Jacobsen Roy - Niewidzialni

SAVE OFFLINE

  Tytuł oryginału: De usynlige Copyright © Wydawnictwo Poznańskie sp. z o.o., 2018 Copyright © for the Polish translation by Iwona Zimnicka, 2018 Copyright © Cappelen Damm AS 2013 Published by the Agreement with Cappelen Damm Agency, Norway and Book/lab Literary Agency, Poland. This translation has been published with the financial support of NORLA

Redaktor prowadzące: Adriana Biernacka i Monika Długa Redakcja: Iwona Gawryś Korekta: Barbara Kaszubowska Projekt graficzny layoutu serii i okładki: Ula Pągowska Grafika na okładce: © ideyweb / Shutterstock

Zezwalamy na udostępnianie okładki książki w internecie.

ISBN 978-83-7976-049-7

Wydawnictwo Poznańskie sp. z o.o. ul. Fredry 8, 61-701 Poznań tel.: 61 853-99-10 fax: 61 853-80-75 [email protected] www.wydawnictwopoznanskie.com

1

W bezwietrzny lipcowy dzień dym unosi się prosto. Pastora Johannesa Malmbergeta, wiezionego na wyspę færingiem, łodzią na dwie pary wioseł,

wita

chłop-rybak

Hans

Barrøy,

prawowity

właściciel

wyspy,

a  zarazem głowa jedynej mieszkającej na niej rodziny. Hans stoi przy slipie,

ułożonym

kamieni,

przez

i  obserwuje

jego

pradziadów

zbliżający

się

z  zebranych

færing,

zgarbione

przy

brzegu

plecy

dwóch

wioślarzy, a za ich czarnymi kaszkietami uśmiechniętą, świeżo ogoloną twarz pastora. Kiedy łódź jest już dostatecznie blisko, Hans woła: — No proszę, ależ mamy zacnego gościa! Pastor staje w łodzi, omiata wzrokiem brzeg i łąki biegnące pod górę ku

otoczonym

mew

siwych

i  wrzeszczą

niewielką

kępą

i  siodłatych, niczym

gęsi,

drzew

które patrzy

zabudowaniom,

obsiadły na

wszystkie

rybitwy

słucha wyższe

krzyku skałki

i  przechadzające

się

dostojnie ptaki brodzące, które grzebią w  białym jak śnieg piasku pod ostrym blaskiem słońca. Ale kiedy Johannes Malmberget wysiada z  færinga i  robi kilka chwiejnych kroków, dostrzega coś, czego nie widział nigdy wcześniej: swoją rodzinną wioskę pod górami na Hovedøya, głównej wyspie, tak jak wygląda ona stąd, z  Barrøy; patrzy na skład rybacki i  szopy na brzegu, zagrody, spłachetki lasu i łodzie. — Ależ to wszystko małe! Domy ledwie widać. Hans Barrøy mówi na to: — E, ja tam widzę.

— Bo

pewnie

wpatrzony

masz

w  siedzibę

lepszy

wzrok

społeczności,

niż

ja

wśród

—

stwierdza

której

pełni

pastor,

służbę

od

trzydziestu lat, ale nigdy do tej pory nie oglądał jej z  tak niesłychanej odległości. — No tak, pastor nigdy wcześniej tu nie był. — Bo to dobre dwie godziny wiosłowania. — Pastor ma chyba żagiel — zauważa Hans Barrøy. — Ale jest flauta — odpowiada Johannes Malmberget ze wzrokiem wciąż zwróconym w  stronę domu, prawdą jest bowiem, że śmiertelnie boi się morza; nawet teraz, po spokojnej przeprawie, czuje się zarazem roztrzęsiony i podniecony tym, że uszedł z życiem. Wioślarze wyciągnęli fajki, siedzą obróceni plecami i  palą. Pastor może w  końcu uścisnąć dłoń Hansowi Barrøyowi i  w tej samej chwili dostrzega resztę rodziny, która zmierza ku nim od strony zabudowań: Martina, starego ojca Hansa, wdowca, odkąd żona go odumarła przed blisko dziesięcioma laty, niezamężną siostrę Hansa, znacznie od niego młodszą Barbro, a  także rządzącą na wyspie kobietę, Marię, która prowadzi

za

rękę

trzyletnią

Ingrid.

Wszyscy

są

w  odświętnych

ubraniach, co pastor stwierdza z zadowoleniem — na pewno dostrzegli łódź już wtedy, gdy wyłoniła się zza Wydrzej Wysepki, będącej teraz jedynie czarnym kapeluszem rzuconym na morze w  tych północnych stronach. Pastor rusza w  stronę gromadki, która zatrzymała się ze wzrokiem wbitym w  trawę, i  po kolei ściska im dłonie, nikomu przy tym nie przychodzi do głowy, żeby podnieść oczy, nawet staremu Martinowi, który zdjął z  głowy czerwoną czapkę. Na koniec pastor podaje rękę Ingrid, zauważając, że dziewczynka ma czyste białe rączki — nawet bez

żałoby

pod

paznokciami,

i  to

nie

obgryzionymi,

lecz

krótko

przyciętymi — z  dołeczkami, zamiast których z  czasem pojawią się knykcie. Pastor przytrzymuje ten mały cud, myśląc o  tym, że wkrótce

rączka zmieni się w spracowaną kobiecą dłoń w kolorze ziemi, żylastą, naznaczoną odciskami, w  męską rękę, w  drewno, w  jakie prędzej czy później zmieniają się tu wszystkie dłonie, i pyta: — No i jak tam, kochaneczko, wierzysz w Pana Boga? Ingrid nie odpowiada. — Pewnie, że wierzy — mówi Maria, która jako pierwsza podnosi wzrok i patrzy wprost na gościa. Ale pastor właśnie w  tej chwili ponownie dokonuje tego samego odkrycia, kilkoma zamaszystymi krokami mija szopę na łodzie, która w  tym krajobrazie wygląda jak schodek, i  wchodzi na pagórek, skąd widok jest jeszcze lepszy. — Ojej, stąd widać nawet plebanię! Hans Barrøy wymija go i oznajmia: — No a stąd zobaczy pastor kościół. Duchowny spieszy za nim, potem staje i podziwia pobieloną wapnem świątynię, sprawiającą wrażenie bladego znaczka pocztowego na tle czarnych gór, na których kilka ostatnich płatów śniegu przypomina zęby w gnijącej paszczy. Idą

dalej

pod

górę,

rozmawiają

o  chrzcie,

o  rybach

i  o

puchu,

a pastor jest wręcz zachwycony Barrøy, która z jego domu wygląda jak czarny kamień na horyzoncie, lecz okazuje się najzieleńszym ogrodem —

tyle

musi,

z  tutejszych Stangholmen,

w  imię wysp,

Boże,

przyznać

zamieszkanych

Sveinsøya,

Lutvær,

—

jak

przez

przypuszczalnie

jedną

Skarven,

czy

Måsvær,

dwie

wiele

rodziny,

Havstein,

na

każdej garstka ludzi uprawiających cienką warstwę ziemi i  łowiących ryby

w  głębinach

morza,

rodzących

dzieci,

które,

gdy

podrosną,

uprawiają tę samą ziemię i łowią ryby w tych samych głębinach; to nie jest wcale jałowe, przesycone goryczą wybrzeże, tylko sznur pereł, złoty łańcuch,

jak

pastor

zwykle

podkreśla

w  swoich

przygotowanych

z  największym

zaangażowaniem

kazaniach.

Pytanie,

dlaczego

nie

bywa tu częściej. Odpowiedzią jest morze. Pastor to szczur lądowy, a  w ciągu roku niewiele zdarza się dni jak ten

—

na

taki

porośniętego

dzień

trawą

czekał

podjazdu

całe na

lato.

strych

Ale

kiedy

stodoły

tak

stoi

i  patrzy

na

u

stóp

swoją

odwieczną parafię, gdzie Bóg zamieszkał już w  średniowieczu, jest tak zaskoczony

tym,

że

nie

wiedział,

jak

ona

wygląda,

że

zobaczył

ją

dopiero teraz, iż czuje wręcz irytację, jakby przez wszystkie te lata miał na oczach zasłonę albo padł ofiarą trwającego całe życie oszustwa co do wielkości nie tylko swojej parafii, lecz być może także własnego duchowego posłannictwa. Może ono też wcale nie jest takie wielkie? Na

szczęście

ta

myśl

wywołuje

raczej

niepokój

niż

strach,

to

metafizyka morza, na którym wszelkie odległości kłamią, i  znów mało brakuje, aby pastor wypadł z  obranej ścieżki, ale pojawia się rodzina: stary, teraz już znów w  czapce na głowie, tuż za nim wysoka Maria i  krzepka

Barbro,

pastor

swego

czasu

nie

zdołał

jej

konfirmować

z  różnych, dość niejasnych powodów, milczące dziecię Boże z  rzuconej w morze wysepki, które jednak okazuje się prawdziwym skarbem. Zaczyna omawiać z  rodziną planowany chrzest trzyletniej Ingrid o  długich, brązowych jak dziegieć włosach i  błyszczących oczach; jej bose stopy poczują buty pewnie dopiero w  październiku. Skąd ona ma te oczy, tak odarte z ospałej głupoty ubóstwa? Ogarnięty euforią, jednym tchem rzuca, że podczas chrztu chętnie posłuchałby śpiewu Barbro — o  ile dobrze pamięta, Barbro ma taki ładny głos… Rodzinę ogarnia zakłopotanie. Hans Barrøy odciąga pastora na bok i wyjaśnia, że owszem, Barbro ma piękny głos, ale nie zna psalmów, wydaje z  siebie jedynie dźwięki, które w  jej pojęciu pasują, i  na ogół rzeczywiście tak jest, lecz właśnie

z tego powodu nie została kiedyś konfirmowana, oprócz również innych przyczyn, jak pastor z pewnością pamięta. Johannes

Malmberget

postanawia

nie

drążyć

tego

tematu,

ale

chciałby poruszyć z  Hansem Barrøyem jeszcze jedną kwestię: chodzi o  tajemniczy napis na grobie, który martwi go od pogrzebu matki Hansa, wiersz wyryty na nagrobku na jej własne życzenie — te słowa nie

nadają

się

na

nagrobek,

są

dwuznaczne

i 

niemal

wprost

oznajmiają, że nie warto żyć. Ale kiedy zapytany o  to Hans prawie nie odpowiada, pastor wraca do sprawy puchu i  pyta, czy mają coś na sprzedaż, potrzebuje bowiem do domu dwóch nowych kołder, a  zapłaci więcej, niż dostaliby na jarmarku albo w  składzie, puch jest przecież równie cenny jak złoto, jak tu mawiają… Nareszcie mają jakiś przyziemny, codzienny temat do rozmowy, więc wchodzą do domu, gdzie Maria nakryła już obrusem stół w  paradnej 1

izbie, a po kawie z lefser

i dobiciu targu pastor, ogarnięty absolutnym

spokojem, czuje, że największą łaską, jaka może go teraz spotkać, jest sen, oczy same mu się zamykają, a  oddech staje się głębszy i  dłuższy. Siedzi w  bujanym fotelu Martina, z  rękami na podołku, śpiący pastor w ich domu — to widok zarówno imponujący, jak i śmieszny. Przez ten czas oni stoją albo siedzą wokół niego aż do chwili, gdy znów otwiera oczy,

cmoka,

wstaje

i  rozgląda

się,

jakby

nie

wiedział,

gdzie

jest.

W końcu jednak ich poznaje i nisko się kłania. Niczym w podzięce. Nie wiedzą,

za

co

dziękuje,

a  on

nie

odzywa

się

ani

słowem,

kiedy

odprowadzają go z powrotem do łodzi i patrzą, jak układa się na zwoju sieci na rufie, razem z  workiem puchu i  beczułką mewich jaj, żeby zaraz znów zamknąć oczy, więc również w  chwili, gdy ich opuszcza, wygląda kolumną.  

tak,

jakby

spał.

Dym

ciągle

wzbija

się

w  niebo

prostą

 

1

Lefser

(norw.)

z  ziemniaków

lub

—

mąki,

tradycyjne, na

północy

pieczone

na

blasze

Norwegii

jadane

na

cienkie ogół

z cukrem i cynamonem (wszystkie przypisy pochodzą od tłumaczki).

na

placki słodko,

2

Na wyspie wszystko, co wartościowe, pochodzi z zewnątrz, z wyjątkiem ziemi, lecz to nie z  jej powodu wyspiarze są tutaj, mają tego bolesną świadomość.

Hans

Barrøy

złamał

swoje

ostatnie

kosisko

i  musi

przerwać sianokosy. Nie zrobi nowego kosiska z  materiału dostępnego na

wyspie,

gdyż

powinien

to

być

jesion,

który

jest

do

kupienia

w składzie, lecz może zdobyć inny gatunek drewna za darmo. Hans wbija klingę kosy w  czubek żerdzi stojaka do suszenia siana, rusza

pastwiskiem

w 

stronę

slipu,

spycha

færing

na

szmaragdowozieloną wodę i  już ma wsiąść, ale zmienia zdanie, wraca do

zabudowań,

gdzie

Maria

zajęta

łataniem

spodni

siedzi

pod

południową ścianą i podnosi głowę, kiedy mąż wyłania się zza węgła. — Gdzie mała? — pyta Hans przesadnie głośno, bo wie, że Ingrid już zdążyła go zobaczyć i  schowała się, żeby jej szukał, a  potem złapał ją za ręce i kręcił się z nią w kółko. Maria wzrokiem daje mu znak, wskazując piwniczkę na kartofle. Ale on tym samym podniesionym głosem mówi, że wobec tego Ingrid nie będzie mogła z nim popłynąć na Leśną Wyspę, i znów rusza w dół, ledwie

jednak

zdąży

pokonać

kilka

metrów,

już

słyszy

kroki,

więc

w  odpowiedniej chwili kuca, żeby córka mogła wskoczyć mu na plecy i objąć go za szyję, a potem piszczeć, gdy będzie biegł na brzeg jak koń, wydając przy tym takie dźwięki, jakie potrafi jedynie wtedy, gdy są sami. Ten jej śmiech. Pyta, czy mają zabrać baranicę.

— Tak! — Ingrid aż klaszcze w ręce. Hans idzie do szopy po jedną z  owczych skór i  rozkłada ją na rufie færinga, przypomina to łóżko. Wraca na brzeg i zanosi dziewczynkę do łodzi, Ingrid układa się wygodnie, oparta plecami o stewę; dzięki temu może

go

obserwować

przy

wiosłowaniu,

wyglądać

za

burtę,

kręcić

główką z boku na bok, małe, białe paluszki na wysmołowanych burtach przypominają żyjące przy brzegu piaskówki. Ten śmiech. Hans

wiosłuje,

okrąża

cypel,

przebija

się

przez

rój

wysepek

i  szkierów, biorąc najprostszy kurs na Leśną Wyspę, mówi przy tym o chrzcie, który odbył się trzy tygodnie temu, o kościele przystrojonym odświętnie gromadki

dla

aż

tylko

ośmiorga

Ingrid

dzieci

potrafiła

z  okolicznych

wysp,

na

nogach

własnych

spośród dojść

tej do

chrzcielnicy i  odpowiedzieć, gdy pastor spytał, jakie imię będzie nosić dziecko. Ojciec dodaje więc, że dziewczynka zaczyna być już za duża, żeby tak leżeć na baranicy jak trup, powinna się do czegoś przydać — powiosłować albo potrzymać linkę z  haczykiem, żeby mogli przywieźć ze sobą jednego czy dwa czarniaki, a nie tylko materiał na nową kosę. Ingrid odpowiada, że wcale nie chce być większa, i  przewiesza się raz przez jedną burtę, raz przez drugą, chociaż ojciec każe jej siedzieć w  łodzi prosto. Hans zmienia kurs z  Wydrzej Wysepki na jarzębinę rosnącą

na

południowym

osiemdziesięciu

ruchach

krańcu

wiosłami

Moroszkowej

znów

skręca

Wyspy,

i  wpływa

a 

po

między

Szkiery Maskonurów, dokładnie tam, gdzie jest dostatecznie głęboko przy takim stanie wody, po czym wiosłując do tyłu, obraca łódź i trafia w rozpadlinę po osłoniętej stronie wysepki, gdzie wbił w skałę hak. Każe Ingrid zabrać cumę na brzeg. Dziewczynka trzyma łódź jak krowę na postronku, podczas gdy Hans wstaje i się rozgląda, jakby było na

co

patrzeć,

są

ptaki

na

niebie,

góry

za

jego

własną

Barrøy

i 

przeraźliwe

krzyki

rybitw,

biało-czarnych

błyskawic,

tnących

powietrze nad ich głowami. Schodzi na ląd i  pokazuje Ingrid, jak się wiąże półsztyk. Małej to nie

wychodzi,

więc

się

złości.

Hans

pokazuje

jeszcze

raz,

wiążą

go

wspólnie, Ingrid się śmieje, półsztyk wokół haka. Mówi jej, że pójdzie do lasu sam, bo tam jest dla niej za dużo owadów, a  ona w  tym czasie 2

może się wykąpać w kotle olbrzymów . — Tylko pamiętaj, masz zdjąć ubranie. W lasku w  dolinie biegnącej z  północy na południe wyspy Hans znajduje cztery proste pnie, nie są to jesiony, ale coś, co nie powinno rosnąć tak daleko na północy, jeden pień ma wygięcie nad korzeniem, dzięki czemu będzie dobrze leżał na ramieniu, to więcej, niż można oczekiwać. Bierze na ramię ścięte pnie i  rusza z  powrotem pod górę, zrzuca je i  siada i 

przy

przygląda

kotle się

olbrzymów;

swoim

Ingrid

dłoniom,

siedzi

splata

w  wodzie

palce

i 

po

pachy

uderza

nimi

o  powierzchnię, aż deszcz kropli pryska jej na twarz, wywołując piski i  grymasy, no i  ten śmiech. I  niepokój Hansa, niemijający od chwili, gdy się urodziła. Kładzie się na plecach, wciska ramiona w  gruzłowatą skałę, tył głowy opiera na kamieniu; leżąc, obserwuje rojące się rybitwy i słucha pytań zadawanych przez Ingrid jak przez każde inne dziecko, mała chce, żeby też się wykąpał, pluski, chłodny wiatr ze wschodu, sól na wargach, pot i morze, Hans znika w wirze światła i ciemności, a kiedy się z  niego wydobywa, zmrużonymi oczami patrzy na córkę, która stoi nagusieńka

w  blasku

słońca

i  pyta,

czy

może

się

wytrzeć

swoim

ubraniem. — Weź to. — Hans ściąga z  grzbietu koszulę. Słyszy, jak Ingrid śmieje

się

i  szyją,

z  jego

przez

co

torsu, ojciec

białego

w  porównaniu

przypomina

lalkę,

z  czarnymi

którą

sam

jej

rękami zrobił

z  niepasujących do siebie części. Również to jest normalną reakcją dziecka, a  lalka ma na imię Oscar, chociaż od czasu do czasu Ingrid nazywa ją Anni.

*

Gdy wracają, udaje im się złowić trzy czarniaki, które leżą teraz obok siebie u stóp Ingrid, dziewczynka siedzi owinięta w jego koszulę. Hans mówi, że chce dostać koszulę z  powrotem, bo pod wieczór zrobiło się chłodniej.

Córka

kładzie

się

na

baranicy

na

wznak,

podciąga

nogi,

obejmuje rękami kolana i patrzy na niego zaczepnie. — Ze wszystkiego się śmiejesz — stwierdza Hans i  myśli sobie, że mała rozumie różnicę między zabawą a  powagą, rzadko płacze, nie buntuje się ani nie zaperza, nigdy nie choruje i uczy się tego, czego ma się uczyć, powinien więc pozbyć się tego niepokoju. — Nie weźmiesz się do roboty? — pyta, ruchem głowy wskazując na ryby. — To obrzydliwe. — Gdzie się nauczyłaś tak mówić? — Od mamy. — Mama jest trochę delikatna, a my nie, prawda? Ingrid się zastanawia, wsunąwszy do ust dwa palce. — Mewy są głodne — mówi Hans. Ingrid wyrywa

zanurza

prawą

wnętrzności

rękę

w  brzuchu

i  podnosi

je

największego

z  obrzydzeniem

czarniaka,

w  oczach.

Hans

wiosłuje od jednego znaku nawigacyjnego do drugiego, a  ona ciska wnętrzności za burtę i patrzy, jak mewy rzucają się na nie z pluskiem, jak

jedzą,

jak

Dziewczynka

niemal

wsuwa

wirując,

rękę

walczą

w  brzuch

o  nie

na

następnego

śmierć

i  życie.

czarniaka,

rzuca

wnętrzności ptakom, potem patroszy ostatniego, wychylona przez burtę płucze kolejno ryby i  układa je jedną obok drugiej na pokładzie, tę

największą od strony sterburty, średnią pośrodku, a  najmniejszą przy bakburcie, po czym sama też płucze ręce, długo i  starannie. W  umyśle tego

dziecka

nie

ma

żadnych

szczelin,

orzeka

Hans

z półprzymkniętymi oczami i po przechyle łodzi poznaje, że Ingrid wisi za burtą, chcąc rysować węże na wodzie, wiosłuje więc przechyloną łodzią do brzegu, może ją wyciągnąć ledwie do połowy i  podłożyć kozły pod burty, bo morze opada. Ingrid idzie przed nim ścieżką pod górę, dźwigając połów, z  którego ostatnie krople krwi spływają po jej chudziutkich łydkach. Hans niesie na ramieniu cztery pnie, pod pachą siekierę, w  ręku suche ubranie córeczki. Zatrzymuje się i widzi słońce na północnym zachodzie, zrobiło się zmatowiałe i wełniste, wkrótce zmieni się w księżyc, noc się zbliża, więc Hans zastanawia się, czy zreperować kosę od razu, czy raczej złapać kilka godzin snu, do czasu gdy nazajutrz rano rosa opadnie w  Ogrodzie Różanym; rosa zawsze opada najpierw w  tym miejscu, rośnie tam dziwna czerwona trawa.    

2

Kocioł olbrzymów — marmit, inaczej garniec lodowcowy, czyli zagłębienie

w litej skale wyżłobione przez wody lodowca.

3

To,

co

morze

wyrzuca

na

brzegi

wysp,

należy

do

znalazców,

a  wyspiarze znajdują wiele różnych rzeczy. Mogą to być korki, beczki, konopie, kawałki drewna i  pływaki sieciowe — zielone albo brązowe szklane kule, które utrzymują sieci w morzu; gdy sztorm otrząśnie się z  wściekłości, stary Martin Barrøy wygrzebuje je z  hałd wodorostów, a  potem siada w  szopie na łodzie, żeby opleść je nową siecią, są wtedy jak nowe. Może to być drewniana zabawka dla Ingrid, mogą to być skrzynki na ryby, wiosła, osęki, drewniane bloczki burtowe, czerpaki, żerdzie, deski i  szczątki łodzi. Pewnej zimowej nocy morze wyrzuciło na

brzeg

całą

sterówkę.

Wyciągnęli

ją

koniem

i  ustawili

na

łące

w  południowej części wyspy, teraz Ingrid może siedzieć na obrotowym krześle

szypra

i  kręcić

kołem

sterowym

z  mosiądzu

i  mahoniu,

jednocześnie patrząc na łąki i  ogrodzenia przebiegające przez wyspę jak fale. Ogrodzeń jest aż osiem. Są zbudowane z  kamieni, które wychodzą z  ziemi, tak jak szklane kule wychodzą z  morza, tyle że o  wiele wolniej, na wyjście z  ziemi potrzeba im wiele zim, ale wiosną mieszkańcy wyspy mogą wyciągać z niej kamienie i układać na murkach, jeszcze je podwyższając, na tych ogrodzeniach, które dzielą wyspę na dziewięć łąk albo ogrodów, jak je nazywają. Ogród Południowy jest najbardziej zagrożony, morze wlewa się do niego całą swoją nieokiełznaną istotą. Dalej rozciąga się Ogród Piersiowy, nikt nie wie, skąd wzięła się jego nazwa, ale może pochodzić od

niewielkich

zielonych

stogów

siana

i 

skalistych

pagórków,

przypominających sianokosach

owce

duże

i 

małe

obskubują

kobiece

pagórki,

aż

piersi; stają

po

się

zakończonych

krągłe

i  gładkie.

Dalej jest Ogród Kamienny, bo znajduje się w  nim więcej kamieni niż w  innych, i  Ogród Różany, ponieważ trawa, która tam rośnie, jest czerwona

jak

niedojrzałe

korale

jarzębiny.

