczy z radości. […] Jestem bardzo zaniepokojona. Zadzwoń. Pozdrawiam Cię 1000 razy Moc serdecznych pozdrowień i całusów Twoja Marga Mój najlepszy, wypytaj Elfriede o wszystko, co związane z kliniką. Nie widzę problemu. Nie zadręczaj się myślami. Berlin, 21.3.30 Najdroższy, kochany nicponiu! Gdybym tylko mógł być przy tobie, biedna, kochana duszko i mógł cię uspokoić. – Rozmawiałem z panią Reifschneider, mówi że nie powinnaś aż tak się zamartwiać, masz brać gorące kąpiele i co wieczór wypić grzane wino z dużą ilością cynamonu. Skarbie, ale uważaj na swoje serduszko, żebyś nie zasłabła w kąpieli. Elfr.[iede] uważa, że przede wszystkim nie należy nic robić, jeśli nie jest się zupełnie pewnym. To trzeci miesiąc, ciąg​le może być łatwo i bezpiecznie. Cały czas uważam, że menstruacja opóźnia się przez autosugestię i z powodu twoich wewnętrznych obaw. Nie zamartwiaj się i nie rozpaczaj; wciąż myślę o tobie, ślę ci całą moją miłość i siłę. Kochanie moje dobre, nie zapominaj o swoich pigułkach i rób sobie drzemki po jedzeniu. […] Całuję cię moja najukochańsza żono, w miłości i trosce twój mąż Specjalny całus dla naszej kochanej Laleczki. Wiedeń, 4.4.1930 Najdroższy, najukochańszy nicponiu! Dopiero co przyjechałem do Wiednia i zatrzymałem się w pięknym pokoju w hotelu „Erzherzog Rainer”. Dziś do południa spałem do wpół do 10, bardzo dobrze mi to zrobiło. Grazu właściwie nie zobaczyłem. W czwartek w południe wyjechałem z Klagenfurtu do Grazu przez Bruck n/Mur, na miejscu byłem

około g. 9 wieczorem. Zebranie było bardzo udane. Na koniec utworzyłem grupę SS, a potem jeszcze do kawiarni. – O wpół do 3 byłem w łóżku. – Dobre kochanie, w pociągu moje myśli cały czas płynęły ku tobie, wciąż widzę twoją dobrą kochaną twarzyczkę z twoimi kochanymi błękitnymi oczami. – Przed chwilą rozmawiałem służbowo z Monachium i przekazałem Aumeierowi, że powinien do ciebie zatelefonować80. Dziś do południa miałem kilka zebrań. W południe o g. 1 pojechałem do Wiednia, jazda przez [przełęcz] Semmering była nadzwyczaj interesująca. Miła, szkoda że cię ze mną nie było. Austria jest dla mnie bardzo pouczająca – naród jest wciąż dobry, warstwy wyższe ogólnie rzecz biorąc niewiele warte. Kochaniutki nicponiu, jak się miewasz, bierzesz swoje pigułki? Ucinasz sobie drzemkę po jedzeniu? Nie przemęczasz się? A cóż porabia nasze śliczne dzieciątko, dobra Lalunia. Daj jej specjalnego całusa od jej tatusia na walizkach. Co powiesz o niemieckich nacjonalistach, ależ z nich świnie. – Kochana odbierzesz mnie znów z Monachium. Zatelefonuję do ciebie z Salzburga. Teraz idę na kolację. Potem na zebranie. Kochana, słodka, umiłowana żono, kocham cię tak mocno, ściskam cię i całuję. Twój mąż

W marcu 1930 roku na skutek wewnętrznych waśni rozpadł się kierowany przez socjaldemokratów rząd, mający w Reichstagu oparcie w większościowej koalicji tworzonej przez Partię Socjaldemokratyczną (SPD), liberalną Niemiecką Partię Demokratyczną (DDP), prawicowoliberalną Niemiecką Partię Ludową (DVP) oraz katolickie Centrum. Kolejny gabinet utworzony przez centrowego polityka Heinricha Brüninga nie musiał już – zgodnie z obietnicą prezydenta Rzeszy, Paula von Hindenburga – martwić się o zdobycie większości parlamentarnej. Mógł on bowiem sprawować władzę na drodze rozporządzeń nadzwyczajnych, w oparciu o artykuł 48 Konstytucji, który według ustawy zasadniczej mógł być stosowany tylko w przypadku zagrożenia ładu i bezpieczeństwa publicznego. W skład stworzonej przez Brüninga koalicji weszła m.in. Niemiecka Narodowa Partia Ludowa (Deutsch​nationale Volkspartei,

DNVP). Brüning mógł jednak liczyć na poparcie tylko jej umiarkowanego skrzydła, poparcia odmówili mu bowiem deputowani DNVP z jej radykalnego skrzydła, kierowanego przez Alfreda Hugenberga. Brüning nie miał więc większości w Reichstagu. Już 3 kwietnia 1930 roku SPD i KPD złożyły wniosek o wotum nieufności wobec nowego rządu Rzeszy, odrzucony jednak stosunkiem głosów 252 do 187. Zaskoczeniem w trakcie głosowania było poparcie udzielone rządowi przez DNVP (zapewne stąd określenie „świnie” w liście Himmlera). Gdy w lipcu większość parlamentarna skorzystała ze swoich konstytucyjnych uprawnień i odrzuciła pierwsze nadzwyczajne rozporządzenia (dotyczące kwestii podatkowych), mający pełnomocnictwo Hindenburga Brüning rozwiązał Reichstag i rozpisał nowe wybory parlamentarne na 14 września 1930 roku. Kontakty z Austrią Himmler utrzymywał od co najmniej 1928 roku. Już w styczniu tego roku w liście do Margi pisał o podróży do Braunau i Neumarkt (Górna Austria). Według Kalendarza we wrześniu 1928 roku przebywał w Karyntii oraz w Bruck n/Mur (Styria), a w czerwcu 1929 roku w rejonie Innviertel (Górna Austria). Pod koniec 1929 roku miały miejsce pierwsze próby utworzenia wiedeńskiej eskadry ochronnej SS – inicjatywa, którą Himmler przyjął z zadowoleniem. 1 stycznia 1930 roku Himmler powierzył Walterowi Turzy zadanie utworzenia filii SS w Wiedniu. Polecił ponadto utworzenie kolejnych eskadr SS w „Linzu, Wiedniu, Klagenfurcie i ew. Grazu”, a także zapowiedział, że w kwietniu 1930 roku sam przybędzie do Austrii. Do dziś nie ma przekonującego dowodu na to, że Himmler rzeczywiście wybrał się w tę podróż, choć nie jest to wykluczone (m.in. 4 kwietnia 1930 roku polecił utworzenie dwunastoosobowej grupy SS w Klagenfurcie). W trakcie podróży pociągami po Austrii czytał Judentum und Weltumsturz (1929) Léona de Poncins, którą uznał za „dobrą i interesującą”. Austriaccy narodowi socjaliści, a wśród nich w szczególności karynccy „odnowiciele” – gauleiter Hubert Klausner, Friedrich Rainer oraz Odilo Globocnik – reprezentowali „realistyczną politykę anszlusu”, tj. rozdzielenia nielegalnych działań partyjnych i legalnej pracy narodowej.

Sprawnie kierowana, zdelegalizowana w 1933 austriacka NSDAP powinna być wzmacniana wewnętrznie przez pracę edukacyjną i propagandę, a stosunki z Rzeszą Niemiecką powinny być intensyfikowane. Austriaccy narodowi socjaliści utrzymywali współpracę z Hitlerem, Göringiem i Himmlerem, szczególnie ścisłe kontakty utrzymywali z SS. Jednocześnie przy pomocy pojedynczych „ideologów” próbowali wywalczyć sobie wpływ na władzę w kraju. Przykładem tego było wejście adwokata Arthura Seyß-Inquarta do rządu austriackiego. Seyß-Inquart utrzymywał dobre kontakty z „odnowicielami”, a po anszlusie miał zostać mianowany namiestnikiem Rzeszy w Austrii. To w Grazu, stolicy Styrii, w której Himmler bawił podczas swojej podróży w kwietniu 1930 roku, mieszkał w owym czasie jeden z „odnowicieli”, pochodzący z Karyntii prawnik Friedrich Rainer (1903– 1947). W maju 1938 roku Hitler mianował Rainera gauleiterem Salzburga, a następnie namiestnikiem Salzburga i Karyntii oraz Krainy (Słowenia). Pod koniec 1938 roku Heinrich i Marga Himmlerowie spędzili urlop w Salzburgu, w 1941 roku Rainer zaprosił ich jeszcze na tamtejszy letni festiwal muzyki i teatru. Sumiennym wykonawcą poleceń Himmlera – początkowo w Austrii, a następnie na okupowanych terenach Polski – miał okazać się również przyjaciel Rainera, Odilo Globocnik (1904–1945). Do 1934 roku Globocnik pracował w Klagenfurcie jako kierownik budowy, a równolegle był aktywny w „Karynckiej Obronie Ojczyzny”. Do 1933 roku był szefem propagandy w Narodowosocjalistycznej Organizacji Komórek Zawodowych. Do SS wstąpił dopiero w 1934 roku. W następnych latach zorganizował nielegalną służbę wywiadowczą karynckiej SS. W latach 1938–39 pełnił funkcję gauleitera Wiednia, jednak kompletnie nie sprawdził się w tej roli. Następnie, otrzymując niejako szansę rehabilitacji, przeszedł do Waffen-SS. W późniejszym czasie „Globus” został przez Himmlera mianowany szefem SS i policji w Lublinie, gdzie był odpowiedzialny za masowe mordy na polskich Żydach. Również w Grazu mieszkał w tamtym czasie równy wiekiem Rainerowi i Globocnikowi prawnik Ernst Kaltenbrunner (1903–1946). Pochodził

z Ried w regionie Innviertel. Z czasów szkolnych w Linzu znał Adolfa Eichmanna (1906–1962), którego przełożonym miał zostać w Służbie Bezpieczeństwa; na studiach musiał też poznać Rainera, gdyż obaj ukończyli studia prawnicze w Grazu w 1926 roku. Jako członek paramilitarnej grupy „Austriacka Obrona Ojczyzny” Kaltenbrunner przez lata walczył o przyłączenie Austrii do Rzeszy Niemieckiej. W 1930 roku (niewykluczone, że po wzięciu udziału w wiecu partyjnym) przeszedł do NSDAP i szybko zyskał sobie opinię obrońcy więzionych członków partii. W roku 1931 wstąpił do SS, od 1935 roku był tajnym dowódcą sekcji SS w Linzu, od 1938 roku dowódcą sekcji SS Dunaj oraz Wyższym Dowódcą SS i Policji Dunaj, a także deputowanym do Reichs​tagu. W 1943 roku, jako następca Heydricha, przejął funkcję szefa Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy oraz Służby Bezpieczeństwa. Po wkroczeniu wojsk niemieckich na terytorium Austrii 12 marca 1938 roku Himmler był jednym z pierwszych narodowosocjalistycznych dygnitarzy, którzy wylądowali na lotnisku w Wiedniu. Powitali go tam m.in. Kaltenbrunner, Rainer i Globocnik (zob. również komentarz do Dziennika Margi z 1938 roku). Hotel Sanssouci Linkstr. 37, przy Dworcu Poczdamskim81 Berlin Z 9, 2.5.1930 Moja ukochana ponad wszystko, słodka, mała kobietko! Taki byłem wczoraj smutny, gdy usłyszałem, że płaczesz. Biedny, biedny nicponiu! Tak bardzo chciałbym być teraz w domu obok ciebie. W poniedziałek przyjeżdżam na pewno. Jest tu wiele do omówienia, ale marnuje się też dużo czasu. Jutro jedziemy do Poczdamu, Werderu i dalej do Lipska i Altenburga, gdzie przenocujemy. W niedzielę w południe jesteśmy w Bayreuth, gdzie będzie przemarsz. W poniedziałek w końcu w domu. Kochanie, tak bardzo za tobą tęsknię, ale nicponiu, nie smuć się już więcej, myśl ciągle o tym, jak bardzo cię kocham. Ojca82 zastałem samego w domu, niezmiernie ucieszył się z mojej wizyty i otworzył przede mną swoje serce. Latem prawdopodobnie przyjedzie sam. Kochanie, dobra, daj Laluni całusa od jej tatusia.

A ciebie, moja słodka, ukochana kobieto przytulam, kocham cię, twoją czystą duszę i twoje piękne, kochane ciało. Twój mąż Hotel Deutsches Haus – Coburg Coburg, 30.5.1930 Ukochana ponad wszystko, dobra, mała kobietko! Teraz jest g. 5 po południu. O g. 3 przyjechałem z Pressig – kiedyś ci o tym opowiem. W środę w nocy przyjechałem do Kronach. Szybko zasnąłem. O g. 7 pobudka. Od g. 8 do wpół do 10 nieprzyjemna narada (pyskówka). Od wpół do 10 do 12 wmaszerowaliśmy razem z SS na górę i ćwiczenia. Potem szybko obejrzałem wspaniały kronacherski zamek. W 5 minut zjadłem obiad, potem przemarsz przez miasteczko. Od 4.30 do 5 narada z Führerem. Od wpół do 5 do wpół do 7 rozmowy w cztery oczy poświęcone poszczególnym sprawom (kary). O wpół do 7 autem do Coburga, tam aż do 9 dość trudna rozmowa. Dużo nerwów. O 9 autem znów do Kronach, a z Kronach do Pressig. Otworzyła Frieda i musiałem zostać83. Bardzo się ucieszyła. Spałem wyśmienicie. Dzieci miał[y] nieopisaną radość. Frieda i dwójka małych przyjadą po Zielonych Świątkach na 8 dni, Franz może na 2. Załączam ofertę na masło. Frieda kupuje tam 1 funt za 1,49–1,60 M. Wysyłka w paczkach 4, 5, 6-funtowych – a więc nieźle. Po południu znów pojechałem do Coburga. Przemawiam tu dziś wieczorem. A ty, dobre kochanie, jak się miewasz? List dostaniesz w poniedziałek, tak byś przed południem miała coś od złego mężczyzny. Od tatusia w podróży moc pozdrowień i całusów dla ciebie i ukochanej Laluni. Obie was kocham bezgranicznie. Twój mąż

Położony w północnej Bawarii Coburg począwszy od „Dnia Niemieckiego” w październiku 1922 roku był przyczółkiem narodowych socjalistów. Wtedy to do miasta, w asyście swoich zwolenników, przybył pociągiem specjalnym Hitler. I choć w trakcie przemarszu przez miasto jego SA dopuściła się aktów przemocy i wandalizmu, Hitler mógł uznać

uroczystości za duży sukces propagandowy. W czerwcu 1929 roku właśnie w Coburgu udało się NSDAP po raz pierwszy w Niemczech zdobyć większość w radzie miasta. W 1930 roku NSDAP musiała zmierzyć się z wewnętrznymi konfliktami politycznymi. Pod koniec maja doszło do gwałtownego sporu pomiędzy Hitlerem i Otto Straßerem, w wyniku którego na początku lipca Straßer, głosząc hasło „Socjaliści opuszczają NSDAP”, wystąpił z partii. Dodatkowo partia wkroczyła w etap kampanii wyborczej. Za sprawą szkoły mówców liczba agitatorów NSDAP zwiększyła się do około 1000. W memoriale Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Prus stwierdza się, że niemal nie było dnia, w którym nawet w najodleglejszych powiatach nie odbyłoby się kilka spotkań z udziałem narodowosocjalistycznych agitatorów. Mówcy dysponowali solidnym warsztatem, a podejmowanymi tematami potrafili dotrzeć do słuchaczy. Według obserwacji policji ich wystąpienia odbywały się zawsze w salach szczelnie wypełnionych widownią, która oklaskami nagradzała słowa agitatorów. Oprócz deputowanych do Reichstagu, w Saksonii wybierani byli również posłowie do landtagu. Jak dowodzą listy, w związku z kampanią wyborczą w tamtym czasie Himmler był nieustannie w rozjazdach. Pierwszym sygnałem przyszłego sukcesu NSDAP były wybory do saksońskiego landtagu 22 czerwca 1930 roku. Najsilniejszą frakcją w dalszym ciągu pozostała SPD, która zdobyła 33,4% głosów. Nieznaczny wzrost odnotowali również komuniści. Ale prawdziwym zwycięzcą wyborów zostali narodowi socjaliści, którym udało się poprawić swój wynik wyborczy z niecałych 5 do 14,4%, przede wszystkim kosztem partii mieszczańskich. Meißen [Miśnia], 19.6.1930 Ukochana, słodka, najdroższa mała kobietko! Bez przerwy widzę twoją dobrą, kochaną twarzyczkę i dobre oczy. Kochanie, tak bardzo dziś chciałem, żebyś była obok mnie. Ale zmieniłem zdanie, bo ta podróż jest okropna. We wtorek w południe pojechałem z Plauen do Chemnitz, tam prędko napisałem ci pocztówkę. Potem dalej, w 4 godziny z Chemnitz do Neuhausen, Rudawy, przez cały czas wąskotorówkami, w skwarze i z katarem. We wtorek wiecz.[orem] przemawiałem w Deutsch Neudorf, na małym, ale

interesującym spotkaniu, wieś leży w Rudawach, minutę drogi od granicy. Wczoraj w południe z Neuhausen do Drezna, dokąd dotarłem o godz. 13. Zjadłem obiad, a potem przez 3 godziny oglądałem wystawę o higienie, interesująca, ale czuje się silne wpływy żydowskie, i nie zabrałem się już do pisania, z Drezna znów ciuchcią do Gaußig niedaleko Bautzen [Budziszyn]. Małe spotkanie z rolnikami. Dziś rano na dworzec, upał niemiłosierny, katar ustępuje. W południe przyjechałem do Meißen. Golenie, zmiana odzieży, obiad. Potem zwiedziłem wspaniałą katedrę i [zamek] Albrechtsburg, przepiękne. – Wieczorem przemawiałem w okolicy, w pewnej wiosce, jutro przed południem zamierzam obejrzeć manufakturę, w południe jadę do Lipska, jutro przemawiam w okolicy. Jutro przed południem idę jeszcze raz na pocztę, dziś nie mam jeszcze nic od złej, ukochanej żony. Wysłałem paczuszkę z brudną bielizną i gazetami. A jak się miewasz mój biedny skarbie? Jeśli dobra główka wciąż boli, odpoczywaj porządnie w tym upale i nie przepracowujże się (odpoczywaj szczególnie w te dni). Cóż porabia nasze słodkie dziecię, czy jest grzeczne czy brudzi w swoim łóżeczku, och, ale [się] ucieszę, kiedy znów będę z Wami moi kochani. Jak też wygląda ogród – susza jest straszna. Kochany nicponiu nie zapomnij dać kosy do naprawy i nie zapominaj o pigułkach! Muszę już kończyć mój kochany aniołku, kolacja i zebranie. Mam nadzieję, że dobrej Trude84 podoba się u nas, pozdrów ją mocno; jest mi bardzo przykro, że nie ma mnie w czasie jej wizyty. Całuję cię miła najdroższa i dziecię. Twój mąż Bad Salzungen 19.7.30 Dobra, kochana mała kobietko! Punktualnie rano wyjechaliśmy przez Augsburg-Donauwörth-Nördlingen. W Nördlingen obejrzeliśmy wspaniałą gotycką katedrę, a potem w dalszą drogę do Schillingsfürst, gdzie przyjęto nas bardzo dobrze, tam w radio usłyszeliśmy wiadomość o rozwiązaniu Reichstagu to prawdziwy sukces; w sierpniu wypadnie kilka dni urlopu a później cały [nieczytelne] 85 kochanie niech się nie smuci. Z Schillingsfürst dalej przez Würzburg, Kissingen, Meiningen do Bad

Salzungen, tutaj spokojnie przenocowaliśmy. Pogoda znów jest kiepska. Zaraz ruszamy dalej. Moje najdroższe kochanie, mój mały nicponiu Całuję cię i kocham, twój mąż. Pozdrów ode mnie Lalunię. Lehsan86, 21.7.30 Ukochana, najdroższa mała kobietko! Wczoraj nie miałem czasu, żeby napisać, ta podróż autem jest piekielnie wyczerpująca. Przede wszystkim, nicponiu, jak się obie miewacie, wciąż widzę obie Wasze kochane twarzyczki, myślę o Was i podczas tych wszystkich pięknych godzin chciałbym, żebyście mogły być przy tym. W sobotę rano z Bad Salzungen przez Eisenach, Las Turyński, Getyngę pojechaliśmy do Hanoweru. W Einbeck szybki obiad. Przyjazd do Hanoweru o 14.30, potem aż do późna w nocy narady z Führerem i apel SS. O godz. 8 rano w niedzielę z Hanoweru przez Uelzen, Lüneburg, Hamburg do Itzehoe – Lockstedter Lager87. Także i ta podróż była wspaniała pod względem widoków, ale było zimno i padało. Mój Boże, jakież te Niemcy są piękne. W Lockstedter Lager narada z Führerem i apel SS. W SS wspaniały materiał ludzki. O g. 18 z Waldeckiem88 samochodem do Neumünster, stamtąd pociągiem do Eutin, skąd znów zabrano nas samochodem. W zamku i we wsi Lehsan duże poruszenie, gdyż odbywały się tam właśnie wielkie zawody konne. Serdeczne przyjęcie. Dziś pobudka o godz. 9, kąpiel. Potem śniadanie. Jest tu 4 dzieci Herzogów i 2 dzieci Schaumburgerów (których znasz), możesz sobie wyobrazić, jakie robią zamieszanie89. Dużo politykowaliśmy. – W środę w Münsterze w W.[estfalii] spotykam się z Osafem. Jutro napiszę znowu. Raczej na pewno wrócę do domu wcześniej. A więc moja dobra, cieszę się, że dobra żona z pewnością napisze dziś list, który otrzymam w Heidelbergu. Kochana, najdroższa, całuję ciebie i Laleczkę. Twój mąż

Pozdrowienia dla Schönbohmów.

Położony na północ od Hamburga poligon Lockstedter Lager był w czasach Republiki Weimarskiej miejscem spotkań prawicowych ekstremistów i uchodził za kolebkę szlezwicko-holsztyńskiej SA. Wielu funkcjonariuszy szlezwicko-holsztyńskiej NSDAP uczestniczyło w organizowanych na terenie Lockstedter Lager kursach paramilitarnych. Waldtr.[udering] 23.7.[1930] Dobre kochanie! Żadnych wieści od Ciebie. Czekałam dziś na list, ale na próżno. Przyszedł tylko list z Salzungen. Byłam w Monachium i przeczytałam [w gazecie] o rozwiązaniu [Reichstagu]. Cieszę się z powodu ruchu. Gau[leiter] Loeper90 pytał już kiedy i gdzie będziesz przemawiać. Zatrzymałam ten list. Poza tym przyszły tylko rachunki. Kiedy wracasz? Mam nadzieję, że w piątek. Kiedy wreszcie nie będziesz musiał jechać z Hallermannem. Jesteś potrzebny tutaj, a pojechać możesz równie dobrze po wszystkim. Pracujemy ciężko na drogach. Tutaj nic nowego. Ale wspaniały wrzesień. Nikt się nie zaanonsował. Pozdrawiam i całuję Cię 1000 razy. Twoja Marga Hamburg, 23.7.30, g. 4 po poł.[udniu] Ukochana nad wszystko, najdroższa mała kobietko! Wczoraj zły człowiek i tatuś nie napisał. Do g. 9 wieczorem był na polowaniu, ustrzelił czaplę i mało co nie trafił kozła sarny. Przedwczoraj kąpałem się w morzu, wczoraj spałem do g. 10. Codzienne politykowanie do g. 2 w nocy ze wszystkimi możliwymi dowódcami Stalowego Hełmu i Landvolku itd. Myślę, że możemy tu mówić o dużym sukcesie. Dziś w południe o g. 12 wyjechałem z Eutin i o g. 8 wieczorem dotrę do Münster w W.[estfalii] (przez Lubekę, Hamburg, Minden) w Münster spotkam się z Osafem. Kochana, dobra, nie rozpaczaj i nie bądź smutna, zły człowiek przecież wkrótce przyjedzie. Tak się cieszę na spotkanie z tobą i Laleczką.

Właśnie mijamy hamburski port, w okolicy stoją całe kwartały nowych bloków, prawdziwe żydowskie koszary. Kochanie dobre, ponieważ prawdopodobnie w sierpniu nie będę [mógł] wziąć dłuższego urlopu, wezmę sobie w międzyczasie 1 dzień, żebyśmy mogli dokończyć pracę w naszym ogrodzie. A więc nie smuć się. Całusy, pogłaszcz ode mnie naszego łobuziaka. Mam cię przed oczami, ściskam cię i całuję Twój mąż Lipsk, dw. głów. [dworzec główny] 20.8.30, g. 9 Słodka, kochana, droga mała kobietko! Jadę z Weimaru do Berlina i jestem tu przejazdem, mam tu godzinę postoju i przed chwilą zjadłem parę pasztecików. – Kochany, kochany łobuziaku, gdybyś mogła być obok mnie! – Jak się miewasz, mam nadzieję, że dobrze. Nie przemęczaj się i zawsze po jedzeniu ucinaj sobie drzemkę – i regularnie bierz swoje pigułki, nicponiu. Cóż też porabia nasza Laleczka, słodki brzdąc. Jak ja Was obydwie kocham! Teraz powiem parę słów co u mnie. We wtorek o 20.20 dotarłem do Drezna, od razu do hotelu „Angermann”, gdzie jak zawsze mieszkało mi się bardzo dobrze. Wieczorem aż do g. 12 narady, były naprawdę zadowalające. W środę rano jeszcze w landtagu, o 10.30 wyjazd do Weimaru, popracowałem, poczytałem. W Weimarze o 14.29. Odebrał mnie Schirach i pojechaliśmy do niego. Przyjęto mnie niezwykle serdecznie91. 16–19 dyskusje, i te były zadowalające. Kolacja u Schirachów. G. 22 spotkałem się z [?] i posłem w [Białym] „Łabędziu” (jej stałym gościem był Goethe). O g. 1 w domu. Dzisiaj niestety na nogach już od g. 6. O 7.20 odchodził mój pociąg Lipsk– Berlin, połączenie jest tu okropne. W Berlinie mam być o wpół do 2, mają na mnie czekać. Pogrzeb jest o g. 4, przebiorę się w biurze i dopiero potem idę do Reifschneiderów. Moja dobra, tak bardzo martwię się o ciebie, będzie dobrze, ale jeśli nie, nie popadaj w zwątpienie. Ty dobry, dobry nicponiu! Niedziela poniedziałek jadę na wyprawę łupieską. Z Berlina napiszę do ciebie znów i tam dostanę coś od dobrej żony. Kochana, najdroższa, całuję ciebie i małego łobuziaka.

Twój mąż.

Zarówno krajowa, jak i zagraniczna prasa przyjęły wyniki wyborów do Reichstagu z 14 września 1930 roku z zaskoczeniem i niedowierzaniem. „Paris Midi” napisał: „Niemcy zostały politycznie zatrute”. Podczas gdy SPD, która wprawdzie utraciła część głosów, pozostała najsilniejszą frakcją w Reichstagu, a KPD z 13,1% poparcia poprawiła rezultat z ostatnich wyborów, obóz mieszczański poniósł dotkliwe straty. Sukces wyborczy NSDAP przewyższył jej własne oczekiwania. Liczba zdobytych głosów wzrosła z 800 tysięcy do 6,4 miliona, co przełożyło się na 18,3% poparcia. Tym samym NSDAP od razu stała się drugą największą partią w parlamencie, wprowadzając do Reichstagu 107 deputowanych. Było to istne polityczne trzęsienie ziemi, o rozmiarach do tamtej pory w dziejach niemieckiego parlamentaryzmu jeszcze nie notowanych. Jednym z nowych deputowanych do Reichstagu był Heinrich Himmler. W Reichstagshandbuch z 1930 roku został on wymieniony jako „agronom dyplomowany” i „właściciel niewielkiej hodowli drobiu”. Podobnie jak wszyscy narodowi socjaliści, również i Himmler żywił w stosunku do demokracji i jej instytucji (w szczególności do „magla” – parlamentu) wyłącznie pogardę i jako deputowany angażował się w prace Reichstagu jedynie na tyle, na ile było to absolutnie konieczne. Godziny, które musiał spędzać w Reichstagu, były dla niego zasadniczo „jałową” stratą czasu: „zmarnowany czas” (list z 15.10.1930). Z drugiej jednak strony bez skrupułów korzystał z przywilejów, jakie wiązały się z życiem parlamentarzysty: wysokiego uposażenia, immunitetu oraz prawa do bezpłatnych przejazdów koleją, co – biorąc pod uwagę jego liczne podróże – znacznie odciążało partyjną kasę. Krótko po swoim wejściu do Reichstagu Himmler opublikował pismo o ideowym tytule Der Reichstag 1930. Das sterbende System und der Nationalsozialismus („Reichstag 1930. Umierający system a narodowy socjalizm”, Monachium 1931). Reichstag, Berlin NW, 14.10.1930 Deputowany Mój najdroższy aniele!

Zły człowiek nie mógł wczoraj już niczego wysłać. Kartę napisałem podczas posiedzenia frakcji, ale trwało ono potwornie długo. Wieczór u Reifschneiderów; nie zawsze mogę się u nich zatrzymać; on się boi z powodu Żydów. Ale mimo to są nieskończenie mili i dobrzy […] Ty moja najdroższa, dobra, teraz pora na pocztę. Całuję cię i kocham cię, ty kochana mała kobietko, i Laleczkę. Twój mąż Wyrazy uszanowania od Stegmanna92 Waldtrudering 14.10.[1930] Mój drogi! Wczoraj byli tu Sch.[önbohmowie] i powiedzieli mi, że dzisiaj nie ma [obrad] Reichstagu, ale Ty chyba nie przyjedziesz szybko do domu. Zastanawiam się. Dziś nasłuchuję i dziwię się. Przed południem pracowaliśmy ciężko w ogrodzie, bo pogoda jest bardzo ładna, o godzinie 3 położyłam się i chciałam się zdrzemnąć. Wtedy zadzwonił dzwonek u drzwi, zerkam, a tam pani Schwarz i siostrzenica Hitlera93. Zupełnie odebrało mi mowę. Wypiliśmy kawę w miłym nastroju i wtedy przyszła pani Bäumel. I gdy oglądałyśmy zagrodę dla bydła, przyszli Sch.bmowie żeby mi powiedzieć, że w Berlinie doszło do rozruchów. Ale Ty jesteś bezpieczny? Dopiero teraz przyszło mi do głowy, że pani Schö. przyszła być może dlatego, ale ona nie napomknęła o tym ani słowem. Niedorzeczność. Było naprawdę bardzo miło. Teraz zapada wieczór. Mam ochotę dużo czytać i iść wcześnie do łóżka. Jutro będzie fen, bo znów odczuwam ucisk w głowie. W ogrodzie zabieramy się za wykopywanie malin. Straszna robota. Chwastów tyle, że nie da się tego opisać. Napisz jak najprędzej. Jutro muszę mieć list od Ciebie. Byłeś u rodziców? Dostałeś gruszki? Byłeś u Lydii i Berty?94. Oddałeś poduszkę? Dziś napiszę jeszcze do Fridy. Pomyśl o obu deszczułkach i motyce. Kassler[?]? Zaraz będzie kolacja. Laleczka jest śmiała, żywa i radosna. Serdeczne pozdrowienia dla Elfriede. Jeśli nie przyjedziesz w tym tygodniu, w piątek pojadę z Schönbohmami do M. [onachium]. Wydaje mi się, że jeżdżą tam co tydzień. Z panią Sch. chcemy pospacerować sobie po mieście. Poza tym ciężka praca w ogrodzie. Jutro po południu być może w lesie.

Bądź zdrów mój dobry. Odezwij się. Kiedy przyjeżdżasz? Pozdrowienia i całusy – Twoja Marga Berlin NW 7, 15.10.1930 Umiłowana, dobra mała kobietko! Dziś o 9.30 wróciłem z Frankfurtu nad O. do Berlina i zaraz na pocztę nadać pieniądze; wczoraj naprawdę się nie udało, potem strzyżenie włosów, potem do Reifschneiderów. Ogolony, wykąpany, przebrany, z panią Reifschneider jedliśmy śniadanie gdzieś do wpół do 12. Potem do Reichstagu, tam różne narady. – A poza tym, wyobraź sobie, jest tam komunistyczna deputowana nazwiskiem Himmler (Chemnitz)95. Zjadłem w Reichstagu o g. 3 rozpoczęło się posiedzenie i o g. 7 jeszcze się nie zakończyło. Wybory prezydium. Jest okropnie. Marnotrawstwo czasu. O g. 7 czmychnąłem stamtąd i szybko autem na dworzec Lehrter. Zjadłem już w pociągu. O 20.35 przyjadę do Stendal, gdzie od razu mam zebranie. Posiedzenie Reichstagu trwa niestety do soboty, co będzie później, nie można jeszcze powiedzieć. Kochany nicponiu, tak bardzo się ucieszę, że znów będę przy tobie. Kochana, znów będzie nam tak cudownie, znów będziemy tak ogromnie się kochać. Pozdrów i ucałuj ode mnie małą Laleczkę, słodkiego szkraba. A ty wypocznij dobrze, żeby dobra główka już nie bolała i żebyś była rześka. Kiedy przyjadę, od razu zabierzemy się za płot; tak bardzo się cieszę, że znów będę u siebie. Najdroższa, słodka kobieto, całuję cię i kocham Twój mąż. Reichstag, Berlin NW 7, 17.10.1930 Deputowany Moja dobra mała kobietko! Właśnie jest 12 w nocy, a ja dopiero co wróciłem od rodziców, którzy ślą serdeczne pozdrowienia. Tak bardzo się ucieszyłem, gdy dotarł list od ciebie i tym większe było moje rozczarowanie. Kochana, kochana, takich listów nie powinno się pisać. Gdy odjeżdżałem,

zrobiłaś, kochane dziecko, uwagę o wydawaniu pieniędzy, która bardzo mnie zabolała, a dzisiaj ten list. – Kochana, nie rozumiem cię, co ma znaczyć ten list. Czy żałujesz dziś, że się pobraliśmy, i czy niedole, które dziś [?] uważasz naprawdę za tak duże, że mogą przyćmić i zniszczyć nasze wielkie szczęście, które jak uważałem i uważam jest naszym udziałem. – A może straciłaś wiarę we mnie, w moją miłość i troskę. Być może Reichstag jutro w nocy przerwie obrady, tak więc będę mógł wrócić do domu w niedzielę wieczorem albo w niedzielę w nocy. Całus dla Laleczki. Mała kobietko, tak bardzo cię kocham i jestem bardzo, bardzo smutny Twój mąż

List Margi, do którego nawiązuje Heinrich, nie zachował się. Od chwili sukcesu wyborczego i otrzymania przez Heinricha Himm​lera mandatu deputowanego Reichstagu ich sytuacja materialna wprawdzie wyraźnie się poprawiła, ale Marga zostawała teraz jeszcze częściej sama niż poprzednio. Być może w zaginionym liście dała ona wyraz swojej frustracji z tego powodu. Reichstag, Berlin NW 7, 22.1.1931 Deputowany Moja słodka, ukochana, dobra! List dotrze wprawdzie jednocześnie ze złym człowiekiem, ale teraz pomiędzy g. 10 a 11 wieczorem mam dla siebie godzinę i wtedy muszę szybko porozmawiać chwilkę z moim kochaniem. – Ocena szefa była entuzjastyczna, tak samo oddźwięk w kierownictwie Związku Włościańskiego96. – Dzisiaj ciąg dalszy, szef przybył wcześniej, a narada potrwała do g. 1. Kochanie, jutro znów będę przy tobie, ty dobra, dobra, a potem czeka nas piękna niedziela. Moja kochana kobieto, całuję cię i kocham cię. Twój mąż Dodatkowy całus dla Laleczki

Kalendarz kieszonkowy Z wpisów ze stycznia 1931 roku wynika, że w tym miesiącu Himm​lerowie

spędzili dużo czasu wspólnie i prowadzili ożywione życie towarzyskie. Na początku nowego roku wybrali się na koncert, a następnie gościli znajomych. 4 stycznia obejrzeli wystawę królików, potem wybrali się z wizytą do Brugerów w podmonachijskim Harlaching. Już w 1925 roku völkistowski pisarz Ferdinand Bruger po raz pierwszy zaprosił Heinricha Himmlera w charakterze mówcy na wiec w Dolnej Bawarii. 6 stycznia zjawił się u nich z wizytą „dziedziczny książę Waldeck z rodziną”, 10 stycznia gościli „panią dr v. Scheubner oraz pannę Wolf”. Od 1929 roku Johanna Wolf była sekretarką w okręgu partyjnym Dolna Bawaria-Górny Palatynat. Była podwładną m.in. Gregora Straßera i Rudolfa Hessa, od 1933 pracowała w berlińskiej kancelarii partii, później w adiutanturze Hitlera. 15 stycznia Heinrich i Marga wybrali się na odczyt narodowosocjalistycznego eksperta z dziedziny rolnictwa, Richarda Walthera Darré, 19 stycznia byli na kolacji u rodziców Himmlera, na której świętowali 65. rocznicę urodzin Anny Himmler. Krótko potem Himmler musiał na kilka dni pojechać do Berlina, ale już w niedzielę 25 stycznia ponownie spędzali wspólnie czas w gronie znajomych: w ciągu dnia gościli Gerdę Schreiner z Plattling i Irmgarda Höfla z Apfeldorfu, a wieczorem wybrali się z wizytą do dr. Ebnera i jego żony w Kirchseeon. Gregor Ebner, praktykujący lekarz i przez pewien czas lekarz rodzinny Himmlerów, od 1930 roku był Ortsgruppenleiterem w Kirchseeon i okazjonalnie wygłaszał w powiecie Ebersberg prelekcje na temat spadku liczby urodzin. W 1936 roku został lekarzem naczelnym pierwszej placówki Lebensbornu w Steinhöring niedaleko Kirchseeon. 30 stycznia, krótko przed ponownym, dłuższym wyjazdem Hein​richa Himmlera do Berlina, Heinrich i Marga wybrali się jeszcze na wykład narodowosocjalistycznego architekta Paula Schulze-Naumburga na monachijskim Uniwersytecie Technicznym. Reichstag, [Berlin przekreślony] Deputowany, Waldtrudering, 12.2.1931 Moja słodka, ukochana, mała kobietko! Jest g. 11 wieczorem, wracam właśnie ze spotkania u Wag​nera na temat

referendum97 i siedzę sam w naszym salonie98. Ach kochana, jak wielki robi się ten mały dom, gdy jest się samemu i gdy nie ma w nim ukochanej małej kobietki i słodkiej małej córuni. Łobuziaku, ależ twój surowy mąż za tobą tęskni. Jutro nie jadę na polowanie. Wyobraź sobie tylko, to okropne, dr SchreinerPlattling, ojciec Beppi, przedwczoraj niespodziewanie zmarł, pogrzeb będzie w sobotę po południu na Cmentarzu Leśnym99. Biedna rodzina! Być może na polowanie pojadę w sobotę wieczorem. W domu wszystko w najlepszym porządku, kury niosą się bardzo dobrze, od 3.2. zniosły już 31 jaj. Reksia znów nie ma młodych. Malarz uwinie się do poniedziałku, jak do tej pory robi bardzo dobrą robotę. Dziś mocno śnieżyło, odwiedziłem też już Straßera. U niego wszystko bardzo dobrze. Jako bardzo, bardzo dobry mąż wysłałem do ciebie „Die Sterne”100 jako druk. Biurko znów jest doprowadzone do ładu. A zatem moja ukochana najdroższa, dobrej nocy. Od dziś za 8 dni będę obok ciebie, tak się cieszę. Pozdrów proszę rodziców i Elfriede. Całuję cię moja dobra i Laleczkę. Wasz tatuś. Reichstag, [Berlin przekreślony] Deputowany, Waldtrudering, 15.2.1931 Moja najdroższa, ukochana, mała kobietko! Twój zły człowiek ma za sobą dwa kiepskie dni. W piątek wieczorem zziębnięty położyłem się do łóżka, całą sobotę przeleżałem w wyrku i wstałem dopiero dziś rano; historia z jelitami z całym dobrodziejstwem inwentarza, taka jak podczas naszego wesela, a teraz Bogu dzięki znowu. Na pogrzeb dr Schreinera nie mogłem też niestety pójść. A teraz uważaj, dobre kochanie, niewykluczone, że 22 Reichs​banner faktycznie uderzy i wtedy wolałbym mieć Was kochane tutaj. Nakreśliłem następujący plan kampanii: w środę i czwartek przemawiam w Saksonii. W czwartek w nocy jadę do Berlina, przyjazd na miejsce 7.35. Spotkamy się na Dworcu Szczecińskim, skąd o 8.35 odjeżdża nasz pociąg. Po południu wracamy z powrotem ze Stargardu. Wieczorem, tak jak się umówiliśmy, idziemy do „Vaterlandu”101, śpimy porządnie do sobotniego ranka

i wieczorem jedziemy do Monachium, dokąd docieramy w niedzielę rano. Napisz mi więc ekspres albo zadzwoń do mnie we wtorek, o g. 8 wieczorem jestem w domu. Malarz skończył pracę, zrobił pięknie co do niego należało. – Kochanie nie zapomnij o preparacie na wątrobę i zaopatrz się w gumowy termofor. – Najdroższe kochanie, mąż tak bardzo się cieszy, że znów będzie obok ciebie. Pozdrów pięknie wszystkich, dla Laleczki specjalny całus. Kocham cię i całuję bez końca twój mąż

Reichsbanner był ponadpartyjną, choć ideologicznie socjaldemokratyczną organizacją ochronną, określającą się jako związek walki w obronie republiki i przeciwko wrogom demokracji, zarówno z prawej, jak i lewej strony sceny politycznej. Od momentu sukcesu wyborczego NSDAP we wrześniu 1930 roku Reichsbanner próbował stanowczo przeciwstawiać się terrorowi ulicznemu w wykonaniu bojówek SA. Na 22 lutego 1931 roku, którego to dnia zgodnie z obawami Himmlera Reichsbanner miał „uderzyć”, przypadała siódma rocznica jego powstania. Tego dnia po raz pierwszy odbył się przemarsz paramilitarnych formacji ochronnych. Berlin, 27.3.1931, g. 19 Moja ukochana ponad wszystko, dobra kobieto! Jestem potwornie zmęczony; o g. 20 zaczyna się ostatnia „narada”. W Gotha olśniewający sukces. U Schulze [właśc. Schultze] Naumburga było wspaniale. Następnym razem powinnaś pojechać ze mną. W nocy do Gdańska, ale się cieszę, że się wyśpię. I cieszę się, że znów będę z Wami. Tak często mam przed oczami ciebie i Laleczkę. – Paczkę dla dziewczynek już oddałem. Teraz muszę już kończyć. Moc, moc nieskończenie serdecznych pozdrowień i całusów, dla ciebie najdroższa i dla dzieciątka Wasz tatuś Hamburg, 6.5.1931 Mój kochany, miły łobuziaku! Dotarliśmy szczęśliwie na miejsce. Rozmówiłem się z szefem jak należy. Noc była jednak za krótka. Czekał już tu na nas samochód. – Pojadłem, ostrzygłem

włosy, wykąpałem się, ogoliłem, kilka sympatycznych rozmów, służbowa poczta, a teraz piszę do ciebie, moja dobra, kilka słów. Wypiję jeszcze herbatę i autem do Eutin na zebranie. Jutro jadę do Hanoweru, a w nocy do Berlina. Dużo, dużo serdecznych całusów dla ciebie dobre kochanie i naszej „małej” córuni. Twój mąż Reichstag, Delmenhorst, 9.5.1931 Deputowany Dobra, kochana, słodka mała kobietko! A więc wszystko poszło wczoraj pomyślnie; trwało to cały dzień, było wyczerpujące, ale dzięki Bogu nie wydarzyło się nic złego. Z Eutin 7-go w czwartek przed południem pojechałem samochodem do Hamburga, a potem pociągiem do Hanoweru. Tam wieczorne zebranie i apel SS. O 3.10 pojechałem do Berlina, gdzie dotarłem o g. 7 rano. Noc w przedziale 1 klasy była trochę za krótka. W Berlinie odebrano mnie z dworca, od razu objechałem zabezpieczenia; potem o 8.30 do wytwornego hotelu „Kaiserhof” przy pl.[acu] Wilhelma, na miejscu mnóstwo ludzi. Wykąpałem się, zjadłem śniadanie, poczekałem na rozpoczęcie procesu. Wreszcie o g. 20 z Röhmem i Aug.[ustem] Melh.[?] na kolację. Dziś rano o 8.40 przyjechałem tutaj do Delmenhorst przez Bremę. Szef przyjedzie wieczorem samochodem. Wszystko ustalone. Przebrałem się. Kolacja. Potem na zebranie. Jutro napiszę znowu. moja dobra całuję cię i kocham bezgranicznie. twój mąż

Himmler wybrał się na jeden dzień do Berlina, gdyż 8 maja 1931 roku miał tam rozpocząć się tzw. proces „Weltbühne”, w którym oskarżony o szpiegostwo wydawca Carl von Ossietzky został skazany na karę 18 miesięcy aresztu. Wcześniej w jego gazecie „Die Weltbühne” ukazał się artykuł zwracający uwagę na tajne wznowienie zbrojeń przez niemiecką Reichswehrę. Skontrolowanymi przez Himmlera „zabezpieczeniami” byli zapewne esesmani, których rozstawił w pobliżu sali sądowej na wypadek pojawienia się „wichrzycieli”. W 1933 roku Ossietzky został [ponownie] aresztowany; zmarł w 1938 roku w następstwie złego traktowania

w obozach koncentracyjnych, w których był osadzony. Berliński hotel „Kaiserhof”, którego właściciel sympatyzował z nazistami od lat 20., położony był naprzeciwko Kancelarii Rzeszy przy placu Wilhelma. Od lat 20. to w nim Hitler zatrzymywał się najczęściej, gdy zdarzało mu się przebywać w Berlinie. W 1932 roku całe górne piętro hotelu zostało przekształcone w centralę NSDAP. Oldenburg, 12.5.1931 Skarbie, moja ukochana, słodka mała kobietko! – Pomyślisz pewnie, że masz złego męża, bo od 3 dni nic [?] nie napisał102. Ale to nie jest żaden zły człowiek, ale naprawdę dobry, zabiegany, który bardzo często myśli o swoim kochaniu w domu i wciąż pragnie, by to kochanie mogło wszędzie być razem z nim. – Jak się miewasz, tak chciałbym to wiedzieć, ja głupiec. W [2 wiersze nieczytelne] dostałem od ciebie miły list. U mnie naturalnie wszystko dobrze. W sobotę wieczorem było spotkanie z udziałem Hitlera w Delmenhorst, przebiegło bardzo dobrze. W nocy pojechaliśmy do Oldenburga, tam przenocowaliśmy. W niedzielę był duży przemarsz SA w Oldenburgu (rott [rottenführer?]). Kochanie, serce w człowieku rosło, cóż to za wspaniały, nordycki naród, to krynica krwi dla Niemiec. Wieczór spędziłem z moim standartenführerem [?] SS Brun​​sem [?]. Wczoraj, poniedziałek, wyspałem się. O 11.30 pojechałem pociągiem z dr Frankiem103 do Wilhelmshaven, gdzie do g. 15 czekaliśmy na samochód Hitlera. Potem przez 3 godziny zwiedzaliśmy liniowiec „Hannover”, było bardzo interesująco. O g. 7 samochodem do Oldenburga, potem szybko w dalszą drogę do Wildeshausen, gdzie wczoraj razem z generałem Litz​mannem przemawiałem na nadzwyczajnym zgromadzeniu. W nocy z powrotem autem, dziś spałem do g. 9. Pierwsze, co zrobiłem, to napisałem list do kochania, zanadto ciążyło to złemu człowiekowi. Wczoraj wysłałem brudną bieliznę. – Dziś ruszam do Jever, zebranie z udziałem Hitlera. W nocy powrót tutaj. Jutro w dzień również tutaj, wieczorem przemawiam w Lohne. W czwartek w południe będzie zgromadzenie z udziałem Hitlera w Cloppenburgu. Po południu o g. 16 wyjeżdżamy samochodem i mamy nadzieję być w piątek wieczorem w Monachium. Kochanie dobre, zatelefonuj do SS, niech zadbają o to, żeby moje auto w piątek wieczorem gotowe do jazdy stało w Brunatnym Domu, ty kochany nicponiu, ty moja [?] piękna kobieto, tak się cieszę że znów będziesz przy

mnie i znów zobaczę [?]. dla ciebie i Laleczki tysiące całusów twój mąż

Kalendarz kieszonkowy Po powrocie Himmler zabawił w Monachium zaledwie kilka dni, w Kalendarzu pod datą 19 maja figuruje już spotkanie z udziałem Hitlera w Berlinie. Przez resztę miesiąca podróżował po Saksonii, Turyngii, Frankonii, Hesji i Zagłębiu Ruhry, nie zachowały się jednak żadne listy z tego okresu. To, że na początku czerwca przybył do Wiednia, wynika tylko z wpisu na jego Liście lektur. W czerwcu i lipcu ponownie zjawił się w Berlinie. W dniach 5–6 sierpnia przez Berlin pojechał do Hamburga-Altony i Kilonii. 27 września 1931 roku odbyły się w Hamburgu wybory do landtagu. Z Hamburga Himmler na krótko wrócił do Berlina, by zaraz potem, 8–9 sierpnia, ponownie udać się na „naradę z Führerem” do Düsseldorfu. Z tego wynika, że drugie urodziny swojej córki spędził w podróży. Natomiast praktycznie cały wrzesień i pierwszy tydzień października spędził w domu, zanim znów nie wyruszył w dłuższą podróż na północ Niemiec. Z tego wyjazdu pochodzi poniższa wymiana listów. Schwerin, 10.10.1931 Moja ukochana, dobra, dobra żono! Wczoraj o g. 9 wieczorem po długiej, ale zajmującej podróży dotarliśmy do Schwerin. Do Halle prowadził kpt. v. Loeper, z którym dobrze nam się rozmawiało. Ze Schwerin zostaliśmy odebrani autem. Zjedliśmy jeszcze kolację. Wielka księżna104 to znakomicie wykształcona, ujmująca starsza dama. – O g. 11 do łóżka spałem doskonale aż do wpół do 9. Przed południem trochę pospacerowałem nad Schweriner See. Dom leży w pięknym miejscu. Teraz na obiad. O g. 2 jedziemy do Rostocku. Potem wieczorem jadę do Harzburga. Całuję cię tysiąc razy, ciebie i córunię W miłości Wasz tatuś

Z inicjatywy prawicowo-konserwatywnej Niemieckiej Narodowej Partii

Ludowej 11 października 1931 roku w Bad Harzburg doszło do spotkania „narodowej opozycji” na dużym zgromadzeniu, co miało być demonstracją jej determinacji w walce z Republiką Wei​marską. Obok NSDAP w spotkaniu uczestniczyli przedstawiciele Stalowego Hełmu, Ligi Pangermańskiej, Związku Włościan Rzeszy oraz pojedynczy przedstawiciele prawej strony sceny politycznej. Hitler z wyraźnym dystansem odniósł się jednak do pozostałych uczestników zgromadzenia, nie wykazując przy tym większej chęci do współpracy. Z prowokacyjnym lekceważeniem dał do zrozumienia, że będzie dążyć do bezwarunkowego przywództwa wewnątrz obozu prawicowego. Samodzielność ruchu narodowosocjalistycznego zademonstrował tydzień później w Brunszwiku wobec 104 tysięcy funkcjonariuszy SA i SS, uczestniczących w największym do tamtego czasu zgromadzeniu narodowych socjalistów. „Der Bundschuh” Biuletyn dla budzącego się niemieckiego chłopstwa redakcja: Heinrich Himmler, Waldtrudering, Monachium-Land VIII druk i wydawca: „Der Donaubote” Ingolstadt Waldtrudering, 11.10.31 Mój kochany, dobry! Obie jesteśmy zdrowe i w dobrym nastroju. Laleczka jest bystra i urocza. Przy tej wspaniałej pogodzie jesteśmy dużo na zewnątrz. Wczoraj po południu zatelefonował Klußmann i przez niego dowiedziałam się, że powstał nowy gabinet. Jeśli nie będzie Reichs​tagu, list wróci. […] W czwartek będę bić moje gęsi, nie mam [już] paszy. – Jak też poszło w Harzburgu!? I co poza tym się wydarzy? Jak to dobrze dla mnie, że ten Kl. [ussmann] chciał z Tobą rozmawiać, ter[az] przynajmniej wie się co nieco. Mam nadzieję, że wkrótce napiszesz. Dużo szyję, gdyż do czwart[ku] muszę skończyć. Pomyśl o pieniądzach. – Tak chciałabym być przy tych wszystkich wie[lkich] wydarzeniach. Mam jeszcze ciągle nadzieję, że wkrótce tak będzie. [W] radio poinformowali, że Hitler razem z [?]ngiem byli u Hindenburga. Czy to miało coś na celu?

Pomyliłam się przy moim swetrze i musiałam go spruć. – Myślę o Tobie i Twoim zdrowiu, będziesz go [tera]z potrzebować. Ostrożnie w Brunszwiku. Wszyscy wiedzą, [że] wszyscy się tam zbieracie. Mój dobry ukochany napisz. Serdeczne pozdrowienia i całusy od Twoich Dwóch „Wielkich”

„Jak też poszło w Harzburgu?” (Marga w liście z 11.10.1931).

Reichstag, Berlin, 13.10.1931 Deputowany Moje drogie, drogie kochanie! Dopiero co o g. 13 dotarłem do Reichstagu ze Schwerina. Zjadłem w pociągu. Właśnie dostałem twój miły list. Tak się cieszę, że obie „Małe” mają się tak dobrze. – Biedne kochanie musiałaś spruć cały swet[er], tyle pracy! Dziś wieczorem pojadę chyba do Brunszwiku, zostanę tam jutro i pojutrze. W piątek będą decydujące głosowania. Wizyta H.[itlera] u Hind.[enburga] była dużym sukcesem, załączam odcinek wpłaty – żeby moja dobra nie

musiała się niepokoić. Pieniądze wyślę dzisiaj. – Przesyłam ci cały stos pism, które już przeczytałem. Autorem żółt.[ej] książeczki jest wielka księżna. Przeczytaj ją. Właśnie słyszę, że muszę tu zostać również jutro i pojutrze. To byłoby fatalnie z uwagi na Brunszwik. Moc pozdrowień i całusy dla ciebie i „jeszcze mniejszej” córuni Twój mąż Reichstag, Berlin, 15.10.1931 Deputowany Moja słodka, kochana, mała kobietko! Tak bardzo za tobą tęsknię. – Wciąż ten stary, ohydny Berlin, robi się coraz bardziej odpychający. Wczoraj po południu zatelefonowałem do Edit. Przyjedzie w przyszłym tygodniu. Przed południem byłem u Elfriede; bardzo się ucieszyła, chce wreszcie przyjechać, ale jej szwagierka jeszcze nie wróciła. Klinika jako tako ciągnie. Po południu był Reichstag, czcza gadanina, nie siedzimy w sali posiedzeń, ale musimy być w budynku. Mnóstwo rozmów. Wieczorem byłem na kolacji u Ernsta, była też Paula i było bardzo miło105. Wieczorem znów nocleg w hotelu „Miner​va” przy Dworcu Anhalckim. Dziś rano zatelefonowała do mnie Berta. Przed południem złożyłem jej wizytę, potem do dziewczyn106, telefonował też ojciec. Zjedliśmy razem. Dziewczyny są na okrągło zajęte, ale ceny są niskie, idzie im jako tako, ale jakoś idzie. Potem z ojcem i Bertą do Reichstagu. Posiedzieliśmy jeszcze razem przy kawie. Teraz jestem w swoim pokoju. […] Od g. 12 Reichstag, piekielna nuda. O g. 18 chcę wrócić do Kaiserhofu. Nie wiem jeszcze, jak będzie wyglądał wieczór. Być może spotkam się z Ernstlem i Paulą. Daj szkrabowi specjalnego całusa od tatusia. A ciebie najdroższa pozdrawiam, całuję i kocham Twój mąż Reichstag, Mariensee, (5) 6.11.1931 Deputowany Moja kochana, dobra, mała kobietko!

U mnie wszystko w jak najlepszym porządku. We wtorek wieczorem wyjechałem z Monachium. O wpół do 7 obudzono nas w wagonie sypialnym, ponieważ się palił. Nic niebezpiecznego, ale trzeba było go opuścić. Z małym opóźnieniem dotarłem do Berlina i zaraz potem pojechałem (czekał na mnie samochód) dalej do Tilsit. W Marienburgu [Malbork] dosiadł się Lorenz, w Insterburgu [Wystruć, Czerniachowsk] autem odebrał nas Litzmann107 (Gruppenf.) i zawiózł nas do Tilsit. Po zwiedzeniu miasta samochodem do Didlaken, dokąd dotarliśmy o g. 3 i gdzie się zatrzymaliśmy. Było bardzo miło. Czwartek przed południem z Litzm. i Lorenzem na polowaniu ustrzeliłem bażanta. Po południu samochodem do Königsbergu. Zwiedzanie, dalej pociągiem do Marienburga tam znów zwiedzanie108. Potem samochodem Lorenza do Mariensee [Marianowo], gdzie dotarliśmy o wpół do 5109. Dziś spałem do wpół do 13, było miło. Przejażdżka. Po południu przybył hrabia Graving z żoną. Bardzo dobrze mi się z nim rozmawiało. Teraz po kolacji inspekcja SS Mariensee. Jutro znów się wyśpię. Dzisiaj wieczorem zatelefonuję jeszcze do ciebie, żebyś miała jakieś wieści od złego człowieka. Jutro po południu jedziemy do Gdańska, wieczorem przemawiam. Bądź zdrowa, moja dobra, zasyłam ci moc, moc czułych pozdrowień i całusów Twój mąż Serdeczne pozdrowienia dla ciotki Elfriede specjalny całus od tatusia dla Laleczki Lauenburg, 9.11.1931 Moja ukochana, dobra, mała kobietko! Zły człowiek wreszcie znowu zabrał się do pisania. Mam się bardzo dobrze. W piątek wieczorem obejrzałem SS Mariensee; cała podróż była bardzo satysfakcjonująca. W sobotę pojechaliśmy do Gdańska i zatrzymaliśmy się we wspaniałym domu matki pani Lorenz. Wieczorem przemawiałem na zgromadzeniu rolników. W niedzielę przed południem był duży apel SS i SA. 1500 ludzi, był tam też gruppenführer Litzmann. Rozumiemy się znakomicie. Ustalone w Brunszwiku standardy zostały wdro​żone w SA. Potem wspaniały przemarsz przez miasto – Saf [SA-Führer] Marin Loetz [?]. Moc czułości. Całuję ciebie i Laleczkę Twój mąż Pozdrowienia dla Elfriede

W 1931 roku Himmler w dalszym ciągu rozbudowywał SS. Jedną z najważniejszych instrukcji był tzw. rozkaz o małżeństwie z 31 gru​dnia 1931 roku, zgodnie z którym wszyscy planujący zawarcie związku małżeńskiego członkowie SS musieli uzyskać na to pozwolenie, wydawane (wzgl. odmawiano go) „wyłącznie w oparciu o kryteria natury rasowej i genetycznej”. Członkowie SS, którzy wstępowali w związek małżeński pomimo odmowy wydania zgody na jego zawarcie, mogli zostać wykluczeni z organizacji. Opracowywaniem wniosków o zgodę na zawarcie małżeństwa zajmował się powołany na mocy rozporządzenia Himmlera Urząd ds. Rasy, któremu szefował Richard Walther Darré. Himmler w każdym przypadku zastrzegał sobie jednak prawo do samodzielnej decyzji dotyczącej małżeństwa członka SS. Himmler dążył do zwiększenia liczby urodzin dzieci wśród członków SS; od swoich esesmanów oczekiwał co najmniej czworgo „zdrowych rasowo” dzieci. Kwestia „spadku dzietności” niepokoiła go już od dłuższego czasu. W liście do Margi z 29.11.1928 roku napisał, że właśnie czytał na ten temat i uważa ów problem za „przerażający”. Już w 1924 roku w dwa dni przeczytał nowo wydaną książkę Antona Fendricha Mehr Sonne. Das Buch der Liebe und der Ehe. Po lekturze uznał książkę za „idealną”, gdyż propagowała „naturalny i swobodny” model wychowywania dzieci. W 1931 roku w szeregi SS wstąpił również Reinhard Heydrich (1904– 1942). Były oficer marynarki wojennej, od lata 1931 roku członek NSDAP i SS, który z powodu złamanego przyrzeczenia małżeństwa musiał wystąpić ze służby i bezskutecznie poszukiwał zajęcia, w sierpniu 1931 roku, za wstawiennictwem monachijskiego oberführera SA Karla von Ebersteina, którego matka była matką chrzestną Heydricha, otrzymał możliwość ubiegania się o posadę u Himmlera. Himmler, co zresztą sam opowiadał później jako anegdotę, niewłaściwie zinterpretował odbyte przez Heydricha przeszkolenie na oficera technicznego-radiooperatora, sądząc, że za określeniem „oficer radiowy” kryje się specjalista w dziedzinie wywiadu, i zaangażował Heydricha do będącej jeszcze w powijakach Służby Bezpieczeństwa (niem. Sicherheitsdienst, SD) SS. W tamtym czasie Heydrich, który otrzymał do dyspozycji połowę pokoju

służbowego bez maszyny do pisania, był jedynym funkcjonariuszem tej instytucji. W krótkim czasie udało mu się jednak rozbudować SD, które w jego rękach stało się narzędziem umożliwiającym mu stopniowe wzmacnianie swoich wpływów. On sam zaliczał się do najbliższych współpracowników Himmlera. Kalendarz kieszonkowy Do końca 1931 roku Himmler nie odnotował w Kalendarzu niemal żadnych terminów. Zgodnie z nim Himmler jeszcze dwukrotnie – 28 listopada i 6 grudnia – był w Berlinie. Stamtąd już 8 grudnia wrócił do Monachium. Wynika to z wpisu w dzienniku Goebbelsa z 9 grudnia 1931 roku, w którym czytamy: „Wspólna jazda do Monachium. Cały wagon sypialny pełen nazistów. Z szefem i Himmlerem dyskusje do późnej nocy”. Kalendarze kieszonkowe z lat 1932–34 nie zachowały się. Hotel Deutsches Haus Berchtesgaden, 26.1.32 Kochana, dobra, mała kobietko! Muszę szybko napisać ci kilka słów z naszego Berchtesgaden. Jest wpół do 10. Obudziłem się już kwadrans po 7 i nie mogłem zasnąć, ale zostałem w łóżku. Wykąpałem się, ogoliłem i ubrałem. Pokoje hotelowe są ogrzewane – wybornie! Zaraz śniadanie razem z pozostałymi (Röhm, Seidl, Reiner, Eberstein, Hühnlein i Waldeck)110. Wczoraj w drodze spotkaliśmy Hitlera i nad Chiemsee wypiliśmy z nim kawę. Jechaliśmy półotwartym samochodem, było zimno i mokro. Dzisiaj znów pada. nie psuje nam to jednak humorów; i ty go nie trać, tylko każ sobie wstawić piecyk do pokoju. O g. 11 jedziemy do H.[itlera] na Obersalzberg (Röhm i ja) i być może spędzimy u niego całe popołudnie. Tak więc moja dobra, teraz już wiesz, co też porabia twój mąż. Całus dla Laleczki z kaczkami. Moc serdeczności i całusów, moja dobra Twój mąż

W hotelu „Deutsches Haus” w Berchtesgaden, z widokiem na masyw Watzmanna, Hitler wraz ze swoją świtą pomieszkiwał już od 1926 roku

i dyktował tam zakończenie drugiego tomu Mein Kampf. Również w późniejszych latach jego zwolennicy często się tam zatrzymywali. Sam Hitler od 1928 roku wynajmował pokój w położonym na pobliskim Obersalzbergu pensjonacie „Haus Wachenfeld”, który w 1933 roku wykupił i nakazał przebudowanie go w potężny kompleks Berghof. Reichstag, Berlin, 24.2.1932 Deputowany Słodka, kochana, mała kobietko! Mój dobry nicponiu, jak się miewasz? Mam nadzieję, że nie musisz zbytnio się denerwować. – W poniedziałek razem z Rein​hardtem, Frankiem II, Rosenbergiem pojechaliśmy do Berlina111. Spaliśmy wybornie. Dotarliśmy na miejsce we wtorek rano, do Kaiserhofu, ogoliłem się, rozpakowałem, porozmawiałem z Dietrichem112. O g. 11 na posiedzenie frakcji do Reichstagu. O g. 12 znów w Kaiserhofie zameldowałem się u Führera, zjadłem obiad, z powrotem do Reichstagu. Posiedzenie zaczęło się o g. 15. Bardzo dobre przemówienie doktora Goebbelsa. Piekielna awantura z socjalistami. O 18.30 z powrotem do Kai​serhofu. Narady. O g. 20 przedstawiłem Führerowi 20 ludzi. Narada do wpół do 22. – Zatelefonowałem jeszcze do Elfriede i przed g. 22 poszedłem jeszcze do Reifsch.[neiderów]. Pan R. był w domu, był wprost czarujący. Zjadłem jeszcze kolację. E. ma jeszcze chrypkę, ale poza tym ma się dobrze, myślę, że z kliniką też wszystko jak należy. Zostałem do g. 1, wypiliśmy toast za twoje zdrowie – zauważyłaś? – a potem pojechałem do domu. Dziś wstałem za kwadrans 9, wyspałem się znakomicie. Dziś rano przyszedł szef sztabu v. du Moulin113. Zjedliśmy razem śniadanie, znakomicie nam się rozmawiało. O wpół do 12 na Hedemannstr., gdzie cały monachijski Wydz. Prop. [Wydział Propagandy] zasiada w prezydium komisji wyborczej.

[brak ciągu dalszego] Rok 1932 był – jak powiedzielibyśmy dziś – rokiem superwyborczym. Gdy na początku 1932 roku zaistniała konieczność ponownego wyboru prezydenta Rzeszy, NSDAP nie przystąpiła do koalicji wspierającej ponowny wybór Hindenburga, lecz wystawiła włas​nego kandydata

w osobie Hitlera. Partia stylizowała go na „Führera młodych Niemiec”, w opozycji do sędziwego Hindenburga i „umierającego systemu” weimarskiego. W pierwszej turze wyborów, przeprowadzonej 13 marca 1932 roku, Hindenburg, z 49,6% głosów, wprawdzie wyraźnie pokonał Hitlera, który zdobył 30,1% głosów, nie wystarczyło to jednak do uzyskania bezwzględnej większości głosów i konieczne było przeprowadzenie drugiej tury. W decydującej turze, która odbyła się 10 kwietnia, Hindenburg zdobył 53% głosów. Poparcie dla Hitlera, który uzyskał 36,8% głosów, wzrosło jednak w porównaniu z pierwszą rundą. Tym samym narodowi socjaliści podwoili swój wynik wyborczy w porównaniu z wyborami do Reichstagu w 1930 roku. Podczas wyborów do landtagów, przeprowadzanych w kolejnych miesiącach w Meklemburgii-Strelitz, Hamburgu, Oldenburgu, Meklemburgii-Schwerin, Hesji, Turyngii i Bawarii, NSDAP wychodziła ze starcia wyborczego jako najsilniejsza partia (z wyjątkiem Bawarii). W Prusach, którymi od 1919 roku rządził socjaldemokratyczny gabinet, liczba mandatów dla narodowych socjalistów wzrosła z 9 do 162, podczas gdy sami socjaldemokraci musieli pogodzić się z utratą poparcia o jedną trzecią. Po porażce wyborczej długoletni socjaldemokratyczny premier Otto Braun ustąpił ze stanowiska. Utrzymujący się kryzys gospodarczy sprawił, że zaufanie do kompetencji Brüninga malało, a intrygi przeciwko niemu w otoczeniu prezydenta Rzeszy przybierały na sile. Na początku czerwca 1932 roku nowym kanclerzem Rzeszy został konserwatysta Franz von Papen. Jego pierwszym posunięciem było rozwiązanie Reichstagu i rozpisanie nowych wyborów, których termin ustalono na 31 lipca. Wybory, jak oświadczył Hitler gauleiterom NSDAP, miały być „generalnym rozrachunkiem narodu niemieckiego z polityką ostatnich 14 lat”. Głównym przeciwnikiem, wskazywanym przez Goebbelsowskie Kierownictwo Propagandy Rzeszy, była SPD. Hasło wyborcze brzmiało: „Niemcy przebudźcie się! Dajcie władzę Adolfowi Hitlerowi!”. Kampania wyborcza cechowała się bezprzykładną przemocą. Tylko w ciągu dziesięciu dni poprzedzających wybory w Prusach zabito 24 osoby, a rannych zostało 280. Gdy w niedzielę 17 lipca w podhamburskiej

Altonie narodowosocjalistyczna demonstracja prowokacyjnie przemaszerowała przez dzielnicę robotniczą, pad​ły strzały, które po chwili przerodziły się w regularną strzelaninę pomiędzy policją, demonstrantami i mieszkańcami dzielnicy. Zginęło 18 osób, w większości postronnych przechodniów i mieszkańców okolicy. „Krwawa Niedziela Altońska” stała się dla rządu von Papena pretekstem do odwołania 20 lipca 1932 roku rządu pruskiego na mocy rozporządzenia nadzwyczajnego. Dokonał się swego rodzaju odgórny zamach stanu, a sam Papen ogłosił się premierem komisarycznym. Spodziewanego oporu ze strony socjaldemokratów i związków zawodowych nie było. Gdy wieczorem 31 lipca 1932 roku zamknięto lokale wyborcze, dobiegła końca jedna z najbardziej zaciętych kampanii wyborczych w okresie Republiki Weimarskiej. Zdecydowanym przegranym wyborów było liberalno-konserwatywne mieszczańskie Centrum, straty zanotowała również Niemiecka Narodowa Partia Ludowa. Socjaldemokraci zdobyli 21,6% głosów, KPD uzyskała 14,3%. Niekwestionowanym zwycięzcą została NSDAP: 37,3% głosów i 320 mandatów oznaczało, że narodowi socjaliści stali się najsilniejszą partią polityczną w Niemczech. „Der Bundschuh”, Waldtrudering, 5.3.32 Mój kochany! Zatelefonujesz do mnie z M.[onachium]!? Szczęśliwie dotarłam na miejsce, zastałam Laleczkę w dobrym zdrowiu i nastroju. Pieniędzy z poczty jeszcze nie mam, telefonowałam do nich, twierdzą, że powiedziałeś im jakoby, że odbierzesz je sam. – Lydia przyjeżdża jutro rano, Bas.[tians] 114 mnie odbierze, zabierzemy też ze sobą Laleczkę. Po południu mieliśmy iść do Klussmannów, ale odmówiłam, to dla L.[ydii] za wiele. We wtorek Bastians powinien odebrać ode mnie podroby i mięso115. Ale Ty już tu będziesz i możesz mu to powiedzieć. Zobaczymy się więc dopiero we wtorek późnym wieczorem, bo we wtorek nie wybieram się [do Monachium]. Tu wszystko po staremu. – Dziś w nocy cały nasz płot okleili naszymi plakatami. Tak że wielu ludzi przystawało i czytało. – Napisałam do Dütza [?] zamówiłam też króliki. Walizka już spakowana, mam nadzieję, że pamiętałam o wszystkim.

A więc „do zobaczenia” we wtorek. 1000 serdeczności i całusów Twoja Marga Unterwössen 31.7.[1932] Mój kochany tatusiu! Laleczki w ogóle nie ma w domu, w domu sąsiadów są m.[a​łe] dziewczynki i L. zaczyna nawiązywać pierwsze przyjaźnie. To takie urocze. Oprócz nas mieszka tu jeszcze pani Berkelmann116. Spałyśmy znakomicie. Siedzę na balkonie. W domu jest babcia, która od czasu do czasu też na nią [Gudrun] wygląda. Przed nami rozciąga się Unterwössen. Żeby tylko nie padało, bo wszystko tu jest niebywale prymitywne. Dłużej niż do końca tygodnia nie da się tego wytrzymać. Co u Ciebie. Powiedziałam Bast.[iansowi], że jutro rano godzina 9–10 czekam na Twój telefon. Mam nadzieję. Na obiad chcemy iść do Blösla, ale kolację przyrządzę sama. Jest trochę za drogo. Łóżko kosztuje 80 [fenigów] za dzień. A jeszcze pozostałe rzeczy. Ale obywamy się 8 M. dziennie. Co też się wydarzy dziś wieczorem i w następne dni. Bądź zdrów mój kochany, najdroższy. Całuję Cię 1000 razy. Serdeczne pozdrowienia Twoja Marga Waldtrudering, 1.9.32 Mój kochany! List powinien wyjść jeszcze dziś i dotrzeć do Ciebie w Gdańsku. Z pewnością zostaniesz w G.[dańsku] do poniedziałku i zażyjesz trochę odpoczynku w Mariensee. Z pewnością czeka nas bowiem wiele zmartwień, w polityce dzieje się przecież wciąż tak wiele. Mojemu żołądkowi powoli się polepsza. Jeśli 5.9. pani księżna Weikertsheim będzie w domu, zatelefonuję do niej i powiem jej, że nie bierzemy tej parceli. Wtedy sprawa będzie już z głowy. W przeciwnym razie trzeba będzie jeszcze dłużej poczekać. – Napisz, czy w najbliższym czasie przyjedziesz do domu, czy musisz jeszcze zostać w B.[erlinie]. Nie zamartwiaj się, jeśli przyjedziesz damy radę co nieco zmienić i to na pewno zrobimy.

[brak ciągu dalszego]

„Laleczka robi się coraz słodsza i bystrzejsza” (Pamiętnik dziecięcy, wpis z 7.9.1932).

Lipcowe zwycięstwo wyborcze dawało Hitlerowi uzasadnione nadzieje na powierzenie mu przez Hindenburga urzędu kanclerza Rzeszy. Tymczasem prezydent Rzeszy zaproponował Hitlerowi stanowisko wicekanclerza w gabinecie Papena, które Hitler odrzucił. Odmowa Hitlera, którego nie satysfakcjonowało dzielenie się władzą z kimkolwiek, doprowadziła zimą 1932/33 NSDAP – pewną już swego, głodną władzy i mającą dość bycia w opozycji partię – do poważnego kryzysu. Tym samym konieczne stały się nowe wybory. Rozczarowanie społeczeństwa, spowodowane niemożnością wypracowania przez partie rozwiązania toczącego scenę polityczną kryzysu, znalaz​ło swoje odzwierciedlenie przede wszystkim we wzroście liczby obywateli, którzy nie wzięli udziału w głosowaniu: z siedmiu milionów w lipcu do

8,6 milionów w wyborach do Reichstagu 6 listopada. W stosunku do lipcowych wyborów NSDAP utraciła dwa miliony głosów, a odsetek oddanych na nią głosów zmalał z 37,3 do 33,1%. W dalszym ciągu pozostawała jednak najsilniejszą partią w parlamencie. Wybory nie przerwały politycznego pata. „Gabinet baronów” Franza von Papena w dalszym ciągu opierał się na nie więcej niż dziesięcioprocentowym poparciu społecznym, gdy tymczasem dziewięć dziesiątych głosów zostało oddanych na partie będące wobec urzędującego rządu w opozycji. Papen, otwarcie demonstrujący swoje zapędy do rozwiązań dyktatorskich, które pozwoliłyby całkowicie zmarginalizować parlament, nie zyskał większego poparcia, zwłaszcza wśród dowódców wojskowych, i w połowie listopada ustąpił ze stanowiska szefa rządu. Jego następca, generał Kurt von Schleicher, minister Reichswehry i wpływowy polityk w kamaryli prezydenta Hindenburga, podjął próbę stworzenia „szerokiego frontu” z udziałem związków zawodowych i części NSDAP pod kierownictwem szefa partyjnego wydziału organizacyjnopolitycznego Gregora Straßera. W czasie utrzymywanego w tajemnicy spotkania, do którego doszło 3 grudnia, Schleicher zaproponował Straßerowi stanowiska wicekanclerza oraz premiera Prus. Straßer nie odważył się jednak na tak otwarte wystąpienie przeciwko Hitlerowi. Gdy kilka dni później partyjna elita stanęła po stronie Hitlera, Straßer ustąpił ze wszystkich zajmowanych stanowisk i wyjechał z Berlina. Półtora roku później, w czerwcu 1934 roku, zarówno Gregor Straßer, jak i Kurt von Schleicher zostali zabici w akcji wymierzonej przeciwko dowództwu SA. Kryzys w partii znalazł swoje odzwierciedlenie również na liście lektur Himmlera. We wrześniu przeczytał on Platon als Hüter des Lebens (1928) Hansa F.K. Günthera, którą skomentował następująco: „Mam nadzieję, że uda nam się jeszcze i nie przybędziemy za późno, tak jak za późno dla swojego narodu przybył Platon”. W październiku, przeczytawszy Oliver Cromwell: Ein Kampf um Freiheit und Diktatur (1932) Heinricha Bauera, zanotował: „Możemy się z tego wiele nauczyć”. Grevenburg, 5.1.33 Moja kochana, dobra mała kobietko!

Ulokowaliśmy się znakomicie w starym (1540) zachodniowestfalskim Wasserburgu, pełnym kultury, wśród czarujących ludzi bar.[onostwa] v. Oeynhausen, mają trzech chłopaków. Wczorajszy dzień był interesujący, ale wyczerpujący. Z Kolonii po 6godzinnej jeździe samochodem dotarliśmy o g. 13 na kwaterę w Lipperlandzie i o wpół do [?] do łóżka. Dzisiaj spałem znakomicie aż do g. 12. O g. 13 zjadłem obiad. Nara[dy, brak ciągu dalszego].

Wspierany przez Goebbelsa Hitler w dalszym ciągu wierzył w siłę mobilizacji ruchu narodowosocjalistycznego i możliwość wywalczenia pełni władzy. Wybory do landtagu w Wolnym Państwie Lippe-Detmold 15 stycznia 1933 roku były przedstawiane jako probierz niezłomnej siły narodowego socjalizmu. Za sprawą zakrojonej na olbrzymią skalę kampanii wyborczej NSDAP udało się zwiększyć liczbę zdobytych głosów do 39,5%. W porównaniu z wynikiem wyborczym z lipca 1932 roku partia otrzymała wprawdzie mniej głosów, ale inscenizacja sukcesu była udana, a Hitler bez wątpienia wyszedł z wyborów wzmocniony. Tymczasem od początku stycznia 1933 roku ponownie odbywały się zakulisowe pertraktacje pomiędzy Hitlerem a Papenem, który wierzył, że uda mu się zachować kontrolę również i nad Hitlerem jako kanclerzem. Tymczasem skupiona wokół Hindenburga grupa opowiadająca się za mianowaniem Hitlera na kanclerza wzięła górę nad przeciwnikami takiego rozwiązania. Po ustąpienia Schleichera 28 stycznia 1933 roku również Hindenburg był skłonny powierzyć Hitlerowi misję sformowania gabinetu, tym bardziej że Papenowi udało się pozyskać do rządu DNVP z jej szefem, Alfredem Hugenbergiem. 30 stycznia w samo południe Hitler został zaprzysiężony jako nowy kanclerz Rzeszy. Dzień po „sięgnięciu po władzę” Himmler otrzymał liczne listy gratulacyjne, w tym list od swoich rodziców. Jego ojciec Geb​hard Himmler napisał: „Drogi Heinrichu! Również i Tobie – napisaliśmy też do Kanclerza – należą się dziś nasze najserdeczniejsze i najszczersze gratulacje z okazji sukcesu i zwycięstwa ruchu, w którym masz swój tak wielki udział. A zatem w końcu zapuściłeś korzenie w twierdzy. […]”. Matka: „[…] Twoja karta z Lippe z tak długo przez nas wyczekiwanym autografem Hitlera ucieszyła nas ogromnie. […]”. Oboje rodzice

Himmlera wstąpili do partii w listopadzie 1933 roku. Ernst Himmler należał do NSDAP już od listopada 1931 roku, w maju 1932 roku członkiem partii została Hilde Himmler, żona Gebharda juniora, w zastępstwie swojego sprawującego urząd męża. Obaj bracia wstąpili do SS w 1933 roku. Na początku lutego 1933 roku Heinrich Himmler z rodziną wprowadził się do przestronnego mieszkania przy Prinzregentenstraße w Monachium. Dom w Waldtrudering został sprzedany. 45 Tam, gdzie przez dłuższy czas następowała luka w korespondencji, wydarzenia zostały zrekonstruowane na podstawie wpisów w Kalendarzu kieszonkowym Himmlera. 46 Miens i Frida Menke; Miens była jedną z przyjaciółek Margi (zob. listy z 21.9.1929 i późn.). 47 Służąca. 48 Według Kalendarza w dniach 19–20.9 Himmler przebywał we Frankfurcie, 21.9 w Pirmasens, a 22– 23.9 w Ulm. 49 Manfred von Killinger (1886–1944), były oficer marynarki wojennej, w 1927 roku wstąpił do NSDAP, do 1933 roku kierował SA w Dreźnie. 50 W latach 1927–30 gauleiterem Halle-Merseburga był Paul Hinkler. 51 Na temat Artamanów zob. komentarz do listu z 18.11.1929. 52 Kampfverlag, wydawnictwo istniejące w latach 1926–30 (przyp. tłum.). 53 Będąc w Berlinie (tutaj według Kalendarza kieszonkowego w dniach 1–3 grudnia), Himmler zatrzymywał się najczęściej u Elfriede Reifschneider i jej męża. 54 Przypuszczalnie chodzi o jedną ze służących, które często się zmieniały. Czasami były nazywane po prostu „dziewczyny”. 55 Na temat Związku Artamanów zob. komentarz do listu z 18.11.1929. 56 W tym czasie Marga była już w szóstym miesiącu ciąży. 57 Narodowosocjalistyczny dziennik wydawany w Ingolstadt od 1927 (przyp. tłum.).

58 Hugo Höfl (ur. 1886), lekarz z praktyką w Apfeldorf koło Weilheim, oraz Frieda Höfl (ur. 1886) byli dalekimi krewnymi Himmlera; oboje wstąpili do NSDAP w 1930 roku. 59 Heinrich Schönbohm (1869–1941), emerytowany księgarz, członek NSDAP od 1925 roku, oraz jego żona Margarete. 60 Na temat Związku Artamanów i Maxa Mielscha zob. komentarz do listu z 18.11.1929. 61 Otto Straßer (1897–1974), narodowosocjalistyczny polityk, brat Gregora Straßera. 62 Rulaman – powieść dla młodzieży autorstwa Friedricha Weinlanda, rozgrywająca się w epoce kamienia łupanego. Pozycja należąca do czytelniczej klasyki, poczytna od momentu wydania w 1878 roku aż do dziś. W latach 30. Himmler chętnie obdarowywał wybrane osoby egzemplarzami tej książki. 63 W oryginale „Pg” (Parteigenosse) – towarzysz partyjny (przyp. tłum.). 64 Skrót nazwy funkcji: Oberster SA-Führer. Tu pisownia oryginalna (przyp. tłum.). 65 W tamtym czasie był nim Franz Pfeffer von Salomon (1888–1968), Heinrich Himmler był jego sekretarzem w monachijskiej centrali partii. 66 W istocie hotel nazywał się „3 (drei) Kronen” (przyp. tłum.). 67 Zob. list z 19.9.1928. 68 Gudrun Margarete Elfriede Emma Anna została ochrzczona 28 grudnia 1929 roku, matką chrzestną była Elfriede Reifschneider. Z tej okazji Schönbohmowie przesłali Gudrun Pamiętnik dziecięcy, w którym Elfriede zadedykowała swojej córce chrzestnej „na wstępie życiowej drogi” następującą sentencję: „Bądź wierny aż do śmierci, a dam ci wieniec życia”, Apokalipsa św. Jana 2,10 (przyp. tłum.). 69 Przypuszczalnie chodzi o barona Friedemanna von Reitzensteina i jego żonę, zob. list z 28.9.1929. 70 Od 1929 roku Franz-Werner Jaenke (1905–1943) pełnił funkcję dowódcy okręgu SA na Śląsk i Meklemburgię. 71 Friedemann von Reitzenstein (ur. 1888), kapitan w stanie spoczynku, oraz jego żona Elisabeth (ur. 1889) wstąpili do NSDAP stosunkowo wcześnie. 72 „Die Kommenden” – czasopismo wydawane przez Młodzież Związkową (niem. Bündische Jugend), organizację utrzymującą ścisłe kontakty ze Związkiem Artamanów. 73 Prawdopodobnie chodzi o Josefa Terbovena (1898–1945), który od momentu podziału Wielkiego Okręgu Ruhry w 1928 roku był gauleiterem Essen i jednocześnie dowódcą tamtejszej SA.

74 W Gdańsku Himmler zatrzymał się prawdopodobnie u krewnych Margi. 75 Nie wiadomo, za co został wówczas skazany. 76 Prof. dr Hans Hahne (1875–1935), lekarz i specjalista w dziedzinie prehistorii, badał m.in. mumie, którymi Himmler szczególnie się interesował. Hahne był również mówcą podczas szkoleń przywódczych Związku Artamanów. 77 W języku staronordyckim i dzisiejszym islandzkim słowo Þing oznacza „radę”, „zgromadzenie”. Człon reichspochodzi oczywiście od Rzeszy (przyp. tłum.). 78 Tak też brzmiał tytuł książki Darrégo z 1930 r. (przyp. tłum.). 79 Ten list był dotychczas interpretowany jako oznaka złego, depresyjnego nastroju Margi. To, że obawiała się ciąży (zgodnie z zaleceniami lekarzy po ciężkim porodzie córki nie powinna więcej mieć dzieci), wynika dopiero z odpowiedzi jej męża z 2.3.1930, jak również innych oznak. 80 Georg Aumeier (ur. 1895), członek NSDAP od 1922 roku, był od sierpnia 1929 adiutantem monachijskich standartenführerów SS. Kilka miesięcy po napisaniu tego listu Aumeier został adiutantem Reichsführera SS oraz reichs​geschäftsführera SS. 81 Wydrukowane na papierze listowym nagłówki hoteli, Reichstagu („Poseł do Reichstagu”) oraz „Der Bundschuh” zostały zapisane pismem prostym, co pozwoli odróżnić, że nie chodzi tu o tekst napisany odręcznie. 82 Ma na myśli ojca Margi. 83 Frieda Hoffmann była krewną, prawdopodobnie Margi. 84 Nie wiadomo, kim był ów gość. 85 Przypuszczalnie wrzesień (zob. list Margi z 23.7.1930). 86 Właściwa nazwa brzmi „Lensahn”, zamek i wieś o identycznej nazwie leżą w okolicach Oldenburga w Holsztynie. Położony nieopodal Eutin był od dawna przyczółkiem narodowych socjalistów, po raz pierwszy Hitler wybrał się tam już w 1926 roku. 87 Obóz szkoleniowy, a raczej poligon założony w 1872 roku (przyp. tłum.). 88 Josias Erbprinz zu Waldeck und Pyrmont (1896–1967), właściciel ziemski i dowódca SS; wkrótce potem został adiutantem Heinricha Himmlera. 89 Wielki książę Nikolaus von Oldenburg był bratem żony Waldecka i jednocześ​nie mężem jego siostry. Pisząc „Schaumburgerowie”, Himmler miał na myśli księcia Stefana zu Schaumburg-Lippe (1891–1965) i jego żonę Ingeborg Alix (1901–1996), siostrę Nikolausa. Oboje, wspólnie z Waldeckiem, już w 1928 roku uczestniczyli w monachijskich

zgromadzeniach organizowanych przez NSDAP. 90 Wilhelm Loeper (1883–1935), zawodowy oficer, od 1928 roku gauleiter NSDAP na Magdeburg-Anhalt, od 1930 również szef Biura Personalnego NSDAP. 91 Baldur von Schirach (1907–1974), od 1928 roku przewodniczący Narodowosocjalistycznego Związku Studentów, a od 1931 roku Reichsjungendführer – dowódca młodzieży Rzeszy. W jego domu rodzinnym w Weimarze, gdzie tak serdecznie przyjęto Himmlera, Hitler gościł już w 1925 toku. 92 Wilhelm Stegmann (1899–1944) i Himmler znali się jeszcze z czasów studiów. Stegmann był gauleiterem Frankonii i mówcą Rzeszy. W 1930 roku, podobnie jak Himmler, został deputowanym do Reichstagu. 93 Pani Schwarz była żoną Franza Xavera Schwarza (1875–1947), Reichsschatz​meistera (skarbnika) NSDAP, odpowiedzialnego za finansowanie struktur partyjnych, w tym SS. Schwarz, od 1931 roku sam członek SS, był w związku z tym jednym z najważniejszych funkcjonariuszy partyjnych. Angelika (Geli) Raubal (1908–1931) była siostrzenicą Adolfa Hitlera, który jednocześnie pełnił rolę jej opiekuna prawnego. 94 Lydia Boden i Berta były siostrami Margi. Berta była zamężna, Lydia – krawcowa – była panną. 95 Johanna Himmler (1894–1972), w latach 1930–33 zasiadała w Reichstagu jako deputowana z ramienia KPD. 96 Związek Włościański Rzeszy (niem. Reichslandbund, RLB) był główną organizacją reprezentującą interesy rolników w okresie Republiki Weimarskiej; w 1929 roku poparł zainicjowaną m.in. przez DNVP i NSDAP społeczną inicjatywę ustawodawczą przeciwko planowi Younga, regulującemu na nowo kwestię spłaty reparacji wojennych przez Niemcy. Od tego momentu wpływ narodowych socjalistów na RLB systematycznie rósł. 97 Adolf Wagner (1890–1944), od końca 1930 roku gauleiter Monachium-Górnej Bawarii, jako gauleiter o najmocniejszej pozycji („tyran z Monachium”) miał stały dostęp do Hitlera. Nie wiadomo, jakiego referendum dotyczyła rozmowa, gdyż inspirowane przez bawarską prawicę pod koniec 1929 roku plany plebiscytu w sprawie planu Younga upadły już w marcu 1930 roku. Jednak miesiąc wcześniej, 11 stycznia, Himmler zanotował w swoim Kalendarzu: „społeczna inicjatywa ustawodawcza Trudering”. 98 Marga i Gudrun wybrały się w odwiedziny do rodziców Margi w Berlinie. Według Kalendarza Himmler sam przebywał w Berlinie od 2 do 11 lutego. 10 lutego odebrał żonę i córkę z dworca i zawiózł do teściów w Röntgental. 99 Z dr. Schreinerem, Ortsgruppenleiterem Plattling w Dolnej Bawarii i dowódcą tamtejszej SS, Heinrich Himmler od 1926 roku wspólnie prowadził liczne spotkania i imprezy. 100 „Die Sterne” (pol. „Gwiazdy”) były czasopismem poświęconym astrologii. 101 Haus Vaterland – Betrieb Kempinski przy placu Poczdamskim w Berlinie został w latach 1927–28 przebudowany na dużą restaurację i kompleks rozrywkowy. Był znany przede wszystkim ze swoich restauracji tematycznych jak Tarasy Reńskie ze swoją spektakularną symulacją pogody, kawiarnia turecka, herbaciarnia japońska, bar w stylu Dzikiego Zachodu i wielu innych.

102 List został napisany ołówkiem, przez co miejscami jest nieczytelny. 103 Hans Frank (1900–1946), prawnik, od 1929 szef urzędu prawnego NSDAP, podobnie jak Himmler od 1930 roku deputowany do Reichstagu. Obaj znali się przypuszczalnie już z korpusu ochotniczego Epp. 104 Wielka księżna Elisabeth von Oldenburg, z domu zu Mecklenburg-Schwerin. 105 Paula Melters (1905–1985), mistrzyni kapelusznicza, od mniej więcej roku była narzeczoną Ernsta Himmlera. Himmler był świadkiem na ich ślubie 8 lipca 1933 roku. 106 „Dziewczynami” były zapewne niezamężne siostry Margi – Lydia i Martha. 107 Karl-Siegmund Litzmann (1893–1945), oficer zawodowy i rolnik, syn generała Litzmanna, od 1931 roku dowódca SA Wschód. 108 Na temat Marienburga zob. również komentarz do listu z 7.7.1939. 109 W majątku Mariensee niedaleko Gdańska Himmler gościł u właściciela ziemskiego i dowódcy SS Wernera Lorenza (1891–1974). 110 Ernst Röhm (1887–1934) jako dowódca ugrupowania Flaga Rzeszy (Reichs​flagge) był do początków 1924 roku mentorem Himmlera; od stycznia 1931 roku naczelny szef sztabu SA. Siegfried Seidl (1911–1947) od 1930 roku należał do NSDAP w Austrii. Rolf Reiner (1899–1944) prawdopodobnie znał Himmlera już od 1923 roku z Röhmowskiej Flagi Rzeszy; od 1931 roku osobisty adiutant Röhma i szef jego sztabu. Baron Karl Friedrich von Eberstein (1894–1979), od 1930 roku zawodowy dowódca SS w Turyngii. Adolf Hühnlein (1888–1942), oficer sztabu generalnego i obergruppenführer SA, od 1927 roku szef korpusu motorowego SA, w 1931 założyciel Narodowo​socjalistycznego Korpusu Motorowego. 111 Fritz Reinhardt, Hans Frank i Alfred Rosenberg byli w tamtym czasie deputowanymi do Reichstagu. Rosenberg (1893–1946), od 1923 roku redaktor naczelny „Völkischer Beobachter”, napisał Der Mythus des 20. Jahrhunderts (1930). 112 Joseph (Sepp) Dietrich (1892–1966) – ten wachmistrz policji i Himmler znali się od samego początku istnienia SS; w 1928 Dietrich utworzył pierwszą monachijską SS-Standarte. Również i on został w 1930 roku deputowanym do Reichstagu. 113 Karl Leon du Moulin Eckart (1900–1991), polityk i dowódca SA, znajomy Himmlera od co najmniej 1924 roku, w latach 1930–32 szef służby wywiadowczej SA w Brunatnym Domu, adiutant Röhma. 114 Chodzi o kierowcę Himmlera, obersturmführera SS Hansa Bastiansa (przyp. tłum.). 115 Marga samodzielnie dokonywała uboju swoich świń. 116 Gabriele Berkelmann była żoną Theodora Berkelmanna (1894–1943), standartenführera SA, od marca 1932

roku adiutanta Himmlera. W lipcu Gudrun i Lydia tymczasowo zamieszkały u Berkelmannów po tym, jak dom Himm​lerów w Waldtrudering został ostrzelany (wpis z Pamiętnika dziecięcego z 14.8.1932). Następnie wraz z Margą, a potem także z Heinrichem, przez krótki czas przebywały w Chiemgau, m.in. w należącym do starego towarzysza partyjnego Hansa Blösla zajeździe „Daxenberg”, gdzie w późniejszym czasie Himmlerowie często spędzali urlop.

Listy 1933–39 „Wszyscy byli bardzo mili. Przybył Führer. […] Wspaniale było siedzieć z nim przy stole w tak wąskim gronie”. Dziennik Margi Himmler, 3 maja 1938

Po przejęciu władzy przez narodowych socjalistów w styczniu 1933 roku Himmler zaczął piąć się mozolnie po szczeblach kariery117. Po wyborach do Reichstagu, przeprowadzonych 5 marca 1933 roku, musiał zadowolić się stanowiskiem szefa monachijskiej policji. Już w kwietniu 1933 roku, po obaleniu rządu Bawarii, awansował jednak na dowódcę Bawarskiej Policji Politycznej; to z jego rozkazu w Dachau niedaleko Monachium został utworzony obóz koncentracyjny. Konsolidacja SS, policji politycznej i obozu koncentracyjnego okazała się w ramach narodowosocjalistycznego systemu niezwykle skuteczna. Represjonowania przeciwników politycznych Hitler wolał nie pozostawiać tylko w rękach tradycyjnych, państwowych instytucji: policji i wymiaru sprawiedliwości. W ten sposób policja polityczna, według modelu pruskiego przemianowana wkrótce na „Tajną Policję Państwową” (niem. Geheime Staatspolizei – Gestapo), za sprawą dekretu o stanie wyjątkowym z 28 lutego 1933 roku, wydanego po pożarze Reichstagu, stała się najważniejszym policyjnym organem represji. Wraz z obozami koncentracyjnymi, w których aresztowanych przetrzymywano bez procesu sądowego i dostępu do adwokata, stworzyła system terroru, który w krótkim czasie zdusił opozycję polityczną. Hotel Bristol-Britannia, 14.6.33 Moje drogie, dobre kochanie! Tu jest po prostu pięknie; mieszkam przy Canale [sic] Grande118, mam wspaniały widok. Śpię dobrze i żyję jak w raju. – Mamusiu, nie masz pojęcia co sobie kupiłem. Wczoraj kąpaliśmy się koło Lido. Wieczorem pływaliśmy gondolą. Mamusiu, musisz kiedyś tego spróbować i zobaczyć. Dzisiaj obejrzeliśmy bazylikę św. Marka i dzwonnicę. Jutro Pałac Dożów. Dziś (po poł.) nawet tu popadało i jest chłodno. Mam nadzieję że u Was kochani wszystko dobrze. Pozdrawiam i całuję Was moi drodzy Mamusiu, Laleczko i Bubi.

Wasz tatuś.

„Bubi” to przybrany syn Himmlerów, Gerhard von der Ahé (1928–2010), który zamieszkał u nich w marcu 1933 roku. Jego ojciec, esesman, zginął podczas walk ulicznych w Berlinie w lutym 1933 roku. Matce chłopca z trudnością udawało się samej utrzymywać Gerharda i jego starszego brata, toteż zainteresowanie samego Reichsführera SS adopcją jednego z jej synów musiała przyjąć z wielką ulgą. Heinrich Himmler zawsze pragnął mieć syna, jednak z uwagi na to, że Marga nie mogła mieć już więcej dzieci, jasnowłosy syn poległego esesmana musiał wydać mu się idealny do przysposobienia. W Pamiętniku dziecięcym Marga pisze o pierwszych dniach z Gerhardem: „Jest ślicznym otwartym chłopcem. Laleczka strasznie się ucieszyła. Pocieszała go zawsze, gdy chciał wrócić do domu i gdy płakał. […] Mam wielką nadzieję, że kontakt z innym dzieckiem dobrze wpłynie na jej wychowanie. Mały jest bardzo posłuszny, mam nadzieję, że i Laleczka wkrótce się tego nauczy” (10.3.1933). W fazie określanej przez historyków jako Machteroberung119 w 1933 roku rezydujący w Monachium Himmler stopniowo podporządkowywał sobie kierownictwo policji politycznych poszczególnych landów Rzeszy. W kwietniu 1934 roku został wreszcie inspektorem Tajnej Policji Państwowej w największym i najważniejszym kraju związkowym – Prusach. Fakt, że Hermann Göring, któremu jako premierowi Prus bezpośrednio podlegała Gestapa120 w tym landzie, zgodził się na podporządkowanie jej Himmlerowi, należy łączyć z toczącą się w tamtym czasie wewnątrzpartyjną walką o władzę w łonie narodowosocjalistycznego kierownictwa, której kulminacją było wymordowanie przywódców SA w czerwcu 1934 roku. Zabójcy, których ofiarami padli nie tylko liczni czołowi przywódcy SA, ale także konserwatywni politycy i generałowie, jak Gregor Straßer czy ostatni kanclerz Republiki Weimarskiej Kurt von Schleicher, wywodzili się z szeregów SS. Z tych zmagań o władzę SS wyszło wzmocnione, definitywnie oddzieliło się od SA i zostało przez Hitlera ogłoszone samodzielną organizacją, w szczególny sposób zobowiązaną do „wierności Führerowi”. Himmler był dumny z atmosfery terroru rozsiewanej przez

SS. W jednym z przemówień z listopada 1935 roku stwierdził, „że istnieją w Niemczech ludzie, którym robi się słabo, gdy widzą tę czarną koszulę; mamy dla nich zrozumienie, lecz nie oczekujemy, że kochać nas będą wszyscy bez wyjątku”. Na 1936 rok przypadł najbardziej dynamiczny wzrost pozycji Himmlera w okresie przedwojennym. W czerwcu tego roku Hitler powierzył mu stanowisko szefa całej niemieckiej policji, a zatem obok Tajnej Policji Państwowej również Policji Kryminalnej, „zielonej” Policji Prewencyjnej i żandarmerii poszczególnych krajów związkowych. Himmler, SS-Reichsführer i szef sieci obozów koncentracyjnych, scentralizowanej i rozbudowanej w 1937 roku, stał się jednym z najpotężniejszych ludzi w aparacie narodowosocjalistycznego systemu. Nadzór nad Policją Bezpieczeństwa, powstałą po połączeniu Gestapo i Kripo, objął Reinhard Heydrich, będący ponadto szefem Służby Bezpieczeństwa Reichsführera SS (niem. Sicherheitsdienst des Reichsführers-SS, SD). Szefem Policji Porządkowej (niem. Ordnungspolizei, OrPo), grupującej wszystkie pozostałe formacje policyjne, został Kurt Daluege. Dla życia osobistego Himmlera jego nominacja na szefa pruskiej Gestapy w 1934 roku oznaczała konieczność częstego pojawiania się w Berlinie. W monachijskim mieszkaniu Himmlerowie spędzili niecały rok, gdyż już w 1934 roku – z finansowym wsparciem NSDAP – za 65 000 goldmarek kupili od znanego śpiewaka operowego Aloisa Burgstallera willę „Lindenfycht” w Gmund am Tegernsee, urzeczywistniając tym samym marzenie obojga o domu nad jeziorem. W tym samym roku zajęli mieszkanie służbowe przy Hagenstraße w Berlinie, w prestiżowej dzielnicy Grunewald. Przez następne lata regularnie podróżowali pomiędzy Gmund a Berlinem. Marga wielokrotnie narzekała z tego powodu w swoim dzienniku: „Ciągłe pakowanie. Ile dni w roku jesteśmy w drodze” (8.1.1938) i „Gmund am Tegernsee. Jesteśmy tu ponownie i najchętniej już nigdy bym się nie przeprowadzała. Przenosiny 8 x w roku. Ale H. to się podoba” (4.4.1939). Oba gospodarstwa domowe obsługiwała liczna służba, w tym lokaj, kucharka i ogrodnik. Ci jednak zmieniali się często, gdyż według Margi powodowali u niej „tylko nerwy”, a oni sami byli

rzekomo „bezczelni i leniwi”. Willa „Lindenfycht” wznosiła się na rozległym terenie, na którym było wystarczająco dużo miejsca do hodowli kucyków, owiec, świń i saren; były tam też staw rybny, szklarnia, pomost nad jeziorem, a za domem łąka, na której latem grywano w krykieta, a zimą bawiono się na ślizgawce. W osobnym budynku znajdowała się komendantura SS w Gmund, w której na stałe pomieszkiwało trzech lub czterech funkcjonariuszy SS. W 1938 roku Himmler polecił dodatkowo wznieść na działce dwupiętrowy dom dla gości; przy pracach budowlanych byli wykorzystywani więźniowie obozu zewnętrznego w Dachau. Wiosną 1937 roku Himmler otrzymał do dyspozycji służbową rezydencję „Landhaus Dohnenstieg”, 14-pokojową willę przy Dohnenstieg 10 w Berlinie-Grunewald. W późniejszym czasie nabył trzy byłe posterunki celne w Valepp, alpejskiej wiosce pasterskiej na ówczesnej granicy austriacko-niemieckiej niedaleko Gmund, i przebudował je na domek myśliwski. Himmler znał Valepp jeszcze z okresu dzieciństwa i już wcześniej bywał tam na polowaniach. Po przebudowie domek był wykorzystywany przede wszystkim podczas letnich wypadów. Od czasu do czasu byli tam również przyjmowani zagraniczni goście, m.in. szef włoskiej policji Arturo Bocchini w 1939 roku. Młodsza siostra Margi, Lydia Boden, z zawodu krawcowa, panna, członek NSDAP od 1932 roku, w 1934 roku na stałe zamieszkała w willi „Lindenfycht”. W kolejnych latach często opiekowała się tam Gudrun i przysposobionym synem Gerhardem, kiedy rodzice, ze względu na zobowiązania o charakterze politycznym lub towarzyskim, przebywali w Berlinie lub wyjeżdżali w podróż. W swoich wspomnieniach Lydia mówi o częstej nieobecności Himmlerów. Podkreśla jednak doniosłą rolę, jaką miała rodzina dla jej zazwyczaj nieobecnego szwagra, jak choćby w swoich wyidealizowanych opisach wspólnie obchodzonych świąt czy ferii. „Gdy rodzice przyjeżdżali na krótki, letni urlop, jeździliśmy czasem na wycieczki. Wyjazd do Valepp. Autem przez dolinę Tegernsee, w głąb gór. Tak aż do Sennhütten, gdzie czasem piliśmy kawę, a potem wyżej, do domku myśliwskiego. Ostatni odcinek trzeba było pokonać na piechotę. Na górskich łąkach znajdowaliśmy rzadkie gatunki storczyków, a przez

lornetkę spoglądaliśmy na szczyty. Zawsze było pięknie”. Raz w roku, w listopadzie lub grudniu, Marga i Heinrich Himm​lerowie wyjeżdżali na wspólny trzy-, czterotygodniowy urlop bez dzieci. I tak w 1936 roku spędzili cztery tygodnie w Wiesbaden, w 1937 po oficjalnej podróży do Włoch udali się na Sycylię, skąd na krótko wybrali się do Libii, w 1938 roku pojechali do Salzburga i raz jeszcze do Wiesbaden. Himmlerowie utrzymywali zażyłe kontakty z rodzinami Ribbentrop, Wedel i Johst. W roku 1920 Joachim von Ribbentrop (1893–1946) poślubił Anneliese Henkell (1896–1973), córkę producenta szampana Henkella. Na handlu winem dorobił się pokaźnego majątku. W roku 1932 oboje wstąpili do NSDAP. Ribbentrop awansował na doradcę Hitlera ds. polityki zagranicznej, w latach 1936–37 pełnił funkcję ambasadora w Londynie, a w lutym 1938 roku został ministrem spraw zagranicznych Rzeszy. Anneliese Ribbentrop uchodziła powszechnie za głównego doradcę swojego męża i spiritus movens jego kariery. To z nią najchętniej spędzała czas Marga Himmler podczas oficjalnych wydarzeń, jak podróż do Włoch w 1938 roku czy zjazdy partyjne w Norymberdze. W latach 30. obie panie często zapraszały się wzajemnie na obiady czy herbatę. Ta znajomość nie była jednak wolna od podtekstów i rywalizacji. W 1938 roku, po mianowaniu Ribbentropa na stanowisko ministra spraw zagranicznych, Marga zanotowała w swoim dzienniku: „Ribbentrop ministrem spraw zagranicznych, H. jest bardzo poirytowany. Pracował nad tym dniami i nocami, a sam nie dostał awansu”. Dobre stosunki łączyły Himmlerów również z Wedlami. Właściciel ziemski Wilhelm Alfred Graf von Wedel (1891–1939) od 1935 roku do swojej śmierci w 1939 roku pełnił funkcję szefa policji w Poczdamie. Jego żona, Ida von Wedel (1895–1971), była dobrą znajomą Margi, a do NSDAP wstąpiła jeszcze przed swoim mężem. Po jego śmierci okazjonalnie pojawiała się u Himmlerów na popołudniową herbatę albo wieczorną partię brydża. Pisarz Hanns Johst (1890–1978) mieszkał wraz ze swoją żoną Hanne oraz córką nad jeziorem Starnberg. W latach 30. obie rodziny często odwiedzały się podczas pobytów Himmlerów w Gmund, spędzając wspólnie czas na kąpielach, wędkowaniu i grze w kometkę. Hannsa Johsta

i Heinricha Himmlera łączyła silna zażyłość, obaj snuli imperialne marzenia o Wielkich Niemczech; w 1934 roku obaj wspólnie wybrali się na Pomorze. Johst wielokrotnie publikował swoje artykuły w Broszurach przewodnich SS (niem. SS-Leitheften) oraz w „Czarnym Korpusie” („Das Schwarze Korps”); podczas wojny często odwiedzał Himmlera w jego kwaterach głównych w okupowanym Związku Radzieckim. Berlin, 25.5.[37] Mój dobry! Jadę jutro rano. Pan Böhmer (architekt) powiedział mi, że od H. Bormanna nie ma jeszcze numeru identyfikacyjnego dla żelaza i że w niektórych miejscach trzeba będzie przerwać prace! Architekt wnętrz zawiózł mnie, tzn. wysłał mnie do jakiejś p. v. Haustein, a ta zaproponowała mi znów te same próbki materiałów i farb co poprzednio. Byłam wściekła. Prawie 2 godziny zmarnowane na próżno. To przecież bezczelność robić coś takiego. Opowiem Ci o tym szczegółowo, kiedy się spotkamy. W Dohnenstieg był ogrodnik, kobieta robi znakomite wrażenie. Zastanawiasz się, czy ktoś nie mógłby możliwie szybko porozmawiać o kosztach itd.?! Nie chcemy przecież, żeby ktoś pomyślał, że nikt się o to nie troszczy. Pomyśl proszę o tym!! Powiedziałam Marii, że może spokojnie odejść, ale ona wolała zostać, bo nie wystarała się podobno nigdzie o posadę itd. Kwestia jest więc otwarta. Jeśli nie znajdzie sobie posady, będziemy chyba musieli zatrzymać ją jeszcze przez miesiąc. Ale wydaje mi się, że dłużej nie ma to sensu. Pozostaję przy tym: „niech Pani zostanie dopóki czegoś pani nie znajdzie”. I proszę Cię, żebyś i Ty tak zrobił. Twój list ulżył mojemu sercu, mój dobry, pójdę do łóżka uspokojona. Napisz do mnie parę słów i wyślij. Mój dobry, Twoja Mamusia

Rezydencja Dohnenstieg, ok. 1938.

Królewiec 28.5.37 Regentenstr. 4 Mój kochany, najdroższy! Szczęśliwie dotarłam na miejsce i wszystko u mnie dobrze. Już w Berlinie do pociągu wsiadł Martin, a w Elblągu H. v. Schade121, nie byłam więc sama. Skwar był niemiłosierny. Wczoraj byliśmy w teatrze. Dobry, bardzo dobry. Co u Ciebie? Dużo pracy? Kiedy mam być w G.[dańsku]? Czy muszę odwiedzić w G. obie panie? Kiedy przyjeżdżasz do G.? Słyszę że nie wolno mi brać żadnych pieniędzy do G., co mam robić? Napisz mi szybko i wyślij na moją pocztę. Serdeczne pozdrowienia i pocałunki Twoja M. Pozdrowienia od państwa Schade. Telefon w Królewcu: 22025. [miejsce i data prawie nieczytelne, można rozpoznać tylko „Królewiec”]

Mój kochany, najdroższy! Za chwilę we troje robimy wielkie jedzenie raków. Widzisz, jak mi się tu powodzi. Ten straszny upał trochę zelżał. Siedzę w spokoju i ciszy, a Ty musisz strasznie pracować. To bardzo mi ciąży, czy nie powinnam raczej wrócić do domu i spróbować zatroszczyć się o Ciebie? Wiesz, z jaką radością bym to zrobiła. Twój telefon dziś bardzo mnie ucieszył, mój dobry. Od Lydii mam 1 wiadomość, wszystko u nich dobrze. Gąski, dużo o nich myślę. – Co do ogrodnika, wszystko jest w porządku. Uważam, że to świetnie, że będziesz musiał jeszcze raz omówić sprawę z wnętrzarzem. Czy nie powinnam porozmawiać ze Speerem? Sprawę z pieniędzmi mogę załatwić tu na miejscu. A więc we wtorek 8.6. jesteś w G.[dańsku; reszta wiersza nieczytelna]. Jak myślisz, powinnam pojechać do pani Prützmann122? Daj mi znać przez telefon. Zrobię tak, jak będziesz uważał za właściwe, mi to jest obojętne. – A zatem wylatujemy z G.[dańska] 9, zgadza się? Nie moglibyśmy w takim razie 9 wieczorem wybrać się do Schmidtów? Bardzo chcieliby nas zaprosić. – Dziewczyna (Gmund) przyjeżdża do G. 1.6. A dla Marii mam coś nowego. Tymczasowo sprawa jest załatwiona. Szkoda że kompletnie nie znalazłam dobrych książek do czytania. Miałabym tu tyle czasu. Mógłbyś mi wysłać coś dobrego ekspresem, znasz przecież moje upodobania. Wiesz, ludzie czytują najczęściej powieści grozy. Pozdrawiam Cię serdecznie mój ukochany. Twoja M. Schadowie przekazują moc pozdrowień.

„Od Lydii mam 1 wiadomość, wszystko u nich dobrze” (Marga, koniec maja 1937).

Królewiec 1.6.37 Mój ukochany, dobry! Myślałam, że wczoraj wieczorem powiesz, żebym pojechała do domu, pojechałabym z ochotą. To niesprawiedliwe, że ja siedzę tu w spokoju, a Ty

tułasz się po świecie123 i nie ma kto Ci przygotować w domu kolacji. To bardzo mnie gnębi. Jest mi tu bardzo dobrze, tylko stale martwię się o Ciebie i dzieci. Za moim domem w G. gdzie z pewnością miałabym co robić. Wczoraj miałam w głowie kompletny mętlik. Nasz biedny Führer. Słaba kobieta nie może nic zrobić dla tych wszystkich wielkich rzeczy. – Jest mi tu bardzo dobrze, spokój, odpoczynek. W sobotę chcę wybrać się do ciotki Marthy. Rozmawiałam właśnie telefonicznie z panią Prützmann. Odpowiada jej, jeśli w czwartek po poł.[udniu] zjawimy się razem z panią v. Schade, jedzie się autem dobrą godzinę. – Wysłałeś mi książki? Do Lydii piszę prawie codziennie. Zadzwoń do mnie jeszcze raz. Piątek rano! Moc serdecznych pozdrowień i pocałunków! Twoja M.

W latach 30. Himmler podróżował coraz częściej, utrzymując intensywne kontakty z włoskimi, a w późniejszym czasie również z hiszpańskimi faszystami. Jednocześnie utrzymywał on w Berlinie zażyłe stosunki z dyplomatami z wielu państw, zwłaszcza sojuszniczych. Siłą rzeczy musiał poważnie zainteresować się nauką angielskiego, co można wywnioskować zarówno z jego wpisu w Kalendarzu kieszonkowym z urlopu w Wiesbaden w 1936 roku, jak i z dziennika Margi, z wpisów dotyczących wyjazdów urlopowych w 1936 i 1937 roku. Faszyzmem Mussoliniego Himmler zainteresował się już w 1929 roku. Po lekturze Der Schmied Roms Adolfa Steina (wydanej w 1929 roku pod pseudonimem „Rumpelstilzchen”124) był „oczarowany” faszyzmem w wydaniu włoskim i jego wodzem. Przed wyjazdem do Wenecji w czerwcu 1933 roku, w grudniu roku poprzedniego Himmler wybrał się do Rzymu. Jego podziw dla Mussoliniego utrzymywał się przez wiele lat. Jeszcze w 1941 roku przed podróżą do Rimini polecał Mardze i Gudrun zwiedzenie domu, w którym urodził się Mussolini. W liście z 19 września 1943 roku z żalem określił dyktatora mianem „gasnącego lwa”. 1 kwietnia 1936 roku, pół roku przed rozmowami na temat współpracy obu krajów – „osi Berlin–Rzym” – Himmler podpisał w Berlinie ze swoim odpowiednikiem, szefem włoskiej policji Arturo Bocchinim, tajną umowę dotyczącą niemiecko-włoskiej współpracy policyjnej. W listopadzie/grudniu 1937 roku, krótko przed oficjalną wizytą

Mussoliniego w Berlinie, Himmlerowie wybrali się w dłuższą podróż do Rzymu, Neapolu, na Sycylię i do Libii. Marga Himmler opisała ją szczegółowo w swoim dzienniku. O pobycie w Rzymie napisała 16 listopada 1937 roku: „Dzień rozpoczęliśmy o godzinie 10 zwiedzaniem Kapitolu. Potem na fora. Wszystkie te wspaniałe budowle odsłonięto dopiero dzięki Mussoliniemu. Wiedza historyczna H. była przy tym niewiarygodna. […] Dziś przyszła pierwsza wiadomość od dzieci, wszystko u nich dobrze. Dziś wieczorem idziemy do Schauburgów, on pracuje w poselstwie niemieckim przy cesarstwie włoskim. Gdy przyszłam, przywitały mnie wspaniałe kwiaty, od Bocciniego, Bergensa (ambasadora w stolicy apostolskiej), Ettela itd.”. Z Rzymu, autem i z policyjną eskortą, pojechali dalej na południe. Niemal wszystko we Włoszech zachwycało Margę: jedzenie, krajobrazy, antyczne budowle, entuzjastyczne przyjęcie, jakie zgotowywano im wszędzie, a także liczne dzieci: „Wszędzie widzi się dużo dzieci, cóż to za błogosławiony kraj” (Neapol, 19.11.1937). W Taorminie spędzili dwa tygodnie, oddając się kąpielom, grze w tenisa i brydżowi, kilkakrotnie wybrali się też na całodniowe wypady, m.in. do Syrakuz, Palermo i Katanii. Zwiedzali niezliczone kościoły, klasztory, katakumby, greckie i rzymskie wykopaliska archeologiczne, jak i muzea. Komentując swój krótki pobyt w libijskiej oazie Ghadamis, Marga stwierdziła, że wszystko wygląda tu „jak przed 2000 laty, ale wszystko jest czyste”. Jej konkluzja po zwiedzeniu Al-Chums: „W dzieln.[icy] żydowskiej potwornie brudno i ten smród! Arabowie są znacznie czystsi!”. Podczas tej podróży Himmlerowie nieustannie poszukiwali pozostałości germańskich. Wędrowali śladami Fryderyka II z dynastii Hohenstaufów, zwiedzając w Cosenzy warownię z czasów Hohenstaufów (19.11.1937) czy – w drodze powrotnej – oglądając w Neapolu „grób i miejsce ścięcia Konradyna, ostatniego z Hohenstaufów” (9.12.1937). W styczniu 1938 roku Himmler wydał delegaturom Gestapo – najpierw w Rzeszy, a potem także w zaanektowanej w marcu Austrii – polecenie dokonywania aresztowań tzw. „jednostek aspołecznych” i internowania ich w obozie koncentracyjnym w Buchenwaldzie. Ta akcja, w wyniku której do obozu trafiło około 1500 ludzi, była jednak zaledwie przygrywką

do większej fali aresztowań w czerwcu 1938 roku. Tym razem każde dowództwo okręgowe policji kryminalnej otrzymało ścisłe zalecenia, aby aresztować co najmniej 200 zdolnych do pracy „aspołecznych” mężczyzn. Policja dostarczyła trzykrotnie więcej aresztantów; łącznie aresztowano i przewieziono do obozów koncentracyjnych około 10 000 mężczyzn. Wśród internowanych „jednostek aspołecznych” znajdowało się wielu Romów i Sinti. Już w 1936 roku w wielu dużych miastach zaczęto budowanie obozów dla nich. W obozach, w których panowały fatalne warunki sanitarne, internowano setki Romów i Sinti. „Plagą Cyganów” zajmował się osobny referat w Biurze Policji Kryminalnej Rzeszy. W grudniu 1938 roku Himmler nakazał sporządzenie rasowo-biologicznej ewidencji wszystkich „Cyganów” w Niemczech. W marcu 1938 roku dokonał się anszlus Austrii – pierwszy krok agresywnej ekspansji reżimu, któremu towarzyszyła nasilająca się polityka antysemicka. W Wiedniu i kilku innych miastach Austriacy dali upust swojej nienawiści wobec Żydów. Plądrowano żydowskie sklepy, Żydzi byli aresztowani na podstawie arbitralnych decyzji, wypędzani ze swoich domów i prześladowani. Po odebraniu im praw systematycznie rabowano im majątki; sklepy i fabryki były „aryzowane” lub likwidowane. Od tych, którym udało się wyjechać za granicę, państwo niemieckie żądało wcześ​niej tak wysokich podatków i danin, że z pierwotnego majątku nie pozostawało prawie nic. Kolejnym celem ataku była Czechosłowacja. Mniejszość Niemców sudeckich domagała się przyłączenia do Rzeszy Niemieckiej. Narodowosocjalistyczne kierownictwo podsycało nienawiść między Niemcami i Czechami, chcąc rozbić Czechosłowację. Zachodnie potęgi usiłowały załagodzić konflikt. We wrześniu 1938 roku szef rządu Wielkiej Brytanii Neville Chamberlain, premier Francji Édouard Daladier oraz Benito Mussolini przyjechali do Niemiec, aby negocjować z Hitlerem. Na mocy podpisanego wówczas układu monachijskiego czechosłowacki rząd został zmuszony do oddania Niemcom Kraju Sudeckiego. Wojnie, do której parł Hitler, układ jednak nie zapobiegł. Tlący się od wiosny 1938 roku dyplomatyczny zatarg z Polską doprowadził w październiku do kolejnych zmasowanych działań policji

przeciwko Żydom. W ramach reakcji na antysemickie posunięcia polskiego rządu, który zamierzał pozbawiać polskiego obywatelstwa mieszkających poza granicami kraju obywateli polskich (przede wszystkim polskich Żydów) i odpowiednimi adnotacjami w paszportach uniemożliwić im ponowny wjazd do Polski, 26 października 1938 roku Himmler wydał zakaz pobytu dla polskich Żydów i zarządził, by w ciągu trzech dni opuścili oni terytorium Rzeszy. 28 października podczas zakrojonej na szeroką skalę selektywnej akcji Gestapo aresztowało około 17 000 polskich Żydów, których następnie przewieziono na granicę z Polską. Jako że Polacy nie zgadzali się na ich wjazd, deportowani z Niemiec Żydzi utknęli na ziemi niczyjej i w punktach granicznych, pozbawieni jakiejkolwiek pomocy, pożywienia, w fatalnych warunkach sanitarnych. Dopiero gdy po kilku dniach Polska i Niemcy uzgodniły wydłużenie terminu deportacji, Himmler przerwał akcję. To ta wyrachowana, brutalna operacja skłoniła Herschela Grynszpana, którego rodzice znaleźli się wśród deportowanych, do przeprowadzenia zamachu na niemieckiego dyplomatę Ernsta vom Ratha, dokonanego 7 listopada 1938 roku w Paryżu. To, co wydarzyło się w nocy 9 listopada 1938 roku w całych Niemczech, bestialstwem i brutalnością daleko przewyższyło wszystkie dotychczasowe pogromy. Nie kryjąc się przed nikim, członkowie bojówek SA wybijali okna, plądrowali sklepy, bili ich żydowskich właścicieli, wdzierali się do żydowskich mieszkań, niszczyli ich wyposażenie, znęcali się nad ich mieszkańcami, nie cofając się nawet przed zabójstwami. W następnych dniach zostało aresztowanych i przetransportowanych do obozów koncentracyjnych około 35 000 żydowskich mężczyzn. Warunkiem zwolnienia było zrzeczenie się całego majątku i natychmiastowy wyjazd z Niemiec razem z rodziną. 30 stycznia 1939 roku Hitler wygłosił w Reichstagu przemówienie, w którym wezwał europejskie mocarstwa do zadbania o „rozwiązanie kwestii żydowskiej”, kończąc groźbą, iż ewentualna wojna pociągnie za sobą nie „bolszewizację ziemi”, a „zagładę rasy żydowskiej w Europie”. Z roku 1938 nie zachowały się żadne listy Himmlera. Istnieją jednak obszerne wpisy w Dzienniku Margi, w których pobrzmiewają echa

najważniejszych wydarzeń politycznych tego okresu i które dowodzą, do jakiego stopnia była ona związana z życiem towarzyskim kręgów władzy. [21 lutego 1938] Wczoraj monumentalne przemówienie Führera. Po połud.[niu] H. był w domu i znów mówił o uprawach. Padałam z nóg. wcześ​nie poszłam spać. H. poszedł na wieczorne piwo do Heßa. W sobotę zaproszenie z Ministerstwa Propagandy. Było bardzo nudno, wyszliśmy wcześnie. H. też był wyczerpany. Biedni Wed​lowie. Dziś przychodzą jeszcze Oswaldowie. Tinchen wyjeżdża do Anglii i chce się pożegnać. Eden125 wyjechał po wczorajszym przemówieniu Führera. H. siedzi na dole z innymi panami przy herbacie. Byłam z Laleczką u Bülowów. Było tam wiele pań. Jutro z 4 paniami, w tym z Attolico126, chcę zagrać u mnie w brydża. Przed poł.[udniem] japońska ambasadorowa chce mi złożyć wizytę. [5 marca 1938] Leżę do północy w łóżku i czekam na Heiniego. […] H. jest zadowolony, i ja próbuję być zadowolona. [13 marca 1938] Troski nie dają nam odetchnąć, każdego dnia coś nowego. H. który oczywiście wiedział, o co chodzi, był w dobrym nastroju i pogodny. Ale dla mnie, która widzi tylko cienie i która musi zapakować mundur polowy, to było zbyt przygnębiające. […] Austria należy teraz do Rzeszy Niemieckiej. H. był w Wiedniu pierwszy. Gdy Führer wczesnym rankiem dotarł do Braunau wiwatom nie było końca. Teraz parada zwycięstwa kroczy dalej do Wiednia. H. telefonował dziś z Wiednia, u niego wszystko dobrze, jest zdrowy i przede wszystkim do głębi poruszony. My kobiety siedzimy tutaj i musimy obywać się radiem.

Mimo wszystko Margę Himmler wyraźnie cieszyło to nowe życie towarzyskie po latach spędzonych w Waldtrudering. Wizyty i rewizyty, wystawne obiady, herbaty z żonami dyplomatów zaprzątały ją przez cały rok. [3 maja 1938]

Wszyscy byli bardzo mili. Przybył Führer. Laleczka była bardzo podekscytowana. Wspaniale było siedzieć z nim przy stole w tak wąskim gronie. Heini nie czuje się zbyt dobrze. Ma potwornie dużo pracy […] Kazałam uszyć sobie kilka sukni. Polityka jest niespokojna. Führer w górach127. Göring nie wygląda najzdrowiej. Jego ojciec ma podobno wodę w płucach. […]

Podczas oficjalnej wizyty Hitlera w Rzymie w maju 1938 roku, w której panie z licznej świty miały swój własny program pobytu, Marga relacjonowała w swoim dzienniku: [4 i 8 maja 1938] Podróż była zajmująca i przyjemna. Przyjęto nas tu uroczyście. Następnego ranka pojechałyśmy na wycieczkę objazdową po Rzymie, mogłam odświeżyć wspomnienia. Cieszę się jak dobrze się tam orientuję. Pokaz gimnastyki sportowej wł. młodzieży. Byli zachwycający. Cóż za naród stworzył Mussolini. [3 lipca 1938] Dziś 10 rocznica ślubu. H. wyjechał, ale zatelefonował. Pomimo szczęśliwego małżeństwa muszę obywać się bez wielu rzeczy przynależnych małżeństwu. Bo H. prawie wcale nie ma, tylko praca i praca.

„H. prawie wcale nie ma, tylko praca i praca” (Dziennik Margi, 3.7.1938).

Marga regularnie uczestniczyła w zjazdach partyjnych w Norymberdze: [20 września 1938] W Norymberdze tym razem było bardzo miło. Mnóstwo kwiatów, mnóstwo prezentów i gratulacji z okazji moich urodzin. Dużo czasu wspólnie z panią v. R.[ibbentrop]. W hotelu z paniami z SS. Pani Gravitz i v.d. Bach. Bardzo miło.

Byłam tam 6 razy i na pewno będę tęsknić, jeśli następnym razem nie będę mogła tam przyjechać. W Norymberdze obejrzałam piękne budowle. Teraz są tu wspaniałe dni. H. i ja byliśmy 2 dni w Berchtesgaden u Ribbentropów w hotelu. H. właśnie wyjechał, z Führerem jedzie pociągiem do Godesbergu. […]

„W Norymberdze tym razem było bardzo miło” (Dziennik Margi, 20.9.1938). Przyjęcie dla dyplomatów podczas biwaku SS, Norymberga, 10 września 1938. Od lewej: Heinrich Himmler, Anneliese von Ribbentrop, angielski ambasador Neville Henderson, Joseph Goebbels. Z przodu: Marga Himmler, Joachim von Ribbentrop.

[24 września 1938] Rozmowy w Godesbergu dobiegły końca128. Co dalej? Wszyscy są rozczarowani, gdyż uderzenia nie będzie. Tu w domu nastrój jest okropny. [2 listopada 1938] H. jest niezwykle fetowany we Włoszech. Wspaniale jest wiedzieć, że jest tak doceniany.

[14 listopada i 3 grudnia 1938] Salzburg, hotel „Österreichischer Hof”. Przyjechaliśmy tutaj zaraz po 9.11., H. ma urlop. Pogoda wspaniała. H. proponuje, żebyśmy codziennie coś zorganizowali. W piątek miasto, sob. Groß-Glockner, sob. po poł.: do Fridolfing do Rehrlsów; bardzo miło. Dziś H. pojechał na polowanie (rewir Krupp). Szyję, czytam i piszę, pierwsza wiadomość od Laleczki. Wszystko jak należy. Ta historia z Żydami, kiedyż wreszcie ta hołota nas zostawi, żeby można było cieszyć się w końcu własnym życiem. – Jestem bardzo zmęczona. Dziś w nocy spałam źle. Moje stopy nie wyglądają zbyt ładnie. To wszystko przez ciężką pracę, którą muszę wykonywać. Być może wcześniej, jako młody człowiek, przeklinałam ciężką pracę, ale dziś jestem pewna, że sama zasłużyłam sobie na miejsce przy słońcu, szczęście i miłość. Dlatego radzę wszystkim młodym ludziom, jeśli chcesz zobaczyć coś na własne oczy, musisz zrobić wszystko, żeby tak się stało. Nic nie przychodzi samo. […] Przeżyliśmy wspólnie piękne dni i dużo ze sobą rozmawialiśmy. Nawet zaczęłam znów uczyć się angielskiego. H. dużo czytał. Ciągle coś się działo.

Ich bilans na koniec roku był jak zawsze przygnębiający: [31 grudnia 1938] Rok zbliża się ku końcowi. Było dużo nerwów w domu i jeszcze więcej pracy. Co ja przeżyłam w tym roku, trudno sobie wyobrazić.

O swoim przybranym synu Gerhardzie Marga pisze w 1938 roku: [2 i 8 kwietnia 1938] Gerhard to zbrodnicza natura. Znów ukradł gdzieś pieniądze, niewiarygodnie kłamie. Musimy odesłać go do zakładu poprawczego. […] Napisałam do jego matki. Naprawdę się tym zasmuciła, ale oczywiście nie chce go z powrotem. Nie bierze go nawet na Wielkanoc.

Aż do 1936 roku wpisy w Pamiętniku dziecięcym, dotyczące obojga dzieci, były w przeważającym stopniu życzliwe, choć dobre zachowanie wciąż odgrywało ważną rolę. Za złe zachowanie wyciągane były konsekwencje. Wydaje się, że to wyciąganie konsekwencji i karanie Marga chętnie pozostawiała mężowi. W 1935 roku napisała o Gudrun:

„Jeśli zdarzy jej się być niegrzeczną, błaga tak długo, aż obieca się jej, że nie powie się nic tatusiowi”. Od 1937 roku ton jej wpisów we własnym pamiętniku zaczyna powoli się zmieniać. Podczas gdy Gudrun zawsze była przedstawiana jako „urocza i zachwycająca”, a sama Marga żałuje, że nie ma „6 takich, które byłyby tak samo śliczne” (26.1.1938), o Ge​rhardzie prawie nie ma już mowy, a jeśli już, to tylko w negatywnym kontekście. Himmlerowie faktycznie odesłali go w 1938 roku, gdy miał dziewięć lat, do internatu („pensji”) w Starnbergu, gdzie był bity przez innych uczniów i pomimo swojego strachu przed wodą wpychany tak często do jeziora, aż z konieczności nauczył się pływać. Po wielu latach sam Gerhard wspomina, że zawsze bał się przyjazdów ojczyma do Gmund, gdyż oznaczało to dla niego regularne kary cielesne, raz nawet szpicrutą. W swoich wspomnieniach Lydia Boden bagatelizuje kary cielesne jako karę za wybryki przybranego syna. Spoglądając z perspektywy czasu, akcentuje za to daleką od wojny, idylliczną codzienność i skromność Heinricha Himmlera, którą zachował pomimo swojej rozległej władzy politycznej. Opisuje proste posiłki, tak lubiane przez Heinricha, lub podkreśla jego opiekuńczość w stosunku do dzieci: „Tatuś uwielbiał, gdy podczas jedzenia cała rodzina siedziała obok niego. Na śniadanie dla tatusia zawsze była bułka, ale połowę, w kawałkach, oddawał dzieciom. Tatuś odkrawał małe kęski, które starannie układał i niczym małym ptaszkom, wkładał je dzieciom do dzióbków”. Po „wychowaniu”, jakiego Gerhard doświadczył w starnberskim internacie, jego ojczym wysłał go wiosną 1939 roku do Narodowopolitycznego Zakładu Wychowawczego (niem. Nationalpolitische Erziehungsanstalt, NPEA) w Berlinie-Spandau. Marga wspomina o tym we wpisie z 15 maja 1939 roku: „Ge​rhard zdał egzamin kwalifikacyjny do narodowopolitycznego zakładu wychowawczego w Spandau. Jestem szczęśliwa, mam nadzieję, że wszystko potoczy się dobrze”. Tymczasem już po pół roku Gerhard musiał opuścić elitarną placówkę: „Gerhard musi opuścić Napolę, nie uczestniczy w zajęciach, ale poza tym jest miły i posłuszny, gdyby tylko taki pozostał” (16.10.1939).

Wspominając ferie bożonarodzeniowe w pierwszym roku wojny, Marga pisze: „Gerhard przyjechał 7, widzę, że zrobił się milszy” (14.1.1940). Wspomnienia Lydii potwierdzają, że chłopiec miał w rodzinie nie najlepszą pozycję. Gudrun była traktowana znacznie czulej, a dzieci często się kłóciły. Ona sama uważała wybryki Gerharda za jak najbardziej normalne dla żywiołowego chłopca w jego wieku. Wydaje się, że miała do niego najbardziej kochający stosunek w całej rodzinie. W jej zapiskach widać wyraźnie, że Gerhard z jednej strony rozpaczliwie zabiegał o uznanie – które czasami znajdował nie tyle w rodzinie, ile u funkcjonariuszy komendantury SS w Gmund – a z drugiej, że doświadczaną stale przemoc i poniżenia wyładowywał na słabszych, dręcząc zwierzęta – związek, z którego rodzina najwyraźniej nie zdawała sobie sprawy i za co Gerharda surowo ukarała. 18 lutego Marga zanotowała w dzienniku: „Życie idzie swoim utartym torem, dużo zaproszeń. Znów jestem strasznie zmęczona”. 26.9.[6.]39129 Mój drogi! Jestem całkowicie wstrząśnięta z powodu Schadów. Nie można jednak nic z tym zrobić. Eberstein powinien też wylecieć. A może stoi za tym jakaś intryga, wymierzona może nawet przeciwko Tobie? Całe dnie jestem z Laleczką i myślę o tym nieustannie. Zamierzam trwać przy nich i udowodnić im moją przyjaźń. Napisać jednak nie mam odwagi, być może wszystko będzie dobrze. Chcę napisać o tym w moim dzienniku i gdy mnie już nie będzie, przeczytasz o tym. Laleczka bawi się na plaży z innym dzieckiem i z jego mamą, mam chwilę spokoju. Chcę zaproponować ciotce Schadi130 przejście na „ty”, kiedy tylko ich odwiedzę. To co on zrobił musiało wynikać tylko z głupoty. Czy coś takiego nie może przytrafić się każdemu? Wszystkiego dobrego na te 3 dni. Tak bardzo się cieszymy, że w niedzielę przyjedziesz tu na kolację. Pozdrawiam Cię serdecznie kochany Twoja M.

Tego samego dnia Reichsleiter Martin Bormann napisał do „drogieg[o] towarzysza partyjnego Himmlera” w sprawie von Schadego: „Führer

polecił mi, abym przekazał Panu co następuje: dowódca SS, baron von Schade, w obecności posłów z Włoch, przedstawicieli Wehrmachtu, państwa i innych zgromadzonych zameldował się u Führera w sposób tak niechlujny, że cała formacja okryła się wstydem. […] Führer podkreślił wielokrotnie, że wstydzi się za całą SS! Baron von Schade musi zostać przez Pana ukarany. Jako następca obergruppenführera von Ebersteina von Schade w żadnym wypadku nie wchodzi w rachubę, podobnie zresztą jako szef policji w jakimkolwiek innym miejscu. W grę może wchodzić wyłącznie praca biurowa”. W następstwie incydentu von Schade został szefem jednej z fabryk w Turyngii. Jak się wydaje, Himmler ukarał go jednak znacznie łagodniej, niż domagał się Hitler, gdyż von Schade w dalszym ciągu pobierał uposażenie dowódcy w sztabie Reichsführera SS oraz inspektora Służby Bezpieczeństwa w Düsseldorfie, a w 1942 roku został mianowany szefem sekcji SS Łaba. Wewelsburg, 7.7.[1939] 131 Mój najdroższy! Szczęśliwie wylądowaliśmy i od razu obejrzałam Twój piękny nowy pokój (jad[alny]) oraz piękny zielony pokój niżej. Kiedy chciałam opłacić rachunek w hotelu „Kaiserhof” usłyszałam pytanie: czy za Reichsf. również? Nie zrobiłam tego. Możesz sobie wyobrazić jak strasznie bolesne było to dla mnie. Chcieliśmy przecież pojechać tam w przyszłym roku. Dałam pokojówce i służącemu po 5 marek, może prześlesz pannie Wenkstein, która prowadzi dom, jeszcze trochę pieniędzy, przyjmuje gotówkę, dowiadywałam się. Laleczka śpi. Jutro rano przecież zadzwonisz. Pozdrawiam Cię serdecznie Twoja Mamusia.