Ogród

Oborny

otacza

zabudowania, Ogród Edenu zwraca się ku północy, ale mimo wszystko jest najbardziej płodny, to tam sadzi się zawsze ziemniaki, i  jeszcze Ogród Parszywy, Ogród Północny oraz Ogród Ubogi — wszystkie noszą nazwy, na jakie zasługują, chociaż Ogród Ubogi jest najbardziej zielony z  nich wszystkich, otacza szopę na łodzie i  slip niczym wielka zielona rękawica. Głównie jednak znajdują śmieci. Znajdują martwe morświny i alki, kormorany rozdęte od cuchnących gazów,

brodzą

kapelusz,

w  gnijących

temblak,

kulę

wodorostach inwalidzką,

i  podnoszą fragmenty

połówkę cudzego

buta, życia,

świadectwa nadmiaru, niedbalstwa, straty, rozrzutności i  nieszczęść spadłych na ludzi, o  których nigdy nie słyszeli i  których nigdy nie poznają. Od czasu do czasu znajdują również niechcianą wiadomość, która i 

nie

daje

tytoniu

z 

się

odczytać,

Anglii,

płaszcz

wieniec

na

z  kieszeniami

pływającym

pełnymi

grobie,

gazet

francuską

trójkolorową flagę na rozpadającym się maszcie i  oślizgłą szkatułkę z 

najbardziej

intymnymi

przedmiotami

należącymi

do

jakiejś

egzotycznej kobiety. Z rzadka zdarza się także list w  butelce, zawierający mieszankę tęsknot i  zwierzeń, przeznaczoną dla kogoś innego aniżeli ci, którzy ją znajdują, gdyby jednak trafiła we właściwe ręce, wywołałaby krwawe łzy

i  wprawiła

w  ruch

niebo

i  ziemię.

Trzeźwo

myślący

wyspiarze

otwierają butelki, wyjmują listy i  czytają je, jeżeli rozumieją język, mają

swoje

przemyślenia

o  ich

treści,

krótkie

i  mgliste

—

butelki

z  listami to tajemniczy przekaziciele tęsknoty, nadziei i  nieprzeżytego

życia — potem chowają listy do kufra przeznaczonego na przedmioty, których

nie

można

ani

posiadać,

ani

wyrzucić,

a  do

butelki

po

jej

wygotowaniu wlewają sok porzeczkowy albo po prostu ją stawiają, jako coś w  rodzaju dowodu własnej pustki na parapecie okna obory, żeby mogło ją prześwietlać światło słońca i  barwić się na zielono, zanim padnie ukosem i ułoży się na wyschniętych źdźbłach siana na podłodze. Ale w  pewien jesienny poranek Hans Barrøy znajduje całe drzewo, które sztorm wypchnął z  morza i  przywlókł na południowy kraniec wyspy. Ogromne drzewo. Hans nie wierzy własnym oczom. Morze zrównuje swój rytm z wiatrem, a drzewo leży niczym szkielet jakiegoś

prastarego

potwora,

jak

truchło

wieloryba,

z  nietkniętymi

korzeniami i  gałęziami, ale bez kory i  igieł, które pochłonęło morze, biała

tona

żywicy,

smarowania wydobywać modrzew,

tak

smyczków ze

który

swoich przez

cennej

na

słynnych

świecie, skrzypków

instrumentów stulecia

bo

wyrósł

czyste na

można

—

dzięki

dźwięki.

tak

jej

użyć

niej To

ogromne

do

będą

rosyjski

drzewo

u

brzegów Jeniseju na pustkowiu na południe od Krasnojarska; wiatry wiejące nad tajgą pozostawiły na nim ślady jak grzebień w  tłustych włosach, aż przyszła wiosenna powódź i  lodowymi zębami wciągnęła drzewo do rzeki, która poniosła je trzy—cztery tysiące kilometrów na północ do Morza Karskiego i  tam rzuciła w  szpony słonych prądów, te z  kolei zagnały je na północ do granicy lodu i  dalej na zachód wzdłuż Nowej Ziemi i  Spitsbergenu aż pod brzegi Grenlandii i  Islandii, gdzie cieplejsze prądy wyrwały je z uchwytu tych zimnych i poniosły znów na północny wschód, zataczając potężny, obiegający pół Ziemi krąg, do którego przebycia potrzeba było dziesięciu albo dwudziestu lat, zanim ostatni sztorm wyrzucił je na brzeg wyspy u wybrzeży Norwegii, tak aby o  świcie pewnego październikowego dnia mógł je znaleźć Hans Barrøy, który stoi teraz i przygląda mu się w oniemiałym zdumieniu. Potężniejszego drzewa nigdy nie podziwiano w tych stronach.

Hans biegnie do domu po rodzinę. Zabierają

się

do

ćwiartowania

zdobyczy,

odcinają

i  odpiłowują

korzenie i  gałęzie, układają je pod północną ścianą obory — to będzie drewno

na

rozpałkę

—

zanim

rzucą

się

na

sam

pień,

kawałek

po

kawałku. Nagle jednak leży przed nimi rzymska kolumna, długa na dobre trzynaście metrów, której wciąż nie udaje im się zaciągnąć do zagrody,

nawet

z 

pomocą

konia,

talii

i 

siły

pięciorga

ludzi.

Przycumowują kolumnę i  wracają do domu, żeby się z  tym przespać, umordowani,

osłabli

i  zadowoleni.

Przy

najbliższym

maksymalnym

przypływie udaje im się ją wyciągnąć jeszcze kilka metrów wyżej, ale tam już zostaje, przewrócona marmurowa kolumna. Hans i  Martin odcinają od niej jeszcze dwa kawałki, zajmuje im to cały dzień i  widzą, że nasycona żywicą twardziel żarzy się czerwienią tym mocniej, im bardziej zbliżają się do środka, jest twarda jak szkło, a mimo to porowata pod ostrzem noża. Zeskrobują jej trochę, rozcierają w  palcach i  czują zapach, który każe im pojąć, że niemożliwe jest porąbanie tego cudu tylko po to, żeby spalić go w  piecu. Drzewo to całość, którą należy zachować; kiedyś, w  innym czasie, jeszcze im się przyda albo będą mogli je sprzedać, musi być warte fortunę. Ostatkiem sił przetaczają je po trzech żerdziach, żeby nie leżało na trawie, wbijają cztery słupy po każdej jego stronie, mocują je do nich śrubami. I  tak kolumna leży po dziś dzień, sto lat później, biały walec na tle morskiej toni. Może się wydawać, że ktoś o  niej zapomniał, lecz może się też wydawać, że pełniła kiedyś jakąś funkcję, że była do czegoś niezbędna.

4

Nikt nie może opuścić wyspy, wyspa to miniaturowy kosmos, w którym gwiazdy

śpią

podejmuje

w  trawie

próbę.

pod

W  taki

śniegiem.

dzień

wieje

Zdarza lekki

się

jednak,

wschodni

że

wiatr.

ktoś Hans

Barrøy postawił wysłużony skośny żagiel, zapowiada się przyjemny rejs do składu. Płyną całą rodziną — oprócz starego Martina, on nie ma wiary w tę wyprawę. Zamierzają

się

pozbyć

Barbro.

Barbro

ma

dwadzieścia

trzy

lata

i musi iść na służbę, znaleźli już dla niej miejsce. Po

przycumowaniu

do

pomostu

przy

składzie

Ing rid

prowadzi

Barbro w stronę sklepu i wioski, gdzie drzewa rosną do nieba, a domy są

malowane

i  stoją

tak

gęsto

obok

siebie,

że

można

przechodzić

z jednego do drugiego bez narzucania na siebie wierzchniego okrycia. Barbro nie chce trzymać za rękę nikogo oprócz Ing rid, bo wie, co ma się stać, i zatrzymuje się przy sklepie, a oczy wszystkich kierują się na nich, na wyspiarzy, tak rzadko się ich tu widuje. Ingrid jest wystrojona w  niebieską sukienkę i  rozpinany, robiony na drutach szary sweter z  zielonymi kryształkami śniegu na kołnierzyku i  rękawach. Barbro ma

żółtą

sukienkę

i 

przykrótki

wełniany

żakiet,

domaga

się

kandyzowanego cukru. Hans przyszedł za nimi i  mówi, że tak, dostanie kandyz. Ale po wizycie

w 

sklepie

Barbro

wciąż

nie

chce

iść

dalej,

w 

stronę

gospodarstwa, gdzie pani Gretha Sabina Tommesen obiecała przyjąć ją na

służbę,

pod

warunkiem

że

nie

będzie

to

kosztowało

więcej

niż

zapewnienie wyżywienia i  miejsca do spania. Hans i  Maria muszą

ciągnąć

Barbro,

ukradkowe Wiele

spojrzenia

z  nich

rybackim,

a  Ingrid

zna

gromadce

widziała imiona

idzie

już

na

końcu

dzieci

wcześniej,

dwojga,

tego

pochodu,

obserwujących w  kościele

rozpoznaje

cztery

ich

albo

rzucając z  daleka.

w  składzie

twarze,

ale

żadna

z nich się nie uśmiecha, więc Ingrid nie przypatruje im się zbyt długo, tylko biegnie za rodziną do ogrodu otaczającego biały dom z  ciężkimi ciemnymi drzwiami kasetonowymi, które otwierają się i wpuszczają ich do innej części świata. Ale tam Grecie Sabinie Tommesen udaje się aż trzy razy nazwać Barbro debilką, kiedy pokazuje im pokój, w  którym Barbro ma spać razem z inną służącą, również pochodzącą z wysp, tylko o wiele od niej młodszą. Wyjaśnia, że debilka musi także liczyć się z  tym, że tak jak inne

kobiety

w  tym

domu,

zostanie

wezwana

do

składu,

kiedy

przypłyną śledzie, również w środku nocy. — Umie patroszyć? — Oczywiście — odpowiada Maria. — Umie też gotować, gręplować, prząść i robić skarpety na drutach… — Czysta jest? — Jak pani widzi. — Rozumiesz, co mówię, Barbro? — woła Gretha Sabina Tommesen do

Barbro,

która

kiwa

głową,

wpatrzona

w  kryształowy

żyrandol

wiszący nad jej głową, w  rozgwieżdżone niebo, w  które oczy zapadają się tak głęboko, że już tam zostają, a kark sztywnieje. Ale kiedy Gretha Sabina Tommesen oznajmia Marii, że szwagierka nie może liczyć na inne ubranie aniżeli to przywiezione ze sobą, Hans patrzy na siostrę — która

wciąż

nie

potrafi

oderwać

wzroku

od

tego

nowego

systemu

słonecznego — i  podejmuje decyzję. Bierze Barbro za rękę, w  drugą chwyta

walizeczkę

i  wychodzi,

również

teraz

zatrzymuje

się

przed

sklepem i czeka, aż Maria z Ingrid ich dogonią. Małżonkowie patrzą na siebie. On skinieniem głowy wskazuje na drzwi, ona potakująco kiwa

głową.

Znów

opakowania

wchodzą

do

czterocalowych

środka,

kupują

gwoździ,

wiadro

cukier smoły,

i 

kawę,

grysik

dwa

z  sago,

cynamon, beczkę grubej soli, zamawiają trzy duże worki żytniej mąki, które

będą

do

odbioru

za

cztery

dni,

a  potem

idą

z  zakupami

na

przystań, wsiadają do færinga i stawiają żagiel. W powrotnej drodze ładnie wieje. Ale

Hans

nie

może

patrzeć

na

siostrę.

Siada

po

drugiej

stronie

rumpla, aby rozdzielał ich żagiel. W  ten sposób jednak nie da rady schować się przed wzrokiem Marii, która ma dwadzieścia siedem lat, jest silna i  pochodzi z  innej wyspy, ukończyła szkołę dla gospodyń domowych

i  przyjęliby

ją

na

służbę

wszędzie,

ale

ona

mieszka

na

Barrøy, razem z  nim, z  Hansem Barrøyem, który ma lat trzydzieści pięć, a  chowa się przed rodzoną siostrą i  irytującym wstydem, to dwie strony

tego

samego

medalu,

wstyd

i  kryjówka,

ale

ciągle

jest

wystawiony na spojrzenie Marii, które się nie poddaje, dopóki Hans nie przyzna,

że

jest

głupcem,

do

tego

zaś

wystarczy

skinienie

głową.

Dopiero wtedy Maria przenosi wzrok na fale, a na jej wargach pojawia się

ten

irytujący

uśmieszek,

który

czyni

ją

jeszcze

bardziej

niezwyciężoną. Stary Martin stoi przy slipie i wita ich przenikliwym śmiechem. — A nie mówiłem! Wchodzi do wody i  wynosi walizkę na brzeg, potem prowadzi córkę w  stronę zabudowań, Ingrid biegnie obok i  opowiada o  wsi, jej głos tonie w  krzyku mew. Maria i  Hans stoją przy slipie i  dyskutują, czy wziąć wózek, czy po prostu zanieść zakupy do domu. — Chyba nie ma tego aż tyle, żebyśmy nie uradzili? Maria idzie pod górę przodem. Hans wypuszcza sprawunki z  rąk, chwyta ją za biodra, przewraca w  wysoką trawę, w  której nawet Bóg ich nie widzi ani nie słyszy jej na wpół zduszonych jęków, a  także określeń,

jakimi

nazywa

męża,

z  tym

uśmiechem,

który

zaledwie

chwilę temu wpadł w  fale; można powiedzieć, że Hans na powrót go z  nich wyłowił. Później nie chce im się iść dalej, leżą i  patrzą w  niebo, a Maria opowiada o tym, że kiedy była dzieckiem i mieszkała na Buøy, zawaliła się obora, bo po jednej stronie dachu zgromadziło się za dużo śniegu. Hans tak jak zawsze słucha i  zastanawia się, do czego Maria zmierza, co chce mu powiedzieć, o  co jej chodzi. Nagle staje nad nimi Ingrid i  pyta, gdzie się podziewają, bo Barbro chce wiedzieć, co będą jeść: śledzie, czarniaka czy tego halibuta, którego ojciec złapał wczoraj na mocną linę z grubymi hakami. — Pokroję halibuta — odpowiada Hans, wstaje i  jednak idzie po wózek.

Ładuje

na

niego

zakupy

i  Ingrid,

ciągnie

wózek

pod

górę,

a  Maria dalej leży. To ona jest na wyspie filozofem, tą, która umie spojrzeć krytycznie, bo pochodzi z  innej wyspy, ma więc porównanie, można to nazwać doświadczeniem, nawet mądrością, ale potrafi ją to również

przyprawić

o 

rozszczepienie

wyspami okazują się zbyt wielkie.

jaźni,

jeśli

różnice

między

5

Na Barrøy mają trzy wierzby, cztery brzozy i  pięć jarzębin, z  których jedna jest pokryta bliznami i  gruba w  pasie jak beczka, nazywa się Stara Jarzębina, a  wszystkich dwanaście drzew wygina się w  tym kierunku, w którym pochyliła je natura. Jest jeszcze kilka mniejszych, rachitycznych brzózek na pagórku od zachodniej strony, wyglądają, jakby się obejmowały, noszą nazwę Lasek Miłości, ale kiedy wieje wiatr, wychylają się w różne strony. Oprócz tego mają też wielką wierzbę, która w  dużej mierze leży wyciągnięta wzdłuż ziemi i  żyje tak, odkąd sięga ludzka pamięć, na kolanach,

na

Przodkowie,

granicy zamiast

między zrąbać

Ogrodem wierzbę,

Różanym obudowali

a  Piersiowym. ją

kamiennym

murkiem. To przypuszczalnie jedyne drzewo na wyspie, którego nie wolno

ściąć.

Nie

żeby

ścinali

inne

drzewa,

chociaż

drewno

jest

kosztowne i niezbędne, więc zdarza się, że taka myśl przychodzi im do głowy. Ale nikt nigdy nie myśli o ścięciu wierzby znajdującej się między tymi

dwoma

ogrodami;

ona

już

jest

w  pewnym

sensie

powalona,

a przez to chroniona, jak grób. W

największych

jarzębinach

rosnących

wokół

zabudowań

wiszą

wielkie gniazda srok. Wyspiarze często przeklinają sroki, bo ptaki srają i  kradną,

mówi

się

wtedy

o  zerwaniu

gniazd.

Z  tego

też

nic

nie

wychodzi. Kiedy więc olbrzymie gniazda z  gałęzi kołyszą się w  walce z kolejnym sztormem i znów udaje im się przetrwać, ludzie stwierdzają z  ulgą i  stoickim spokojem, że i  tym razem nic nie uległo zniszczeniu, bo jednak często coś się niszczy.

Jeśli

deszcz

albo

śnieg

z  rzadka

padają

całkiem

pionowo,

pod

gniazdami na Starej Jarzębinie tworzy się w trawie suchy krąg. Wtedy tłoczą się tam owce. Zwłaszcza jagnięta nie lubią deszczu; ściśnięte, załatwiają się w  tym miejscu na wyścigi, w  ten sposób pod gniazdami powstaje czarny błotnisty krąg życia, wszystko jest ze sobą połączone, człowiek też nie dzieli się na dwoje, nawet jeśli pochyli się do przodu. Tak samo jest na tysiącu innych wysp archipelagu. Na dziesięciu tysiącach wysp. Ponieważ

ta

okolica

jest

tak

bardzo

obnażona

i  wystawiona

na

działanie sił natury, komuś mogłoby w  końcu przyjść do głowy, aby ustroić wybrzeża w  jakąś wieczną zieleń, na przykład w  świerki albo sosny, stworzyć idealistyczne szkółki roślin w  różnych miejscach kraju i dowozić bezpłatnie wielkie ilości malutkich świerczków mieszkańcom mniejszych i  większych wysp, tłumacząc, że jeśli posadzicie te świerki na swojej ziemi i  pozwolicie im wyrosnąć, to pokolenia, które przyjdą po was, będą miały zapewniony opał i drewno do budowy domów, wiatr przestanie

zwiewać

ziemię

do

morza,

ludzie

i  zwierzęta

znajdą

schronienie i  spokój tam, gdzie wcześniej mieli wiatr we włosach na okrągło przez całą dobę, a  wyspy przestaną wyglądać jak pływające świątynie na horyzoncie i zaczną przypominać splątany gąszcz turzycy i  szczawiu. Ale nikomu nie przyjdzie do głowy coś takiego, nie wolno niszczyć horyzontu. Horyzont jest prawdopodobnie najważniejszy ze wszystkiego, co tu mają, to wibrujący podczas snu nerw wzrokowy, chociaż prawie nie zwracają na niego uwagi i  nie podejmują żadnej próby nazwania go słowami. To również nikomu nie przyjdzie do głowy, dopóki kraj tak się nie wzbogaci, że horyzont zacznie znikać.

6

Znów nastała wiosna, niebo nad wyspami jest wysokie, zimne wiatry się

pogubiły

ostrygojady,

i 

przynoszą

przechadzają

też się

krótkie przy

podmuchy

brzegu

jak

ciepła.

Wróciły

czarno-białe

kury,

kiwając łebkami; wbijają długie czerwone dzioby w piasek, wiercą nimi i  gdaczą,

nie

potrafią

nic

innego,

ostrygojady

to

głupie

ptaki,

ale

przylatują wiosną. Na środku fiordu wiatr nagle słabnie. Hans Barrøy musi spuścić żagiel i  wziąć się do wioseł. Maria też chwyta wiosła, siada za nim i  co raz stuka go knykciami w  krzyż, aż w  końcu

Hans

woła,

że

to

boli

i  że

baby,

do

cholery,

nie

potrafią

wiosłować. Barbro i  Ingrid śmieją się z  tego. Siedzą na rozłożonej na rufie owczej skórze, przyciśnięte do siebie, jedna w  niebieskiej, druga w  żółtej

sukience,

z  niedużą

walizeczką

i  nieruchomym

rumplem

między sobą. — Krzywo wiosłujesz. — Wcale

nie

—

odpowiada

Maria

i  zatrzymuje

jedno

wiosło,

a færing gwałtownie się obraca. Barbro znów się śmieje, chociaż wie, co ma nastąpić — to samo, co ostatnio, zamierzają się jej pozbyć. Znów cumują przy składzie rybackim i idą pod górę, pierwszy Hans z  walizką, potem Barbro i  Ingrid, trzymając się za ręce, a  za nimi Maria, jako coś w  rodzaju zwieńczenia, również ona jest dziś ubrana odświętnie, jakby po to, by podkreślić powagę chwili i  determinację, przecież słowem.

ostatnim

razem

poszło

tak

źle.

Nikt

nie

odzywa

się

ani

I znów przystanek koło sklepu, kandyzowany cukier, a potem droga na plebanię, gdzie przyjmuje ich pastorowa, Karen Louise Malmberget, która

jeszcze

trzy

lata

temu

nazywała

się

Husvik.

Karen

Louise

zaskakuje młodością, kiedy stoi obok pastora Johannesa Malmbergeta, on bowiem zdążył dwukrotnie owdowieć, zanim obecna żona pojawiła się w jego domu i życiu. Jest bezdzietna, w przeciwieństwie do niego — on ma pięciu synów. Wszyscy uczą się w takim czy innym seminarium w  jakimś

mieście,

jakby

wyjeżdżając

stąd,

wyjechali

na

dobre,

a później zapomnieli, skąd pochodzą. Karen Louise jest ubrana w  jasną sukienkę i  biały fartuch, a  na nogach ma i  pończochy, i  buty, chociaż znajduje się pod dachem. Wita się z  Barbro, podając jej rękę, i  zaprasza do środka. Porusza się lekko i  tryska humorem, jakby się na to cieszyła, potem oprowadza ich po salonach i  pokojach, pokazuje meble, maszynę do szycia i  żelazko, tłumaczy, gdzie Barbro będzie spała: w  jasnym, przytulnym pokoju na piętrze,

ze

wazonik,

ścianami

i  szaą

pokrytymi

tapetą,

z  porcelanowym

z  komodą,

nocnikiem

na

której

mającym

stoi

niebieski

stempel na dnie. Wyjaśnia, co będzie należało do obowiązków Barbro. Nie jest tego dużo, można wręcz odnieść wrażenie, że pastorowa szuka sobie towarzystwa albo nawet przyjaciółki, niewiele trzeba, żeby stwierdzić, że są z  Barbro równolatkami. W  pomalowanej na biało kuchni bierze do ręki książkę kucharską grubości Biblii i  pyta, czy Barbro umie czytać. Żadne z nich na to nie odpowiada. Karen Louise przeprasza, stwierdzając, że to było niemądre z  jej strony,

przerzuca

kartki

do

rozdziału

o 

konfiturach

i 

zaczyna

tłumaczyć, co Barbro ma gotować, przez okno wskazuje całą armię większych i mniejszych krzewów owocowych, które stoją równiutko jak żołnierze w  sześciu prostych rzędach biegnących ku białemu płotowi z  desek

na

drugim

końcu

wiosennie

brunatnego

ogrodu:

czarne

porzeczki, czerwone, agrest, a  tam przy pagórku maliny, na co Barbro oświadcza,

że

oni

też

mają

takie

na

Barrøy,

też

mają

czerwone

porzeczki, a ona wie, ile trzeba dodać cukru… Hans Barrøy aż musi usiąść. Osuwa się na krzesło ustawione bez sensu między dwoma pokojami, jakby dla ozdoby, w  każdym razie Hansowi przychodzi na myśl, że chyba nikt nigdy na tym krześle nie siedział. I  nie może wstać. Ale pochyla

się

do

przodu,

zasłania

twarz

dłońmi,

a  łokcie

opiera

na

kolanach, jakby szukał czegoś na dnie jakiejś myśli i  nie był w  stanie znaleźć,

gdy

nagle

czuje,

że

inni

się

zatrzymali

i  teraz

mu

się

przyglądają. Podnosi głowę i coś mówi, pyta, gdzie jest pastor. Pastorowa odpowiada, że wybrał się w  jakiejś sprawie na północ wyspy do… Rozmawiają chwilę o  ludziach, do których Johannes Malmberget pojechał z  wizytą, ponieważ — jak się okazuje — Hans ich zna. Kiedy następuje dalszy ciąg zwiedzania, a  on zostaje sam na bezsensownym krześle, znajduje wreszcie to, czego szukał, wstaje, biegnie za nimi do kolejnego salonu, chwyta siostrę za rękę i  wyciąga ją na podwórze, dziko protestującą, bo Barbro chce zostać tu, w  tym pięknym domu. Reszta rodziny idzie za nimi, zatrzymuje się na szerokich kamiennych schodach i patrzy pytająco. Maria coś do niego woła z udręką wypisaną na twarzy. — Ja chcę tu zostać! — wrzeszczy Barbro. — Nigdzie nie zostaniesz — odpowiada jej brat, ciągnie ją w  stronę furtki i  wyprowadza na drogę, dopiero tam się zatrzymuje, z  trudem łapiąc oddech, i czeka, aż Maria z Ingrid ich dogonią. Maria z walizką w ręku pyta, co się stało, z tą samą udręczoną, niemal żałobną miną. — Ni-ic — odpowiada Hans.

W milczeniu mijają sklep, teraz nie będzie żadnych zakupów, idą dalej do składu i  wsiadają na pokład færinga. Hans Barrøy dostrzega, że

wiatr

zarówno

się

odwrócił,

jak

i 

wzmógł

—

wieje

teraz

z  południowego zachodu — podnosi więc żagiel i  ostro rusza w  morze. Wkrótce nadciąga deszcz. Im bardziej zbliżają się do ujścia fiordu, tym pada gęściej i  mocniej. Barbro i  Ingrid chowają się pod owczą skórą. Stamtąd

przynajmniej

słychać

śmiech,

więc

tym

razem

Hans

nie

zamierza ukrywać się przed niczyim spojrzeniem, co by z tego przyszło, nawet

przed

deszczu,

wzrokiem

a  woda

ciemniejszych

Marii,

spływa

i  coraz

po

bardziej

która

jej

siedzi

długich,

obrócona

brązowych

przypominających

plecami

lokach,

wodorosty

do

coraz

falujące

w wodzie. Hans nie zauważa uśmiechu, który zwykle ich ratuje.

*

Leje jeszcze długo w  nocy, nadciągnął silny wicher. Niechętnie skręca na zachód i na północ, wychładza się i słabnie. Dopiero wówczas niebo się przejaśnia i deszcz nie siecze już w okna, kiedy Maria otwiera oczy i  widzi, że łóżko obok niej jest puste. Dłonią wyczuwa też, że jest zimne. Wstaje i  biegnie do Barbro i  Ingrid, każe im się ubrać i  pójść z  nią do kuchni, w której nikt nie napalił. Pytają, co się dzieje. Maria nie ma dla nich żadnej odpowiedzi. Rozpalają ogień i jedzą razem z Martinem, który też nic nie mówi. A  potem idą do szopy na łodzie, gdzie nie ma færinga, biorą się do naprawiania sieci przy drzwiach otwartych z  obu stron, dzięki czemu przez cały czas mogą spoglądać na północ w stronę składu,

kościoła

i  wioski,

pracują

w  milczeniu,

z  wyczekiwaniem

i  dokładnością, aż wreszcie dostrzegają skośny żagiel podskakujący na wzburzonym morzu w  górę i  w dół jak ostrze piły — to færing wraca, dziobiąc fale, nadszedł już wieczór.

Hans Barrøy opuszcza żagiel, færing siłą rozpędu wsuwa się na żerdzie ułożone na slipie. Hans chwiejnym krokiem przechodzi przez dwie

ławeczki,

nachyla

się

nad

forpikiem,

chwyta

coś,

co

wierzga,

i  wyrzuca na ląd niedużą świnkę, która z  kwikiem zaczyna biegać w  kółko po białym piasku z  pokruszonych muszli. Świnka kosztowała dwanaście

koron,

przypominającą

ma

dziurę

tylko po

jedno kuli.

ucho

Mogą

i  czarną ją

plamkę

nazwać,

jak

na

czole,

chcą.

Hans

przywiózł też kandyzowany cukier w  brązowej torebce, którą podaje Barbro, a  potem idzie do szopy po linkę do wzmacniania sieci przy brzegach i robi z niej postronek dla świni. Na jednym końcu zawiązuje pętlę, po czym wręcza ją Ingrid, która stoi i  przygląda się śwince, już skubiącej trawę. — Nigdy więcej tak nie zrobisz — mówi Maria i  odwracając się plecami zarówno do niego, jak i  do świni, rusza w  stronę domu, żeby przygotować obiad, podczas gdy jej mąż zostaje z  uśmiechem, jakiego Ingrid nigdy wcześniej nie widziała. Dziewczynka wyczuwa złość matki przez cały ten wieczór i  cały następny dzień. Ale potem następuje coś niewidzialnego Krupczata.

i  wszystka

ta

dziwność

znika.

Świnia

dostaje

imię

7

Zabudowania na Barrøy stoją krzywo w  stosunku do siebie. Kiedy patrzy się z góry, przypominają cztery przypadkowo rozrzucone kostki, do

tego

w  igloo. ubrań

jest

jeszcze

Między

piwniczka

poszczególnymi

i  pastwiskami

rozchodzące

się

na

biegną

promieniście

ziemniaki,

budynkami,

ścieżki na

zimą

stojakami

ułożone

wszystkie

zmieniająca do

suszenia

z  kamiennych

strony,

ale

się

płyt,

właściwie

budynki dla ochrony przed siłami natury układają się w kształt pługa, żeby żaden się nie przewrócił, nawet gdyby całe morze zalało wyspę. Nikt nie może przypisywać sobie zasług za ten przemyślany układ zagrody

—

to

rezultat

zbiorowej,

dziedziczonej

z 

pokolenia

na

pokolenie mądrości, opartej na drogo okupionym doświadczeniu. Ale

nawet

kształtowany

przez

wieki

geniusz

nie

jest

w  stanie

zapobiec temu, że zimą między domem a  oborą narasta fala mocno ubitego śniegu, przez którą muszą się przedzierać, dźwigając wiadra z  wodą i  konwie, kiedy idą do zwierząt i  od nich wracają. Nazywają ją Falą i  przeklinają jak mało co, bo Fala wznosi się na ogół wtedy, gdy nerwy są najmocniej nadszarpnięte, w styczniu i lutym, w grudniu, ba, nawet w  marcu mur nawianego śniegu odgradza zwierzęta od ludzi, a  chociaż odśnieżają, i  tak na nic się to nie zdaje, bo śnieg zaraz zasypuje to, co odgarnęli. Odśnieżają mężczyźni, a  kobiety noszą wodę i  mleko, z  reguły nie ma więc innego rozwiązania niż obejście naokoło zarówno domu, jak i  obory, a  to długa droga, kiedy podmuchy wiatru nie pozwalają się wyprostować nawet na chwilę.

Ale

zabudowania

nie

zawsze

stały

tam,

gdzie

teraz,

otoczone

drzewami i krzewami owocowymi na najwyższym wzniesieniu; dawniej znajdowały

się

niżej,

w  oddalonej

o  kilkaset

metrów

na

wschód

zatoczce, nazywanej Karvika. Zostały tam teraz tylko fundamenty po dwóch

budynkach

oraz

szczątki

slipu

przykrytego

wodorostami

i piaskiem. Nikt z wyspiarzy nie myśli o tym na co dzień, jakby prawie nie zdawali sobie sprawy z  tego, że ktoś tam kiedyś mieszkał. Ale nawet w  życiu, w  którym chodzi się na własnych nogach, a  nie pływa łodzią, w  życiu na stałym lądzie, są chwile, kiedy myśli biegną innymi torami niż zwykle, a wtedy dociera do człowieka, że musi istnieć jakieś wytłumaczenie, dlaczego w  Karvika nie stoją już domy, gdzie one się podziały i z jakiego powodu już ich tam nie ma. Wyjaśnienie

jest

z 

całą

pewnością

tragiczne.

Może

nawet

przerażające. Stary

Martin

zapuścił

tu

korzenie

najdawniej,

stanowi

źródło

wiedzy o  najwyższym statusie, no i  ma swoje zdanie o  tym, dlaczego i  kiedy

zniknęła

przodków; i 

ta

pamięta

opowieści.

Ale

zaginiona też

nie

cywilizacja,

urywki

jest

już

z 

przecież

dzieciństwa,

wśród

nich

chodzi

obrazy,

źródłem

o  jego zdania

najbardziej

wiarygodnym — z uwagi na swój podeszły wiek i naturalne osłabienie, nie tylko zżerające pamięć, lecz przynoszące również cudaczne pomysły i  dziwactwa, przez które stary człowiek staje się śmieszny w  oczach młodszych, każde pokolenie może zatem pamiętać to, co chce, i  iść własną drogą. Te nowe drogi z  pewnością również dokądś prowadzą, w najgorszym razie zataczają te same kręgi, tyle że trwa to tak długo. Ale

chociaż

nic

nie

wiedzą

o  ruinach

w  Karvika

ani

nie

znają

wyjaśnienia, dlaczego to, co kiedyś było dwoma domami, już nimi nie jest, to mają szacunek dla tych ruin. Obchodzą je szerokim łukiem, dzieci

się

edredony,

w  nich a 

nie

ludziom

bawią, nie

ptaki

nie

przychodzi

budują do

tam

głowy,

gniazd,

by

je

nawet

zburzyć,

wykorzystać kamienie na inne fundamenty i inne mury, na przykład te biegnące ruiny

między

mogły

ogrodami.

dalej

tam

Wyszukują

stać

jak

raczej

pomnik

nowe

czy

kamienie,

cmentarz,

aby

ponure,

zarośnięte pokrzywami i wierzbówką, emanujące wrażeniem czegoś, co jest zarazem za zimne i  za gorące. Kiedy się na nie patrzy z  pagórka powyżej, przypominają dwa chińskie znaki, zapisane dwiema różnymi rękami. Zimą kładzie się na nich śnieg, wówczas te znaki stają się jeszcze wyraźniejsze na tle przegniłej zbrązowiałej trawy, dopóki i  ona nie zbieleje.

8

Dyskutują o  tym wielokrotnie: w  której izbie będziemy spać? W  tej wychodzącej na północ jest zimno jak w  psiarni i  nie da się żyć, gdy północno-wschodni wiatr wzmaga się zimą, za to latem panuje w  niej przyjemny chłód. No i jest przy tym bardzo cicha, ponieważ hałasujący deszcz z  reguły nadciąga z  południowego zachodu, czy to latem, czy zimą. Kiedy lato jest wyjątkowo mokre i nie można suszyć siana ani na polu, ani na stojakach, Hans Barrøy mówi: — No, matka, chyba się przeniesiemy na północ, bo tu się nie daje wytrzymać. A kiedy zimą na poszwie kołdry lśnią kryształki lodu, mówi na odwrót, że teraz pora przenieść się na południe. — Tu jeszcze zamarzniemy. Przenoszą puchowe kołdry z  północy na południe i  z południa na północ, poddają się pogodzie i  porom roku, bo w  każdej z  tych izb na poddaszu mają duże łóżko, izby zaś nazywają salami: Salą Północną i  Salą

Południową.

alkierzu,

Ingrid

wychodzącym

na

śpi

w  położonym

zachód

między

i  oświetlonym

obiema

słońcem

salami również

w  środku nocy o  tej porze roku, o  której marzą przez trzy pozostałe, a  Barbro

zajmuje

alkierz

wychodzący

na

wschód,

skąd

przychodzi

dobra pogoda. Stary

Martin

śpi

w  izbie

za

paradną.

Zdarza

mu

się

czasem

zostawiać drzwi otwarte, ma też u siebie własny piec, w którym mocno pali, bo jest zmarzluchem, w  paradnej izbie często więc bywa ciepło również w  tych miesiącach, kiedy w  domach ludzi z  owych stron nie

używa się takich pomieszczeń, co oznacza, że mieszkańcy Barrøy mogą na przykład w  zwykłą niedzielę października albo marca zjeść tam obiad. Maria nakrywa wtedy stół białym obrusem. Obrus zdobią wąskie szlaczki z malusieńkich kwiatków, czerwonych i  żółtych, i  zielone liany, które je ze sobą łączą. Wyhaftowała go jej matka, ale obrus jest przede wszystkim biały. Maria

woli

spać

w  Sali

Południowej,

chociaż

latem

przy

ładnej

pogodzie jest tam za gorąco, a  przy brzydkiej za dużo hałasu i  latem, i  zimą, ale z  tego okna widać całą Barrøy i  wysepki na południu, a  w pogodne

przejrzyste

dni

nawet

jej

rodzinną

Buøy,

na

której

się

wychowała, jej podstawę do porównywania. Sala Południowa jest poza tym nieco większa od Północnej, może więc trzymać tu pod ścianą swój kufer posażny, znalazło się też miejsce na dwie nocne szai, które ojciec podarował im w prezencie ślubnym, stare rupiecie, jak je nazwał; również one były niegdyś własnością jej matki, zmarłej przedwcześnie w  wyniku

epidemii,

która

tak

wyniszczyła

tutejszą

ludność,

że

przetrwali tylko najsilniejsi. „Czy my nie osiądziemy wreszcie gdzieś na stałe jak porządni ludzie — pyta Maria — zamiast włóczyć się jak Cyganie?” Po

pojawieniu

się

w  gospodarstwie

świni

—

Krupczata

mieszka

w  składziku na torf, który chwilowo jest pusty — Hans dochodzi do wniosku, że powinien wykazać trochę inicjatywy, więc kiedy domki dla kaczek edredonowych są już poreperowane, ziemniaki posadzone, a dni na krótką chwilę stają się dłuższe i cieplejsze, a przez to pojemniejsze, to

chociaż

właściwie

powinni

wycinać

torf,

bierze

świder,

dynamit

i  rusza pod urwisko nad zatoką w  północno-zachodniej części wyspy, gdzie

tkwią

nasmołowane

i  przyśrubowane

do

skały

co

bale, pół

wbite

metra,

pionowo

dzięki

czemu,

w 

morze

gdy

pogoda

pozwala, mogą tu cumować większe łodzie, na przykład łódź towarowa ze składu albo kuter Erlinga, brata Hansa, który przypływa regularnie

około

Nowego

Roku

i  zabiera

Hansa

razem

z  jego

sprzętem,

by

popłynąć razem na Lofoty. Stoi tam też szopa na łódź, nazywana Szopą Lofocką,

zamknięta

przez

cały

rok,

bo

w  środku

leży

drogocenny

ekwipunek. Jeśli na tej wyspie naprawdę czegoś brakuje, to porządnej kei. Stary Martin, który przeżył bez niej już blisko osiemdziesiąt lat, staje na podwórzu, wreszcie

spogląda

zabierze

na

się

północ

do

i  zadaje

tego,

co

sobie

pytanie,

nieuniknione;

od

czy

jego

bardzo

syn

dawna

zbierali drewno, które morze wyrzucało na brzeg, więc nie o  materiał tu chodzi. Ale Hans Barrøy ma inne plany. Boruje w  skalnej ścianie dziesięć głębokich otworów, ładuje w nie dynamit, mocuje lont i po wybuchu ma dobre

trzy

metry

sześcienne

kamienia.

Zbyt

duże

kawały

rozbija

młotem. Wraca do domu po konia i  wózek, prosi Marię, żeby z  nim poszła, a  po drodze tłumaczy jej, że na fundament woli „łamany kamień”, bo z  gładkimi otoczakami znad brzegu nic nie wychodzi, natomiast ten łamany

ma

nierówną,

chropowatą

powierzchnię,

jeden

kawałek

zaczepia o drugi i nie przesuwa się ani o milimetr. Maria powtarza: — Fundament? Tak, bo rozwiązaniem problemu uzależnienia spania od kierunku wiatru jest oczywiście przedłużenie domu od południa, budynek jest wprost

stworzony

do

przedłużenia,

a 

trzy-

lub

czterometrowa

przybudówka przyjmie na siebie i  słońce, i  deszcz, dzięki czemu będą mogli mieszkać w Sali Południowej przez cały rok. Bierze się do roboty szpadlem i  gracą. Zdziera ponad stopę darni, dokopuje się do skały i  zwozi kamienie, a  mur zaczyna budować już następnego dnia, teraz z pomocą Martina i Barbro. Barbro lubi ciężką pracę, chwyta z  wózka wielki kamień, przenosi go pięć kroków pod mur, pyta brata, gdzie ma go położyć, i  nie zamierza wypuścić z  rąk,

dopóki Hans nie wskaże jej konkretnego miejsca. On zaś dla żartów zwleka

z  odpowiedzią,

aż

Barbro

czerwienieje

na

twarzy,

zaczyna

krzyczeć i musi wypuścić kamień. Podnoszą go już razem i kładą tam, gdzie ma leżeć. Hans pyta, jak jej idzie. — No, dobrze — odpowiada Barbro i schyla się po kolejny kamień. Martin kręci głową na te wygłupy i pyta, czy baba ma zamiar także murować. Hans udaje, że tego nie słyszy, chociaż on też już zadał sobie to pytanie. Tymczasem Maria pojęła rzecz oczywistą: jeśli przedłużą dom, przestanie istnieć powód, dla którego woli spać w  Sali Południowej, zniknie jej widok, ten na dzieciństwo gdzieś tam na otwartym morzu. Maria nie potrafi się jednak przemóc, żeby powiedzieć o  tym mężowi, dopóki ten nie umocuje do muru poziomych belek i  nie zabiera się do wznoszenia szkieletu. „Co z  widokiem?” — pyta wtedy, kiedy Hans pracuje już od tygodnia. Wówczas Maria widzi coś, czego nie widziała nigdy wcześniej. Hans przysiada

na

murze

i  wygląda

tak,

jakby

miał

się

załamać,

jako

mężczyzna i jako człowiek. Martin usuwa się z obrzydzeniem, mrucząc pod nosem: „Do diaska”. Maria także nie potrafi się przemóc, żeby pocieszać męża, więc ucieka przez podwórze, ale Barbro przysiada się do brata i  pyta, dlaczego się maże, tak jak on pytał ją zwykle, kiedy byli dziećmi. Hans odsuwa siostrę, ociera pot i  dalej macha szpadlem i  gracą, zdziera warstwę darni również w  obrębie muru, ładuje ją na wóz

i  zawozi

do

Ogrodu

Piersiowego,

gdzie

darń

przyda

się

do

częściowego wypełnienia nierówności. — Co teraz będzie? — pyta Maria przy kolacji. — A jak myślisz? — odpowiada Hans. Następnego dnia rano wyprawia się do wioski i  wraca færingiem wyładowanym po brzegi workami cementu, które kupił na borg. Zwozi piasek i zaczyna wylewać nową ścianę w obrębie tej już wybudowanej,

potem wylewa na skale coś w rodzaju podłogi, nierównej, ale szczelnej. Do

poziomej

belki

przymocowanej

do

muru

przybija

gwoździami

szalunek i  podwyższa mur jeszcze o  stopę, tyle, na ile mu starczy cementu. Po usunięciu desek wygląda to tak, jakby mieli teraz na przedłużeniu domu szarą skrzynię z  kamienia, o  podstawie pięć na trzy metry i trochę ponad metr wysoką. To studnia. Hans Barrøy zbija ze sobą kilka długich desek pod kątem prostym i  montuje je jako rynny pod obydwoma okapami, dwa ujścia mocuje ukosem tak, żeby stykały się nad studnią, gdzie tworzą lejek. Przynosi kilka

belek

i  zbija

z  nich

pokrywę.

Przypomina

ona

podłogę,

jest

równie solidna, mogą na niej siedzieć i  po niej chodzić. W  pokrywie znajduje

się

klapa

zamocowana

tak,

żeby

nie

przeszkadzała

przy

spuszczaniu i wyciąganiu wiader. Stary Martin śmieje się z rezygnacją. Ponieważ tego wieczoru, kiedy kończą przybijanie rynien również pod dachem obory, pogoda jest ładna, do kolacji siadają na pokrywie studni. Miesiąc później po mokrym czerwcu studnia jest pełna. Woda jest czysta jak woda, w przeciwieństwie do tej cieczy z bagniska, którą od tej pory będą piły tylko zwierzęta. Hans planuje, że po kolejnym sezonie lofockim sprowadzi też ręczną pompę i zamontuje ją w kuchni. To nie pompa stanowi wyzwanie, tylko miedziane rury, które trzeba pociągnąć

pod

całym

zamarzać.

Idealne

domem

byłoby

i  które

zimą

umiejscowienie

prawdopodobnie

studni

od

północy,

będą ścianę

w  ścianę z  kuchnią. W  Sali Północnej śpią, kiedy od południa jest za ciepło albo kiedy deszcz za bardzo hałasuje. Z kolei gdy od północy jest za zimno, zabierają kołdry i przenoszą się do Sali Południowej. Dobrze się tak żyje.

9

Wymieniają

się

bykami

i  baranami

z  mieszkańcami

innych

wysp.

Kiedy sami mają tryka, nie pozwalają mu się paść razem z  owcami i  jagniętami. Baran ma własną wysepkę, która nazywa się Barania. Pasie się na niej przez większą część roku, je trawę i  wodorosty, a  do domu przybywa tylko na miesiąc około Bożego Narodzenia, kiedy ma być dopuszczony do owiec. Wówczas Hans po niego płynie, a  Ingrid razem z nim. Ingrid boi się barana, baran jest zły. Ale ojciec zapędza go na cypel długim kijem, chwyta za runo, przewraca, wiąże mu nogi i  wrzuca do łodzi, a  Ingrid siedzi, przygląda się i  wzdryga ze strachu. Baran ma w  sobie tyle siły. To dzikie zwierzę. Porasta go nieokiełznana sierść, pokryta słonymi skorupami piasku i ziemi, które majtają mu się wokół racic,

czarny

przybyciu przeprawie

na

rozkolebany Barrøy

jest

tak

pancerz,

baran

śmierdzący

zostaje

odrętwiały

i 

wzięty

niegroźny,

morzem na że

i  oborą.

postronek, Hans

Po

a  po

może

go

zaprowadzić do obory, nie napotykając żadnego oporu. Kiedy baran już zrobi swoje, odwożą go z powrotem na Baranią Wyspę, a czasami, choć rzadko, na jedną z  innych wysepek, na której w  danej chwili nie pasą się owce. Każda wysepka ma swoją nazwę. Jedna z  nich nazywa się Supeł. Raz baran próbował uciec, przepłynął na Supeł. Kiedy to odkryli, po prostu go tam zostawili. Trzy dni później popłynął z  powrotem. Hans stwierdził, że baran dostał nauczkę. Ingrid wydało się to przerażające. Jeśli baran czuje się samotny, to dlaczego nie popłynie na wyspę, na

której są owce? Przychodzi jej do głowy, że może zwierzę jest ślepe, i to przeraża ją jeszcze bardziej. Ale przecież nawet ślepy baran słyszy, prawda? Kiedy słońce znika w morzu płomieni na horyzoncie, widzą sylwetkę barana na jego czerwonym tle, maleńkiego robaczka na kamiennej tratwie rzuconej na morze. A  jeśli wiatr wieje w  odpowiednią stronę, słyszą też, jak płacze. — On teraz wzywa Pana Boga — mówi Barbro. Z

baranem

jest

jak

z  innymi

zwierzętami,

zdycha.

Ale

wówczas

trzeba go zakopać. Baran to jedyne zwierzę, którego nie zjadają.

10

Nie jedzą też kaczek edredonowych, ale też i  nie są one oswojonymi zwierzętami, chociaż ludzie, aby zdobyć ich puch, budują dla nich małe kamienne domki, a  jedna przez całe lata gniazdowała pod schodami ganku. W  czasie kiedy edredonki wysiadują jaja, kot tygodniami musi być

zamknięty.

Bardzo

mu

się

to

nie

podoba,

bo

siedzi

w  izdebce

Martina, gdzie nie ma zasłon, które mógłby poszarpać na strzępy. Kot nazywa się Bączek, to kocur — mówi się, że nie mogą mieć kotki, ponieważ

stale

miałaby

młode,

które

Hans

musiałby

zabijać,

ale

z  kotem jest jak ze wszystkimi innymi na wyspie: jak miałby mieć młode, skoro jest sam? Wiosną, gdy pogoda nie pozwala na żadne prace na dworze, Barbro 3

i  Maria siadają z  harfą do puchu

i  drewnianymi kołkami czyszczą

puch. Puch jest najcenniejszą i  najbardziej tajemniczą rzeczą, z  jaką mają

do

czynienia.

Puchu

można

dotknąć,

przyłożyć

go

do

twarzy

i  poczuć dalekie, święte ciepło. Można go ścisnąć w  dłoni i  przekonać się własnymi zmysłami, że jest jedynie powietrzem, a  potem otworzyć dłoń i  patrzeć, jak się rozpręża, znów stając się szarą chmurą, jakby nic się nie wydarzyło. Ten a  do

przeznaczony sznurka,

na

którym

sprzedaż

upychają

zawiązują

worek,

w  płóciennych przyczepiają

workach,

karteczkę.

Zapisany jest na niej rok zebrania puchu, nazwa wyspy i  waga — „1 kg”. Kilogram puchu jest niesłychanie duży i  niesamowicie lekki, więc nawet wysoka cena, jaką za niego dostają, jest śmiesznie niska, dlatego sporo zatrzymują dla siebie. To pomysł Hansa. Mają puch we własnych

kołdrach

jak

eleganccy

mieszkańcy

miast

albo

składują

na

najsuchszym strychu nad oborą do czasu, aż ceny będą lepsze i  da się go sprzedać dwa razy drożej niż na jarmarku latem czy w  składzie Tommesena,

ponieważ

cena

puchu

jest

najniższa,

kiedy

chcą

go

sprzedać wszyscy, a  najwyższa, kiedy chce tego tylko Hans. Udaje mu się to jako jedynemu wyspiarzowi. Może dlatego, że ludziom z  Barrøy powodzi się odrobinę lepiej niż innym, gdyż Hans ma pełny udział w  połowach na Lofotach, albo może po prostu dlatego, że wykazują więcej

cierpliwości.

Mieszkańcy

wysp

muszą

być

o  wiele

bardziej

cierpliwi niż wszyscy inni. Barbro nie lubi czyścić puchu, ma do tego zbyt toporne ręce, więc od tego lata Ingrid, której idzie już na piąty rok, musi pomagać matce. Ingrid uwielbia puch, początkowo chce się nim jedynie bawić i  robi tylko bałagan wokół niedużej ławy, przy której siedzą. Potem jednak odkrywa, że jeśli w jednej ręce trzyma kłębek puchu nieoczyszczonego, a  w drugiej oczyszczonego, to nie potrafi się oprzeć chęci oczyszczenia również tego nieoczyszczonego — jest taki okropny z  tymi wszystkimi gałązkami, trawą i maleńkimi muszelkami, że nie da się z tym żyć, już lepiej umrzeć. Uczy ją tego matka, każąc Ingrid usiąść nieruchomo z zamkniętymi oczami

i 

delikatnie

ściskać

dwie

garście

puchu,

oczyszczonego

i  nieoczyszczonego. Sama przy tym liczy na głos i  doszedłszy zaledwie do dziesięciu czy jedenastu, po uśmiechu córki poznaje, że Ingrid już rozumie, o  co chodzi. Mówi wtedy: „Teraz nauczyłaś się czegoś, czego nigdy nie zapomnisz”. Od tej pory Ingrid czyści puch o wiele szybciej niż Barbro, która tym samym zostaje zwolniona z  tej męki i  może pracować w  oborze albo w szopie na łodzie reperować sieci jak mężczyzna.    