Już w 1931 roku Himmler zwiedził Malbork w Prusach Wschodnich, niegdyś siedzibę wielkiego mistrza zakonu niemieckiego, w późniejszym czasie zakonu rycerskiego (zob. list z 6.11.1931). Według takiego samego wzorca zamierzał przekształcić swoją SS w „Czarny Zakon” i w tym celu stosunkowo wcześnie zaczął poszukiwać organizacyjnego i duchowego centrum, które mog​łoby pełnić funkcję szkoły reichsführerów SS. W styczniu 1933 roku, w czasie jednego ze spotkań w ramach kampanii

wyborczej w Grevenburgu (Lippe), baron von Oeynhausen jako potencjalną lokalizację szkoły zaproponował położony nieopodal Wewelsburg, zbudowany na planie trójkąta zamek z okresu odrodzenia. Himm​ler był tak zauroczony twierdzą, że pozyskał ją bezzwłocznie. W kolejnych latach zamek stopniowo był przekształcany w odizolowane miejsce zgromadzeń oficerów SS, do którego niemal nikt nie miał dostępu. Usunięto zewnętrzną warstwę tynku i pogłębiono fosę, aby nadać budowli bardziej surowy wygląd, pomieszczenia zamkowe zostały udekorowane ornamentami nordycko-ger​mańskimi. W 1938 roku Himmler zarządził, by coroczny „zjazd gruppenführerów” odbywał się na Wewelsburgu, gdzie przysięgę mieli składać wszyscy nowi gruppenführerzy. Oprócz tego miały tam być wywieszone herby ich rodzin i przechowywane pierścienie honorowe zmarłych dowódców SS. Dla Himmlera symboliczne znaczenie miało położenie Wewelsburga: w bezpośrednim sąsiedztwie znajdowały się pomnik Arminiusza-Hermana, upamiętniający zwycięstwo tego cheruskiego księcia nad rzymskim dowódcą legionów Warusem, oraz czczone przez Himmlera jako germańskie miejsce kultu Externsteine – kompleks skał piaskowcowych, którego roli jako miejsca kultu bezskutecznie próbowała dowieść utworzona przez Himmlera organizacja badawcza SS Ahnenerbe. Co więcej, okolica uchodziła za teren księcia saksońskiego Henryka I, którego Himmler czcił głównie ze względu na jego ekspansywną politykę wschodnią i za którego wcielenie się uważał. Kilka razy w roku Himmler sam bądź w towarzystwie gości zatrzymywał się na Wewelsburgu. Plany przekształcenia zamku i okolicznej wsi w centralne miejsce zgromadzeń i centrum ideologiczne SS imponowały monumentalnością. Od 1939 roku do realizacji prac budowlanych byli wykorzystywani więźniowie. W 1941 roku specjalnie w tym celu został utworzony na miejscu obóz koncentracyjny. Na krótko przed zakończeniem wojny, 30 marca 1945 roku, Himmler rozkazał wysadzenie zamku. Gmund a./Teg. 26.8.39. Drogi dobry!

Rachunek od Rösnera i Seidla jest za domek myśliwski. Do naszego domu to były rzeczy zamówione w zeszłym roku. Czas mija nam tu spokojnie, w ciszy i oczekiwaniu. Radio jest włączone codziennie. Tak bardzo się cieszę, że codziennie do mnie telefonujesz. Laleczka się uczy. Pozdrawiamy Cię serdecznie tysiące razy. Twoja Mamusia

Wbrew wszelkim zapewnieniom o pragnieniu pokoju Hitler kontynuował kurs prowadzący wprost do wojny. 14 marca 1939 roku niemieckie wojska wmaszerowały do Pragi. Słowacja została zależnym od Niemiec państwem marionetkowym, a ziemie czeskie zostały przekształcone w Protektorat Czech i Moraw. 11 kwietnia w tajnej instrukcji Hitler rozkazał Wehrmachtowi rozpoczęcie przygotowań do wojny z Polską. W tej sytuacji kluczowym graczem stał się Związek Radziecki, o którego poparcie zabiegały zarówno potęgi zachodnie, jak i narodowosocjalistyczne kierownictwo Rzeszy. Czas naglił. Wreszcie 22 sierpnia 1939 roku minister spraw zagranicznych Ribbentrop osobiście poleciał do Moskwy, aby – dysponując nieograniczonymi pełnomocnictwami udzielonymi mu przez Hitlera – sfinalizować porozumienie. Jeszcze tej samej nocy został podpisany pakt Hitler-Stalin. Dodatkowy, tajny protokół przewidywał rozbiór Polski i okupację jej ziem przez Niemcy i Związek Radziecki. Podczas gdy Ribbentrop przygotowywał w Moskwie grunt do wojny, na Obersalzbergu Hitler wyjaśniał dowódcom Wehrmachtu swoją wizję zbliżającej się wojny z Polską: „Zatrzasnąć serce na litość” – zanotował jeden z uczestników spotkania kluczowe słowa z przemówienia Hitlera. „Brutalne postępowanie, 80 milionów ludzi musi otrzymać swoje prawa. Ich egzystencja musi zostać zagwarantowana. Silniejszy ma rację. Największa bezwzględność”. Wczesnym rankiem 1 września 1939 roku siły Wehrmachtu wkroczyły do Polski. Dwa dni później, 3 września, Wielka Brytania i Francja wypowiedziały Rzeszy Niemieckiej wojnę.

[Dziennik Margi, 24 sierpnia 1939] Wczoraj Ribbentrop dotarł do Moskwy. To jak grom z jasnego nieba. Heini dostąpił zaszczytu współdzielenia z Führerem jego radości w Berghofie. Był z tego powodu bardzo szczęśliwy. [28 sierpnia 1939] Wciąż czekamy, czy Anglia zdecyduje się na wojnę czy nie […] Pojawiły się kartki na żywność, Schick (mój służący) zbladł kompletnie z tego powodu. Wszyscy zachowują spokój i rozsądek. Będziemy musieli oszczędniej używać mydła, wszystko inne mamy pod dostatkiem. […] H. telefonuje codziennie i jest w dobrym usposobieniu. Musiałam powiedzieć Laleczce, że na wypadek wojny pójdę do Czerwonego Krzyża. Oczywiście strasznie płakała i nie mogła się uspokoić. [4 września 1939] A więc wojna z Anglią i Francją. Jestem w Berlinie. […] Szpital wojskowy jest powoli budowany, jestem zadowolona, że mogę być przy tym. Jeśli wszyscy się przyłożą, wkrótce będzie po wojnie, a Anglia popamięta nas na zawsze. 117 Spośród listów Heinricha Himmlera z okresu bezpośrednio po przejęciu władzy przez narodowych socjalistów zachował się (w całości) tylko jeden, z 1933 roku. Z listów pisanych przez Margę Himmler zachowały się pojedyncze z lat 1937 i 1939. Uzupełnieniem są tu wpisy z jej dziennika (od 1937 roku) i Pamiętnika dziecięcego Gudrun, dokumenty przechowywane w Tel Awiwie, jak również Wspomnienia Lydii Boden. Wspomnienia Lydii Boden, Um und mit Gerhard 1933–1945, Berlin, Gmund am Tegernsee, 1955, spisywane dla Gerharda von der Ahé, udostępnione dzięki uprzejmości Horsta von der Ahé. 118 Nie jest jasne, dlaczego i z kim Himmler znalazł się w Wenecji w czerwcu 1933 roku. 119 Dosł. „zagarnianie władzy” (przyp. tłum.). 120 Taka była oryginalna nazwa tej policji w Prusach. Od 1936 roku używano już tylko formy „Gestapo” (przyp. red.). 121 W Królewcu Marga odwiedziła wspólnych znajomych Himmlerów, Hermanna Freiherra von Schade (*1888) oraz jego żonę Ernę (*1891). W latach 1936–37 v. Schade, jako brigadeführer SS, kierował królewiecką kwaterą SS. 122 Christa Prützmann (*1916) była żoną gruppenführera SS Hansa-Adolfa Prützmanna (1901–1945), od marca 1937 roku Wyższego Szefa SS i Policji Północny Zachód (Hamburg). 28 kwietnia 1935 roku Himmlerowie pojechali na ślub Prützmannów do Królewca. 123 5–6 czerwca Himmler był umówiony na szereg spotkań w kilku miejscach w Bawarii, 8 czerwca zanotował

w Terminarzu: „Mamusia odebrana. Gdańsk b.[ez] mamusi”. 124 Imię złośliwego karła z jednej z baśni Grimmów (przyp. tłum.). 125 Anthony Eden (1897–1977), brytyjski minister spraw zagranicznych. 126 Chodzi zapewne o żonę Bernarda Attolico, ówczesnego ambasadora włoskiego (przyp. tłum.). 127 Marga ma na myśli Obersalzberg. 128 Tydzień przed podpisaniem układu monachijskiego Hitler spotkał się z Chamberlainem w „Rheinhotel Dreesen” w Bad Godesberg. Rozmowy dotyczyły oderwania Kraju Sudeckiego od Czechosłowacji. 129 W tym miejscu Marga najwyraźniej pomyliła się w dacie, pisząc „9” zamiast „6”. Dowodzi tego wpis w jej dzienniku z dnia 26.6.1939: „Jesteśmy w Kühlungsborn, w hotelu «Kaiserhof». Jest tu miło i schludnie. […] H. ma tu przyjechać w niedzielę na kilka dni, abyśmy mogli 3 lipca spędzić wsp[ólnie]”. 130 Tak Gudrun nazywała panią von Schade. 131 Ten list z niepełną datą pochodzi prawdopodobnie z 1939 roku, co można wywnioskować z wpisu w Dzienniku Margi z 13 sierpnia 1939 roku: „O mojej podróży z Laleczką znad Bałtyku przez Wewelsburg do Düsseldorfu [do małżeństwa Schade] jeszcze nie pisałam”.

Listy 1939–45 „[…] Załączam kilka zdjęć z mojej ostatniej podróży Lublin– Lwów–Dubno–Równe–Łuck”. Heinrich Himmler, 25 lipca 1941

Plac Nikolsburski 5, 13.9.[39] (nadszedł 15.9.39, odp[owiedź] 15.9.39) Mój kochany, dobry! Nie pisałam przez wiele dni, ale w lazarecie jest nawał pracy i dużo do przemyślenia. Wkrótce skończymy urządzanie, potem powinno być lepiej. Tak bardzo się ucieszyłam, że porozmawiałam z Tobą przez telefon. Prof. Gebhardtowi jest już lepiej132. Laleczka przyjeżdża w piątek, a Gerhard jutro, musi od razu jechać do Spandau, bo szkoła już się zaczęła. Moc pozdrowień i całusów Twoja M.

Wojna z Polską od samego początku była prowadzona z wyjątkową bezwzględnością. Luftwaffe bombardowała polskie miasta, równając je z ziemią. W wyniku nalotów Warszawa została zniszczona do tego stopnia, że wojskowe dowództwo Polski, chcąc uratować miasto przed dalszymi spustoszeniami, 27 września 1939 roku podjęło decyzję o kapitulacji. W ślad za niemieckim wojskiem podążały cztery grupy operacyjne SS i policji, które przy wsparciu wywodzących się z mniejszości niemieckiej zbrojnych milicji wymordowały dziesiątki tysięcy Polaków. Przedstawiciele polskich elit – lekarze, duchowni, urzędnicy, dziennikarze, nauczyciele – mieli zostać, jak ujął to Reinhard Heydrich, „unieszkodliwieni na tyle, na ile to możliwe”, innymi słowy aresztowani, osadzeni w obozach koncentracyjnych bądź rozstrzelani. Komanda SS, przygotowujące budynki zakładów dla psychicznie chorych na użytek SS, systematycznie opróżniały je z pacjentów, których zabito około 7700. Jedno z komand używało do tego celu ciężarówki, której skrzynia została przebudowana na komorę gazową. 12 grudnia, w Poznaniu, Himmler osobiście obserwował przebieg egzekucji więźniów w komorze gazowej. Polski historyk Bogdan Musiał zakłada, że do końca 1939 roku na terenach zajętych przez Niemcy zostało zabitych co najmniej 45 000

polskich cywilów, w tym około 7000 Żydów. W mordach brały również udział jednostki Wehrmachtu. Podczas gdy centralna Polska, jako tzw. Generalne Gubernatorstwo, dostała się pod niemiecką okupację, tereny zachodniej Polski, zamieszkiwane przez mniej więcej dziesięć milionów ludzi, w przeważającej mierze Polaków, miały zostać włączone do Rzeszy i poddane „germanizacji”. We wcześniejszych porozumieniach ze Związkiem Radzieckim ustalono m.in., że niemieckie mniejszości zamieszkujące ZSRR, przede wszystkim w rejonie Morza Bałtyckiego oraz z terenu Ukrainy, mają zostać przesiedlone do Niemiec. Kilkaset tysięcy ludzi miało otrzymać swoją nową „przestrzeń życiową” na zaanektowanych obszarach zachodniej Polski. 7 października 1939 roku Hitler powierzył to zadanie Himm​lerowi, który tego dnia skończył 39 lat. 16 października Marga zapisała w swoim Dzienniku: „W urodziny spotkała go wielka przyjemność. Führer mianował go komisarzem osiedleńczym dla całych Niemiec. Ukoronowanie jego dzieła. Pracuje dniami i nocami. Wieczorami często spotyka się z Führerem”. Zgodnie z dekretem Hitlera Himmler był odtąd odpowiedzialny nie tylko za „sprowadzenie do Rzeszy tych reichs- i volksdeutschów mieszkających za granicą, których przewidziano do ostatecznego powrotu do kraju”, ale także za „zlikwidowanie szkodliwego wpływu takich narodowo obcych grup, które stanowią niebezpieczeństwo dla Rzeszy i niemieckiej wspólnoty” oraz „utworzenie nowych niemieckich terenów osadniczych poprzez przesiedlenie tam, a zwłaszcza osiedlenie na stałe, reichsi volksdeutschów powracających do kraju z zagranicy”133. Jako „komisarz Rzeszy ds. umacniania niemczyzny”, który to tytuł nadał sobie sam, Himmler otrzymał tym samym nowe, rozległe kompetencje i władzę, których wpływu na radykalizację przemocy nie należy pomijać. Był on bowiem odpowiedzialny nie tylko za „osiedlenia” i „przesiedlenia” niemieckich mniejszości, ale także za „wysiedlenia” „elementów narodowo obcych” i „obcych narodowi”. Tylko do końca 1939 roku z przeznaczonych do „zgermanizowania” terenów zachodniej Polski deportowano, w niewyobrażalnych warunkach, do Generalnego Gubernatorstwa około 88 000 Polaków i Żydów:

w nieogrzewanych wagonach bydlęcych, bez jedzenia, często nawet bez wody do picia. Pod koniec listopada 1939 roku generalny gubernator Hans Frank z brutalną szczerością zaprezentował niemieckie stanowisko: „Zima będzie tu ciężka. Jeśli nie będzie chleba dla Polaków, nie będzie można mieć żadnych pretensji. [...] Z Żydami nie ma się co ceregielić. Cóż to za radość móc wreszcie dobrać się żydowskiej rasie do skóry. Im więcej ich umrze, tym lepiej”. Na początku 1940 roku Himmler kilkakrotnie wybrał się w podróż po terenach okupowanej Polski. 15–16 stycznia był w Łodzi, od 25 do 29 stycznia przebywał w Przemyślu, Radymnie i Krakowie, gdzie rozmawiał z Hansem Frankiem. W Zakopanem Himmler spotkał się z góralami, ludem zachodniosłowiańskim, który jego zdaniem „miał korzenie germańskie” i powinien zostać „zniemczony”. Marga wspomniała o tym w swoim Dzienniku: „Dzisiaj H. wrócił ze swojej długiej podróży. Na granicy w Prycemislu [sic] powitał ostatnią kolumnę Niemców wołyńskich. Przeczytałam to Laleczce i wyjaśniłam, co to znaczy: kolumna i powrót do Ojczyzny. To coś niezwykłego. Jeszcze za 1000 lat będzie się o tym mówić”. Sama Marga również czerpała korzyści z nowej funkcji sprawowanej przez swojego męża – młode wołyńskie Niemki były przydzielane dygnitarzom SS jako pomoc domowa, a w rzeczywistości wręcz przez nich zamawiane. Marga Himmler – pisał latem 1940 roku osobisty referent Himmlera Rudolf Brandt w liście do Wyższego Dowódcy SS i Policji w Poznaniu – miała być „zadowolona z dziewcząt”, potrzebuje jednak „jeszcze jednej, gdyż jedna z dziewcząt wkrótce wychodzi za mąż”. Ponadto, pisze Brandt, Himmler – „dla pewnej znanej rodziny” – potrzebuje „drugiej dziewczyny, która możliwie szybko mogłaby zacząć pracować”. Berlin, 9.6.40. (nadszedł 11.6.40) Kochany tatusiu Dzisiaj rano przyszła miła paczuszka od Ciebie. Otworzyłam ją i zobaczyłam szal, który będę używać jako chustki na głowę.

Muszli używam jako domku dla mojego drewnianego wózeczka, a te cztery batony na pewno będą mi bardzo smakować, ale jeden już zjadłam. Jesteśmy same przez cały dzień aż do wieczora, wtedy panna Görlitzer, ciocia Edit i wujek Franz Boden przychodzą na brydża. U nas piękna pogoda i serdecznie Ci dziękuję. Moc słodkich całusów Twoja Laleczka. Mój kochany! Wysłałyśmy Ci pomidory. Dzisiaj nie zatelefonowałeś, czekamy już cały dzień. Bardzo dziękujemy za piękne rzeczy dla Laleczki. Bardzo się ucieszyła. Na jutro popołudnie jesteśmy zaproszone do pani Jöns i zamierzamy się wybrać. Mam nadzieję, że nie musisz oglądać zbyt wielu okropności. Przez cały dzień nie potrafię przestać myśleć o wojnie. – Chcę napisać do pana Koppe, a to z powodu dziewczyny. Pod koniec miesiąca chcemy pojechać do Gmund. Pewnie jutro będzie wiadomo, czy Kalkreuth zostanie powołany. Będę musiała chyba wziąć dziewczynę, inaczej wszystko w ogrodzie zmarnieje przez suszę. Dużo u was pada? Wieczorem często układam karty, wtedy człowiek nie myśli tak dużo. Myślałeś o Edit? Co możemy Ci jeszcze podesłać? Zanim wyjadę, chcę Ci jeszcze wysłać sporo bielizny. Za 14 dni wracam, na dłużej nie mogę zostawić Resi. – W takich czasach odczuwa się, jak okropnie jest być samemu. Moc serdecznych pozdrowień i całusów Twoja M. Przekaż proszę moje podziękowania

Zaplanowana germanizacja zaanektowanych obszarów zachodniej Polski wyhamowała, gdyż nie udało się deportować do Generalnego Gubernatorstwa założonej przez Himmlera liczby Żydów i Polaków. Przeciwko dalszemu napływowi deportowanych protestował przede wszystkim sam gubernator generalny Frank, który obawiał się, że może to postawić jego administrację okupacyjną przed dodatkowymi problemami. 12 lutego 1940 roku, podczas narady u Hermanna Göringa, w której uczestniczył także Himmler, Frankowi udało się dopiąć swego; Göring opowiedział się przeciwko „bestialskim przesiedleniom” i sześć tygodni później „tymczasowo” zakazał „wszelkich ewakuacji” na teren

Generalnego Gubernatorstwa. Ludność żydowska została stłoczona w wielkich gettach, przede wszystkim w Łodzi, przemianowanej przez Niemców na Litzmannstadt, oraz w Warszawie. W późniejszym czasie Żydzi mieli zostać stamtąd deportowani. Himmler nie zarzucił jednak swoich zakrojonych na szeroką skalę planów wypędzeń i w maju 1940 roku przedłożył Hitlerowi, z którym w tamtym okresie często się spotykał, Memoriał w sprawie postępowania z elementami obcymi narodowo na Wschodzie, który – jak zanotował – Hitler uznał za „bardzo dobry i słuszny”. Himmler domagał się w nim, aby „elementy obce narodowo134 na Wschodzie […] rozczłonkować na możliwie liczne skupiska i fragmenty. […] Skupianie ich w większe grupy nie powinno mieć miejsca, gdyż tylko w ten sposób, poprzez rozbicie tej piętnastomilionowej masy ludów Generalnego Gubernatorstwa, do której dochodzi osiem milionów w prowincjach wschodnich, będzie możliwe przeprowadzenie rasowej selekcji, będącej koniecznym fundamentem naszych rozważań ukierunkowanych na wyłowienie z tej masy jednostek wartościowych rasowo i przeniesienie ich do Niemiec w celu asymilacji”. Osoby pochodzenia nieniemieckiego miały umieć liczyć najwyżej do 500, potrafić napisać własne nazwisko i wiedzieć, że „boskim nakazem jest posłuszeństwo wobec Niemców, uczciwość, pilność i posłuszeństwo. Umiejętności czytania nie uważam za konieczną”. „Rasowa selekcja” – przyznawał Himmler – może w pojedynczych przypadkach być „okrutna i mieć tragiczne skutki”, jeśli jednak „z powodu wewnętrznych przekonań odrzuci się jako niegermańską i niewykonalną bolszewicką metodę fizycznej eksterminacji całego narodu, staje się ona środkiem najłagodniejszym i najlepszym”. Himmler miał nadzieję, że pojęcie „żydostwo” „zostanie całkowicie wymazane, być może poprzez zakrojoną na szeroką skalę emigrację wszystkich Żydów do Afryki albo do innej kolonii”. Tym samym Himmler wskrzesił stary, propagowany przez środowiska antysemickie od końca XIX wieku plan deportacji europejskich Żydów do Afryki. Możliwość deportowania swoich obywateli pochodzenia żydowskiego na Madagaskar rozważały w latach 30. również państwa europejskie, w tym Polska. W roku 1940 zarówno w Głównym Urzędzie

Bezpieczeństwa Rzeszy, jak i w Ministerstwie Spraw Zagranicznych trwały intensywne prace nad planem wywiezienia na Madagaskar wszystkich Żydów znajdujących się w zasięgu wpływów Niemiec. Tym, czy porzucone bez jakichkolwiek środków do życia miliony ludzi miałyby tam jakiekolwiek szanse przetrwania, planiści nie zaprzątali sobie głowy. Powodzenie tego planu zależało jednak od pokonania Wielkiej Brytanii i złamania jej hegemonii na morzach świata. Wojna powietrzna, toczona przez Niemcy w 1940 roku, doprowadziła wprawdzie do zniszczenia wielu angielskich miast i wyrządziła ludności cywilnej znaczące straty, ale Wielka Brytania nie skapitulowała. Bezdyskusyjnym sukcesem zakończyła się natomiast wojna z Francją, Belgią i Holandią. Po zajęciu przez niemieckie oddziały Danii i Norwegii na początku kwietnia 1940 roku, 10 maja rozpoczęła się kampania zachodnia. Holandia i Belgia skapitulowały w ciągu zaledwie kilku dni. Wprawdzie udało się ewakuować przez Dunkierkę około 338 tysięcy angielskich i francuskich żołnierzy, ratując ich tym samym przed dostaniem się do niemieckiej niewoli, ale mający odtąd zdecydowaną przewagę Wehrmacht ostatecznie pobił armię francuską i 14 czerwca wkroczył do Paryża. Znaczna część Francji dostała się pod niemiecką administrację wojskową; na terenach nieokupowanych przez wojska niemieckie władzę sprawował rząd kolaboracyjny z rezydującym w Vichy marszałkiem Philippe’em Pétainem na czele. Himmler, podobnie jak pozostali członkowie narodowosocjalistycznego kierownictwa, podążał za kroczącymi w zwycięskim pochodzie niemieckimi oddziałami pociągiem specjalnym. W maju i czerwcu codziennie spotykał się z Hitlerem w jego stale zmieniających się kwaterach głównych; wraz ze swoim sztabem zwiedził Antwerpię, Brukselę, Rotterdam, Hagę, Reims i Paryż. O swoich pierwszych przystankach w Belgii i Holandii sporządził zwięzły raport, w którym napisał m.in.: „Wszystkie holenderskie miasta robią znakomite wrażenie, ludność jest nastawiona przyjaźnie, wartościowa rasowo. […] Są dla Niemców prawdziwą zdobyczą”. W październiku wyjechał do Hiszpanii, gdzie zwiedził San Sebastián,

Burgos i Madryt. Spotkał się z Franco, a następnie wyruszył w drogę powrotną przez Barcelonę. Przy okazji zrobił krótki wypad do klasztoru Montserrat, gdzie spodziewał się odnaleźć Świętego Graala. Od samego początku wojny Marga Himmler rzadko bywała w domu. Całymi tygodniami pracowała w berlińskim Czerwonym Krzyżu, opiekując się szpitalami polowymi, a w późniejszym czasie niosąc pomoc ofiarom alianckich bombardowań. Podobnie jak wcześniej w swojej klinice, również i w tej pracy jej stosunki z lekarzami układały się niełatwo. Uważała ich za zbyt „aroganckich”, a oni sami najwyraźniej równie niechętnie z nią współpracowali. Jako Oberstführerin Niemieckiego Czerwonego Krzyża wielokrotnie wyprawiała się w długie podróże po okupowanych obszarach w celu zapoznania się z sytuacją zaopatrzeniową tamtejszych szpitali polowych, domów żołnierza i szkół dla pomocnic pielęgniarskich. W marcu 1940 roku dwukrotnie wyjechała do Polski. Zanotowała: „Byłam w Polsce, Łódź i Warszawa. Ta żydowska hołota, te polaczki, większość z nich zupełnie nie wygląda jak ludzie. I ten nieopisany brud. Zaprowadzenie tam porządku to zadanie nie do opisania” (7.3.1940). 23.3.1940 napisała: „Znów byłam na Wschodzie. Poznań, u Foedischów w Bydgoszczy. Było bardzo miło. Jest sporo pracy. Ten polski ludek nie umiera tak łatwo na choroby zakaźne, są odporni. Niepojęte. Bydgoszcz jednak raczej przygnębiająca. W Mühlenkawel135 i okolicy wszystko potwornie zniszczone. […] Przez cały czas istnienia Polski w całym kraju nie zrobiono niczego”. Pod koniec 1940 roku wraz z prof. Karlem Gebhardtem (Naczelnym Lekarzem SS) oraz delegacją NCK Marga wybrała się do Jugosławii: „27.10.40 pani Hermann, prof. Gebhard[t] z adiutantem Mensem i ja pojechaliśmy do Belgradu, żeby przyjrzeć się przesiedleniom Niemców z Besarabii […] Na miejscu wielka pompa. Przedstawiciele partii, przesiedleńców, M.[inisterstwa] S.[praw] Z.[agranicznych] i jugosłowiańskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. […] Przed połud.: wioska volksdeutschów. Bardzo pouczające. Robi bardzo dobre, schludne wrażenie” (17.11.1940). W marcu 1941 roku, tym razem w towarzystwie „pani Göring Ilse –

Generalführerin NCK” i jej przyjaciółki Nory Hermann, ponownie wybrała się w dwutygodniową podróż po terenach okupowanych na zachodzie Europy. Cel: „zapoznanie się z sytuacją w domach żołnierza i placówkach opiekuńczych NCK”136. W czasie tego wyjazdu Marga odwiedziła liczne domy żołnierza we Francji i Belgii. Na temat placówek prowadzonych przez Niemców wyrażała się pochlebnie („bardzo czyste”, „wyjątkowo przyjemne”), w odróżnieniu od tych zarządzanych przez Francuzów („ludzie bardzo niemili, cofnięte czoła”, „hotel bardzo brudny”). W Paryżu zatrzymała się w luksusowym hotelu „Ritz”, spotkała się też m.in. z przedstawicielem Ministerstwa Spraw Zagranicznych oraz z Kurtem Lischką, zastępcą Naczelnego Dowódcy Policji Bezpieczeństwa i SD w Paryżu. 15 marca, na zaproszenie ambasadora Otto Abetza, zjadła kolację w jego rezydencji. Oprócz tego znalaz​ła też czas na zwiedzenie Wersalu, zamków nad Loarą i katedry w Chartres, jak też na kupno brukselskich koronek. „Podróż przebiega spokojnie. Wiele zobaczyłam, można wyrobić sobie dobre zdanie o pracy NCK, jestem bardzo zadowolona”. Już w 1940 roku w małżeństwo Heinricha i Margi Himmler zaczął wkradać się kryzys. Z lektury jego Kalendarza kieszonkowego z 1940 roku i szczegółowych wpisów można wywnioskować, że choć oboje wykazywali wzajemne zainteresowanie swoim życiem, niemal przestali się już widywać. Jeśli w 1940 roku Himmlerowi zdarzało się zawitać do Berlina, najczęściej spędzał czas w biurze, a wieczorami bywał bądź to „u Führera”, „w biurze” bądź, co rzadkie, w domu. Liczne „wieczory w biurze” pozwalają przypuszczać, że w te dni często bywał u swojej o dwanaście lat młodszej kochanki Hedwig Potthast. Potthast od 1935 roku pracowała w Głównym Urzędzie Bezpieczeństwa Rzeszy, a od 1936 była osobistą sekretarką Himmlera. Po raz pierwszy towarzyszyła swojemu szefowi już 7 października 1937 roku, w biurze w Gmund, gdzie wraz z innymi członkami swojego sztabu Himmler świętował swoje urodziny. W grudniu 1937 roku pozycja „panna Pott​hast” znalazła się też na liście podarunków bożonarodzeniowych Margi.

Hedwig Potthast, początek lat 30.

Podobnie jak Marga, Hedwig Potthast miała włosy koloru blond i błękitne oczy, ale na tym kończyły się podobieństwa. Potthast była osobą miłą, serdeczną i pogodną. Przez przyjaciół, znajomych i kolegów z pracy była nazywana „Zajączkiem” – spieszczenie to podchwycił również Himmler i cały jego osobisty sztab. Potthast towarzyszyła Himmlerowi w wyjazdach na front podczas kampanii zachodniej wczesnym latem 1940 roku. Nie ulega wątpliwości, że jako osobista sekretarka musiała zetknąć

się z poglądami politycznymi Himmlera, zawartymi choćby w Memoriale w sprawie postępowania z elementami narodowo obcymi na Wschodzie. To, kiedy zbliżyli się do siebie na płaszczyźnie prywatnej, można wywnioskować wyłącznie na podstawie brudnopisu listu, który Hedwig Potthast napisała do swojej siostry Thilde w listopadzie 1941 roku: „W Boże Nar.[odzenie] 1938 odbyliśmy ze sobą długą rozmowę i wyznaliśmy sobie, że kochamy się bez pamięci. Przez następne dwa lata codziennie zastanawialiśmy się, czy istnieje dla nas jakaś przyzwoita droga, by być razem. To, że on tak po prostu się rozwiedzie, nie wchodzi na razie w rachubę. Jego jedyne dziecko ma już wprawdzie kilka lat i za jakiś czas opuści dom rodziców, tak że niczego mu nie odbiorę. Jego żona nie jest jednak w żaden sposób winna temu, że nie może dać mu już więcej dzieci, zresztą mając 48 lat, jest już w wieku, w którym nie byłoby to w normalny sposób możliwe”. 28 listopada 1940 roku Marga zanotowała w swoim Dzienniku: „Od czasu, kiedy jestem w B., jestem prawie przez cały czas sama. H. nie przychodzi już wieczorami”. Choć w 1940 roku wytyczone zostały limity deportacji z zachodniej Europy, wypędzenia żydowskiej mniejszości były przeprowadzane z największą bezwzględnością. SS i policja zgromadziły Żydów z terenu Alzacji-Lotaryngii, a następnie deportowały ich na nieokupowane tereny na południu Francji. Pod koniec września Hitler zażądał od obu odpowiedzialnych za okupowaną Alzację-Lotaryngię gauleiterów, by ci za dziesięć lat zameldowali mu, że podlegające ich władzy tereny są „niemieckie, i tylko niemieckie”. On sam nie zamierzał dociekać, „jakimi metodami się posłużyli, by zniemczyć ten obszar”. Do listopada 1940 roku deportowano z Alzacji 105 tysięcy, a z Lotaryngii około 50 tysięcy ludzi, w tym wszystkich lotaryńskich Żydów. 10 grudnia 1940 roku, w przemówieniu do reichs- i gauleiterów NSDAP, Himmler zaprezentował bilans dotychczasowych przesied​leń. Działania scharakteryzował jako „ośmioletnią wielką wędrówkę ludów”, która objęła blisko 1,5 miliona ludzi. Jednak w zestawieniu z jego wcześniejszymi planami rezultat był niezadowalający. Wśród koniecznych do realizacji zadań Himmler wymienił m.in. ustanowienie „bezwzględnie

niemieckiego panowania” nad okupowanymi obszarami na Wschodzie. Polacy zamieszkujący Generalne Gubernatorstwo mieli stanowić wyłącznie rezerwuar siły roboczej do robót sezonowych i innych, prostych prac. Niedługo potem Hitler w podobnym tonie zapewniał Franka, że Generalne Gubernatorstwo stanie się „pierwszym obszarem całkowicie uwolnionym od Żydów”. Tymczasem po fiasku działań wymierzonych w Wielką Brytanię Hitler zmienił swoją strategię. Priorytetem stała się wojna ze Związkiem Radzieckim, która pierwotnie miała rozpocząć się dopiero po pokonaniu Anglii. 18 grudnia 1940 roku Hitler podpisał dyrektywę dotyczącą rozpoczęcia realizacji planu „Barbarossa” – agresji na Związek Radziecki. W kwietniu 1941 roku niemieckie wojska uderzyły na Jugosławię i Grecję, idąc z pomocą obecnym tam zagrożonym oddziałom włoskim. Na zajętych terenach od samego początku wprowadzono oparty na terrorze reżim. Na początku maja 1941 roku Himmler pojechał do Grecji: pierwszy etap podróży – do Sofii – odbył samolotem, a stamtąd 7 maja ruszył w dalszą drogę do Aten. Zwiedził m.in. Peloponez i Korynt, odwiedził również niemieckie oddziały w Larisie. Równo 30 lat wcześniej jego ojciec, który jako filolog klasyczny nieustannie unaoczniał swoim synom ideały antyku, był w Atenach. 8 maja Marga zanotowała w Dzienniku: „H. jest teraz w Atenach i nie mamy od niego żadnych wiadomości. Zazwyczaj telefonował 2 razy dziennie”. Sofia, 7.5.41137 Kochana mamusiu! Przenocowałem tu i zwiedziłem miasto. Teraz w dalszą drogę do Aten. U mnie wszystko bardzo dobrze. Moc serdeczności dla ciebie i Laleczki Wasz tatuś.

Zbrodnicze działania wojenne wymierzone przeciwko ludności Związku Radzieckiego były planowane przez narodowosocjalistyczne kierownictwo oraz dowództwo Wehrmachtu z pełną premedytacją. „Rozkaz o komisarzach”, zgodnie z którym pojmani na polu walki radzieccy komisarze polityczni mieli być rozstrzeliwani na miejscu, łamał

obowiązujące zasady prawa wojennego, tak samo jak rozkaz, by żołnierzy niemieckich, w przypadku dopuszczenia się przez nich przemocy i nadużyć w stosunku do ludności cywilnej, nie stawiać przed sądem wojennym. Zarówno narodowosocjalistyczne kierownictwo, jak i dowództwo Wehrmachtu liczyły się z tym, że trzymilionowej armii najeźdźczej, posuwającej się w szybkim tempie, nie sposób będzie zaopatrywać tradycyjnymi liniami zaopatrzeniowymi; żołnierze otrzymali więc wytyczne, by pożywienie zdobywać na miejscu. W maju 1941 roku, podczas narady u sekretarza stanu w Berlinie, padło wręcz stwierdzenie, że „dziesiątki milionów ludzi z pewnością umrą z głodu, jeśli zabierzemy wszystko, czego potrzebujemy”. Sam Hitler oznajmił, że jego zamiarem jest zrównanie z ziemią Moskwy i Leningradu, co pozwoli „zapobiec pozostaniu w nich ludzi, których w czasie zimy musielibyśmy żywić”. O zaopatrzenie w prowiant radzieckich jeńców wojennych Wehrmacht nie zamierzał się troszczyć. Podczas przemarszów do obozów jenieckich śmierć poniosły dziesiątki tysięcy żołnierzy. Warunki w obozach były katastrofalne, jeńców często przetrzymywano pod gołym niebem, czerwonoarmiści sami musieli wykopywać sobie jamy w ziemi. Szerzące się choroby zbierały tragiczne żniwo. Do wiosny 1942 roku w obozach jenieckich Wehrmachtu zmarło około dwóch milionów żołnierzy radzieckich wziętych do niewoli w 1941 roku. Polityka narodowosocjalistyczna od samego początku była ukierunkowana na całkowite podporządkowanie i systematyczne opanowywanie coraz to nowych obszarów na Wschodzie. Toteż militarny podbój Związku Radzieckiego szedł w parze z przekształceniami o charakterze „rasowohigienicznym”, których nieodłącznymi elementami były eksterminacja, wypędzenia i wyniszczanie śmiercią głodową całych grup ludności. „Na polecenie Führera” Heinrich Himmler i SS otrzymały „zadania o specjalnym charakterze”, wynikające – jak można przeczytać w wytycznych Naczelnego Dowództwa Wehrmachtu – z „konieczności ostatecznego starcia dwóch przeciwnych sobie systemów politycznych”. Obok owianych ponurą sławą grup operacyjnych Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa utworzone zostały liczne jednostki Policji

Porządkowej i Waffen-SS. Były one podporządkowane Wyższym Dowódcom SS i Policji, którzy zarządzali i koordynowali te zbrodnicze akcje. W pierwszych tygodniach zbrodnicze działania grup operacyjnych SS były wymierzone przede wszystkim przeciwko żydowskim mężczyznom, nie oszczędzano jednak również kobiet i dzieci. I tak 27 czerwca 1941 roku w Białymstoku funkcjonariusze batalionu policyjnego spędzili do miejscowej synagogi około 2000 Żydów – mężczyzn, kobiet i dzieci – a następnie podpalili ją. Uwięzieni we wnętrzu budynku ludzie spłonęli żywcem. Wraz z upływem lata akcja eksterminacyjna rozszerzyła się na całe gminy żydowskie, włącznie z kobietami, dziećmi i starcami. Pod koniec sierpnia w ukraińskim Kamieńcu Podolskim jednostki podleg​łe Wyższemu Dowódcy SS i Policji Friedrichowi Jeckelnowi wymordowały ponad 26 tysięcy Żydów. Pod koniec września w wąwozie Babi Jar niedaleko Kijowa w ciągu zaledwie dwóch dni SS i policja rozstrzelały ponad 33 tysiące ludzi. Do marca 1942 roku na podbitych terenach Związku Radzieckiego SS, policja oraz Wehrmacht zamordowały blisko 600 tysięcy ludzi, głównie Żydów, ale też Romów, Sinti, komunistów i zwykłych Rosjan. 19 czerwca 1941 roku Heinrich Himmler bawił jeszcze w Gmund. Tego dnia wybrał się z żoną i córką do Valepp, a dzień spędził na spacerach i zrywaniu kwiatów. Podczas tej wycieczki jego kierowca, a jednocześnie korespondent wojenny SS, Franz Lucas zrobił kilka zdjęć (zob. okładka). Tego dnia Himmler najwyraźniej nie wspomniał żonie o zbliżającym się uderzeniu na ZSRR, Marga jedynie coś „przeczuwała”, podobnie jak w 1938 roku, przed wkroczeniem wojsk niemieckich do Austrii. 21 czerwca 1941 roku Gudrun pisze do swojego ojca: „Jest mi bardzo smutno, że znowu wyjechałeś i poszedłeś w bój. Mam nadzieję, że u Ciebie wszystko dobrze? Uważaj tylko, żeby nic Ci się nie przydarzyło. […] To straszne, że toczymy wojnę z Rosją. To byli przecież nasi sojusznicy. Rosja jest taaaka wielka, kiedy my ją całą zajmiemy? Wojna będzie bardzo ciężka”138. Miesiąc wcześniej, podczas innego krótkiego pobytu w Gmund, ojciec napisał w jej sztambuchu: „W życiu trzeba zawsze być przyzwoitym,

mężnym i życzliwym. Twój tatuś”.

„Gdy rodzice przyjeżdżali na letni urlop […] jeździło się do Valepp. Zawsze było wspaniale” (Lydia Boden, 1955).

22.6.41 (nadszedł: Berlin, 23.6.41) Mój kochany, dobry! A więc znowu wojna. Przeczuwałam to, spałam bardzo źle. Miej się na baczności. Nie jedz rzeczy, które dostałeś z R.[?]. W chłodziarce jest jeszcze puszka kawioru, weź ją. Zatelefonuj szybko. Moc serdeczności i całusów Twoja M. Gmund a. Teg. 27.6.41 (nadszedł: K.[watera] G.[łówna] 1.7.41, g. 12) Mój kochany, dobry!

Jedziemy dzisiaj do Monach.[ium] i odbieramy Edit139. Jutro jadę do Innsbrucku. Widzisz więc, że jestem całkowicie zdrowa. Skwar był okropny, przed chwilą była burza i deszcz. Laleczka ma się dobrze, tylko bardzo cierpiała przez ten upał. Był tu dr Fahrenkampf z rodziną140. Rozmawialiśmy o Valepp i zaprosiłam panią F. razem z dziećmi do drugiego domku. Nie masz chyba nic przeciwko temu?! P. Hammerl141 proponuje, czy na parterze nie powinien zamieszkać tam [sic] funkcjonariusz?! Co o tym sądzisz? 3 funkcjonariuszy znalazłoby na pewno czas. A może uważasz, że robiłoby to za duże poruszenie? Wczoraj przyszedł teleks, udało się znaleźć miejsce d.[la] Ge​rharda. Jest tam Lisl. Wyobraź sobie, mój dobry, p. Hammerl opowiedział mi dopiero co następującą rzecz. Wczoraj po połud.[niu] zjawił się u Webera radca krajowy dr Pelikan z Miesbach, żeby wywiedzieć się, co też on nam dostarcza. Dostarczał tylko masło i dostarcza je w dalszym ciągu. Przyniósł je dzisiaj. H. [ammerl] natychmiast zapytał burmistrza, czy to jego sprawka. Burmistrz zadzwonił do radcy krajowego, a ten powiedział, że zleciła mu to wyższa instancja. Tą wyższą instancją może być tylko Stan Żywicieli Rzeszy. Rolnikom odbiera się teraz centryfugi, żeby nie mogli wyrabiać masła. Wszyscy zachowują więc te 2 litry mleka, które im przysługują i masła będzie mniej. Wystaraj się dla nas proszę o przynajmniej 4 kartki dla gości, tak będzie najlepiej, przecież nam przysługują. Czy Richardowi wystarczy 400 g mięsa na tydzień? Naprawdę Niemcom idzie tak źle jak mówią ludzie? Zwłaszcza że przecież wiem, co też inni tam mają. Moc serdeczności i całusów Twoja M. Moc 1000 buziaków. Nie mogę już pisać, nie ma czasu. Twoja Laleczka Kwatera Główna F.[ührera], 7.7.41 Szkoda, że dwukrotnie połączenie było takie dzisiaj słabe. Było mi bardzo przykro, że po raz pierwszy zapomniałem o rocznicy naszego ślubu; ale przez ostatnie dni tyle się działo. Walki nawet jak dla SS są bardzo ciężkie. – Mam nadzieję, że bukiet ucieszył cię nawet dzisiaj.

Jesteście obie takie biedne przez to, że Laleczka tak ciężko chorowała. Mam nadzieję, że wszystko jest już dobrze. Przesyłam Wam kilka zdjęć stąd, z Berlina, z gry w tenisa, a to małe od Lukasa z naszego wspaniałego dnia w Valepp. 1000 serdeczności i buziaków dla ciebie i kochanej Laleczki Wasz tatuś Pozdrowienia dla cioci Lydii i małej Edith 8.7.41 (nadszedł: Kw. G. F. 11.7.41) Mój kochany, dobry, gdy zatelefonowałeś po raz drugi, trudno było cokolwiek zrozumieć. Zaraz potem przyszedł p.[an] Schnitzler142 z Twoimi kwiatami, bardzo, bardzo serdecznie dziękuję. Są bardzo piękne. Laleczka czuje się już dobrze. Ale bardzo się wystraszyłam. To była właśnie noc z czwartku na piątek. Mamy wspaniałą pogodę, przez cały dzień jesteśmy na zewnątrz. Wczoraj przyszła też księga gości z Mayr, piękna jak z obrazka, ze skóry. Nie ma się co martwić, cenzurka Laleczki będzie z pewnością zła. Zbyt często opuszczała lekcje. Pozdrawiam Cię serdecznie mój drogi. Twoja M.

5 lipca Marga zanotowała w Dzienniku: „Mamy o H. więcej wiadomości. […] Wojna postępuje znakomicie […]”. Na początku lipca kilka okrążonych w wielkich kotłach armii radzieckich zostało rozgromionych, setki tysięcy czerwonoarmistów dostały się do niewoli. Opór armii radzieckiej był jednak silniejszy, niż spodziewali się Niemcy; zwycięski do tej pory pochód Wehrmachtu zatrzymał się. W Sztabie Generalnym Wojsk Lądowych pojawiły się pierwsze głosy, że koncepcja blitzkriegu przeciwko Związkowi Radzieckiemu zawiodła i że wojna potrwa dłużej, niż zakładano. Gmund a. Teg. 13.7.41 (nadszedł: Berlin 14.7.41) Mój kochany, dobry! Wczoraj wieczorem zatelefonowała do mnie jeszcze Anneliese Ribbentrop

i opowiedziała mi o śmierci Mopsa143. Powiedziałam jej, że Beer zostanie teraz wycofany. Powiedziała mi jednak zaraz, żebym nie mówiła tego Idzie, gdyż ona z pewnością tego nie chce. Właśnie zatelefonowała Ida zupełnie roztrzęsiona, powiedziała, że mam Ci powiedzieć, że to niemożliwe, żeby Beer miał zostać wycofany. Nie może pogodzić się ze śmiercią ich obu (męża i Mopsa). Starałam się jej wyjaśnić, że tak się często robi (patrz Hermenau) i nie jest to nic szczególnego. Uczepiła się tej myśli, dopiero co 3.7. przyszła karta od Mopsa a ostatnia od Beera jest z 2.7. i nie wiadomo, co tam się mogło wydarzyć. Chcę napisać do niej dopiero jutro, sama muszę się jakoś zebrać. Załączam list od gauleitera Hofera144, jeszcze na niego nie odpisałam. Gauleiter dr Reiner [sic] Salzburg145 zaprosił mnie na festiwal, wymówiłam się wojną. Pani von Teermann146, Buenos Aires, pisze, że prześle mi kawę d.[la] lazaretów SS, a d. Ciebie wełnianą bieliznę dla dzieci SS. Mam nadzieję, że obie paczki dotrą szczęśliwie. Blösl Hans pisze mi, że dla jego żony nie ma już żadnej nadziei i dziękuje za życzenia. Pani Kalkreuth pisze, że jej mąż znów leży w laz.[arecie] w Warszawie. Można coś z tym zrobić? Pieniądze na aparat do wytwarzania kwasu węglowego otrzymałam. Skwar jest okropny. Idziemy dziś się wykąpać. Laleczka ma się już bardzo dobrze. Była bardzo smutna i oburzona, że do niej nie napisałeś. Zdjęcia są piękne, kazałam je powiększyć. 1000 serdeczności i całusów. Twoja M. Kochany tatusiu 1000 buziaków Twoja Laleczka Kwat. Główna Führera, 20.7.41 Moja dobra mamusiu! [Za]nim wyjadę jeszcze na szybko krótki list. Na wstępie dziękuję ci za oba twoje listy z 8. i 13.7. Mamusiu, musisz zadbać o swój żołądek, ciepło i największa regularność na pewno dobrze mu zrobią. Jeśli nie, musisz ponownie zasięgnąć porady doktora. Cieszę się, że jedziecie do Valepp, myślę, że tam będziesz mogła odpocząć jak należy. Hrabinie Wedel muszę dopiero odpisać, jeszcze się za to nie zabrałem. Nawał pracy. U mnie wszystko w doskonałym porządku.

Kawa i bielizna od pani Hermann jeszcze nie nadeszły147. W załączeniu cenzurka Laleczki, przyszła do mnie pocztą. Oczywiście mogłaby być lepsza i mam nadzieję, że w przyszłym roku nasza dobra Laleczka bardziej się postara. Niemiecki musi być poprawiony na 2, historia, wiedza o ziemi i biologia też na 2, rachunki i angielski na początek na 4, potem na 3. Pozdrów naszego kochanego urwisa! 1000 serdeczności i całusów dla ciebie i Laleczki Wasz Tatuś. Teraz muszę już jechać. Udanej wycieczki do Dachau, przekaż wszystkim pozdrowienia ode mnie.

Jak wynika z Dziennika, Heinrich Himmler nieraz narzekał na słabe oceny swojej córki; sam przecież zawsze był w szkole bardzo dobrym uczniem. Jego szwagierka Lydia regularnie informowała go o postępach Gudrun: „Kochany Heini! […] Z Laleczką pilnie odrabiamy zadania domowe, naprawdę bardzo się stara. Tylko niewiarygodnie boi się prac pisemnych w szkole i przez to pisze oczywiście znacznie gorzej niż w domu. Jak można temu zaradzić?”. Pomimo to Gudrun była wychowywana znacznie bardziej pobłażliwie niż Gerhard. Od dłuższego czasu należał on do Hitlerjugend, podczas gdy Gudrun – zapisana wprawdzie do Związku Dziewcząt Niemieckich w Berlinie w wieku dziesięciu lat – zaczęła aktywnie udzielać się jako jedna z „Jungmädel” dopiero od lutego 1942 roku, w czasie pobytu w Reichersbeuern. 20 lipca 1941 roku Himmler udał się do Lublina, gdzie wydał polecenie budowy obozu pracy przymusowej oraz wzniesienia dużego kompleksu SS i policji, mającego pełnić funkcję ośrodka kierującego akcją zasiedlania terenów na Wschodzie przez volksdeutschów. Wcześniejszego wieczora nakazał przesunięcie dwóch pułków kawalerii SS do Baranowicz z zadaniem „systematycznego przeczesania” poleskich bagien. Zapoczątkowało to masowe rozstrzeliwania Żydów przez wspomniane jednostki oraz inne formacje SS. Z Lublina Himmler pojechał do Lwowa, gdzie spotkał się z Karlem von Roquesem, dowódcą zabezpieczenia rejonu tyłowego Grupy Armii Południe, przypuszczalnie też z kwaterującą tam jednostką operacyjną SS.

Gmund 19.7.41 (nadszedł: brak, odpis. 25.7.41) Mój kochany, dobry! Wszystkie mamy się dobrze. Są tu Frida i Röschen. W poniedziałek Fr. ma urodziny, a we wtorek jedziemy do Dachau do „czarodziejskiego ogrodu” jak pisze p. Pohl. Czy w Waffen SS jest stopień kapitana? Załączam list od pani Thermann. Kiedy zabiorę się do odpisywania, poproszę o jego zwrot. Kazałam sobie też zrobić nowe okulary. Dzisiaj jedziemy we dwie nad Teg.[ernsee]. Ciocia Matha oraz Ella szczęśliwie dotarły do Gdańska. Żyjemy tu z dala od ludzi i w spokoju. Prezenty d. Laleczki przyszły wczoraj. Tak bardzo cieszy się już na urodziny. Zasyłam serdeczne pozdrowienia i całusy Twoja M.

W Dachau znajdował się nie tylko pierwszy, założony w 1933 roku z polecenia Himmlera obóz koncentracyjny. Na rozległym terenie byłej fabryki prochu i amunicji stosunkowo wcześnie powstał również obóz szkoleniowy SS, miały tam także siedzibę liczne zakłady produkcyjne należące do SS, w których Himmler upatrywał sposobu na przynajmniej częściową niezależność finansową SS. Szefem rozrastającego się imperium produkcyjnego był były ochmistrz marynarki i wieloletni zaufany współpracownik Himm​lera, Oswald Pohl (1892–1951). Już w 1935 roku został on szefem administracji SS, a w 1939 roku stanął na czele Głównych Urzędów SS: Budżet/Budownictwo oraz Administracja/Gospodarka. W lutym 1942 roku objął funkcję szefa Głównego Urzędu Gospodarczo-Administracyjnego SS, stając się tym samym odpowiedzialnym za całą gospodarkę obozów koncentracyjnych. W 1937 roku w Dachau rozpoczęło swoją działalność należące do SS przedsiębiorstwo „Niemiecki Zakład Eksperymentalny ds. Wyżywienia i Zaopatrzenia”, zajmujące się m.in. uprawą ziół leczniczych oraz przyprawowych. Pracujący w nieludzkich warunkach więźniowie osuszyli rozległy bagnisty fragment terenu w pobliżu obozu, na którym następnie założono imponującą uprawę ziół. Ich przeróbka odbywała się na miejscu. W skład kompleksu wchodziły szklarnie, suszarnie i magazyny,

nowoczesna mielarnia ziół, instytut naukowo-badawczy roślin leczniczych i wiedzy o żywieniu, jak również zakład pszczelarski. „Ogród ziołowy” – jak eufemistycznie nazywała tę placówkę SS (bądź „plantacja” – tak brzmiała nazwa pracującego tam komanda roboczego) – budził postrach wśród więźniów. Przez jakiś czas pracowało tam niemal 1000 więźniów, wielu z nich zmarło na skutek wycieńczenia bądź zostało rozstrzelanych przez esesmanów w aktach samowoli. Podobnie jak jej mąż, Marga Himmler od dawna interesowała się ziołami leczniczymi. Już w czerwcu 1938 roku odnotowała w swoim Dzienniku wizytę w Dachau. Teraz po raz kolejny wybierała się do tamtejszego kompleksu SS. W swoim Dzienniku pod datą 22 lipca 1941 roku Gudrun ze szczegółami opisuje wycieczkę do Dachau w towarzystwie swojej matki, ciotki Lydii, ciotki Friedy Hofman, jej córki Röschen oraz przyjaciółki Gudrun, Inge Hammerl: „Dzisiaj pojechałyśmy do obozu koncentracyjnego SS w Dachau. Potem obejrzałyśmy tam wszystko razem z Hannsem Johstem i jego rodziną, zakład ogrodniczy, młyn, pszczoły, to jak panna dr Friedrich przetwarza wszystkie rośliny148. Potem książki, z których najstarsze były z XVI wieku, całe obrazy, wykonane przez więźniów. Przepięknie! Potem zjedliśmy obiad, każdy dostał jakiś upominek. Było wspaniale. Bardzo duży zakład”.

„Dzisiaj pojechałyśmy do Dachau. Było wspaniale” (Gudrun w Dzienniku, 22.7.1941). Od lewej: Röschen Hofmann, przyjaciółka Gudrun, Gudrun i Marga Himmler, w głębi Hanns Johst, nieznany oficer SS z Lydią Boden, z przodu Hanne Johst, Frieda Hofmann z dwoma nieznanymi oficerami SS, za nimi córka Johstów.

Kwatera Główna Führera, 25.7.41 Moja dobra mamusiu! Serdecznie dziękuję za twoje m.[iłe] słowa z 19.7. Mam nadzieję, że czas w naszym Valepp minął Wam, ale szczególnie ci, miło i spokojnie; myślałem o Was bardzo często. W załączeniu pięknie powiększone odbitki z Valepp itd., naprawdę ładne zdjęcia149 – Mamusiu, Schnitzler w najbliższych dniach prześle ci pieniądze na dom, jak co miesiąc 775 M. Rozliczenia z Włoch wyszły więcej niż 500 M, okrągłe 800 M. Moja propozycja jest taka, że dołożę połowę z reszty, odpowiada ci to? Następnym razem prześlę ci je (rozlicz.[enie]). Stopnia kapitana Waffen-SS w takiej formie na pewno nie ma; dobrze, że mi to przysłałaś.

Pogorszył ci się wzrok? (w związku z nowymi okularami). Dołączam list pani Hermann i kilka zdjęć z mojej ostatniej podróży Lublin–Lwów– Dubno– Równe– Łuck. – Jak na taki nawał pracy mam się dobrze. Badam się codziennie i bardzo dobrze śpię. Wojna przebiega pomyślnie, ale niesłychanie ciężko. Wróg broni się bardzo zaciekle. Pohl opowiedział mi o Waszych odwiedzinach. Moc serdeczności i całusów Twój tatuś Nie zapomnijcie o imieninach babci 26.7. [nagłówek listu obcięty, Valepp] (nadszedł K. G. F. 28.7.41, odpis. 29.7.41 z samolotu do Kowna) Mój kochany, jesteśmy teraz w Valepp. Pogoda jest znakomita, rozkoszujemy się nią. Laleczka jest bardzo szczęśliwa. Dzisiaj wieczorem chcemy iść z p. Heissem do lasu. Dużo tu brakuje, dopiero kiedy się tu mieszka to widać. Jesteśmy bardzo ciekawe cenzurki Laleczki. P. v. d. Ahé przysłała Gerhardowi prezenty z okazji urodzin, odesłałyśmy je mu. Dla Laleczki był srebrny zegarek na rękę. Wzięła go, nie mogłyśmy go odesłać z powrotem. Pisze, że Horst jest w SS, podobno też jest dobry w nauce150. Moc serdecznych pozdrowień i całusów Twoja M. Mój kochany tatusiu Tak strasznie nie lubię pisać. Tu jest wspaniale. W domu piszę do ciebie często często151. Taaaaaaak bardzo Cię kocham, 1000 buziaków Twoja Laleczka Kochany wujku Heini! Mamusia i ja zasyłamy ci najserdeczniejsze pozdrowienia. Tu jest cudownie. Powietrze jest tak wspaniałe i czyste, że z początku wszystkie miałyśmy bóle głowy, ale teraz już się przyzwyczaiłyśmy! Twoja Röschen [Różyczka].

W samolocie do Kowna, 29.7.41 Moja kochana mamusiu! Bardzo dziękuję za twój miły list z Valepp. Też uważam, że należałoby tam naprawić to i owo. Ale najważniejsze, że Wam się podobało. – Bransoletki od pani v. d. Ahé naturalnie nie należy odsyłać z powrotem, ale Laleczka nie powinna jej też nosić. Napiszę do p. Ahé na temat Gerharda. Do hrabiny Wedel napisałem wczoraj. W załączeniu rozliczenie za Włochy. Jadę teraz do Kowna–Rygi–Wilna–Mitau–Dyneburga–Mińska. Zasyłam ci i naszemu kochanemu urwisowi moc serdeczności i całusów Twój tatuś

W Rydze Himmler spotkał się z Hinrichem Lohse, głównym komisarzem w Komisariacie Rzeszy Wschód, oraz z Wyższym Dowódcą SS i Policji Rosja-Północ, Hansem Adolfem Prützmannem, z którymi omawiał m.in. możliwości „zniemczenia” Litwinów. Według Himmlera należało w tym przypadku brać pod uwagę jedynie około 10% ludności. Bezpośrednio po wizycie Himmlera siepacze Prützmanna zintensyfikowali masowe mordy na litewskich i łotewskich Żydach. Mordowano odtąd wszystkich bez wyjątku, zarówno mężczyzn, jak i kobiety i dzieci. Podczas tej podróży prawdopodobnie nie zjawił się w Wilnie i Mitau, zamiast tego 30 lipca 1941 roku zrobił z Rygi krótki wypad do liwskiego Segewold (pol. Sigulda). Wznoszący się tam zamek należał niegdyś do zakonu krzyżackiego. 31 lipca poleciał dalej, do łotewskiego Dünaburga [Dyneburg] i samochodem wybrał się na przejażdżkę po mieście. Dzień wcześniej dyneburska „Lettische Zeitung” doniosła, że 28 lipca, po „gruntownym i definitywnym oczyszczeniu [miasta] z 14 000 Żydów”, Dyneburg stał się „wolny od Żydów”. Jeszcze tego samego dnia Himmler spotkał się w Baranowiczach z Erichem von dem Bach-Zelewskim, Wyższym Dowódcą SS i Policji Rosja-Środek. Następnego dnia do tamtejszego pułku kawalerii SS dotarł radiotelegram następującej treści: „Kategoryczny rozkaz RFSS. Wszyscy Żydzi muszą zostać rozstrzelani. Żydowskie kobiety przepędzić na bagna”. 31 lipca Himmler przyleciał z powrotem do swojej kwatery. Planowana

wizyta w Mińsku została przełożona na 14–16 sierpnia. Gmund a. Teg. 29 lipca 41 (K. G. F. 1.8.41, g. 22, odpis. 2.8.41) Mój kochany, dobry! Zaraz po Twoim wczorajszym telefonie zatelefonował prof. Gebhard. Chciał przyjrzeć się moim skaleczeniom152. Ponieważ byłam wtedy u Fahrenkampów, pofatygował się tam. Mam robić okłady, a wtedy jak sądzi rana się zagoi. To jakoby zapalenie okostnej. Anemii nie mam. Potem przyglądałyśmy się badaniom Fahrenkampa. Byli tam też Höflowie. Hugo [Höfl] też chce mnie odwiedzić. Wciąż pada i pada. Frida chce wyjechać w tym tygodniu, Röschen wyjechała wczoraj. Od pana Deiningera nie mamy żadnych wiadomości153. Prof. wyglądał bardzo dobrze, powiedział, że nie ma zbyt wiele pracy. I Ty się nie przepracowuj, będziesz potrzebować przecież swoich sił na później. Twój list ze zdjęciami, które bardzo nam się podobają, dostałyśmy wczoraj wieczorem. Dlatego też nie mogłyśmy złożyć życzeń Twojej matce 26 lipca. Laleczka napisała jednak pocztówkę, dzisiaj nadeszła odpowiedź. Zamierza dzisiaj zatelefonować. Serdecznie dziękuję za Twój miły list. Tak, biedni żołnierze, muszą walczyć w Afryce w takim skwarze. Jako że byłam u okulisty, kazałam dokładnie zbadać sobie oczy. Przepisał mi proste szkła, uważa, że w zupełności mi wystarczą. Teraz widzę całkiem dobrze. Serdecznie dziękuję za te 150 M. – Dokąd mam wysłać czek na 150 M? Włożyć go do listu? Czy oddać w biurze w Berlinie? W urodziny Laleczki chcę pojechać do B. Może trochę szkoda, ma przecież wakacje. Ale chcę pójść na masaż, a potem chcę jeszcze raz wybrać się do N.C.K. W piątek chcę obejrzeć wystawę sztuki, z panią Bouhler154, Lydią i Laleczką. Laleczka nie mogła uwierzyć, że napisałeś. Może to dobrze, że [nie] potrafi jeszcze wyobrazić sobie wojny. Kończy przecież dopiero 12 lat. Codziennie mówi o swoich urodzinach. Moc serdeczności i całusów. Twoja M.

Karl Fahrenkamp był nie tylko lekarzem rodzinnym i przyjacielem

Himmlera, ale także, w latach 1933–44, lekarzem sztabowym Waffen-SS w obozie szkoleniowym SS w Dachau, jak również szefem „Wydziału F” w Sztabie Osobistym Reichsführera SS. Już przed rokiem 1939 na terenie Niemieckiego Instytutu Doświadczalnego w Dachau dysponował własnym ogrodem na potrzeby swojego wydziału badawczego, w którym w kolejnych latach przeprowadzał liczne eksperymenty z glikozydami. Początkowo, z polecenia Himmlera, wzbogacał nimi materiał siewny w celu zwiększenia plonów. W późniejszym czasie pracował nad zastosowaniem glikozydów w celu przedłużenia żywotności kwiatów, owoców i warzyw, planował nawet dodawanie ich do różnego rodzaju pieczywa, a to w celu poprawy ogólnej kondycji zdrowotnej ludności. Temu ostatniemu miały służyć eksperymenty na więźniach osadzonych w obozie w Dachau, prowadzone w ramach sześciomiesięcznego programu doświadczalnego. W późniejszym czasie Fahrenkamp doradzał Siegmundowi Rascherowi w czasie jego zbrodniczych, wykonywanych na więźniach, eksperymentów z podciśnieniem. Ponadto prowadził w Dachau prywatną, finansowaną przez SS, wytwórnię kosmetyków. Kwatera Główna Führera, 2.8.41 Moja dobra mamusiu! Bardzo serdecznie dziękuję ci za twój miły list z 29.7. – Ogromnie się cieszę, że Fahrenkamp i Gebhard cię przebadali i że to nic poważnego. Gebhard zatelefonował dzisiaj do mnie, zorganizuje dla ciebie w Berlinie rehabilitantkę. Myślę, że byłoby dobrze, gdybyś jakoś się za to zrewanżowała. Załączam bardzo wytworny list hrabiny Wedel155 i jakże urocze zdjęcie Mopsa. Odeślij mi je kiedyś przy okazji! Napisałem do niej ponownie. Szkoda tego młodego chłopca i wielu innych. Masz zupełną słuszność, to dobrze, że nasza Laleczka jeszcze niezupełnie rozumie wojnę, ale opowiadać jej o niej powinnaś bez przerwy. Jutro w niedzielę w południe i wieczorem jestem u Führera. Podróż po krajach bałtyckich była arcyciekawa; to są gigantyczne zadania, z uwagi na odległość to dopiero początek. Moc serdeczności i całusów

Twój tatuś

16 lipca 1941 roku w Kwaterze Głównej Hitlera odbyła się najważniejsza narada dotycząca przyszłej polityki okupacyjnej w Związku Radzieckim156 z udziałem Göringa, Lammersa, Rosenberga, Bormanna i Keitla. Himmler był nieobecny. Hitler wyjaśniał zebranym charakter czekającego ich zadania: „podzielić ten olbrzymi tort stosownie do naszych potrzeb, abyśmy po pierwsze: mogli go sobie podporządkować, po drugie: zarządzać nim, a po trzecie – wykorzystać. […] Z nowo pozyskanych obszarów na Wschodzie należy uczynić rajski ogród; mają one dla nas żywotne znaczenie”. Powód nieobecności Himmlera nie jest znany, niewykluczone, że miała ona związek z aresztowaniem syna Stalina tego samego dnia. Wprawdzie podczas narady Hitler postanowił, że po zwycięskiej wojnie administrowanie podbitymi terenami przejdzie w ręce organów cywilnych, jednak – jak to ujął – konieczność „policyjnego zabezpieczenia terenów na Wschodzie” pozostawiałaby Himmlerowi wystarczające pole manewru do rozszerzania zakresu swoich wpływów. Gdy w 1939 roku Hitler przekazał Himm​lerowi – jako Komisarzowi Rzeszy – kompetencje w zakresie planowania „przenarodowienia” wyłącznie Polski, ten zinterpretował je szerzej, jako obowiązujące również dla terenów Związku Radzieckiego. Już dwa dni po napaści na Związek Radziecki Himm​ler zlecił specjaliście w dziedzinie rolnictwa, oberführerowi SS ​Konradowi Meyerowi (1901– 1973), opracowanie Generalnego Planu Wschodniego. Pierwsza wersja, zaprezentowana przez Meyera 15 lipca 1941 roku, łączyła w sobie cele rasowo-ideologiczne i ekonomiczne: przeobrażenie struktury etnicznej, trwałe osadnictwo germańskie oraz gospodarczą eksploatację okupowanych terenów. W celu przesunięcia „granicy niemczyzny” na wschód – zabezpieczonej „ścianą germańskiej krwi”, mającą rozciągać się od krajów bałtyckich po Krym – należało w pierwszej kolejności przymusowo przesiedlić na teren Syberii około 30 milionów Rosjan, Polaków, Czechów i Węgrów, a w ich miejsce osadzić niemieckich „rolników-żołnierzy”. Istotnym założeniem niemieckiej kolonizacji i trwałego podporządkowania sobie „opróżnionych” uprzednio terenów na

Wschodzie było według Himmlera pozyskanie wszystkich ludów germańskich: Norwegowie, Duńczycy, Belgowie i Holendrzy mieli powiększyć liczbę ludności „Wielkiej Rzeszy Germańskiej” o mniej więcej 30 milionów ludzi. Prócz tego za „kwalifikujących się do zniemczenia” uznał co najwyżej 20% Polaków, 35% Ukraińców oraz 25% Białorusinów. Celem dalekosiężnym, stawianym do realizacji w ciągu 30 lat, było daleko idące zniemczenie obszarów na Wschodzie poprzez „sprowadzenie z powrotem niemieckiej krwi”. W tym celu SS uprowadziła i wywiozła co najmniej 55 tysięcy polskich dzieci „dobrej krwi”. Pomimo iż Himmlerowi nie udało się zrealizować „ambitnych” celów zakrojonego na gigantyczną skalę programu przesiedleńczego w Polsce, zdecydował się przystąpić do „czystek narodowych” na Wschodzie niezwłocznie, a nie, jak pierwotnie zakładał, dopiero po zakończeniu wojny. Najszybszą metodę ich realizacji widział w systematycznym zwiększaniu skali masowych mordów na radzieckich Żydach, w oczach narodowosocjalistycznego kierownictwa uchodzących dodatkowo za nosicieli idei państwa bolszewickiego. Tak propagowaną przez Hitlera wojnę dwóch światopoglądów – narodowy socjalizm kontra „bolszewizm” i „międzynarodowe żydostwo” – Himmler interpretował również jako ostateczne starcie wieńczące wielusetletnią rozprawę pomiędzy Europą a Azją. Jego rolnicy-żołnierze mieli nie tylko zasiedlić podbite terytorium i płodzić tam dzieci, ale także „od czasu do czasu, na drodze zbrojnych wypadów na niepodbite jeszcze rozległe przestrzenie Azji” poszukiwać tam „zarówno łupów”, jak i możliwości do „hartowania się” i „selekcji rasowej”. Za 400–500 lat – to wizja Himmlera – tereny na Wschodzie miało zamieszkiwać 500–600 milionów Germanów. Gmund a. Teg. 2.8.41 (Kw. G. F. 5.8.41, g. 20, odp. 9.8.41, g. 20) Mój kochany! Wczoraj pytałeś, co robimy przez cały dzień. Jeśli wszystko ma być czyste i jak należy, pracy jest wystarczająco dużo, a i w ogrodzie coś powinno rosnąć157. Za wcześnie! Wstaję pomiędzy wpół do 8 a wpół do 9. Wcześ​niej jeszcze

trochę czytam. Laleczka też. Potem sporo pracy w kuchni, wekowanie, a Anna sama sobie przecież nie poradzi. Sprzątanie. Przechadzka po ogrodzie, omówienie pracy do zrobienia. Robótki ręczne. Po południu jest zazwyczaj spokojnie, chyba że są owoce albo warzywa a.[lbo] przychodzi dr Fahrenkamp. Ale rzadko ktokolwiek przychodzi do nas, a my bardzo lubimy ten spokój. Po 8.8158 jadę do Berlina, nie mam na to zbyt wielkiej ochoty, ale nie ma rady. Otto powiedział wczoraj, że jego ojciec osiedlił się już i jest chory i dlatego musi wrócić do domu. Ale sam stwierdził, że tak szybko oczywiście się nie da. A więc czekamy, jak ta sprawa z Ottem się rozwinie, a potem musimy, tj. p. Baumert musi nam znaleźć kogoś nowego. Bo p. Tannberger jest wciąż „chory” a pani T. nie robi nic chociaż p. Hammerl parę razy ją poprosił. Laleczka jest rozczulająca, i też dlatego jest mi smutno, że muszę wyjechać. Ma przecież wakacje. Przy wekowaniu potrafi pomagać już całymi godzinami. W rozliczeniu są już prezenty bożonarodzeniowe. Mądry mąż planuje z wyprzedzeniem. Zupełnie nie potrafię pojąć, dlaczego owoce są takie drogie. Resztę uważam za całkiem niezłą. Załączam czek. Pani Bäumel chciałaby przyjechać do nas na 2 dni, zaanonsowała się też pani Stang. Frida i Röschen wyjechały. F. była jednak bardzo zdeprymowana. Byłoby na pewno bardzo miło, gdybyś napisał do pani v. d. Ahé. Być może ten Horst się poprawił i to samo zobaczymy u Gerharda159. Czy powinnam, pisząc do niego, podpisywać się jeszcze matka? Napiszę do niego, a on powinien napisać do swojej matki. Na wystawie bardzo spodobał mi się obraz Heydricha. Prof. Gebhard poinformuje Cię o moich skaleczeniach. To po prostu ciągnie się długo, ale mam też wrażenie, że wciąż się polepsza. Poza tym człowiek przyzwyczaja się do bólu. Serdeczności i całusy Twoja M.