3

Harfa do czyszczenia puchu — przypominająca krosno drewniana rama

o  wymiarach około 80 × 80 cm z  naciągniętym co około 3 cm sznurkiem lub drutem. Ułożoną na harfie porcję puchu czyści się, przesuwając po „osnowie” drewnianym kołkiem, w wyniku drgań zanieczyszczenia osypują się na ziemię.

11

Barbro potrafi także wiązać sieci, wyplatać nowe: sieci na dorsze, na śledzie i na flądry, a nawet trójwarstwowe, o różnych wymiarach oczek. Na

to

właśnie

poświęca

większość

zimy,

czas,

kiedy

Hans

jest

na

Lofotach. W nowych sieciach przyjemne jest to, że są czyste, suche i nie śmierdzą,

można

siedzieć

w  kuchni

z  czółenkiem

i  igłą

i  wiązać,

wiązać, przy wtórze mamrotania pieca grzejącego w plecy bez względu na to, jak zimno jest na dworze. Ale Martin tego nie lubi, nie chce, żeby kuchnię wypełniała praca, sprzęt

rybacki

należy

przygotowywać

poza

domem,

na

dworze

albo

w szopie. Najgorszą i  naprawianie wszystkim

ze

wszystkich

sieci

podczas

mieszkańcom

możliwych mrozu.

wybrzeża,

To

prac

zajęcie,

ponieważ

jest które

jest

to

czyszczenie niszczy

jedyna

ręce

robota,

jakiej nie da się wykonywać w rękawiczkach, dlatego wiązanie nowych, suchych

sieci

Martin

i  tak

uważa

za

przywilej,

nie

musi

się

więc

dodatkowo robić tego pod dachem, przy piecu wypełnionym żarzącym się

torfem,

to

nie

tylko

zbędne,

ale

i  głupie,

a  jemu

nie

potrzeba

kolejnego przypomnienia o  tym, że jego najmłodsza córka jest, jaka jest. Barbro nie przejmuje się tym, co mówi ojciec. Nie przejmują się też inni. Musiało się to stać zaledwie kilka lat temu, nikt nie potrafi dokładnie określić, co się wydarzyło, ale z  dnia na dzień Martin przestał być tym, który rządzi na wyspie, i od tej pory jest nim Hans.

Nawet

jeśli

zapomniał: z  którym

nikt

było nie

inny

to

tego

wtedy,

mogli

sobie

nie

kiedy

pamięta,

to

zajmowali

poradzić.

Razem

Martin

się

jednak

rosyjskim

z  synem

nie

pniem,

chcieli

go

za

pomocą dźwigni unieść, aby podłożyć pod niego żerdź do przetaczania, ale kiedy Martin się naprężył, siły wypłynęły z  jego ciała, jakby wbijał łom w  mokrą bagnistą ziemię. W  myślach nastąpiło krótkie spięcie. Musiał usiąść i chwilę odsapnąć, z trudem łapiąc oddech, a cały ciężar wykonania pracy spoczął na barkach syna. Od tej pory ton się zmienił. Wyczuli to również inni. Nawet Ingrid zaczyna okazywać mu nieposłuszeństwo. Nie chce na przykład

słuchać

zakazów

wydanych

przez

dziadka,

tylko

idzie

do

matki, która chętnie pozwala jej na to, czego Martin zabrania. Zdarza się

wprawdzie,

że

Maria

trzyma

stronę

teścia,

ale

trochę

jednak

według własnego widzimisię, jakby wcale jej nie obchodziło, czy stary tam jest, czy coś mówi i o czymkolwiek decyduje. Martin się z tym pogodził. Ale zrobił się zły. Za młodu — a młodość mężczyzny trwa wiele lat — nigdy się nie złościł, teraz natomiast jest zły nieustannie. Tym też nikt się nie przejmuje. W  wiosenne noce kot śpi w  jego izbie, u niego na brzuchu. Przez cienką ścianę słychać, jak Martin chrapie, a  kot mruczy. To śmieszne. Kiedy edredonka spod schodów swoje

na

ganek

kłębuszki

wreszcie

w  daleką

kończy drogę

wysiadywać

do

morza,

jaja

kot

i  wyprowadza

może

już

zacząć

wychodzić i  przez resztę roku śpi pod piecem w  kuchni, chyba że idzie łowić myszy i pisklęta. Kot Bączek skończył tragicznie. Porwał piski,

go

zadarli

orzeł. głowy

Wydarzyło znad

się

kopek

to

podczas

i  grabi

sianokosów.

i  zobaczyli

go

Usłyszeli w  postaci

rozmytej plamy pod ogromnymi rozpostartymi skrzydłami orła bielika. Kot wierzgał łapami, drapał i prychał, przez moment wydawało się już,

że zdoła się wyrwać. I  rzeczywiście. Ale dopiero kiedy zaczął spadać, zorientowali się, jak był wysoko. Patrzyli, jak rozkłada łapy niczym nietoperz rozwijający skrzydła i leci prosto w dół, w bezkres, gdy nagle bez żadnego powodu zamachał łapkami w  powietrzu, może miał dość tego spadania, może chciał już pobiec, ale zamiast ruszyć przed siebie, zrobił pół obrotu wokół własnej osi i grzbietem uderzył w urwisko przy Szopie Lofockiej. „To było za wysoko nawet dla kota” — stwierdził Hans. Jego słowa stały

się

na

wyspie

przysłowiem.

Wracał

do

nich

stale,

kiedy

coś

przekraczało nawet siły wyspiarza. Ingrid i Barbro pochowały Bączka na skraju Ogrodu Różanego, a na grobie ułożyły serduszko z  muszelek. Barbro po swojemu zaśpiewała psalm. Ingrid płakała. Jakiś tydzień później Hans przywiózł nowego kota.

Była

znajomym,

to

wprawdzie

z  którym

kotka,

Hans

ale

chodził

do

dostała

na

szkoły

imię

i  uważał,

Karnot, że

po

tamten

chłopak z  wyglądu przypomina kota; przezywali go zresztą „kotem”. 4

Karnot była brązowa i delikatna, jak świeżo ugotowane gomme , pełna gracji i  skłonna do pieszczot; pod nieobecność mężczyzn pozwalano jej wylegiwać

się

na

kuchennym

stole.

W  nocy

spała

w  nogach

łóżka

Ingrid. Mówili na nią „dzienny kot”, bo spała tyle samo i w tych samych porach co ludzie. Ale również Karnot musiała być zamykana, kiedy następnej

wiosny

przyczłapała

edredonka,

żeby

wyszykować

sobie

gniazdo pod schodami na ganek. Edredon to święty ptak.    

4

Gomme (norw.) — rodzaj masy serowej wytwarzanej z  długo gotowanego

mleka.

12

Zima

zaczyna

Sztormem.

się

od

Sztormy

sztormu,

nazywanego

nawiedzają

wyspę

już

Pierwszym

wcześniej,

na

Zimowym przykład

w  sierpniu i  we wrześniu, niczym nagłe i  bezwzględne szarpnięcia w życiu. Trwają na ogół krótko, a  podczas jednego z  nich spadają liście. Jak wiadomo, rośnie tu niewiele drzew, ale są krzewy owocowe, karłowate brzozy i  wierzby, na których pod koniec lata liście żółkną, a  potem brązowieją

i 

czerwienieją

w 

różnym

tempie,

więc

przez

kilka

wrześniowych dni wyspa wygląda jak rozpostarta na ziemi tęcza. Tak jest aż do chwili, gdy nagły atak sztormu porywa kolory do morza, zmieniając wyspa

Barrøy

pozostaje

w  brązowe

do

następnej

zwierzę

o  wypełzłej

wiosny,

chyba

że

sierści,

zmrożony

którym deszcz

i  śnieżyca przeobrażą ją w  białowłosego trupa, a  ten okropny śnieg będzie się pojawiać i  znikać, znów się pojawi i  ułoży w  zaspy, jakby usiłował naśladować morze na lądzie. Mimo wszystko taki sztorm jest czymś, co przeżyli już wcześniej, nawet pamiętają, kiedy ostatnio mieli do czynienia z podobnym: w zeszłym roku. Natomiast Pierwszy Zimowy Sztorm to coś zupełnie innego. Jest równie straszliwy za każdym razem i  nadciąga z  gwałtowną powagą;

takiego

sztormu

jeszcze

nie

przeżyli,

mimo

że

również

on

zdarzył się w  zeszłym roku. Właśnie stąd pochodzi określenie: „odkąd ludzie sięgają pamięcią”, bo zdążyli już o  tym sztormie zapomnieć, ponieważ

nie

pozostaje

im

nic

innego,

tylko

przetrzymać

to

piekło

najlepiej, jak potrafią, a potem jak najszybciej wyrzucić z pamięci.

Teraz sztorm szaleje nad nimi z  niesłabnącą siłą już ponad dobę. Ciska na wyspę płaty piany, przypominające żółte kłaki wełny, deszcz siekący

jak

grad

i  przypływ,

który

nie

opada.

Hans

już

trzy

razy

wychodził, żeby przywiązać również to, co wydawało mu się niemożliwe do przywiązania. Widzi, jak wicher zdmuchuje jedną z owiec do morza, dopiero wtedy zamyka resztę stada w  szopie na łodzie, bo jeszcze nie było uboju i nie wszystkie zwierzęta mieszczą się w oborze, a w szopie przywiązuje je do færinga, który dodatkowo przytwierdza cumą — to aż

śmieszne,

co

może

przyjść

do

głowy

człowiekowi

w 

obliczu

Pierwszego Zimowego Sztormu. Umocował

też

linkami

nową

pokrywę

studni,

poświęcając

na

to

kilka godzin. Musi jeszcze pozbierać nowe rynny, rozrzucone po ziemi, i 

przetoczyć

czworakach

na

nie

wrócić

ciężkie

do

domu,

kamienie,

dopiero

przemoczony

do

wtedy

suchej

może

nitki

na

i  tak

zmieniony na twarzy, że córka go nie poznaje. Ingrid

nie

lubi

tych

sztormów,

trzeszczenia

domu

i  ryku

trąb

w  kominie, cały wszechświat się burzy, wiatr wyrywa jej powietrze z  płuc, kiedy idzie z  matką do obory, wyciska wodę z  oczu, rzuca nią o ściany i pochylone drzewa, a całą rodzinę zmusza do spania w kuchni i  w paradnej izbie, gdzie i  tak nie udaje im się zmrużyć oka. Nawet Martin milczy, kiedy na jego wyspie grasuje Pierwszy Zimowy Sztorm, siedzi cicho, w  czapce na głowie, z  opartymi na kolanach wielkimi dłońmi

przypominającymi

puste,

nieruchome

muszle.

Chyba

że

obejmuje Ingrid, która chodzi tam i  z powrotem między dziadkiem a stołem, piecem i spiżarką, siada na skrzyni z torfem i majta nogami, po czym wraca do dziadka, staje przy nim i  zaczyna się bawić jego dłońmi, jakby to były misie. Twarze dorosłych są jak wyrzeźbione w  kamieniu. Ludzie szepczą, patrzą spod oka i próbują się śmiać, ale dostrzegają własną sztuczność i  znów poważnieją, bo owszem, domy na Barrøy stoją do teraz, ale jest

to dowód wyłącznie na dzień wczorajszy, no i  przecież kiedyś domy stały też w Karvika, a już ich nie ma. Szczególnie

przykro

jest

patrzeć

na

ojca.

Gdyby

Ingrid

nie

wiedziała, że to niemożliwe, pomyślałaby, że Hans się boi, a przecież on nie boi się nigdy. Wyspiarz się nie boi, inaczej nie mógłby tu mieszkać, musiałby spakować dobytek i się wyprowadzić, stać się kimś takim jak wszyscy inni, mieszkający gdzieś w  lesie albo w  dolinie, a  to by była katastrofa, więc wyspiarz jest ponury i  sztywny, ale nie ze strachu, tylko z powagi. Powaga ta nie ustępuje, dopóki głowa rodziny nie wyjdzie z  domu jeszcze raz i nie wróci z zakrwawioną twarzą, mówiąc ze śmiechem: — Na razie to była ładna pogoda. Mija chwila, zanim dociera do nich, że to ma być żart. Ocierają Hansowi krew i  widzą tylko małe rozcięcie na brodzie, a  on prosi o kawę i mówi, że Stara Jarzębina zaczęła się już chylić ku wschodowi; wtedy

pojmują,

straszliwego

że

wiatr

również

tym

południowo-zachodniego

razem

na

zmienił

zachodni,

co

kierunek jest

ze

pierwszą

oznaką, że i  ten huragan zmieni się w  zwykły sztorm, a  następnie skręci dalej na północ i zwiędnie, przechodząc w zwyczajną wichurę, aż w  końcu ucichnie na tyle, że przestaną docierać do obory z  pustymi wiadrami. Barbro i  Maria donoszą już zwierzętom wiadra wypełnione prawie do połowy, a  Hans stoi zamyślony w  kuchni, obmacując zranienie na podbródku, aż w  końcu wiedziony nagłym impulsem mówi do Ingrid, żeby poszła z nim popatrzeć na morze, powinna nauczyć się go nie bać, a  teraz,

kiedy

jest

najbardziej

rozszalałe,

córka

może

nauczyć

się

najwięcej. Nie wie, skąd mu się bierze taki pomysł. Ona też tego nie wie. Hans ją ubiera i  obwiązuje liną w  pasie, a 

Martin

tylko

kręci

głową.

Wychodzą

pod

spienione

niebo

i  przedzierają się na południe, idąc pod prąd, brodzą w  rzece wiatru i wody, z mozołem pokonują trzy kamienne murki i szukają zacisznego miejsca, żeby złapać oddech, potem jeszcze jeden murek, a ojciec śmieje się

przy

każdej

przeszkodzie,

Ingrid

musi

trzymać

obie

ręce

przy

twarzy, żeby móc oddychać, wspinają się na niski pagórek za rosyjskim pniem stanowiącym ostatni szaniec przed rykiem, który w nich uderza — walą w  nich wściekłe ściany wody, wyrosłe wśród czarnej nocy, rozbijają się o  kamienie na brzegu i  o skały, ciskając w  nich piasek, muszle i lód, bo to jest coś, na co nikt nie może patrzeć, czego nikt nie może pojąć ani zapamiętać, to trąby sądu ostatecznego, trzeba o  nich natychmiast zapomnieć. — To nic groźnego! — krzyczy jej ojciec do ucha. Ale ona nie słyszy. Żadne z nich niczego nie słyszy. Hans krzyczy, że Ingrid ma ciałem poczuć, że wyspa się nie poruszy, nawet jeśli drży, a  niebo i  morze zamieniły się miejscami, wyspa nigdy nie zatonie, chociaż się trzęsie, jest trwała i wieczna, zakleszczona w planetę. Tak, to wręcz religijne przeżycie, którym chce w  tej chwili podzielić się z córką, ponieważ nie ma syna i z każdym upływającym dniem nabiera coraz większej pewności, że nigdy nie będzie go miał, powinna mu więc wystarczyć

córka

i  to

ją

musi

nauczyć

tej

podstawowej

zasady,

że

wyspa nigdy, przenigdy nie tonie.

*

Później Ingrid będzie się zastanawiać nad tym wieczorem, „To coś, czego nigdy nie zapomnę” — tak będzie mówić, ale wtedy sam sztorm już dawno ucichnie i  pozostanie jedynie to, co niepodważalne: pytanie, czy wyspa jest czymś więcej niż ziarnkiem piasku. To pytanie wzbudza w  Ingrid nie ojciec, lecz matka — gdy docierają wreszcie z  powrotem do domu, Maria wita ich głośnym krzykiem i  skarży się, że nie może

nawet wyjść do obory, żeby ten dureń, którego ma za męża, nie narażał dziecka na śmiertelne niebezpieczeństwo, a  jeśli będzie miał więcej takich pomysłów, „to się z tobą rozwiodę i stąd wyprowadzę”. Takie zdanie pada nie po raz pierwszy w  pokrytym solą domu, oni mają nerwy ze stali, ale do Ingrid pierwszy raz dociera, co to oznacza: że wyspa jest miejscem, które można opuścić. Wybucha płaczem i mija trochę czasu, nim wreszcie Maria pojmuje, że

to

nie

sztorm,

lecz

jej

własne

słowa

tak

wzburzyły

dziecko,

ale

przecież one nic nie znaczą, to tylko dźwięki i  fukanie. Nie potrafi jednak powiedzieć głośno, że oczywiście nigdy nie opuszczą Barrøy, to się

nie

mieści

w  głowie,

zwłaszcza

teraz,

kiedy

Pierwszy

Zimowy

Sztorm już rzęzi umierający poza trzeszczącymi ścianami, człowiek jest wtedy

wytrącony

z  równowagi

i  nie

rozumie,

że

jeśli

już

raz

zamieszkało się na wyspie, to nie można się z niej wydostać, że wyspa wszystkimi swoimi siłami trzyma to, co do niej należy.

13

W następnych dniach chodzą wzdłuż plaż na południu: Hans Barrøy z widłami do siana, Martin z bosakiem, a kobiety z grabiami. Grzebią w  stosach wodorostów, które sztorm wyrzucił na brzeg, w  ogromnych brunatnych wałach, ciągnących się przez pola i ogrodzenia, splecionych ze sobą jak lepkie, oślizgłe sznury, rozrywają je i  znajdują kawałki drewna, fragmenty lin, czerpaki i  tajemniczą puszkę na herbatę ze skorpionem

na

pokrywce,

zegar

ścienny

bez

werku

i  napęczniałą

książkę bez liter, podnoszą te przedmioty i  pokazują sobie nawzajem z  okrzykami

zdziwienia,

potem

zbierają

je

i  układają

na

wózku;

zaprzęgnięty do niego przygarbiony koń stoi i  się pasie, a  po pewnym czasie kładzie się na trawie, bo nie chce mu się dłużej stać, leży między własnymi hołoblami jak krowa. Koń. Nie

jest

Przypłynął widziała,

to

młody

morzem,

został

koń.

na

Nie

był

też

największym

przeniesiony

na

ląd

młody,

statku, na

kiedy

jaki

pasach

za

się

pojawił.

Ingrid

w  życiu

pomocą

dźwigu

i  spuszczony na krawędź urwiska przy Szopie Lofockiej, gdzie kiedyś zbudują

przystań.

w  oczach,

kopał,

Zachowywał parskał

się

i  gryzł.

wtedy Trzeba

dziko było

i  miał go

szaleństwo

odciąć

z  uwięzi

i  pozwolić mu się wybiegać, dopóki nie wróciła mu przytomność. To miał być przecież spokojny koń, taki był przynajmniej wtedy, gdy stał nieruchomo na łące na terenie składu i  właściwie już odrobił swoje. Właśnie dlatego Hans dostał go tak tanio. Prawie za nic.

Ale Biegł

zabawnie jak

było

szalony

obserwować

w  poprzek

tego

wyspy,

nowego

mieszkańca

gwałtownie

Barrøy.

zawracał,

kiedy

natykał się na morze od wschodu, i pędził na południe, gdzie znów było morze, ponownie więc zmieniał kierunek i  gnał na północ, rzucając łbem — stary, a  miał w  sobie tyle życia — aż znów natykał się na ścianę

w  postaci

morza,

więc

biegł

dalej

i  w

końcu

odwiedził

tyle

przeróżnych zakątków swojego nowego domostwa, że musiał przyznać, iż jest na wyspie i też już nigdy jej nie opuści. Nie był to jednak grzeczny koń. Stał w  oborze razem z  innymi zwierzętami, ale musiał mieć własny żłób i  ściankę odgradzającą go od krów, ponieważ gryzł je i  kopał. Tylko Hans umiał go okiełznać. Początkowo nie obywało się bez ciosów i kopniaków, z czasem jednak doszli do czegoś w rodzaju porozumienia, polegającego na tym, że koń na ogół robił, co chciał, a  Hans mu na to pozwalał, pod warunkiem że szkapa ciągnęła wóz z sianem albo torfem i  kosiarkę,

której

mogli

używać

jedynie

na

czterech

najbardziej

płaskich łąkach, a  także prosty pług — Hans dostał go jako dodatek przy zakupie konia, żeby powiększyć pole ziemniaków i  ułatwić jego obrabianie. Tak długo, jak zwierzę wywiązywało się z tych obowiązków, Hans

patrzył

przez

palce

na

to,

że

często

się

kładło,

dużo

spało

i  nieobliczalnie rzucało łbem, więc Ingrid nie mogła go dosiąść ani nawet przytrzymać za uzdę. Ale koń nie dostał żadnego imienia. Na wyspie wszystko, co dzikie, ma nazwę. Komonica, plamista,

koniczyna,

wiązówka,

różeniec,

arcydzięgiel,

bodziszek,

niebieski

jaskier,

dzwonek,

kukułka

naparstnica,

skalnica, maruna i  szczaw. Mewa srebrzysta, alka, kormoran, nurzyk, maskonur,

czapla,

bekas,

gęś,

białorzytka

i  pliszka.

Karczownik,

jeżowiec, okładniczka, kocioł olbrzymów, Wzgórek Północnego Wiatru, bażyna, wrzos, rabarbar, pokrzywa i  łabędzie krzykliwe, które witają dwie pory roku żałosnymi fanfarami… A wszystko, co udomowione, ma

i nazwę, i imię: krowy, owce, koty, nawet świnia, którą mieli tylko przez pół roku, ale nie koń — dziwi to po dwakroć, ponieważ koń to zwierzę domowe, a w dodatku różniące się od wszystkich innych z tej grupy, ale tak już jest z tym koniem, niepodobnym do niczego. Wózek

już

pełny,

więc

Hans

czubkiem

buta

trąca

konia

w  bok

i  podnosi go na nogi, cmoka i  idzie obok niego przez łąki do szopy na łodzie

po

północnej

w  płóciennym

stronie.

worku,

który

Tam

daje

mu

przywiązuje

do

trochę wrót,

suchego

żeby

siana

zwierzę

nie

porwało worka i sobie z nim nie poszło. Rozładowują wszystko, co przyniósł sztorm, sortują, głównie jest to drewno,

które

zostaje

popiłowane

i  ułożone

w  stosy,

ale

trafiło

się

również dwadzieścia osiem szklanych pływaków, którymi zajmie się Martin,

pięć

z  pływakami

tyczek i  bez,

do

zaznaczania

jedna

miejsca

z  ciągnącymi

się

zanurzenia

za

nią

sieci,

trzydziestoma

sążniami liny, którą Hans zwija i wiesza na haku w szopie. Cztery całe wieszaki

do

zabezpieczania

liny

z  haczykami,

ze

sprzętem,

pięć

skrzynek na ryby, które zostają rozdzielone między zwykłą szopę na łódź i  Szopę Lofocką, trzy balie do lin, w  jednej brakuje klepki, ale Martin ją naprawi. Żerdzie na połowę rusztowania do suszenia ryb, pokrywa

włazu,

do

której

podniesienia

potrzeba

dwóch

osób,

sześć

butów rybackich, wszystkie na lewą nogę, tylko jeden nie nadaje się do użytku, bo ktoś odciął z niego piętę, a może została odgryziona. I maska karnawałowa. Hans przykłada ją do twarzy, chcąc postraszyć Ingrid, ale szybko ją opuszcza, bo maska śmierdzi, trzeba ją umyć w gorącej wodzie. To

maska

diabła,

z  czerwonymi

błyskawicami

w  miejscu

brwi,

czarnymi wąsami, pustymi oczami i  bezzębnymi ustami; na białych kościach policzkowych ma namalowane czerwone spirale, które nadają jej jednocześnie niebezpiecznego i  dobrodusznego wyglądu. Zuchwała, a  zarazem zdziwiona gęba. Po usunięciu śluzu, alg i  pąkli okazuje się

tak ładna — jej kolory mają osobliwy żar i  głębię, niczym pokryte spękanym lakierem — że otrzymuje miejsce na ścianie w  paradnej izbie, gdzie zawisa na trzydzieści lat, aż w końcu odkrywa ją jakiś obcy gość,

który

oferuje

im

za

nią

znaczną

sumę

pieniędzy.