Zakup prezentów bożonarodzeniowych podzielili pomiędzy siebie: o upominki dla podległych Himmlerowi dowódców SS, jego podwładnych i krewnych dbały sekretarki Himmlera, natomiast Marga kupowała podarunki dla prywatnych pracowników i ich rodzin, pracowników Czerwonego Krzyża, jej włas​nych krewnych i przyjaciół. Co roku było to od 60 do 80 osób. Jako prezent Marga wręczała zazwyczaj mydło, rajstopy, papier listowy, książki lub porcelanę z należącej do SS

manufaktury Allach. Wraz z przeciąganiem się wojny wiązał się z tym coraz większy wysiłek organizacyjny, tak że oboje zmuszeni byli zacząć gromadzić prezenty stosunkowo wcześnie. Pomimo to nawet w czasie wojny Himmlerowie mieli dostęp do wielu dóbr konsumpcyjnych, o których zwyczajni Niemcy nie mogli nawet marzyć. Kwatera Główna Führera, 9.8.41 Moja dobra mamusiu! Dzisiaj od południa aż do wieczora jestem tutaj w Hegewald​heim, w restauracji nad jeziorem, którą zajęliśmy dla siebie; gotuje tu Arnold, kucharz z Wewelsburga. – Dzisiaj od czasu do czasu świeciło słońce. Trochę się przespacerowałem, poza tym pracowałem w jadalni. U mnie na powrót wszystko jak należy; ale te jelitowe historie są obrzydliwe i strasznie osłabiają człowieka. Ludzie na froncie też mają tego już czasem powyżej uszu. – Zwycięstwa są jednak wspaniałe, na południu idzie teraz bardzo szybko naprzód. Wczoraj wieczorem jadłem razem z Ribbentropem, było bardzo miło i bez nerwów160. Jeszcze raz serdecznie dziękuję (na piśmie) za twój list z 2.8. i czek na 150 M. – Jeśli chodzi o Otto, trzeba poczekać. Do pani von der Ahé zaraz napiszę. Następnym razem prześlę ci kopię. Przez jakiś czas nie podpisywałbym listów do Gerharda „matka”; jeśli rzeczywiście się poprawi, można to rozważyć później. To rozsądne z twojej strony, że już pomyślałaś o Bożym Narodzeniu! Cieszę się, że przynajmniej z żołądkiem i wypr.[óżnianiem] znów jest lepiej! Skaleczenia na pewno też się zagoją. Musisz znosić taki ból, moja biedna mamo! To pięknie, że Laleczka, jest taka miła, nasz urwis! Teraz parę słów o tym jak przebiega mój dzień. Pobudka o g. 9. Potem na godzinę przychodzi Gruby. O g. 10 ubieranie się i śniadanie. Potem golenie, przy tym relacja z poczty dr. Brandta161. Potem praca i „rozkazy” przez telefon, radio i dalekopis. Co drugi dzień o g. 13 wyjazd do Führera, tam do 14. Obiad. Powrót między g. 16 a 17. W pociągu znów praca, w nieliczne ładne dni w Hegewaldzie nad jeziorem. O g. 20 kolacja, praca i lektura do 23 albo 24. Popołudniami o g. 13 i wieczorem o g. 20 przychodzi kurier z coraz to nowymi górami poczty. W międzyczasie wyjazdy na 3 i więcej dni. Jeśli się da pozwalam posyłać za sobą pocztę, ale za jakiś czas będzie z tym gorzej. Co 2 dzień jadam z Lammersem162.

Tobie i Laleczce życzę pięknej niedzieli, a ci naprawdę udanej podróży do Berlina. Moc serdeczności i całusów dla ciebie i Laleczki Wasz tatuś

Od napaści na Rosję Himmler przebywał przeważnie w pociągu specjalnym „Heinrich”, stacjonującym najczęściej w pobliżu kwatery głównej Hitlera – „Wilczego Szańca” niedaleko Angerburga [Węgorzewo] w Prusach Wschodnich. Wpisy w terminarzu służbowym Himmlera z tego okresu potwierdzają informacje przekazywane w listach do Margi, tj. iż co drugi dzień jeździł na obiad do Hitlera i bawił u niego do popołudnia lub wieczora. „Hegewaldheim” – odległy o mniej więcej godzinę jazdy od kwatery głównej Hitlera – z biegiem czasu stał się stałą kwaterą Himmlera, w której rezydował, jeśli akurat nie przebywał w jednej z wielodniowych podróży z wizytą u swoich jednostek SS na poszczególnych odcinkach frontu, z rozkazami, wzgl. w celu skontrolowania efektów ich działań. „Gruby” to osobisty masażysta i terapeuta Himmlera, Felix Kersten (1898–1960). Z urodzenia Estończyk, obywatel Finlandii, przez lata zajmował się Himmlerem przede wszystkim z uwagi na jego chroniczne dolegliwości żołądkowe. W 1952 roku Kersten opublikował wspomnienia, w których nakreślił swój wizerunek jako kogoś, kto wykorzystywał swoje bliskie kontakty z władzą, aby ratować ludzkie życie – krótko przed zakończeniem wojny miał on jakoby przekonać Himmlera do uwolnienia żydowskich więźniów. Gmund a. Teg. 9.8.41 (nadszedł K.G.F. 11.8.41, g. 22, odp. 13.8.41, 19.15) Mój kochany, dobry! Przyjechały Wölffchen i Nüsschen163, przywiozły ze sobą prezent od ich ojca dla mnie, przekaż p. Wolffowi serdeczne podziękowania. W czwartek jadę do Berlina. Telefonował do mnie p. Pohl. On sam nie jedzie. Laleczka była wczoraj naprawdę rozczulająca. Ten nasz poczciwy urwis. Bardzo ucieszyła się ze wszystkiego co przesłałeś. Zwłaszcza z Twojego

piórnika. Zapaliłyśmy świecznik164. Właśnie zatelefonował p. dr Fahrenk.[amp], przyjdzie, tzn. jego dzieci nie przyjdą do Laleczki, bo Inge jest poważnie chora i jego żona też leży w łóżku. Grypa żołądkowa. Co tak naprawdę u Ciebie? Lepiej? Nie powiedziałeś nam jak bardzo było źle, ale poznałam po głosie, że nie wszystko jest po dawnemu. Myślałam, że się przeziębiłeś, przy takiej pogodzie nie byłoby to niczym dziwnym. Załączam list hrabiny Wedel. P. Schnitzler dopilnuje, żebyśmy dostały kogoś w zastępstwie Otto, bo odchodzi. Tak naprawdę jego ojciec nie jest tak do końca osadnikiem, pracuje jako robotnik rolny w jakimś majątku na Pom.[orzu], gdzie otrzymał podobno dla siebie 10 mórg ziemi. Jak to w ogóle jest? Prof. Gebhard napisał mi długi list bardzo uspokajający. Ze mną też już znacznie lepiej. Powoli wszystko wraca do ładu. Moc serdeczności i całusów Twoja M. Gmund a. Teg. 13.8.41 (nadszedł Kw. G. F. 16.8.41, g. 14, odpis. 27.8.41, g. 20) Mój kochany, dobry! Dzisiaj przyszedł Twój miły list bardzo, bardzo dziękuję. Jutro do Berlina. Ale jeśli codziennie będą naloty bomb.[owe], nie zamierzam tam długo zostawać. Może porozmawiasz z prof. Gebhardem, czy wolno mi będzie wziąć ze sobą rehabilitantkę panią Seeger. Dołączam 2 listy. Napisał do mnie też dr Rühmer165, ależ się ucieszyłam. Do ludzi, których poleciłam p. Pohlowi, mam jak do tej pory szczęście. Jeśli chodzi o drugi list nie mam pojęcia co powiedzieć, nie przepadałam za Steinmayerem, ale za siostrą, która wtedy z nim była, tylko dlatego tam jadę. Bardziej lubiłam naszego starego dobrego Setzkorna166, mam nadzieję, że ma się dobrze. Zaraz będziesz telefonować. Dzisiaj po połud.[niu] przyjeżdża pani Stang z mężem. Była pani Bäumel, było bardzo miło, jakaż to mądra osoba. Przy moim skaleczeniu pojawiło się małe zaczerwienienie, liczyłam, że będę mogła częściej robić okłady, bo chłód tak dobrze mi robił. Laleczka przez cały dzień mówi tylko o moim wyjeździe. Uważa, że byłbyś temu przeciwny, powiedz jej to proszę przez telefon167.

A więc Otto odchodzi, wielka szkoda, sprawdził się, dowodzą tego nasze świnki. W ogrodzie zebraliśmy ok.[oło] 175 funtów porzeczek, ale trochę też rozdaliśmy pracownikom, również panu Laurowi, któremu znów się poprawiło. Zapytałeś, cóż też porabiamy przez cały dzień. Prawie każdego przedpołudnia jestem w kuchni. Zrobiliśmy dużo weków, chętnie bym Ci pokazała, nasz ogród też jest w dobrej kondycji. Żadnych wieści od Kalkreutha. Pada co noc, prawie od 3 tygodni. Są tu obcy, to nie do opisania. Wszystko wykupują. I wystają pod naszymi bramami. Prawie nie daje się chodzić do ogrodu. Moc serdeczności i całusów Twoja Marga Berlin, 15.8.1941 (nadszedł Kw. G. F. 16.8.41, g. 14, odp. 27.8.41, g. 20168) Mój kochany, dobry! Gertchen stoi obok mnie i zabawia mnie rozmową. Jest tu bardzo miło, też dlatego, że Liesl wcześniej wyjechała. Podróż była wspaniała, piękna niemiecka ojczyzna. Gdyby tylko mniej padało. Dzisiaj zostałam tutaj i komenderuję, telefonuję, organizuję. Rano zjawi się pani Hermann, wieczorem siostra Fridl. Laleczka na koniec rozpogodziła się, bo przyjechała Inge Jarl. Niestety nie dogaduje się już tak dobrze z Lydią. Przesyłam kilka keksów. Moc serdeczności i całusów Twoja Marga

Oba listy Himmler przeczytał po powrocie z Mińska. W drodze do Mińska towarzyszyli mu m.in. Hans Adolf Prützmann oraz Karl Wolff, a także fotograf Hitlera Walter Frentz, który podróż z 14–16 sierpnia 1941 roku udokumentował na licznych kolorowych fotografiach. W białoruskim Mińsku już 13 lipca zostało rozstrzelanych 1050 Żydów, a 19 lipca zostało tam utworzone getto, skąd codziennie wywożono kolejnych Żydów na egzekucje. 15 sierpnia, nieopodal Mińska, Himmler obserwował egzekucję „partyzantów i Żydów”.

Berlin, 28.8.41 Mój kochany, dobry! Mam nadzieję, że naprawdę wiedzie Ci się lepiej i nie jest tak, że tylko mówisz mi to przez telefon. Dzisiaj było małe poruszenie. Kalkreuth leży w Laz.[arecie] Rez.[erwowym] 106169. Akurat 106. Wybieram się jutro. Odłamki granatu w stopie. Dołączam list, który przyszedł wczoraj. Mam nadzieję, że nie wszystko, co w nim jest, to prawda, biedne dzieci. W sobotę jadę do Gmund, do mojej Laleczki. – Hammerl w łóżku, wydaje się, że jest poważnie chory. I tak samo pan Karl170, ma podobno zapalenie płuc. Tutaj wszystko po staremu, spokojnie i pięknie. Jest dużo owoców. Szczególnie śliwek i gruszek. Ogród w Gmund wygląda wspaniale obsypany owocami. Kiedy będziemy w Rimini i będziemy mieć hotel, zadepeszuję do pana Baumerta, tak uzgodniliśmy. Wciąż sobie mówię, że nie możemy Ci pomóc, gdyby coś się zdarzyło. Jedziemy dopiero 4., bo tamci nie dostali biletów na sypialny171. Zabieram Ci piżamę. Coś jeszcze? Moc serdeczności i całusów Twoja M. 29.8.41 (nadszedł Kw. G. F. 30.8.41, odp. 31.8.41, g. 20) Mój kochany, dobry! Myślę że te 5 kilometrów z Gmund nad Tegernsee dzieci byłyby w stanie przejść pieszo. Ale od razu zamówiłam samochody, przyjeżdżają przecież we wtorek. Jak również opiekunka, która ma być z nimi. Pani Johst i córka także. Hanns Johst jest podobno w Berlinie. Serdecznie dziękuję za Twój list, otrzymałam go wczoraj wieczorem. Jutro rano wyjeżdżam i już bardzo się cieszę na spotkanie z naszym urwisem. Dzisiaj, kiedy pojawiłam się w 106 lazarecie z odwiedzinami u Kalkreutha wszyscy bardzo się ucieszyli, cieszyłam się i ja. Kuracja Kalkreutha potrwa najwyżej 4 tygodnie. Moc serdeczności i całusów Twoja M. Kwatera Główna Führera 31.8.41 Moja kochana mamusiu!

Dzisiejsze południe i popołudnie spędziłem u Führera, poszliśmy razem na spacer. U niego też wszystko znów w należytym porządku. Za ½ godziny kolacja, piszę do ciebie z właściwej Kwatery Głównej Führera. Wszystko idzie bardzo dobrze. Właściwie, jeśli się zastanowić, jutro, 1.9., mamy 2 rok wojny, ileż już osiągnęliśmy! Naprawdę pięknie dziękuję ci za oba twoje listy z 28 i 29.8. Mam się rzeczywiście lepiej; mogę spokojnie powiedzieć, że naprawdę dobrze. Ale to wszystko jest jednak bardzo męczące i uciążliwe, i na Wschodzie musimy się z tym liczyć. Cieszę się, że twoje odwiedziny w twoim starym lazarecie były miłe i że Kalkreuth ma się dobrze. Załączony list otrzymałem, każę to zaraz dokładnie sprawdzić, i jeśli coś pominięto, pomogę. Hammerlowi i Karlowi życzę szybkiego powrotu do zdrowia. Cieszę się, że w Rimini trochę odpoczniecie. Okolicę raczej bym sobie darował, ale Rawennę musicie zobaczyć. Musisz wszystko opowiedzieć Laleczce. Jest tam grobowiec gockiego króla Teodoryka Wielkiego, który w legendzie nosi imię Dietricha z Bern. To Bern to niemiecka nazwa Werony, tak samo jak Rawenna nazywała się Raben. Ten grobowiec jest jedną z najstarszych budowli germańskich; przed dwoma laty poleciłem „Ahnenerbe” na nowo go obmierzyć. Teodoryk nie spoczywa już jednak w grobowcu, a gdzie, tego nikt nie wie. – Cieszcie się morzem, słońcem i porządnie odpocznijcie! Przedepeszujcie mi hotel! Najlepsze życzenia i moc serdeczności i całusów Wasz tatuś Pozdrów pięknie Höflów!

„Dzisiejsze południe i popołudnie spędziłem u Führera, poszliśmy razem na spacer”.

Gmund 3.9.41 (nadszedł Kw. G. F. 6.9.41) Mój kochany, dobry! Serdecznie dziękuję za piękny dywan, bardzo się ucieszyłam. Laleczka bardzo mnie zaintrygowała. Jedziemy więc jutro i mamy nadzieję, że zastaniemy wspaniałą pogodę. Po powrocie będziemy nasłuchiwać czy wracasz, jeśli nie, pojadę do Berlina. Chcemy zatrzymać się

tam na jakieś 10–12 dni. W poniedziałek 22 Laleczka wraca do szkoły. Pan dr Fahrenkamp tak napisał. Niestety Laleczka nie przybywa, a traci na wadze. – Twoja matka wcale nie wygląda tak źle. Czuje się jednak bardzo wyczerpana. Ta piękna pogoda, jaka jest dzisiaj, i mam nadzieję, że się utrzyma, z pewnością trochę jej pomoże. Przyszedł pan Schnitzler i przyniósł mi pieniądze na podróż. Nie miałam zupełnie pojęcia, ile pieniędzy dostaje się na podróż. Jeśli Laleczka pojedzie teraz jeszcze raz, będzie musiała mieć swój własny paszport. Maria jedzie na urlop, matka kazała napisać, że już nie wróci, bo sama jej potrzebuje. Maria twierdzi jednak że na pewno wróci. Tannberger wciąż chory. Następca Otto ciągle narzeka i nie chce zostać, jestem wciąż sama i tak mało pieniędzy. My tzn. p. Schnitzler rozgląda się za jakimś nowym. Mamy wspaniałe owoce, warzywa też wyglądają nieźle. Wszystko powinno się utrzymać. W załączeniu książka Hannsa Johsta. Wszystkiego dobrego, bądź zdrów. Pozdrawia Cię ser[d]ecznie i obsypuje całusami Twoja M.

W swoim Dzienniku Gudrun pisze, że 4 września 1941 roku wyjechali pociągiem do Rimini. Na dworcu czekał na nie oberführer SS Eugen Dollmann, oficer łącznikowy Himmlera i Mussoliniego, który następnie zawiózł je do „najlepszego otwartego jeszcze hotelu” w mieście. „Był tam też oczywiście szef policji w Rimini. […] Poza portierem nikt nie zna tam oczywiście ani słowa po niemiecku, ale dzięki Bogu Friedl mówi po włosku”. Przedpołudnia spędzały na plaży, popołudniami zwiedzały, m.in. dom, w którym urodził się Mussolini, grób Dantego oraz polecany im przez Himm​lera grobowiec Teodoryka Wielkiego. Już w 1926 roku Himmler zanotował na swojej Liście lektur: „Ów Dietr. z Werony musiał kiedyś istnieć, w przeciwnym razie nie zapadłby ludziom tak głęboko w serca”. Przez stulecia legendarnego Dietricha z Werony chętnie utożsamiano z gockim królem Teodorykiem; z historycznego punktu widzenia jest to jednak mocno wątpliwe. W lipcu 1938 roku Himmlerowi udało się wyjednać u włoskiego ministra ds. wychowania narodowego, Giuseppe Bottaiego, pozwolenie na powtórne pomiary grobowca Teodoryka w Rawennie. Prace mieli zrealizować oddelegowani przez Ahnenerbe SS archeolog oraz architekt. Himmler argumentował przy tym, że „dla Niemiec jest to jeden z najbardziej szacownych

pomników historii antycznej”. Naukowcy Himmlera liczyli, że uda im się dowieść „germańskiego charakteru” budowli, i zaklasyfikowali ją jako „najstarsze dzieło niemieckiego budownictwa kamiennego”. Marga i Gudrun zmuszone były przedwcześnie zakończyć swój urlop we Włoszech, gdyż 10 września 1941 roku zmarła matka Heinricha Himmlera. Gudrun napisała z żalem, że nie mogła uczestniczyć w pogrzebie i że nie ma już dziadków. Berlin 17.9.[1941] Mój kochany, dobry! Wczoraj rozmawialiśmy ze sobą i byłam z tego powodu taka szczęśliwa. Rosjanie dziś posunęli się naprzód. Wiele się przez to zmieni. Jak już Ci powiedziałam, mamy tu 50 (poważnie chorych) oraz lekko chorych. Laleczka jest rozczulająca i pięknie bawi się swoimi domkami. Zdjęcia zrobiłyśmy jeszcze w Gmund. Pani Foe​disch172 żyje i napisała to okropne szczęście, że Werner był w policji pomocniczej 7 przy SS i teraz został wypuszczony, żeby mógł zająć się gospodarstwem. Nastąpiło otwarcie testamentu. Po śmierci Grete173 Lydia dziedziczy 30 000 M i odsetki od tego. Gospodyni i Anni są bardzo porządne, tylko Schick jest niemożliwy. Pora w końcu zrobić z tym koniec. – Ważę 131 funtów, a więc tak naprawdę nie jestem taka gruba jak wyglądam na zdjęciach. Wczoraj była tu paskudna pogoda, dzisiaj jest ładnie. Zupełnie nie wiesz, z jaką ochotą chodzę zawsze do mojego lazaretu. W dzisiejszych czasach powinno się sobie pomagać. Pani Foedisch mnie zaprosiła. Ale nie jadę od razu. Czekamy na Ciebie i tak bardzo tęsknimy, mój dobry. Moc serdeczności i całusów Twoja M. Berlin, 21.9.41 (Kw. G. F. 23.9.41, 19.20, odp. 28.9.41) Mój dobry, kochany! Wczoraj wieczorem tuż po tym jak wróciłam, przyszedł też p. Baumert z twoimi pięknymi różami i kawą, bardzo serdecznie dziękuję. Również panu Wolffowi. Pogoda była dzisiaj wspaniała, mam nadzieję, że „tamci” [brytyjscy lotnicy] już nas więcej nie odwiedzą. Laleczka była bardzo smutna gdy odjeżdżałam. „Nie zapomnij o mnie” powiedziała. Po długich wakacjach nauka przychodzi jej z dużym trudem. I wielka szkoda, że nie może

znaleźć żadnej prawdziwej przyjaciółki w szkole. P. Burgstaller bardzo chciałby Twoją fotografię z podpisem. Oboje zrobili dobre wrażenie174. Mamy tu jeszcze bardzo dużo kawioru, nie powinnam go rozdać? Żadnych Twoich butów nadających się na zbiórkę obuwia zimowego nie znalazłam. Nie możemy Ci czegoś podesłać? 1000 serdeczności i całusów Twoja M. Berlin 24.9.41 (nadszedł Friedrichsruh 26.9.41, odp. 28.9.41) Mój dobry, kochany. Jak widzisz przesyłam orzechy włoskie od pani Hermann. Mam nadzieję, że u Ciebie lepiej. Tyle sobie obiecuję po tym, że mieszkasz teraz w domu, a nie w pociągu. Pod koniec tygodnia chciałybyśmy upiec keksy. Dzisiaj telefonuję do Laleczki. Wieczorem jestem u pani v. Ribb.[entrop]. W Hohenl.[ychen] była tylko 3 dni. W N.C.K. wszystko idzie zgodnie z planem. Serdeczne pozdrowienia i całus Twoja M. Berlin 27.9.41 (nadszedł Friedr.[ichsruh] 27.9.41, g. 24, odp. 28.9.41, g. 12) Mój dobry, kochany. W załączeniu list od Laleczki, odeślij go proszę z powrotem. Jako że nie ma żadnych widoków na to, żebyś był tutaj w twoje urodziny, zamierzam za 3 dni pojechać do Gmund (koleją). Myślę, że nie powinno się jej zostawiać samej. Oprócz tego dołączam list do mnie od niejakiego majora Nolte. Zarządza tutaj dworcami i jest bardzo porządny (a do tego 8 dzieci). Być może będziesz mógł wyświadczyć mu przysługę. Wtedy z pewnością i on będzie mógł kiedyś wyświadczyć ją tu nam. Załączam też listę życzeń świątecznych Laleczki, może podkreślisz to, co jej kupisz i odeślesz kartkę z powrotem. Oprócz tego mam dla niej jeszcze wełnianą kurtkę i rękawiczki (podbite futrem). Albo napiszesz mi, o co z tego powinnam się wystarać. Kupiłam jeszcze H.J. i dziewczynę Z.D.N. z Allach175. Mogę jej też podarować. Pani Foedisch pisze, że do 1.12. Werner może zostać powołany do Wehrmachtu. Wolałby do SS, czy to możliwe? Wtedy mógłby służyć gdzieś w pobliżu. SS albo coś podobnego? Jego gospodarstwo zostało gospodarstwem szkoleniowym. Mamy tu wspaniałą pogodę. W Gmund też, więc mam nadzieję, że moje śliwki jeszcze dojrzeją.

Po uzgodnieniach z biurem p. Pohla będą teraz kupowane prezenty gwiazdkowe dla esesmanów i rzeczy dla mnie, po zapłaceniu. 10 000 tabliczek czekolady d[la] SS. Kalkreuth powiedział mi, że w lazarecie codziennie dostawali jedną. Bardzo się cieszę, że i dla SS jakieś będą, wystarałam się też o skarpetki. Nie mamy jeszcze tylko żadnych książek. Trudno jest w ogóle jakiekolwiek dostać. Dla mnie miał między innymi cetnar [ok. 50 kg] kawy i trochę herbaty. Zapłacę osobiście. Herbatę zamierzam podarować przede wszystkim SS, a kawę przyjmę jako świąteczny prezent. Kto wie, czy będą gęsi. Czy nie powinnam podarować czegoś tym starszym ludziom w 106? Sprzątaczkom itd.? Nie dostaję jednak żadnych słodyczy ani pierników. Nie wiesz, jak to obejść? Dümig/Haar176 nie ma ludzi do pieczenia. Mam około 60 ludzi do obdarowania, a tu żadnych pierników177. Moc serdeczności i całusów Twoja M. W piątek był pogrzeb ojca pani v. Schade. Kwatera Główna Führera, 28.9.41 Friedrichsruh Moja kochana mamusiu! Na wstępie bardzo serdecznie dziękuję za twoje trzy śliczne pocztówki i listy z 21, 24 i 27.9. Przekaż podziękowania ode mnie pani Hermann, nie będę musiał pisać osobnego listu. [Keksy] Są bardzo dobre. List od naszej Laleczki jest słodki. Do mnie też tak czule napisała. Przedwczoraj wysłałem jej cukierki. Zwracam listę życzeń, myślę że wystaram się o album na zbiór i ramki na fotografie z podróży. – Wniosek ciotki majora Nolte zaaprobowałem. Odsyłam ci z powrotem relację Födisch. W sprawie Wernera nie zamierzam niczego robić. To powinno iść swoim normalnym trybem. Zresztą brat Pauli (żony Ernsta), Walter Melters178, poległ w SS. W załączeniu jak co miesiąc pieniądze na dom. – Bukiet nie jest do wystawienia. To ziele „bagniak” zebrałem je na Łotwie, ma pomagać przeciwko molom. Trzeba je włożyć między ubrania z wełny. Miło, że troszczysz się o prezenty bożonarodzeniowe dla esesmanów. Naturalnie podesłałbym coś tym starszym ludziom ze 106.

Przyda ci się do czegoś cukier do słodyczy? Teraz jadę do Führera. Mam nadzieję że w tym tygodniu macie mało lotników! 1000 serdeczności i całusów twój tatuś.

Rzesza Niemiecka, która intensywnymi nalotami spustoszyła miasta takie jak Warszawa, Belgrad czy Coventry, teraz sama stała się celem ataków powietrznych alianckiego lotnictwa. W maju 1940 roku brytyjskie lotnictwo bombardowało Dortmund, Mönchengladbach i inne miasta w dorzeczu Renu oraz w Zagłębiu Ruhry. W sierpniu pierwsze bomby spadły na Berlin. Choć straty – w porównaniu z tym, co miało nadejść później – były stosunkowo niewielkie, okazało się, że miasto było zabezpieczone przed nalotami zdecydowanie niewystarczająco. Stanowczo zbyt późno zostały podjęte zaimprowizowane początkowo działania zmierzające do wzmocnienia obrony przeciwlotniczej Berlina. Temat nalotów bombowych raz po raz przewija się w listach pomiędzy Margą i Heinrichem Himm​lerami. Marga nazywa brytyjskich lotników „bydlakami” składającymi nocne „wizyty” i „wypędzającymi” ją „z łóżka”. W tamtym czasie, bawiąc w Berlinie, Marga często noce spędzała w schronie. Był to również powód, dla którego Heinrich zabronił swojej córce do końca wojny odwiedzać matkę w Berlinie. Dahlem 2.10.41 (Friedrichsruh 5.10.41, g. 23 odp. 17.10.41, g. 23) Mój dobry, kochany, moje naj najserdeczniejsze życzenia z okazji twoich urodzin. Życzę ci zdrowia, abyś mógł w dalszym ciągu dźwigać tę wielką odpowiedzialność. Laleczka nie mogła pojąć, że nie możesz świętować swoich urodzin. Ależ możemy być bardzo szczęśliwi, tak bardzo nas kocha. Jadę w sobotę rano i już bardzo się cieszę, że ją zobaczę. Poleciłam wystarać się dla Ciebie o parę drobiazgów, bo myślę, że ich potrzebujesz. Tutaj wszystko idzie swoim zwykłym biegiem. Wizyty mamy teraz częściej nocami, i teraz właśnie czekam na kolejną. We wtorek po poł. zadzwonisz do nas do Gmund, prawda?

Jeśli nie lubisz keksów powiedz to proszę, wtedy upieczemy co innego. Mam nadzieję, że wrócisz z Kijowa zdrów i cały nie mogę przestać o tym myśleć. […] Wszystkiego dobrego mój tatusiu Pozdrawia Cię i całuje Twoja M.

2 października 1941 do swojego szwagra napisała z Gmund również Lydia: „Kochany Heini! Pragnę przesłać Ci moc serdecznych życzeń z okazji Twoich urodzin! Przede wszystkim bądź zdrów, aby przetrwać wszystkie burze. […]”. W dniach 1–5 października Himmler przez Słowację wybrał się na Ukrainę. 2 października spotkał się w Kijowie z Friedrichem Jeckelnem, Wyższym Dowódcą SS i Policji, organizatorem masakry kijowskich Żydów, do której doszło kilka dni wcześniej w wąwozie Babi Jar (zob. komentarz do listu z 7.5.1941). 4 października Himm​ler nakazał bezzwłoczne wysłanie do Nowogrodu komanda specjalnego Lange, mającego już niejakie doświadczenie w mordowaniu – na terenie Polski – upośledzonych umysłowo przy użyciu samochodów przerobionych na komory gazowe. Jego zadaniem miało być wymordowanie pensjonariuszy trzech „zakładów dla obłąkanych”, przeznaczonych na kwatery dla oddziałów niemieckich. Tego samego dnia w Mikołajowie Himmler wygłosił mowę do członków Grupy Operacyjnej D, w której wyjaśnił, że celem wojny ze Związkiem Radzieckim jest unicestwienie bolszewizmu i zdobycie przestrzeni osadniczej. Masowe rozstrzeliwania Żydów oraz przeciwników politycznych były zadaniem trudnym, lecz koniecznym do osiągnięcia zamierzonego celu. 5 października wieczorem, jeszcze w dniu powrotu, Himmler złożył Hitlerowi raport z wyjazdu i oświadczył, że mieszkańcy Kijowa wywarli na nim na tyle złe wrażenie, że można „obyć się bez dobrych 80–90% z nich”. Dahlem, 14.10.41 (odp. 17.10.41, g. 23) Mój dobry, kochany! W załączeniu kilka listów, które otrzymałam. Właśnie usłyszałam, że Ilse Göring poległ jej 2 syn. Był jej ulubieńcem. – Jest mi tu bardzo dobrze, od

dawna nie mamy już nocnych odwiedzin. Amb.[asador] Ettel179 z żoną i siostrą chcą przyjechać do mnie w przyszłym tygodniu. W N.C.K. znów dzieją się komiczne rzeczy. Muszę Ci kiedyś o tym opowiedzieć. Ciągle mamy nadzieję, że przyjedziesz na Boże Narodzenie. (Kalkreuth jest teraz na urlopie). Laleczka byłaby bardzo nieszczęśliwa. Jak mam ją pocieszyć. Póki co nie mówię jej nic. Dostałam zegarek. Wiesz, co sobie życzę od Ciebie na Boże Nar.[odzenie]? Moc serdeczności i całusów Twoja M.

26 października 1941 roku Marga zanotowała w Dzienniku: „H. często telefonuje. Jest zdrów. Wojna postępuje naprzód znakomicie. Wszystko zawdzięczamy Führerowi”. Tymczasem wojna w żadnym razie nie postępowała „znakomicie”. Uderzenie w kierunku Moskwy, podjęte przez grupę armijną na początku października, utknęło w bagnistym terenie, sparaliżowane dodatkowo przedwczesnymi zimowymi mrozami. Niemieckie oddziały dotarły do granic miasta, jednak 5 grudnia nastąpiło udane kontruderzenie wojsk radzieckich. Odwrót zdziesiątkowanej armii niemieckiej przypominał paniczną ucieczkę, z wielkim trudem udało się ustabilizować front rozciągający się 100 kilometrów na zachód od Moskwy. 19 grudnia Hitler osobiście objął funkcję naczelnego dowódcy wojsk lądowych. W reakcji na japoński atak na Pearl Harbor 7 grudnia 1941 roku do wojny przeciwko Niemcom przystąpiły również Stany Zjednoczone – największa ówcześnie potęga gospodarcza świata. Wraz z klęską pod Moskwą stało się jasne, że ta wojna jest już niemal nie do wygrania. Dahlem, 31.10.41 (nadszedł Friedrichsruh 1.11.41, g. 19; podziękowania ustne, Gmund, 9.11.41!) Mój dobry, kochany! Wreszcie postanowiłam znów coś napisać, przede wszystkim aby podziękować za te mnóstwo rzeczy które ofiarowujesz mi dla moich rannych, jak i dla mojego personelu. – Pani Foedisch chciała dzisiaj przyjechać. Po południu przyjeżdża hrabina [Wedel]. Bardzo źle wygląda. W tym miesiącu umarł przecież jej mąż. Dzisiaj do południa jestem w domu. Gospodarstwo bardzo tego potrzebuje. Ugotowałyśmy już galaretkę z pigwy,

przesyłam Ci trochę. Nie chcesz czegoś od nas, chętnie Ci coś podeślemy. – Z Czerwonego Krzyża żadnych wiadomości, dr Brekenfeld180 jest tu już od poniedziałku. – Kapitan Abt zapytał mnie wczoraj, czy nie mogłabym załatwić mu rozmowy z p. Pohlem. Jestem taka szczęśliwa, że możemy pomóc tym szlachetnym ludziom. Bardzo Ci za to dziękuję. Serdeczne pozdrowienia i całusy Twoja M.

7 listopada 1941 roku, pociągiem specjalnym „Heinrich”, Himm​ler wybrał się z Rastenburga [Kętrzyn] (Prusy Wschodnie) do Monachium na doroczne uroczystości z okazji rocznicy puczu Hitlera. Wieczorem 8 listopada uczestniczył w wiecu w piwiarni „Löwenbräu”, a potem zjadł kolację wspólnie z (ober)gruppenführerami SS. Następnego dnia miała miejsce uroczystość połączona z awansami dowódców SS, a po niej krótka narada z Reichs- i gauleite​rami. W tym czasie dwukrotnie nocował w Gmund, spędzając swój wolny czas z żoną i córką. Gudrun wspomniała o tym w swoim Dzienniku, we wpisie z 10 listopada 1941: „Wieczorami graliśmy w remika, w domino, bawiliśmy się w układanki. Dzisiaj rano znów wyjechał. Strasznie szkoda”. Berlin 23.11.41 Mój dobry, kochany! Serdecznie dziękuję za Twój miły list. Wczoraj wieczorem byłam z hrabiną [Wedel] u Anneliese R.[ibbentrop] nie wygląda zbyt dobrze. Wspólna praca z panią Hofmeister to zawsze sama przyjemność. Jutro kurier jedzie do Gmund, posyłam przez niego sporo rzeczy na Boże Narodzenie. Powiesz nam niedługo kiedy możesz przyjechać? Laleczka była taka dumna, że potrafi pisać na maszynie. Pisała nawet w łóżku. Modele na zdjęciach Speera nie przedstawiają niestety tego, co powinny. Muszę już iść do kuchni, dużo pieczemy. Moc serdeczności i całusów Twoja M. Co sądzisz o załączonym liście? Proszę o zwrot 2.12.41

(nadszedł Friedrichsr.[uh] 4.12.41) Mój dobry, kochany! Jutro mamusia miałaby urodziny. Laleczka ma się dobrze, w międzyczasie zatelefonujesz do niej. W załączeniu 2 listy. Ten od Kalkreutha szczególnie polecam Twojemu sercu. Dopiero co wyszła ode mnie pani Hofmeister. Zadzwoniła do mnie pani v. Schwöder [?], jest zachwycona Twoim pomysłem. Serdecznie dziękuję za czekoladę. W moim biurze jest tylko 8–10 stopni, okropność. Od wczoraj na zewnątrz jest bardzo zimno. Moje świąteczne przygotowania idą znakomicie. Serdeczne pozdrowienia i całusy Twoja M. W samolocie, 21.12.41 Kochana mamusiu! Zapomniałem o jednym. Szkatułka jest twoja. Należy do naszej rodziny (Heyder). Raz jeszcze wszystkiego dobrego dla ciebie i naszego kochanego urwisa, Wasz tatuś.

Już następnego dnia po pierwszym spędzonym wspólnie z rodziną 20 grudnia święcie Jul (zamiast tradycyjnej Wigilii Bożego Narodzenia 24 grudnia)181 Heinrich Himmler wrócił samolotem na front wschodni. Gudrun wspomina te dni w swoim Dzienniku: „Mamusia przyjechała z Berlina 13.12. Gerhard przyjechał 19. ze swojej nowej pensji w Gotha. Tatuś przyjechał do nas 20. przed południem, po tym, jak odwiedził grób dziadków. O godzinie 5 świętowaliśmy Boże Narodzenie. […] czy w następne Boże Narodzenie będzie jeszcze wojna? Boże zachowaj nam tatusia”. Bardziej szczegółowy opis świąt Bożego Narodzenia w domu Himmlerów prezentuje nam ciotka Lydia: „Szczególnie pięknie i uroczyście był udekorowany jeden z dużych pokojów, coś jakby sala. Już poprzedzające dni były dla dzieci bardzo tajemnicze i ekscytujące, tym

bardziej, że sala była zamknięta przed nimi. […] Drugie okno niemal całkowicie wypełniała sobą duża jodła szlachetna. Kolorowe bombki, czerwone, żółte, niebieskie, przeplatały się z rozmaitymi ozdobami choinkowymi. Symbolizowały kolory gwiazd na nieboskłonie. Ze specjalnego ciasta były pieczone stare germańskie symbole, ryba, świąteczny dzik, trzy Norny182, dzieciątko i Wotan na swoim ogierze Slejpnirze. Z gałązek zwieszała się lameta, której było bardzo dużo, nie mogło też zabraknąć zimnych ogni. W ostatnich latach były obok nich wieszane odznaki Pomocy Zimowej. Wy, dzieci, pomagaliście już przy oczyszczaniu jodły. Wśród wielu świec szczególnie wyróżniała się niebieska, zapalona ku pamięci Niemców mieszkających za granicami. […] W sali na każdego pracownika czekało nakrycie. […] Na sygnał dzwonu wszyscy zbierali się w sali i w blasku świec rozbrzmiewały pierwsze kolędy, następnie każdy otrzymywał prezent. Dzieci recytowały swoje wierszyki, które miały wypisane na pięknych arkuszach papieru. Każde miało też prezent dla rodziców. Gerhard zrobił upominki laubzegą, a Laleczka wyhaftowała serwetkę. […] Kolacja była wspólna, uczestniczyli w niej wszyscy mieszkańcy domu. Prastara niemiecka uroczystość świąteczna”183. Już w 1936 roku, w przemowie skierowanej do gruppenführerów SS, Himmler próbował uzmysłowić im znaczenie, jakie mają dla niego stare „germańskie święta”, a w szczególności Jul. Powiedział wtedy: „Przesilenie zimowe to nie tylko koniec roku, nie tylko Jul, po którym następuje uświęcone Dwanaście Nocy i początek nowego roku, ale przede wszystkim święto, w czasie którego wspomina się przodków i rozmyśla o przeszłości, w czasie którego każdy z nas uzmysławia sobie, że bez przodków i wyzuty z czci dla nich jest niczym, maleńkim pyłkiem, który może zostać starty w każdej chwili, podczas gdy wprzęgnięty, w prawdziwej pokorze, w nieskończony łańcuch rzędu swoich przodków i potomków, jest wszystkim”. Pragnąc wprowadzić do SS nowy, spajający ducha wspólnoty rytuał, Himmler opracował dwanaście sentencji, z których, zgodnie z jego intencją, „po wsze czasy miano robić użytek w święto Jul”. Po wypowiedzeniu każdej z sentencji zapalano świecę na świeczniku

(Julleuchter). Na pierwszym miejscu były tu „walka o wolność”, „nabożna cześć dla przodków”, koleżeństwo i obowiązek. Ostatnia sentencja była swego rodzaju przysięgą składaną Führerowi: „Wierzymy w niego, gdyż jest Niemcami, jest Germanią”. W roku 1944, na polecenie Himmlera, „sentencje światła” zostały przerobione. Nowa wersja, powstała w czasie, kiedy przegrana Niemiec wydawała się już przesądzona, miała silny wydźwięk religijny. I tak oto pierwsza oraz ostatnia sentencja zostały poświęcone odpowiednio „wszechogarniającemu, wieczystowładnemu Duchowi i Bogu świata” oraz „świętemu celowi”, którym było „podporządkowanie naszej germańskiej egzystencji duchowi ziemi, a tym samym woli wszechjednego Boga”. Gmund 25.12.41184 (Friedrichsruh 31.12.41, 17.15, odp. 1.1.42, g. 13) Mój drogi, kochany! Serdecznie dziękuję za piękny bez, który przyszedł wczoraj. Pod wieczór jeszcze raz w spokoju obejrzeliśmy nasze rzeczy, zapaliłyśmy światła na drzewku. A potem graliśmy z dziećmi w gry. Święta były piękne jak zawsze. – Przyszło mnóstwo kwiatów, załączam karty. A także piwo dla Ciebie. Przesłałam panu Burgstallerowi 2 but.[elki]. Życzysz sobie też? Któż miałby to wypić? – Od Oswaldów dostałam gęś. Zatrzymaliśmy ją tutaj, przy tej nieciekawej pogodzie nie mam odwagi im jej odesłać. – Przez całą noc szalała straszna burza. W syp.[ialni] ruszały się zasłony, pomimo zamkniętych drzwi i okiennic. Gerhard miał wysoką gorączkę, teraz jest już zdrowy. Seidel pojechał do swojego śmiertelnie chorego ojczyma. Mam nadzieję, że wróci. Przesyłam Ci list od p. Hofmeistera. Myślę, że może Cię zainteresować. Proszę o zwrot. Papierosów, mam na myśli dobrych, już nie mam. A może Ty masz? Do niego [?] paczki dochodzą zawsze, bo idą pocztą kurierską. Jutro chcemy posprzątać pokój świąt.[eczny], bo jest bardzo zimno, a bardziej grzać przecież nie możemy. Drzewko utrzyma się też dłużej. Chcemy zapalić je raz jeszcze w Sylwestra. Mamy wielką nadzieję, że wkrótce do nas zatelefonujesz. Pozdrawia Cię serdecznie i całuje Twoja M.

Friedrichsruh, 1.1.1942 Moja kochana, dobra mamusiu! Na wstępie raz jeszcze z całego serca życzenia wszystkiego najlepszego dla Ciebie i naszego urwisa. Dopiero co rozmawialiśmy ze sobą telefonicznie. Serdecznie dziękuję za twój miły list. Piwo właśnie do mnie dotarło – praktycznie wszystko opowiedziałem ci przez telefon. Adres Kissa jak następuje: Kapitan i dowódca oddz.[iału] Kiss poczta pol. nr 20 088. Musisz go później zapytać o jakiegoś żołnierza dla Laleczki185. – Załączam kilka słów dla Hofmeistera. Wypocznij pięknie w naszym spokojnym, uroczym Gmund! Następnym razem list dostanie urwisek. Moc serdeczności i całusów dla was obu od Waszego tatusia Zostawcie drzewko jeszcze przez parę dni, jest takie piękne. List niestety bardzo krótki, pora już na mnie.

W południe, po napisaniu tego listu, Himmler ruszył do kwatery głównej Hitlera, gdzie spędził resztę dnia. Późnym wieczorem odbył naradę z Hitlerem, podczas której m.in. złożył raport ze swojej inspekcji w dywizjach Waffen-SS Leibstandarte Adolf Hitler oraz Wiking, odbytej pod koniec grudnia, odmeldował się też na swój zaplanowany na 3– 6 stycznia 1942 roku wyjazd do dywizji Waffen-SS biorących udział w działaniach Grupy Armii Północ. Kochana mamusiu! Na szybko parę słów dla Hofmeistera, list i świadectwo z Gotha. – Moc serdeczności i całusów dla ciebie i Laluni186. Wasz tatuś Friedrichsruh, 19.1.42 Moja kochana mamusiu! Prędko, zanim kurier wyruszy razem z piękną bursztynową szkatułką od gauleitera Kocha i żony (spóźniony prezent bożonarodzeniowy). Cieszę się, że znów masz się lepiej, bądź wytrwała i nie wychodź zbyt wcześnie

na zewnątrz! W załączeniu 125 marek, a także bardzo interesujący raport, w którym jest mowa o naszym Gerhardzie. Zapewne nic nie może na to poradzić, ale jego skłonność do kłamstwa jest typowa. Odeślij mi go przy okazji. Broszura jest z pałacu Catschina187, ale tak ładny już nie jest. Dość dziwna i raczej licha kwatera wojenna pod Leningradem. Mieszkałem tam. Poza tym jeszcze list z Włoch i widokówka z Leissienen, gdzie byliśmy w pięknych latach pokoju188. Moc pozdrowień i całusów, życzenia zdrowia Twój tatuś.

20 stycznia 1942 roku w położonej nad berlińskim Großer Wann​see willi, będącej niegdyś własnością przemysłowca Ernsta Marliera, a przebudowanej na dom wypoczynkowy szefa Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa, odbyło się spotkanie, które miało przejść do historii jako „konferencja w Wannsee”. Obok Reinharda Heydricha, szefa Gestapo Heinricha Müllera oraz reprezentującego Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy Adolfa Eichmanna w spotkaniu wzięli także udział sekretarz stanu dr Wilhelm Stuckart z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Rzeszy, podsekretarz stanu i kierownik Wydziału Niemcy w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Martin Luther, dr Roland Freisler, sekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości, Erich Neumann oraz inni prominentni przedstawiciele służby państwowej i aparatu partyjnego. Podczas konferencji w Wannsee, inaczej, niż opisywali to wcześniej historiografowie, zdecydowano nie tyle o „ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej”, ile raczej uzgodniono – jak można przeczytać w wystosowanym przez Heydricha zaproszeniu na naradę oraz w późniejszych notatkach – „paralelny charakter dowództwa liniowego”. Innymi słowy uczestnicy spotkania skoordynowali ludobójstwo. Emigrację „po stosownej uprzedniej akceptacji ze strony Führera zastąpiło inne rozwiązanie w postaci ewakuacji Żydów na Wschód” – jak eufemistycznie określono ludobójstwo w protokole konferencji w Wannsee. W dniach poprzedzających spotkanie Himmler odbył rozmowy

z kilkoma uczestnikami konferencji, m.in. z sekretarzem stanu rządu Generalnego Gubernatorstwa w Krakowie, dr. Josefem Bühlerem, tamtejszym dowódcą Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa, dr. Eberhardem Schöngarthem, oraz z samym Heydrichem. W dniach 14–15 stycznia, w kwaterze polowej Himm​lera, odbyło się dodatkowo ważne spotkanie wszystkich szefów głównych urzędów SS. Nazajutrz po konferencji w Wann​see Heydrich telefonicznie zrelacjonował Himmlerowi przebieg i ustalenia spotkania. Friedrichsruh, 17.2.42 Kochana mamusiu! W załączeniu 5 podwójnych tabliczek czekolady, które obiecałem ci dla dzieci; oprócz tego ser, którego możesz pilnie potrzebować. – To białe to miód z migdałami, smakuje bardzo dobrze, powinnaś zjeść (jeśli lubisz). Niedawno przesłałem trochę tego Laleczce. Ovosport [?] powinien być bardzo dobry. Moc serdeczności i całusów Twój tatuś

Dwa dni przed napisaniem przez Himmlera tego listu, tj. 15 lutego 1942 roku, w klinice SS w Hohenlychen Hedwig Potthast urodziła ich wspólnego syna, Helge. Ojcem chrzestnym dziecka został szef kliniki Karl Gebhardt, który osobiście nadzorował trudny poród. Można to wywnioskować z listu, który napisał do Hedwig Potthast z okazji świąt Bożego Narodzenia w 1942 roku. Czytamy w nim: „Moja droga, szanowna Pani! […] Kiedy wracam myślami do chwili narodzin Pani synka, a mojego syna chrzestnego, do całej tej odpowiedzialności i radości, której wówczas doświadczyliśmy, brakuje mi słów, by wyrazić myśli. […] Mogę jedynie zapewnić Panią, że w dalszym ciągu będę dokładać starań, by z absolutną lojalnością służyć Reichsführerowi wsparciem, i że w każdym czasie z ochotą i z życzliwością będę stać przy Pani i Pani dziecku jako lekarz i przyjaciel. […] Z szacunkiem i oddaniem. Heil Hitler! Karl Gebhardt”. W listopadzie 1941 roku Hedwig Potthast po raz pierwszy wyjawiła

swojej siostrze Thilde, że spodziewa się dziecka, licząc zapewne na to, że ta taktownie przekaże tę informację rodzicom. Pisze do niej: „Po ostatnim urlopie zakończyłam pracę w biurze i od tamtej pory jestem bez zajęcia. […] Po moim urlopie przez pół roku byłam urlopowana bez prawa do pobierania poborów, a potem już się nie pokazałam. W lutym [1941] zaczęłam urządzać dla siebie małe mieszkanie […] Znajduje się w domu przy Caspar Theyss Str.189. Dom jest pusty, w czasie pokoju jego dolne pomieszczenia miały służyć SS do przyjmowania zagr. gości i organizowania jakichś narad. Mieszkam tu od początku maja [1941] […]. Postanowiliśmy mieć dzieci i być razem tak często, jak to możliwe, bez odbierania żonie jej praw. Oboje porozumieli się co do tego, że on nie pogodzi się z faktem, że nie może mieć więcej dzieci i że poszuka rozwiązania tego problemu. O tym, że udało się znaleźć wyjście, ona dowie się dopiero wtedy, gdy pojawi się nasze [dziecko] i swoją egzystencją samo zamanifestuje swoje prawo do życia. […]. Dopóki on żyje, ani ja, ani dziecko nie będziemy cierpieć biedy. O naszej tajemnicy wiedzą Führer, Bormann i Wolff; wiedzą też Jochen i Sigurd [Peiper], Erika Lorenz, Brandt, Baumert […]”. Jednym słowem, podjęta przez Heinricha Himmlera i Hedwig Potthast decyzja o wspólnych, utrzymywanych w tajemnicy dzieciach była przez oboje starannie przemyślana i poprzedzona długimi przygotowaniami – nieprzypadkowo zbiegła się z wydanym przez Himmlera na przełomie lat 1939/40 „rozkazem płodzenia dzieci”, w którym otwarcie nakazywał on esesmanom płodzenie nieślubnych dzieci i małżeństwa podwójne, tzw. Friedelehen. W kolejnym liście, z listopada 1941 roku, Hedwig Potthast zaprezentowała siostrze wyobrażenie ich dalszej przyszłości według „K.H.”190: „Jak tylko skończy się wojna, chce kupić dla nas dom na wsi z kawałkiem ziemi, który na zawsze ma być moim domem i azylem. Żeby wszystko było opłacalne, zamierza założyć tam albo małą szkółkę drzew, albo hodowlę drobiu, albo uprawę owoców jagodowych”. Ona sama wydawała się mniej zachwycona tą koncepcją: „Pomysł nie jest zły – jeszcze się na to nie zdecydowałam. Byłaby to po prostu bardzo raptowna zmiana i musiałabym wiele się nauczyć”.

Heinricha Himmlera ideał narodowosocjalistycznej rolniczki-żołnierki, osiedlającej się na Wschodzie, bez wątpienia bardziej pasował do znającej się na rolnictwie Margi niż do urodzonej mieszczanki Hedwig. Najwyraźniej jednak to kochanka była osobą, wobec której Himmler chętniej pozwalał sobie na zwierzenia. Podczas gdy zapiski Margi w jej Dzienniku oraz protokół z jej przesłuchania w 1945 roku każą domniemywać, że jej mąż niemal nie rozmawiał z nią na temat swojej zbrodniczej działalności, w stosunku do Hedwig sprawiał wrażenie znacznie bardziej otwartego. Jako sekretarka w jego Sztabie Osobistym miała ona zresztą znacznie lepszy wgląd w jego pracę. 24 lutego 1942 roku, kilka dni po przyjściu na świat Helgego, Hein​rich Himmler wybrał się do Monachium na coroczne uroczystości z okazji rocznicy powstania NSDAP. Jak można wywnioskować z Dzienników Margi i Gudrun, wspólnie z rodziną Himmler spędził w Gmund trzy wieczory i jeden poranek, nim wraz z żoną wrócił samolotem do Berlina. I choć 1 marca Marga napisała, że „Laleczka była bardzo uradowana” spędzonym wspólnie czasem, a „lot był bardzo piękny”, można przypuszczać, że Himmler wykorzystał pobyt w Gmund, aby poinformować swoją żonę o drugiej rodzinie. Wskazywać może na to wpis w Dzienniku Margi z tego samego dnia: „P. Berkelm.[ann] napisała mi dzisiaj, że się rozwodzi. Jej mąż ma jakoby dzieci z inną kobietą. Mężczyznom zawsze przychodzi to do głów tylko wtedy, gdy są zamożni i poważani. W innych przypadkach ich starsze żony muszą ich karmić albo z nimi wytrzymywać”. W żadnym miejscu swojego Dziennika Marga nie wspomina jednak otwarcie o zdradzie swojego męża, nie pada też imię jego kochanki. W czasie przesłuchania w Norymberdze 26 września 1945 roku Marga zeznała, że zdawała sobie wprawdzie sprawę z niewierności swojego męża i tego, że ma pozamałżeńskie dzieci, miała jednak nie wiedzieć, ile i z kim je ma. 27 maja 1942 roku dwaj bojownicy ruchu oporu, wykształceni w Anglii Czesi191, dokonali zamachu na Reinharda Heydricha, szefa Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy i zastępcę Protektora Rzeszy w okupowanych Czechach. Heydrich jechał ze swojej willi pod Pragą do

miasta, skąd miał odlecieć na planowaną od dłuższego czasu naradę z Hitlerem poświęconą polityce Niemiec w Protektoracie Czech i Moraw. Tydzień później, 4 czerwca, Heydrich zmarł w wyniku odniesionych obrażeń. Himmler błyskawicznie zareagował na zamach. Jeszcze tego samego dnia odbył rozmowę z Hitlerem, podczas której obaj omówili zaistniałą sytuację. Hitler pałał żądzą zemsty: na początku czerwca w czeskich Lidicach zostali rozstrzelani wszyscy mężczyźni, kobiety wywieziono do jednego z obozów koncentracyjnych, a dzieci przekazano niemieckim rodzinom192. Dowiedziawszy się rankiem 4 czerwca o śmierci Heydricha, Himmler już w południe udał się do Pragi, gdzie złożył wdowie wizytę kondolencyjną. Po naradzie z tamtejszym dowództwem SS odleciał wieczorem do swojej kwatery głównej, aby omówić z Hitlerem dalsze działania. 9 czerwca odbył się w Berlinie pogrzeb państwowy Heydricha, w którym wzięło udział całe dowództwo SS. Przemówienie wygłoszone przez Himmlera z tej okazji było zarówno wyrazem przełomu, jaki dokonał się wskutek śmierci Heydricha, jak i próbą tchnięcia w dowództwo SS pewności siebie oraz ukierunkowania go. Himmler kilkakrotnie wspomniał o przygnębieniu, któremu nie należało ulegać, i pesymizmie, dla którego w SS nie było miejsca. Niewykluczone, że wojna przeciągnie się nawet o lata. Dlatego każdy urząd w Rzeszy musi zostać metodycznie przepatrzony, a każdy zdolny do służby wojskowej mężczyzna musi zostać wysłany do walki. „Słowo «niemożliwe» nie powinno istnieć i w naszych szeregach istnieć nie będzie”. W obliczu dotkliwych strat wśród młodych, w opinii Himmlera wartościowych rasowo mężczyzn powojenna odbudowa SS i policji była zadaniem o priorytetowym znaczeniu. Trzecim wreszcie wielkim zadaniem była niemiecka kolonizacja podbitych obszarów na Wschodzie. Tego, jak poważna w odczuciu Himmlera musiała być zaistniała sytuacja, dowodzi jego decyzja o tymczasowym przejęciu kierownictwa Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy. W czasie długiej przerwy pomiędzy swoim ostatnim listem z lutego 1942 roku i kolejnym, z lipca, Heinrich Himmler kilkakrotnie zajeżdżał do

Gmund. W swoim Dzienniku jego córka wspomina, że bawił w Gmund od 10 do 13 kwietnia, tj. kilka dni po świętach wielkanocnych, by już 30 kwietnia po raz kolejny zawitać z krótką wizytą. 7 czerwca Gudrun napisała w Dzienniku: Rankiem 20 [maja] mamusia wreszcie przyjechała. Wieczorem siedzieliśmy na tarasie i graliśmy w pulok193, wtedy ktoś głośno zatrąbił, zastanawiałyśmy się, kto sobie na to pozwala, a to był tatuś. (Wpół do 9) Przyjechał z Holandii i [przywiózł] ze sobą mnóstwo owoców, warzyw i 150 tulipanów”194 […] 29 mamusia niestety znów wyjechała do Berlina, a 1.6. musiała jechać dalej do Rygi, żeby pokierować sanatorium dla żołnierzy w czasie urlopu jego kierowniczki (1 miesiąc). 4 maja protektor Rzeszy Heydrich zmarł z powodu ciężkich obrażeń (zamach). 9.6. zostanie pochowany, to będzie pogrzeb państwowy. Tatuś mówi, że jest bardzo bardzo bardzo smutny. [27 czerwca 1942] 13 [czerwca] wieczorem o godzinie 7 przyjechał tatuś, zagraliśmy jeszcze w pulok. Rano graliśmy w małpki, było pięknie, po długim czasie zobaczyłam tatusia w cywilu, wreszcie ma na sobie cywilne ubranie. Tylko we dwójkę pojechaliśmy do Waller195 na polowanie, każde z nas miało lornetkę, spacerowaliśmy po lesie, a ja zbierałam kwiaty i mech. Było tak pięknie. Po południu wiosłowaliśmy łodzią po jeziorze […] To był wspaniały dzień. Niestety następnego ranka znowu wyjechał.

Tydzień później, 20 czerwca, podczas nieobecności swojej żony, Himmler ponownie, na jeden wieczór, zjawił się w Gmund. Powodem odwiedzin był pogrzeb państwowy dowódcy korpusu Adolfa Hühnleina, zaplanowany na 21 czerwca w Monachium. W tym czasie Marga, chora na ospę po szczepieniu, była zmuszona spędzić 14 dni w szpitalu polowym w Mitau (Dziennik, 4.8.1942). 4 lipca Heinrich Himmler wybrał się do Tilsit, by towarzyszyć swojej żonie w podróży koleją do Berlina, skąd dopiero 20 lipca pojechała ona do Gmund. 11 lipca Marga zanotowała w Dzienniku: „Nie mogę już znieść tych wszystkich kłamstw i oszustw. Laleczki nie ma, ja wciąż sama, ciągnie mnie, ale pani H.[ermann] też nie ma, a ja nie mogę tak po prostu wyjechać. H. strasznie złości się o to. Nie potrafię odnaleźć się w tym

świecie. […] Dlaczego ciągle mam jeździć do Gmund? Nie pracuję tu wcale zbyt dużo najwyżej 3–4 godz. w biurze przy N.C.K.”. W kolejnym liście jej męża nie sposób jednak wyczuć napięcia panującego w ich wzajemnych stosunkach: 15.7.42 Moja dobra Mamusiu! Zanim stąd wyjadę, należy ci się ode mnie kilka słów a przy okazji kwiaty. Kolejny mój list napiszę już z Rosji. Serdecznie dziękuję za twoje miłe listy z 6., 11. i 12.7. Sprawa Wernera Födischa jest – jak już powiedziałem ci przez telefon – w najlepszym porządku. Myślę, że następnym razem przyjrzę mu się przy pracy u mnie albo w kołchozie. Nie mogłem wysłać Laleczce raków, a chętnie bym to zrobił dla naszego małego łasucha. Jest szczęśliwa, że ma teraz ferie i bardzo się cieszy, kiedy przyjeżdżasz. Ale mamusiu, naprawdę musisz kiedyś zostać w Gmund na 2– 3 miesiące żeby naprawdę porządnie wypocząć, potrzebowałaś tego już przed twoją podróżą na Wschód, a teraz, po ospie, potrzebujesz tego naprawdę. – Bądź więc raz dobra dla siebie samej i zrób to. W następnych dniach będę w Lublinie, Zamościu, Oświęcimiu i Lwowie, a potem w nowej kwaterze196. Jestem ciekawy jak to będzie z telefonowaniem, stamtąd do Gmund jest równe 2000 km. A więc dużo miłości, spokojnej podróży i naprawdę pięknych dni w Gmund z naszą córunią. Moc serdeczności i całusów Twój tatuś.

Od momentu rozpoczęcia systematycznej eksterminacji rosyjskich Żydów latem 1941 roku groźba masowych mordów zawisła również nad Żydami w Polsce. Po wstrzymaniu deportacji Żydów z terenów zachodniej Polski do Generalnego Gubernatorstwa niemieckie urzędy okupacyjne były niezdecydowane w kwestii dalszych losów gett. W samym getcie w Łodzi stłoczonych zostało 140 000 ludzi. Na skutek braku żywności i katastrofalnych warunków sanitarnych raz po raz wybuchały tam epidemie, co z kolei dla Niemców – uważających getta za siedliska zarazy – stanowiło pretekst do ich bezwzględnego „oczyszczenia”.

W październiku 1941 roku gauleiter Arthur Greiser zwrócił się do Himmlera z prośbą o zezwolenie na zabicie 100 000 uznanych za niezdolnych do pracy Żydów. W tym celu w położonym niedaleko Kulmhofie (Chełmno nad Nerem) z samochodów przerobionych na komory gazowe zorganizowane zostało miejsce kaźni. Systematyczne mordy rozpoczęły się na początku grudnia. Wśród pierwszych ofiar ośrodka zagłady w Kulmhofie byli Romowie deportowani do Łodzi z austriackiego Burgenlandu. W połowie października 1941 roku Himmler wydał Odilo Globocnikowi, dowódcy SS i Policji w Lublinie, polecenie utworzenia w Bełżcu lokalnego obozu zagłady dla polskich Żydów z Generalnego Gubernatorstwa. Do budowy nowego obozu, w którym ofiary miały być uśmiercane przy użyciu gazu, zaangażowano przeniesiony do Lublina, doświadczony w zbrodniczym rzemiośle personel, który brał wcześniej udział w akcji „T4” – eksterminacji osób upośledzonych psychicznie i nieuleczalnie chorych. W obozie zagłady w Bełżcu po raz pierwszy zastosowano komory gazowe z zamontowanymi do nich potężnymi silnikami czołgowymi, których zadaniem było zabijanie ludzi spalinami. Bezpośrednio po wizycie Himmlera w Krakowie i Lublinie w połowie marca 1942 roku rozpoczęło się „opróżnianie” żydowskiego getta w Lublinie i okolicznych miejscowościach. Do połowy kwietnia zamordowano w Bełżcu około 44 000 ludzi uznanych za „niezdolnych do pracy”. Na początku maja 1942 roku zaczął funkcjonować obóz w Sobiborze, a w drugiej połowie lipca obóz w Treblince, do którego byli transportowani Żydzi z getta w Warszawie, kierowani do komór gazowych natychmiast po przybyciu na miejsce. Pomiędzy 26 kwietnia a 2 maja Himmler niemal codziennie spotykał się z Heydrichem; 23 kwietnia oraz 3 maja odbył dłuższe narady z Hitlerem. Należy przypuszczać, że dążył on do przejęcia kontroli nad polityką wykonawczą w okupowanej Polsce. Wielki skandal korupcyjny mocno zachwiał pozycją generalnego gubernatora Hansa Franka; 7 maja sekretarzem stanu ds. bezpieczeństwa w Generalnym Gubernatorstwie został mianowany zastępca Himmlera w regionie, Wyższy Dowódca SS i Policji Friedrich Wilhelm Krüger.

17 lipca 1942 roku Himmler poleciał do Katowic, skąd następnie pojechał do Auschwitz. Według relacji komendanta obozu Rudolfa Hössa podczas dwudniowej wizyty Himmler zajmował się całym „obszarem zainteresowań”, jaki stanowiło Auschwitz, zwiedził laboratoria, szkółki drzew, uprawy roślin kauczukodajnych oraz hodowlę bydła. W Birkenau – jak relacjonował Höss – uważnie zapoznał się z „kompletnym przebiegiem procesu eksterminacji”, obejmującym przybycie transportu z Holandii, „selekcję zdolnych do pracy”, wreszcie uśmiercenie setek Żydówek i Żydów w komorach gazowych. 19 lipca Himmler rozkazał, by do końca roku z terenu Generalnego Gubernatorstwa zniknął ostatni Żyd. Od tej chwili rozpoczyna się czas najstraszliwszego ludobójstwa. W ciągu zaledwie kilku miesięcy, pomiędzy lipcem a listopadem 1942 roku, ofiarami systematycznego ludobójstwa padły więcej niż dwa miliony ludzi. Na rozkaz niemieckiej policji miejscowe zazwyczaj siły wypędzały Żydów z ich domów w gettach. Chorzy i niepełnosprawni, jak również porzucone małe dzieci, byli rozstrzeliwani na miejscu. Pozostałe ofiary kierowano na centralny plac, na którym następnie przeprowadzano selekcję. „Zdolnych do pracy” tymczasowo wyłączano z deportacji, równoznacznej z wyrokiem śmierci. Wszyscy pozostali byli spędzani na dworzec, a następnie transportowani pociągami do obozów zagłady. Tylko w trzech obozach, do których kierowano Żydów z Generalnego Gubernatorstwa w ramach akcji „Reinhard”, zgładzono w komorach gazowych ponad 1,4 miliona ludzi. W Bełżcu zabito około 435 000 ludzi, w Sobiborze od 160 000 do 200 000 ludzi. W obozie zagłady w Treblince zostało zamordowanych około 850 000 ludzi. Nazwa „Auschwitz” uchodzi w szczególności za synonim jednej z najstraszliwszych zbrodni w dziejach ludzkości. Założony w 1939 roku, początkowo jako obóz dla polskich więźniów politycznych, w 1941 roku został rozbudowany na przyjęcie tysięcy radzieckich jeńców wojennych. Wprawdzie w tych latach bez przerwy dochodziło tam do mordów na więźniach, jednak to dopiero od września 1941 roku, w ramach planowania nowego obozu Auschwitz-Birkenau, przewidziano również dwa krematoria. Pierwszych mordów z użyciem cyklonu B dokonano na radzieckich jeńcach wojennych we wrześniu 1941 roku. Od lipca 1942

roku do obozu zaczęły regularnie docierać pociągi z deportowanymi Żydami z całej zachodniej Europy. Na rampie w Birkenau lekarze SS przeprowadzali selekcję więźniów, dzieląc ich na „zdolnych do pracy” oraz „niezdolnych do pracy”. „Niezdolni do pracy”, najczęściej osoby starsze oraz matki z dziećmi, byli od razu mordowani w dwóch prowizorycznych komorach gazowych mieszczących się w specjalnie do tego celu przebudowanych domach chłopskich. Nieco później, wiosną 1943 roku, zostały wzniesione dwa nowe, duże krematoria, każde z własnymi komorami gazowymi. Trzeci obóz, Monowitz (Monowice), powstał jako podobóz Auschwitz na potrzeby koncernu chemicznego IG Farben, poszukującego terenu pod nowe zakłady wytwarzające ważną dla przemysłu zbrojeniowego gumę syntetyczną. I choć w Auschwitz nie wyprodukowano nigdy ani jednego kilograma syntetycznego kauczuku, plany niemieckiego miasta wzorcowego, z gigantycznym obozem pracy przymusowej, imponowały rozmachem. Wizje kolonizacyjne i polityka eksterminacji zawsze szły ze sobą ręka w rękę. Hegewald, 28.7.42 Moja dobra mamusiu! Wkrótce lecę stąd do Finlandii. Dopiero co rozmawiałem z Wami telefonicznie. Teraz należy ci się parę słów na piśmie. W załączeniu cenzurka Laleczki; mogłaby być pewnie trochę lepsza. W Finlandii, obok spraw służbowych, mam nadzieję trochę odpocząć. Jeśli chodzi o sprawy służbowe, dużo się będzie dziać. Wizyta u prezydenta, u ministra spraw zagranicznych, marszałka Mannerheima, potem na północ do Dietla i do dywizji. W załączeniu książeczka na temat suszenia owoców; być może cię zainteresuje. Teraz na szybko wszystkiego dobrego, wypoczywaj porządnie. Pozdrowienia i całusy twój tatuś Helsinki, 30.7.42 Moja droga mamusiu i droga Laleczko!

Ze strony fińskiego rządu zostałem przyjęty bardzo miło i serdecznie. Teraz ruszam dalej na północ. Mam się bardzo dobrze. W załączeniu kilka drobiazgów dla Mamusi i urwisa. Moc serdeczności i całusów Wasz tatuś

Nieoficjalna podróż Himmlera do Finlandii trwała od 29 lipca do 5 sierpnia 1942 roku. W jej trakcie Himmler spotkał się z prezydentem Risto Rytim, premierem Johanem Wilhelmem Rangellem, ministrem spraw zagranicznych Rolfem Wittingiem oraz marszałkiem Carlem G.E. von Mannerheimem. Następnie poleciał na północ, do Rovaniemi, gdzie spędził dwa dni z generałem pułkownikiem Eduardem Dietlem i gdzie wizytował dywizję SS „Nord”. Himmler znał się z Dietlem z czasów służby w korpusie ochotniczym Epp. W latach 1942–44 Dietl pełnił funkcję dowódcy 20 Armii Górskiej w Norwegii, zginął w katastrofie lotniczej w 1944 roku. Zgodnie z zaleceniem Felixa Kerstena Himmler spędził dzień na wyspie Petäys197, poddając się „leczniczo-magnetycznemu działaniu kąpieli słonecznych”. 4 sierpnia, podczas pożegnalnego spotkania z Rangellem, ten odrzucił pomysł odizolowania i prześladowań miejscowych Żydów, uzasadniając to tym, że ulegli oni już całkowitej asymilacji. Według protokołu sporządzonego przez Rudolfa Brandta Himmler miał odpowiedzieć, że „kwestię społeczną można rozwiązać tylko zabijając innych, aby przejąć ich ziemię”198. Hegewald, 10.8.42 Moja dobra Mamusiu! Razem z paczką kilka słów dla Was – koszyczek jest dla ciebie, jest bardzo praktyczny z łyka brzozy. – Przesyłam Wam wszelkie możliwe rodzaje papieru, chusteczki do nosa, papier pergaminowy, papier toaletowy; dwie lampki dla ciebie i Laleczki, dwa zestawy kąpielowe dla ciebie i Laleczki. Oprócz tego taca z drewna oraz drewniana miseczka, następnie pojemnik podróżny na brudną bieliznę dla Mamusi. – Dwie fińskie lalki, drewniany garnuszek dla urwisa. – Trochę środka do szorowania, moja stara szczoteczka do zębów (możecie ją wykorzystać do pastowania butów lub czegoś podobnego), oprócz

tego parę fińskich monet i dwie saszetki łakoci dla Mamusi i córeczki oraz papier listowy dla ciotki Parre199. Załączam dla ciebie list od Gertrud von Patom. Dla Was obu miła paczuszka od aptekarza i urocze zdjęcia oraz dwa twoje listy z 24.7 i 4.8 bardzo dziękuję! Mnóstwo pracy i narad. Do Laleczki napiszę następnym razem i opowiem Wam co nieco o Finlandii i miejscu, w którym teraz jestem. – Bardzo się cieszę, że pani von Schade i panna Görlitzer są u Was, kłaniaj się ode mnie. – W Berlinie czeka na ciebie 30 jaj stąd ode mnie. – Paula200 urodziła 4 dziecko, trzecią dziewczynkę, ma na imię Ute. Prześlij jej telegram od siebie i Laleczki. Muszę już kończyć. Nie bądź tak okropnie pracowita, odpocznij czasem trochę! Moc serdeczności i całusów dla ciebie i Laleczki Wasz Tatuś

Od lipca 1942 roku kwaterą główną Himmlera na Ukrainie był „Hegewald” niedaleko Żytomierza. Nową kwaterę nazwano od dotychczasowej kwatery głównej w Prusach Wschodnich, a rozbudowana pruska kwatera dowodzenia otrzymała nazwę „Hochwald”. Dotychczasowe stanowisko dowodzenia mogło pomieścić około 500 osób, podczas gdy nowa kwatera, usytuowana na terenie niedużego byłego radzieckiego lotniska pomiędzy Żytomierzem a Winnicą, była znacznie większa: stacjonowało w niej ponad 100 oficerów SS i 1000 policjantów SS. Było tam lądowisko, cmentarz, schrony, sale bankietowe, eleganckie budynki mieszkalne, jak również biuro i kwatery prywatne dla Reichsführera SS. Do lata 1943 roku Himmler raz po raz przebywał w „Hegewaldzie”. W listopadzie i grudniu 1943 roku kompleks został zniszczony przez wycofujące się siły policyjne SS. W tamtym czasie, podobnie jak wielokrotnie w latach wojny, w „Hegewaldzie” bawił Hanns Johst. W protokołach Rudolfa Brandta, dokumentujących rozmowy prowadzone przez Himmlera podczas posiłków, pod datą 11 sierpnia 1942 roku czytamy: „Gruppenführer SS Hanns Johst przybył 8 sierpnia i na życzenie Reichsführera SS ma tu pozostać przez około 4 tygodnie, aby towarzyszyć Reichsführerowi

w kilku wyjazdach. Gruppenführer SS Hans [sic] Johst jest, można by to tak ująć, bardem SS”. Johst i Himmler spędzali wspólnie dużo czasu, razem jadali posiłki, razem wędkowali całymi popołudniami, a wieczorami prowadzili długie rozmowy. 6 września 1942 roku Marga napisała w swoim Dzienniku: Jutro znów jadę do Berlina. Byłam tu 7 tygodni. Prawie 8 dni byłam z Laleczką w hotelu „Cztery Pory Roku” w M.[onachium] z tego Lydia 2 dni201. Czekałyśmy na H. Przyjechał, odwiedził jeszcze grób swoich rodziców, wystawę, a potem poszliśmy na Starnberg do Scharfów, a w piątek wieczorem byliśmy w G.[mund] H. został do poniedziałkowego obiadu. Dopiero co zatelefonował, bardzo się dziwi, że już chcę jechać do Berlina. [29 września 1942] 7.9. pojechałam do Berlina. Tu, w N.C.K. jest dużo pracy. Ale jestem w pełni zadowolona. Bez pracy poza domem nie mog​łabym uczestniczyć w wojnie. […] Od wczoraj jest tu H. Dużo nowych i ciekawych wieści. Wieczorami niemal zawsze jestem sama. Popołudniami przychodzą panie. [29 listopada] Sporo pracy przed Bożym Narodzeniem, ale sprawia mi to wielką radość. Gdyby tylko wszystko nie musiało odbywać się w takim pośpiechu. Byłam 2x w teatrze. 1x teatr narodowy, treść: skandaliczna. Teatr ludowy: bardzo dobry. 2x byłam na pokazie mody. […]

Według Dziennika Gudrun noc z 8 na 9 października 1942 roku Himmler spędził w Gmund, wspólnie z rodziną świętując z opóźnieniem swoje urodziny. Następnie wyruszył do Włoch, by w drodze powrotnej ponownie – 15 października – przenocować w Gmund. Również w listopadzie – napisała Gudrun – „był tu 2 albo 3 razy”. W dniach 16–19 grudnia Himmler ponownie zatrzymał się w Gmund i Monachium. Podczas tego pobytu spotkał się z szefem biura SS w Monachium, Erichem Schnitzlerem, dwukrotnie (w drodze tam oraz z powrotem) odwiedził grób swoich rodziców, a 17 grudnia wspólnie z żoną i dziećmi z wyprzedzeniem świętował Boże Narodzenie. Wspomina

o tym Gudrun: „Boże Nar. było wspaniałe, dostałam bardzo dużo rzeczy, 14 książek, naczynia, wyposażenie do domku dla lalek, komplet futrzany i 1000 innych rzeczy” (wpis z 19.1.1943). W tym roku wojny Himmler bywał więc w Gmund zadziwiająco często. 26.12.42 Moja dobra Mamusiu! Wczoraj i dziś przeprowadzałem się i mam naprawdę piękną kwaterę w nowym, bardzo przytulnym baraku, duży pokój do pracy, łazienkę, sypialnię, pokój śniadaniowy202. Pracy jest bardzo dużo, ale nie przeszkadza mi to; rok będzie bardzo ciężki i ze wszystkich lat będzie wymagać od nas najwięcej. W załączeniu spóźniona paczka bożonarodzeniowa kawa od Führera, zdjęcie tutejszego schroniska Hegewald w Prusach Wschodnich, paczuszka od Zippererów203 dla Laleczki, książka i list od gaul. Hofera. (wybacz, omyłkowo został otwarty), marcepan, mąka i cukier od gaul. Kocha. – Poroże kozicy z polowania w Styrii póki co najlepiej odłożyć na półkę w bibliotece. Album i książki powinniście sobie obejrzeć, są fragmentami bardzo ładne, a potem zatrzymać dla mnie. Szczególnie piękna jest książka Ein menschlich Land – nie da się ukryć, że to Bawaria!!! Kurier już odjeżdża. Wypoczywajcie dobrze, ty i nasza kochana córunia. Moc czułych pozdrowień i całusów. Wasz Tatuś Pozdrowienia dla Lydii i pani Albers204

Po deportowaniu wiosną 1941 roku większości Romów i Sinti z terenów Rzeszy do okupowanej Polski, będącym zwieńczeniem nasilających się fali prześladowań i internowań ludności cygańskiej po przejęciu władzy przez narodowych socjalistów, 16 grudnia 1942 roku Himmler wydał rozkaz skierowania do obozów koncentracyjnych wszystkich „cygańskich mieszańców, Cyganów romskich oraz członków cygańskich grup etnicznych bałkańskiego pochodzenia, niebędących krwi niemieckiej” z Niemiec, Austrii i Czech. W Auschwitz został utworzony „obóz cygański”, w którym umieszczono około 23 000 ludzi. Wiosną 1944 roku

przy życiu pozostawało jeszcze tylko około 6000 z nich, w sierpniu 1944 roku i oni zostali zagazowani w komorach gazowych. Według szacunków na terenach administrowanych przez Niemcy zostało zamordowanych do pół miliona Romów i Sinti. 5.1.1943 Moja dobra Mamusiu! Serdeczne podziękowania za oba twoje listy z 24.12. i 2.1. Bardzo się cieszę, że razem z naszą kochaną córeczką zażywasz błogiego spokoju w pięknym Gmund. Jedz i wysypiaj się porządnie! Uważam, że to bardzo dobrze, że przytyłaś 3 funty. Cieszcie się czasem w kochanym Monachium i chodźcie do teatru. Odwiedź z Laleczką grób dziadków, bądź tak miła! W załączeniu dwie paczki: piernik, kawałek tortu owocowego, pasek dla ciebie, piękna czeska waza ze szkła, książka dla Gerharda, książki, które przeczytałem, do odłożenia; 2 bardzo ładne do czytania i oglądania (o Gdańsku i Schobercie). – Cały czas myślę o sprawie Födischa i Schönthalera. Przesyłam też 2 kalendarzyki, jeden dla Mamusi, niech sobie wybierze, drugi dla naszego urwisa. W załączeniu list od Marii Wendler205. Sprawa ponownego przyjazdu wygląda kiepsko. Wszystkiego dobrego, moc pozdrowień i całusów. twój Tatuś

Pod koniec 1942 roku sytuacja 6 Armii, która wyruszyła latem z zamiarem opanowania Stalingradu i utorowania drogi do zajęcia Kaukazu z jego terenami roponośnymi nad Morzem Kaspijskim, stała się katastrofalna. W Stalingradzie radzieccy żołnierze bronili się z nieoczekiwaną zaciekłością. 22 listopada Armia Czerwona domknęła ostatecznie okrążenie wokół miasta. Zaopatrywanie niemieckich oddziałów, możliwe jedynie drogą powietrzną, stawało się coraz trudniejsze. Hitler, dla którego bitwa o Stalingrad urosła do rangi swego rodzaju starcia o prestiż ze Stalinem, rozkazał Paulusowi utrzymanie się na dotychczasowych pozycjach i zabronił mu podejmowania prób wyrwania się z kotła. Tym samym około 250 000 żołnierzy, wspieranych przez Luftwaffe w dalece niewystarczający sposób, zostało na czas zimy okrążonych w zrujnowanym mieście. 18 stycznia 1943 roku oddziały

niemieckie były zmuszone ustąpić z ostatnich linii obronnych i całkowicie wycofać się z centrum miasta. Wbrew oczekiwaniom Hitlera, który żądał od swoich dowódców walki aż do „bohaterskiej śmierci”, 31 stycznia 1943 roku Paulus wraz z podległymi sobie bezpośrednio oddziałami skapitulował w kotle południowym; kocioł północny poddał się dwa dni później. Kapitulacja Stalingradu była punktem zwrotnym wojny. Około 150 000 żołnierzy niemieckich bądź to zginęło w walkach, bądź zmarło z głodu i wychłodzenia, około 90 000 dostało się do radzieckiej niewoli. Tylko niewielu z nich udało się przeżyć. Klęska pod Stalingradem miała znaczący wpływ na poczucie pewności zwycięstwa Niemców. Pomimo wezwania Goebbelsa do „wojny totalnej”, wygłoszonego podczas jego przemówienia 19 lutego 1943 roku w Pałacu Sportu, i pomimo dokonywanych przez narodowosocjalistyczne kierownictwo prób przedstawienia upadku 6 Armii jako bohaterskiego eposu, zwątpienie w „ostateczny triumf” zaczęło przybierać na sile. Zarządzono mobilizację wszystkich niezaangażowanych jeszcze w wojnę zasobów osobowych i materiałowych: wszyscy mężczyźni pomiędzy 16. a 65. rokiem życia, jak również wszystkie kobiety w wieku od 17 do 45 lat, mogli być powołani do obrony Rzeszy. Powstały w ten sposób niedobór siły roboczej pociągnął z kolei wzmożony popyt na pracę robotników przymusowych. Według Dziennika Gudrun (wpis z 19.1.1943) od 7 do 9 stycznia razem z matką i Gerhardem przebywała ona w Monachium, gdzie ponownie zatrzymali się w luksusowym hotelu „Cztery Pory Roku”. W tym czasie chodzili na łyżwy, kilka razy wybrali się też do teatru. Spotkali się z Fahrenkampami i innymi znajomymi, a jadali jak zwykle w wytwornej hotelowej restauracji, której szefował znakomity kucharz Alfred Walterspiel. Hochwald, 9.2.43206 Moja dobra Mamusiu! Bardzo serdeczne podziękowania za Twój liścik i piękne przybory do palenia. Przesyłam ci dwie broszury. Jedna z nich, Germanische Gemeinschaft, jest

szczególnie ciekawa; załączam też interesujący artykuł o SS. Lubisz marcepan Königsberg? Laleczka też dostała. – Latem z alkoholem i jajami na pewno będzie łatwiej. – Urwisek dostanie też broszurkę i podobną kartę z rodzinnych stron Mamusi. Moc czułych pozdrowień i całusów Twój Tatuś

Ukazały się zaledwie dwa wydania cyklu Germanische Gemeinschaft, pierwsze w 1941, a drugie w 1942 roku. Oba były wydanymi w dużym formacie publikacjami z imponującymi całostronicowymi fotografiami żołnierzy, robotników i rolników, wyidealizowanych „nordyków” podczas uprawiania sportu bądź tańczących tańce ludowe, a także „germańskich” królów. Teksty traktujące o „germańskim dziedzictwie”, „marszu na Wschód” czy „plemieniu i Ojczyźnie” były krótkie i dosadne; były to zazwyczaj cytaty, m.in. z przemówień Hitlera czy Himmlera. Można tam było również znaleźć krótkie formy liryczne, a także fragmenty listów żołnierzy Waffen-SS. Motywem przewodnim obu wydań była wspólnota wszystkich Germanów: „Wiek XX to stulecie odrodzenia germańskości. Dokonuje się przebudzenie wszystkich narodów niemieckich i germańskich. Wszystkich ludzi germańskiej krwi, którzy z wolnej woli serc przystąpili do walki o nową Europę, witamy jako towarzyszy i braci”. Uzupełnieniem były stosowne portrety holenderskich, flamandzkich, norweskich i duńskich ochotników wojennych. 9.2.43207 Kochana Mamusiu! Przesyłam herbatę dla pani Göring. – Jak możesz sobie coś takiego myśleć, dobra Mamusiu! Moc czułych pozdrowień i całusów twój Tatuś

W Niemieckim Czerwonym Krzyżu Marga zawierała znajomości głównie z paniami z wyższych sfer, które – jako żony wpływowych mężów – angażowały się w działalność organizacji honorowo, m.in. z Ilse Göring, panią Hofmeister czy panią Hase. O pani Hofmeister wspominają wielokrotnie w swoich Dziennikach zarówno sama Marga, jak i Gudrun.

Jej mąż Georg Hofmeister (1892–1959) był generałem-majorem; po aresztowaniu i zgładzeniu komendanta miasta Paula Hase, podejrzewanego o związek z zamachem z 20 lipca 1944 roku, objął stanowisko komendanta Wielkiego Berlina, które piastował do końca wojny. 19.2.1943 Moja dobra Mamusiu! Na szybko parę słów, żeby kurier mógł jeszcze wszystko zabrać. Lampa i gniazdko dla hrabiny Wedel, marcepan, cukierki i ½ funta kawy dla ciebie (robi się teraz trochę trudniej o to), następnie ampułki do wcierania. G w jedno ramię, A w drugie, każda powinna wystarczyć na kilka razy. Zajmuję się pałacami księcia Hesji. – Kurier do Gmund wyrusza jutro. – Cinzano wyślę ci z Berlina. Firmie Verporten nie mogę na razie niczego zlecić. – Serdecznie dziękuję za twój miły list z 12.2. – Przesyłam jeszcze 2 kwiatki, a w kopercie interesujący raport Dollmanna*, list od [pani] Attolico oraz „Totenfeier” ku czci księcia Hesji208. Życzę ci powrotu do zdrowia, moja dobra Mamusiu, moc czułych pozdrowień i całusów twój Tatuś * proszę mi go później zwrócić 2.4.43 Moja kochana Mamusiu! Na szybko przed odlotem serdeczne pozdrowienia. W załączeniu cenzurka Gerharda, trzy egzemplarze artykułu Bojownicy o światopogląd (dla ciebie, dla Laleczki, dla bratanic), pieniądze, wykład Dwingera209. Przy okazji 6 paczek mate. Baumert przesyła szpilki do włosów, są z Danii. – Wszystkiego dobrego. W środę zatelefonuję znowu. moc czułych pozdrowień i całusów dla ciebie i naszej kochanej córeczki. twój Tatuś

30 marca 1943 roku Himmler wziął udział w „naradzie u Führera” na Obersalzbergu, skąd odleciał z powrotem na front wschodni.

Od marca w Gmund mieszkały bratanice Himmlera, córki jego brata Gebharda. Wspomina o tym Gudrun w swoim Dzienniku: „z powodu ciągłych ataków lotniczych na Berlin w połowie marca przyjechała c. Edith Boden z 2 dzieci i c. Hilde Himmler z 3 dzieci. Obie rodziny mieszkają w domu dla gości” (wpis z 7.6.1943). Z dwoma swoimi najstarszymi kuzynami, 15- i 12-letnim, 13-letnia Gudrun uczęszczała do szkoły w Reichersbeuern. Na początku marca Gudrun zanotowała: „Kiedy wreszcie skończy się ta wojna, tatuś uważa, że musimy jeszcze długo walczyć i wiele znieść” (wpis z 9.3.1943). Bergwald210, 11.4.43 Moja dobra Mamusiu! Właśnie usłyszałem, że do Monachium jedzie auto, nie pozwolę mu ruszyć bez krótkiego listu i paru rzeczy. – Książki przeczytałem, niektóre są naprawdę dobre, musisz rzucić na nie okiem. Szampon i małe spinki są dla naszego urwiska, tak samo kwiaty z WHW211. Szpilki do włosów i karty ze słodyczami są dla Ciebie. Poza tym 2 fotografie z Angoulême do kolekcji Laleczki. Bardzo serdecznie dziękuję za twój miły list z 3.4.! Wciąż martwię się sprawą Wernera Födischa. Födischowie powinni podchodzić do tej sprawy mniej emocjonalnie. Nikt nie chciał zabić Wernera, tylko on sam próbował to zrobić212. Rachunki za Spree każę zapłacić. W załączeniu bardzo dobry „Leitheft [SS]”213 oraz interesujący artykuł o pruskich lekarzach wojskowych, a także zeszyt znaczkowy. Następnym razem mały urwis dostanie list. – Odpocznij sobie trochę, moja dobra Mamusiu. Moc czułych pozdrowień i całusów dla Ciebie i urwisa! Do rychłego zobaczenia! Wasz Tatuś Reichenhall214, 22.4.43 Moja dobra Mamusiu! Zanim jutro odlecę, należy się Wam parę słów. Przesyłam ci pudełko z pralinami, a urwisowi z migdałami z cukrem, smacznego.

Niech to będzie małe spóźnione pozdrowienie wielkanocne od Waszego Tatusia215. W załączeniu ładne zdjęcie 3 małych dzieci Ribbentropów, wyglądają naprawdę uroczo! Zabiorę ze sobą na front paczkę dla Rudiego216 – Raz jeszcze załączam „Leitheft” z wieloma dobrymi artykułami. A więc jutro odlatuję, ale wcześniej jeszcze do Was zatelefonuję. Odwiedzę wszystkie 4 dywizje SS. Za 8 dni jestem z powrotem. Moc serdecznych pozdrowień i całusów dla ciebie i Laleczki! – Odpocznij porządnie i wracaj do sił. Wasz Tatuś Pozdrowienia dla cioci Lydii i pani Albert. – Jak tam angielski Laleczki?

W styczniu 1943 roku, podczas inspekcji getta żydowskiego w Warszawie, Himmler nakazał jego całkowitą likwidację. Kiedy jednak 19 kwietnia oddziały SS wkroczyły na teren getta, aby wyłapać jego ostatnich mieszkańców, całkowicie niespodziewanie napotkały na zbrojny opór. Pomimo miażdżącej przewagi militarnej oddziałów niemieckich kilkuset żydowskich bojowników, tak mężczyzn, jak i kobiet, broniło się ze straceńczą odwagą, zadając SS dotkliwe straty. Tylko największa bezwzględność i użycie ciężkiego sprzętu wojskowego pozwoliły SS zdławić powstanie w getcie warszawskim. Odwaga i determinacja żydowskich bojowniczek i bojowników wprawiły narodowosocjalistyczne kierownictwo w osłupienie i umocniły je w postanowieniu jak najszybszego „ostatecznego rozwiązania”, bez względu na ewentualne następstwa w postaci braku żydowskiej siły roboczej. 19 lipca 1943 roku Himmler wydał rozkaz, by „ewakuacja Żydów, pomimo ewentualnych niepokojów powstałych za jej sprawą w najbliższych 3–4 miesiącach, została przeprowadzona w radykalny sposób i jest nie do uniknięcia”. 15.5.43 Moja dobra, kochana Mamusiu! Dopiero co rozmawialiśmy telefonicznie. – Jutro jest Dzień Matki. Laleczka i ja przesyłamy ci kwiaty, a z nimi moc pięknych, dobrych myśli. – Kiedy przyjdą kwiaty, paczuszka i mój list, wyjmij naszą berlińską świąteczną

latarenkę i zapal ją, ja wystawię tu swoją a Laleczka naszą w Gmund, a potem pomyślimy o sobie. Jutro przed południem zatelefonuję do Ciebie, potem w ciągu dnia będę w Königsbergu, gdzie mam do omówienia parę spraw z gauleiterem Kochem, a oprócz tego odwiedzę wdowę i dzieci jednego z moich najstarszych ludzi w SS217. Z wdzięcznym sercem posyłam ci moc serdecznych pozdrowień i całusów Twój Tatuś Z naszą ukochaną córeczką porozmawiamy jutro oboje telefonicznie. W załączeniu jeszcze broszurka pułkownika Scherffa; musisz koniecznie przeczytać, jest znakomita, oraz moje zdjęcie. Mam nadzieję, że słodkości będą ci smakować!! 21.5.43 Moja kochana Mamusiu! Myślę, że raczki będą ci smakować!! Te alarmy lotnicze to podłość. Zawsze robi mi się tak przykro, że kiedy ja się wysypiam, rano słyszę, że przylecieli lotnicy. Moc serdeczności i całusów. Twój Tatuś

Wraz z początkiem roku przeprowadzane przez aliantów naloty dywanowe zaczęły obejmować coraz większy obszar Rzeszy. Początkowo celami ataków było przede wszystkim Zagłębie Ruhry oraz miasta w zachodnich Niemczech, od 1943 roku skutków amerykańskich i brytyjskich bombardowań doświadczała już ludność całych Niemiec. Coraz częściej mieszkańcy miast musieli w strachu spędzać bezsenne noce w schronach przeciwlotniczych bądź piwnicach domów, by następnego dnia zmierzyć się z ogromem zniszczeń, niezliczonymi zwłokami na ulicach i pożarami. Celem ataków było nie tylko unieruchomienie niemieckiego przemysłu (także zbrojeniowego) i infrastruktury, ale także złamanie determinacji ludności. Skutki były straszliwe: do zakończenia wojny tylko nielicznym miastom oszczędzono nalotów dywanowych; podczas samej tylko „hamburskiej burzy ogniowej”, trwającej od 25 lipca do 3 sierpnia 1943

roku, zginęło blisko 34 tysiące ludzi. W sumie ofiarami nalotów alianckiego lotnictwa na niemieckie miasta padło od 400 tysięcy do 600 tysięcy ludzi. Pomimo narastających wątpliwości w „ostateczne zwycięstwo” bombardowania – wbrew oczekiwaniom – nie doprowadziły do wystąpienia ludności przeciwko narodowosocjalistycznemu kierownictwu. Jeśli wziąć pod uwagę spacyfikowaną od dawna opozycję polityczną i nasilony od momentu ogłoszenia „wojny totalnej” terror wewnętrzny, były to oczekiwania płonne. Dokuczliwe bombardowania skutkowały raczej rosnącym niezadowoleniem ludności w stosunku do aliantów i wzmacniały ich przekorną determinację i wolę przetrwania aż do końca. 9 czerwca 1943 roku Marga napisała w swoim Dzienniku: „Spokój w N.C.K. tylko pozorny. Wreszcie idziemy do Wehrmachtu. Co się poza tym dzieje, poza wojną, napisać nie mogę. Czy można jeszcze wierzyć w drugiego człowieka. Czasem myślę, że tego nie zniosę, ale ja mam przecież moje dziecko. Tak bardzo gardzę ludźmi. Laleczka pyta mnie często, dlaczego nie piszę już Dziennika. Tylko Elfriede zauważyła moją zmianę w usposobieniu. Ta to mnie dobrze zna. Jestem w Gmund, mamy często gości”. 25.6.43 Moja dobra Mamusiu! W załączeniu paczuszka z cukierkami, kandyzowanymi owocami, pralinami koniakowymi i puszka mleka zagęszczonego. Do tego jeszcze parę pastylek z cukru gronowego i marcepan, żebyś w czasie tych okropnych nocy miała coś do łasowania i na lepsze zaśnięcie. Cukier gronowy powinnaś jeść, kiedy bierze cię złość na Czerwony Krzyż; krzepi. Laleczce też wysłałem dzisiaj paczuszkę, cóż to za łakomczuch, dwie książki dla cioci Lydii (Wielkanoc i urodziny) i moje książki do biblioteki. Do Gmund wysłałem jeszcze karton z keksami dla ciebie, z pewnością je wykorzystasz. Dołączam parę książek dla ciebie, pierwsza z nich Constanze (chciałbym przeczytać kiedyś w Gmund), potem o królu Genzeryku jako mały prezent z okazji przesilenia letniego i książka o Bismarcku. Tę ostatnią chciałbym przeczytać, kiedy ty ją już przeczytasz.

Pracy jest bardzo dużo, narada za naradą. Od soboty do wtorku jestem na poligonach; będę przypatrywał się bardzo interesującej nowej metodzie strzelania. – We wtorek po południu będę z powrotem i zatelefonuję do ciebie. – Mam nadzieję, że te świnie nie wyganiają Was zbyt często. Nie siedź zbyt długo w Berlinie. Moc serdeczności i całusów! i bądź proszę bardzo ostrożna twój Tatuś

Zarówno z tego, jak i z wielu innych listów wynika jasno, że kontakt pomiędzy obojgiem małżonków był znacznie lepszy, niż dotychczas przypuszczano, i to pomimo równoległego związku Himmlera z Hedwig Potthast. Heinrich i Marga regularnie dzwonili do siebie, a on tak jak do tej pory interesował się i troszczył o jej samopoczucie. Niezliczonymi łakociami Himmler chciał z pewnością nie tylko umilić Mardze bezsenne noce podczas bombardowań czy uśmierzyć jej ciągłe „nerwy” z powodu sytuacji w Czerwonym Krzyżu, ale też złagodzić utyskiwania z powodu jego częstej nieobecności i jej gniew spowodowany niewiernością męża. Widać ponadto wyraźnie, że dla obojga w dalszym ciągu ważne było wzajemne obdarowywanie się książkami przy określonych okazjach, np. przesilenia letniego, i wymienianie się opiniami na temat przeczytanej lektury. Do samego końca Himmler przesyłał żonie również artykuły prasowe, własne przemówienia, listy od wspólnych znajomych itd., chcąc poznać jej zdanie na ich temat. Pisząc „Constanze”, Himmler miał zapewne na myśli książkę Roberta Riesa (1926) o cesarzowej Konstancji, średniowiecznej władczyni Sycylii, małżonce Henryka VI. Książką o „królu Genzeryku” była bez wątpienia książka autorstwa Friedricha Bluncka (1937), Eine Erzählung von Geiserich und dem Zug der Wandalen. Genzeryk, król Wandalów, podbił północną Afrykę wraz z leżącą tam Kartaginą i uchodził za mądrego, a jednocześnie najpotężniejszego władcę czasów wielkiej wędrówki ludów. Najpóźniej od inwazji na Związek Radziecki w 1941 roku kwestie związane z Waffen-SS stanowiły zasadniczy obszar działalności Himmlera.

Niemieckie armie pilnie potrzebowały coraz więcej żołnierzy. Wehrmachtowi wolno było rekrutować ich wyłącznie spośród Niemców, tymczasem Waffen-SS mogła formować jednostki złożone również z cudzoziemców. Jeśli przyjrzeć się notatkom Himmlera z jego narad z Hitlerem począwszy od przełomu lat 1941/42, widzi się wyraźnie, że na pierwszy plan zdecydowanie wysuwała się kwestia wystawienia nowych dywizji Waffen-SS. Jako że jednostki Waffen-SS podlegały dowództwu regularnej armii, były często rozczłonkowywane, niedostatecznie wyposażone i kierowane do walk, których Wehrmachtowi chciano oszczędzić. Rezultatem tego były ogromne straty wśród jednostek WaffenSS. Inspekcje przeprowadzane przez Himmlera na terenach frontowych często służyły rozwiązywaniu konfliktów pomiędzy jednostkami SS a oddziałami regularnej armii. Do Waffen-SS rekrutowano zarówno Norwegów, Finów, Szwedów i Duńczyków, jak i Flamandów, Holendrów czy Francuzów, a nawet bośniackich muzułmanów. SS starała się formować dywizje przede wszystkim z członków społeczności niemieckich w Europie południowowschodniej. Niemałe znaczenie miał tu fakt, iż w marcu 1941 roku przywódcy niemieckich społeczności zostali w istocie podporządkowani Himmlerowi. Z samych Węgier jednostki SS zasiliło blisko 20 tysięcy ludzi, których zwerbowano częściowo pod przykrywką zmyślonych wydarzeń. Z Niemców jugosłowiańskich w 1942 roku została sformowana dywizja górska „Prinz Eugen”. To właśnie w Serbii i Chorwacji coraz częściej sięgano po przymusowy pobór. W ten sposób na przełomie lat 1941/42 liczba dywizji Waffen-SS podwoiła się (z czterech do ośmiu), by na początku 1945 roku sięgnąć czterdziestu, choć należy dodać, że większość z nich od dawna nie dysponowała nominalnymi stanami osobowymi. 30.6.43 Moja dobra Mamusiu! Przesyłam 2 węgorze i parę konserw rybnych. Jeśli chcesz, możesz posłać jednego węgorza naszemu „urwisowi”, a pani Kränzlin218 podarować coś z konserw.

Oprócz tego załączam pieniądze na lipiec dla ciebie i pewną odważną rosyjską karykaturę, z której możesz się jednak tylko śmiać i nie da się na nią złościć. – Życzę ci, by twoim biednym plecom szybko się polepszyło; gdybym tylko mógł jakoś pomóc ci przy pracy. Serdeczne pozdrowienia i całusy twój Tatuś. Jutro po południu porozmawiamy przez telefon. 2.7.43 Moja dobra, kochana Mamusiu! Zamierzałem napisać Ci długi list, ale znów jest tu tak okropnie dużo ludzi i brakuje na to czasu. W dniu jutrzejszym, kiedy otrzymasz ten list, pełen miłości i wdzięczności, będę myślał o tobie, mój kochany nicponiu, o naszej 15 rocznicy i naszej kochanej prawie 14-letniej córeczce. Moje dobre myśli i życzenia są z Tobą i wokół Ciebie. Myślę że róże powinny być całkiem miłym pozdrowieniem! W pudełku jest bardzo ładny bursztyn; dostałem go na święta Bożego Narodzenia od gauleitera Kocha i od tego czasu stoi on tutaj w Prusach Wschodnich w mojej polowej kwaterze dowodzenia, codziennie cieszyłem się nim i często brałem go do ręki. Ale właśnie dlatego że jest dla mnie taki drogi, będzie teraz moim prezentem dla ciebie z okazji rocznicy naszego ślubu, powinien w przyszłości stać w twoim pokoju obok ciebie i razem będziemy się nim cieszyć! Bądź zdrowa, niech Bóg219 ma cię zawsze w swojej opiece, zwłaszcza kiedy zjawią się lotnicy! Całuję Twoje kochane usta i Twoje dobre dłonie. W miłości Twój Tatuś Hochwald, 16.7.43 Moja dobra Mamusiu! Dopiero co rozmawialiśmy ze sobą telefonicznie a teraz jeszcze parę słów dla ciebie do koperty. – Przesyłam brzoskwinie, smacznego! – egzemplarz nowego czasopisma „Westland” obejrzyj sobie i zatrzymaj; jest wydawane przez nas. Myślę że jest dobre. Oprócz tego wysyłam ci dwa protokoły jeden jest z mojej rozmowy z Mussertem, niestety strasznie krótki i zwięz​ły (możesz go spokojnie zatrzymać), drugi, o bogomiłach, muszę otrzymać z powrotem. – Poza tym przesyłam książkę Helden unter dem Sonnenbanner, a dla ciebie dodatkowo

znaczki z głową naszego dobrego Heydricha. Parę wysłałem też Laleczce. Dziękuję ci jeszcze za twój liścik z 10.7., oczywiście powinnaś pisać mi coś takiego; ale tak naprawdę nie zapomniałem o tym. Moc serdeczności i całusów Twój Tatuś

Wydawcą czasopisma „Westland” był Arthur Seyss-Inquart, komisarz Rzeszy w okupowanej Holandii. Książka Helden unter dem Sonnenbanner – von Hawai bis Singapur Hansa Steena była „zapisem faktów, skompilowanym w oparciu o relacje żołnierzy japońskich” i powstała we współpracy z Biurem Wojskowym ambasady Cesarstwa Japonii w Berlinie. Anton Mussert (1894–1946), przywódca Narodowosocjalistycznego Ruchu Holenderskiego (nid. Nationaal-Socialistische Beweging der Nederlanden, NSB), w roku 1941 utworzył Ochotniczy Legion SS „Niederlande”, by rok później zostać ogłoszonym „przywódcą narodu holenderskiego”. 8 lipca 1943 roku w polowej kwaterze dowodzenia miała miejsce rozmowa pomiędzy Himmlerem a Mussertem, protokołowana przez Rudolfa Brandta. Nieco wcześniej doszło do konfliktu o wpływy polityczne na NSB. Podczas gdy Hitler wspierał Musserta, Himmler opowiadał się po stronie bardziej radykalnego Rosta van Tonningena, musiał jednak powściągnąć swoje ambicje. W czasie spotkania Mussert obstawał przy częściowej samodzielności Holendrów i Flamandów, powołując się przy tym na ich 700-letnią historię. Ze swojej strony Himmler próbował przekonać Musserta, że Holandia została wtedy utracona przez Rzeszę Niemiecką, a Holendrzy powinni stać się częścią germańskiej Rzeszy. Mussert niechętnie odniósł się do jego słów, a Brandt zauważył, że „podczas narady nie sposób było zaobserwować najmniejszego choćby śladu życzliwego zrozumienia i przychylności dla myśli niemieckiej”. 6.8.43 Moja dobra, kochana Mamusiu! W dniu, kiedy przed 14 laty w wielkim bólu i w strachu o życie dałaś mi naszą

słodką córeczkę, myślę o Tobie szczególnie czule i posyłam Ci moc całusów. Przekaż naszemu urwisowi całusa ode mnie!220 Wszystkiego dobrego Twój Tatuś 17.8.43 Moja dobra, kochana Mamusiu! Razem z paczką na szybko pozdrowienia. Książki odłóżcie w moim pokoju, możesz je sobie wcześniej przejrzeć. – W załączeniu parę filmów do twojego małego aparatu. Odpocznij trochę i nie pracuj tyle. Serdeczności i całusy dla ciebie i Laleczki Wasz Tatuś

16 sierpnia 1943 roku Marga napisała w swoim Dzienniku: „Berlin jeszcze jest, a ludzie opowiadali że 15.8. zostanie zrównany z ziemią. Byłam w B. przez 2 tygodnie. Moje dworce były w najlepszym porządku. […] Gdy tylko Laleczka wróci do szkoły, chcę pojechać znowu. Brakuje mi zajęcia”. 28.8.43 Moja dobra Mamusiu! W załączeniu oceny prasowe oraz zdjęcie z mojego przemówienia w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych. Wszystkiego dobrego dla ciebie i córeczki Moc serdeczności i całusów Wasz Tatuś

20 sierpnia 1943 roku Hitler mianował Himmlera na stanowisko ministra spraw wewnętrznych Rzeszy. Dotychczasowy szef resortu, Wilhelm Frick, musiał zadowolić się funkcją protektora Rzeszy w Czechach i Morawach. Nominacja Himmlera dowodzi niewątpliwie wzmocnienia jego pozycji w latach wojny. Jego zadaniem w nowej roli miało być kompleksowe uporządkowanie i pokierowanie „polityką bezpieczeństwa” Trzeciej Rzeszy. Jednak tego rodzaju działalnością ministerialną Himmler wydawał

się nieszczególnie zainteresowany. W siedzibie ministerstwa pojawił się zaledwie kilka razy, kierował nim ze swojej polowej kwatery dowodzenia. Za utrzymywanie komunikacji z resortem odpowiadał osobisty referent Himmlera, Rudolf Brandt. Faktyczny nadzór nad pracą Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Rzeszy Himmler pozostawił wieloletniemu sekretarzowi stanu, uczestnikowi konferencji w Wannsee, Wilhelmowi Stuckartowi. 26 sierpnia 1943 roku Gudrun napisała w swoim Dzienniku: „Tatuś ministrem spraw wewnętrznych Rzeszy, strasznie się cieszę”. Marga, 3 września: „Cóż też mnie czeka w nadchodzącym nowym roku życia, nie mam tu na myśli wojny. Wierzę w Führera i w to, że nasz naród nie może upaść i nie upadnie. Nawet jeśli od środka wygląda to źle. – H. został ministrem spraw wewnętrznych. Niemcy wierzą, że potrafi ich ocalić. Daj Boże. Chcę do Berlina. Moje miejsce jest wśród ludzi pracy. Tak bardzo boję się, że nie jestem tam, gdzie być powinnam”. A 6 września: „Niedługo skończę 50 lat i doświadczyłam już tak wiele gniewu. […] cieszyć się nie ma na co. Chcę dla mojego dziecka jak najlepiej i muszę wytrwać”.

Marga i Gudrun, ok. 1943.

19.9.43 Moja dobra, kochana Mamusiu! Winogrona, niestety już nie tak ładne, nie mogą odjechać bez liściku ode mnie. W dużej kopercie przesyłam ci listy, które otrzymałem z okazji mojej nominacji na ministra spraw wewnętrznych i które chciałem pokazać ci w Gmund. Przy okazji musisz mi je oddać z powrotem – artykuły z „Baseler Zeitung” i „Leitheft” możesz zatrzymać. Przesyłam ci też książkę Spuk am Balkan221, rzecz jest o królu Karolu. Przeczytaj ją i powiedz mi, co o niej

sądzisz. Do życzeń z okazji twoich urodzin ponownie załączam moje odpowiedzi zwrotne. Jeśli sama nie chcesz odpowiedzieć na list von Fahrenkampa, porozmawiamy jeszcze o tym przez telefon. Myślę że Mussolini jest bardzo chory, umierający lew. Tragiczny los. U mnie znów wszystko jak należy. Spałem 11 godzin. Chciałbym, żebyś i ty, dobra, tak mogła. Moc serdeczności i całusów Twój Tatuś

9 lipca 1943 roku, zmusiwszy wcześniej do kapitulacji w Tunisie siły niemieckie z feldmarszałkiem Rommlem na czele, amerykańskie i brytyjskie oddziały wylądowały na Sycylii, co kilka dni później doprowadziło w konsekwencji do upadku Mussoliniego. 25 lipca król Wiktor Emanuel wydał rozkaz aresztowania Duce, mianując na stanowisko premiera marszałka Pietra Badoglio. 8 wrześ​nia 1943 roku Włochy uzgodniły z aliantami zawieszenie broni. Niemcy zareagowały zajęciem północnych i środkowych Włoch, z Rzymem włącznie. Włoska armia została rozbrojona, a ponad 600 tysięcy włoskich żołnierzy zostało wywiezionych do Niemiec w charakterze robotników przymusowych. Po spektakularnym uwolnieniu przez niemieckie komando SS więzionego w Apeninach Mussoliniego został utworzony marionetkowy rząd faszystowski. Z wydatną pomocą faszystowskich milicji zaczęto wywozić z Rzymu do Auschwitz oszczędzonych do tej pory włoskich Żydów; działo się to na oczach Watykanu. Niemieckie władze okupacyjne bezwzględnie tłumiły rosnący w siłę ruch partyzancki. W odwecie za ataki na niemieckich żołnierzy jednostki Wehrmachtu i komanda SS dokonywały masakr na włoskiej ludności cywilnej. Terror wobec ludności nie mógł jednak powstrzymać zwycięskiego pochodu aliantów. Jeszcze w 1944 roku zostały wyzwolone Rzym oraz Florencja, a pod koniec kwietnia 1945 roku skapitulowały przed aliantami stacjonujące we Włoszech niemieckie oddziały Wehrmachtu. Nieco wcześniej Mussolini został schwytany i rozstrzelany przez włoskich partyzantów. 4 października 1943 roku, w obecności najwyższych dowódców SS,

Himmler wygłosił w Poznaniu swoją osławioną mowę. Otwarcie nakreślił w niej katastrofalną sytuację wojenną, odwołując się jednocześnie do woli walki SS, która to formacja jako jedyna, z racji swoich szczególnych „cnót”, była jeszcze w stanie odwrócić losy wojny. Do tych wyjątkowych cech SS należały nieustępliwość i bezwzględność. „Nie obchodzi mnie ani na jotę los Rosjanina czy Czecha. Od innych narodów weźmiemy to, co dla naszej krwi przedstawia pewną wartość, porywając, jeżeli to będzie konieczne, ich dzieci i wychowując je tu, pośród nas. Kwestia, czy inne narody żyją w dobrobycie, czy giną z głodu, interesuje mnie tylko pod kątem ich przydatności jako niewolników dla dobra naszej kultury. Jest mi obojętne, czy dziesięć tysięcy kobiet rosyjskich padnie z wyczerpania przy kopaniu rowów przeciwczołgowych, ważne jest dla mnie tylko to, aby rów przeciwczołgowy, budowany w interesie Niemiec, był gotów. Rzecz jasna, surowość i bezwzględność winniśmy okazywać tylko wtedy, gdy jest to konieczne. My, Niemcy, jesteśmy jedynym narodem na świecie, który przyzwoicie traktuje zwierzęta, i tak również będziemy odnosić się do tych zwierząt ludzkich”. We wspomnianym przemówieniu Himmler zupełnie otwarcie wypowiedział się także w kwestii eksterminacji Żydów: „To jedna z rzeczy, które mówi się z taką łatwością. «Naród żydowski będzie wytępiony», mówi każdy towarzysz partyjny, to «całkiem jasne, wyeliminowanie Żydów, wytępienie jest w naszym programie, zróbmy to». Ale wtedy wkraczają wszyscy oni, 80 milionów posłusznych Niemców, z których każdy ma swojego przyzwoitego Żyda. To przecież jasne, pozostali to świnie, ale ten jeden to Żyd pierwsza klasa. Żaden z tych, którzy tak mówią, żaden tego nie widział, ani nie przeżył, większość z was jednak wie, co znaczy, gdy na stosie leży 100 ciał, gdy leży ich 500 albo 1000. Znieść coś takiego, a jednocześnie, pomijając wyjątki pochodzące z ludzkiej słabości, pozostać przyzwoitym, to sprawiło, że jesteśmy twardzi. To nigdy nie spisana karta chwały naszej historii i karta, która nigdy nie zostanie spisana”. w samolocie d.[o] Pragi, 28.10.43 Moja dobra, kochana Mamusiu!

Lecę właśnie do Pragi na pogrzeb małego Klausa222. Raz jeszcze dziękuję ci za twoje czułe listy z okazji moich urodzin i twój list z 20.10. – Do mojego dzisiejszego listu załączam mnóstwo rzeczy. Miłe słowa od Gulbransona223, wydana przez nas broszurka o zwalczaniu komarów i much, mój list do Grawitza w sprawie pani Richter, moja instrukcja w sprawie obrony przeciwlotniczej oraz listy do Gmund. Ładne zdjęcia z domu SS w Sasbachwalden, w którym kiedyś razem byliśmy. Teraz jest przyjemnie i gustownie przebudowany. Do tego karta z miejscowej kasy chorych. List od dr Thönena ze Szwajcarii wraz ze zdjęciami jego sympatycznej rodziny (masz zdjęcie pani Thönen w stroju regionalnym). Serdecznie dziękuję ci też za szklankę, którą dla mnie wynalazłaś. Piję z niej codziennie, patrzę na nią z czułością i jestem ci za nią wdzięczny. Bardzo mnie cieszy, że z naszą kochaną córeczką jedziesz do Daxenberga, odpocznijcie tam jak trzeba224 (załączam pieniądze). Życzę Wam przyjemnej i udanej podróży! I mam wielką nadzieję że 8-go albo 9-go będę z Wami w Gmund przez 2–3 dni225. Życzę wam spokojnej podróży, moc serdeczności i całusów Twój Tatuś

1 listopada 1943 roku Gudrun napisała w Dzienniku: „Rodzice dokupili duży kawałek ogrodu. Za szklarnią pod górkę aż do miejsca za lasem, obok duża łąka. Więźniowie przenieśli płot w obecnym ogrodzie. Kiedy będzie pokój, z pewnością dostaniemy majątek na Wschodzie. Majątek mógłby przynieść nam więcej pieniędzy, tak byśmy mogli przebudować dom w Gmund. Tak żeby korytarze były jaśniejsze, a pokoje większe. «Lindenfycht» będzie kiedyś należeć do mnie. Być może dostaniemy też dom na Obersalzbergu. Tak, ale to dopiero kiedy będzie pokój, a to potrwa jeszcze długo, bardzo długo (2, 3 lata)”. 29.12.43 Moja dobra, kochana Mamusiu! Raz jeszcze w starym roku, który był tak ciężki dla całego naszego narodu i wcale nie lekki dla Ciebie, moja dobra, piszę ci list i dziękuję z całego serca za twoją miłość i twoją szlachetność. Na pełen wyzwań rok 1944, który dla naszego narodu, a przede wszystkim dla

mnie będzie próbą odwagi, wiary, uporu, wytrwałości, a i siły ducha, życzę ci wszystkiego, wszystkiego dobrego. Bądź zdrowa i uważaj na siebie, szczególnie w tym okropnym Berlinie. I życzyłbym też sobie, byś jak najczęściej i kiedy trzeba jeździła do naszego pięknego Gmund na wypoczynek! (do naszej córeczki = urwisa). Moc serdeczności i całusów od twojego Tatusia O tym, co przyjdzie razem z listem, opowiedziałem ci już wszystko przez telefon. Myślę że bukiet kwiatów w noworoczny poranek cię ucieszy!

15 stycznia 1944 roku Marga zanotowała w Dzienniku: „Boże Narodzenie i Nowy Rok za nami. H. był tu 8 dni przez Boż. Nar. i teraz 8.1. Laleczka była zachwycona i bardzo zadowolona z Boż. Nar. To były znów spokojne, ciche, piękne święta. […] H. jest zdrowy. I był naprawdę szczęśliwy ze swoją córką i podczas wspólnej gry w brydża. Jest tu teraz pani Albert, jak zawsze miła i dobra. Często przychodzą pani Krenzlin i Edith B.[oden]”. 15 lipca 1944 roku Gudrun wspomniała o wydarzeniach z początku roku: „8.1. w Monachium były mistrzostwa świata kobiet w łyżwiarstwie, było świetnie, tatuś też był”. 21.1.1944 Paczka to spóźniony prezent bożonarodzeniowy dla Ciebie i dla Laleczki. Sprawi Wam dużo radości. Futro (płaszcz) (płaszcz to za dużo powiedziane, wygląda jak kaftan) będzie cię miło ogrzewać, mój dobry nicponiu; karty do brydża do twojego pudełeczka. Album z rysunkami zwierząt jest dla naszej ukochanej córeczki. Nie napiszę dzisiaj zbyt wiele, bo kurier zaraz odjeżdża. Wkrótce napiszę Laleczce osobny list. W załączeniu kilka listów, całkiem interesujące. Moc serdeczności i całusów dla ciebie i Laleczki. Wasz Tatuś 28.1.1944 Moja dobra Mamusiu!

Pięknie dziękuję za twój miły list! – pozostałe listy, rachunki i pisma również otrzymałem. W załączeniu 3 duże fotografie mojego obrazu (Hommla)226, a także piękne wydawnictwo o wojownikach okresu partenońskiego. Lecę dopiero pojutrze, ponieważ jutro jestem jeszcze u Führera. Moc serdeczności i całusów Twój T. Nie złość się z powodu ludzkich niedoskonałości!

25 marca 1944 roku Marga napisała w Dzienniku: „22.1. pojechałam do Berlina, było dużo nalotów i mało pracy. […] 15.2. spaliła się duża część naszego domu. Dopiero teraz układany jest dach”227. Berlin był bombardowany tak intensywnie jak żadne inne miasto w Niemczech. Liczba zabitych pozostaje do dzisiaj jedynie szacunkowa: w sumie w wyniku bombardowań mogło zginąć około 20 tysięcy ludzi. Ucierpiały całe dzielnice, a w szczególności centrum z dzielnicą rządową oraz zakłady przemysłowe. Zasadnicza bitwa powietrzna o Berlin trwała od jesieni 1943 do wiosny 1944 roku, z licznymi nalotami w ciągu dnia. Życie straciło wtedy blisko 10 tysięcy ludzi, zniszczona została jedna szósta budynków mieszkalnych. Z uwagi na niewielką liczbę schronów przeciwlotniczych mieszkańcy miasta musieli kryć się w piwnicach domostw i tunelach kolejki podziemnej. Choć NSDAP starała się wspierać poszkodowanych w wyniku bombardowań, codzienne zaopatrzenie stawało się coraz trudniejsze. Już latem 1943 roku większość dzieci w wieku szkolnym została wywieziona z miasta. Ponad dwa miliony berlińczyków, w tym setki tysięcy dzieci, zostało ewakuowanych na tereny podmiejskie, w mieście pozostały najczęściej matki z małymi dziećmi oraz osoby w podeszłym wieku. 28.3.1944 Moja dobra kochana Mamusiu! Wprawdzie prawie codziennie rozmawialiśmy telefonicznie, ale od dawna już nie pisałem. Na wstępie więc naprawdę serdecznie dziękuję za Twój miły liścik z 27.3.! Na początek przesyłam ci 2 fotografie, jedna mojego baraku w Prusach

Wschodnich, a druga przedstawiająca nas oboje w Monachium; następnie kopię rozkazu Führera. Jakaż długa, mozolna, wypełniona przeciwnościami i walką droga przed nami. Proso jest dla Was a woreczek dla Elfriede (której go obiecałem). W paczce jest ładny album (proszę go zanieść później do mojego pokoju), kilka publikacji, piękny ilustrowany album o teatrze, 2 książeczki z Ahnenerbe o sztuce ludowej, nasza dobra publikacja o Japonii. Książeczka poczty polowej do podarowania, interesująca książka Völker am Montblanc, Laleczka też powinna ją sobie obejrzeć, w tej okolicy byli przecież Passa​quais228. Oprócz tego piękna moneta z Lubeki do naszego zbioru, ponadto piękna porcelanowa figurka „Götz z Berlichingen” dla ciebie i zapalniczka (do podarowania). Z powodu Laleczki nie musisz się martwić, jestem przekonany, że to sprawy związane z dorastaniem. Wkrótce będę u Was i porozmawiamy o tym. Już bardzo się cieszę na naszą Wielkanoc! Moc serdeczności i całusów Twój Tatuś

Lydia Boden pozwala nam wyobrazić sobie, jak świętowano u Himmlerów święta wielkanocne: „W Wielkanoc jedzono tradycyjne śniadanie. W koszyku leżała ugotowana wielkanocna szynka, chlebek wielkanocny, specjalnie na to święto upieczony chleb, korzeń chrzanu, odrobina soli i mnóstwo ugotowanych na twardo jaj. Wszystko było ustrojone wiosennymi kwiatami. Piło się czerwone wino. Wino dostawały też dzieci, choć z solidną szprycą wody. […] Którejś Wielkanocy przygotowano wielką niespodziankę, ukryto ją w ogrodzie. Coś dużego, powiedzieli dorośli, i dzieci szukały z coraz większym zapałem. Wreszcie pod gałęziami bardzo starej jodły znalazły dziecięcy samochodzik, radość dzieci była nieopisana. […] Gdy pogoda była zła, wielkanocne jaja były chowane w sali”. Zachowały się fotografie samochodu. Gerhard wspominał, że był to specjalny model, wyposażony nawet w silnik. 1.5.44 Moja dobra Mamusiu!

Serdeczne podziękowania za twój miły list! Długo rozmawialiśmy dzisiaj ze sobą telefonicznie. Mamusiu, posyłam Ci moc czułych, dobrych myśli, by nic złego ci się nie przydarzyło229. Napisałem dzisiaj do Elfriede R.[eifschneider]; przeniesienie jest jednak niemożliwe, jest zasadniczo zabronione. – Kalkreutha wezwałem telegraficznie. Przesyłam ci (oprócz pieniędzy) trochę fotografii z mojej podróży do Francji, wśród nich kilka bardzo ładnych z Gmund z naszym urwisem. Kiedy już obejrzysz zdjęcia, prześlij je Laleczce! Jak tylko znów będę z Wami w Gmund, objaśnię je Wam i podpiszę. Czekolada powinna ci smakować! Moc serdeczności i całusów Twój Tatuś Życzę powrotu do zdrowia, moja dobra! 4.5.44 Powinno ci smakować! Serdeczne podziękowania za twój list, moc serdeczności i całusów Twój Tatuś 16.5.44 Moja dobra, kochana Mamusiu! Z okazji Dnia Matki ślę ci moc czułych, dobrych, wdzięcznych myśli! Daj naszej córeczce, temu kochanemu urwisowi, całusa! Teczka z pięknymi zdjęciami, które po nastaniu pokoju każemy sobie pięknie oprawić w ramy, i „nowa” sarenka powinny sprawić ci radość. Moc całusów i pozdrowień! W miłości twój Tatuś

W tym czasie Hedwig Potthast była w zaawansowanej ciąży z drugim dzieckiem. Pomimo to Himmler nie tylko snuł wspólne plany z Margą na czas pokoju, lecz także wciąż przesyłał jej „całusy”, a listy kończył podpisem „w miłości”.

24.5.44 Serdeczne pozdrowienie i całus od Waszego Tatusia

Dziennik Margi, wpis z 25 maja 1944: „Wczoraj posadziłam w moim ogrodzie ostatnie krzewy i rośliny na ten rok. […]”. Jej córka, 15 lipca 1944: „Mamusia bardzo lubi ogród pracuje tam niestety sama i nie widzi w tym nic złego, uważam że jako żona m.s.w. nie może tak postępować”. 31.5.44 Moja dobra, kochana Mamusiu! Na wstępie serdecznie dziękuję ci za oba twoje miłe listy z 24. i 27.5. Zatroszczyliśmy się o umierającego esesmana. Waldeck dostał ode mnie dwa teleksy. Jeszcze raz załączam dla ciebie list od obergruppenführera SS Pohla. Żeby ująć ci pracy, już mu odpisałem i załączam ci przekalkowaną kopię. Przesyłam ci jedno z moich ostatnich przemówień; gdy pozostałe będą spisane, prześlę ci je również, gdyż w licznych partiach są inne. Załączam też biuletyn informacyjny Nadokręgu SS Men z bardzo miłym artykułem o dolnobawarskiej SS i jej pierwszych latach, jak też bardzo piękny wiersz Ablösung230. Obie rzeczy powinna przeczytać też Laleczka. Dla naszej dobrej córeczki Gudrun dołączyłem podziękowania Głównego Urzędu SS; żadne z naszych imion nie jest jednak wymienione. Powinnyście obejrzeć sobie fotografie, są z Bośni; następnym razem zabiorę je ze sobą. Allach zostało raz na zawsze poinstruowane, że za wyjątkiem oficjalnych upominków SS i państwowych wolno ci kupować u nich wszystko i to z takim samym rabatem jak ja – 30–40%. Wciąż myślę o sprawie z Apfeldorfu, chociaż bardzo mocno skomplikowało ją to, że żandarm przekazał ją do sądu, zanim Friedl porozumiał się z nami; ale już zacząłem działać. Książki zanieście do mojego pokoju! Pieniądze 950 M są w kopercie. Dr Stumpfegger231 przekazuje list. Mam zatem wielką nadzieję, że rehabilitantka Wam pomoże. Ślę ci, moja kochana Mamusiu, oraz naszej drogiej córeczce moc serdeczności i całusów.