Twierdzi

oczywiście, że maska nie jest warta tyle, ile im proponuje, lecz fakt, że wisi tutaj, ciało obce w  prostym domu na odludnej wyspie, czyni ją wyjątkowo

interesującą,

to

musi

być

jakiś

znak,

czego

gość

jednak

bliżej nie tłumaczy. Ale do takiego gadania wyspiarze odnoszą się ze sceptycyzmem i nie sprzedają maski. Równie dobrze może sobie wisieć w paradnej izbie na ścianie,

zwłaszcza

że

teraz

wiedzą

jeszcze,

że

jest

francuska,

a  jej

zatrzymanie nic ich nie kosztuje, oni wierzą w Boga, a nie w znaki. Po sztormie znajdują też pięć nasmołowanych słupków, wszystkie mają wyborowane dziury i  wiele nietkniętych śrub, a  żaden nie jest obrośnięty glonami. Przypuszczają więc, że słupki muszą pochodzić z  jednego pomost,

pomostu.

i  to

Ktoś

zupełnie

zatem

n o w y .

podczas

tego

W  dodatku

sztormu to

ktoś

stracił

cały

mieszkający

niedaleko, może nawet znajomy z  którejś z  wysp na południu, więc Hans

i  Martin

wyciągają

słupki

i  kładą

je

wraz

z  innymi,

które

uzbierali na to, co pewnego dnia stanie się ich własnym pomostem, ale w  osobnym stosie. Mówią też sobie, że tak kosztowne drewno musi stanowić

wyjątek

od

reguły,

w  myśl

której

wszystko,

co

przyniosą

sztormy, należy do znalazcy, to niemal jak znalezienie łodzi pływającej luzem,

z  numerem

i  nazwą,

a  taka

łódź

należy

do

właściciela,

przynajmniej do czasu. Mają już jednak sporo materiałów, więc nawet jeśli nowych słupków nie można zużyć od razu, to jeszcze bardziej przybliża

się

dawna

myśl

mieszkać bez przystani.

—

myśl

o  tym,

że

nie

da

się

tu

dłużej

14

W

lutym

morze

bywa

turkusowym

zwierciadłem.

Pokryta

śniegiem

Barrøy przypomina chmurę na niebie. To mróz barwi morze na zielono, czyni je bardziej przejrzystym, spokojniejszym i  gęstym jak galareta. W  końcu morze potrafi całkiem zastygnąć i  pokryć się błoną, zmienić się

z  jednego

medium

w  inne.

Wyspę

otacza

rondo

z  lodu,

które

obejmuje również najbliższe skaliste wysepki i stale się powiększa. Ingrid w swoich wełnianych skarpetach z podeszwą stoi na podłodze ze szkła pośrodku między Barrøy a  Moroszkową Wyspą, a  pod sobą widzi wodorosty, ryby i  muszle, krajobraz lata. Jeżowce, rozgwiazdy, czarne

kamienie

na

białym

piasku,

ryby

przemykające

przez

rozkołysany las wodorostów — lód działa jak szkło powiększające, jest przejrzysty

niczym

powietrze.

Ingrid

stoi

i  jednocześnie

unosi

się

w powietrzu, ma sześć lat, nie da się nie chodzić po lodzie, skoro już się rozciągnął. Obserwowała, jak staje się coraz grubszy i  coraz bezpieczniejszy, wybijała w  nim dziury kamieniem, próbowała go rąbać podkradzioną ojcu siekierą, pełzła po nim, sążeń po sążniu, coraz bardziej oddalając się

od

brzegu,

a  po

tym,

czego

nie

da

się

rozbić,

można

przecież

Wyspę,

która

również

chodzić. Teraz

idzie

we

śnie

na

Moroszkową

przypomina chmurę na niebie, siada w  śniegu, żeby złapać oddech, i wtedy odkrywa, że na lądzie wcale nie jest bezpieczniej niż na lodzie. Ostrożnie

wchodzi

z 

powrotem

na

lód

i 

z

trudem

utrzymując

równowagę, zawraca. Na świecie nie ma żadnego dźwięku, żadnego wiatru, żadnego ptaka, nie ma nawet morza. Ingrid rozpędza się i  sunie ślizgiem. Podbiega, rzuca się na brzuch i  jedzie z  powrotem ku wyspie. Od lądu dzieli ją odległość nie większa niż

dziesięć—dwanaście

sążni,

kiedy

ciszę

przecina

jakiś

głos.

To

matka dostrzegła ją z  domu i  pędzi, wymachując rękami, usta ma otwarte,

przeskakuje

murki

i  wystające

skały,

wzbijając

spod

nóg

obłoki lekkiego, sypkiego śniegu. Ale na brzegu się zatrzymuje, jakby natknęła się na ścianę. A potem zaczyna

biegać

wzdłuż

brzegu,

to

w  jedną,

to

w  drugą

stronę,

powstrzymywana przez przeszkodę, której nie ma. Ingrid nie może pohamować śmiechu. Znów się rozpędza i  ślizga. Matka krzyczy: „Nie, nie!”, i  dalej biega w  jedną i  drugą stronę za niewidzialną ścianą, aż wreszcie coś w  jej oczach pęka, matka robi pierwszy krok poza ląd, z  rękami wyciągniętymi na boki jak tancerka na linie, wstrzymuje oddech

i  zagryza

wargi,

a  jej

wściekłość

nie

znika,

dopóki

nie

przyciśnie córki do siebie i nie poczuje, że obie są ocalone. Wtedy sztywnieje, staje, rozgląda się i  nie może uwierzyć; unoszą się w powietrzu. — Chodź — mówi. Robią

kilka

posuwistych

kroków,

ale

potem

się

rozpędzają

i  na

ostatnich sążniach ślizgają się i śmieją, z trudem łapiąc oddech. Ale tuż przy brzegu Ingrid się wyrywa i znów wybiega na lód. Maria ponownie krzyczy: „Nie, nie!”, lecz idzie za córką. Trzymając się za ręce, suną na północ wzdłuż brzegu, zaglądają do zatoczek i  okrążają cyple, ślizgają się między szkierami i  mniejszymi wysepkami, nagle słyszą

jakiś

głos

i  widzą

Barbro,

która

zmierza

ku

nim

ze

swoim

krzesłem z szopy na łodzie i wpatruje się w nie przerażona. Wychodzą wtedy

na

brzeg

i  siłą

biorą

ją

ze

sobą

na

lód,

sadzają

na

krześle

i obracają w koło, ciągną ją na nim na północny czubek wyspy, ale tam

też

nie

schodzą

na

brzeg,

bo

również

Barbro

posmakowała

już

tej

przyjemności, więc dalej nią obracają, ona piszczy przy tym i  się ślini, potem suną dalej do Zewnętrznego Cypla i aż do ruin w Karvika. Tam wchodzą w śnieg i zabierają krzesło do domu. Barbro nie wolno go wynosić, nawet kiedy idzie do szopy naprawiać sieci.

*

Jedyną osobą, która nie wychodzi na lód, jest Martin. Nie opuszcza domu i  nie wierzy w  ten lód, chociaż mu o  nim opowiadają, tu nigdy wcześniej

nie

było

lodu,

przypływy

i 

odpływy

uniemożliwiają

zamarznięcie wody, wszystko jedno, jak duży przyjdzie mróz i  jaka będzie

cisza.

Martin

nie

zamierza

też

schodzić,

żeby

się

o  tym

przekonać. Ale gdy jego syn kolejny raz wróci z  Lofotów żywy, mniej więcej w  czasie przylotu ostrygojadów, i  będzie wypytywać o  nowiny, Martin

powie

zaledwie

na

mu,

kilka

że

tej

godzin,

zimy ale

lód był

skuł taki

morze

mocny,

wokół że

dało

całej się

wyspy, po

nim

chodzić, zanim wichura go nie połamała i nie wyrzuciła na brzeg, gdzie przez kilka tygodni leżał jak wał z potłuczonego szkła, w końcu jednak stopniał, pod koniec marca. Syn pyta, czy ojcu kompletnie pomieszało się w głowie. Stary Martin żałuje, że w ogóle o tym wspomniał.

15

Dwa dni po Nowym Roku widzą światełko w  zimowej ciemności. To kuter stryja Erlinga wyłania się z  nocy, zatrzymuje się przy urwisku i  czeka,

aż

mieszkańcy

wyspy

się

ogarną.

Nie

trwa

to

długo.

Wyczekiwali tej chwili. Jeśli

pogoda

pozwala,

Hans

kładzie

chwiejną

deskę

między

brzegiem urwiska a  burtą łodzi i  jak artysta cyrkowy przenosi na pokład dziesięć balii na liny, trzy skrzynki drewnianych pływaków, dwanaście tyczek z  chorągiewkami, liny, wielki kufer lofocki — przy jego niesieniu musi mu pomóc jeden z  wynajętych rybaków — derki, baryłkę serwatki i  sztormiak z  nasączonego olejem płótna, a  w tym czasie

stryj

Erling

wychyla

się

ze

sterówki,

obserwując

pogodę

i jednocześnie rozmawiając z ojcem, Martinem, który stoi na skalistym wzgórku z  rękami w  kieszeniach, jakby ostatnio widzieli się wczoraj, chociaż tak naprawdę minęło już osiem miesięcy od maja, kiedy Hansa odwieziono w  to samo miejsce po poprzednim sezonie. Ale od tamtej pory nic się nie wydarzyło, nikt nie umarł i  nikt się nie urodził, no a Helga przesyła pozdrowienia. Hans

kładzie

tę

deskę

również

przy

złej

pogodzie,

ale

wtedy

przeniesienie ekwipunku na pokład zajmuje mu o  niebo więcej czasu. Również wtedy stryj Erling wychyla się z  okna sterówki i  wykrzykuje te same zdania, które wiatr porywa ze sobą, zanim dotrą do urwiska; lewą ręką manewruje rozkołysaną łodzią i odsuwa ją od skalnej ściany za każdym razem, kiedy Ingrid myśli, że teraz już na pewno dojdzie do katastrofy, i musi zamknąć oczy.

Martin ciągle nie pomaga. Stoi, on, szyper na wyspie, i  pozwala, by młodszy syn sam mozolił się ze sprzętem, podczas gdy on rozmawia z  siedzącym w  sterówce starszym synem o  czymś równie zwyczajnym jak wtedy, gdy nie ma wiatru. Maria

i  Barbro

też

tu

są,

z  rękami

założonymi

na

piersiach,

pochylone i  zgięte jak wręgi stawiają opór wiatrowi, a  chustki na ich głowach trzepocą jak chorągiewki. Zdarza się, że Maria rzuci do stryja Erlinga jakiś żart, stryj chichocze i  odpowiada coś, czego Ingrid nie rozumie, ale Maria się śmieje, a Martin udaje, że nie słyszy. Barbro ma ochotę pomóc bratu przy dźwiganiu balii, ale wie, że na pokładzie łodzi wypływającej w  morze nikt nie chce kobiety. Na wszelki wypadek nie mają też na pokładzie gofrów ani brązowego sera i  nigdy nie gwiżdżą, bo

kto

gwiżdże

na

morzu,

jest,

można

powiedzieć,

skończony

—

wszystko jedno, czy wierzy w  Boga, czy w  przeznaczenie, jego wiara nie odgrywa tu żadnej roli. Ingrid marznie, przeniknięta chłodem do szpiku kości, zawsze tak jest,

kiedy

stoi

i  patrzy,

jak

ojciec

znika.

Jest

drugi

dzień

roku,

najsmutniejszy ze wszystkich trzystu sześćdziesięciu pięciu, a  kończy się

widokiem

kołyszącej

się

rufowej

latarni,

która

niknie

w  głębi

rozszalałej nocy jak iskra w kominie. Potem opada ich powaga. Nie

powaga

sztormu,

ale

powolne,

surowe

przeszkolenie

z  samotności. Nagle jest ich mniej, brakuje głowy wyspy. Stają się milkliwi,

skłonni

do

kłótni

i  niecierpliwi.

Lofoty

są

w  dodatku

miejscem, z  którego nie każdy wraca do domu cały i  zdrowy — to gra ze śmiercią, każdej zimy przegrywa ją dwustu mężczyzn, o czym nigdy nie mówi się głośno, wystarczą szepty i półsłówka. Dlatego też nigdzie indziej nie ma tylu krzyży bez ciał, co na cmentarzach, nad którymi Pan Bóg sprawuje pieczę wzdłuż tego wybrzeża.

Tak mijają dni stycznia. I jeszcze trzech miesięcy. Z mrozem, śnieżycami i czartem. W

końcu

jednak

powagę,

o  dziwo,

zaczyna

rozświetlać

nowa

nadzieja. Narasta w  tym samym rytmie co słońce pojawiające się na czarnym

niebie.

Najpierw,

na

samym

początku

stycznia,

jest

jak

podbite oko, w lutym coraz bardziej podbiegłe krwią, aż wreszcie może się

rozpalić

człowieka

niczym

na

krater,

jakim

poszukiwanie

powinno

przygód

być

na

niebie;

w  rozwścieczonej

wysłali

ciemności,

a  teraz jest szansa, że dostaną go żywego z  powrotem, może nawet z  kieszeniami pełnymi pieniędzy, właśnie to daje wyspie nadzieję, jej głowa ma własny sprzęt rybacki i pełny udział w połowach. Dostają też list, jeden list. Przywozi

go

Thomas

ze

Stangholmen,

sąsiedniej

wyspy,

albo

posłaniec z  Havstein, gdzie mężczyźni zimą zostają w  domach i  łowią na

miejscu.

Z  reguły

list

przychodzi

w  pogodny

dzień

w  okresie

wielkanocnym. Ale jest krótki. Nie został też napisany zwyczajnym językiem męża, brata, syna i  ojca, takim, jaki świetnie pamiętają, lecz jest utrzymany w  zawiłym biblijnym tonie, jakby pisał go ktoś nieznajomy. Mają wtedy wrażenie, że

Hans

odsunął

się

od

nich

jeszcze

bardziej,

do

tego

stopnia,

że

właściwie woleliby w  ogóle nie czytać tego listu. Maria mówi o  tym wprost. Gdyby nie to, że wiedzą teraz, iż Hans zachował wszystkie kończyny, przynajmniej na razie, że połowy są, jakie są, że dowiedzieli się o  pogodzie zmuszającej do pozostania w  porcie, o  człowieku, który pracuje przy pozyskiwaniu tranu, ale jest też szewcem i uszył Hansowi parę nowych, podbitych gwoździami butów, żeby nie musiał marznąć w  starych, a  to przecież ważna rzecz. No tak, rzeczywiście ważna, przyznają po namyśle.

W końcu jednak i  Hans wraca do domu we własnej wychudzonej osobie, starszy o trzy lata, z na wpół oszalałym spojrzeniem, z którego bije

zarówno

chęć

działania,

jak

i  zmęczenie,

jakby

nie

mógł

się

zdecydować, czy ma natychmiast zabierać się do budowy tej przystani, której im brakuje, czy też po prostu pójść się położyć i już nie wstać. Dziwne to dni, te dni po powrocie do domu, po powrocie ojca, męża, brata i  syna. W  dodatku nadszedł już koniec kwietnia i  światło na dobre przepędziło ciemność, nie ma nawet wieczorów, tylko poranki, wraz z  kiełkującą trawą pojawiły się jagnięta, a  edredony wyszły na brzeg. Długo nieobecny może się uspokoić myślą, że wszystko jest tak, jak było, bo to zawsze ten, kto wyjeżdża, czerpie najwięcej radości z tego, że czas stoi w miejscu. Rano,

zanim

rodzice

zejdą

do

kuchni,

z  Sali

Północnej

słychać

śmiech i po czteromiesięcznej przerwie znów pachnie kawa, bo kobiety same nie piją kawy, a  Martin, jak twierdzi, oszczędza. Hans opowiada historie

z 

pobytu

na

północy,

anegdoty,

które

trzeba

objaśniać

i  wydłużać. Nie może się powstrzymać od ciągłego powtarzania, jak bardzo urosła Ingrid, jest już prawie za duża, żeby mu siedzieć na kolanach, na których i  tak siedzi i  posiedzi jeszcze przez kilka lat. Są jajka i  wiosenne prace w  polu, puch, pełne spokoju letnie miesiące, kiedy pracują na okrągło przez całą dobę, później zaś nadchodzi jesień, a  wówczas naprawdę powstaje przystań, nie pomost z  nasączonych smołą

drewnianych

pni,

jak

planowali,

tylko

keja

z  murowanego

kamienia, a  dzieje się tak dzięki temu, że w  szczęśliwym dzieciństwie Ingrid nie wszystko jednak jest takie, jak być powinno. Świat ogarnia niepokój, świat staje w ogniu.

16

Mówi się, że spełnione muszą być dwa warunki: pieniądze i  wojna. A  ostatnia zima była nie tylko ostra, lecz również skąpa, połowy liche. Jednak któregoś czerwcowego dnia Hans, będąc w składzie, słyszy obcy język — szwedzki. Na kei stoi pięciu nieznajomych mężczyzn, otaczają kręgiem właściciela składu, Tommesena, i  to jeden z  nich mówi po szwedzku. Pozostali się nie odzywają, ale to też są Szwedzi. W solarni Hans dowiaduje się, że w Szwecji z powodu wojny żyje się marnie, tych pięciu to murarze, którzy chcą pracować za wyżywienie i  dach

nad

głową,

będą

teraz

kłaść

fundament

pod

nową

oborę

Tommesena, a później pod nowy magazyn na sztokfisze. Hans właściwie przypłynął do składu po sól i  beczki na śledzie, ale teraz

kupuje

zamiast

tego

śruby

i  sześć

nasmołowanych

słupów,

a  także sto sześćdziesiąt metrów bieżących desek i  belki o  przekroju dwa na pięć cali, za pieniądze, których ma tylko połowę. Ktoś musi mu to

przywieźć.

Na

zapłacenie

za

transport

również

go

nie

stać,

ale

w ogóle się tym nie przejmuje. Po

powrocie

a  dzień

później

na

wyspę

bierze

się

odbywa do

na

osobności

wykopywania

rozmowę

dołów

pod

z  Marią,

słupy

przy

brzegu, bez uprzedniego naradzenia się z Martinem. Nie robi tego przy lofockim urwisku. Słupy zostają wbite w  przylegającej zatoczce. To początek przesadnie wielkiej szopy na łodzie, która ma stać na palach, żeby od strony lądu dało się do niej wejść po czymś przypominającym płaski

podjazd

na

strych

nad

stodołą,

ma

też

mieć

duże

wrota

w  zachodniej ścianie, występ i  schodki na brzeg, przy których podczas

przypływu będą mogły cumować niewielkie łodzie. Ale z  tego, co widzi stary, to tylko połowa marzenia, jakby do spełnienia go w  całości jego syn nie miał nerwów, a może, jak zwykle, pieniędzy?

*

Przez cały czerwiec pada. Dzień i  noc. Maj był za suchy, ale teraz studnia znów jest pełna, podobnie jak oczka wodne i  kotły olbrzymów, z  których piją zwierzęta. Na bagnach dziury po wyciętym ostatnimi laty

torfie

wypełniają

kwadratowe

jeziora,

się

aż

trzeba

po

brzegi

pilnować,

i  zmieniają

żeby

zwierzęta

w  brunatne do

nich

nie

powpadały. I nie ma żadnych sianokosów. W połowie lipca wiatr zmienia się na wschodni, równy, wypogadza się i  wszystko zaczyna schnąć. Bagnista woda w  jeziorkach opada, na dnie pojawia się czarna popękana skorupa. Zwożą połowę siana pod dach. Potem znów zaczyna lać, bez przerwy. Reszta siana przepada. Ale na początku września nowa szopa jest gotowa. Nie zapełnia się sprzętem rybackim i narzędziami, które wciąż leżą pod gołym niebem, bo stoi w  niej pięć pryczy z  nowymi siennikami i  derkami, a  pod oknem stół, dwa krzesła i ława. Trzy

dni

później

frachtowa

łódź

ze

składu

przywozi

pięciu

szwedzkich robotników. Przybyli tu ze swojego kraju piechotą, przez lasy

i  góry,

zajęło

im

to

trzy

tygodnie,

przyszli

z  plecakami

na

grzbietach, z prowiantem i narzędziami; latem mieli pracę w składzie, teraz są tutaj, a robota pali im się w rękach. Potrzebny budulec urabiają, umieszczając dynamit w skale urwiska, i murują według takiej samej zasady, jaką stosował Hans przy budowie studni. Już po tygodniu przekraczają linię przypływu i  wreszcie mogą pracować

w  suchych

ubraniach;

nastała

pogodna,

piękna

jesień

z  kolorami,

które

nie

znikają,

i  z

ciepłym

wiatrem

owiewającym

zwierzęta i  ludzi jak wilgotny oddech. Podczas babiego lata udaje im się też ocalić część siana spisanego na straty, poza tym przez ponad tydzień

całą

rodziną

wypływają

na

okoliczne

wysepki

i 

koszą

mokradła, co wieczór przewożą siano łodzią i  suszą je na skałach na południe od domu, a  następnie znoszą bezpośrednio do stodoły; jest zielone, ale suche. A Szwedzi posuwają się z robotą jeszcze o metr. Pochłaniają jednak nieprzyzwoite ilości jedzenia. Pieczonego przez Marię i  Barbro chleba z  dżemem rabarbarowym. W  niedzielę dostają też masło i  kawę. Poza tym Maria codziennie gotuje ryby i  serwuje zeszłoroczne kartofle, opróżnia z  nich piwniczkę i  po raz pierwszy, odkąd przybyła na wyspę, ma możliwość wysprzątania jej do czysta. Myje

i  szoruje,

cementem.

znajduje

Pokrywają

trzy

mysie

świeżym

dziury,

torfem

które

Hans

uszkodzoną

zatyka

przez

mróz

zewnętrzną ścianę, a  przed wykopaniem ziemniaków budują na nie trzy nowe skrzynie. W tym czasie Szwedzi z mozołem wznoszą kolejny metr.

Teraz

pozostaje

jeszcze

tylko

pytanie,

czy

pokrycie

ma

być

drewniane, czy z kamienia. Hans

wykorzystał

całe

zgromadzone

drewno

do

budowy

szopy,

w  której śpią goście, a  nawet jeszcze trochę dołożył, więc pokrycie kei również musi być kamienne. To prawdziwy majstersztyk. Hans ma łzy w oczach tego dnia, kiedy może

po

nim

z  różowego posadzce

przejść,

granitu

z  fugami

we

po

tej

równej,

wszelkich

z  białego

nadzwyczaj

odcieniach

muszlowego

solidnej

Barrøy,

piasku.

Po

po

mozaice

kościelnej

zewnętrznej

stronie osiem mocno przyśrubowanych i  wbitych w  morze słupów, trzy z  nich sięgają prawie metr ponad keję, żeby łodzie miały do czego przycumować. Mogą teraz przyjąć parowiec. Mogą też go tu zatrzymać, i  to nawet dwiema cumami. Ale teraz dumna Szopa Lofocka żałośnie

zmalała

i  poszarzała,

wygląda

jak

wychodek.

Hans

już

ma

gotowe

plany na przyszły rok.

*

Dziwnie

jest

ludności

się

z  obcymi przecież

na

wyspie.

podwoiła.

Już

Wraz

z  ich

przybyciem

w  pierwszym

tygodniu

liczba muszą

trzymać Barbro z dala od placu budowy. — Chcę się ruchać! — krzyczy Barbro, a Maria musi zasłaniać córce uszy. Szwagierka „ma trochę źle w głowie”. Barbro wykrzykuje jeszcze kilka zdań, których dziecko nie powinno usłyszeć. Ale Ingrid nie lubi, kiedy zatyka się jej uszy, i  w końcu zaczyna

rozumieć,

o  co

chodzi.

Barbro

jej

to

tłumaczy,

wyjawiając

jednocześnie, że jeden ze Szwedów nosi imiona Lars Klemet. Ma on nie więcej niż dwadzieścia lat i  jako jedyny mówi językiem, który Barbro rozumie. Ingrid także lubi Larsa Klemeta, to wesoły chłopak, który się z  nią bawi i  rozmawia, kiedy nie pracuje, a  poza tym umie śpiewać. Barbro też to umie. Idzie na brzeg urwiska ze swoim krzesłem, siada jak królowa i  uważnie obserwuje robotników przy pracy, patrzy na ich szczupłe, nagie torsy, lśniące od potu i  soli, coraz bardziej brązowe za sprawą długiego schyłku lata, na ścięgna i mięśnie poruszające się pod skórą mężczyzn w  pełnym rozkwicie. Barbro piecze, przynosi świeży chleb

i  kolejne

rabarbaru.

Lars

wiaderko Klemet

dżemu. poza

tym

Jeśli jako

czegoś

im

jedyny

nie

myje

brakuje,

się

to

w  morzu

i  pachnie bardziej słoną wodą i  wodorostami niż koniem, na dodatek mówi, że nigdy nigdzie nie miał lepszego wyżywienia, a kiedy nikt nie patrzy, szczypie Barbro w pośladki. No ale jak duża jest wyspa? Ciągnie

się

na

krótki

kilometr

z  północy

na

południe

i  na

pół

kilometra ze wschodu na zachód, jest tu wiele skalistych pagórków i  małych, porośniętych trawą zagłębień i  dolinek, jej brzegi są pocięte

głębokimi

zatokami,

ma

długie,

nierówne

cyple

i  trzy

białe

plaże.