W miłości Wasz Tatuś

W tamtych tygodniach Himmler wygłosił przed generałami Wehr​machtu kilka przemówień, w których otwarcie poruszył temat eksterminacji Żydów. I tak 5 maja 1944 roku powiedział: „Kwestia żydowska została w Niemczech rozwiązana. Została rozwiązana bezwzględnie, w duchu życiowej walki naszego narodu, która toczy się o przetrwanie naszej krwi”. 24 maja: „Kwestia żydowska […] została rozwiązana bezkompromisowo, zgodnie z rozkazem i w oparciu o racjonalne poznanie. Wierzę, moi panowie, że znacie mnie na tyle, by wiedzieć, iż nie jestem człowiekiem łaknącym krwi ani człowiekiem, któremu bezwzględna powinność sprawia radość i zabawę. Z drugiej jednak strony mogę o sobie powiedzieć, że mam silne nerwy i poczucie obowiązku. Gdy jakąś rzecz uważam za konieczną, realizuję ją bezkompromisowo. Jeśli chodzi o żydowskie kobiety i dzieci, nie uważam się za uprawnionego pozwolić, by z żydowskich dzieci wyrośli mściciele, którzy w przyszłości zabiją naszych ojców i wnuków. W moich oczach byłoby to tchórzostwem. Co za tym idzie ta kwestia została rozwiązana bezkompromisowo”. 8.6.44 Moja dobra Mamusiu! Do świstaczego sadła i 2 przemówień na szybko (noc godz. 1) ode mnie kilka słów. Mam nadzieję, że wkrótce do Was przyjadę. Dla Laleczki wycinek z gazety. – Mam nadzieję że sadło ze świstaka ci pomoże! Moc serdeczności i całusów Dla Ciebie i Laleczki! Wasz Tatuś

3 czerwca 1944 roku w klinice SS w Hohenlychen przyszła na świat Nanette Dorothea, drugie dziecko Hedwig Potthast i Heinricha Himmlera. Od urodzenia Helgego Hedwig Potthast mieszkała w „Brückenthin”, leżącej na uboczu, rozbudowanej przez Himm​lera leśniczówce w pobliżu Hohenlychen. Ich jedynymi sąsiadami w odległości dwóch kilometrów

była zaprzyjaźniona rodzina Oswalda Pohla. Początkowo nazwisko Heinricha Himmlera nie figurowało jako nazwisko ojca na świadectwach urodzenia jego nieślubnych dzieci, dopiero 25 czerwca 1944 roku uznał on swoje ojcostwo przed sędzią SS, a 20 lipca w Urzędzie Stanu Cywilnego w Lychen polecił dokonać stosownych zmian w świadectwach urodzenia232. Ojcem chrzestnym córki został Sepp Dietrich (Himmler był ojcem chrzestnym dwóch młodszych synów Dietricha). Ursula Dietrich życzyła „drogiemu Reichsführerowi”: „niech Pańska mała dziewczynka napełnia życie swoich rodziców tylko światłem i słońcem…”. Również Oswald oraz Eleonore Pohl – jako „dobrzy sąsiedzi” – złożyli gratulacje i obiecali „wraz z najlepszymi życzeniami” towarzyszyć „obu dzieciom losu w ich drodze w silną przyszłość”. Eleonore Pohl, sama matka trzech córek, już w dniu urodzin Nanette posłała kartę „drogiej Pani Zajączek”, próbując dodać jej otuchy: „Natura podąża swoimi własnymi drogami, tak wiele córek to być może zapowiedź czasów, na które mężczyźni nie będą mieli aż tak wielkiego wpływu”. Heinrich Himmler był nieobecny podczas porodu swojej córki, gdyż tego dnia był świadkiem na ślubie gruppenführera SS Hermanna Fegeleina oraz Gretl Braun, siostry Evy Braun, który odbył się na Obersalzbergu. Hermann Fegelein był oficerem łącznikowym Himmlera i Hitlera. Pod koniec 1944 roku pani Fegelein odwiedziła Hedwig Potthast w jej nowym miejscu zamieszkania, willi „Schneewinkllehen” w Schönau, nieopodal Berchtesgaden, którą Himmler kupił dla swojej kochanki od Martina Bormanna latem 1944 roku, a przy której przebudowie i remoncie byli zatrudnieni więźniowie z Dachau. Od czasu odejścia z urzędu Hedwig Potthast miała z dawnymi przyjaciółmi i znajomymi jedynie kontakt listowny. Pomimo to prowadziła ożywioną korespondencję z żonami najważniejszych dygnitarzy nazistowskich, m.in. z Gerdą Bormann, Liną Heydrich, Eleonore Pohl i innymi. Po wojnie Lina Heydrich powiedziała o Hedwig Potthast: „Ta kobieta nie była ani drobnomieszczańska, ani ekscentryczna, zupełnie nie na modłę SS. Była mądra, miała w sobie wewnętrzne ciepło. Reinhard powiedział kiedyś, że można by przy niej ogrzać sobie dłonie i stopy”. Podobnie z Heinrichem Himmlerem, z którym utrzymywała niemal

wyłącznie kontakt listowny i telefoniczny. Jego krótkie odwiedziny u Hedwig i dzieci były sporadyczne. Wizyta Himmlera w „Haus Schneewinkllehen” w październiku 1944 roku została udokumentowana tylko dzięki listowi Martina Bormanna do swojej żony z początku tego miesiąca: „Heinrich powiedział mi wczoraj, że powiesił obrazy, pracował w domu i przez cały dzień bawił się z dziećmi. Nie odbierał żadnych telefonów, całkowicie poświęcił się swojej rodzinie”. Wydaje się, że Hedwig Potthast bez większego sprzeciwu akceptowała swoją rolę utrzymywanej w tajemnicy kochanki. Pod koniec 1944 roku napisała do Himmlera: „Mój Drogi! […] Życzę Ci ponad wszystko siły do wykonania zadania, które postawią przed Tobą Führer i Ojczyzna. – Poza tym wszystko inne jest mało istotne – my i ja biedna. Bądź zdrów i nie zapominaj o Twojej H.”. Swoich listów do Himmlera Hedwig Potthast nigdy nie podpisywała swoim imieniem, a zawsze hagalazem, runą odpowiadającą dźwiękowi „H”. To, że list był kierowany do Himmlera, wynika również z kolejnych listów Potthast z początku 1945 roku, na których jego charakterem pisma każdorazowo naniesiona jest data nadejścia. W swoim jedynym wywiadzie, udzielonym w latach 80. PeterowiFerdinandowi Kochowi, Potthast powiedziała, że Himmler zwierzał się jej z wątpliwości, czy wojnę uda się jeszcze wygrać, twierdziła też, że to ona była siłą napędową Himmlera podczas jego tajnych rokowań z zachodnimi aliantami oraz wpłynęła na uwolnienie więźniów obozów koncentracyjnych. Od jesieni 1944 roku miała jakoby zacząć zniechęcać Himmlera do Führera – gdyż, z uwagi na dzieci, pragnęła przeżyć233. 16.6.44 Moja dobra Mamusiu! W załączeniu znów 2 moje przemówienia; sprawi mi to przykrość, ale tylko przeleć je wzrokiem. Załączam dwa bardzo porządne listy od wdów po esesmanach; odeślij mi je proszę później! W paczce są również 2 książki i czekolada dla Lydii, kilka broszur i mydło dla ciebie oraz książka z biblioteki. Moc serdeczności i całusów dla ciebie, moja dobra Mamusiu, i naszej

córeczki (Gąski) Od Waszego Tatusia

6 czerwca amerykańskie oddziały wylądowały w Normandii, otwierając tym samym długo oczekiwany drugi front wojny. W ciągu zaledwie kilku dni aliantom udało się poszerzyć uchwycony przyczółek i rozpocząć wyzwalanie Francji. Na wschodzie Grupa Armii „Środek” rozpadła się już dawno, Armia Czerwona niepowstrzymanie parła naprzód. Koniec wojny i klęska narodowosocjalistycznych Niemiec były tylko kwestią czasu. 15 lipca Gudrun napisała w swoim Dzienniku o sytuacji wojennej: „[…] ogólnie sporo się dzieje, z 5 na 6 [czerwca] rozpoczęła się inwazja w Normandii, Cherbourg już oddaliśmy. […] Rzym oddany już dawno, a w Rosji Rosjanie są już prawie na granicy, po prostu przerażające, ale wszyscy wierzą tak mocno w zwycięstwo (Tatuś), że ja jako córka tego teraz tak szczególnie poważanego i cenionego człowieka też muszę, więc wierzę. To po prostu nie do wyobrażenia, gdybyśmy mieli przegrać”. W tak beznadziejnej sytuacji militarnej grupa oporu skupiona wokół pułkownika Clausa hrabiego Schenka von Stauffenberg zdecydowała się na przeprowadzenie zamachu. 20 lipca 1944 roku, podczas narady sytuacyjnej, w kwaterze głównej Führera została umieszczona bomba, która miała zabić Hitlera, stając się tym samym przygrywką do długo wyczekiwanego w kręgach konserwatywnych oraz wśród części wojskowych zamachu stanu. Z zamachu Hitler wyszedł jednak bez większych obrażeń, a spiskowcom nie udało się skupić wokół siebie władzy w Berlinie. Jednostki wierne Hitlerowi uwięziły puczystów w Bendlerblock, większość z nich jeszcze tego samego dnia została rozstrzelana na miejscu. Wielu uczestników spisku zostało aresztowanych, a następnie skazanych na karę śmierci przez Sąd Ludowy pod przewodnictwem Rolanda Freislera; ich rodziny zostały ukarane zgodnie z zasadą „odpowiedzialności rodzinnej”. W sumie zgładzono około 200 osób oskarżonych o współudział w zamachu. 22 lipca 1944 roku Gudrun napisała w Dzienniku: „20.7.44 został przeprowadzony przez niemieckich oficerów zamach na życie Führera – prawie sami arystokraci. Führerowi niemal nic się nie stało, ale ranni

zostali ludzie z jego otoczenia. Usłyszałam to akurat gdy wróciliśmy z kąpieli i prawie się rozpłakałam, dzięki Bogu Tatusia tam nie było, ale to on w gruncie rzeczy ponosi ostateczną odpowiedzialność”. 26 lipca 1944 roku, blisko tydzień po nieudanym zamachu, na poligonie w Bitsch Himmler wygłosił przemówienie do członków korpusu oficerskiego jednej z dywizji grenadierów, podczas którego mówił o żołnierskich cnotach: „I oto nam wszystkim przydarzyło się coś niewiarygodnego i niepojętego: niemiecki oficer, niemiecki pułkownik nie dość, że złamał złożoną przez siebie przysięgę, to jeszcze łamiąc wszystkie obyczaje germańskiego i niemieckiego żołnierza od setek i tysięcy lat sam podniósł rękę na swojego Najwyższego Dowódcę […] To najstraszliwszy cios, jaki kiedykolwiek mógł zostać wymierzony niemieckiej armii i […] w świętym zapale i świętym spełnianiu naszych powinności będziemy musieli starać się przez długie lata, aby wymazać ten czyn z pamięci narodu niemieckiego, zetrzeć plamę, która pojawiła teraz się na tej lśniącej tarczy”. 11 sierpnia 1944 roku Marga napisała: „Co za hańba, niemieccy oficerowie chcieli zabić Führera. To cud, że żyje”. Aparat policji Himmlera nie był w stanie zapobiec zamachowi, gdyż choć przeczuwano zamiar przewrotu i dokonano pojedynczych aresztowań, to rozległość zbudowanej przez spiskowców siatki kompletnie zaskoczyła Gestapo. Nie zaszkodziło to jednak reputacji Himmlera; po nieudanym zamachu udało mu się wręcz wzmocnić swoją i tak silną już pozycję. 18.8.44 Moja dobra, kochana Mamusiu! Liścik i paczka powinny, o ile już wstałaś i – jak mam nadzieję – zostaniesz w Gmund jeszcze przynajmniej parę dni, sprawić ci odrobinę radości! Książka o Japonii jest bardzo interesująca. Mam nadzieję, że i pozostałe rzeczy Wam się przydadzą! Ślicznie dziękuję za liścik z 12.8.! Przeczytałem wszystko, co dołączyłaś. […] Wojna, zgodnie z przewidywaniami, weszła teraz w najcięższe stadium, wysiłek i napięcie nerwowe sięgają szczytu – ale bądź spokojna, będzie dobrze, pracuję więcej niż kiedykolwiek. Moja dobra Mamusiu, z całego serca życzę ci powrotu do zdrowia! Moc

serdeczności i całusów dla ciebie i naszej kochanej „mądrej” córci od Waszego Tatusia

Od lipca 1944 roku w ogrodzie „Haus Lindenfycht” więźniowie obozu w Dachau, pracujący w „komandzie zewnętrznym Gmund”, budowali schron przeciwlotniczy, jako że Himmler obawiał się wymierzonego w siebie ataku aliantów. Gudrun wspomina o tym w swoim Dzienniku we wpisie z 15 lipca 1944: „Na placu zabaw budowa schronu, to okropne, wieczny bałagan, ciągle więźniowie, nie wolno chodzić tu i tam, ale Tatuś bardzo chciał, żeby tu był, i Mamusia też […]”. Obóz zewnętrzny Gmund, liczący dwudziestu zakwaterowanych w Bad Tölz więźniów, istniał od maja 1944 do końca kwietnia 1945 roku. Prace budowlane były prowadzone pod nadzorem Margi Himmler, która dość szybko zaczęła skarżyć się u kierownictwa obozu w Dachau na zbyt wolne, jej zdaniem, tempo i postępy pracy więźniów. Od września 1944 roku budową sztolni przeciwlotniczej pomiędzy willą „Lindenfycht” a położoną nieopodal willą generała Warlimonta zajmowało się nowe komando więźniów. Pomimo wycieńczającej pracy więźniowie otrzymywali posiłki jedynie rano i wieczorem, w obozie w Bad Tölz. Już wcześniej Himmler wykorzystywał pracę więźniów w swojej berlińskiej willi „Dohnenstieg” oraz przy przebudowie domku myśliwskiego w Valepp. Na przełomie lat 1944/45 więźniowie po raz kolejny byli wykorzystywani do prac budowlanych w Valepp, podobnie jak wiosną i latem 1944 roku, przy pracach związanych z przebudową „Haus Schneewinkllehen” niedaleko Berchtesgaden, do którego tego lata wprowadziła się Hedwig Potthast z dwojgiem dzieci. Tuż po zamachu z 20 lipca Himmler został mianowany przez Hitlera dowódcą Armii Rezerwowej – była to centralna struktura wojskowa odpowiedzialna za rekrutowanie nowych żołnierzy. Wydany przez Hitlera Dekret o powołaniu Niemieckiego Szturmu Narodowego z 26 września był rozpaczliwą próbą powołania pod broń wszystkich zdolnych jeszcze do służby wojskowej mężczyzn w wieku od 16 do 60 lat. Podczas gdy wystawienie Volkssturmu należało do zadań gauleiterów, Himmler, jako głównodowodzący Armii Rezerwowej, miał nadzorować sprawy

dotyczące jego organizacji, wyszkolenia, uzbrojenia oraz wykorzystania bojowego. 18 października, nieprzypadkowo w dzień rocznicy Bitwy Narodów pod Lipskiem, podczas transmitowanego przez radio przemówienia Himmler obwieścił: „Nasi przeciwnicy muszą to zrozumieć: każdy kilometr, na który zamierzają wniknąć w nasz kraj, będzie ich kosztować rzeki krwi. Każdy kwartał miasta, każda wioska, każde gospodarstwo, każdy las będzie broniony przez mężczyzn, chłopców i starców, a jeśli będzie trzeba – również przez kobiety i dziewczynki”. Powołanie rocznika 1928, tj. szesnastolatków, usprawiedliwiał następująco: „Lepiej, jeśli młody rocznik umrze, lecz naród zostanie uratowany, niż gdybym miał oszczędzić młody rocznik, podczas gdy cały 80–90-milionowy naród zginie”. Zarówno wyszkolenie wojskowe, jak i wyposażenie Volkssturmu były bardziej niż niewystarczające, dlatego młodzież i dorośli mężczyźni byli wykorzystywani przede wszystkim do prac przy budowie umocnień oraz przy ewakuacji ludności wiejskiej przed nacierającym nieprzyjacielem. Fakt, iż w Volkssturmie wszyscy zdolni do noszenia broni byli ewidencjonowani oraz podlegali sądownictwu SS, dowodzi, do jakiego stopnia narodowosocjalistyczne kierownictwo obawiało się buntu ludności, coraz bardziej zmęczonej wojną na froncie ojczyźnianym. Himmler został nawet powołany na głównodowodzącego dwóch grup armijnych; od początku grudnia 1944 do połowy stycznia 1945 roku dowodził GA „Górny Ren”, a od końca stycznia do marca 1945 roku GA „Wisła”. Jego kompetencje dowódcze były jednak tak katastrofalne, że w obu przypadkach musiał zostać odwołany. 22.12.44 Moja dobra, kochana Mamusiu! Po raz pierwszy nie świętowaliśmy wspólnie Bożego Narodzenia, ale wczoraj bardzo dużo myślałem o Tobie i Laleczce. Czy i Wy zapaliłyście nasze świąteczne [julskie] latarenki? – Mam nadzieję, że moje prezenty sprawiły Wam radość; miałem tak okropnie mało czasu i okazji, żeby poszukać czegoś naprawdę odpowiedniego. Być może spodobają ci się jednak srebrne tace, misa i jedwab (czarny i niebieski z białym), niebieska torebka, trochę bielizny i pończoch. Teraz albo później powinno przyjść 10 funtów „1a” [?].

Nasza dobra córeczka dostanie złoty zegarek na rękę i sportową spódniczkę. Będzie jeszcze góralskie futro, pudełko z kompletem cyrkli i niebieski materiał z wełny. – Dołączam dla niej też starą książkę o botanice. A pojutrze 24-go będę wśród żołnierzy mojej grupy armijnej. – Przed 27 laty wstąpiłem do wojska jako 17-letn. młody fahnenjunker, a dzisiaj, w 6. roku wojny, w najcięższej sytuacji przekazano mi dowództwo. – Ale obok innych rzeczy jest to wielka odpowiedzialność, odpowiedzialność, która mocno gniecie, kiedy wie się, że od tego co rozkażę zależy życie tylu Niemców, których żony i matki będą musiały potem ich opłakiwać, a bardziej ogólnie od tego co rozkażę lub nie rozkażę, życie naszego 90-mil. narodu. Jest prawie godz. 3. Życzę Ci, moja dobra Mamusiu, dużo miłości na Boże Narodzenie i mam nadzieję, że chociaż trochę cieszysz się z moich prezentów. Moc serdeczności i całusów Twój Tatuś Wysyłam też klucze. Kożuch Lydii dojdzie później.

Nie jest jasne, w jaki sposób i skąd Himmler zdobywał prezenty, zwłaszcza że nie miał zbyt wiele czasu, a w 1944 roku tego rodzaju przedmioty były niemal niedostępne. Można domniemywać, że pochodziły one z magazynów mienia odebranego pomordowanym, gromadzonego w obozach zagłady przez Główny Urząd Gospodarczo-Administracyjny SS Oswalda Pohla, na którym bogacili się przede wszystkim funkcjonariusze SS. Himmler przykładał jednak dużą wagę do „uczciwości” i „przyzwoitości” w postępowaniu ze zrabowaną własnością, należy więc przypuszczać, że odkupywał on wspomniane przedmioty od Głównego Urzędu Gospodarczo-Administracyjnego SS. Wskazuje na to również wyliczenie prezentów Osobistego Sztabu z okazji Bożego Narodzenia 1944 roku, w którym zanotowane są ceny. Kożuch dla Lydii Boden, za 1700 reichsmarek, jest zdecydowanie najdroższą pozycją. Jako pochodzenie tych prezentów widnieje jedynie skromny dopisek: „Rzeczy z Włoch i Budapesztu”. Wiele przedmiotów i słodyczy, które Himmler nieustannie przesyłał swojej rodzinie, w czasie wojny było dla zwykłych Niemców dostępnych jedynie na czarnym rynku. Nielegalny handel, jako „przestępstwo

przeciwko gospodarce wojennej”, był surowo karany, lecz pomimo to kwitł, jednocześnie rosło niezadowolenie ludności z powodu uprzywilejowanego zaopatrzenia „bonzów partyjnych”. 9.1.1945 Moja kochana, dobra Mamusiu! Za chwilę kurier odjeżdża autem do Monachium i zabierze coś ode mnie. Paczka z kawą od Führera (z załączonym listem), piernik, keks z Norymbergi i pasztet z wątróbek. […] – Z książek musicie z Laleczką obejrzeć sobie album o dywizji HJ [Hitlerjugend] i książkę Die Vollendeten!234, recenzje prasowe zachowajcie! – w załączeniu brakujące bony na żywność (z ostatniego razu). […] Właśnie rozmawialiśmy telefonicznie. Bardzo często się nie udaje, bo kable w Monachium są bardzo uszkodzone. Moc, moc podziękowań za Twoje dobre, miłe listy z 21., 28. i 29.12. Bardzo dziękuję ci też za Wasze piękne zdjęcie, kiedyś, jeśli będziecie mieć nowe, na którym nie będziecie już spoglądać z taką powagą, musisz mi je podesłać, każę je sobie tutaj oprawić w ramkę; ale cieszy mnie również i to, często je sobie oglądam. Twoją książkę Preußische Soldaten235 czytam z ogromną radością, jest znakomita. Owinąłem ją w futerał Laleczki, który mi uszyła. – W wieczór Bożego Narodzenia byłem w Metzeral koło Münster w Alzacji i w Gebweiler, wciąż o Was myślałem i o izbie świątecznej w twoim pokoiku. […] Z Luftwaffe jest bardzo niedobrze. Jak bardzo musi cierpieć ten biedny naród! Nasze piękne Monachium i Norymberga! Ale mimo wszystko wierzę, że wojna zasadniczo w tym roku zmierzać będzie do zwycięskiego końca. Dziękuję Ci za twoje dobre, dobre życzenia. – Jak bardzo ja Ci, kochana, dobra Mamusiu, życzę z całego serca wszystkiego dobrego, wiesz sama. Bądź nam zdrowa! Cieszę się, że opiekuje się tobą pani dr Richter. Moc serdeczności i całusów Twój Tatuś

W styczniu 1945 roku Armia Czerwona dotarła do granicy Rzeszy Niemieckiej i przystąpiła do uderzenia sześcioma milionami żołnierzy, którym niemiecki Wehrmacht – dwa miliony niedostatecznie

wyszkolonych i niewystarczająco uzbrojonych żołnierzy pozbawionych niemal rezerw – nie był właściwie w stanie się przeciwstawić. 31 stycznia oddziały dowodzone przez marszałka Gieorgija Żukowa dotarły do Kostrzyna nad Odrą, w tym samym czasie radzieckie oddziały zajmowały Górny Śląsk. Kilka dni wcześniej, 27 stycznia, pozostali przy życiu więźniowie obozu w Auschwitz zostali uwolnieni przez Armię Czerwoną. 25 kwietnia zamknęło się okrążenie wokół stołecznego Berlina, tego samego dnia oddziały amerykańskie i radzieckie spotkały się w Torgau nad Łabą. Z Prus Wschodnich, Pomorza i Śląska miliony ludzi uciekały przed zbliżającymi się wojskami radzieckimi. Paniczny strach ludności cywilnej wzmagała nie tylko narodowosocjalistyczna propaganda, kreśląca przerażające scenariusze okrucieństw dokonywanych przez bolszewickiego nieprzyjaciela, ale i sama pozbawiona dyscypliny soldateska, doniesienia o egzekucjach, zbiorowych gwałtach, rabunkach, deportacjach do pracy przymusowej. Okrucieństwo wojny totalnej, którą prowadzili Niemcy, teraz odbijało się na nich samych. Posuwanie się naprzód Armii Czerwonej oznaczało także likwidację przez SS obozów koncentracyjnych na Wschodzie i przepędzanie więźniów w straszliwych marszach do obozów położonych dalej na zachód. Setki tysięcy ludzi szły przez naznaczone wojną Niemcy. Trasy tych „marszów śmierci” przez lód i śnieg, bez wystarczającego zaopatrzenia, często bez przerw, wiodły przez zamieszkane miejscowości. Dziesiątki tysięcy ludzi, którzy nie potrafili dotrzymać tempa, zostały zabite przez strażników SS lub zmarły po drodze z wyczerpania. Wpis w Dzienniku Margi z 16 stycznia 1945 roku: „H., oprócz wszystkich innych zajęć, dowodzi teraz armią na Zachodzie. To zbyt wiele. A przy tym jest pogodny i dobrej myśli, kiedy telefonuje”. 2 lutego napisała: „H. jest teraz na Wschodzie. Gdy sytuacja robi się poważna, musi pomóc. Jak wspaniale, że został powołany do tak wielkich zadań i jest w stanie im podołać. Całe Niemcy spoglądają na niego”. w pociągu, 20.1.1945 Moja dobra kochana Mamusiu!

Moja kochana Laleczko! Jadę właśnie z zachodu na wschód. To będzie być może najtrudniejsze zadanie, jakie do tej pory otrzymałem. Wierzę jednak, że je wykonam i pomimo wszystkich przygniatających trudności jestem niezmiennie przekonany o naszym ostatecznym zwycięstwie. Serdeczne podziękowania za twój miły list z 16.1. – Przesyłam Wam dużo książek, w tym dwie stare dla Ciebie i Laleczki oraz bardzo ładny kalendarz. Ponownie przesyłam też parę listów, które być może cię zainteresują. Dostałem też miły list Laleczki z Reichersbeuern z 7.1. Pięknie dziękuję, moja kochana córeczko! Bądźcie ze mną myślami! Moc buziaków i serdeczności! Wasz Tatuś Hanns Johst śle ci miły list a w nim małą relację z podróży. 13.2.1945 W tym jakże trudnym czasie, który musimy przetrwać i przetrwamy, na szybko ślę szczególnie czułe, ciepłe pozdrowienia, myśli i całuski, ci moja dobra Mamusiu i mojej złotej córuni Laleczce Wasz Tatuś

Już pod koniec 1944 roku Himmler postanowił, że Gerhard powinien opuścić swoją szkołę rolniczą i wstąpić do SS. W wieku 16 lat rozpoczął szkolenie na grenadiera pancernego jako ochotnik SS. 21 lutego Marga napisała w Dzienniku: „Nie wiadomo, czy Gerhard jeszcze przyjedzie, zanim wyruszy na front. Jest bardzo odważny i bardzo podoba mu się w SS w Brünn”. Ostatni wpis Margi w Dzienniku, tego samego dnia: „Sytuacja wojenna bez zmian, bardzo poważna”. 5 marca Gudrun napisała w Dzienniku: […] w Europie nie mamy już żadnego sojusznika, jesteśmy zdani całkowicie na siebie. I tak dużo wśród nas jest zdrajców. Oficerowie po prostu uciekają. Nikt już nie chce wojny. Terror powietrzny nie do opisania, ciągle atakują ludność cywilną i kolej. Zaatakowali Drezno, gdy było pełne uciekinierów ze

Wschodu. Sami przyznajemy, że zginęło 10 tysięcy ludzi, potworność. Przecież jest tyylu, którzy mogliby ruszyć w bój, a tylko siedzą bezczynnie i się wykręcają, a z drugiej strony jest tyyyle bohaterstwa. Nawet 16-latki idą na front. Chłopcy Hitlera świetnie się sprawdzili, przynajmniej jeszcze mają wiarę. – Tatuś we wspaniałym przemówieniu 18.10 obwieścił powołanie Szturmu Narodowego. […] Od 20 lipca Tatuś jest głównodowodzącym wojska […] Ogólne nastroje leżą. […] Luftwaffe jest wciąż słaba, Göringa nic już nie obchodzi, nadęty typ. Goebbels bardzo się stara, ale zawsze taak bardzo się puszy. Wszyscy dostają jakieś medale i odznaczenia, tylko Tatuś nie, a przecież powinien dostać jako pierwszy. Gdyby nie on, byłoby inaczej. Cały naród patrzy na niego. On zawsze trzyma się z boku, nigdy się nie popisuje. […]

„Gerhard […] jest bardzo odważny i bardzo podoba mu się w SS” (Dziennik Margi, 21.2.1945).

W marcu 1945 roku, uświadomiwszy sobie, że jako dowódca wojskowy zawiódł, chory na anginę Himmler na kilka tygodni zaszył się w szpitalu polowym w Hohenlychen. 21 marca pod naciskiem generałów Wehrmachtu został pozbawiony dowodzenia. Jeszcze w ostatnich

tygodniach wojny Himmler wierzył, że w więźniach obozów koncentracyjnych ma w ręku mocną kartę przetargową, dzięki której uda mu się wymóc na zachodnich potęgach istotne ustępstwa, a może nawet separatystyczny pokój. Za pośrednictwem Felixa Kerstena udało mu się nawiązać kontakty z neutralną Szwecją. Na początku 1945 roku wiceprezydent Szwedzkiego Czerwonego Krzyża, hrabia Folke Bernadotte, osobiście udał się do Niemiec, aby w sposób wiążący ustalić z dowództwem SS szczegóły ewakuacji. Gdy 16 lutego Bernadotte przybył do Berlina, Himmler początkowo wymawiał się od spotkania z nim. Spotkał się z nim dopiero dwa dni później, jednak obietnice, które złożył, nie zostały dotrzymane. Dopiero w kwietniu 1945 roku pozostali przy życiu skandynawscy więźniowie białymi autobusami Szwedzkiego Czerwonego Krzyża zostali przetransportowani do obozu koncentracyjnego w Neuengamme, skąd przez Danię przewieziono ich do Szwecji. 10 (16) kwietnia 1945 roku Gudrun napisała: „Telefonował pan Schnitzler, Tatuś wciąż jest w Berlinie, zwołał do siebie wszystkich ​obergruppenführerów na naradę, a więc nie może być przecież aż tak źle, chociaż rosyjska ofensywa się rozpoczęła”. A 17 kwietnia: „[…] Wczoraj byłyśmy w bardzo złym nastroju, są już tuż przed Norymbergą. […] O godzinie 4 alarm, nalot na Monachium, cały dom się trząsł. Mamusia była strasznie zdenerwowana. Postawiła na nogi cały dom”. 17.4.45 Moja dobra, kochana Mamusiu! Moja dobra, kochana córeczko! Pan B.[aumert] jedzie w Waszą stronę, więc mam okazję przekazać ten krótki list. Wiele opowie Mamusi osobiście. Ale niech weźmie ze sobą też kilka słów razem z paczuszką. Czasy są dla nas wszystkich strasznie trudne, ale wszystko – takie jest moje niewzruszone przekonanie – zmieni się jeszcze na lepsze. Ale jest ciężko. Bądźcie zdrowe moje Drogie. Pradawny uchroni nas, a zwłaszcza dzielny naród niemiecki i nie pozwoli nam upaść.

Ślę Wam, tobie moja kochana Mamusiu, i tobie, moja Laleczko kochana, moc, moc czułych całusów i serdeczności. Heil Hitler! W miłości Wasz Tatuś

Ten list nosi wyraźne cechy listu pożegnalnego. Jest jednym z nielicznych, które Himmler wyraźnie adresował do żony i córki, i pierwszym, a zarazem ostatnim, w którym pożegnał się słowami „Heil Hitler!” – dość ironiczne, biorąc pod uwagę, że w tym czasie bez wiedzy Hitlera dążył do nawiązania z zachodnimi aliantami tajnych pertraktacji. Heinrich Himmler już od dawna nie miał złudzeń, że „wszystko zmieni się jeszcze na lepsze”, coraz częściej i na coraz dłużej zaszywał się w klinice w Hohenlychen, i dla nikogo nie był już dostępny. To, że w liście wspomina o możliwym upadku narodu niemieckiego, który ocalić może jedynie boska interwencja, pokazuje, jak beznadziejna była w jego ocenie sytuacja i jak cynicznie narodowosocjalistyczne kierownictwo stawiało znak równości pomiędzy klęską swojego reżimu a końcem Niemiec. Pisząc „Pradawny” (niem. Uralte), Himmler miał zapewne na myśli germańskie bóstwo Waraldę. Przywołał je we wspomnianym wcześniej przemówieniu z 26 lipca 1944 roku: „Z wyznaniami nie mam nic wspólnego, pozostawiam to każdemu z osobna. Nie tolerowałem jednak nigdy w SS ateisty. W głębi duszy każdy z nas wierzy w fatum, w Boga, w to, co moi przodkowie nazywali w swoim języku Waraldą, Pradawnym, to, co jest potężniejsze niż my”. Ten pożegnalny list napisał prawdopodobnie z Hohenlychen. Paul Baumert, szef Sztabu Osobistego Reichsführera SS, pojechał następnie samochodem do Bawarii, aby zorganizować ucieczkę Margi i Gudrun, a także Hedwig, Helgego i Nanette Dorothei236. 18 kwietnia 1945 roku Gudrun napisała w Dzienniku: […] Wczoraj został wydany rozkaz dzienny Hitlera. Teraz znów musi ruszyć do przodu. Znów mocno wierzę w zwycięstwo. Wczoraj zaczęła się też bitwa na Wschodzie. Raport wojsk na Zachodzie nie był zbyt dobry. Wszyscy mówią tylko o wojnie, ale każdy robi wszystko, żeby nie walczyć.

A 19 kwietnia: Gdy [wczoraj] wróciłam, byli tam Schnitzler i Baumert i rozmawiali z Mamusią. […] Baumert namawiał M., żebyśmy z fałszywymi paszportami pojechali do Valepp z p. Heydrich. M. nie chce, bo tam nas przecież rozpoznają. […] Baumert przyjechał od Tatusia i wraca z powrotem. Wreszcie się dogadali. Jedziemy na Południe, M. i ja w jedno miejsce, U.[lla] i c. [iocia] M.[artha] w inne. To, dokąd jedziemy musi zostać całkowitą tajemnicą (pod fałszywym nazwiskiem). […] Trzeba zawieźć do V.[alepp] sporo rzeczy, być może będziemy musiały tam pojechać gdy już będzie po wszystkim i stracimy nasz dom, nie chcemy robić sobie nadziei. Tatuś przekazał miły list i czekoladę.

20 kwietnia 1945 roku, z okazji urodzin Hitlera, Himmler po raz ostatni odwiedził Kancelarię Rzeszy w Berlinie. Osiem dni później do bunkra Führera nadeszła przechwycona wiadomość brytyjskiego wywiadu o tajnych rozmowach Himmlera z aliantami. Hitler przed śmiercią zdążył jeszcze usunąć Himmlera ze wszystkich funkcji państwowych oraz partyjnych. W tym czasie Himmler zbiegł już na północ Niemiec i rezydował we Flensburgu. Admirał Karl Dönitz, którego Hitler przed swoją samobójczą śmiercią 30 kwietnia mianował swoim następcą i który również przebywał we Flensburgu, dowiedział się jeszcze o zdymisjonowaniu Himmlera i uniknął powołania go w skład swojego nowego, tymczasowego gabinetu. Himmler jeszcze przez dwa tygodnie, nie niepokojony przez nikogo, poruszał się po Flensburgu. Przyjmował lojalnych mu dowódców SS, utrzymywał sztab złożony ze 150 ludzi, z wydziałem łączności radiowej i taborem samochodowym włącznie, i słał pozostające bez odpowiedzi listy do brytyjskiego marszałka Bernarda Montgomery’ego. 20 maja, trzy dni przed aresztowaniem rządu Dönitza, Himmler, zgoliwszy wąsy i z przepaską na oku, w mundurze tajnej policji polowej i z dokumentami wystawionymi na nazwisko Heinrich Hitzinger, w asyście jednego z członków swojego sztabu opuścił miasto. Plan przedostania się przez angielską blokadę i ucieczki na południe nie powiódł się jednak. 22 maja 1945 roku obaj zostali przewiezieni do kwatery głównej 2 armii brytyjskiej

w Lüneburgu jako domniemani funkcjonariusze Gestapo. Tam Himmler ujawnił swoją tożsamość i krótko po tym popełnił samobójstwo, rozgryzając kapsułkę z cyjankali. 132 Karl Gebhardt (1897–1948), przyjaciel Himmlera z lat młodości i „największy klinicysta SS”, od 1933 roku kierował sanatorium Hohenlychen niedaleko obozu koncentracyjnego dla kobiet w Ravensbrück, przeobrażając je w klinikę chirurgiczną. Na początku wojny utworzono tam szpital wojskowy Waffen-SS. 133 Za: Wybór tekstów źródłowych z historii państwa i prawa: okres okupacji hitlerowskiej na ziemiach polskich; wybór i oprac. Alfred Konieczny, s. 16, Wrocław 1980. 134 W oryginale użyty został wyraz Fremdvölkisch. To jeden z tworów językowych stosowanych właściwie wyłącznie w żargonie narodowosocjalistycznym. Oznaczał on ludzi pochodzenia nieniemieckiego. W świetle ustaw norymberskich było to przeciwieństwo Deutschblutigen oder artverwandten Blutes – ludzi „krwi niemieckiej lub pokrewnej” (przyp. tłum.). 135 Mühlenkawel (pol. Młynki) – Marga mieszkała tam w latach 1910–12 (Dziennik 1909–16). 136 W roku 1942 istniało ponad 600 domów żołnierza, w których pracowało około 200 dowódczyń i pomocnic NCK. W większości funkcjonowały one we Francji. W Wersalu mieściła się szkoła dla dowódczyń i pomocnic placówek opiekuńczych, z kolei w Malmaison ośrodek szkoleniowy dla personelu domów żołnierza. W Neuilly znajdowała się kwatera sztabu Niemieckiego Czerwonego Krzyża, często odwiedzana przez prominentnych funkcjonariuszy partii i urzędników państwowych. 137 Karta pocztowa nosi stempel „SS-Feldpost” i została zaadresowana: „Marga Himmler – Niemcy – Gmund a. Tegernsee”. 138 Liczne błędy ortograficzne zostały tu poprawione, podobnie jak w pozostałych listach i fragmentach Dziennika Gudrun. 139 23.7.1941 Gudrun napisała w Dzienniku: „Edith, nasze wakacyjne dziecko z Klagenfurtu, 9 lat, która już od 4 lat przyjeżdża do nas każdego lata”. 140 Dr Karl Fahrenkamp (1889–1945), internista, był lekarzem rodziny Heinricha Himmlera. Obie rodziny utrzymywały ze sobą również kontakty prywatne. Himmler kierował do niego na badania lekarskie wielu dowódców SS, jak i cywilnych pracowników Sztabu Osobistego Reichsführera SS; następnie Fahrenkampf informował Himmlera o wynikach badań. 141 Sebastian Hammerl (ur. 1894), obersturmführer SS w Służbie Bezpieczeństwa Rzeszy, od czerwca 1934 dowódca komendantury SS w Gmund. Gudrun przyjaźniła się z jego córką. 142 Erich Schnitzler (ur. 1902), dowódca SS w Sztabie Osobistym Reichsführera SS, od 1939 roku szef filii adiutantury SS, Biuro Monachium. W imieniu Himm​lerów często załatwiał ich prywatne sprawy, był również odpowiedzialny za przekazywanie Mardze jej comiesięcznych funduszy na prowadzenie gospodarstwa domowego

w wysokości 775 marek (zob. list z 25.7.1941). Jej rzeczywiste wydatki wynosiły zazwyczaj około 1000 marek miesięcznie; wszystkie znaczniejsze wydatki domowe Himmlerów były jednakże pokrywane z konta służbowego Reichsführera SS. 143 Ida Wedel – jej syn Wilhelm, zw. Mops, zginął pod Tarnopolem w wieku 18 lat jako untersturmführer SS. Marga wspomina o tym w swoim Dzienniku 13.7.1941: „Mops Wedel poległ. 18 lat SS. Taki młody. Rasowo wzorowy, mądry, a przy tym skromny i młodzieńczy. Biedna matka, nie ma jak jej pocieszyć i pomóc”. 144 Franz Hofer (1902–1975), gauleiter Tyrolu-Vorarlbergu. 145 Friedrich Rainer (1903–1947), który znał Himmlera od 1930 roku, został gauleiterem NSDAP i namiestnikiem Rzeszy na Salzburg i Karyntię. 146 Właściwa pisownia: Thermann. 147 Himmler myli tu nazwisko p. Thermann z nazwiskiem Nory Hermann, która również od czasu do czasu wysyłała mu paczki. 148 Dr Traude Friedrich, farmaceutka, kierownik laboratorium w utworzonym w 1940 roku zakładzie naukowobadawczym roślin leczniczych i wiedzy o żywieniu w Dachau. Pod jej nadzorem przeprowadzano tam doświadczenia w zakresie uprawy roślin, żywienia i ziołolecznictwa. 149 Zob. jego list z 7.7.1941. 150 Horst von der Ahé był cztery lata starszy od swojego brata Gerharda, który 21 lipca skończył 13 lat. 151 Faktycznie, tamtego lata Gudrun co drugi dzień pisała do ojca długi, pełen tęsknoty list. Jak zwykle w nagłówku jego charakterem pisma jest odnotowana data nadejścia listu, czasem również data odpowiedzi na list córki – jednak zdecydowanie rzadziej. Jego listy do córki nie zachowały się. 152 Na początku czerwca Marga skaleczyła się uszkodzonym aparatem do wytwarzania kwasu węglowego (Dziennik, wpis z 11.6.1941). 153 Przypuszczalnie chodzi tu o dowódcę SS Johanna Deiningera z Burtenbach k. Günzburga (Szwabia). 154 Helene Bouhler (ur. 1912) była żoną Philippa Bouhlera (1899–1945), jednego z członków NSDAP o najdłuższym stażu. Jako reichsgeschäftsführer NSDAP (objął tę funkcję w 1925 roku) znał Himmlera od wielu lat. Bouhler, gruppenführer SS, był pełnomocnikiem Hitlera odpowiedzialnym za wymordowanie dziesiątek tysięcy chorych i niepełnosprawnych (akcja „T4”). Marga okazjonalnie spotykała się z panią Bouhler, najczęściej podczas oficjalnych przyjęć w Berlinie lub Monachium, uważała ją jednak za rozkapryszoną i nie darzyła nadmierną sympatią. 155 Himmler często przesyłał Mardze listy wdów lub matek po poległych żołnierzach – zakładając, że były pisane w „przyzwoitym” i „odpowiednim” tonie, a zatem wtedy, gdy kobiety zachowywały się „dzielnie” i „bohatersko”, i potrafiły pogodzić się ze śmiercią swoich najbliższych jako konieczną ofiarą dla Niemiec.

156 Tu pewna nieścisłość. Narada dotyczyła wizji polityki okupacyjnej nie tyle w Związku Radzieckim, ile raczej na

(jego zapis m.in. tu: http://www.nsarchiv.de/krieg/1941/nationalsozialistische-besatzungspolitik.php) Hitler wspomina bowiem Wschodzie.

W

swoim

przemówieniu

również o Rumunii, mówi też choćby o zobowiązaniach (a raczej ich braku) wobec Słowaków, Węgrów i Turków (przyp. tłum.). 157 Charakterystyczne dla listów obojga przez wszystkie lata małżeństwa jest wzajemne zapewnianie się o nawale obowiązków, nawet gdy w rzeczywistości dzień mijał im na niezbyt męczących czynnościach i zajęciach. 158 8 sierpnia Gudrun obchodziła swoje urodziny. 159 Już 11.6.1941 Marga zanotowała: „Z Gerhardem na okrągło dzieją się okropne rzeczy”. 160 W latach wojny niejednokrotnie dochodziło pomiędzy nimi do utarczek. 161 Rudolf Brandt (1909–1948), od końca lat 30. oficer kontaktowy Himmlera w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Rzeszy, w latach 1936–45 osobisty referent Himmlera. 162 Hans Heinrich Lammers (1879–1962), szef Kancelarii Rzeszy, gruppenführer SS. Od 1933 roku jako sekretarz stanu szef Kancelarii Rzeszy, już podczas wojny z Polską, a następnie z Francją dzielił pociąg specjalny z Himmlerem i Ribbentropem. 163 „Wölffchen” [Wilczek] (ur. 1930) i „Nüsschen” [Orzeszek] (ur. 1934) były najstarszymi córkami Karla i Friedy Wolff. Wölffchen była o pół roku starsza od Gudrun, z Gudrun i Gerhardem przyjaźniła się już od czasu ich pobytu w Monachium. Uczęszczała z Gudrun do tej samej klasy w Gmund, Berlinie-Dahlem, a w późniejszym czasie w Reichersbeuern, dzieci często odwiedzały się wzajemnie. 164 Julleuchter – świecznik zapalany w okresie III Rzeszy w pogańskie święto Jul, w dzień przesilenia zimowego. Produkowane w manufakturze SS w Allach, esesmani otrzymywali je jako prezenty z okazji przesilenia zimowego (przyp. tłum.). 165 Karl Rühmer (ur. 1883), ekspert z dziedziny rybołówstwa w Głównym Urzędzie Gospodarki i Administracji SS, założyciel Wydziału Rybołówstwa z siedzibą w Unterfahlheim. Od 1942 roku do pracy w nim byli zmuszani również więźniowie z Dachau. Najwyraźniej Rühmer trafił do urzędu Pohla za sprawą rekomendacji Margi. Od czasu do czasu Marga zamawiała u niego ryby. 166 Dr Setzkorn był lekarzem medycyny ogólnej i naturopatii w Berlinie, przez wiele lat opiekował się rodziną Himmlerów, zapewne również bratem Hein​richa. 167 Tego samego dnia Gudrun napisała w liście do ojca: „Jutro kochana mamusia jedzie do Berlina i będę zupełnie sama. Będę płakać”. 168 List Himmlera z 27.8.1941 – odpowiedź na list Margi – nie zachował się.

169 Kalkreuth był jednym z robotników Himmlerów w Gmund. Szpital rezerwowy 106 w Berlinie-Wilmersdorf był pierwszym szpitalem polowym, w którym pracowała Marga (od 1939 roku). 170 Josef Karl (ur. 1910) był od 1937 roku dowódcą w sztabie Głównego Urzędu SS, od 1941 roku sturmbannführer SS. 171 „Tamtymi” byli Hugo i Friedl Höfl oraz ich córka Irmgard Klingshirn z Apfeldorfu, którzy wspólnie z Himmlerami wybierali się do Rimini. Hugo Höfl, obersturmbannführer SS, od 1935 roku pracował honorowo w Służbie Bezpieczeństwa SS. Heinrich Himmler był ojcem chrzestnym urodzonego dopiero co syna Irmgard Klingshirn. 172 Dawna znajoma Margi z Bydgoszczy. Jej syn Werner, scharführer SS, pracował w Głównym Urzędzie Rasy i Osadnictwa, następnie służył w Waffen-SS. 173 Druga żona Hansa Bodena, z którą Marga przez ostatnie lata najwyraźniej nie utrzymywała już przyjaznych kontaktów. Po śmierci ojca w czerwcu 1939 roku napisała w Dzienniku: „Mam nadzieję, że nie będziemy zbyt często słyszeć o Grete, wręcz się boję” (24.8.1939). 174 Upragnioną, oprawioną w ramkę fotografię Himmlera Alois Burgstaller otrzymał w prezencie bożonarodzeniowym. 175 Młodzieniec z Hitlerjugend i dziewczyna ze Związku Dziewcząt Niemieckich należeli do serii porcelanowych figurek wyrabianych w należącej do SS manufakturze w Allach. Do pracy w niej byli wykorzystywani więźniowie z Dachau. 176 Piekarnia Dümig w Monachium-Haar istnieje do dzisiaj jako przedsiębiorstwo rodzinne. 177 W rzeczywistości tamtego roku Marga miała do obdarowania około 80 osób. Po tym, jak jej mężowi udało się wystarać się dla niej o cukier (zob. list z 28.9.1941), pierniki upiekła zapewne sama (list z 23.11.1941 i Książka prezentów bożonarodzeniowych). 178 Walter Melters (1913–1941), najmłodszy brat Pauli Himmler, korespondent wojenny SS, poległ 14.9.1941 na froncie rosyjskim. Himmler najprawdopodobniej dowiedział się o jego śmierci jako pierwszy, gdyż 16.9 zadzwonił do swojego brata Ernsta do Monachium, aby poinformować go o śmierci szwagra. Po śmierci Anny Himmler Ernst dzielił mieszkanie po rodzicach z Gebhardem i Hilde. 179 Erwin Ettel (1895–1971), od 1936 roku w wyższej służbie Ministerstwa Spraw Zagranicznych, od 1941 brigadeführer SS. 180 Dr Friedrich Wilhelm Brekenfeld (ur. 1887), starszy lekarz sztabowy w stanie spoczynku, generalhauptführer Niemieckiego Czerwonego Krzyża. 181 Z Kalendarza kieszonkowego na 1940 rok można wywnioskować, że rok wcześ​niej Himmlerowie świętowali Boże Narodzenie jeszcze 24 grudnia.

182 W mitologii nordyckiej boginie przeznaczenia (przyp. tłum.). 183 Ze Wspomnień Lydii, spuścizna Gerharda von der Ahé. 184 To ostatni zachowany list Margi. 185 Gudrun chciała zapewne zdobyć adres poczty polowej żołnierza, by móc słać mu listy na front. 7 marca 1943 roku zanotowała w swoim Dzienniku: „Koresponduję z 2 esesmanami”. 186 Tutaj forma „Püpping”, najczęściej była to „Püppchen” (przyp. tłum.). 187 Himmler miał na myśli klasycystyczny pałac w Gatczynie niedaleko Sankt Petersburga. 188 W majątku Leissienen w Prusach Wschodnich oboje bawili od 28 kwietnia 1935 roku na ślubie wyższego dowódcy SS Hansa Adolfa Prützmanna oraz jego żony Christy (zob. uwaga 4 do niedatowanego listu Margi z końca maja 1937 roku, wysłanego z Królewca). 17 stycznia 1942 roku gauleiter Koch zorganizował w Leissienen polowanie, w którym uczestniczył Himmler. To zapewne podczas tego polowania otrzymał od Kocha wspomniany upominek świąteczny. 189 Należąca do SS willa znajdowała się przy Caspar-Theyss-Strasse 33 w Berlinie-Grunewald. Przez jakiś czas mieszkał w niej „Rasputin” Himmlera, Karl-Maria Wiligut, alias Weisthor. 190 „K.H.” to skrót od „König Heinrich” – „Król Heinrich”. Tak nazywała go Hedwig Potthast, a także pozostali członkowie Sztabu Osobistego; Himmler był bowiem przekonany, że jest kolejnym wcieleniem króla Henryka I. Jego kochanka nazywała go tak jeszcze po zakończeniu wojny. 191 W istocie było to dwóch żołnierzy armii czechosłowackiej wyszkolonych przez brytyjskie SOE. Jeden był Czechem, a drugi Słowakiem (przyp. red.). 192 Siedmioro dzieci oddano na zniemczenie, a resztę (osiemdziesięcioro jedno) wysłano do Łodzi, a stamtąd do obozu w Chełmnie n. Nerem, gdzie zostały zagazowane (przyp. red.). 193 „Sag nix über Pulok” była w owym czasie popularną słowną grą towarzyską. 194 W dniach 16–20 maja Himmler przebywał w Holandii, gdzie spotkał się z komisarzem Rzeszy Arthurem SeyssInquartem oraz z dwoma zwaśnionymi ze sobą przywódcami Narodowosocjalistycznego Ruchu Holenderskiego – Antonem Mussertem oraz Meinoudem Rostem van Tonningenem. O godz. 18 wylądował w Monachium, skąd pojechał do Gmund. 195 Rewir łowiecki na wznoszącym się niedaleko Wallbergu. 196 „Nową kwaterą” była jego nowa kwatera dowództwa polowego „Hegewald” niedaleko Żytomierza, którą wizytował 26 lipca 1942 roku.

197 Autorka popełniła tu błąd. Petäys to nie wyspa, jak napisała, a cypel na jeziorze Vanajavesi w centralnej Finlandii. Znajduje się na nim ośrodek wypoczynkowy Petäys, w którym Himmler bawił latem 1942 roku (przyp. tłum.). 198 W książce Der lange Weg nach Westen. Deutsche Geschichte vom „Dritten Reich” bis zur Wiedervereinigung Heinrich Winkler podaje, że zdanie to Himmler miał wypowiedzieć po podróży do Kijowa w sierpniu 1942 roku (przyp. tłum.). 199 Tak przez członków rodziny była niekiedy nazywana Lydia. „Stara Parre” to postać mądrej przodkini z powieści Rulaman (por. list z 5.5.1929). Przezwisko przylgnęło do niej zapewne nie tylko dlatego, że Lydia pisywała bajki, ale również dlatego, że podobnie jak jej szwagier uwielbiała „praniemieckie” obyczaje i obrzędy. 200 Żona Ernsta Himmlera. 201 Gudrun wspomina o tym w swoim Dzienniku: „24 sierpnia pojechałyśmy do Monachium (mamusia, Lydia, ja). Mieszkałyśmy w hotelu «Cztery Pory Roku» w apartamencie tatusia” (3.9.1942). Według Książki wydatków domowych Margi rachunek za pobyt opiewał na 241 marek. 202 25 grudnia 1942 roku Himmler przeprowadził się ze swojej starej kwatery „Friedrichsruh” w Prusach Wschodnich do polowej kwatery dowodzenia, która otrzymała nazwę „Hochwald”. 203 W 1937 roku Falk Zipperer otrzymał awans i od tamtego czasu pracował jako referent w Instytucie Prawa Niemieckiego w Bonn, należącym do Ahnenerbe SS (zob. komentarz do listu z 7.7.1939). 204 Pani Albers, z pochodzenia Angielka, dawała Mardze lekcje języka angielskiego, korepetycji z angielskiego udzielała również Gudrun (Dziennik Margi oraz Gudrun). 205 Maria Wendler była od 1934 roku trzecią żoną szwagra Himmlera, Richarda Wendlera. Mieszkała wraz z mężem w Generalnym Gubernatorstwie. 206 Pocztówka z nadrukiem: „Reichsgau Kraj Warty: widoki pięknego Poznania”. 207 Karta przesłana pocztą polową z motywem „gruppenführerzy Waffen-SS”. 208 Ludwig książę Hesji. Marga z pewnością musiała znać jego żonę Margaret, funkcjonariuszkę Czerwonego Krzyża. Podczas wojny Margaret udostępniła Niemieckiemu Czerwonemu Krzyżowi co najmniej jeden z należących do rodziny pałaców na potrzeby szpitala polowego, niewykluczone, że to na prośbę Margi Himmler „zajmował się pałacami księcia Hesji”. „Totenfeier” to przypuszczalnie memoriał ku czci brata Ludwika, który w 1937 roku zginął razem z rodziną w katastrofie lotniczej. 209 Edwin-Erich Dwinger (1898–1981), rolnik, autor völkistowski, korespondent wojenny. Po 1942 roku występował z coraz silniejszą krytyką niemieckiej polityki wschodniej. Ukarany zakazem pisania został osadzony w areszcie domowym. Najwyraźniej Himmler w dalszym ciągu cenił go jako autora. 210 Kwatera główna Himmlera na Obersalzbergu.

211 WHW – Winterhilfswerk (Dzieło Pomocy Zimowej) (przyp. tłum.). 212 Werner Födisch (ur. 1910), syn przyjaciółki Margi, był członkiem Waffen-SS i Gebietslandwirtem w Hegewaldzie. Wraz ze swoim przełożonym Karlem Sulkowskim, kierownikiem Urzędu Rasy i Osadnictwa w Żytomierzu, został w 1943 roku oskarżony o „dopuszczanie się defraudacji żywności, zabronionego handlu wymiennego oraz nielegalnego uboju świń i cieląt”. Födischowi groziła ponadto kara dyscyplinarna za „osłabienie zdolności bojowej armii wskutek podjętej próby samobójczej”. 213 Nazistowskie czasopismo wydawane w latach 1934–45 (przyp. tłum.). 214 W roku 1934, wraz z rozbudową Obersalzbergu do drugiego centrum władzy, zostało otwarte lotnisko rządowe Reichenhall-Berchtesgaden, mogące przyjmować duże samoloty pasażerskie. 215 W roku 1943 Wielkanoc wypadała dopiero 25 kwietnia, Himmler odwiedził jednak Gmund tydzień przed świętami (Dziennik, wpis z 7.6.1943). 216 Rudolf Ribbentrop (ur. 1921), najstarszy syn Ribbentropów, w tamtym czasie walczył jako dowódca Waffen-SS w bitwie o Charków, brał też udział w operacji „Cytadela”. 217 Być może chodziło o wdowę po oberführerze SS Kurcie Bensonie (1902–1942). 218 Pani Kränzlin (również Krenzlin) mieszkała w czasie wojny w Gmund ze swoim ośmioletnim synem; Marga i Gudrun poznali oboje podczas wakacyjnego wyjazdu nad Morze Bałtyckie (Dziennik Gudrun, wpis z 31.7.1943). 219 Himmler posłużył się tu starą germańską pisownią Got (obecnie Gott). 220 W wieczór poprzedzający urodziny Gudrun Heinrich Himmler niespodziewanie przyjechał do Gmund z krótką wizytą (Dziennik Gudrun, wpis z 3.9.1943). 221 Alfred Gerigk, Spuk am Balkan. Ein König, ein Oberst, ein General, 1943. 222 Klaus Heydrich, najstarszy syn Reinharda i Liny Heydrich oraz syn chrzestny Himmlera, zginął w wieku dziesięciu lat, potrącony przez samochód. 223 Olaf Gulbransson (1873–1958), malarz i grafik (w tygodniku „Simplicissimus”), od 1929 roku mieszkał nad Tegernsee, po 1933 roku bezkrytyczny wobec reżimu narodowosocjalistycznego. 224 31.10.1943 roku Gudrun napisała w Dzienniku, że z powodu pojawienia się w Gmund zachorowań na błonicę na jakiś czas zamieszkała wraz z matką w zajeździe w Daxenbergu. 225 W dniach 8–9 listopada Himmler jak co roku przybył na uroczystości w Monachium i nocował w Gmund (Dziennik Gudrun, wpis z 1.1.1944). 226 Conrad Hommel (1883–1971), malarz, tworzył początkowo w nurcie monachijskiej secesji, od 1938 malował

portrety najważniejszych narodowych socjalistów. 227 Według Dziennika Margi już na początku grudnia 1943 roku „Haus Dohnenstieg” został poważnie uszkodzony w wyniku bombardowania. 228 Passaquais – francuscy przodkowie Himmlerów, o których Heinrich dowiedział się dopiero w trakcie badań genealogicznych. 229 Ta uwaga odnosi się zapewne do ciężkich bombardowań Berlina, o których Marga napisała 25 maja 1944, jakiś czas po wydarzeniach: „Byłam w Berlinie 14 dni, przeżyłam 4–5 nalotów. To straszne. Ale inni muszą tam jakoś żyć”. 230 Ablösung – wiersz autorstwa Josepha von Eichendorffa, porusza kilka z ulubionych tematów Himmlera: odwieczny cykl natury, romantyczna miłość pomiędzy mężczyzną a kobietą, przemijanie. 231 Dr Ludwig Stumpfegger (1910–1945), obersturmbannführer SS, przez jakiś czas lekarz Himmlera i jego rodziny (Dziennik Gudrun, wpis z 15.7.1944). W klinice SS Hohenlychen prowadził eksperymenty medyczne na więźniach z Ravensbrück. 232 Według Petera-Ferdinanda Kocha (Szara eminencja Himmlera) Nanette Dorothea urodziła się nie w Hohenlychen, a w Achensee w Tyrolu, a podawana w literaturze data jej urodzenia (20 lipca) jest całkowicie nieprawdziwa. 233 Tak przynajmniej relacjonuje to Koch. W jego publikacji namnożyło się jednak tyle błędów, że należy ją traktować z dystansem. 234 Album fotograficzny, red. Rosemarie Clausen (Stuttgart, 1941), z maskami pośmiertnymi słynnych Niemców, m.in. Beethovena, Fryderyka II Wielkiego, królowej Luizy, Richarda i Cosimy Wagner, ale także narodowego socjalisty Dietricha Eckerta. 235 Rudolf Thiel, Preußische Soldaten, Berlin 1941. 236 Po 1945 roku Hedwig Potthast początkowo mieszkała ze swoimi dziećmi w Bawarii, utrzymując kontakt m.in. z Eleonore Pohl, Karlem Wolffem i Gebhardem Himmlerem. W roku 1953 zerwała wszystkie kontakty w Bawarii i wyjechała do Sinzheim niedaleko Baden-Baden, gdzie ponownie pracowała jako sekretarka i gdzie zamieszkała wspólnie ze swoją przyjaciółką Sigurd Peiper – wcześniej sekretarką w Sztabie Osobistym Reichsführera SS. Gdy jej mąż Jochen Peiper – wcześniej adiutant Himmlera i generał SS odpowiedzialny za masakrę w Malmedy – został w 1957 roku zwolniony z więzienia, drogi obu rodzin rozeszły się, a Hedwig Potthast wyszła za mąż. Zmarła w 1994 roku w Baden-Baden.

Epilog Okres powojenny

W nocy z 19 na 20 kwietnia 1945 roku Erich Schnitzler wywiózł Margę i Gudrun Himmler, Lydię Boden oraz ciotkę obu sióstr do południowego (włoskiego) Tyrolu. 2 maja amerykańskie oddziały zajęły okolice Gmund, przejmując prywatne dokumenty przechowywane w „Haus Lindenfycht”. 13 maja Marga i Gudrun zostały zatrzymane przez amerykańskich żołnierzy w pobliżu willi Karla Wolffa w Wolkenstein i przewiezione do obozu internowania w Rzymie, gdzie Marga została przesłuchana przez brytyjskich oficerów. 13 maja 1945 roku z wizytą u internowanej w luksusowej willi pod Rzymem Margi zjawiła się dziennikarka Ann Stringer, która miała przeprowadzić z nią wywiad dla „Giornale del Mattino”. Już na wstępie rozmowy poinformowała ją o śmierci jej męża: „Pani Himmler nie okazała żadnych emocji. To był najzimniejszy pokaz absolutnego panowania nad emocjami, jaki kiedykolwiek widziałam”. Marga Himmler, „korpulentna kobieta z włosami ciasno upiętymi w koki i kilkoma złotymi zębami”, stosunkowo dobrze mówiła po angielsku. Potwierdziła, że wiedziała, jakie zadania wykonywał jej mąż jako szef Gestapo. To, że wielu ludzi darzyło go nienawiścią, zupełnie jej nie dziwiło: „Był policjantem, a nikt nie lubi policjantów”. Na pytanie, czy kiedykolwiek była w Dachau, Marga odpowiedziała, że niemal codziennie przebywała w pobliżu tego smutnego miejsca, aby kupić owoce i warzywa, uprawiane tam w ogrodach należących do SS. Winą za wojnę obarczała Ang​lików, na bardziej konkretne pytania odpowiadała jednak wymijająco: „Jestem tylko kobietą, mało znam się na polityce”.

Marga i Gudrun Himmler w trakcie internowania (1945).

W późniejszym czasie Marga i Gudrun były internowane w kilku obozach we Francji i Włoszech; we wrześniu 1945 roku, podczas procesu przeciwko najważniejszym zbrodniarzom wojennym, na kilka tygodni zostały przeniesione do ośrodka dla świadków w Norymberdze, gdzie 26 września Marga została przesłuchana przez amerykańskiego oficera.

Zapewniała, że jej mąż działał tylko na polecenie Führera, z powodu swoich różnorodnych zadań był stale przepracowany i że był dość delikatnego zdrowia. „Miał tak strasznie dużo pracy”. Wątpiła, by kiedykolwiek odwiedzał obozy koncentracyjne, choć przyznała, że wiedziała, iż był odpowiedzialny za te obozy i że sama odwiedziła kiedyś obóz koncentracyjny dla kobiet w Ravensbrück.

Marga i Gudrun - świadkowie w trakcie procesu w Norymberdze, oraz (po lewej) Louis Guyon-Witzsche, była sekretarka w dowództwie SS we Włoszech.

Pod koniec 1946 roku Marga oraz jej córka zostały zwolnione z obozu dla kobiet Ludwigsburg 77 i zamieszkały w ośrodku fundacji Bethel im. Friedricha von Bodelschwingha niedaleko Bielefeld. Obie zajmowały się tam tkactwem i przędzeniem, a Gudrun wyuczyła się tam na krawcową. Ich współżycie z innymi mieszkańcami ośrodka nie było pozbawione napięć i konfliktów, gdyż Marga Himmler – jak wspominał pastor

Bodelschwingh w 1962 roku – z biegiem czasu zaczęła zachowywać się „coraz bardziej odpychająco i kłopotliwie”, określała się wciąż jako „wierząca”237 i dystansowała się od chrześcijańskiej społeczności Bethel.

Marga i Gudrun w obozie internowania we Włoszech, niedługo po pierwszym przesłuchaniu.

W 1948 roku Marga została zweryfikowana przez komisję denazyfikacyjną w Bielefeld jako „obciążona w mniejszym stopniu”. W roku 1951, po rewizji, obniżono jej kategorię do „współpodążającej”. Jesienią 1952 roku w Bawarii rozpoczęto wobec niej kolejne postępowanie denazyfikacyjne w sprawie własności willi „Lindenfycht”.

W sentencji wyroku ze stycznia 1953 roku została zakwalifikowana jako „obciążona”, z czym wiązał się przepadek mienia i pozbawienie praw wyborczych. Jesienią 1955 roku Marga wraz z siostrą Lydią wprowadziła się do własnego mieszkania w Bielefeld-Heepen. Pożegnanie z Bethel nie było do końca miłe, gdyż według pastora Bodelschwingha „pani Himmler trwała w całkowitym zaślepieniu, dopóki nie opuściła nas bez słowa podziękowania i nie skierowała się do swoich brunatnych kompanów, którym w międzyczasie udało się stanąć na nogi”. Ostatnie lata życia Marga Himmler spędziła z córką i jej mężem w Monachium. Zmarła w sierpniu 1967 roku. Miejsce i data śmierci jej siostry Lydii są nieznane.

Marga Himmler krótko przed śmiercią, 1967.

Gudrun, która już w 1952 roku przeprowadziła się do Monachium, miała duże trudności, by ze swoim nazwiskiem znaleźć tam zatrudnienie jako krawcowa. W latach przed zawarciem małżeństwa z buńczuczną przekorą

nosiła swoje nazwisko, przez co wielokrotnie musiała zmieniać pracę, o czym sama opowiedziała w jedynym udzielonym przez siebie wywiadzie dziennikarzowi Norbertowi Lebertowi w 1960 roku. Pracowała jako krojczyni, pracownica na akord, pomoc biurowa, wreszcie jako sekretarka. W tamtym czasie planowała napisanie książki będącej rehabilitacją jej ojca, zamysł nie został jednak nigdy urzeczywistniony. Wobec biografa Himmlera Josefa Ackermanna reprezentowała pod koniec lat 60. pogląd, że „tylko najwierniejszemu”, a więc jej ojcu, Hitler mógł powierzyć „pozbycie się odpadów Rzeszy”. Po śmierci Margi Gudrun Burwitz, jak nazywała się po ślubie, urodziła dwoje dzieci i przez dekady angażowała się w Cichą Pomoc dla Jeńców Wojennych i Internowanych – organizację pomocową wspierającą internowanych zbrodniarzy wojennych i ich rodziny. Ponadto była stałym gościem spotkań weteranów Waffen-SS oraz członkiem Wiking-Jugend – następczyni Hitlerjugend, zdelegalizowanej dopiero w 1994. Gudrun Burwitz mieszka do dziś w Monachium. Gerhard von der Ahé, który jesienią 1944 roku w wieku 16 lat jako „dobrowolny” kandydat do służby w SS udał się do Brünn [Brno] w celu przeszkolenia na grenadiera pancernego, pod koniec wojny, po zaledwie dwóch dniach udziału w walce, dostał się do radzieckiej niewoli. W grudniu 1949 roku został skazany na 25 lat przymusowych robót, kolejne lata spędził w kilku obozach, w których pracował m.in. jako górnik i tynkarz na budowie. W październiku 1955 roku 27-letni Gerhard wrócił do Niemiec jako najmłodszy Spätheimkehrer238. W swoim formularzu repatriacyjnym z 10 października 1955 roku zadeklarował się – tak samo jak do tej pory – jako „wierzący”. Z obozu Friedland odebrała go Marga, z którą przez trzy ostatnie lata niewoli utrzymywał już kontakt listowny; początkowo przez krótki czas mieszkał u niej i u Lydii w Bielefeld. W tym czasie ciotka napisała dla niego Księgę wspomnień, dokumentującą wspólnie spędzony czas w Gmund. Na temat zakończenia wojny można w niej przeczytać: „Zatem nasz los się dopełnił. Przegraliśmy wojnę. Staliśmy się jeńcami. Pozbawiono nas praw, zabrano nam cały dobytek”. Już wiosną 1956 roku Gerhard przeprowadził się do Lubeki, niedługo

potem ożenił się i został ojcem syna. Przez całe swoje życie pracował jako kierowca. Do śmierci Margi utrzymywał kontakt z nią i Gudrun. W roku 2001 udzielił „Lübecker Nachrichten” trzystronicowego wywiadu, w którym opowiedział o swoim dzieciństwie i zazwyczaj „błogiej idylli”, jaką było dla niego życie w Gmund z przybraną matką i ciotką, idylli przerywanej tylko czasem przez budzącego strach, autorytarnego przybranego ojca. Gdy w grudniu 2010 roku Gerhard zmarł w jednym ze szpitali w Lubece, jego syn znalazł w teczce w stoliku nocnym dwa portrety: jeden z nich przedstawiał Gerharda jako młodego chłopca, drugi jego przybranego ojca, Heinricha Himmlera – obu w mundurach SS. 237 Niem. gottgläubig – kategoria wyznaniowa, wprowadzona do kwestionariuszy meldunkowych i osobowych zarządzeniem ministra spraw wewnętrznych Rzeszy z 26 listopada 1936 roku. „Wierzącą” była osoba, która odstąpiła od udziału w działalności oficjalnych wspólnot religijnych, nie była jednak ateistyczna (przyp. tłum.). 238 W ustawodawstwie niemieckim byli niemieccy jeńcy wojenni, zwolnieni do Niemiec po 31 grudnia 1946 roku (przyp. tłum.).

Aneks

Źródła i wybór literatury/Źródła niepublikowane Dokumenty telawiwskie. Kolekcja prywatna Listy Heinricha Himmlera do Margi Himmler 1927–45 (na rolkach mikrofilmowych) Dziennik Margi Himmler 1937–45 (na rolkach mikrofilmowych) Dziennik Gudrun Himmler 1941–45 (oryginał) Sztambuch Gudrun Himmler 1929–36 (oryginał) Książka wydatków domowych Margi Himmler 1941–44 (oryginał) Książka prezentów bożonarodzeniowych Margi Himmler 1935–44 (oryginał) Legitymacja partyjna NSDAP Margi Himmler (oryginał) Dziennik Margi Boden 1909–16 (oryginał) Tomik poezji Gudrun Himmler 1939–45 (oryginał) Archiwum Federalne w Berlinie (Bundesarchiv Berlin, BArch) NS 19, Sztab Osobisty Reichsführera SS Liczne akta osobowe z zasobów kartotek członków NSDAP, akta dowódców (SSO) oraz akta funkcjonariuszy SS niższych stopniem (SM), akta Głównego Urzędu Rasy i Osadnictwa SS (RuSHA) oraz SA (wcześn. BDC [Berlin Document Center]) Archiwum Federalne w Koblencji (Bundesarchiv Koblenz, BArch) Spuścizna po Heinrichu Himmlerze N 1126, w tym przede wszystkim: N 1126/4, Zeszyt korespondencji Heinricha Himmlera 1908–27 N 1126/5, Dziennik Heinricha Himmlera 1914–24 N 1126/8, Lista lektur z komentarzami Heinricha Himmlera 1919–34 N 1126/14, Listy Margi Himmler do Heinricha Himmlera 1927–41 N 1126/16, Listy Gudrun Himmler i Lydii Boden do Heinricha Himmlera 1939–41 N 1126/37 i 38, Prywatne dokumenty i listy Hedwig Potthast N 1126/7, 42 i 46–52, Kalendarze kieszonkowe Heinricha Himmlera 1927–40 (niekompl.) Archiwum zdjęć: Zasób fotograficzny Heinrich Himmler US Holocaust Memorial Museum, Washington D.C. (USHMM) Acc. 1999. A. 0092 Dziennik Margarete Himmler 1937–45

Archiwum zdjęć: Zasób fotograficzny Heinrich Himmler National Archives Washington D.C. (NARA) Zapisy przesłuchań, Margarete Himmler RG 238, M1270/0006 Archiwum Państwowe w Monachium Akta Izby Orzekającej, Himmler Margarethe, Karton 710 (nabycie domu w Gmund) Urząd Stanu Cywilnego Berlin Schöneberg/Tempelhof (wcześniej Schöneberg) Świadectwo ślubu Heinricha Himmlera i Margarete Siegroth, Reg. Nr. 459/1928 Kolekcja prywatna Horsta von der Ahé Spuścizna po Gerhardzie von der Ahé (N-GA), w tym przede wszystkim: Księga wspomnień Lydii Boden Um und mit Gerhard 1933–1945 Prywatne dokumenty rodziny von der Ahé Archiwum prywatne Heinza Höhne Zapis z pamięci rozmowy Heinza Höhne z Gerhardem i Hilde Himmler, Monachium 29.1.1966

Publikacje Literatura przed 1945 Blunck, Hans-Friedrich, Eine Erzählung von Geiserich und dem Zug der Wandalen, Hamburg 1937. Clausen, Rosemarie (red.), Die Vollendeten, Stuttgart 1941. Darré, Richard Walther, Neuadel aus Blut und Boden, Monachium 1930. Gerigk, Alfred, Spuk am Balkan. Ein König, ein Oberst ein General, Berlin 1943. Günther, Hans Friedrich Karl, Rassenkunde des deutschen Volkes, Monachium 1922. Haarer, Johanna, Die deutsche Mutter und ihr erstes Kind, Monachium–Berlin 1938. Himmler, Heinrich, Der Reichstag 1930. Das sterbende System und der Nationalsozialismus, Monachium 1931. idem, Die Schutzstaffel als antibolschewistische Kampforganisation, Monachium 1936. Johst, Hanns, Ruf des Reiches, Echo des Volkes! Eine Ostfahrt, Monachium 1940.

Kiss, Edmund, Das Sonnentor von Tihuanaku und Hörbigers Welteislehre, Lipsk 1937. Wydział I ds. Historii Wojskowości Wielkiego Sztabu Generalnego (red.), Die Kämpfe der deutschen Truppen in Südwestafrika, Bd. 1: Der Feldzug gegen die Hereros, Berlin 1906. Ries, Robert, Die Regesten der Kaiserin Konstanze, Königin von Sizilien, Gemahlin Heinrichs VI., w: „Quellen und Forschungen aus italienischen Archiven und Bibliotheken” (QFIAB), 18 (1926). Rosenberg, Alfred, Der Mythus des 20. Jahrhunderts, Monachium 1935. Steen, Hans, Helden unter dem Sonnenbanner – von Hawai bis Singapur. Ein Tatsachenbericht, zusammengestellt aus Schilderungen japanischer Soldaten, we współpracy z Biurem Wojskowym ambasady Cesarstwa Japonii w Berlinie, Berlin 1943. Straßer, Gregor, Kampf um Deutschland. Reden und Aufsätze eines Nationalsozialisten, Monachium 1932. Thiel, Rudolf, Preußische Soldaten, Berlin 1941. Weinland, David Friedrich, Rulaman. Naturgeschichtliche Erzählung aus der Zeit des Höhlenmenschen und des Höhlenbären, 1878/1987. Zipperer, Falk, Das Haberfeldtreiben. Seine Geschichte und seine Bedeutung, Weimar 1938. Zbiory materiałów źródłowych i dokumentacji Akten zur deutschen auswärtigen Politik (Akta niemieckiej polityki zagranicznej) 1938–1945. Aus dem Archiv des Auswärtigen Amtes, Serie D: 1937–45, Getynga 1950–61, Serie E: 1941–45, Getynga 1969–79. Czech, Danuta, Kalendarz wydarzeń w KL Auschwitz, Oświęcim-​​Brzezinka 1992. Dahm, Volker/Feiber, Albert A. i inni (red.), Die tödliche Utopie. Bilder, Texte, Dokumente, Daten zum Dritten Reich, Instytut Historii Współczesnej, Monachium 1999/2008. Enzyklopädie des Holocaust. Die Verfolgung und Ermordung der europäischen Juden, pod red. Israela Gutmana i in., 3 t., Tel Awiw 1990 – Monachium 1995. [Frank, Hans,] Das Diensttagebuch des Deutschen Generalgouverneurs in Polen 1939–1945, pod red. Wernera Präga/Wolfganga Jacobmeyeara, Stuttgart 1975. Goebbels, Joseph, Dzienniki, t. 1–3, Warszawa 2013–2014. Grabitz, Helge i Wolfgang Scheffler (red.), Letzte Spuren. Fotos und Dokumente über Opfer des Endlösungswahns im Spiegel der historischen Ereignisse, Berlin 1993 (wyd. 2, poprawione). Heiber, Helmut (red.), Reichsführer! …, Briefe an und von Himmler, Stuttgart 1968. idem (red.), Goebbels – Reden 1932–1939, Bd. 1, Düsseldorf 1971.