I  chociaż w  zwykły dzień mogą z  podwórza obserwować owce, to nie tak łatwo je zauważyć, gdy się pokładą w  wysokiej trawie. Dotyczy to również ludzi, nawet wyspa potrafi ukryć tajemnicę. Nie bez znaczenia jest również to, że Maria i  Hans, a  zwłaszcza Martin, z  czasem tracą zainteresowanie dla poczynań Barbro. Trzeba przecież kosić i suszyć siano. Kiedy

Szwedzi

wreszcie

wyjeżdżają,

dziękują,

ściskając

ręce

wszystkim, również Ingrid; jako dodatek do wyżywienia i  mieszkania dostają nędzne grosze, kosztowało to Hansa wszystko, co ma, i  jeszcze trochę,

ale

wie,

co

dostał

w  zamian

—

kamienną

przystań,

która

przetrwa wieczność — nie może więc odprawić robotników, nie dając im bodaj odrobiny więcej, niż żądali. Powinni dostać tyle, na ile zasłużyli, ale on tyle nie ma, więc trzeba wypośrodkować — i  obie strony są z  tego zadowolone. Szwedzi odpływają przy kolejnych deszczach, które zaczynają się na początku października i  już zostają, a  mieszkańcom wyspy, chociaż oddychają z  ulgą, bo znów są w  takiej liczbie, do jakiej przywykli, mimo wszystko robi się smutno. Odwiedziny obcych mają swoje dobre strony. Kiedy gość wyjeżdża, mieszkańcy zostają sami ze sobą,

w  duchu

myśląc,

że

to

może

trochę

za

mało.

Gość

wzbudza

tęsknotę. Mówi wyspiarzom, że czegoś im brakuje, że przypuszczalnie brakowało

im

tego

brakowało nadal.

również

przed

jego

przybyciem

i  będzie

im

17

Hans ma lunetę. Jej wyjątkowość polega na tym, że po prostu ją ma, gdzieś, w takim czy innym miejscu, i nigdy jej nie używa. Nie pamięta też, z 

skąd

się

zagraconej

zawiniątko

wzięła. starej

z 

Teraz

szopy

płótna

do

jednak tej

przenoszą

dla

nasączonego

sprzęt

Szwedów.

olejem

i 

Hans

biorąc

rybacki znajduje

je

do

rąk,

nieruchomieje zamyślony. Ta rzecz znajduje się wśród jego ekwipunku, odkąd Hans sięga pamięcią. Rozwija płótno, myśląc, że to musi być luneta, no tak… To

mocna

produkt

z 

luneta,

czarnej

powiększająca lakierowanej

czterdziestokrotnie,

skóry

z 

czterema

niemiecki

mosiężnymi

obrączkami i jednym okularem, również mosiężnym, oraz z pokrętłem, którym ustawia się ostrość. Hans pokazuje ją ojcu. Martin powtarza to samo, tak, to luneta. Na

pytanie,

bardziej

skąd

precyzyjnej

się

wzięła,

nie

odpowiedzi

niż

potrafi te

jednak

padające

udzielić

podczas

żadnej rozmów

o ruinach w Karvika — musiał ją odziedziczyć po swoim ojcu, który — kiedy nie łowił ryb — był pilotem morskim i rezerwowym latarnikiem, a luneta pochodzi chyba z jakiegoś żaglowca. Hans wynosi ją na pogodny jesienny dzień, ogląda uważnie i zadaje sobie pytanie, dlaczego nie bawił się nią jako dziecko. W  końcu sobie przypomina. Nie pozwalano mu. Mówi o tym ojcu. Martin się uśmiecha i wyjaśnia, że jego ojciec też nie pozwalał mu się nią bawić.

Hans kładzie lunetę na płycie łupku, ułożonej na trzech kamieniach i służącej jako stół roboczy przy szopie, a potem kuca i ustawia ostrość. Może zobaczyć góry na stałym lądzie, i  to z  takimi szczegółami, jakby stał u ich stóp; już pokrywa je pierwszy śnieg, migoczą w  słońcu. Ale lądowi brakuje przybrzeżnego pasa, na którym, jak Hans wie, stoją domy. Budynki zniknęły za morzem, usunęła je krzywizna Ziemi. Również Martin ogląda góry bez dolnej części. Obaj się uśmiechają. Hans

ustawia

lunetę

w  kierunku

wioski,

widzi

kościół,

skład

rybacki, plebanię i domy, kolejne, pojedynczo, mruczy pod nosem, że tu mieszka Konrad, a tam Olav… Widzi, kto ma zasłonki w oknach i kto pomalował dom. Nagle jednak prostuje się z  poczuciem, że włamał się do miejsca, w którym nie powinno go być. Podaje lunetę ojcu. Martin przykłada ją do oka, ale i  on niedługo mruży drugie oko i po chwili odwraca wzrok. Hans ma wrażenie, że są w  jakiejś kwestii zgodni, może w  tej, że nie potrzeba im lunety. Na Lofoty zabierają ze sobą mniejszą lunetę, której również nie używają, bo wszystko, co mogą przez nią zobaczyć, i  tak zaraz znika, kiedy nie patrzą. Ale luneta jest ciężka i  solidna, rzemiosło przemysłowe najwyższej marki, musi być bardzo cenna. Hans nie potrafi przypomnieć sobie na poczekaniu niczego równie wartościowego, co posiada — może sekstans albo kompas na kutrze Erlinga, również odziedziczony w spadku? Coś jeszcze? Jakie właściwie ma wartościowe rzeczy? Zabiera lunetę do domu i prosi Marię, żeby weszła z nim na górę do Sali

Południowej.

Tam

kładzie

lunetę

na

parapecie

i  każe

żonie

popatrzeć w stronę Buøy, wyspy jej dzieciństwa. Maria klęka na łóżku, dostrzega dom i  cofa się wystraszona. Hans pyta, co zobaczyła. Maria odpowiada, że nie jest pewna, przymyka jedno oko, koncentruje się.

Hans kładzie się na łóżku i patrzy na nią. Maria mówi, że chyba widzi ludzi.

Hans

po

jej

mimice

poznaje,

że

jest

zadziwiona,

jakby

spróbowała czegoś i nie potrafiła stwierdzić, czy jej to smakuje. — Pokaż — prosi. Widzi zabudowania i  liczy je: osiemnaście ze wszystkimi szopami, również tymi na łodzie. Przy nabrzeżu cumuje kuter, powoli zapada się w  wodę, aż widoczny jest tylko czubek masztu, i  równie powoli się wynurza. To fale go usuwają i fale pozwalają mu znów się ukazać. Ale Hans nie widzi ludzi, widzi natomiast chyba owce — tak mu się wydaje — i być może konia, ziemię zaoraną na jesień… Maria znów bierze lunetę. Hans z  powrotem kładzie się z  rękami pod głową i  oznajmia, że nie mają pieniędzy. Maria odsuwa oko od okularu i spogląda na męża. On powtarza te same słowa, teraz na nią nie patrząc. Maria odpowiada, że wie, takim tonem, jakby ta wiedza nie sprawiała jej żadnej satysfakcji. Nie patrzą już przez lunetę. Maria pyta, dlaczego on mówi jej o  tym teraz. Hans odpowiada, że nie wie. „To

poważne?”

—

dopytuje

się

Maria.

Hans

milczy.

„Na

ile

to

poważne?” Hans żałuje, że w  ogóle o  tym wspomniał. W  jej oczach coś się dzieje. Uderza go lunetą w  brzuch. Hans pyta, czy zamierza go zabić. Maria odpowiada, że tak, i  znów unosi lunetę. On przytrzymuje jej ręce, ma ochotę zerwać z niej ubranie i wyciągnąć na wierzch ten jej uśmiech, w  środku dnia, w  czasie pracy, przy świetle. Zamiast tego wstaje i  nie słucha, co ona wykrzykuje, i  tak dobrze wie, schodzi na podwórze, gdzie przyglądają mu się ojciec i Ingrid. — Na co się gapicie? Martin

sprawia

wrażenie

przyłapanego

na

gorącym

uczynku,

odwraca się i  ze zwieszonymi rękami idzie w  stronę szopy na łodzie. Hans obserwuje go, zastanawia się, czy ma iść za nim z lunetą w ręku.

Ingrid pyta, co to jest. Hans wyjaśnia, że luneta. Ona pyta, co to takiego. — Zobacz

—

odpowiada

Hans,

podchodzi

do

podjazdu

na

strych

stodoły, kładzie lunetę na kępie trawy i pokazuje córce. Ingrid zagląda w  okular i  odskakuje wystraszona. Ten jej śmiech. Nie zawsze jest samą radością. Ingrid jeszcze raz patrzy przez lunetę, na domy na Stangholmen, i  uśmiech zostaje na jej buzi aż do chwili, gdy ojciec mówi,

że

już

dość,

i  zabiera

lunetę

do

szopy.

Stoją

we

dwóch

z Martinem, patrząc na siebie, jakby mieli jakąś niezałatwioną sprawę. Nie trwa to długo. Martin

podnosi

skrzynkę

na

ryby,

w  której

leżą

zwoje

linki

z  haczykami na karmazyny oraz misa na przynętę, i  rusza w  stronę przystani. Hans owija lunetę w  płótno, idzie za nim i  kładzie ją na jednej

z  najwyższych

półek,

gdzie

luneta

może

sobie

leżeć

aż

do

następnego razu, kiedy znów znajdzie ją ktoś, kto powie: „No tak, to luneta”;

mgliście

przelatuje

mu

przez

głowę,

że

musi

istnieć

jakiś

powód tego, że gołe oko nie widzi dalej, niż widzi, i  że może to być zaletą, zarówno dla oka, jak i  dla tego, na co oko patrzy, a  teraz przynajmniej udało mu się zapomnieć o tym, o czym nie chce myśleć — o  pieniądzach, stałym lądem.

tej

najbardziej

deprymującej

cumie

wiążącej

ich

ze

18

Ingrid

już

po

odgłosach

z  kuchni

poznała,

że

coś

jest

inaczej,

niż

powinno. Czegoś brakowało. Odgłosu Barbro. Matka mówiła zbyt donośnie. W  dodatku jej głos za gwałtownie się urwał, kiedy Ingrid zeszła po schodach. Na dworze panowała zima, ciemno

i  bezwietrznie.

Za

kilka

godzin

niebo

trochę

się

rozjaśni,

w ciągu dnia być może od południa błyśnie czerwone słońce. Ale Barbro zniknęła. I  ona, i  færing, nie trzeba było nawet szukać, ślady wiodły tylko w jedną stronę — po świeżym śniegu do szopy na łodzie, do której poza wszystkim drzwi z  obu stron stały otworem. Nie wzięła żagla, powiosłowała, a na morzu nie widzieli niczego. Mieli

więcej

łodzi,

jeszcze

płaskodenne

krypy,

dużą

i  małą,

no

i mniejszy færing, zbudowany w słynnym Bindal. Ale żadnej z nich nie spuszczono na wodę. — Gdzie Barbro? — spytała Ingrid. — Popłynęła — odpowiedziała matka. Dzień mijał, a  nic więcej o  tym nie mówiono. Nawet dłonie dziadka nie

były

takie

jak

zwykle.

Kiedy

mieli

iść

spać,

Ingrid

pozwolono

położyć się do łóżka ojca, jak dawniej, gdy wypływał na Lofoty. Maria powiedziała, że w  następnych dniach będą musieli częściej podrzucać owcom

brzozowe

dzięki

czemu

gałązki,

siana

których

mogło

zjadanie

starczyć

na

zajmowało dłużej,

więcej

a  trzeba

czasu, myśleć

o  krowach i  koniu. Dodała też, że ma nadzieję, iż mróz ustąpi, wtedy będą

mogli

wypuścić

zwierzęta

na

brzeg

—

i deszcz, poskubią trochę zeszłorocznej trawy.

jeśli

przyjdzie

odwilż

Ingrid spytała, czy może posiedzieć w łóżku i porobić na drutach. Maria obawiała się, czy nie jest na to za zimno. Nie, jeśli narzuci na ramiona kołdrę. Matka położyła się obok niej, tłumaczyła i  pokazywała, dopóki nie zasnęła. Wtedy Ingrid odłożyła robótkę i  też zasnęła. Obudziła się i  zobaczyła, że matka dalej śpi. Spał też kot. Widząc blade światło za szybą, zrozumiała, że zaspali. Czegoś podobnego nie przeżyła nigdy wcześniej. Wstała i  zeszła do zimnej kuchni. Wrzuciła do pieca trochę drzazg i  drobnych szczap, a  na nich ułożyła torf, tak jak się nauczyła od Barbro,

bo

to

Barbro

władała

piecem.

Teraz

to

zadanie

przypadło

Ingrid. Zobaczyła, że skrzynia na torf jest pusta, więc zabrała ją ze sobą do składziku stojącego przy północnej ścianie obory. Było zimno. Nogą

odrzuciła

trochę

śniegu,

udało

jej

się

otworzyć

drzwi

na

skrzypiących zawiasach, napełniła skrzynię, zorientowała się, że jest dla

niej

za

ciężka,

więc

wyjęła

połowę

zawartości,

zamknęła

drzwi

i  wróciła do domu. Ręce zesztywniały jej z  zimna. Potrzymała je nad piecem, aż poczerwieniały i poczuła w nich mrowienie. Zajrzała do izby dziadka i zobaczyła, że on także śpi. Potrząsnęła nim. Poderwał się jak wyrwany ze złego snu. — Co

u

diabła?

—

zawołał,

widząc

szarówkę

za

oszronionymi

szybami. — Aleśmy pospali! Potem znów się położył i spał dalej. Dorośli lenistwo

zaspali

albo

również

musieli

następnego

odpocząć

po

dnia.

ciężkich

Jakby

ogarnęło

przeżyciach.

Albo

ich

jakby

Barbro była w  domu zegarem, jego werkiem, który nagle się zaciął. Ingrid jednak wstała, rozpaliła w  piecu i  przyniosła torf. Trzeciego dnia usłyszała, że matka z  dziadkiem kłócą się w  oborze, której progu dziadek prawie nigdy nie przestępował. Chodziło o  færing. Oboje byli

wściekli na Barbro, ponieważ zabrała najlepszą łódź, chociaż były trzy inne. Ale

coś

innego

naprowadziło

podsłuchującą

Ingrid

na

trop:

ani

matka, ani dziadek nie wydawali się zaskoczeni zniknięciem Barbro, widocznie nawet najbardziej niepojętą rzecz da się przewidzieć, a  tym samym zaakceptować. To wtedy zrozumiała, że Barbro umarła. Także tego wieczoru pozwolono jej siedzieć w  łóżku ojca i  dziergać. Włóczka, rdzawoczerwona i żółta, była lepka, pachniała lanoliną, palce Ingrid stawały się od niej miękkie i  silne, mogła je wygiąć do tyłu, aż trzaskało, a robiła to, żeby powstrzymać łzy. Maria kazała jej przestać. Potem

powiedziała,

że

znaki

w  pogodzie

mówią,

że

mróz

wkrótce

ustąpi, a  Ingrid, której tak zręcznie idzie robota na drutach, umie przecież wiązać sieci, takie na dorsze, prawda? — Trochę — odparła Ingrid. Barbro ją tego uczyła, Ingrid uplotła nieduży kwadrat z  grubego sznurka do niewodu — siatkę do noszenia drobnych kawałków drewna, do której zbierała również jajka. Dodała jednak, czując, że robi jej się ciepło w  każdym najmniejszym skraweczku, że wcale nie musi wiązać sieci,

bo

mają

ich

dość,

Barbro

tej

zimy

nie

zajmowała

innym, no i przecież już niedługo wróci. — Nie — powiedziała matka. — Ona nie wróci. — Właśnie, że tak — zaprotestowała Ingrid. — Wróci.

się

niczym

19

Mróz się nasilił, a  za sprawą wichury, która nadciągnęła z  północnego wschodu, dokuczał jeszcze bardziej. Ingrid z  matką przeniosły się do Sali Południowej, nad izdebkę Martina, który mocno palił w  swoim prywatnym piecu, a po otwarciu klapy w podłodze ciepło przedostawało się przez otwór na górę. Kiedy matka spała, Ingrid mogła słyszeć, że dziadek też śpi, jakby mieszkali w tym samym pokoju. Podczas

mrozu

Martin

nie

mógł

łowić.

Jedli

solone

czarniaki

i  śledzie z  beczki, ziemniaki, chleb i  dżem. Skończyły im się brzozowe gałązki, ale Martin nie chciał zbierać wodorostów i  gotować z  nich karmy dla zwierząt, twierdził, że jest za zimno, powinni byli zrobić to wcześniej, teraz już za późno, zwierzęta muszą zejść na brzeg. Ingrid i Maria popędziły owce nad morze. Ale zwierzętom wokół nóg błyskawicznie narastały grudy lodu, przez co owce wierzgały i  tarzały się,

pokrył

zaczęły

je

lodowy

chwiać

się

na

pancerz, nogach.

stawały Ingrid

się

coraz

zobaczyła,

cięższe że

i  w

matkę

końcu

ogarnął

strach. Zagnały stado z  powrotem do domu, kilka sztuk trzeba było ciągnąć, a  lód spłynął im z  wełny dopiero po ponad dobie spędzonej w  oborze. W  tym czasie owce dostawały siano przeznaczone dla krów i  wodorosty, drapacza,

które

Marii

czterołapowej

i  Ingrid

kotwicy,

udało

się

zaciągnąć

do

wyrwać domu

za

pomocą

na

saniach

i ugotować z nich paszę. Również w tym Martin nie uczestniczył, leżał w swojej izbie, pogrążony w żalu za córką. Owce, osłabłe i posmutniałe, dostawały

też

ostatnie

kawałki

wątroby

dorsza,

rozgotowane solone czarniaki i wszelkie resztki.

jakie

zostały,

Martin w końcu jednak wstał. Włożył na siebie tyle ubrań, ile mogło się na nim pomieścić, zepchnął mniejszą z  płaskodennych łodzi na morze i zastawił sieci przy nowej przystani. Ale gdy tylko spróbował je wyciągać, zmieniały się w  tafle lodu. Musiał zostawiać je w  morzu na kolejne noce, codziennie starał się opróżniać sieci na tyle, na ile się dało, ale po dwóch tygodniach zapełniły się wodorostami i  algami do tego stopnia, że ryby już się nie łapały, więc na razie nie pozostawało nic innego, jak ich nie ruszać; to były najnowsze sieci Barbro. Ale znów mieli świeże ryby i  podpłomyki. W  rybach była wątroba, no

i  zostały

im

ziemniaki.

Należało

jednak

unikać

schodzenia

do

piwniczki, żeby i  tam nie wszedł mróz. Narzucili na nią jeszcze więcej śniegu,

a 

porcje

w  skrzynkach

na

ziemniaków ryby

na

ustawionych

cały

tydzień

w  paradnej

przechowywali izbie.

Na

piecu

w  kuchni piekli placki z  gotowanych ziemniaków, które zwykle jadali tylko przed Bożym Narodzeniem. W domu pachniało świętami, tak jak wtedy, kiedy nadciągnął mróz. Zeszłej zimy zmroziło tak, że wyspę otoczył lód. W  tym roku było o wiele zimniej, bo doszedł do tego jeszcze wiatr.

20

Ingrid

dostrzegła

łódź

jako

pierwsza.

Stała

po

kolana

w  mokrym

śniegu na cyplu koło szopy na łodzie i  już nie marzła w  palce, nawet gdy lepiła śnieżki i rzucała nimi w mewy, które sądząc, że to jedzenie, nurkowały

ku

ziemi

i  walczyły

między

sobą.

Na

głowie

miała

pojedynczą chustkę — podczas mrozu nosiła aż trzy i  jeszcze jedną osłaniającą twarz. Teraz i  tę chustkę zdjęła i  zaczęła nią machać. Po raz pierwszy tego roku poczuła wiatr we włosach, zima minęła. To nie była jedna łódź, tylko dwie, ta druga na holu. W  pierwszej siedziało czterech ubranych na czarno wioślarzy i trzy inne osoby, w tej drugiej nie siedział nikt, to był færing z  Barrøy, ten, który zniknął razem z Barbro. Ingrid

rozpoznała

go

po

kolorowych

pasach

na

burcie

i  ruszyła

biegiem do domu, żeby powiadomić matkę. Ale Maria też zobaczyła łodzie i  już szła, a  z nowej przystani przyszedł też Martin, wszyscy stali więc na slipie w chwili, gdy żelazo stępki pierwszej łodzi uderzyło o brzeg. Na dziobie siedziała pastorowa i jeszcze jedna kobieta, której Maria w  pierwszej chwili nie poznała. Na rufie za wioślarzami zajmowała miejsce

Barbro

w  jakichś

obcych

ubraniach.

Podniosła

się

teraz,

przestąpiła nad wiosłami, oparła się o  ramię pastorowej, zeszła na brzeg i  bez słowa ruszyła w  stronę zabudowań. Stali wpatrzeni, jak wchodzi do domu i zamyka za sobą drzwi. Karen Louise Malmberget powiedziała, że Barbro nie chciała zostać u

niej

dłużej,

chociaż

ona

próbowała

wszystkich

sposobów,

żeby

ją

zatrzymać,

ale

bez

powodzenia.

Barbro

płakała,

koniecznie

chcąc

wrócić na Barrøy. Wcześniej jednak nie dało się wypłynąć z  powodu wiatru i mrozu. Nagle

pastorowa

podniosła

obie

ręce

do

ust,

bo

zrozumiała,

że

Barbro wcale nie wyjechała, ale uciekła, a oni byli już przekonani, że ją stracili. Po chwili Karen Louise też zaczęła się rozglądać, jak kiedyś jej mąż,

całą

wieczność

temu,

popatrzyła

na

wioskę,

z  której

sama

przypłynęła, jakby nigdy wcześniej jej nie widziała, i powiedziała: — Ależ tu u was pięknie! Było to tak bezsensowne stwierdzenie, że Martin aż fuknął i  ze złością odburknął wioślarzom, gdy spytali, czy mają mu pomóc schować færing. Poszedł do szopy po dwa kozły i  kazał im wyciągnąć łódź na brzeg, po czym też ruszył w  stronę domu. Ale dobrze się stało, bo Maria rozpoznała tę drugą kobietę — była to Elise Havstein, chodziły razem do szkoły. Uśmiechając się do siebie, uścisnęły sobie ręce. Powitanie wypadło sztywno. Elise Havstein nosiła ubiór, którego zdecydowanie nie uszyła sama, i była akuszerką, biała chustka na szyi upodabniała ją do zakonnicy, a  Barbro spodziewała się dziecka, które miało urodzić się latem, więc Karen Louise przywiozła Elise, żeby ta uprzednio zapoznała się z miejscem. Maria nie mogła tego pojąć, przecież zarówno na tej wyspie, jak i na wszystkich

innych

dzieci

od

niepamiętnych

czasów

rodziły

się

bez

pomocy akuszerki. Ale Karen Louise była wpływową osobą i twierdziła, że

Barbro

będzie

potrzebować

więcej

pomocy,

pastorowa

miała

już

w  tym doświadczenie. Barbro nie była przecież taka jak inne kobiety. Elise Havstein najwyraźniej się z nią zgadzała, w każdym razie kiwała głową w taki sposób, że nie musiała dodawać nic więcej. Pastorowa

naszkicowała

coś

w  rodzaju

planu

narodzin,

kobiety

jeszcze raz uścisnęły Marii rękę, a wioślarze pomogli im wsiąść do łodzi

i chwycili za wiosła. Maria stała, zastanawiając się, dlaczego nie zaproponowała im kawy i  jakiegoś

poczęstunku,

przecież

nigdy

się

nie

zdarzyło,

żeby

ktoś

przybywający na wyspę nie został odpowiednio ugoszczony. Chodziła po brzegu, zachodząc w głowę, jak przekazać nowinę córce i  teściowi. Maria

Postanowiła,

zdawała

o  wszystkim

też

że

zacznie

sobie

mężowi,

od

sprawę,

gdy

tylko

Ingrid.

że

Hans

Córka

będzie wróci

jest

już

musiała

duża.

powiedzieć

z  Lofotów.

Na

razie

zwlekała z powrotem do domu. Zdjęła stamtąd

chustkę poszła

i  brzegiem

dalej

na

morza

południe,

ruszyła

słuchając

w  stronę

nowej

strumieni,

kei,

które

już

zaczęły przenosić zimę z  wyspy do morza. Przysiadła na kamieniu, zrzuciła

buty

i  zdrętwieją,

i  zanurzyła dopiero

stopy

wtedy

je

w  wodzie,

wyjęła,

zaczekała,

wytarła

aż

ściągniętą

zbieleją z  głowy

chustką, włożyła pończochy, potem skarpety i  wróciła do domu, weszła do

kuchni,

gdzie

Ingrid

bawiła

się

dłońmi

dziadka,

który

siedział

w bujanym fotelu i wpatrywał się w Barbro, jakby czekał na ostateczny dowód na to, że córka żyje. Barbro się nie odzywała. Jakby nie wróciła do domu i miała nigdy nie wrócić. Maria podeszła do niej i  położyła jej rękę na ramieniu, poczuła, że Barbro pachnie różami, bzem, pokrzywą, zauważyła, że szwagierka ma włosy obcięte i  uczesane jak kobiety z  wioski lub którejś z  większych wysp. Rozważała, czy jej nie uderzyć, ale dłoń dalej leżała spokojnie. W 

końcu

zatracenia,

Barbro

ją

wreszcie

ujęła,

jednak

przytrzymała, puściła

rękę

zaglądając

Marii,

wstała,

do

studni

poszła

do

spiżarki i przyniosła stamtąd pojemnik z chlebem, oświadczając, że na tej cholernej plebanii najbardziej brakowało jej porządnego jedzenia.

21

Kiedy mróz ustąpił i  wiatr zmienił kierunek na południowo-zachodni, przynosząc mnóstwo deszczu, matka z córką przeniosły się z powrotem do Sali Północnej. Tam mogły rozmawiać, nie zerkając cały czas na klapę w podłodze, przez którą Martin zapewne je podsłuchiwał. Ingrid dowiedziała się o  tym, co już nie było dla niej tajemnicą, Barbro

zdradziła

jej

to

od

razu

pierwszego

dnia,

żeby

mogły

mieć

wspólny sekret przed dziadkiem. Matka dodała jeszcze, że kiedy Ingrid się urodziła, ojciec bał się, że będzie taka jak Barbro, w  ich rodzinie takie

rzeczy

się

zdarzały,

w  co

drugim

albo

co

trzecim

pokoleniu

pojawiała się jakaś Barbro. Ale ona, Maria, już w momencie gdy Ingrid przyszła na świat, wiedziała, że córka jest, jaka jest, to ojciec jej nie wierzył, to on się bał. — Czego? Maria wzięła głębszy oddech i  oświadczyła, że to jej Ingrid może ufać. To

były

ważkie

słowa

i  nie

towarzyszyło

im

żadne

wyjaśnienie,

jedynie kilka wymijających zdań, który tkwiły zamknięte w  niej tak długo, że powinny pozostać tam, gdzie były. Ingrid nie mogła się przemóc, żeby cokolwiek powiedzieć. Dotarły do końca drogi. Ale w miarę jak mijał wieczór, wbiła sobie do głowy, że to

m a t c e

nie może ufać, ponieważ właśnie matka powiedziała coś, co wystraszyło Ingrid, i wciąż nie próbowała złagodzić tego strachu, chociaż pozwoliła jej robić na drutach, teraz już bez kołdry narzuconej na ramiona, bo

nastała wiosna. Maria nauczyła ją wyrabiać piętę w  skarpecie, żeby mogła mieć dla ojca powitalny podarunek po jego powrocie z Lofotów. Ingrid miała siedem lat. Ta połówka rozmowy jednak powracała. Ingrid ciągle nie wiedziała, jakie zadać matce pytanie, które by usunęło tamte słowa. Utkwiła w niej twarda kula, przed oczami wirowała czerwona plamka, od której drżały jej ramiona, aż coś w  niej pękło niczym bańka, kiedy poszła do obory

tylko

z  Barbro

—

Barbro,

która

powróciła

z  objęć

śmierci,

w  cudzym ubraniu i  z dzieckiem w  brzuchu, również nienależącym do nikogo. Barbro powiedziała, że jeśli Ingrid nie przestanie płakać, to stanie się

taka

jak

ona,

będzie

się

czuła

tak,

jakby

deszcz

padał

w  niej,

w  środku, sztormiak do niczego się nie przyda, będzie się tylko coraz bardziej bała, ale to można powstrzymać. Ingrid patrzyła na nią. Barbro wyrzucała gnój przez otwór w  ścianie i  mówiła, że Ingrid musi wziąć się w  garść, a  te myśli, które nie dają jej spokoju, to tylko znak,

że

zaczyna

już

być

duża.

Na

jesieni

miała

iść

do

szkoły

w  Havstein, razem z  dziećmi z  innych wysp. Od tej pory wszystko będzie inaczej, ale nie ma się czego bać, nie ma żadnego powodu do strachu,

na

to

jest

za

wiele

wysp.

Czerwona

plamka

rozwiała

w białą parę. Ingrid objęła ciotkę i już nigdy jej nie puściła.

się

22

Hans Barrøy poprzedniego roku wrócił do domu prawie bez sił. Tym razem czuł się lepiej. Mróz dawał się we znaki również na Lofotach, ale w niewielkim stopniu ograniczał połowy. Poza tym Hans miał teraz na Barrøy przystań, kuter stryja Erlinga mógł nie tylko przybić do brzegu, ale i  cumować przez całą dobę. Ingrid pozwolono wejść na pokład, chociaż była kobietą, i oprowadzono ją po sterówce, kajucie i kambuzie, to był prawdziwy pływający dom, żeglujący pod nazwą „Barrøyczyk”. Załoga zeszła na ląd na poczęstunek. Stryj Erling usiadł razem z  bratem i  ojcem w  paradnej izbie, popijali wódkę i  kawę na białym obrusie, jedli lefser i głośno się śmiali, takiego śmiechu nie słyszano tu od czterech miesięcy, a  Maria przez otwarte drzwi do kuchni słuchała, jak mąż wypytuje o  nowiny, a  teść odpowiada, że mieli tu straszne mrozy, ale jakoś je przetrwali, chociaż o  mało nie stracili owiec, kiedy kobiety zapędziły je na brzeg, żeby zwierzęta pasły się na wodorostach. Maria słuchała tego z dzbankiem na kawę w ręku. Odstawiła

go,

podeszła

do

haczyka

przy

drzwiach,

gdzie

wisiała

czerwona czapka teścia, sięgnęła po nią i wcisnęła ją do pieca. Potem

zaniosła

dzbanek

do

izby,

nalała

kawy

i  poinformowała

o  tym, co zrobiła — nikt już nie będzie chodził w  czerwonej czapce, starej i  brudnej, a  teść od tej pory będzie się kąpał co najmniej raz w  tygodniu, w  balii, w  oborze, bo jest brudny jak świnia. I  jeszcze jedno: sześć nowych sieci Barbro z  pływakami i  obciążnikami ciągle stoi w  wodzie jak brązowoczarna ściana przegradzająca cieśninę na

południe od Szopy Szwedów, więc Erling musi uważać, kiedy będzie płynąć na południe, i lepiej niech okrąży Moroszkową Wyspę. Gapili się na nią. Aha, dodała Maria, i  jeszcze jedna rzecz: za trochę ponad miesiąc wybiera się do miasta, do Mo i Rana, i tam zostanie przez lato. — Mo i Rana? Martin wypowiedział wiele słów, które nie powinny były trafić do uszu Ingrid, siedzącej na kolanach ojca. Hans porozumiał się wzrokiem z  bratem.

Erling

pokiwał

głową.

Hans

zestawił

córkę

na

ziemię

i wyszedł do kuchni. W

izbie

brzmiało

to

jak

zwykła

rozmowa.

Trzasnęły

drzwi

wejściowe. Ingrid wstała i przez okno zobaczyła rodziców idących obok siebie przez wiosennie brązowe łąki. Rozmawiali. Ojciec obejmujący matkę,

ona

z  głową

na

jego

ramieniu,

szli,

trzymając

się

za

ręce,

w końcu się puścili. Matka założyła ręce na piersi, ojciec wsunął swoje do kieszeni, zatrzymali się, porozmawiali, rozejrzeli się, poszli dalej i  zniknęli

jej

z  oczu.

Ingrid

nie

zauważyła

niczego

dziwnego

ani

przerażającego, nie dostrzegła też nic, czego by nie rozumiała, lecz zobaczyła coś, co na zawsze wryło jej się w pamięć.

*

Martin od tej pory zaczął się myć w  oborze. Powiedział, że jeśli chodzi o  te

sieci,

to

chwycił

tak

diabelny

mróz,

że

nie

było

mowy

o  ich

wyciągnięciu, a potem całkiem o nich zapomniał. W końcu wypłynął po nie

krypą,

odciął

zewnętrzną

linę,

bo

nie

udało

mu

się

wyrwać

drapacza, i  z pomocą konia wyciągnął całe to nieszczęście na brzeg. Tam sieci przeleżały w  cuchnącym stosie przez lato, aż zimą przestały śmierdzieć i zaczęły zmieniać się w ziemię, zaokrąglony kopczyk wśród gładkich

skał,

na

którym

później

miały

wyrosnąć

różeńce,

szczaw

i  naparstnice.

Dziwnie

to

wyglądało,

jakby

akurat

ten

wzgórek

wymagał uzasadnienia albo wyjaśnienia. Z  czasem miał przynajmniej dostać nazwę, mówiono o nim Mroźne Oko, to Ingrid tak go ochrzciła.

*

Stało

się

tak,

jak

Maria

zapowiedziała

w  dniu

powrotu

Hansa

do

domu, oprócz wyjazdu do Mo i  Rana — tego tematu już nigdy nie poruszano. Te słowa w  ogóle nie powinny były paść. Dlatego też nie dało się ich szybko zapomnieć, podobnie jak tego, co Maria powiedziała Ingrid o  chorobie i  ojcu, a  także tego, co Barbro mówiła o  deszczu padającym w  człowieku, o  szkole i  innych dzieciach, które są jak ona, i o tym, że dorastania nie ma się co bać. Kiedy Barbro latem urodziła dziecko, w  takich mękach, że Martin i  Hans musieli wynieść się z  domu na ponad dobę, to Maria przyjęła poród. Elise Havstein zjawiła się spóźniona o  osiem dni, poczęstowano ją

w  kuchni

kawą

i  kruchymi

ciasteczkami,

wioślarze

natomiast

dostali na trawie podpłomyki z  masłem i  syropem cukrowym. Tego dnia była piękna pogoda. Dostali też mleko. A akuszerka Elise została na długo. Zajęła się chłopczykiem, który był bielutki i  pulchny jak pączek i  zanosił się krzykiem, gdy tylko nie ssał piersi Barbro, która przestała

pracować

i  zaanektowała

bujany

fotel

Martina.

Śpiewała

i  karmiła piersią. Elise Havstein przywiozła ze sobą córkę w  wieku Ingrid, dziewczynka miała na imię Nelly i  również zaczynała szkołę jesienią, więc na pewno mogły się zaprzyjaźnić. Elise Havstein została tak

długo,

że

góry

na

stałym

lądzie

wyniebieszczyły

się,

zanim

migoczące pióra wioseł zniknęły na horyzoncie od północnej strony. Chłopczyk

dostał

imię

Lars,

po

Szwedzie

Larsie

Klemecie,

który

przybył tu z  kolegami z  powodu wojny, wymurował przystań, a  potem odpłynął.

23

Wycinają torf. Należy to zrobić między sianokosami, w  czerwcu, żeby mógł długo schnąć. Używają starych ostrzy do kos, do których Hans zamocował drewniane uchwyty. Jedynie Hans wycina torf szpadlem, wyszlifował go tak, że narzędzie jest ostre jak kosa. Dlatego tylko on pracuje

wyprostowany.

Wszyscy

pozostali

klęczą

na

mokradłach.

Również Barbro. Jej dziecko śpi na owczej skórze, rozłożonej obok na trawie. Płaty

torfu

wyglądają

jak

grube,

czarne,

mokre

książki,

przez

tydzień leżą na trawie, aż pojawi się na nich skorupa, wtedy Hans i  Martin

mogą

wysokości

ułożyć

je

w  kręgu,

człowieka,

przypominających

z 

otwory

wznosząc

mnóstwem

strzelnicze;

z  nich

okrągłą

malutkich

część

urobku

wieżę

szczelin

wrzucają

jak

popadnie do powstałego cylindra, dalej układając płaty w  taki sposób, że

wieża

coraz

bardziej

się

zwęża,

aż

do

półkolistego

dachu.

Nie

przypomina on żadnego innego dachu, na kościele czy na domu, ale nie przeniknie przez niego ani kropla wody deszczowej, a  wiatr przepływa przez szpary w  cylindrze jak tysiąc suchych strumieni i  wyprowadza całą wilgoć ze środka na zewnątrz. Właściwie

zbudowany

stóg

torfu

jest

piękny,

nie

tylko

jako

stworzony ręką człowieka punkt przyciągający wzrok w  terenie — to prawdziwe dzieło sztuki. Natomiast sklecony byle jak to tragedia, która objawia

się

przychodzi

w  najgorszym się

do

niego,

możliwym

brnąc

momencie,

w  śniegu,

w  styczniu,

z  uplecionym

kiedy

z  wiórów

koszem na plecach, i  odkrywa się, że torf jest sztywny i  zamarznięty

na

lód.

Można

się

na

niego

rzucić

młotem

i  siekierą.

Dynamitem.

A  potem pozbierać kawałeczki na przestrzeni kilku mil i  rozpuścić je na piecu tylko po to, by skonstatować, że trzyma się w rękach nie opał, ale lepką czarną glinę, nienadającą się do niczego. Czeka wtedy jeszcze człowieka długa przeprawa na wiosłach do składu, żeby kupić to, co można za darmo wyciągnąć z  własnego bagna, więc głupszym już być się nie da. Ingrid jako jedyna nie wycina torfu, znów jest do czegoś za mała, odwraca zatem przeschnięte płaty, ustawiając je na sztorc jak klocki domina, w jodełkę, żeby wiatr mógł się między nie wdzierać i je suszyć. Ciepły wiatr od lądu wieje nad wyspą już od wielu dni, lecz nagle ustaje. Wyczuwają to równocześnie. Przerywają pracę, podnoszą głowy, patrzą na siebie i nasłuchują. Nagle nie słychać krzyku żadnego ptaka, żadnego szelestu źdźbeł ani brzęczenia owadów. Morze jest zupełnie gładkie, chlupot wśród przybrzeżnych kamieni zamarł, między wszystkimi horyzontami nie ma żadnego dźwięku, a oni nagle jakby znaleźli się w zamknięciu. Taka cisza zdarza się bardzo rzadko. Jej wyjątkowość polega na tym, że występuje na wyspie. Jest przez to potężniejsza niż cisza, która bez ostrzeżenia potrafi zapaść w  lesie. W  lesie

często

bywa

cicho.

Na

wyspie

ciszy

jest

tak

mało,

że

gdy

zapadnie, ludzie nieruchomieją, rozglądają się i  zastanawiają, co się dzieje.

Cisza

mrowiące nieznajomy

wprawia

ich

wyczekiwanie, w 

czarnej

w  zdumienie. pojawia

pelerynie,

Jest

się który

jak

tajemnicza, pozbawiony

wędruje

przez

wzbudza twarzy wyspę,

bezszelestnie stawiając kroki. Czas jej trwania zależy od pór roku, cisza potrafi utrzymywać się dłużej zimą podczas mrozów, jak wtedy, gdy wodę wokół wyspy skuł lód. Latem natomiast zawsze jest tylko króciuteńką

pauzą

między

jednym

wiatrem

a 

drugim,

między

przypływem a  odpływem, albo też tym niezwykłym zjawiskiem, które następuje w człowieku między wdechem a wydechem. I nagle jakaś mewa znów gdzieś zanosi się krzykiem, nie wiadomo skąd pojawia się poryw wiatru, a  nakarmione dziecko budzi się na owczej skórze i  zaczyna płakać. Mogą na powrót chwycić narzędzia i  pracować

dalej,

jakby

nic

się

nie

wydarzyło.

Bo

właśnie

to

się

wydarzyło: nic. Mówi się o ciszy przed burzą, o tym, że cisza potrafi być znakiem, załadowaniem broni lub że oznacza coś, czego zasięg można zrozumieć dopiero po długim przeglądaniu Biblii. Ale cisza na wyspie jest niczym. Nikt o niej nie mówi, nikt jej nie pamięta ani nie nazywa, bez względu na to, jak mocno ją przeżywają. Jest jak maleńka szparka, przez którą mogą zobaczyć śmierć jeszcze za życia.

24

Tej

wiosny

Zostały

Hans

Barrøy

umieszczone

wrócił

w  szopie,

z  Lofotów w  której

z  nowymi

mieszkali

narzędziami.

Szwedzi.

Hans

rozebrał dwie prycze i  zbił z  nich stół stolarski z  imadłem, również z Lofotów. Martin przyszedł i popatrzył na nowe heble, wiertła, świder, ścisk stolarski i  trzy różne ostrza do piły, a  także poziomicę, która pokazywała również pion. — Pewnie słono kosztowało? Hans nie odpowiedział. Przywiózł też sporo pięknych sosnowych listew, złocistych jak syrop, wyładowano je razem z  jego sprzętem rybackim i  resztą ekwipunku. Podsunął

teraz

kilka

wąskich

mosiężnych

zawiasów

ojcu

pod

nos

i spytał, czy tęskni za swoją durną czapką. Martin dotknął łysej czaszki i chciał stamtąd odejść w złości. Ale to było

po

tym,

jak

kolejny

raz

zapomniał

o  sieciach

w  morzu,

więc

zamiast się złościć, poszedł po łódź, wyciągnął sieci na brzeg i  resztę dnia poświęcił na ich czyszczenie i  rozwieszanie do wyschnięcia na rusztowaniu za szopą; wyglądało to jak pranie, które cały świat miał zauważyć i podziwiać. Trzy dni później obudził ich straszliwy hurgot w  kuchni. Ingrid zbiegła

na

dół

i  zobaczyła,

że

okno

w  zachodniej

ścianie

zostało

wyrwane, ale nowe już się szykuje. Ojciec ciął, klinował, poziomował i  wbijał gwoździe, mocował nowe wypełnienie i  pokrycie, zewnętrzne i od środka, a także okapnik. To było okno z dwoma skrzydłami, które dało się otwierać.

Na zewnątrz wkręcił dwie śruby oczkowe i  do każdej zrobił haczyk, żeby okna nie telepały się na wietrze, kiedy będą otwarte. Takie okno powinno zostać zamontowane jeszcze za czasów Martina, bo na Barrøy nie mieli osobnego budynku do pieczenia — piekło się w kuchni i żeby wywietrzyć,

musieli

otwierać

drzwi,

a 

swąd

wcale

nie

chciał

wylatywać. Teraz mogli otwierać okno. Pozostawało otwarte niemal przez

całe

lato,

również

przy

lekkim

deszczu,

bo

podobnie

jak

wszystkie inne nowości musiało być używane nieustannie. W  końcu je zamknęli. Ale ciągle można je było otwierać, na przykład wtedy, gdy kilka miesięcy później Maria chciała dać znać rodzinie pracującej na polu ziemniaków, że jedzenie jest już gotowe. — Idźcie myć ręce!

*

Druga

zmiana

była

większa.

Miała

związek

z  nową

keją,

której

brakowało przyzwoitego budynku, prawdziwej przystani. W  sierpniu łódź frachtowa ze składu zwiozła materiały, zostały ułożone na lądzie pod

starym

żaglem.

Przyszła

Maria,

zaczęła

je

liczyć,

próbując

dorachować się, ile mogły kosztować, ale nic nie powiedziała, podobnie jak zawsze. A Hans udawał, że nie słyszy. Razem z  ojcem przez miesiąc cięli i  zbijali, belki więźby dachowej przycinali na ziemi i  podnosili je pojedynczo za pomocą talii, a  już na początku września zaczęli okładać deskami ściany. Rozmawiali o  tym, od

której

powinni

zacząć,

i 

uzgodnili,

że

od

tej

dłuższej

od

południowego zachodu, skąd najczęściej wiało, żeby przy szalowaniu reszty

budynku

mogli

pracować

już

uczestniczy w podejmowaniu tej decyzji.

w  zaciszu.

Martin

czuł,

że

Rankiem tego dnia, kiedy mieli się zabrać do pierwszej szczytowej ściany, zerwał się wiatr. Hans się rozejrzał i zdecydował, że przy takiej pogodzie żaden człowiek nie ma tu już nic więcej do roboty. Poszli do domu i  przez nowe kuchenne okno patrzyli, jak sztorm rozrywa ich budowlę na strzępy, rozsypuje jak pudełko zapałek i  ciska do fiordu po północnej stronie. W  ciągu nocy sztorm ucichł. Nazajutrz spuścili færing na morze i  wiosłując, zbierali wszystko to, co udało im się

odnaleźć.

Schodzili

na

wysepki

i 

szkiery,

rozmawiali

też

z  Thomasem ze Stangholmen, który przez swoją lornetkę widział, co się dzieje, a  potem wyszedł i  ocalił część materiałów, wyrzuconych przez morze na brzeg. Odzyskali prawie wszystko. Dzień później zaczęli kłaść podwaliny w  tym samym miejscu, ale umocowali je lepiej. Na początku października stał już nowy szkielet. Tydzień

później

ściana

od

południowego

zachodu

została

ponownie

obłożona deskami. Przybili więcej pionowych i  ukośnych wzmocnień, niż

było

trzeba.

pierwszy

śnieg.

Postawili Wszystkie

inne

ściany.

cztery

Pod

ściany

koniec

mieli

już

miesiąca gotowe

spadł

i  zaczęli

obijać deskami dach. Ale któregoś popołudnia niebo zrobiło się dziwne, a  kiedy niebo nie tylko ciemnieje, lecz również zaczyna wyglądać dziwnie, obniża się i 

trudno

je

najgorszego.

odczytać, Następną

już

samo

godzinę

to

jest

poświęcili

znakiem,

na

zapowiedzią

przywiązanie

budowli

wszelkimi kawałkami sznurów i lin, jakie tylko mogli znaleźć. Wkrótce po zapadnięciu ciemności nastąpił pierwszy atak na wyspę. Zdążyli wtedy schronić się w domu. Tym odbyło

razem się

nie

musieli

w  głębokiej

obserwować

nocy.

Ale

dzieła

słyszeli

niszczenia.

odgłosy.

Ten

Wszystko

sztorm

był

również bardziej wytrzymały, minęły niemal dwie doby, zanim wreszcie mogli

wsiąść

do

łodzi

i 

wypłynąć

na

poszukiwanie

straconych

materiałów. Teraz znaleźli o  wiele mniej. Hans wyliczył, że po trzech

dniach szukania odzyskali mniej więcej sześćdziesiąt procent budynku, a  duża część drewna była tak zniszczona, że nadawała się tylko na opał. Dzień później kolejny raz mocowali podwaliny, ale budynek został odwrócony o  dziewięćdziesiąt stopni i  miał mieć mansardy od północy i południa, a dłuższą ścianę od strony kei na zachodzie. Uważali, że to będzie głupio wyglądało. Nie oni jednak tu rządzili. Gdy na początku grudnia

nadciągnęły

z  więźbą

dachową,

mrozy, nieco

szkielet

ponad

pół

stał

gotowy

metra

już

niższy

po

raz

niż

trzeci,

pierwotnie

planowany. Ale skończyły im się już materiały. Resztkę, jaka została, wykorzystali

na

ukośne

wzmocnienia,

jakby

owijali

konstrukcję

wstążką, zmieniając ją w  wielki biały prezent gwiazdkowy, i  na dobre wycofali

się

do

domu.

Teraz

zima

miała

za

nich

zdecydować:

jeśli

budowla dostoi do wiosny, wtedy będą mogli ją wykończyć. Następny dzień był równie spokojny. Siedzieli

w  kuchni

wpatrywali

się

przypominała

i  wyglądali

w  tę

już

nową

w  jaśniejszą

istotę

gwiazdkowego

daleko

prezentu,

poranną

przy

tylko

ciemność,

urwisku

lodowy

—

blok,

nie a  ze

wszystkich stron otaczało ją czarne morze, nieruchome jak klej pod bezgwiezdnym niebem. Hans

wstał,

i  przeczytał,

że

poszedł tego

dnia

do

spiżarni,

przypada

gdzie

dzień

wisiał

świętej

kalendarz,

Barbro,

czwarty

grudnia. Nie mógł powstrzymać się od uśmiechu. Wyszedł, otworzył nowe okno i  wyjrzał. Panowała prawie obca cisza. Stabilna i  totalna, nucący spokój, który budzi wiarę, że ta cisza będzie trwała, więc Hans zamienił kilka słów z ojcem, ubrali się, poszli do szopy, spuścili færing na morze, na hol wzięli większą z  kryp i  powiosłowali do składu. Tam załadowali na płaski pokład wszelkie materiały, jakie mogli dostać, kupili

dwanaście

kilogramów

gwoździ,

puszkę

kawy

i  dwadzieścia

kilogramów mąki, odpłynęli i  jeszcze tego samego dnia po południu

zaczęli szalować południowo-zachodnią ścianę. Była gotowa krótko po północy. Przespali się kilka godzin, a  następnego dnia rano przyjęli łódź frachtową, która przywiozła kolejne materiały. W ciągu dnia i wieczoru obili

deskami

następną

ścianę,

a  jedli

na

placu

budowy

to,

co

przyniosły im Maria i  Barbro. Pracowali również następną noc. Po kolejnej

dobie

wszystkie

ściany

były

gotowe.

W  tej

od

północy

wstawione zostało stare okno z  kuchni, duże podwójne wrota dawało się otworzyć od strony kei, a  w drugiej dłuższej ścianie zamontowano wąskie drzwi wychodzące na starą Szopę Lofocką. Te dwa budynki zdawały się do siebie szczerzyć. Mogli teraz zabrać się do dachu. Zajęło im to dwie doby. Maria i  Barbro dalej nosiły jedzenie na plac budowy, a  poza tym stały na dole i  podawały materiały na górę. Kalenicę zbili z  dwóch szerokich desek, potem dodali jeszcze dwie. Następnie przybili łaty do krokwi i  powstało pytanie, czym pokryć dach. Hans zdecydował, że to powinien

być

łupek.