[Himmler, Heinrich] Der Dienstkalender Heinrich Himmlers 1941/42, pod red. Petera Witte i in., na zlecenie Ośrodka Badań nad Historią Współczesną w Hamburgu, Hamburg 1999. [idem] Heinrich Himmlers Taschenkalender 1940, pod red. Markusa Moorsa/Moritza Pfeiffera, Paderborn 2013. Hitler, Adolf, Monologe im Führerhauptquartier 1941–1944. Die Aufzeichnungen Heinrich Heims, pod red. Wernera Jochmanna, Bindlach 1988 (1980). Höß, Rudolf, Kommandant in Auschwitz. Autobiographische Aufzeichnungen, wstępem i komentarzem opatrzył Martin Broszat, Stuttgart 1958 [ wyd. pol.: Autobiografia Rudolfa Hössa, komendanta obozu oświęcimskiego, Warszawa 1989]. Die letzten Tage von Heinrich Himmler. Neue Dokumente aus dem Archiv des Föderalen Sicherheitsdienstes, zebrali i opatrzyli wstępem Boris Chavkin i A.M. Kalganov, w: „Forum für osteuropäische Ideen- und Zeitgeschichte” 4 (2000), s. 251–284. Monachium – „Hauptstadt der Bewegung”. Bayerns Metropole und der Nationalsozialismus, wyd. Muzeum Miejskie w Monachium 2002 (nowe wydanie). Der Prozess gegen die Hauptkriegsverbrecher vor dem Internationalen Militärgerichtshof, 14. Oktober 1945 bis 1. Oktober 1946, 42 t., Norymberga 1947– 49. Rürup, Reinhard (red.), Der Krieg gegen die Sowjetunion 1941–1945. Eine Dokumentation, Berlin 1991. Schulz, Andreas, Wegmann, Günter, Zinke, Dieter, Die Generale der Waffen-SS und der Polizei. Deutschlands Generale und Admirale, t. 1–6, Bissendorf 2003–12. Smith, Bradley F., Peterson, Agnes F. (red.), Heinrich Himmler: Geheimreden 1933–1945 und andere Ansprachen, Monachium 1974. Tessin, Georg, Verbände und Truppen der deutschen Wehrmacht und der Waffen-SS im Zweiten Weltkrieg 1939–1945, t. 1–76, Osnabrück 1972–2002. Die Verfolgung und Ermordung der europäischen Juden durch das nationalsozialistische Deutschland 1933–1945 (VEJ), na zlecenie Archiwum Federalnego, t. 1–7, Monachium 2008–11; tutaj przede wszystkim t. 7: Sowjetunion mit annektierten Gebieten. Besetzte sowjetische Gebiete unter deutscher Militärverwaltung, Baltikum und Transnistrien, opracowali Bert Hoppe, Hildrun Glass, Monachium 2011. Wildt, Michael (red.), Die Judenpolitik des SD 1935 bis 1938. Eine Dokumentation, Monachium 1995. Literatura po 1945 Ackermann, Josef, Heinrich Himmler als Ideologe, Getynga 1970.

Adam, Peter, Kunst im Dritten Reich, Hamburg 1992. Alisch, Michael, Heinrich Himmler. Wege zu Hitler, Frankfurt nad Menem 2010. Aly, Götz, „Endlösung”. Völkerverschiebung und der Mord an den europäischen Juden, Frankfurt nad Menem 2002 (1995). Idem, Heim, Susanne, Vordenker der Vernichtung. Auschwitz und die deutschen Pläne für eine neue europäische Ordnung, Hamburg 1991. Aronson, Shlomo, Reinhard Heydrich und die Frühgeschichte von Gestapo und SD, Stuttgart 1971. Benz, Wolfgang (red.), Dimension des Völkermords. Die Zahl der jüdischen Opfer des Nationalsozialismus, Monachium 1991. Benz, Wolfgang, Distel, Barbara (red.), Der Ort des Terrors, t. 3, Monachium 2006 (Berlin-Dahlem/Dohnenstieg). Benz, Wolfgang, Distel, Barbara, Königseder, Angelika (red.), Der Ort des Terrors: Geschichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager, t. 2: Frühe Lager, Dachau, Emslandlager, Monachium 2005 (Gmund, Valepp). Birn, Ruth Bettina, Die Höheren SS und Polizeiführer. Himmlers Vertreter im Reich und in den besetzten Gebieten, Düsseldorf 1986. Black, Peter, Ernst Kaltenbrunner. Vasall Himmlers. Eine SS-Karriere, Paderborn 1991. Böhler, Joachim, Auftakt zum Vernichtungskrieg. Die Wehrmacht in Polen 1939, Frankfurt nad Menem 2006. Bramwell, Anna, Blood and Soil. Richard Walther Darré and Hitler’s „Green Party”, Bourne End 1985. Breitman, Richard, Der Architekt der „Endlösung”. Himmler und die Vernichtung der europäischen Juden, Paderborn 1996. Breuer, Stefan, Nationalismus und Faschismus. Frankreich, Italien und Deutschland im Vergleich, Darmstadt 2005. Idem, Schmidt, Ina, Die Kommenden. Eine Zeitschrift der Bündischen Jugend (1926–1933), Schwalbach am Taunus 2010. Browning, Christopher, Ganz normale Männer. Das Reserve-Polizeibataillon 101 und die „Endlösung” in Polen, Reinbek 1993. Browning, Christopher, przy współpracy z Jürgenem Matthäusem, Die Entfesselung der „Endlösung”. Nationalsozialistische Judenpolitik 1939–1942, Berlin 2006. Chamberlain, Sigrid, Adolf Hitler, die deutsche Mutter und ihr erstes Kind. Über zwei NS-​Erziehungsbücher, Gießen 2003 (1997). Chaussy, Ulrich, Püschner, Christoph, Nachbar Hitler, Berlin 2005 (wyd. 5, poprawione). Conze, Eckart, Frei, Norbert/Hayes, Peter/Zimmermann, Moshe, Das Amt und die Vergangenheit. Deutsche Diplomaten im Dritten Reich und in der Bundesrepublik,

Monachium 2010. Cüppers, Martin, Wegbereiter der Shoah. Die Waffen-SS, der Kommandostab Reichsführer-SS und die Judenvernichtung 1939–1945, Darmstadt 2005. Dederichs, Mario R., Heydrich. Twarz zła, Wrocław 2014. Dening, Hilke, Chronik 1930. Tag für Tag in Wort und Bild, Dortmund 1989. Diehl, Paula, Macht – Mythos – Utopie. Die Körperbilder der SS-Männer, Berlin 2005. Dierker, Wolfgang, Himmlers Glaubenskrieger. Der Sicherheitsdienst der SS und seine Religionspolitik 1933–1941, Paderborn 2002. Dietz, Burkhard, Gabel, Helmut, Tiedau, Ulrich (red.), Griff nach dem Westen. Die „Westforschung” der völkisch-nationalen Wissenschaften zum nordwesteuropäischen Raum (1919–1960), Münster 2003. Döschner, Hans-Jürgen, SS und Auswärtiges Amt im Dritten Reich. Diplomatie im Schatten der „Endlösung”, Berlin 1987–1991. Dornheim, Andreas, Röhms Mann fürs Ausland, Münster 1998. Düsterberg, Rolf, Hanns Johst: „Der Barde der SS”. Karrieren eines deutschen Dichters, Paderborn 2004. Elste, Alfred, Pucher, Siegfried, Kärntens braune Elite, Klagenfurt 1997. Faatz, Martin, Vom Staatsschutz zum Gestapo-Terror. Politische Polizei in Bayern in der Endphase der Weimarer Republik und der Anfangsphase der nationalsozialistischen Diktatur, Würzburg 1995. Frei, Norbert, Vergangenheitspolitik. Die Anfänge der Bundesrepublik und die NSVergangenheit, Monachium 1996. Frischauer, Willi, Himmler: The Evil Genius of the Third Reich, London 1953. Fuhrer, Armin, Schön, Heinz, Erich Koch, Hitlers brauner Zar. Gauleiter von Ostpreußen und Reichskommissar der Ukraine, Monachium 2009. Gerlach, Christian, Kalkulierte Morde. Die deutsche Wirtschafts- und Vernichtungspolitik in Weißrußland 1941–1944, Hamburg 1999. Idem, Aly, Götz, Das letzte Kapitel. Der Mord an den ungarischen Juden, Stuttgart 2001. Germanisches Nationalmuseum (red.), Katalog Olaf Gulbransson. Werke und Dokumente, opr. Ludwig Veit, Monachium 1980. Gerwarth, Robert, Kat Hitlera. Biografia Reinharda Heydricha, Kraków 2013. Gies, Horst R., Walther Darré und die nationalsozialistische Bauernpolitik in den Jahren 1930 bis 1933, Frankfurt nad Menem 1966. Gläser, Helga/Metzger, Karl-Heinz i in., 100 Jahre Villenkolonie Grunewald 1889–1989, Berlin 1988. Görtemaker, Heike B., Ewa Braun. Na dworze Führera, Kraków 2011. Graf, Oskar Maria, Gelächter von außen: Aus meinem Leben 1918–1933, Monachium

1966. Gugenberger, Eduard, Hitlers Visionäre. Die okkulten Wegbereiter des Dritten Reiches, Wiedeń 2001. Hachmeister, Lutz, Der Gegnerforscher. Die Karriere des SS-Führers Franz Alfred Six, Monachium 1998. Hahn, Judith, Grawitz, Genzken, Gebhardt. Drei Karrieren im Sanitätsdienst der SS, Berlin 2007 (praca doktorska). Hajak, Stefanie, Zarusky, Jurgen (red.), München und der Nationalsozialismus, Berlin 2008. Heinemann, Isabel, „Rasse, Siedlung, deutsches Blut”. Das Rasse- und Siedlungshauptamt der SS und die rassenpolitische Neuordnung Europas, Getynga 2003. Helzel, Frank, Ein König, ein Reichsführer und der wilde Osten, Bielefeld 2004. Herbert, Ulrich, Best. Biographische Studien über Radikalismus, Weltanschauung und Vernunf, 1903–1989, Bonn 1996. Heydrich, Lina, Leben mit einem Kriegsverbrecher, Pfaffenhofen 1976. Hilberg, Raul, Die Vernichtung der europäischen Juden. Die Gesamtgeschichte des Holocaust, 3 t., Frankfurt nad Menem 1990 (wyd. rozszerzone). Hiller von Gaertringen, Hans Georg (red.), Das Auge des Dritten Reiches: Hitlers Kameramann und Fotograf Walter Frentz, Berlin 2006. Hillesheim, Jürgen, Michael, Elisabeth, Lexikon nationalsozialistischer Dichter, Würzburg 1993. Himmler, Katrin, Die Brüder Himmler. Eine deutsche Familiengeschichte, Frankfurt nad Menem 2007 (wyd. popr.) 2005. Höhne, Heinz, Die SS. Orden unter dem Totenkopf, Monachium 1967 [wyd. pol.: Zakon trupiej czaszki, Warszawa 2006]. Huber, Gabriele, Die Porzellan-Manufaktur Allach- München GmbH. Eine „Wirtschaftsunternehmung” der SS zum Schutz der „deutschen Seele”, Marburg 1992. Hüser, Karl, Wewelsburg 1933–1945: Kult- und Terrorstätte der SS. Eine Dokumentation, Paderborn 1982. Jacobsen, Hans-Adolf/Greiner, Helmuth/Schramm, Percy Ernst, Kriegstagebuch des Oberkommandos der Wehrmacht, t. 1–8, Frankfurt nad Menem 1965. Janda-Busl, Ingild, Juden im Landkreis Tirschenreuth, t. 1, Bamberg 2011 (dr Hauschildt). Jansen, Hans, Der Madagaskar-Plan. Die beabsichtigte Deportation der europäischen Juden nach Madagaskar, Monachium 1997. Joachimsthaler, Anton, Hitlers Liste. Ein Dokument persönlicher Beziehungen, Monachium 2003.

John, Jürgen/Möller, Horst/Schaarschmidt, Thomas (red.), Die NS-Gaue, Monachium 2007. Kaienburg, Hermann, Konzentrationslager und deutsche Wirtschaft 1939–1945, Opladen 1996. Idem, Die Wirtschaft der SS, Berlin 2003 (praca habilitacyjna). Kampe, Norbert, Klein, Peter (red.), Die Wannsee-Konferenz am 20. Januar 1942. Dokumente. Forschungsstand. Kontroversen, Kolonia–Weimar–Wiedeń 2013. Kater, Michael H., Das „Ahnenerbe” der SS 1935–1945. Ein Beitrag zur Kulturpolitik des Dritten Reiches, Monachium 2006 (wyd. 4, uzupełn.). Kershaw, Ian, Hitler, t. 1–2, Poznań 2004. [Kersten, Felix,] Totenkopf und Treue. Heinrich Himmler ohne Uniform. Aus den Tagebuchblättern des finnischen Medizinalrats Felix Kersten, Hamburg 1952. Kipper, Rainer, Der Germanenmythos im Deutschen Kaiserreich. Formen und Funktionen historischer Selbstthematisierung, Getynga 2002. Kirsten, Holm, Weimar im Banne des Führers, Kolonia 2001. Kissenkötter, Udo, Gregor Strasser und die NSDAP, Stuttgart 1978. Klee, Ernst, Auschwitz: medycyna III Rzeszy i jej ofiary, Kraków 2001. Idem, Das Personenlexikon zum Dritten Reich, Frankfurt nad Menem 2003. Idem, Das Kulturlexikon zum Dritten Reich: Wer war was vor und nach 1945, Frankfurt nad Menem 2009. Klein, Peter (red.), Die Einsatzgruppen in der besetzten Sowjetunion. Die Tätigkeitsund Lageberichte des Chefs der Sicherheitspolizei und des SD 1941/42, Berlin 1997. Kley, Stefan, Hitler, Ribbentrop und die Entfesselung des Zweiten Weltkrieges, Paderborn 1996 (praca doktorska). Koch, Peter-Ferdinand, Himmlers graue Eminenz, Oswald Pohl und das Wirtschaftsverwaltungshauptamt der SS, Hamburg 1988. Idem, Menschenversuche. Die tödlichen Experimente deutscher Ärzte, Monachium– Zurych 1996. Krausnick, Helmut, Wilhelm, Hans-Ulrich, Die Truppe des Weltanschauungskrieges. Die Einsatzgruppen der Sicherheitspolizei und des SD 1938–1942, Stuttgart 1981. Krauss, Marita (red.), Rechte Karrieren in München, Monachium 2010. Kroll, Frank-Lothar, Utopie als Ideologie, Paderborn 1999 (1998). Lang, Hans-Joachim, Die Namen der Nummern. Wie es gelang, die 86 Opfer eines NSVerbrechens zu identifizieren, Hamburg 2004. Lang, Jochen von, Der Adjutant. Karl Wolff, der Mann zwischen Hitler und Himmler, Monachium 1985. Lange, Hans-Jürgen, Weisthor, Karl Maria Wiligut. Himmlers Rasputin und seine Erben, Engerda 1998.

Idem, Otto Rahn und die Suche nach dem Gral, Engerda 1999. Large, David C., Hitlers München, Monachium 2001 (1998). Lilla, Joachim, Statisten in Uniform. Die Mitglieder des Reichstags 1933–1945, Düsseldorf 2004. Lilienthal, Georg, „Der Lebensborn e. V.”. Ein Instrument nationalsozialistischer Rassenpolitik, Frankfurt nad Menem 2008 (wyd. 2). Lingen, Kerstin, SS und Secret Service. „Verschwörung des Schweigens”. Die Akte Karl Wolff, Paderborn 2010. Longerich, Peter, Politik der Vernichtung. Eine Gesamtdarstellung der nationalsozialistischen Judenverfolgung, Monachium 1998. Idem, Geschichte der SA, Monachium 2003 (1989). Idem, Himmler. Buchalter śmierci, Warszawa 2014. Idem, Joseph Goebbels. Apostoł diabła, Warszawa 2014. Ludendorff, Erich, Vom Feldherrn zum Weltrevolutionär und Wegbereiter Deutscher Volksschöpfung, t. 2: Meine Lebenserinnerungen von 1926 bis 1933, Stuttgart 1951. Lumans, Valdis O., Himmler’s Auxiliaries. The Volksdeutsche Mittelstelle and the German Minorities of Europe, 1933–1945, Chapel Hill-Londyn 1993. Madajczyk, Czesław, Die Okkupationspolitik Nazideutschlands in Polen 1939–1945, Berlin 1987 [wyd. pol.: Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce 1939–1945, Warszawa 1970]. Idem, Vom Generalplan Ost zum Generalsiedlungsplan, Monachium 1994. Mallmann, Klaus-Michael, Musial, Bogdan (red.), Genesis des Genozids. Polen 1939– 1941, Darmstadt 2004. Idem, Angrick, Andrej/Mathäus, Jürgen/Cüppers, Martin (red.), Die „Einsatzmeldungen UdSSR” 1941. Dokumente der Einsatzgruppen in der Sowjetunion, Darmstadt 2011. Manvell, Roger, Fraenkel, Heinrich, Himmler: Kleinbürger und Massenmörder, Pansching 1981 [wyd. pol.: Himmler, Warszawa 1971]. Matthäus, Jürgen i in., Ausbildungsziel Judenmord? „Weltanschauliche Erziehung” von SS, Polizei und Waffen-SS im Rahmen der „Endlösung”, Frankfurt nad Menem 2003. Meindl, Ralf, Ostpreußens Gauleiter. Erich Koch – eine politische Biographie, Osnabrück 2007. Melzer, Jörg, Vollwerternährung: Diätetik, Naturheilkunde, NS, sozialer Anspruch, Stuttgart 2003. Mennel, Rainer, Die Schlußphase des Zweiten Weltkrieges im Westen (1944/45). Eine Studie zur politischen Geographie, Osnabrück 1981. (Heinrich Himmler jako dowódca armii). Miller, Alice, Das Drama des begabten Kindes, Frankfurt nad Menem 1979.

Eadem, Am Anfang war Erziehung, Frankfurt nad Menem 1980. Morgenbrod, Birgit, Merkenich, Stephanie, Das Deutsche Rote Kreuz unter der NSDiktatur, Paderborn 2008. Moynihan, Michael, Flowers, Stephen, The Secret King: Karl Maria Wiligut, Himmler’s Lord of the Runes, Harrow 2001. Müller, Rolf-Dieter, Hitlers Ostkrieg und die deutsche Siedlungspolitik. Die Zusammenarbeit von Wehrmacht, Wirtschaft und SS, Frankfurt nad Menem 1991. Mues-Baron, Klaus, Heinrich Himmler – Aufstieg des Reichsführers SS (1900–1933), Getynga 2011. Musiał, Bogdan, Deutsche Zivilverwaltung und Judenverfolgung im Generalgouvernement. Eine Fallstudie zum Distrikt Lublin 1939–1944, Wiesbaden 1999. Idem, „Konterrevolutionäre Elemente sind zu erschießen”. Die Brutalisierung des deutsch-sowjetischen Krieges im Sommer 1941, Berlin–Monachium 2000. Naasner, Walter (red.), SS-Wirtschaft und SS-Verwaltung. Das SS-WirtschaftsVerwaltungshauptamt und die unter seiner Dienstaufsicht stehenden wirtschaftlichen Unternehmungen, Düsseldorf 1998. Padfield, Peter, Himmler: Reichsführer-SS, Londyn 1990. Paul, Gerhard (red.), Die Täter der Shoah. Fanatische Nationalsozialisten oder ganz normale Deutsche?, Getynga 2002. Paul, Gerhard, Mallmann, Klaus-​Michael (red.), Die Gestapo. Mythos und Realität, Darmstadt 1995. Pelt, Robert-Jan van, Dwork, Déborah, Auschwitz. Von 1270 bis heute, Monachium– Zurych 1998. Pieper, Christine, Schmeitzner, Mike, Naser, Gerhard (red.), Braune Karrieren. Dresdner Täter und Akteure im Nationalsozialismus, Drezno 2012. Piper, Ernst, Alfred Rosenberg. Hitlers Chefideologe, Monachium 2005. Plöckinger, Othmar, Geschichte eines Buches: Adolf Hitlers „Mein Kampf” 1922–1945, Monachium 2006. Pohl, Dieter, Nationalsozialistische Judenverfolgung in Ostgalizien 1941–1944, Monachium 1997. Pucher, Siegfried K., „… in der Bewegung führend tätig”. Odilo Globocnik – Kämpfer für den „Anschluß”, Vollstrecker des Holocaust, Klagenfurt 1997. Reichardt, Sven, Nolzen, Armin, Faschismus in Italien und Deutschland, Getynga 2005. Ribbentrop, Joachim von, Zwischen London und Moskau. Erinnerungen und letzte Aufzeichnungen, pod red. Annelies von Ribbentrop, Leoni 1953. Riesenberger, Dieter, Das Deutsche Rote Kreuz. Eine Geschichte 1864–1990, Paderborn 2002.

Rösch, Mathias, Die Münchner NSDAP 1925–1933. Eine Untersuchung zur inneren Struktur der NSDAP in der Weimarer Republik, Monachium 2002 (praca doktorska). Rose-Oertel, Oda, „Sagt Ihnen der Name Himmler etwas?”, trzyczęściowa rozmowa z Gerhardem von der Ahé w „Lübecker Nachrichten” z 10–13.3.2002. Roth, Claudia, Parteikreis und Kreisleiter der NSDAP, Monachium 1997. Rothländer, Christiane, Die Anfänge der Wiener SS, Wiedeń 2012. Schenk, Dieter, Hans Frank: Kronjurist und Generalgouverneur, Frankfurt nad Menem 2008 [wyd. pol.: Hans Frank: biografia generalnego gubernatora, Kraków 2009]. Schieder, Wolfgang, Faschistische Diktaturen. Studien zu Italien und Deutschland, Getynga 2008. Schloß Reichersbeuern. Geschichte und Rundgang in Bildern. 50 Jahre Landerziehungsheim Reichersbeuern Max-Rill-Schule 1938–1988, Reichersbeuern 1988. Schmeling, Anke, Josias Erbprinz zu Waldeck und Pyrmont, Kassel 1993. Schmitz, Peter, Die Artamanen. Landarbeit und Siedlung bündischer Jugend in Deutschland 1924–1935, Bad Neustadt an der Saale 1985. Schmitz-Köster, Dorothee, Kind L 364. Eine Lebensborn-Familiengeschichte, Berlin 2007. Eadem, Deutsche Muter bist du bereit… Der Lebensborn und seine Kinder, Berlin 2010. Schröm, Oliver, Röpke, Andrea, Stille Hilfe für braune Kameraden. Das geheime Netzwerk der Alt- und Neonazis. Ein Inside-Report, Berlin 2001. Schulte, Jan Erik, Zwangsarbeit und Vernichtung: Das Wirtschaftsimperium der SS. Oswald Pohl und das SS-Wirtschafts-Verwaltungshauptamt 1933–1945, Paderborn 2001. Ibid (red.), Die SS, Himmler und die Wewelsburg, Paderborn 2009. Schwarz, Gudrun, Eine pani an seiner Seite. Ehefrauen in der „SSSippengemeinschaft”, Hamburg 1997. Seidl, Daniella, Zwischen Himmel und Hölle. Das Kommando „Plantage” des Konzentrationslagers Dachau, cykl Dachauer Diskurse, Monachium 2007. Sigmund, Anna Maria, Kobiety nazistów, t. 1–2, Warszawa 2002–2003. Smelser, Ronald, Syring, Enrico (red.), Die Militärelite des Dritten Reiches. 27 biographische Skizzen, Berlin 1997. Idem (red.), Die SS: Elite unter dem Totenkopf, 2000. Smith, Bradley F., Heinrich Himmler 1900–1926. Sein Weg in den deutschen Faschismus, Monachium 1979. Stockhorst, Erich, 5000 Köpfe – Wer war was im Dritten Reich, Kilonia 2000. Tálos, Emmerich i in. (red.), NS-panschaft in Österreich. Ein Handbuch, Wiedeń

2002. Theweleit, Klaus, Männerphantasien, t. 1–2, Reinbek 1980. Trevor-Roper, H.R., The Bormann Letters, Londyn 1954. Ueberschär, Gerd R. (red.), Hitlers militärische Elite, t. 2: Von Kriegsbeginn bis zum Weltkriegsende, Darmstadt 1998. Ullrich, Volker, Die nervöse Gromach 1871–1918. Aufstieg und Untergang des deutschen Kaiserreichs, Frankfurt nad Menem 1997. Vogel, Klaus (red.), Das deutsche Hygiene-Museum Dresden 1911–1990, Drezno 2003. Wagner, Andreas, Mutschmann gegen von Killinger, Beucha 2001. Wasser, Bruno, Himmlers Raumplanung im Osten. Der Generalplan Ost in Polen 1940–1944, Bazylea 1993. Wegener, Franz, Heinrich Himmler. Deutscher Spiritismus, französischer Okkultismus und der Reichsführer SS, Gladbeck 2004. Wegner, Bernd, Zwei Wege nach Moskau. Vom Hitler-Stalin-Pakt bis zum „Unternehmen Barbarossa”, Monachium–Zurych 1991. Idem, Hitlers Politische Soldaten: Die Waffen-SS 1933–1945. Leitbild, Struktur und Funktion einer nationalsozialistischen Elite, Paderborn 2010 (1982). Westemeier, Jens, Himmlers Krieger. Joachim Peiper und die Waffen-SS in Krieg und Nachkriegszeit, Paderborn 2013. Wette, Wolfram, Schule der Gewalt. Militarismus in Deutschland 1871–1945, Berlin 2005. Wicke, Markus, SS und Deutsches Rotes Kreuz: Das Präsidium des DRK im nationalsozialistischen panschaftssystem 1937–1945, Poczdam 2002. Wildt, Michael, Generation des Unbedingten. Das Führungskorps des Reichssicherheitshauptamtes, Hamburg 2003 (2002). Idem, Volksgemeinschaft als Selbstermächtigung: Gewalt gegen Juden in der deutschen Provinz 1919–1939, Hamburg 2007. Idem, Kreutzmüller, Christoph (red.), Berlin 1933–1945. Stadt und Gesellschaft im Nationalsozialismus, Monachium 2013. Wörmann, Heinrich-Wilhelm, Widerstand in Berlin-​Charlottenburg 1933–45, w cyklu Widerstand in Berlin von 1933 bis 1945, red. Instytut Pamięci Niemieckiego Ruchu Oporu, zeszyt 5, Berlin 1991 (Kurt von der Ahé). Zámečník, Stanislav, Das war Dachau, Frankfurt nad Menem 2010 (2002). Zelle, Karl-Günter, Hitlers zweifelnde Elite: Goebbels, Göring, Himmler, Speer, Paderborn 2010. Ziehe, Irene, Hans Hahne (1875–1935), sein Leben und Wirken. Biographie eines völkischen Wissenschaftlers. Landesmuseum für Vorgeschichte, Halle an der Saale 1996 (praca doktorska).

Czasopisma „Il Giornale del Mattino Germanische Gemeinschaft”, pod red. Franza Riedwega, Berlin/Lipsk, roczniki 1 [1941] – 2 [1942]. „SS-Leithefte”, pod red. Reichsführera SS, Wydział Szkolenia SS. „Völkischer Beobachter”. Artykuły Angress, Werner T., Smith, Bradley F., Diaries of Heinrich Himmler’s Early Years, w: „The Journal of Modern History”, t. 31, nr 3 (1959), s. 206–224. Angrick, Andrej, Die Einsatzgruppe D, w: Klein, Einsatzgruppen, s. 88–110. Brauckmann, Stefan, Artamanen als völkisch-nationalistische Gruppierung innerhalb der deutschen Jugendbewegung 1924–1935, w: „Jahrbuch des Archivs der deutschen Jugendbewegung”, NF t. 2/05, Schwalbach 2006, s. 176–196. Breitman, Richard, Aronson, Shlomo, Eine unbekannte Himmler-Rede vom Januar 1943, w: „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte” 38 (1990), s. 337–348. Brüggemann, Karsten, Max Erwin von Scheubner-Richter (1884–1923), der »Führer des Führers«?, w: Garleff, Michael (red.), Deutschbalten, Weimarer Republik und Drittes Reich, t. 1, Kolonia 2001, s. 119–146. Buchheim, Hans, Die SS – Das panschaftsinstrument, w: tenże, Broszat, Martin, Jacobsen, Hans-Adolf, Krausnick, Helmut, Anatomie des SS-Staates, Monachium 1994 (1965), s. 13–212. Fest, Joachim C., Die andere Utopie. Eine Studie über Heinrich Himmler, w: tenże, Fremdheit und Nähe. Von der Gegenwart des Gewesenen, Berlin 1998, s. 108–129. Hallgarten, George W.F., Mein Mitschüler Heinrich Himmler, w: „Germania Judaica” 1960/61, nr 2. Himmler, Heinrich, Denkschrft über die Behandlung der Fremdvölkischen im Osten, w: „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte”, zeszyt 2 (1957), s. 194–198. Himmler, Katrin, »Herrenmenschenpaare«. Zwischen nationalsozialistischem Elitebewusstsein und rassenideologischer (Selbst-)Verpflichtung, w: Krauss, Marita (red.), „Sie waren dabei. Dachauer Symposien zur Zeitgeschichte”, t. 8, Getynga 2008, s. 62–79. Kater, Michael H., Die Artamanen – Völkische Jugend in der Weimarer Republik, w: „Historische Zeitschrift”, t. 213 (1971), s. 577–638. Kinder, Elisabeth, Der Persönliche Stab Reichsführer-SS. Geschichte, Aufgaben und Überlieferung, w: Boberach, Heinz, Booms, Hans (red.), Aus der Arbeit des Bundesarchivs, Boppard am Rhein 1977, s. 379–397. Krausnick, Helmut, Himmler über seinen Besuch bei Mussolini, w: „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte” 4 (1956), s. 423–426. Lehnstaedt, Stephan, Das Reichsministerium des Innern unter Heinrich Himmler

1943–1945, w: „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte” 54 (2006), s. 639–672. Mathäus, Jürgen, »Es war sehr nett«. Auszüge aus dem Tagebuch der Margarete Himmler, 1937–1945, w: „WerkstattGeschichte” 25 (2000), s. 75–93. Plöckinger, Othmar, Heinrich Himmlers Privatexemplar von Mein Kampf als zeitgeschichtliche Quelle, w: „Zeitschrift für Religions- und Geistesgeschichte” 61 (2009), zeszyt 2, s. 171–178. Schalm, Sabine, Unterfahlheim: Eine Fischzuchtanlage der SS als Dachauer KZAußenlager im 2. Weltkrieg, w: „Mitteilungen des Dokumentationszentrums Oberer Kuhberg Ulm e. V. KZ-Gedenkstätte”, zeszyt 40 (listopad 2003), s. 6 i dalsze. Wildt, Michael, Himmlers Terminkalender aus dem Jahr 1937, w: „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte” 4 (2004), s. 671–691. Wittler, Christina, Leben im Verborgenen. Die Witwe des »Reichsführers SS« Heinrich Himmler Margarete Himmler (1893–1967), w: Sunderbrink, Bärbel (red.), Frauen in der Bielefelder Geschichte, Bielefeld 2010, s. 193–203. Zondergeld, Gjalt R., »Nach Westen wollen wir fahren!« Die Zeitschrift »Westland« als Treff unkt der »Westraumforscher«, w: Dietz, B., Gabel, H., Tiedau, U. (red.), Griff nach dem Westen, Münster 2003, s. 655–671. zur Nieden, Susanne, Banalitäten aus dem Schlafzimmer der Macht. Zu den Tagebuchaufzeichnungen von Margarete Himmler, w: „WerkstattGeschichte” 25 (2000), s. 94–100. Źródła internetowe Książki adresowe Berlina 1920–43 w Centralnej Bibliotece w Berlinie: adressbuch.zlb.de Przemówienie Reichsführera SS podczas spotkania gruppenführerów SS w Poznaniu 4 października 1943, w: 1000 Schlüsseldokumente zur Deutschen Geschichte im 20. Jahrhundert. Nagranie Deutsches Rundfunkarchiv, Wiesbaden 2006, jak i jego zapis: www.1000dokumente.de Austriacki leksykon biograficzny 1815–1950, pod red. Austriackiej Akademii Nauk, wydanie online: www.biographien.ac.at Protokół z konferencji w Wannsee: www.ghwk.de/fileadmin/user_upload/pdfwannsee/dokumente/protokoll-januar1942_barrierefrei.pdf Miasto Monachium (red.), Kultur-GeschichtsPfad 3, Maxvorstadt, Monachium 2003: www.muenchen.de/kgp www.deutsche-biographie.de www.lexikon-der-wehrmacht.de www.reichstag-​abgeordnetendatenbank.de www.ushmm.org www.yadvashem.org

www.zweiter-weltkrieg-lexikon.de

Skróty A.A. Auswärtiges Amt – Urząd (Ministerstwo) Spraw Zagranicznych Abtlg. Abteilung – wydział a.D. außer Dienst – poza służbą B. Berlin – Berlin BA-B Bundesarchiv – Archiwum Federalne Abt. Berlin-Lichterfelde wydział Berlin-Lichterfelde BA-K Bundesarchiv – Archiwum Federalne Abt. Koblenz wydział Koblencja BDC Berlin Document Center – Berlin Document Center BDM Bund Deutscher Mädel – Związek Dziewcząt Niemieckich DAP Deutsche Arbeiterpartei – Niemiecka Partia Robotników (spätere NSDAP) (późniejsza NSDAP) d. R./d. Res. der Reserve – rezerwy DRK Deutsches Rotes Kreuz – Niemiecki Czerwony Krzyż dt. deutsch – niemiecki Ex. Express – ekspres, list ekspresowy FHQ Führerhauptquartier – Kwatera Główna Führera Gaul. Gauleiter – gauleiter z domu geborene – rodzony GG Generalgouvernement – Generalne Gubernatorstwo gg. gegen – przeciwko Gen.-Lt. Generalleutnant – Generalleutnant Gestapo Geheime Staatspolizei – Tajna Policja Państwowa HIAG Hilfsgemeinschaft auf Gegenseitigkeit der Angehörigen der ehemaligen Waffen-SS – Stowarzyszenie Samopomocy Byłych Członków Waffen-SS HJ Hitlerjugend – Hitlerjugend HSSPF Höherer SS- und Polizei​führer – Wyższy Dowódca SS i Policji Kptln. Kapitänleutnant k. v. kriegsverwendungsfähig – zdolny do służby wojskowej KVK Kriegsverdienstkreuz – Krzyż Zasługi Wojennej KZ/KL Konzentrationslager – obóz koncentracyjny LAH Leibstandarte Adolf Hitler – Gwardia Przyboczna Adolfa Hitlera MdR Mitglied des Reichstags – poseł do Reichstagu Min. Dir. Ministerialdirektor – dyrektor ministerialny Min. Dirig. Ministerialdirigent – dyrektor w ministerstwie Min. Rat Ministerialrat – radca ministerialny mon. monatlich – miesięcznie Napola/NPEA Nationalpolitische Erziehungsanstalten – Narodowopolityczny Zakład Wychowawczy NARA US National Archives and Records Administration, Washington D. C. – Archiwa Narodowe Stanów Zjednoczonych, Waszyngton

N-GA Nachlass Gerhard von der Ahé – spuścizna po Gerhardzie von der Ahé NS Nationalsozialismus – narodowy socjalizm NSB Nationaal-Socialistische Beweging in Nederland – Narodowosocjalistyczny Ruch Holenderski NSDAP Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei – Narodowosocjalistyczna Partia Robotników NS-F Nationalsozialistische Frauenschaft – Narodowosocjalistyczny Związek Kobiet NSKK Nationalsozialistisches Kraftfahrerkorps – Narodowosocjalistyczny Korpus Motorowy NSV Nationalsozialistische Volkswohlfahrt – Narodowosocjalistyczna Ludowa Opieka Społeczna Ober[st]lt. Ober[st]leutnant – podpułkownik Orpo Ordnungspolizei – Policja Porządkowa OSAF Oberster SA-Führer – Najwyższy Dowódca SA Pers. Stab Persönlicher Stab RF-SS Reichsführer-SS – Sztab Osobisty Reichsführera SS RAD Reichsarbeitsdienst – Służba Pracy Rzeszy RÄK Reichsärztekammer – Izba Lekarska Rzeszy Reg. Regiment – pułk RF-SS Reichsführer-SS – Reichsführer SS RKF Reichskommissar für die Festigung deutschen Volkstums – komisarz Rzeszy ds. umacniania niemczyzny REM Reichserziehungsministerium – Ministerstwo Wychowania Rzeszy RM Reichsmark – marka RSHA Reichssicherheitshauptamt – Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy RuSHA Rasse- und Siedlungshauptamt – Główny Urząd Rasy i Osadnictwa SS SA Sturmabteilung – Oddział Szturmowy (SA-Brif. etc. siehe SS-Brif. etc.) – (Brif. SA etc. patrz Brif. SS etc.) SD Sicherheitsdienst – Służba Bezpieczeństwa Sipo Sicherheitspolizei – Policja Bezpieczeństwa SS Schutzstaffel der NSDAP – Sztafeta Ochronna NSDAP SS-Brif. SS-Brigadeführer – brigadeführer SS SS-Gruf. SS-Gruppenführer – gruppenführer SS SS-HA SS-Hauptamt – Główny Urząd SS SS-Hptstuf. SS-Hauptsturmführer – hauptsturmführer SS SS-Oa. SS-Oberabschnitt – Nadokręg SS SS-Oberf. SS-Oberführer – oberführer SS SS-Oberstgruf. SS-Oberstgruppenführer – oberstgruppenführer SS SS-Ogruf. SS-Obergruppenführer – obergruppenführer SS SS[O]Stubaf SS-[Ober]Sturmbannführer – sturmbannführer SS SS-Ostuf. SS-Obersturmführer – obersturmführer SS SS-Scharf. SS-Scharführer – scharführer SS SS-Staf. SS-Standartenführer – standartenführer SS SS-Ustuf. SS-Untersturmführer – untersturmführer SS SSO-Akte SS-Officer-Akte im BDC – akta oficerów SS w BDC stellv./stv. stellvertretend – zastępca T4 Krankenmorde (Euthanasiestelle Tiergartenstraße 4) TG Tagebuch Gudrun Himmler – Dziennik Gudrun Himmler TK Taschenkalender – Kalendarz kieszonkowy TM Tagebuch Marga Himmler – Dziennik Margi Himmler USHMM United States Holocaust Memorial Museum VB „Völkischer Beobachter” verh. verheiratet – zamężna/żonaty verw. verwitwet – wdowa Vomi SS-Hauptamt Volksdeutsche Mittelstelle – Główny Urząd Kolonizacyjny dla Niemców Etnicznych

WK Weltkrieg – w.ś., wojna światowa WVHA SS-Wirtschaftsverwaltungshauptamt – Główny Urząd Gospodarczo-Administracyjny SS

Słownik osób Ahé, Anna von der, z domu Knaack ur. 15.2.1899 w Neukalen (Meklemburgia), zm. 1945/46 w Sachsenhausen, 1921 małżeństwo z robotnikiem Kurtem von der Ahé (1897–1933), matka Horsta (ur. 1924) i Gerharda (ur. 1928). Jej mąż (w NSDAP i SS od 1931) zginął 19.2.1933 w czasie ulicznej potyczki z komunistami w Berlinie. Od 1940 w NSDAP, w 1945 osadzona z nieznanych powodów w obozie specjalnym w Sachsenhausen, w 1956 uznana za zmarłą. Ahé, Horst Kurt von der ur. 28.4.1924 w Berlinie, zm. (poległ) 24.1.1943 pod Iłowajskiem (Ukraina), mechanik precyzyjny, Sturmmann SS, starszy brat Gerharda. Albers, pani z pochodzenia Angielka, dawała lekcje angielskiego początkowo Mardze, potem również Gudrun, od 1942 roku pomieszkiwała w Gmund. Attolico, Bernardo ur. 17.1.1880 w Canneto di Bari, zm. 9.2.1942 w Rzymie, 1935–39 włoski ambasador w Berlinie, następca Vittorio Cerrutisa. Wraz z żoną zaprzyjaźnieni z Himmlerami. Odwołany ze stanowiska w 1940 roku z powodu braku wyraźnej postawy proniemieckiej. Jego następcą został Dino Alfieri. Aumeier, Georg ur. 14.11.1895 w Amberg (Górny Palatynat), kupiec, adiutant Himmlera przed 1933. Uczestnictwo w I w.ś. Od 1922/26 w NSDAP, od 1928 w SS. 1922–26 dowódca SA w Monachium. 1928/29 księgowy, od 1929 w Reichsführung SS. Od 1930 adiutant Reichsführera SS, reichsgeschäftsführer SS. 1935–39 komendant miejscowy obozu szkoleniowego SS w Dachau, później dowódca Nadokręgu SS „Południe”. Od 1934 oberstgruppenführer SS, w 1934 małżeństwo z Lianą Schickendantz, troje dzieci. Podczas II w.ś. opiekun SS w szpitalu polowym SS w Hohenlychen.

Bach-Zelewski, Erich von dem ur. 1.3.1899 w Lauenburgu, zm. 8.3.1972 w Monachium, obergruppenführer SS i generał policji. Udział w I w.ś., podporucznik, korpus ochotniczy, później robotnik dniówkowy. Od 1930 w NSDAP, od 1931 w SS, 1932 wybrany do Reichstagu. Od 1934 dowódca SS w Prusach Wschodnich, od 1936 Nadokręgu SS Południowy Wschód (Śląsk). W 1938 Wyższy Dowódca SS i Policji tamże, w 1941 Wyższy Dowódca SS i Policji Rosja-Środek, dowódca Grupy Operacyjnej B. 1943 pełnomocnik Reichsführera SS ds. „zwalczania band” (mordowanie partyzantów i Żydów). W sierpniu 1944 bierze udział w pacyfikacji Powstania Warszawskiego. Pod koniec 1944 szef sztabu dowódcy Armii Rezerwowej. W czasie procesów norymberskich świadek koronny oskarżenia, internowany do 1950. W 1961 skazany na cztery lata i dziesięć miesięcy pozbawienia wolności za udział w zabójstwach członków SA w 1934. W 1962 skazany na dożywocie za udział w zabójstwie trzech komunistów w 1933. Bach-Zelewski, Ruth von dem, z domu Apfeld ur. 22.8.1901 w Neisse (Nysa), żona Ericha von dem Bach-Zelewskiego, sześcioro dzieci, ojcem chrzestnym najmłodszego z synów (ur. 1940) był Himmler. Bastians, Hans ur. 2.11.1894, zm. (wypadek) 14.6.1940 w Brûly-de-Pesche, obersturmführer SS, kierowca Himmlerów aż do wypadku w Kwaterze Głównej Führera: postrzelił się śmiertelnie podczas czyszczenia pistoletu. Baumert, Paul ur. 20.5.1904 we Wrocławiu, zm. 5.3.1961 w Monachium, kupiec, 1934 pomocnik w Sztabie Osobistym Reichsführera SS, 1937 dowódca SS. 1938 adiutant Reichsführera SS, 1942 dowódca Sztabu Osobistego, 1945 brigadeführer SS, żonaty, troje dzieci. Berkelmann, Gabriele, z domu von Wolffersdorf żona Theodora Berkelmanna, latem 1932 wspólnie z Margą i Gudrun mieszkała w Unterwössen i Marquartstein (Chiemgau). Berkelmann, Theodor ur. 17.4.1894 Le Ban-St.-Martin (Lotaryngia), zm. (guz mózgu) 27.12.1943 w Poznaniu,

udział w I w.ś., wolny korpus, 1920–31 nauczyciel wychowania fizycznego, górnik, kupiec, farmer w Kanadzie, 1929 NSDAP, 1931 SS. Naczelne Dowództwo SA, wykładowca Reichsführerschule SA (szkoła dowódców SA) w Monachium, 1932 ponownie SS, do kwietnia 1936 adiutant Himmlera, 1932/33 dowódca sztabu Grupy SS „Północ” (Altona), następnie dowódca SS w kilku innych miejscach. 1936 wybrany do Reichstagu, 1942 obergruppenführer SS. 1940 Wyższy Dowódca SS i Policji w Westmark, szef administracji cywilnej w Lotaryngii, 1943 – w Kraju Warty. Blösl, Hans właściciel zajazdu „Daxenberg” w Chiemgau, w którym Himmlerowie przebywali w sierpniu 1932 roku na urlopie, a w październiku 1943 roku z powodu błonicy w Gmund. Według Dziennika Gudrun wcześnie wstąpił do NSDAP. Bocchini, Arturo ur. 12.2.1880 w San Giorgio, zm. 20.11.1940 w Rzymie, szef włoskiej policji. 1926–40 szef policji faszystowskiej i tajnej policji. W jego pogrzebie uczestniczyli Himmler i Heydrich. Boden, Berta siostra Margi, zamężna. Boden, Edith (Edit) żona Franza Bodena; w czasie wojny mieszkała z dwojgiem dzieci w „Haus Erika” – domu gościnnym Himmlerów. Boden, Elfriede, z domu Popp matka Margi, pierwsza żona Hansa Bodena. Boden, Franz mąż Edith, niejasne pokrewieństwo z Margą. Boden, Grete druga żona Hansa Bodena. Boden, Hans ur. 12.12.1863 w Pyritz (Pyrzyce), zm. 15.8.1939 w Blandikow (Brandenburgia), ojciec Margi, emeryt. Wcześniej właściciel majątku w Goncarzewie pod Bydgoszczą,

pierwsze małżeństwo z Elfriede (z domu Popp), sześcioro dzieci, najstarszy syn poległ podczas I w.ś. Drugie małżeństwo z Grete Boden. Świadek podczas ślubu Margi i Heinricha Himmlerów. 1930 NSDAP. Do 1932 mieszkał w Berlinie i podberlińskim Röntgental, następnie w kilku innych miejscach, ostatnie – Blandikow (powiat Ostprignitz). Boden, Helmut młodszy brat Margi, referendarz (prawnik?). Świadek na ślubie Margi i Heinricha Himmlerów. Boden, Lydia ur. 18.6.1899 w Goncarzewie, najmłodsza siostra Margi, krawcowa, panna, 1932 NSDAP. Początkowo mieszkała w Berlinie i Röntgental, od 1932 w Monachium. 1934–45 w Gmund („Haus Lindenfycht”). W 1945 internowana, od 1955 wspólnie z Margą w Bielefeld. Boden, Martha siostra Margi Bouhler, Helene, z domu Mayer ur. 20.4.1912 w Lauingen, 1934 żona Philippa Bouhlera, 1933 NSDAP. Znajoma Margi z Monachium i Berlina. Bouhler, Philipp ur. 11.9.1899 w Monachium, zm. (samobójstwo) 19.5.1945 w obozie Dachau, polityk i pełnomocnik Hitlera ds. programu eutanazji. Korpus Kadetów, udział w I w.ś., 1919 Niemiecki Ludowy Związek Obrony i Sprzeciwu, publicysta J.F. Lehmanns-Verlag, od 1921 współpracownik „Völkischer Beobachter”. 1922 NSDAP (legitymacja nr 12), 1925–34 reichsgeschäftsführer NSDAP, 1933 wybrany do Reichstagu. 1933 Reichsleiter NSDAP i gruppenführer SS. Jako pełnomocnik ds. programu eutanazji (akcja „T4”) odpowiedzialny za zamordowanie dziesiątek tysięcy upośledzonych i chorych. Brandt, dr Rudolf Hermann ur. 2.6.1909 we Frankfurcie nad Odrą, zm. (stracony) 2.6.1948 w Landsbergu, stenotypista i prawnik. 1932 NSDAP, 1933 SS, 1934 awans. 1933 Osobisty Sztab Reichsführera SS, 1934 szef adiutantury Reichsführera SS, 1935 małżeństwo z Annemarie Willeck (ur. 1914, 1933 stenotypistka w Gestapo/Głównym Urzędzie

Bezpieczeństwa Rzeszy), pięcioro (?) dzieci. 1936–45 osobisty doradca Himmlera i jego oficer łącznikowy w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Rzeszy, 1943 radca ministerialny tamże. 1944 standartenführer SS. Odpowiedzialny za wytypowanie i zamordowanie 86 Żydów, których szkielety przekazano anatomowi SS, Augustowi Hirtowi ze Strasburga. 20.8.1947, podczas Procesu Lekarzy w Norymberdze, skazany na karę śmierci. Brekenfeld, dr Friedrich Wilhelm ur. 13.9.1887 w Neubarmen, specjalista, docent w dziedzinie higieny. Udział w I w.ś., 1937 NSDAP. Od ok. 1941 główny dowódca generalny Niemieckiego Czerwonego Krzyża. Bruger, Ferdinand ur. 19.7.1889 we Frankfurcie nad Menem, germanista, pisarz. Udział w I w.ś., właściciel majątku ziemskiego w Geisenhausen pod Landshut. 1923 założyciel lokalnej grupy NSDAP tamże, od 1926 angażowany jako agitator wyborczy przez zastępcę gauleitera Dolnej Bawarii, Heinricha Himmlera. 1927 w redakcji „Völkischer Beobachter”. 1930 drugie małżeństwo, z Paulą Scheel. 1932 współpracownik narodowosocjalistycznego czasopisma „Illustrierter Beobachter”. Bezrobocie, pomoc ze strony Reichsführera SS, 1937 za sprawą protekcji Himmlera redaktor w „Münchner Illustrierte Presse”. 1943 opiekun rannych w szpitalu polowym SS w Tutzing. Bruns 12.5.1921. Standartenführer SS. Oldenburg. Burgstaller, Alois ur. 22.9.1871 w Holzkirchen, zm. 19.4.1945 w Gmund am Tegernsee, zegarmistrz, Kammersänger239, wypromowany przez Cosimę Wagner. 1896 pierwszy występ na festiwalu wagnerowskim w Bayreuth; występy na całym świecie, głównie w operach wagnerowskich. Od 1909 mieszkał z drugą żoną Emmą St. Quirin/Gmund am Tegernsee, 1934 sprzedał Himmlerowi „Haus Lindenfycht” za 65 tysięcy goldmarek. Darré, Richard Walther ur. 14.7.1895 w Buenos Aires, zm. 5.9.1953 w Monachium, przywódca Rolników Rzeszy. Udział w I w.ś., Szkoła Kolonialna Rzeszy, 1922 pierwsze małżeństwo, córka. 1925 dyplom agronoma, 1923–28 Stalowy Hełm. 1927

znajomość z Himmlerem w Związku Artamanów, 1930 NSDAP, 1931 SS. Doradca Hitlera w sprawach rolnictwa, autor kilku książek z nurtu Blut und Boden. 1931 drugie małżeństwo (z Margarete von Vietinghoff), córka. 1931–38 kierownik Głównego Urzędu Rasy i Osadnictwa SS. 1938 z powodu konfliktu z Himmlerem (osadnictwo na Wschodzie a osadnictwo na terenie Rzeszy) odwołany ze stanowiska. 1932 wybrany do Reichstagu, 1933 minister Rzeszy ds. żywności i rolnictwa, Przywódca Rolników Rzeszy, członek pruskiej Rady Państwa. W listopadzie 1933 Naczelnik Rzeszy, obergruppenführer SS. 1942 odwołanie z funkcji ministra. 14.4.1949 skazany w procesie ministrów na siedem lat pozbawienia wolności, 25.8.1950 zwolniony z więzienia w Landsbergu. Deininger, Johann ur. 9.4.1896 w Burtenbach (powiat Günzburg, rejencja Szwabia), zm. 2.7.1973 tamże, rolnik. Udział w I w.ś. Od 1921 burmistrz Burtenbach, pod koniec lat 20. w NSDAP i SS, okręgowy doradca ds. rolnictwa w Szwabii. 1931 zaproszony przez Himmlera do wystąpienia w Burtenbach w charakterze prelegenta. 1943 brigadeführer SS. 1932 wybrany do Reichstagu, 1934 członek Niemieckiej Rady Rolniczej. Dietl, Eduard ur. 21.7.1890 w Bad Aibling, zm. 23.6.1944 w Waldbach (Styria), 28.7.1942 generał pułkownik, dowódca oddziałów strzelców górskich w Norwegii i Alpach. Wykształcenie wojskowe, udział w I w.ś., korpus ochotniczy Eppa, 1920 Reichswehra i NSDAP, współtwórca monachijskiej SA. Udział w puczu Hitlera. Żonaty, czworo dzieci. 1942 generał pułkownik, 1942–44 głównodowodzący 20 Armii Górskiej w Norwegii. 1944 zginął w katastrofie lotniczej. Dietrich, Josef (Sepp) ur. 28.5.1892 w Hawangen (powiat Unterallgäu), zm. 21.4.1966 w Ludwigsburgu, rzeźnik, pracownik hotelowy, dowódca SS. Udział w I w.ś. 1920–23 wachmistrz bawarskiej policji krajowej. Korpus ochotniczy Oberland, pucz Hitlera. 1928 NSDAP i 1. jednostka SS w Monachium, 1929 standartenführer SS, 1930 wybrany do Reichstagu. Dowództwo Nadokręgu SS „Północ” (Hamburg). 1933 „osobisty strażnik Führera”, dowódca Batalionu Strażniczego SS Berlin (1934 Gwardia Przyboczna Adolfa Hitlera, niem. Leibstandarte SS Adolf Hitler, LAH). 30.6.1934 organizator aresztowań i egzekucji dowódców SA w Stadelheim (Monachium). Podczas II w.ś. dowódca 6 armii pancernej, odpowiedzialny za zbrodnie wojenne w Charkowie. 1942 drugie małżeństwo (z Ursulą Moninger), trzech synów, ojcem chrzestnym dwóch z nich był Himmler. 1944 ojciec chrzestny Dorothei Potthast. 1942 oberstgruppenführer SS,

1944/45 ofensywa w Ardenach, odpowiedzialny za masakrę jeńców w Malmedy. 1946 skazany na 25 lat pozbawienia wolności, w październiku 1955 zwolniony z więzienia w Landsbergu. W 1957 skazany za udział w morderstwach dowódców SA, 1958 zwolniony, działał w Stowarzyszeniu Samopomocy Byłych Członków Waffen-SS (niem. Hilfsgemeinschaft auf Gegenseitigkeit der Angehörigen der ehemaligen WaffenSS, HIAG). Na jego pogrzebie pojawiło się 7000 ludzi. Dollmann, dr Eugen ur. 21.8.1900 w Regensburgu, zm. 17.5.1985 w Monachium, ochotniczy udział w I w.ś., 1926 dr filozofii w Monachium. 1927–30 stypendysta we Włoszech, w tym czasie miał spotkać Himmlera w Rzymie. 1934 NSDAP, 1935 tłumacz i korespondent zagraniczny w Rzymie, 1935–37 kierownik miejscowego wydziału prasowego NSDAP/AO. Oficer łącznikowy Himmlera i Mussoliniego, 1937 sztab Dowództwa Młodzieży Kraju – Włochy. 1943 standartenführer SS, specjalny wysłannik SS we Włoszech. Dwinger, Edwin-Erich ur. 23.4.1898 w Kilonii, zm. 17.12.1981 w Gmund am Tegernsee, ochotniczy udział w I w.ś., 1915 w niewoli rosyjskiej. Od 1920 walczył w Białej Armii przeciwko bolszewikom. 1921 powrót do Niemiec, rolnik i pisarz w Allgäu. Liczne książki, 1941 korespondent wojenny w ZSRR, wyposażony przez Himmlera w rozległe pełnomocnictwa. Od 1942 wzmaga krytykę niemieckiej polityki zagranicznej, przez co popada w niełaskę partii, zakaz pisania, areszt domowy, nadzór przez Służbę Bezpieczeństwa. Eberstein, Karl Friedrich von ur. 14.1.1894 w Halle, zm. 1979 w Tegernsee, szkoła kadetów, udział w I w.ś. Stalowy Hełm, Notbund Halle240, pucz Kappa. Nauka bankowości, 1924 prywatny sekretarz dowódcy SA Wolfa von Helldorfa, 1925 NSDAP, 1929 SS, 1930–33 SA. 1927 małżeństwo z Helene Meimel-Scholer (ur. 1892), syn. 1930 zawodowy dowódca SS w Turyngii. Przedstawił Heydricha Himmlerowi (jego matka była matką chrzestną Heydricha). 1933 wybrany do Reichstagu, dowódca Nadokręgu SS „Środek”. 1936 Główny Dowódca SS i Policji „Południe”, obergruppenführer SS. 1936–42 szef policji w Monachium, 1939 plany ustąpienia z funkcji Głównego Dowódcy SS i Policji „Południe”, z powodu choroby serca, pozostaje jednak na stanowisku (zob. von Schade). 1942 kierownik Wydziału Policji w MSW Bawarii. Po 1945 zweryfikowany jako współpodążający, aż do przejścia na emeryturę pracował w kasynie Bad Wiessee (Tegernsee).

Ebner, dr Gregor ur. 24.6.1892 w Ichenhausen (Bawaria), zm. 22.3.1974 w Wolfratshausen, udział w I w.ś. jako pomocniczy lekarz polowy, korpus ochotniczy Eppa, związek studencki „Apollo”. 1920 awans, praktyka lekarska w Kirchseeon, małżeństwo z Marią Jedelhauser, trzy córki. 1930 NSDAP, 1931 SS, 1930 dowódca grupy lokalnej w Ichenhausen, zastępca naczelnika powiatowego. Przed 1933 mówca partyjny w powiecie Ebersberg, prelekcje na temat „spadku liczby urodzin”; przez pewien czas lekarz domowy Himmlera. 1931/32 w SS Sturm Monachium (Karl Wolff). 1936 Główny Urząd Rasy i Osadnictwa, ordynator ośrodka SS dla matek w Steinhöring. 1938 Sztab Osobisty Reichsführera SS, kierownictwo „stowarzyszenia SS Lebensborn”. 1939 oberführer SS, do 1945 szef Departamentu Zdrowia Lebensbornu. 1948 w procesie norymberskim przeciwko Głównemu Urzędowi Rasy i Osadnictwa skazany na krótką karę pozbawienia wolności za członkostwo w SS, następnie praktyka lekarska w Wolfratshausen. Ettel, Erwin ur. 1895 w Kolonii, zm. 1971 w Bad Bevensen, kadet morski, udział w I w.ś. 1930 przedsiębiorca w Kolumbii, NSDAP/AO. 1936 Ministerstwo Spraw Zagranicznych, radca legacyjny w Rzymie, 1937 SS, 1939 niemiecki wysłannik w Teheranie. 1943 występuje z dyplomacji. Służba, Waffen SS, 1944 hauptsturmführer SS rezerwy Waffen-SS, 1950–56 pod pseudonimem „Ernst Krüger” jako redaktor w „Die Zeit”. Fahrenkamp, pani żona Karla Fahrenkampa, zaprzyjaźniona z Margą Himmler. Z mężem i sześciorgiem dzieci mieszkała w Monachium, od 1943 w gospodarstwie eksperymentalnym SS w Pabenschwandt pod Salzburgiem. Fahrenkamp, dr Karl ur. 20.4.1889 w Akwizgranie, zm. (samobójstwo) 21.9.1945 w gospodarstwie Pabenschwandt, internista. 1913 awans, udział w I w.ś. jako starszy lekarz. 1920 specjalista medycyny wewnętrznej, prywatna praktyka w Monachium, kierownik instytutu lecznictwa biochemicznego. 1933–44 lekarz sztabowy Waffen-SS w obozie szkoleniowym SS w Dachau, kierownik „Wydziału F” w Sztabie Osobistym Reichsführera SS. Własny ogród badawczy w Dachau, eksperymenty z glikozydami, również na więźniach. Eksperymenty żywieniowe i hormonalne na więźniach w Dachau, doradzał Siegmundowi Rascherowi podczas jego śmiertelnych eksperymentów z podciśnieniem.

Produkcja kosmetyków dla SS w Dachau. Lekarz domowy Himmlerów, prywatnie z nimi zaprzyjaźniony. Udzielał Himmlerowi informacji o wynikach badań lekarskich funkcjonariuszy Sztabu Osobistego Reichsführera SS. Foedisch, pani Przyjaciółka Margi Himmler z lat młodości, pochodziła spod Bydgoszczy. Właścicielka majątku ziemskiego w Rogalinie. Foedisch, Werner Gustav Wilhelm ur. 13.12.1910 w Rogalinie, rolnik, volksdeutsch, syn pani Foedisch. 1939 SS-Heimwehr Danzig, 1940 kurs SS, 1940 scharführer SS w Głównym Urzędzie Rasy i Osadnictwa. 1942–44 Waffen SS. Luty 1943 Gebietslandwirt w Hegewaldzie. W marcu 1943 wraz ze swoim zwierzchnikiem untersturmführerem SS Karlem Sulkowskim postawiony przed sądem SS pod zarzutem „defraudacji żywności, zabronionego handlu wymiennego i nielegalnego uboju” w trakcie sprawowania pieczy nad volksdeutschami. Zagrożony karą dyscyplinarną z powodu „osłabienia zdolności bojowej wskutek podjętej próby samobójczej”. 1944 umorzenie postępowania z uwagi na „niewielką szkodliwość” czynu. Frank, Hans („Frank II”) ur. 23.5.1900 w Karlsruhe, zm. (stracony) 16.10.1946 w Norymberdze, prawnik, generalny gubernator w Polsce. 1919 prawo i ekonomia, korpus ochotniczy Eppa, stowarzyszenie Thule i DAP. 1923 NSDAP i SA, pucz Hitlera. 1925 małżeństwo z Marią Brigitte Herbst (1895–1959, sekretarka), pięcioro dzieci, rodzina mieszkała w majątku Schober nad Schliersee. 1926 egzamin państwowy, asystent Uniwersytetu Technicznego w Monachium, 1930 wybrany do Reichstagu. 1929–42 Reichsleiter urzędu prawnego Rzeszy NSDAP, przewodniczący Akademii Prawa Niemieckiego. 1939–45 generalny gubernator na okupowanych ziemiach Polski (GG). 1.10.1946 skazany na karę śmierci w norymberskim procesie zbrodniarzy wojennych. Frentz, Walter ur. 21.8.1907 w Heilbronn, zm. 6.7.2004 w Überlingen, kamerzysta i fotograf. 1933–36 kamerzysta Leni Riefenstahl, potem w świcie Hitlera, nagrywał materiały filmowe we wszystkich kwaterach głównych Führera. 1939–45 korespondent wojenny dla Deutsche Wochenschau. W sierpniu 1941 podróż z Himmlerem do Mińska, 15.8.41 obecny w czasie masowych rozstrzeliwań w pobliżu Mińska, następnie przyjęty do SS.

Friedrich, dr Traude Farmaceutka, kierownik laboratorium utworzonego w 1940 Naukowo-Badawczego Instytutu Roślin Leczniczych i Żywności w Dachau. Eksperymenty z uprawą roślin, żywnością i ziołolecznictwem. Gebhardt, prof. Karl ur. 23.11.1897 w Haag (Górna Bawaria), zm. (stracony) 2.6. 1948 w Landsbergu, chirurg, naczelny lekarz kliniczny przy Naczelnym Lekarzu SS. Szkolny znajomy Gebharda Himmlera w Landshut. 1919 studia medyczne w Monachium, Ochotniczy Korpus Oberland, pucz Hitlera. 1932 docent w Monachium, 1933 NSDAP, 1935 SS, 1933 główny lekarz sanatorium Hohenlychen niedaleko obozu koncentracyjnego Ravensbrück. Zmiana specjalizacji na chirurgię. Klinika, w czasie II w.ś. również szpital polowy Waffen-SS. 1940 konsultant Waffen- SS w dziedzinie chirurgii. 1942 eksperymenty ze zgorzelą gazową i transplantacjami na polskich więźniarkach w Ravensbrück. 1943 gruppenführer SS i osobisty lekarz Himmlera, w ostatnich dniach wojny prezes Niemieckiego Czerwonego Krzyża. Ojciec chrzestny Helge Potthast. 20.8.1947 skazany na karę śmierci w norymberskim procesie lekarzy. Globocnik, Odilo ur. 21.4.1904 w Trieście, zm. (samobójstwo) 31.5.1945 w Paternion (Karyntia), przedsiębiorca budowlany. 1931 austriacka NSDAP, 1934 SS. 1933 zastępca gauleitera w Wiedniu. 1938 sekretarz stanu, poseł do Reichstagu i gauleiter Wiednia. 1939 odwołany ze stanowiska, w Sztabie Osobistym Reichsführera SS. 1939 dowódca SS i policji w Lublinie. Od Himmlera otrzymał polecenie „ostatecznego rozwiązania” w Polsce (akcja „Reinhard”), odpowiadał za budowę obozów zagłady w Bełżcu, Sobiborze i Treblince. 1943 nadzór nad spółką „Przemysł Wschodni – Ostindustrie” powołaną z zadaniem rabunku żydowskiej własności i eksploatacji żydowskiej siły roboczej przed eksterminacją. 1943 Główny Dowódca SS i Policji na wybrzeżu adriatyckim. Göring, Ilse, z domu Borchardt ur. 28.4.1898 w Kilonii, kuzynka Hermanna Göringa, dwóch synów. W czasie II w.ś. pielęgniarka Niemieckiego Czerwonego Krzyża. Koleżanka Margi Himmler. 1933 NSDAP i NS-F241. 1940 w ramach działalności NCK podróż z Margą Himmler do Francji i Niemiec. 1943 drugie małżeństwo, z Rudolfem Dielsem (1900–1957) – prawnikiem, pierwszym szefem Gestapo w Berlinie, długoletnim zaufanym współpracownikiem Göringa. W późniejszym czasie Diels był kilkakrotnie aresztowany przez Gestapo.

Görlitzer, panna guwernantka, ok. 55 lat. Wielokrotnie z wizytą w Gmund, prywatne lekcje i pomoc w nauce dla Gudrun. Grawitz, prof. dr Ernst-Robert ur. 8.6.1899 w Berlinie, zm. (samobójstwo) 24.4.1945 w Poczdamie-Babelsbergu, naczelny lekarz SS i generał Waffen-SS. Udział w I w.ś., ochotniczy korpus, pucz Kappa, studia medyczne, 1925 dopuszczenie do wykonywania zawodu lekarza, 1926 małżeństwo z Ilse Taubert, 1929 lekarz specjalista chorób wewnętrznych, 1931 NSDAP, 1932 SS. 1935 szef wydziału sanitarnego w Głównym Urzędzie SS i naczelny lekarz SS. 1937 prezes Niemieckiego Czerwonego Krzyża. 1941 profesor honorowy Uniwersytetu w Grazu, obergruppenführer SS i Generalleutnant Waffen-SS. Eksperymenty medyczne na więźniach. 1945 popełnił samobójstwo razem z rodziną. Grawitz, Ilse, z domu Taubert ur. 8.2.1905 w Wesel, zm. (samobójstwo) 24.4.1945 w Poczdamie-Babelsbergu, córka burghauptmanna242 Wewelsburga i dowódcy SS Siegfrieda Tauberta oraz jego żony Arnoldine. 1926 małżeństwo z dr. Grawitzem, pięcioro dzieci. 1932 NSDAP i NSF. Popełniła samobójstwo razem z mężem i dziećmi w służbowej willi w Poczdamie-Babelsbergu (detonacja granatów ręcznych). Grynszpan, Herschel ur. 28.3.1921 w Hanowerze, data i miejsce śmierci nieznane, 1935 ukończył szkołę ludową w Hanowerze bez otrzymania świadectwa. Polski paszport (rodzice pochodzili z Polski, z zaboru rosyjskiego), 1936 nielegalnie przedostaje się do Paryża, w lipcu 1938 z powodu braku pozwolenia na pobyt zostaje wydalony z kraju, ukrywa się u jednego z wujów. 28.10.1938 15 tysięcy Żydów zostaje przymusowo deportowanych z Niemiec do Polski, w tym rodzice Grynszpana. W akcie desperacji i zemsty za los rodziców i swój własny 7 listopada śmiertelnie rani sekretarza ambasady Ernsta vom Ratha z ambasady Niemiec w Paryżu. 9 listopada dokonany przez Grynszpana zamach staje się propagandowym pretekstem do pogromu Żydów w całej Rzeszy Niemieckiej, tzw. nocy kryształowej. Aresztowanie, w lipcu 1940 deportowany przez reżim Vichy do Rzeszy, więziony w Berlinie i Sachsenhausen. Nie wiadomo, czy przeżył wojnę. Günther, Hans Friedrich Karl („Günther od ras”) ur. 16.2.1891 we Fryburgu Bryzgowijskim, zm. 25.9.1968 tamże, pisarz polityczny, zwolennik eutanazji. Udział w I w.ś. 1920 autor Ritter, Tod und

Teufel, 1922 Rassenkunde des deutschen Volkes. W okresie międzywojennym jeden z najbardziej poczytnych i kontrowersyjnych publicystów niemieckich. 1930 Katedra Wiedzy o Rasach Uniwersytetu w Jenie, 1932 NSDAP. 1935 profesor wiedzy o rasach Uniwersytetu Berlińskiego, 1940–45 profesor Uniwersytetu we Fryburgu. 1951 zweryfikowany jako współpodążający przechodzi proces denazyfikacyjny. Gulbransson, Olaf ur. 26.5.1873 w Christianii (ob. Oslo), zm. 18.9.1958 w Schererhof (Tegernsee), malarz, grafik i karykaturzysta, rysownik czasopisma satyrycznego „Simplicissimus”. 1929 obejmuje po Franzu von Stucku katedrę na monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych, od 1929 w Tegernsee. Bezkrytyczna postawa wobec reżimu narodowosocjalistycznego. 1943 z okazji 70. urodzin otrzymuje Medal Goethego w Dziedzinie Sztuki i Nauki. Gutensohn, dr Wilhelm ur. 21.1.1905 w Monachium, dentysta. 1921 Turn- und Sportabteilung (późn. SA), pucz Hitlera. 1924–28 studia. 1926 NSDAP, 1931/32 służba wywiadowcza SS, 1934 SS. 1930 małżeństwo z Carolą Oefele, syn (syn chrzestny Himmlera). 1938 naczelnik szkolenia Policji Porządkowej w Wiedniu, następnie Biuro Szkolenia Policji Porządkowej w Głównym Urzędzie SS. 1943 obersturmbannführer SS. Hahne, prof. Hans ur. 18.3.1875 w Piesdorf, zm. 2.2.1935 w Halle, lekarz, prehistoryk. 1921 prof. nadzw. w Halle, specjalista w dziedzinie badania mumii. Dyrektor Muzeum Prehistorii w Halle. 1933 rektor uniwersytetu w Halle. Lata 20. NSDAP, zastępca gaukulturwarta243 prowincji Halle-Merseburg. Prelekcje podczas szkoleń dowódców Związku Artamanów, naczelnik szkolenia w dziedzinie wiedzy o rasach w Głównym Urzędzie Rasy i Osadnictwa. Hallermann, dr August ur. 10.10.1896 w Hamm (Westfalia), radca rolny. Udział w I w.ś., agronom dyplomowany, inspektor hodowli zwierzęcej w Halle. 1928 NSDAP, okręgowy doradca w zakresie rolnictwa NSDAP. 1925 małżeństwo z Margą Lampe (ur. 1898, pielęgniarka, 1928 NSDAP), czworo dzieci. 1933 Generalny Inspektor Stanu Żywicieli Rzeszy, członek Rady Rolnej Rzeszy. 1934 SS, 1942 oberführer SS.

Hallermann, prof. Wilhelm ur. 14.3.1901 w Arnsbergu, zm. 28.3.1975 w Kilonii, lekarz sądowy, brat Augusta Hallermanna. 1935 docent i ordynator w Instytucie Medycyny Sądowej i Społecznej Uniwersytetu Berlińskiego, Narodowosocjalistyczny Związek Docentów, 1937 NSDAP. 1941–71 dyrektor Instytutu Medycyny Sądowej i Społecznej Uniwersytetu w Kilonii. Hammerl, Sebastian ur. 20.1.1894 w Todtenweis, policja kryminalna, Służba Bezpieczeństwa Rzeszy. Rolnik, udział w I w.ś. Wykształcenie policyjne, 1921–35 dyrekcja policji w Monachium, następnie Brunatny Dom. 1933 NSDAP, w czerwcu 1934 rozpoczyna służbę w komendanturze SS w Gmund. 1944 obersturmführer SS. Żonaty z Anną, z domu Hofbauer (ur. 1898), córka (zaprzyjaźniona z Gudrun Himmler). Hauschild, dr Bernhard chirurg i ginekolog. Współwłaściciel prywatnej kliniki w Berlinie-Schönebergu, znajomy Margi Siegroth. W 1928 odkupił jej udziały w klinice. 1935 przestaje pojawiać się w książce adresowej Berlina, prawdopodobnie wyemigrował. Hermann, Nora przyjaciółka i powiernica Margi Himmler w Niemieckim Czerwonym Krzyżu. Heydrich, Klaus ur. 17.6.1933, zm. 24.10.1943 w Jungfern-Breschan [Panenské Břežany], najstarszy syn Reinharda i Liny Heydrichów, syn chrzestny Himmlera. Heydrich, Lina, z domu von Osten ur. 14.6.1911 w Avendorf (na wyspie Fehmarn), zm. 14.8.1985 w Burg auf Fehmarn, grudzień 1931 małżeństwo z Reinhardem Heydrichem (1904–1942), czworo dzieci. 1931 NSDAP. Po zamachu na jej męża i jego śmierci 4.6.1942 ponownie zamieszkała w Jungfern-Breschan pod Pragą, zatrudniała żydowskich więźniów i robotników przymusowych. W kwietniu 1945 ucieka z dziećmi do Gmund. 1948 skazana przez czeski sąd na karę dożywotniego więzienia, 1949 w procesie denazyfikacyjnym zweryfikowana jako współpodążająca, 1951 uwolniona od zarzutów. Od 1956 otrzymuje emeryturę po mężu w pełnej wysokości (wdowa po „poległym w czasie wojny”), 1976 wydaje książkę Leben mit einem Kriegsverbrecher.

Himmler, Anna Maria, z domu Heyder ur. 19.1.1866 w Monachium, zm. 10.9.1941 w Monachium, matka Heinricha Himmlera i jego braci Gebharda oraz Ernsta. Córka monachijskiego przedsiębiorcy Aloisa Heydera i jego żony Anny. 1897 małżeństwo z Gebhardem Himmlerem (trzech synów). 1927 uczestniczy w wiecu z udziałem Hitlera w Monachium, 1933 NSDAP. Himmler, Ernst Hermann ur. 23.12.1905 w Monachium, zm. (zaginiony) początek maja 1945 w Berlinie, młodszy brat Heinricha Himmlera. 1924 matura, 1924–28 studia inżynierskie w Monachium (elektrotechnika), następnie elektroinżynier w Berlinie. 1931 NSDAP, 1933 SS, starszy inżynier w Rozgłośni Radiowej Rzeszy w Berlinie. 1933 małżeństwo z Paulą Melters, świadkiem na ich ślubie był Heinrich Himmler, czworo dzieci. H. Himmler był ojcem chrzestnym jego syna (ur. 1939). 1934 zastępca dyrektora technicznego oraz zastępca głównego inżyniera Rozgłośni Radiowej Rzeszy. 1939 sturmbannführer SS. 1942–45 główny inżynier i dyrektor techniczny Rozgłośni Radiowej Rzeszy. 1945 zaginiony podczas walk w Berlinie, 1955 uznany za zmarłego. Himmler, Gebhard Ludwig jun. ur. 29.7.1899 w Monachium, zm. 22.6.1982 w Monachium, starszy brat Heinricha Himmlera, inżynier. 1917 matura, wykształcenie oficerskie, udział w I w.ś., korpus ochotniczy Eppa. Studia w Monachium, 1921–24 zaręczony z Paulą Stölzle (daleką kuzynką Himmlerów). Pucz Hitlera, 1924 nauczyciel przedmiotów zawodowych, 1926 małżeństwo z Mathilde Wendler, siostrą swojego przyjaciela ze studiów, Richarda Wendlera, troje dzieci. 1933 NSDAP i SS. 1933 zastępca gauleitera Narodowosocjalistycznego Związku Nauczycieli, kierownik monachijskiego referatu Głównego Urzędu ds. Techniki. 1935–39 dyrektor Politechniki im. Oskara von Millera w Monachium. 1939 oficer podczas kampanii polskiej, grudzień 1939 kierownik Referatu ds. Inżynierskich w Ministerstwie Wychowania Rzeszy. 1944 standartenführer SS, 1944 dyrektor w Ministerstwie Wychowania Rzeszy. 1945–48 internowany, w procesie denazyfikacyjnym zweryfikowany jako „obciążony”. Od połowy lat 50. pracuje w Afgańskim Instytucie Kulturalnym w Monachium. Himmler, Gebhard sen. ur. 17.5.1865 w Lindau, zm. 29.10.1936 w Monachium, ojciec Heinricha Himmlera, nauczyciel w gimnazjum, uczy łaciny i starożytnej greki. Członek stowarzyszenia „Apollo”. 1893–97 guwerner księcia Heinricha von

Wittelsbacha (późniejszego ojca chrzestnego Heinricha Himmlera) w Monachium. 1897 małżeństwo z Anną Heyder, od 1897 nauczyciel gimnazjalny w Monachium i Passau, 1913–19 zastępca dyrektora szkoły w Landshut. 1919–22 dyrektor gimnazjum w Ingolstadt, 1922–30 dyrektor Gimnazjum Wittelsbachów w Monachium (aż do przejścia na emeryturę). 1932 wypożyczył od swojego syna Mein Kampf. 1933 NSDAP. 1936 pogrzeb państwowy, artykuł w „Völkischer Beobachter”. Himmler, Johanna, z domu Mildner ur. 20.9.1894 w Chemnitz, zm. 13.10.1972 w Nordhausen, polityk Komunistycznej Partii Niemiec, niespokrewniona z Himmlerem. Po ukończeniu szkoły średniej pracuje jako ekspedientka, 1917 Związek Spartakusa, 1919 KPD. 1927–31 w radzie miasta Chemnitz, 1930–33 wybrana do Reichstagu z okręgu wyborczego Chemnitz-Zwickau. Po pożarze Reichstagu w lutym 1933 kilkakrotnie aresztowana i zwalniania, po 20 lipca 1944 internowana w Ravensbrück aż do oswobodzenia obozu. Himmler, Mathilde (Hilde), z domu Wendler ur. 25.5.1899 w Neuburg am Inn, zm. 2.9.1986 w Monachium, żona Gebharda jun., siostra Richarda Wendlera. 1926 małżeństwo, troje dzieci, ojcem chrzestnym najmłodszej córki (ur. 1940) był Heinrich Himmler. 1932 NSDAP, 1935 ze względu na niski numer legitymacji partyjnej zrzeka się członkostwa na rzecz męża. Od 1943 mieszkała z dziećmi w Gmund, w domu gościnnym „Erika” w sąsiedztwie „Haus Lindenfycht”, po 1945 początkowo w Gmund, następnie w Monachium. Himmler, Paula (Gertrud), z domu Melters ur. 27.3.1905 w Dinslaken, zm. 24.11.1985 tamże, żona Ernsta, modystka. 1930 egzamin mistrzowski, od 1930 mieszkała w Berlinie, tam też poznała Ernsta Himmlera. 1933 małżeństwo, czworo dzieci, ojcem chrzestnym syna był Heinrich Himmler. Od 1943 mieszkała razem z dziećmi w Kraju Warty. 1945 z pomocą swojego szwagra Heinricha przez Horn k. Detmold i Hohenlychen ucieka do Timmendorf. Od 1947 ponownie mieszka w Dinslaken, 1948 po denazyfikacji ponownie zajmuje się kapelusznictwem. Höfl, Frieda, z domu Nässl („Friedl”) ur. 5.9.1886 w Steingaden, kuzynka Anny Himmler. 1913 małżeństwo z Hugo Höflem w Apfeldorf am Lech, córka (ur. 1919, zob. Klingshirn). 1930 NSDAP. W późniejszym czasie Höflowie mieszkają w Weilheim, Freising oraz Schongau.

Höfl, dr Hugo ur. 17.7.1886 w Monachium, mąż Friedy, własna praktyka lekarska w Apfeldorf, następnie w Weilheim, Freising i Issing. Uczestnictwo w I w.ś., lekarz sztabowy rezerwy. 1930 NSDAP, 1933 SS, 1935 SD. 1937 honorowy kierownik filii SD. Kwiecień 1941 obersturmbannführer SS. Ścisłe kontakty z Heinrichem Himmlerem i jego rodziną. Hofer, Franz ur. 27.11.1902 w Hofgastein (Austria), zm. 18.2.1975 w Mülheim an der Ruhr, kupiec, 1931 członek zakazanej austriackiej NSDAP, 1932 gauleiter Tyrolu. 1933 aresztowany, uwolniony z więzienia przez członków SA, 1935 obywatelstwo Niemiec. Po anszlusie 1938 ponownie gauleiter Tyrolu-Vorarlbergu, od 1940 namiestnik Rzeszy. 1944 zaproponował Hitlerowi budowę „twierdzy alpejskiej”. 1945–48 internowany, ucieka do Niemiec. 1949 zaocznie skazany w Austrii na karę śmierci, od 1949 przedsiębiorca w Mülheim, do 1954 żył pod fałszywym nazwiskiem. Hofmann, Frieda (Frida) krewna Margi, przypuszczalnie kuzynka. Wraz z mężem i trojgiem dzieci mieszkała początkowo w Pressig (powiat Kronach), następnie w Berlinie. W letnie wakacje bywali częstymi gośćmi w Gmund. Hofmeister, pani koleżanka i przyjaciółka Margi ze szpitala polowego. Hofmeister, Georg ur. 15.4.1892 w Pilberskofen (powiat Dingolfing), mąż pani Hofmeister. Pułkownik, generał major. Wykształcenie kadeckie, 16 Bawarski Pułk Piechoty. Udział w I w.ś., następnie wykształcenie oficerskie. Od 1941 jako podpułkownik Wehrmachtu dowodził 136 Pułkiem Strzelców Górskich 2 Dywizji Górskiej. 1942 ciężko ranny. 1944 zastępuje na stanowisku komendanta miejskiego Wielkiego Berlina Paula von Hase (aresztowanego i straconego po 20 lipca). Holfelder, Hans ur. 17.9.1900 w Wiedniu, zm. 1.1.1929 w Halle, zarządca majątku ziemskiego. Znajomość z Himmlerem jeszcze z czasów studiów w Monachium. 1924 Związek Artamanów, 1925 NSDAP. 1927 kanclerz związkowy Związku Artamanów, dąży do podporządkowania organizacji NSDAP. Administrator szeregu majątków ziemskich w Saksonii. Redaktor dodatku „Die Artamanenbewegung”

(„Ruch Artamanów”) w wydawanym przez Ernsta Jüngera czasopiśmie „Die Kommenden”. Pod koniec 1928 wypadek motocyklowy, krótko potem umiera w wyniku odniesionych obrażeń. Hommel, Conrad ur. 16.2.1883 w Mainz, zm. 11.11.1971 w Sielbeck, malarz narodowosocjalistyczny, wuj Alberta Speera. Studia na Akademii Sztuk Pięknych w Monachium, przedstawiciel monachijskiej secesji i późny impresjonista. Malował portrety Alberta Einsteina i Friedricha Eberta, później Goebbelsa, Göringa, Hitlera, Himmlera i innych. Hühnlein, Adolf ur. 12.9.1881 w Neustadt bei Coburg, zm. 18.6.1942 w Monachium, Reichsleiter i korpsführer NSKK (Nationalsozialistisches Kraftfahrkorps, pol. Narodowosocjalistyczny Korpus Motorowy). Akademia wojskowa, w czasie I w.ś. szef kompanii, oficer Sztabu Generalnego. Dowódca kompanii w korpusie ochotniczym Eppa, pucz Hitlera, więziony przez 6 miesięcy. 1925 kwatermistrz NSDAP i obergruppenführer SA. 1927 szef struktur motorowych SA. 1931 założenie NSKK. 1933 poseł do Reichstagu. 1934 po zamordowaniu Röhma korpsführer NSKK. 1936 generał major, 1940 podporządkowany Göringowi, podczas II w.ś. pełnomocnik ds. transportu motorowego gospodarki wojennej. Pod jego wodzą NSKK został przekształcony w paramilitarną organizację pomocniczą Wehrmachtu, zaangażowaną również w deportacje do obozów zagłady. Johst, Hanns ur. 8.7.1890 w Seerhausen (Saksonia), zm. 23.11.1978 w Ruhpolding (Bawaria), pisarz, funkcjonariusz literacki, „kronikarz” i „bard” SS. Ok. 1923 pierwsze spotkanie z Hitlerem w domu małżeństwa wydawców Bruckmannów, 1928 Związek Walki o Niemiecką Kulturę. 1932 NSDAP, 1933 kierownik artystyczny Teatru Państwowego w Berlinie, 1933 przewodniczący Niemieckiej Akademii Poezji, 1935 prezes Izby Piśmiennictwa Rzeszy, członek pruskiej Rady Państwa. 1942 gruppenführer SS. 1939/40 podróże z Himmlerem po „kolonii” (Polsce), których pokłosiem była książka Ruf des Reiches – Echo des Volkes! Eine Ostfahrt (Monachium 1940). 1949 zweryfikowany jako główny odpowiedzialny, 1951 jako obciążony. Johst, Johanna, z domu Feder (Hanne) ur. 1892 w Norymberdze, żona Hannsa Johsta od 1915, córka (ur. 1920). Johstowie mieszkali w Allmannshausen

(nad jeziorem Starnberger) i utrzymywali zażyłe kontakty z rodziną Himmlerów. Kalkreuth, pani i pan zatrudniony w Gmund, 1939 ogrodnik (wymieniony w Książce prezentów bożonarodzeniowych Margi). Karl, Josef (Sepp) ur. 1.3.1910 w Salzburgu, od 1913 mieszkał w Monachium, 1930–35 zajmował się piwowarstwem. 1933 NSDAP i SS. Styczeń 1935 pełnoetatowy pracownik pomocniczy w Głównym Urzędzie SS. 1937 dowódca sztabu Głównego Urzędu SS, naczelnik Wydziału Głównego. 1940 Waffen-SS, 1941 sturmbannführer SS, adiutant w Grupie Bojowej SS Jeckeln. 1943 małżeństwo z Edith Schäfer. Kersten, Felix ur. 30.9.1898 w Dorpacie [Tartu] (Estonia), zm. 16.4.1960 w Hamm, rolnik, zarządca majątku ziemskiego. Po rewolucji w Rosji obywatelstwo fińskie. Wykształcił się na masażystę pod nadzorem chińskiego lekarza, 1928 doradca ds. zdrowia holenderskiej rodziny królewskiej. 1934 powrót do Niemiec. 1937 małżeństwo z Irmgard Neuschäffer, ojcem chrzestnym jego syna (ur. 1943) był Heinrich Himmler. Od 1939 regularnie leczył cierpiącego na dolegliwości żołądkowe Himmlera (innymi jego pacjentami byli m.in. Hess i Ribbentrop). 1943 Szwecja, 1944/45 był pośrednikiem w negocjacjach pomiędzy Szwedzkim Czerwonym Krzyżem i Światowym Kongresem Żydów a Himmlerem w sprawie uwolnienia więźniów obozów koncentracyjnych. 1953 uzyskał obywatelstwo Szwecji. Killinger, Manfred baron von ur. 14.7.1886 majątek Lindigt (powiat Miśnia), zm. (samobójstwo) 2.9.1944 w Bukareszcie, szkoła kadetów (przerwana), marynarka wojenna, podczas I w.ś. kapitan w ochotniczym korpusie Brygada Marynarki Erhardt, szef kompanii szturmowej Killinger. Uczestnik pacyfikacji Bawarskiej Republiki Rad i spisku przeciwko Matthiasowi Erzbergerowi, zakończonego jego zamordowaniem. 1927 NSDAP, do 1933 dowódca SA w Dreźnie, 1932 inspektor SA, poseł do Reichstagu. 1933 premier Saksonii, po nocy długich noży urlopowany, 1935 zwolniony przez Hitlera. Następnie w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, 1936 konsul generalny w San Francisco, 1939 szef misji dyplomatycznej w Bratysławie, 1941–44 w Bukareszcie, odpowiedzialny za „kwestie żydowskie”.

Kiss, Edmund ur. 1886 w Kassel, zm. 1960, architekt i pisarz. Udział w I w.ś., w latach 20. ekspedycja do Tiwanaku (Boliwia). Autor licznych książek, zwolennik „teorii lodowej” Hannsa Hörbigera. 1938 Ahnenerbe. Hauptsturmführer SS. 1939 plan Ahnenerbe wspólnej z Kissem ekspedycji do Ameryki Południowej w celu zbadania nad jeziorem Titicaca pozostałości „lądowisk istot pozaziemskich”, które Kiss miał tam jakoby odkryć. Z powodu wybuchu wojny ekspedycja nie doszła do skutku. Klingshirn, Irmgard, z domu Höfl ur. 21.5.1919 w Apfeldorf am Lech, córka Hugo i Friedy Höfl, żona dr. Richarda Klingshirn (ur. 1910, 1937 NSDAP), syn (ur. 1941, jego ojcem chrzestnym był Heinrich Himmler). Koch, Erich ur. 19.6.1896 w Elberfeld (ob. dzielnica Wuppertalu), zm. 12.11.1986 w zakładzie karnym w Barczewie (Polska), gauleiter i nadprezydent Prus Wschodnich, służba na kolei, udział w I w.ś., korpus ochotniczy. 1922 NSDAP w Gau Zagłębie Ruhry, członek grupy Leo Schlagetera. Początkowo zwolennik Straßera, od 1925 znajomość z Himmlerem, żonaty. 1928 gauleiter Prus Wschodnich, w styczniu 1929 zaprosił tam Himmlera jako jednego z pierwszych mówców. 1933 poseł do Reichstagu i nadprezydent, 1938 obergruppenführer SA, listopad 1941 Komisarz Rzeszy na Ukrainie, z siedzibą w Równem. Uchodził za najskuteczniejszego i najbardziej bezwzględnego spośród wszystkich gauleiterów. 1959 skazany na karę śmierci w Warszawie, wyrok zamieniono na karę dożywotniego więzienia. Kolbe, Martchen przyjaciółka Margi w Berlinie. Krenzlin (Kränzlin), pani znajoma Margi i Gudrun z ich pobytów nad Morzem Bałtyckim, w czasie wojny mieszkała z synem w Gmund. Laur, pan funkcjonariusz komendantury SS w Gmund. Litzmann, Karl ur. 22.1.1850 w Neuglobsow (Meklemburgia), zm. 28.5.1936 tamże,

generał. W I w.ś. wsławił się dowodzeniem w bitwie łódzkiej (1914), zyskując przydomek „Lwa spod Brzezin”. 1.3.1930 NSDAP, 1932 poseł do Reichstagu. Po agresji na Polskę na jego cześć Łódź przemianowano na Litzmannstadt. Litzmann, Karl-Siegmund ur. 1.8.1893 w Minden, zm. sierpień 1945 w Kappeln (Holsztyn), oficer zawodowy i rolnik, syn generała. Korpus kadetów i szkoła wojskowa w Poczdamie. Udział w I w.ś., korpus ochotniczy, 1919 studia rolnicze w Halle. 1921 zarządca majątku Althof-Didlaken pod Insterburgiem (Prusy Wschodnie). 1925 małżeństwo z Tony Regling (ur. 1889), córka (ur. 1930). 1926–29 Stalowy Hełm, 1929 NSDAP i SA, rozbudowa struktur SA w Prusach Wschodnich, od 1930 utworzenie Rycerskiej SA. 1931 dowódca SA Ostland (Prusy Wschodnie i Gdańsk). 1932 pełnoetatowy dowódca SA. 1933 obergruppenführer SA i poseł do Reichstagu. 1939 naczelnik Głównego Urzędu SA ds. Nauki Jazdy Konnej i Kształcenia Kierowców. Latem 1941 udział w walkach na froncie białoruskim, 1941 Komisarz Generalny na Estonię. Loeper, Wilhelm („kapitan Loeper”) ur. 13.10.1883 w Schwerinie, zm. 23.10.1935 w Dessau, gauleiter. Oficer zawodowy, udział w I w.ś., jako dowódca korpusu ochotniczego brał udział w walkach w Zagłębiu Ruhry i krajach nadbałtyckich. 1920 oficer Reichswehry, 1923 nauczyciel w Szkole Pionierów w Monachium, tam poznaje Hitlera. Pucz Hitlera, wydalenie z Reichswehry. 1925 NSDAP. 1926 zastępca, 1928 gauleiter MagdeburgaAnhaltu. 1930 szef Biura Kadr NSDAP i poseł do Reichstagu. 1933 namiestnik Rzeszy w Brunszwiku i Anhalcie. 1934 gruppenführer SS. Lorenz, Werner ur. 2.10.1891 w Grünbergu (Pomorze), zm. 13.3.1974 w Hamburgu, rolnik, oficer. Udział w I w.ś., korpus ochotniczy Grenzschutz Ost (pol. Ochrona Granic Wschód). 1919 małżeństwo z Charlotte Ventzki, zarządca majątku Mariensee pod Gdańskiem. 1929 NSDAP, 1931 SS. 1933 wybrany do Reichstagu. 1937–45 szef Głównego Urzędu SS VoMi (Volksdeutsche Mittelstelle), 1936 obergruppenführer SS, generał Waffen-SS i policji. Organizator akcji przesiedleńczej ok. 900 000 volksdeutschów oraz związanych z nią wypędzeń i morderstw na osiadłej na swojej ziemi ludności. W norymberskim procesie przeciwko Głównemu Urzędowi Rasy i Osadnictwa w 1948 skazany na 20 lat pozbawienia wolności. Zwolniony w 1955. Lucas, Franz (Lukas)

ur. 12.12.1901 w Stahnsdorf, naczelnik Wydziału Motoryzacyjno-Technicznego przy Sztabie Osobistym Reichsführera SS i kierowca Himmlera. Jako korespondent wojenny SS okazjonalnie fotografował. 1944 sturmbannführer SS. Melters, Walter ur. 1.9.1913 w Dinslaken, zm. (poległ) 14.9.1941 pod Dniepropietrowskiem, najmłodszy brat Pauli Himmler, mistrz malarski. 1935 szkolenie SS w Monachium, 1937 NSDAP. 1940 oddział dyspozycyjny SS (późniejsza Dywizja Das Reich), działania w Holandii i Francji. 1940 wydział korespondentów wojennych SS. 1941 wraz z kompanią korespondentów wojennych udział w kampanii rosyjskiej, 4.9.1941 ciężko ranny pod Dniepropietrowskiem. Menke, Miens i Frida (Mieze) siostry z Obersiegersdorfu (Śląsk), Miens była przyjaciółką Margi. Mielsch, Max Hermann od 1927 dowódca związkowy Związku Artamanów, odpowiedzialny za urzędy okręgowe. 1929 następca Hansa Holfeldera jako kanclerz związkowy Artamanów (przewodniczący). Moulin Eckart, Karl Leon du ur. 11.1.1900 w Monachium, zm. 31.3.1991 w Oberviechtach, prawnik, polityk, dowódca SA. Udział w I w.ś., korpus ochotniczy Eppa, pucz Hitlera, znajomość z Himmlerem przynajmniej od 1924 (wpis w Dzienniku z 15.2.1924). Studia prawnicze, zakończone w 1927, zarządca majątku. 1930–32 szef Służby Wywiadu SA w Brunatnym Domu, 1933 brigadeführer SA, adiutant Röhma. Jako homoseksualista dyskryminowany, popada w niełaskę, 1934 przypadkiem unika śmierci podczas nocy długich noży. 1934–36 więziony w obozie koncentracyjnym Lichtenburg, następnie wycofuje się z życia publicznego. Oeynhausen, (Friedrich) Adolf baron von ur. 27.8.1877 w Holthausen bei Büren, zm. 7.6.1953 w Grevenburgu (Westfalia), urzędnik skarbowy. 1919–23 naczelnik Urzędu Skarbowego w Hildesheim. Stalowy Hełm, 1931 NSDAP. W styczniu 1933, w czasie „kampanii wyborczej przełomu w Lippe”, gości w swoim zamku w Grevenburgu Adolfa Hitlera ze świtą. Przy tej okazji proponuje Himmlerowi leżący nieopodal Wewelsberg na siedzibę szkoły przywódców Rzeszy SS. Żonaty z Juttą z domu Höpfner (ur. 1903), córka (ur. 1935)

była córką chrzestną Hitlera i Himmlera. 1933–43 prezydent rejencji Minden, 1941 brigadeführer SS. Oeynhausen, Carl baron von ur. 24.10.1880 w Grevenburgu, brat Adolfa, standartenführer SS, mieszkał w Grevenburgu z żoną i trzema synami. Oldenburg, wielka księżna Elizabeth von, z domu zu Mecklenburg-Schwerin ur. 10.8.1869 w Ludwigslust, zm. 3.9.1955 w Schaumburg-Lippe, żona wielkiego księcia Augusta von Oldenburg, matka Nikolausa (ur. 1897), Ingeborg Alix von Schaumburg-Lippe (ur. 1901) i Altburga zu Waldeck-Pyrmont (ur. 1903). W latach 1899–1902 liczne podróże ze swoim mężem, wydała dzienniki z podróży. Pod koniec życia osiadła w Schwerin. Syn Nikolaus ożenił się z Heleną, siostrą Waldecka. Ossietzky, Carl von ur. 3.10.1889 w Hamburgu, zm. 4.5.1938 w Berlinie, publicysta demokratyczny. 1913 małżeństwo z Maud Lichfield-Woods w Hamburgu, córka. Udział w I w.ś. 1919 przeprowadzka do Berlina, sekretarz generalny Niemieckiego Towarzystwa na rzecz Pokoju. Od 1920 pracuje w gazecie socjaldemokratycznej oraz w kilku innych pismach. Od 1927 redaktor naczelny „Die Weltbühne”, jeden z najważniejszych publicystów Republiki Weimarskiej. W swoich artykułach wstępnych krytykuje m.in. politykę partii politycznych i tajne wznowienie zbrojeń. 1931 skazany na 18 miesięcy pozbawienia wolności za „ujawnienie tajemnicy wojskowej”. 1932 zwolniony przed końcem odbywania kary, luty 1933 ponownie aresztowany i torturowany przez Gestapo. Do 1936 osadzony w szeregu obozów koncentracyjnych, 1936 ciężko chory na gruźlicę pod policyjną eskortą przewieziony do szpitala w Berlinie. 1936 otrzymuje Pokojową Nagrodę Nobla za 1935. Ossietzky umiera 4 maja 1938 w szpitalu więziennym na gruźlicę oraz na skutek tortur. Oswaldowie Przyjaciele Himmlerów z Berlina. Przypuszczalnie chodzi o pana von Oswalda, pracownika ambasady, oraz jego żonę, z domu zu Lippe. Pfeffer von Salomon, Franz ur. 19.2.1888 w Düsseldorfie, zm. 12.4.1968 w Monachium, prawnik, oficer i polityk. Udział w I w.ś., uczestniczył w puczu Kappa jako członek korpusu ochotniczego Westfalia. 1924 utworzenie Gau NSDAP Westfalia z Josephem Goebbelsem i Karlem

Kaufmannem. 1926–30 Naczelny Dowódca SA, jego sekretarzem w Monachium był Himmler. 1930 Hitler przejmuje dowództwo nad SA, 1931 Röhm. 1932–41 poseł do Reichstagu, sztab łącznikowy Führera w Kancelarii Rzeszy. 1941 popada w niełaskę u Hitlera, 1941 pozbawienie mandatu posła. Pohl, Oswald ur. 30.6.1892 w Duisburgu, zm. (stracony) 8.6.1951 w więzieniu w Landsbergu, żołnierz zawodowy. 1918 oficer administracyjny i gospodarczy marynarki, korpus ochotniczy. 1919 pierwsze małżeństwo, z Margarete Lehmann, troje dzieci. 1921 NSDAP, 1922 SA, 1929 dowódca grupy lokalnej i dowódca SA w Świnoujściu. 1935 szef administracji SS. 1942 szef Głównego Urzędu Gospodarczo-Administracyjnego SS. 1942 obergruppenführer SS i generał Waffen-SS. Szef rady administracyjnej Niemieckiego Czerwonego Krzyża. 1942 drugie małżeństwo, z Eleonore Brüning z domu Holtz (1904–1968), troje dzieci z pierwszego małżeństwa. Himmler poznał ją w 1938, po tym, jak urodziła nieślubne dziecko w klinice Lebensbornu w Steinhöring, doprowadził do małżeństwa z Pohlem, wspólna córka (ur. 1944). Rodzina mieszkała w majątku Comthurey w pobliżu Hohenlychen, ich sąsiadką i znajomą była Hedwig Potthast. 3.11.1947 skazany na karę śmierci w norymberskim procesie przeciwko Głównemu Urzędowi Gospodarczo-Administracyjnemu SS. Potthast, Hedwig ur. 5.2.1912 w Kolonii, zm. 22.9.1994 w Baden-Baden, sekretarka. 1933 studia w Wyższej Szkole Handlowej w Mannheim. Pracuje w Koblencji, 1935 Gestapo w Berlinie, 1935 przenosi się do Sztabu Osobistego Reichsführera SS, tam od 1936 jest osobistą sekretarką Himmlera. Od końca 1938 kochanka Himmlera, koniec 1940/początek 1941 kończy pracę w Sztabie. 15.2.1942 narodziny syna Helge, 3.6.1944 narodziny córki Nanette Dorothei, oboje przychodzą na świat w Hohenlychen. 1942–44 Potthast mieszka z dziećmi w Brückenthin niedaleko Hohenlychen, 1944/45 w Schönau koło Berchtesgaden. Po 1945 początkowo w Teisendorfie (Bawaria), 1953 w Sinzheim (Badenia), pracuje jako sekretarka, 1957 w Baden-Baden, małżeństwo z Hansem Adolfem Staeckem. Pracher, Auguste von, wdowa Zipperer matka Falka Zipperera, powtórnie wychodzi za mąż, za Ferdinanda von Prachera, córka. Zaprzyjaźniona z rodziną Himmlerów od czasów pobytu w Landshut. Pracher, Ferdinand von („eksc. Pracher”) ojczym Falka Zipperera, ojciec jego przyrodniej siostry. 1914–23 prezydent Dolnej

Bawarii. Prützmann, Christa, z domu von Boddien ur. 13.3.1916 w Leißienen (Wehlau, Prusy Wschodnie), żona Hansa-Adolfa Prützmanna. W 1935 Himmlerowie wybrali się na ich ślub do Königsbergu i Leißienen. Prützmann, Hans-Adolf ur. 31.8.1901 w Tolkemit (ob. Tolkmicko, Prusy Wschodnie), zm. (samobójstwo) 21.5.1945 w Lüneburgu, rolnik, Główny Dowódca SS i Policji, generał Waffen-SS. 1935 małżeństwo z 1935 Christą von Boddien. 1937 Główny Dowódca SS i Policji Północny Zachód (Hamburg), 1941 obergruppenführer SS, Główny Dowódca SS i Policji Północny Wschód (Königsberg), Rosja-Północ, Rosja-Południe i Ukraina. 1944 generalny pełnomocnik na Chorwację, wreszcie pełnomocnik Himmlera ds. operacji „Werwolf”. 1945 aresztowany przez Brytyjczyków w Lüneburgu. Rainer, Friedrich („dr Reiner”) ur. 28.7.1903 w St. Veit (Karyntia), zm. (stracony) 19.7.1947 w Lublanie, prawnik, gauleiter. 1923 SA, 1930 NSDAP. Jako jeden z „karynckich odnowicieli” zaprzyjaźniony z Globocnikiem i Kaltenbrunnerem. 1938 gauleiter Salzburga, poseł do Reichstagu. 1940 namiestnik Rzeszy w Salzburgu, twórca struktur tamtejszego aparatu policji. 1941 namiestnik Rzeszy w Karyntii. Szef administracji cywilnej w Krainie (Słowenia). 1943 obergruppenführer SS. Małżeństwo z Adą, z domu Pflüger (ur. 1904), czworo dzieci. Ojcem chrzestnym najmłodszej córki (ur. 1939) był Heinrich Himmler. 31.5.1945 aresztowany, 19.7.1947 skazany przez sąd wojskowy w Lublanie na karę śmierci. Raubal, Angelika („Geli”) ur. 4.6.1908 w Linzu, zm. (samobójstwo lub wypadek) 18.9.1931 w Monachium, córka siostry Hitlera Angeli Raubal, od 1923 Hitler był jej opiekunem prawnym. 1927 studia medyczne w Monachium, pobierała lekcje śpiewu. Zaprzyjaźniona z Henriette Hoffmann (po mężu Schirach), córką fotografa Hitlera. 1928 plany małżeństwa z kierowcą i bliskim współpracownikiem Hitlera, Emilem Maurice’em, natychmiastowe zwolnienie Maurice’a przez Hitlera. 1929 wprowadza się do mieszkania Hitlera przy Prinzregentenplatz. 1931 zastrzeliła się tam z pistoletu, niejasne, czy był to wypadek, czy samobójstwo. Rehrl, Alois („Rehrls”)

ur. 6.9.1890 w Spoeck, właściciel gospodarstwa rolnego we Fridolfing, 1921 Himmler odbywał pod jego okiem praktyki rolnicze, od tego czasu datuje się jego przyjaźń z rodziną Rehrl. 1936 SS, 1942 obersturmführer SS, 1942 razem z Himmlerem wybrał się na Krym. 1944 dzięki rekomendacji Himmlera zatrudnia w swoim gospodarstwie robotników przymusowych. Reifschneider, Carl mąż Elfriede Reifschneider, przedsiębiorca. Od 1928 „przedstawiciel zagranicznego przemysłu włókienniczego” w Berlinie. Reifschneider, Elfriede ur. 23.1.1883 w Lobendau [Lubiatów], pielęgniarka, najlepsza przyjaciółka Margi Himmler, matka chrzestna Gudrun. 1929–31 prowadziła własną prywatną klinikę. 1931 NSDAP. W 1932 mieszkała u Himmlerów w Waldtrudering, 1933 w Monachium. 1935 ponownie w Berlinie, 1941 otwarcie prywatnej kliniki. Reiner, Rolf ur. 2.1.1899 w Gmunden am Traunsee, zm. 27.8.1944 w Braiła (Rumunia), konsul. Udział w I w.ś., korpus ochotniczy. 1920 studia w Monachium, od 1921 we Fladze Rzeszy Röhma. Pucz Hitlera, spędził rok w więzieniu. 1930 NSDAP, 1931 po powrocie Röhma do polityki jego osobisty adiutant i szef jego sztabu. 1932 jako homoseksualista w niełasce. 1933 zastępca łącznika NSDAP, bawarski radca legacyjny i gruppenführer SS. 1934 Naczelne Dowództwo SA. 30.6.1934 aresztowany w czasie nocy długich noży, przejście do Sztabu Osobistego Reichsführera SS. 1934 usunięty z NSDAP i SS, w marcu 1935 zwolniony z aresztu. Prokurent. Podczas II w.ś. dzięki przyjaźni z Himmlerem „okres próby” jako oficer Luftwaffe. 1943 uznany za zdolnego do służby wojennej, 1944 zaginiony. Reinhardt, Fritz ur. 3.4.1895 w Ilmenau (Turyngia), zm. 17.6.1969 w Regensburgu, gauleiter i kierownik szkoły mówców. 1923 NSDAP, 1926 szef grupy lokalnej w Herrsching am Ammersee. 1928–30 gauleiter Górnej Bawarii, 1928–33 kierownik szkoły mówców NSDAP, wyszkolenie 6000 towarzyszy partyjnych na mówców, czas trwania kursu wynosił około 9 miesięcy. 1930 szef propagandy Rzeszy i poseł do Reichstagu. 1933 sekretarz stanu w Ministerstwie Finansów Rzeszy, 1935 w Sztabie Zastępcy Führera, referat: polityka finansowa. 1941/42 w radzie nadzorczej Zakładów

Rzeszy „Hermann Göring” SA, 1950 zweryfikowany jako główny odpowiedzialny. Reitzenstein, Elizabeth von, z domu Heimburg („baronowie”) ur. 10.1.1889, 1925 NSDAP, 1927 małżeństwo z Friedemannem von Reitzenstein. Reitzenstein, Friedemann baron von („baronowie”) ur. 29.11.1888 w Dillingen, kapitan w stanie spoczynku. 1927 małżeństwo z Elizabeth Heimburg, 1928 NSDAP. Ribbentrop, Anneliese von, z domu Henkell ur. 12.1.1896 w Mainz, zm. 5.10.1973 w Wuppertal-Elberfeld, historyk sztuki. Córka producenta wina musującego Otto Henklla, 1920 małżeństwo z Joachimem Ribbentropem, pięcioro dzieci. Od 1922 rodzina mieszkała w Berlinie, w willi w Dahlem (zaprojektowanej przez Paula Bonatza) z kosztowną kolekcją malarstwa. W latach 20. obracała się głównie w kręgu żydowskich znajomych. 1932 NSDAP, uchodziła powszechnie za siłę napędową swojego stosunkowo niewiele znaczącego męża, doradzała mu i podejmowała decyzje, które on wcielał w życie. Serdecznie zaprzyjaźniona z Margą Himmler. Po 1945 wydała kilka książek, które miały usprawiedliwić politykę jej męża. Ribbentrop, Joachim von ur. 30.4.1893 w Wesel, zm. (stracony) 16.10.1946 w Norymberdze, minister Spraw Zagranicznych Rzeszy. Nie ukończył szkoły średniej, cztery lata pracował jako robotnik niewykwalifikowany w Kanadzie. Udział w I w.ś. Porucznik. 1919 handluje winem, 1920 małżeństwo z Anneliese Henkell. W latach 20. bogaci się na handlu winem. 1932 NSDAP, 1933 SS. W latach 30. bliska znajomość z Himmlerem. Doradca Hitlera ds. polityki zagranicznej, 1935 traktat morski z Wielką Brytanią, 1936/37 ambasador w Londynie. 1938 minister spraw zagranicznych Rzeszy. 1940 obergruppenführer SS. Wprowadził się do zamku Fuschl pod Salzburgiem, którego właściciel został internowany w Dachau. 1.10.1946 w procesie norymberskim przeciwko głównym zbrodniarzom wojennym skazany na karę śmierci. Ribbentrop, Rudolf („Rudi”) von ur. 10.5.1921 w Wiesbaden, najstarszy syn Ribbentropów, dowódca SS. Internat w Anglii, Napola, Służba Pracy Rzeszy. 1933 SS, 1939 NSDAP. Oddziały dyspozycyjne SS (późniejsza Waffen-SS), kampania francuska, szkoła junkrów SS w Brunszwiku. 1941 kampania rosyjska, dowódca plutonu Grupy Bojowej SS „Północ” w Finlandii, 1942 dywizja pancerna

Gwardii Przybocznej Adolfa Hitlera. 1943 udział w bitwie o Charków i w operacji „Cytadela”, następnie szef dywizji SS Hitlerjugend. 1943 Krzyż Rycerski, 1945 hauptsturmführer SS. Po 1945 udziałowiec zarządzający w firmie Henkell Wiesbaden. Opublikował książkę, która miała usprawiedliwić politykę jego ojca. Röhm, Ernst ur. 28.11.1887 w Monachium, zm. (rozstrzelany) 1.7.1934 w więzieniu Stadelheim, kapitan. Dowódca Flagi Rzeszy oraz Flagi Wojennej Rzeszy, do 1924 mentor Himmlera (to u boku Röhma Himmler wziął udział w puczu Hitlera). W kwietniu 1924 zwolnienie z więzienia, poseł do Reichstagu (z ramienia Bloku Ludowego). 1925 po walce o władzę z Hitlerem wycofuje się z polityki, ima się prostych prac. 1928 oficer armii boliwijskiej, walczył w wojnie boliwijsko-paragwajskiej o Chaco. 1931 przejmuje SA jako Najwyższy Szef Sztabu (Hitler pozostaje Najwyższym Dowódcą SA). Pod jego wodzą silny wzrost wpływów SA. 1.7.1934 zamordowany przez SS Himmlera w akcji przeciwko dowództwu SA. Rosenberg, Alfred ur. 12.1.1893 w Rewlu (ob. Tallin, Estonia), zm. (stracony) 16.10.1946 w Norymberdze, architekt, minister Rzeszy ds. okupowanych terenów na Wschodzie. 1919 członek Niemieckiej Partii Robotników. 1921 redaktor, a 1923 redaktor naczelny „Völkischer Beobachter”. Pucz Hitlera. 1929 założyciel i reichsleiter Związku Walki o Kulturę Niemiecką, 1929 referent związku Artamanów, 1930 poseł do Reichstagu. Autor książki Der Mythus des 20. Jahrhunderts (Mit XX wieku, 1930). 1933 naczelnik Wydziału Zagranicznego NSDAP, Reichsleiter. 1934 pełnomocnik Führera ds. nadzoru nad duchowym i światopoglądowym szkoleniem NSDAP. 1941 szef administracji cywilnej Komisariatu Rzeszy Wschód (minister Rzeszy). 1.10.1946 skazany na karę śmierci w procesie przeciwko głównym zbrodniarzom wojennym w Norymberdze. Rühmer, dr Karl ur. 18.12.1883 w Bayreuth, inżynier kultury i specjalista z dziedziny rybołówstwa. W czasie I w.ś. w stopniu kapitana, 1930 Stalowy Hełm, założyciel Germanenverlag (Ebenhausen pod Monachium). 1933 NSDAP, 1942 SS, 1944 obersturmbannführer SS. 1941 dzięki protekcji Margi Himmler przyjęty do Głównego Urzędu Gospodarki i Administracji SS. Pod jego wodzą rozbudowa Wydziału Rybołówstwa z siedzibą w Unterfahlheim. Od maja 1942 wykorzystywanie więźniów z obozu w Dachau w lokalnym zakładzie hodowli ryb. Zamówienia na ryby składała u Rühmera sama Marga.

Schade, Erna von, z domu Wagener („ciocia Schadi”) ur. 17.7.1891 w Küstrin, dobra przyjaciółka Margi, żona Hermanna barona von Schade. Członek NSDAP. 1932/33 mieszkała w Berlinie, 1933/34 w Monachium i Hanowerze, 1936 ponownie w Monachium, 1937/38 w Königsbergu, następnie w Düsseldorfie, 1941 w Altenburgu (Turyngia). Schade, Hermann baron von ur. 3.10.1888 Münster (Westfalia), oficer i oberführer SS. W czasie I w.ś. kapitan. 1932 NSDAP i SS. 1935 zastępca szefa sądu SS, 1936 oberführer SS, sekcja VII, Biuro Monachium. 1936/37 szef sekcji SS w Königsbergu. 1939/40 inspektor Policji Bezpieczeństwa oraz Służby Bezpieczeństwa w Düsseldorfie, 1940–42 dowódca w Sztabie Osobistym Reichsführera SS. 1939 mianowany następcą Ebersteina w roli dowódcy Nadokręgu SS „Południe”, nominacja cofnięta przez Hitlera. 1939–41 kierownik jednej z fabryk w Altenburgu (Turyngia), 1942–44 szef Nadokręgu SS „Łaba”. Schaumburg-Lippe, Ingeborg Alix zu, z domu von Oldenburg ur. 20.7.1901 w Oldenburgu, zm. 10.1.1996 w Bienebek (Szlezwik-Holsztyn), żona Stephana księcia zu Schaumburg-Lippe, dwoje dzieci. Od 1928 brała udział w zgromadzeniach NSDAP w Monachium ze swoim mężem i szwagrem Waldeckiem. 1930 NSDAP. Towarzyszyła swojemu mężowi w podróżach do Sofii, Rzymu, Rio de Janeiro i Buenos Aires; udzielała się w Czerwonym Krzyżu. 1943 po powrocie dowódca SS w korpusie pomocniczek SS. Po 1945 aktywna w Cichej Pomocy. Schaumburg-Lippe, Stephan książę zu ur. 21.6.1891 w Stadthagen, zm. 10.2.1965 w Kempfenhausen, mąż Ingeborg Alix. 1922 sekretarz legacyjny ambasady Niemiec w Sofii, Rzymie, Rio de Janeiro, 1940 Buenos Aires. 1936 SS, 1937 hauptsturmführer SS, 1939 obersturmbannführer SS. 1943 odejście z Ministerstwa Spraw Zagranicznych, powrót do Niemiec. Scheubner-Richter, Mathilde von, z domu von Scheubner ur. 1855 w Rydze, 1911 małżeństwo z młodszym o 29 lat dyplomatą pochodzenia niemieckobałtyckiego Maxem Erwinem Richterem (1884–1923, 1920 NSDAP), jednym z najważniejszych wczesnych protektorów Hitlera w Monachium, zmarł 1923 podczas próby przewrotu, Hitler poświęcił mu pierwszą część Mein Kampf. 1926 wdowa otrzymuje od Hitlera

zadanie stworzenia wspólnie z Himmlerem zbioru dokumentującego zarówno prasę narodowosocjalistyczną, jak i prasę przeciwników politycznych (późniejsze centralne archiwum Biura Prasowego Rzeszy, dziś w BA-B, zasób: główne archiwum NSDAP). Schick służący Margi Himmler. Schirach, Baldur Benedikt von ur. 9.5.1907 w Berlinie, zm. 8.8.1974 w Kröv, gauleiter i Dowódca Młodzieży Rzeszy. 1925 spotkanie z Hitlerem w weimarskim mieszkaniu rodziców Schiracha, następnie NSDAP. 1927 studia germanistyczne w Monachium (nieukończone), 1928 powołany w skład kierownictwa Rzeszy jako przewodniczący Narodowosocjalistycznego Związku Studentów. 1929 referent w Związku Artamanów, 1931 Dowódca Młodzieży Rzeszy NSDAP, 1932 małżeństwo z Henriette Hoffmann, córką osobistego fotografa Hitlera, czworo dzieci. 1932 przywództwo Hitlerjugend, poseł do Reichstagu. 1940 namiestnik Rzeszy i gauleiter Wiednia, kierownik akcji Kinderlandverschickung – wysyłania dzieci na prowincję (ewakuowano w ten sposób 5 milionów dzieci). Od 1941 odpowiedzialny za deportację żydowskiej ludności Wiednia. 1945 skazany przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze na karę 20 lat więzienia, zwolniony w 1966. Schirach, Carl Baily von ur. 10.11.1873 w Kilonii, zm. 11.7.1948 w Weimarze, ojciec Baldura. Pruski oficer, rotmistrz i saksoński szambelan. 1908–18 dyrektor artystyczny i finansowy Teatru Narodowego w Weimarze, zwolniony z funkcji pod koniec wojny. Małżeństwo z Emmą Middleton Baily (1872–1944), czworo dzieci. 1928 podpisuje manifest założycielski Związku Walki o Kulturę Niemiecką Rosenberga, zasiada w zarządzie związku. 1933–43 dyrektor generalny Teatru Krajowego w Wiesbaden. Schnitzler, Erich ur. 12.4.1902 w Eschweiler (k. Akwizgranu), dekorator sceniczny, dowódca SS w Sztabie Osobistym Reichsführera SS. Żonaty, pięcioro dzieci. 1932 SS, 1935 NSDAP. 1939 dowódca adiutantury w Monachium („Biuro Monachium”). 1942 hauptsturmführer SS. Często załatwiał osobiste sprawy i zakupy dla Himmlerów i Wolffów. Po 1945 handlowiec, mieszkał w Starnbergu. Schönbohm, Heinrich

ur. 19.6.1869 w Berlinie, zm. 25.7.1941 w Aalen (Wirtembergia), emerytowany księgarz. 1925 NSDAP, żonaty, dwoje dzieci. Rodzina mieszkała w Stolp, Lindau (nad Jeziorem Bodeńskim) oraz Waldtrudering, gdzie nawiązali znajomość z Himmlerami. 20.1.1934 partyjna odznaka honorowa. Schönbohm, Margarete żona Heinricha, zaprzyjaźniona z Himmlerami. Schreiner, dr zm. 10.2.1931, małżeństwo z Gerdą Schreiner. 1926 dowódca grupy lokalnej w Plattling (Dolna Bawaria), ok. 1927 dowódca SS tamże. 1929 naczelnik powiatowy. Znajomość z Himmlerem od czasu jego pobytu w Landshut, wspólne występy w roli mówców partyjnych. Schultze-Naumburg, Paul ur. 10.6.1869 w Naumburgu, zm. 19.5.1949 w Jenie, architekt. 1895 monachijska secesja, 1904 powstanie Saalecker Werkstätten. 1912 umowa budowy pałacu Cäcilienhof w Poczdamie. 1928 autor Kunst und Rasse, członek Związku Walki o Kulturę Niemiecką, 1930 NSDAP, 1932 poseł do Reichstagu. 1929–33 w jego domu spotyka się „krąg Saalecker”, m.in. Hans F.K. Günther, Richard Walther Darré, Wilhelm Frick, wielokrotnie bywali tam również Hitler, Himmler i Goebbels. 1934 była żona Schultze-Naumburga wyszła za mąż za Wilhelma Fricka. 1930–40 dyrektor Państwowej Wyższej Szkoły Budownictwa w Weimarze, niszczenie „zdegenerowanych” dzieł sztuki („Weimarer Bildersturm”). Schwarz, Berta, z domu Breher żona Franza Xavera Schwarza. Schwarz, Franz Xaver ur. 27.11.1875 w Günzburgu, zm. 2.12.1947 w obozie internowania w Regensburgu, główny skarbnik NSDAP. 1896–1925 pracuje w urzędzie miejskim w Monachium. Udział w I w.ś., monachijska straż obywatelska, 1922 NSDAP (legitymacja nr 6), pucz Hitlera. 1925–45 główny skarbnik NSDAP. 1931 SS, 1933 poseł do Reichstagu, 1935 Reichsleiter, 1942 oberstgruppenführer SS. Odpowiedzialny za całość spraw majątkowych NSDAP i finansowanie akcji „T4” (eksterminacja chorych i upośledzonych). Po 1945 internowany, zmarł w obozie internowania. Pośmiertnie zweryfikowany przez izbę orzekającą jako główny odpowiedzialny.

Seidl, Siegfried ur. 24.8.1911 w Tulln (Dolna Austria), zm. (stracony) 4.2.1947 w Wiedniu, historyk i germanista. 1930 austriacka NSDAP, 1931 SA, 1932 SS. 1941 dr filozofii. W czasie II w.ś. początkowo w wiedeńskiej Policji Bezpieczeństwa, 1940 współpracownik Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy, wydział IV B4 Adolfa Reichmanna w Poznaniu. 1941 budowa getta w Theresienstadt, do 1943 komendant tamże. Przeniesiony do Bergen-Belsen, Mauthausen, 1944 z komandem Reichmanna do Budapesztu. 1945 aresztowany w Wiedniu, 1946 proces przed wiedeńskim Trybunałem Ludowym, skazany na karę śmierci. Stang, pani zm. 13.8.1941, przypuszczalnie żona Waltera Stanga (ur. 1895), Reichshauptamtsleitera NSDAP. Stegmann, Wilhelm Ferdinand ur. 13.6.1899 w Monachium, zm. (poległ) 15.12.1944 w Šahach (Słowacja), rolnik. Udział w I w.ś., korpus ochotniczy Eppa, dowódca w korpusie ochotniczym Oberland. 1920–23 studia rolnicze w Monachium. 1923 małżeństwo z Emmy Holz (ur. 1900), czworo dzieci. Zarządca majątku, 1924 NSDAP, naczelnik powiatowy NSDAP, przed 1933 gauleiter Frankonii, „mówca Rzeszy”. 1929/30 dowódca SA-Standarte w Ansbach. 1931/32 dowódca SA we Frankonii, 1932 gruppenführer SA, 1930–33 poseł do Reichstagu. Pod koniec 1932 „bunt Stegmanna”. Początek 1933 deklaracja bezwarunkowego posłuszeństwa, wyjście z partii, założenie korpusu ochotniczego Frankonia. Dowódca rezerwy SS przy Głównym Urzędzie SS. 1944 przeniesiony do jednostki karnej Oskar Dirlewanger. Straßer, Gregor ur. 31.5.1892 w Geisenfeld, zm. (zamordowany) 30.6.1934 w Berlinie, aptekarz. Nauka zawodu, udział w I w.ś. Korpus ochotniczy Eppa, od 1920 aptekarz w Landshut, tam dowódca batalionu szturmowego Dolna Bawaria, Himmler przejściowo jego adiutantem. Pucz Hitlera. 1924 w bawarskim landtagu z ramienia Bloku Ludowego. W grudniu 1924 deputowany do Reichstagu z ramienia Niemieckiej Ludowej Partii Wolności (tymczasowo zastępowała zdelegalizowaną NSDAP), 1925 NSDAP (legitymacja partyjna nr 9), gauleiter Dolnej Bawarii/Górny Palatynat. Z bratem Otto reprezentował własny, „społeczno-rewolucyjny” profil partii. 1926–28 szef propagandy NSDAP, 1928–32 szef organizacyjny NSDAP. Od czerwca 1924 jego sekretarzem w Landshut był Himmler i razem z nim przeniósł się w 1926 do centrali partii w Monachium. 1932 zaostrzenie rywalizacji Straßera z Hitlerem, 30.6.1934

aresztowany, a następnie zamordowany przez berlińskie Gestapo. Straßer, Otto ur. 10.9.1897 w Windsheim, zm. 27.8.1974 w Monachium, specjalista w dziedzinie teorii państwa i polityk narodowosocjalistyczny, brat Gregora Straßera. Udział w I w.ś., korpus ochotniczy Eppa. 1917–20 członek SPD, Ministerstwo Wyżywienia. 1925 NSDAP, wraz ze swoim bratem i Josephem Goebbelsem tworzy lewe, społeczno-rewolucyjne skrzydło partyjne. 1930 wystąpienie z partii, 1933 przez Pragę emigruje do Portugalii, a następnie do Kanady, 1955 powrót do Niemiec. Stumpfegger, dr Ludwig ur. 11.7.1910 w Monachium, zm. (samobójstwo) 2.5.1945 w Berlinie, lekarz. Żonaty z Gertrud, z domu Spengler. Przez pewien czas lekarz Himmlera i jego rodziny, od 1944 lekarz Hitlera. W Hohenlychen kierował eksperymentami medycznymi na więźniarkach z Ravensbrück. Obersturmbannführer SS. W ostatnich dniach wojny popełnił samobójstwo razem z Martinem Bormannem. Tannberger, pan urzędnik w Gmund. Terboven, Josef ur. 23.5.1898 w Essen, zm. (samobójstwo) 11.5.1945 w Skaugum (Oslo), gauleiter NSDAP i obergruppenführer SA. Urzędnik bankowy, 1923 NSDAP, pucz Hitlera. 1925 założyciel grupy lokalnej NSDAP w Essen, 1928 gauleiter Essen, 1930 poseł do Reichstagu. 1928–45 nadprezydent Prowincji Reńskiej, 1940 komisarz Rzeszy w Norwegii. Thermann, Edmund von ur. 6.3.1883 w Kolonii, zm. 27.2.1951 w Bonn, dyplomata. 1913 służba dyplomatyczna, walczył podczas I w.ś. 1919–21 ambasador Niemiec w Budapeszcie, 1923 radca legacyjny. 1925–32 konsul generalny w Gdańsku, 1933 NSDAP i SS, 1933 ambasador Niemiec w Buenos Aires. 1941 ogłoszony przez rząd Argentyny persona non grata, 1943 przeniesiony w stan spoczynku. 1939 jego córka Renate Thermann wyszła za mąż za adiutanta Himmlera, dr. Hansa-Joachima barona von Hadeln (1910– 1943), a w 1944 za byłego adiutanta Himmlera i Hitlera, Fritza Dargesa. Thermann, Vilma von żona Edmunda von Thermanna, dwoje dzieci.

Wagner, Adolf ur. 1.10.1890 w Algringen (Lotaryngia), zm. 12.4.1944 w Bad Reichenhall, gauleiter. Oficer podczas I w.ś., 1922 NSDAP, pucz Hitlera. 1924 deputowany do landtagu, 1930 gauleiter Monachium-Górnej Bawarii, 1933 zastępca prezydenta i ministra spraw wewnętrznych Bawarii. 1933 poseł do Reichstagu, 1939 komisarz obrony Rzeszy. Dzięki stałemu dostępowi do Hitlera najbardziej wpływowy spośród gauleiterów („tyran z Monachium”). 1942 po udarze mózgu ustępuje ze wszystkich funkcji. Waldeck i Pyrmont, Josias książę dziedziczny zu ur. 13.5.1896 w Arolsen, zm. 30.11.1967 w zamku Schaumburg (Diez), rolnik i oficer. Walczył podczas I w.ś., korpus ochotniczy. 1927 studia w Monachium. 1929 NSDAP i SS. 1930 adiutant Himmlera i pierwsza SS-Standarte w Monachium (Sepp Dietrich). 1933 poseł do Reichstagu i radca legacyjny w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, 1934 powrót do SS. Żonaty z Altburg von Oldenburg (1903–2001, 1929 NSDAP), pięcioro dzieci. Ojcami chrzestnymi jednego z jego synów (ur. 1936) byli Hitler i Himmler. 30.6.1934 organizator egzekucji dowódców SA w monachijskim więzieniu Stadelheim. 1936 obergruppenführer SS, 1938–45 Wyższy Dowódca SS i Policji Fulda-Werra. 1941 generał policji, 1944 generał Waffen-SS. Bliski znajomy Himmlera. 1947 w procesie załogi Buchenwaldu skazany na karę dożywotniego więzienia, zwolniony w 1950. Wedel, Ida Gräfin von, z domu von Schubert ur. 2.7.1895 w Berlinie, zm. 15.10.1971, córka generała, żona i wdowa po hrabim Wilhelmie von Wedels, troje dzieci. 1931 NSDAP, 1932 Narodowosocjalistyczny Związek Kobiet. Bliska znajomość z Margą Himmler. Wedel, Wilhelm Alfred Graf von ur. 18.11.1891 w Berlinie, zm. 19.10.1939 w Poczdamie, oficer i szef policji. Wykształcenie oficerskie w pułku Gardes-du-Corps, udział w I w.ś., rotmistrz. 1919 małżeństwo z Idą von Schubert. Właściciel majątku ziemskiego, gościł Hitlera przed przejęciem przez niego władzy. 1930–32 Stalowy Hełm, 1932 NSDAP i SA. 1933 radca ziemski w Ostprignitz, 1935 SS, 1938 brigadeführer SS. 1935–39 szef policji w Poczdamie (zastąpił na tym stanowisku swojego szwagra, hrabiego von Helldorf). Wedel, Wilhelm hrabia („Mops”) von ur. 30.8.1922 w Berlinie, zm. (poległ) 30.7.(8.) 1941 w Tarnopolu, najmłodszy syn Wedlów. Untersturmführer SS.

Weiß, Ferdl (Ferdinand Weisheitinger) ur. 28.6.1883 w Altötting, zm. 19.6.1949 w Monachium, humorysta, aktor, ulubiony pieśniarz ludowy monachijczyków. 1907 pierwszy występ na scenie śpiewaczej na Platzl (Monachium), 1921 dyrektor tejże. Wcześnie zaczął sympatyzować z narodowymi socjalistami. Od 1930 liczne role w filmach gatunku „Heimat”. 1940 NSDAP. Wendler, Maria, z domu Haggenmüller ur. 22.2.1908 w Auerbach, żona Richarda Wendlera. Studia medyczne, 1934 małżeństwo. Narodowosocjalistyczny Związek Kobiet, podczas wojny mieszkała ze swoim mężem w Generalnym Gubernatorstwie. Po 1945 pracowała jako lekarz w Rosenheim. Wendler, Richard ur. 22.1.1898 w Oberdorfie, zm. 24.8. 1972 w Prien am Chiemsee, prawnik. Brat Hilde Himmler. Korpus ochotniczy Eppa. Pierwsze małżeństwo 1925– 27. 1927 założenie grupy lokalnej NSDAP w Deggendorfie, 1928 dowódca SA i mówca NSDAP. 1929–31 drugie małżeństwo. 1933 i SS nadburmistrz Hof. 1934 trzecie małżeństwo, z Marią Haggenmüller. 1939 gubernator cywilny w kilku miastach Polski, m.in. w Krakowie (1941/42) i Lublinie (1943/44). 1943 gruppenführer SS, ścisłe kontakty z Himmlerem. 1945 ukrywa się pod zmienionym nazwiskiem. 1948 internowany, jako główny odpowiedzialny skazany na pobyt w obozie pracy. Zwolniony w 1949. 1955 zweryfikowany jako współpodążający, pracuje jako adwokat w Monachium. 1971 oskarżony w związku z „podejrzeniem o współudział w deportacjach Żydów z Krakowa”. Postępowanie przerwano z uwagi na zły stan zdrowia oskarżonego. Wiligut, Karl Maria („Karl Maria Weisthor”) ur. 10.12.1866 w Wiedniu, zm. 3.1.1946 w Arolsen, pułkownik, okultysta. 1924–27 w klinice psychiatrycznej. 1933 SS, najbliższy doradca Himmlera w sprawach światopoglądowych, zajmował się runoznawstwem, heraldyką, astrologią. Uważał się za pochodzącego w prostej linii od rodu nordyckich bogów Azów. Z uwagi na swój wpływ na Himmlera nazywany również jego „Rasputinem”. 1934 Główny Urząd Rasy i Osadnictwa, 1936 brigadeführer SS. 1939 z powodu uzależnienia od alkoholu i oskarżony o uprawianie szarlatanerii zmuszony do odejścia z SS. Również potem Himmler korzystał z jego rad. Wolff, Karl

ur. 13.5.1900, zm. 15.7.1984 w Rosenheim, szef Sztabu Osobistego Reichsführera SS i generał Waffen-SS. Walczył podczas I w.ś., oficer, przedsiębiorca. 1923 małżeństwo z Friedą von Römheld (ur. 1901, 1932 NSDAP), czworo dzieci; ojcem chrzestnym dwóch synów (ur. 1936 oraz 1938) był Himmler. 1931 w NSDAP i SS. 1933 Sztab Osobisty Reichsführera SS, od 1935 adiutant Himmlera, 1936 szef Sztabu Osobistego Reichsführera SS. 1939 oficer kontaktowy SS i Führera. 1942 obergruppenführer SS i generał Waffen-SS, 1943 Wyższy Dowódca SS i Policji na Włochy oraz dowódca Grupy Armii B. Jego rodzina mieszkała w Monachium, Berlin-Dahlem oraz RottachEgern (nad Tegernsee), najstarsza córka (ur. 1930) wspólnie z Gudrun uczęszczała do szkoły w Berlinie oraz Reichersbeuern. 1943 rozwód wbrew woli żony i woli Himmlera, małżeństwo z kochanką, hrabiną Inge von Bernstorff; ojcem chrzestnym ich wspólnego syna (ur. 1937) był Himmler. 1964 skazany na 15 lat pozbawienia wolności, 1969 zwolniony z powodu złego stanu zdrowia. Zipperer, Falk Wolfgang ur. 24.12.1899 w Darmstadt, prawnik, najlepszy przyjaciel Himmlera od czasów szkolnych w Landshut. Walczył podczas I w.ś. Korpus ochotniczy Landshut oraz korpus ochotniczy Eppa. Studia w Monachium. 1937 NSDAP, 1938 SS, dowódca w Sztabie Osobistym Reichsführera SS. 1943 hauptsturmführer SS. 1937 referent w Niemieckim Instytucie Prawa Reichsführera SS (Ahnenerbe SS), awans. 1937 małżeństwo z Lieselotte Lubowski (ur. 1908), ojcem chrzestnym córki (ur. 1944) był Heinrich Himmler. 1944 profesor nadzwyczajny. Dzięki protekcji Himmlera profesura w Innsbrucku. 1945 jeniec wojenny. 239 Tytuł honorowy, przyznawany zasłużonym śpiewakom operowym, niezależnie od ich wieku i liczby lat na scenie (przyp. tłum.). 240 Poprzedniczka NSDAP (przyp. tłum.). 241 Narodowosocjalistyczny Związek Kobiet (przyp. tłum.). 242 Tytuł honorowy: kasztelan (przyp. tłum.). 243 „Okręgowy strażnik kultury” (przyp. tłum.).

Spis treści Wprowadzenie Struktura publikacji Podziękowania Listy 1927–28 Listy 1928–33 Listy 1933–39 Listy 1939–45 Epilog Aneks