Lofotach,

a  także

na

Widział stałym

takie

pokrycie

lądzie.

na

Zamierzał

wielu go

domach

kupić

tej

na

zimy

i przewieźć do domu kutrem Erlinga. Martinowi nie podobał się pomysł z łupkiem. Uważał, że łupek tylko podrywa się jak kartki w książce bez okładek i tonie w morzu. Ale syn nie

chciał

go

zaopatrzone

słuchać. w  śruby

Już

zaczął

rzymskie

borować stalowe

dziury

linki,

w  skale

które

na

miały

dwie

zostać

podciągnięte pod okap, co przypominało olinowanie łodzi żaglowej. Był to jedyny budynek na wyspie, który miał sztagi. Wciąż jeszcze nie wiedzieli, czy to postęp, czy klęska, o tym miała zdecydować zima. Ale

nawet

podobnie

jak

między wtedy,

świętami gdy

stryj

a  Nowym Erling

Rokiem

przybił

do

panował kei

spokój,

i  wszyscy

przyglądali się, jak Hans znosi na pokład swój ekwipunek. Tym razem Martin pomógł dźwigać balie z  linami. A  Barbro trzymała na rękach

dziecko, małego Larsa, który ze śmiechem wywijał nóżkami. Ingrid zauważyła, że pożegnanie z  ojcem nie jest już takie smutne. Najwyżej trochę

przykre.

samotnością.

Pomachali

mu,

wrócili

do

domu

i 

zajęli

się

25

Ingrid zaczyna chodzić do szkoły. Pierwszego dnia odwozi ją łodzią matka. Do Havstein. Po drodze dużo się śmieją. Maria ma w zanadrzu sporo opowieści z  własnych szkolnych czasów, wydaje się, że za nimi tęskni. Ingrid pyta, czy matka też była kiedyś dzieckiem. Maria się śmieje,

potwierdza

z  pytaniem.

i 

nagle

Gwałtownie

wygląda

poważnieje

jak

pomieszanie

i  mówi,

że

nie

tajemnicy

miała

takiego

dobrego ojca, jak ma Ingrid. Ingrid pyta, czy ojciec matki był zły. Maria zaprzecza.

Ingrid

nie

przychodzi

już

do

głowy

żadne

inne

pytanie,

a Marii nic więcej do opowiedzenia. Wpływają w  stado maskonurów i  Maria każe Ingrid policzyć kolory na

ich

dziobach.

Ingrid

mówi,

że

to

nudne,

już

kiedyś

je

liczyła.

Również ona trochę wiosłuje, bo to daleko. Potem siada na przedniej ławce i  czując pod plecami plecy matki, patrzy, jak Havstein wynurza się z morza, otoczone rąbkiem ziemi, na której stoi wiele domów. Jeden z  nich jest biały. To budynek dworu Havstein, gdzie mieści się szkoła objazdowa

z  nauczycielem

i  piętnastką

uczniów,

wśród

nich

jest

ośmioro nowych. Pochodzą z różnych wysp, mniejszych i większych, ale i tak małych. Przez

dwa

tygodnie

będą

spać

w  izbach

na

poddaszu

dworu,

a  potem na dwa tygodnie wrócą do domów, w  tym czasie nauczyciel Olai

Christoffer

Christoffersen

będzie

prowadził

szkołę

na

innej

wyspie. Kiedy już nauczy nowych podnosić rękę i  zanim coś powiedzą, pytać o  pozwolenie, zadaje swoje pierwsze pytanie, a  mianowicie czy umieją pływać.

Uczniowie

patrzą

na

siebie

zdziwieni,

ci

bardziej

doświadczeni

wbijają wzrok w pulpity ławek. Ingrid wyciąga rękę do góry i oznajmia, że jej mama umie. — Wy

też

nauczyciel mieszkańca

się

Olai

tego i 

wysp

nauczycie

tłumaczy,

—

że

umiejętność

zapowiada

są

dziwnym

mieszkańcami

pływania

jest

dialektem

wysp,

równie

a 

ważna

dla jak

umiejętność żeglowania, wiosłowania i modlitwy. Każe nowym uczniom wyjść na podwórze i ustawić się w dwuszeregu. Spełniają jego polecenie i maszerują nad zatokę od strony otwartego morza, gdzie jest plaża z  takim samym białym piaskiem jak ta, którą Ingrid ma w domu, na Barrøy. Ale ta plaża zatacza niemal pełne koło, a  zatoczka

jest

wszędzie

bardzo

płytka,

więc

przy

odpływie

piasek

wysycha, słońce go ogrzewa, a  piasek z  kolei nagrzewa wodę, kiedy nadciąga przypływ. Wzdłuż wschodniego brzegu biegnie pozioma skała niczym ulica wyrąbana w  zboczu góry. Właśnie tam staje nauczyciel Olai

z  długim

bambusowym

drągiem,

jeszcze

dłuższym

od

osęki

używanej przez ojca Ingrid do wciągania na pokład pojedynczych ryb, i każe im wejść do wody, w bieliźnie. Woda jest zimna, ale mimo wszystko ciepła jak na morze. Po kolei chwytają za koniec drąga, podczas gdy pan Olai chodzi po skale i mówi coś

niezrozumiałego,

ciągnąc

ich

tam

i  z

powrotem

po

wodzie

jak

rzucające się białe ryby. Machają nogami, a on ich poprawia, dopóki nie robią

tego

we

właściwy

sposób.

Potem

muszą

stać

nieruchomo

w  wodzie po szyję i  uczą się wykonywać właściwe ruchy rękami, aż w końcu nauczyciel każe im zanurzać się z głową, raz po raz, a ten, kto się nie zanurzy, dostaje bambusowym drągiem; w  ten sposób uczą się wstrzymywać oddech, to osobna sztuka. Wreszcie rzucają się w  wodę i  poruszają rękami i  nogami, tak jak się tego uczyli, bo teraz, kiedy już umieją wstrzymywać oddech, nie ma znaczenia, czy mają głowę nad, czy pod wodą. Pan Olai patrzy na

zegarek, potem na słońce i  na linię przypływu, a  z wody pozwala im wyjść dopiero wtedy, kiedy wszyscy już mają sine usta i  szczękają zębami. — To był dobry początek — mówi. Maszerują w  mokrej bieliźnie z  powrotem do dworu, wchodzą do budynku od tyłu, żeby nikt ich nie widział, i  idą na poddasze, gdzie będą

nocować,

chłopcy

od

północnej

strony,

dziewczynki

od

południowej; tam znajdują rozciągnięte w pomieszczeniach sznurki, na których

mają

powiesić

mokrą

bieliznę

po

przebraniu

się

w  drugi

komplet, jaki kazano im zabrać z domu. Po trzech dniach wszyscy umieją pływać i  można urządzić zawody. Odbywają się w ulewnym deszczu, polegają na przepłynięciu w poprzek zatoki tam i  z powrotem i  klepnięciu bambusowego drąga; tym razem tyczka unosi się na wodzie jak żółty wąż, z  dwóch stron przywiązana liną do skały, na której stoi pan Olai i  widzi, że wygrywa Nelly, córka akuszerki Elise. Ponieważ niemożliwe jest, aby wygrała dziewczynka, pan Olai stwierdza, że na pewno już wcześniej umiała pływać. Nelly się jąka i nie protestuje. W klasie też nie chce się odzywać, bez względu na to, jak pan Olai ją przymusza, i  w końcu to on musi się poddać. Nelly ma w sobie siłę. W przeciwieństwie do Ingrid. Ingrid cieszy się towarzystwem innych dzieci i ani trochę się nie boi, jest uradowana i cały czas się śmieje. Ale tego jej nie wolno. W klasie nie wolno się śmiać z trzech powodów, pan Olai

wylicza

je

na

swoich

długich,

cienkich

palcach:

śmiech

przeszkadza, jest zaraźliwy, a śmiejący się wygląda niemądrze. Nie wolno też śmiać się przy jedzeniu. Ingrid nie rozumie, o co mu chodzi. Nie śmiać się, kiedy człowiekowi się chce, to jakby musieć oddać jedną nogę. Ale życie jest piekłem, tego w  każdym razie Ingrid się uczy, więc przestaje

się

śmiać

i  zamiast

tego

zaczyna

płakać.

Co

noc.

Leży

w  jednym łóżku z  ciągle milczącą Nelly i  tęskni za domem, za Barrøy, z  mocnym żarem w  piersi. Czerwona plamka znów się pojawia. Ingrid wstaje i półnaga wybiega na deszcz, okrąża dom, pędzi na przystań i z powrotem, potem w  stronę plaży, na której uczyli się pływać. Nikogo nie spotyka. W  końcu wraca, bo również Havstein jest wyspą, nawet jeśli umie się pływać i  wiosłować. Ingrid wchodzi na poddasze, ściąga mokre ubranie, rozwiesza je na sznurku i przebiera się w suche rzeczy. Kładzie się z  powrotem i  dalej płacze, aż w  końcu Nelly otwiera usta i mówi, żeby przestała. Dodaje jeszcze: — Ma-ma-masz ła-ła-dne w-w-włosy. Pyta,

czy

może

je

wyszczotkować

i  zapleść.

Ingrid

jej

pozwala.

Zarówno w  tę noc, jak i  w następne. Właśnie tego potrzeba. A  kiedy tydzień później przypływa po nią Maria, mówi do niej to samo: — Jakie ty masz ładne włosy. Jakby dopiero teraz matka ją odkryła. A w powrotnej drodze do domu zauważa jeszcze: — Aleś ty poważna. Ingrid niewiele opowiada o  swoich dwóch pierwszych tygodniach w piekle, o tym, że płakała, wymiotowała, czuła ogień w brzuchu i dwa razy zemdlała. Mówi natomiast, że nauczyła się pływać, że mają drzwi z dziurką na klucz, że są pokoje, do których nie da się wejść, że zna już literki i cyfry i że raz, kiedy drzwi nie były zamknięte, przeglądała się w lustrze wiszącym w dworskim salonie. Maria długo się w nią wpatruje, jakby czegoś szukała. To Nelly nauczyła Ingrid milczeć, bo, o  dziwo, zarazić się można i tym, co dobre, i tym, co złe, a teraz Ingrid ma dwa tygodnie wolnego. Właśnie budynku

w  tym

czasie

przystani

ojciec

przy

z  dziadkiem

nowej

kei.

zbijają

Ingrid

pierwszy

codziennie

szkielet

może

im

towarzyszyć, podawać gwoździe i  poziomicę, przywiezioną przez ojca

z  Lofotów,

instrument,

dzięki

któremu

to,

co

ma

trzyma poziom, a to, co ma być w pionie, trzyma pion.

być

w  poziomie,

26

Martin mówi, że Koński Szkier nie bez kozery nazywa się Końskim Szkierem, a  Wołową Wyspę otaczają nieczyste wody. Te odzwierzęce nazwy

stanowią

ostrzeżenia,

nazwy

i  prawdziwą

istotę

znaki,

szkieru,

które te

mają

zwierzęta

przesłonić to

właściwe

symbole

diabła,

czarta. Mają też Koźli Szkier i Baranią Wyspę. Z tego samego powodu. To

zwierzęta

kopytne.

Czworonożne.

Załadowanie

konia

na

pokład

łodzi jest na przykład sprzeczne z  wszelkimi instynktami i  zdarza się wyłącznie z  największej potrzeby, podczas transportu. Trudno sobie wyobrazić, jakim piekłem jest przywiezienie byka na wyspę lub wywóz krów, to nigdy nie jest po prostu zwykła męka, w  całej takiej operacji jest coś, co się nie zgadza. Człowiek to c z u j e , całym sobą. Syn ma dość takiego gadania, uważa, że to bredzenie i  przesądy starego człowieka, w  przeciwieństwie do wiary, której fundamentem jest Bóg, władający losem, pogodą i rybami, co każdy może potwierdzić. Przesądy natomiast rządzą głupotą. Ale odkąd Ingrid zaczęła chodzić do szkoły, również Hans coraz częściej

się

zamyśla,

powrócił

jego

dawny

niepokój,

martwi

go

milkliwość, w  którą popadła córka, i  ta dziwna powaga wypełniająca jej oczy. Któregoś dnia, gdy siedzą na stosie desek podczas przerwy w  pracy, jego wzrok pada na konia skubiącego trawę przy Ogrodzie Różanym. Hans pyta ojca, jakby wreszcie przyszedł na to czas, czy naprawdę potrzebne jest im to stworzenie, koń. Przez osiem miesięcy w  roku stoi w  zamknięciu, a  zjada tyle co półtorej krowy. Owszem, ciągnie kosiarkę, pług i  wózek z  sianem, ale

już torf z reguły noszą sami, więc czy do konia właściwie po prostu już nawykli, czyżby był poniekąd złym przyzwyczajeniem, kulą u nogi? No i jest już stary, prastary. Martin rozumie, że syn wyszedł mu naprzeciw, w  pewnym sensie przyznając się do błędu, on bowiem od początku krytycznie odnosił się do tej inwestycji, mówi więc, że koń był mądrym nabytkiem, kiedy się pojawił,

chociaż

przypłynął

łodzią,

no

bo

jak

inaczej

by

go

tu

ściągnęli… Dalszy ciąg wypowiedzi zawiesza, żeby Hans sam mógł wyciągnąć wniosek. Hans idzie do Szopy Lofockiej po strzelbę, prowadzą konia na bagna od zachodniej strony — kobiety nie mogą widzieć, że zabija się konia — strzelają do niego i zakopują w tym samym miejscu co barana. Zajmuje im to cały ten dzień i  sporą część następnego. Nie pozwalają sobie przeszkodzić.

Mówią:

„Piekielne

zwierzę”,

ocierają

pot,

wracają

na

przystań i  dalej zbijają deski, zaczęli już nimi okładać południową ścianę, nie mogą się doczekać, kiedy będzie gotowa, żeby w  jej zaciszu pracować przy pozostałych częściach budynku. Ale Hans Barrøy stale czuje niepokój, kiedy patrzy na córkę lub gdy omiata

wzrokiem

przedtem.

wyspę

O  każdej

i  zauważa,

porze

doby,

że

jeśli

nie

wszystko

tylko

nie

jest

śpi,

takie

wie,

jak

gdzie

przebywają zwierzęta, absolutnie każde z  nich, bo tu są orły i  strome zbocza,

a  teraz

stale

przyłapuje

się

na

tym,

że

prostuje

plecy

i  wypatruje konia, którego nie ma, zanim uprzytamnia sobie, że koń nie żyje, i wraca do wbijania gwoździ. To się powtarza. Zastanawia się nad władzą przyzwyczajenia i  zadaje sobie pytanie, czy

żałuje

ruchem

—

tego to

zabójstwa,

pierwszy

gdy

sztorm,

nagle który

budynek. Trzeba po prostu zaczynać od nowa.

widzi, już

za

że

niebo

chwilę

wypełnia

zrujnuje

się

nowy

Po

zniszczeniu

Zabiera

ją

ze

sobą

z  konieczności bierze

kurs

następnej

na

na

na

budowy

Lofoty

lądzie

południe

i  przegląda

i  podczas —

Hans

na

świąt.

maszcie

Barrøy

sięga

podczas

dni

Kiedy

ma

po

Biblię.

spędzanych

w  kwietniu

podniesioną

kuter

flagę,

aby

zasygnalizować tym, którzy czekają, że kolejny raz wszystkim udało się ujść

z  życiem

—

Hans

za

szczęśliwy

znak

uznaje

widok

nowego

budynku wznoszącego się na szczycie urwiska, całego tak jak wtedy, gdy

opuszczał

jedynie

trochę

go

w  zimowych

poszarzałego.

ciemnościach

W  ładowni

cztery

leży

stos

miesiące

temu,

łupkowych

płyt,

którymi Hans wkrótce pokryje dach. Nie dochodzi do żadnych daleko idących konkluzji z  faktu, że nowy budynek przetrwał, ale odczuwa ogromną ulgę; przy tym na kei stoi jego córka, trzyma za rączkę malutkiego chłopczyka i  wskazując flagę na maszcie, mówi coś chłopcu do ucha. Ojciec dostrzega jej uśmiech, taki jak dawniej, na ten widok omal nie mdleje, chociaż dziewczynka to nie syn. W  tym roku przywozi też z  Lofotów podarki, w  zeszłym roku ich nie miał, wtedy wiózł narzędzia i  materiały, ale tej zimy głowę zajmowały mu inne myśli. Martin również otrzymuje prezent — brzytwę oprawioną w  kość słoniową. Kobiety dostają materiał na sukienki i  cukierki, a  Ingrid pozytywkę i książkę pod tytułem Samarytanin i osioł. Dla Larsa Hans nie ma nic. Ingrid

dostaje

też

lusterko.

To

już

trzeci

raz

widzi

samą

siebie

w  lustrze. Pierwszy był w  zeszłym roku w  Havstein. Poza tym matka raz pozwoliła jej pobawić się lusterkiem, które trzyma w swoim kufrze i  którego

zwykle

nie

wyjmuje,

ale

wtedy

Ingrid

wróciła

ze

szkoły

z czerwonymi plamkami w oczach i nie chciała jeść. Teraz może się przeglądać, ile tylko zechce. Ingrid podsuwa też lusterko Larsowi, ale on nic z  tego nie rozumie. Podsuwa je kotu i  dziadkowi, a  ojciec pokazuje jej, że kiedy się siedzi

przed lusterkiem i pisze, prawa ręka zmienia się w lewą, a litery robią się nieczytelne. Ingrid staje się odwrotnością, jakby można było być kimś innym, jednocześnie będąc sobą. Idzie na górę i chowa lusterko w kufrze w swoim pokoju. Wszystkie kobiety mają kufry — mają je dłużej niż krzesła. Na wieku kufra Ingrid jest wyryte imię, Petrine, i rok. Petrine była babcią Hansa. Ale to Maria pilnuje należytej zawartości kufra. Kiedy nie jest tak, jak być powinno, zdarza jej się coś usuwać. „Tego

nie

potrzebujesz”

—

mówi

na

przykład

o  jakiejś

chustce,

kubku czy obrusie i zamiast tej rzeczy daje córce coś z własnego kufra. Również

ten

kufer

Ingrid

kiedyś

odziedziczy.

Pytanie

więc,

czy

konieczne jest takie przekładanie z  jednego do drugiego. Ale tak, jest konieczne. To kwestia czasu, wieku i dwóch rodów, które mają połączyć się w jeden. Kufer Ingrid zachowuje jaką taką równowagę, obie niemal w pełni się co do tego zgadzają.

*

Kiedy

Hans

obchodzi

z  Marią

wyspę,

żeby

obejrzeć

całość,

nie

wspomina, że przez zimę wiele myślał o  koniu, ale oświadcza, że być może stał się bardziej bogobojny. Mówi też, że dobrze być z  powrotem w  domu, mają na to nawet osobne określenie: domator. Nie jest to raczej pozytywny objaw, zwłaszcza u mężczyzny, więc Maria stwierdza, że zapewne nie stał mu się bliższy ani Bóg, ani dom, tylko po prostu się postarzał, na jego skroniach pojawiło się już kilka siwych włosów. Hans

czuje

zaskakującą

ulgę,

która

nie

ma

tu

nic

do

rzeczy,

i  zauważa, że na głowie Marii też jest kilka siwych włosów, ale kiedy w powrotnej drodze do domu zaczynają podchodzić pod ostatnie zbocze, kolejny raz spostrzega, że czegoś mu tu brakuje, jakiegoś zwierzęcia. Konia.

Przystaje, pyta, ile jagniąt urodziło się wiosną, i  słucha, jak Maria liczy i  próbuje mu je pokazać. Hans wchodzi między owce i  sam liczy jagnięta. Uczy się imion, jakie im nadali, i  wie, że od tej pory nic już nie będzie takie jak dawniej. Minął rok, który nie wróci, a gdyby teraz spytał

Marię,

jak

właściwie

jest

z  Ingrid,

nie

odpowiedziałaby

mu

inaczej niż zwykle, jakby wciąż nie potrafił uwierzyć własnym oczom.

27

Lars

miał

zaledwie

siedem

miesięcy,

gdy

chwytając

za

oczka

sieci

Barbro, podciągnął się do góry i stanął na chwiejnych nóżkach, chociaż zaraz upadł do tyłu i uderzył głową o podłogę. Sytuacja się powtarzała. Tydzień później stał już wyprostowany i  przytrzymując się sieci na dorsze, rozglądał się po kuchni. Lars uwielbiał stać. Ingrid ubijała śnieg wokół dolnej połowy jego ciała, żeby mógł stać również na dworze i  machać rączkami. Miał jasne, niemal żółte jak masło

włosy,

ale

piwne

oczy

i  rumiane

pucołowate

policzki.

Nie

skończył jeszcze ośmiu miesięcy, kiedy umiał już bez żadnej pomocy podnieść się z  podłogi na środku kuchni, wstawał, robił kilka kroków, przewracał się i znów wstawał, wkrótce umiał stać, chodzić i przynosić coś

ze

spiżarki,

bo

chociaż

sam

niewiele

mówił,

rozumiał

słowa

i wiedział, co to kubek, co łyżka, a co chochelka. Kiedy śnieg zniknął z  ziemi, Lars potrafił już przejść z  domu do obory i do najdalszego stogu torfu. W marcu przyszła gołoledź. Popadał deszcz, potem wrócił mróz i  znów gołoledź, lodowy płaszcz przykrył wyspę,

musieli

na

buty

zakładać

raki.

Ingrid

woziła

chłopca

na

sankach po najbardziej płaskich łąkach, przyszyła też haczyki na ryby do starych skarpet z  podeszwą, robiąc raki i  dla niego, musiał jakby uczyć się chodzić od nowa. Na

początku

znajdowali

go

kwietnia

na

patykiem.

Podczas

podwórzu.

Ale

gdy

Białych kocenia Ingrid

zniknął

raz,

Piaskach, się

owiec

miała

a 

potem

drugi.

siedział

i  grzebał

musieli

przywiązywać

wolne

od

szkoły

i  była

Zawsze

w  piachu go

na

w  domu,

zajmowała

się

z  dziadkiem

nim

do

od

szopy

rana na

do

łodzie,

wieczora.

Kiedy

bawił

szklanymi

się

indziej

chodził

pływakami,

linkami albo siedział w  balii na liny i  jadł suchy chleb. Dzień przed powrotem Hansa z  Lofotów Martin zanurzył rączkę Larsa w  wiadrze ze smołą i  kazał mu zrobić dwa odciski na ścianie szopy, dwie małe dłonie przypominające głowy zająca, które miały nigdy nie zniknąć. Smoła nie zniknęła też z  ręki chłopca, więc kiedy w  pierwszy dzień Zielonych Świątek mieli popłynąć na nabożeństwo do wioski, Barbro wyszorowała

ją

tak

mocno,

że

ręka

zrobiła

się

czerwona

jak

krew

i trzeba było schować ją w rękawiczce. Z łodzi do kościoła Lars szedł na własnych

nogach.

Później

uzgodnili

z 

pastorem

Johannesem

Malmbergetem, że chłopiec zostanie ochrzczony w  pierwszą niedzielę sierpnia, chociaż przyznali się, że mały nie ma ojca. — Wszyscy

mamy

ojca

—

oświadczył

Johannes

Malmberget.

—

Jesteśmy dziećmi natury. Te słowa są w  zasadzie kłamliwe, odgrywają jedynie rolę pociechy, bo przecież wszyscy pochodzą z dwóch miejsc, Lars zaś był po pierwsze synem

obcego,

podwójne

a  po

podejrzenie

drugie —

synem

choć

Barbro,

również

wisiało

oczekiwania

więc

nad

i  nadzieja.

nim Ale

w  miarę jak rósł przez ten rok, i  podejrzenia, i  oczekiwania zblakły, a  odzywały się tylko wówczas, kiedy coś zniszczył lub gdy dokonał jakiegoś wielkiego wyczynu, a ani jedno, ani drugie w zasadzie prawie się nie zdarzało. Teraz

pobiegł

z  cmentarza

na

brzeg

i  zatrzymał

się,

wpatrzony

w dziadka, ktòry poszedł przodem i usiadł w łodzi na ławce, plecami do lądu, z  twarzą ukrytą w  dłoniach. Stary słyszał, że chłopiec wszedł do wody, lecz ani drgnął. Dołączyła reszta rodziny i  zastała Martina w  tej samej skulonej pozycji. Ponieważ Lars zdążył zamoczyć się aż po pas, zrozumieli, że coś się stało.

Maria spytała, co się dzieje. Martin,

patrząc

na

nich

pomiędzy

palcami,

oświadczył,

że

był

w kościele ostatni raz. Chcieli wiedzieć dlaczego. Nie odpowiedział, ale gdy spytali, czy to z powodu grobu Kai, pokiwał głową i wyjaśnił, że nie ma siły więcej czytać tego napisu na jej nagrobku. Nie powinni byli nigdy

umieszczać

tam

tego

wiersza,

pastor

miał

rację,

trzeba

go

usunąć. Maria

nazwała

go

durniem

i  kazała

mu

się

przesiąść.

Reszta

rodziny wsiadła do łodzi, a  Larsa owinięto w  koc. W  drodze do domu Ingrid spytała, co takiego jest na nagrobku babci, ale nie doczekała się odpowiedzi. Powtórzyła pytanie. Maria zbeształa ją, że tak marudzi. Ingrid nie ustępowała. Maria w  końcu odpowiedziała, że nie wie, bo nigdy

nie

poznała

teściowej,

i  kazała

córce

spytać

ojca.

Hans

się

uśmiechnął i  powiedział, że to ładny wiersz, a  babcia wiedziała, co robi. Ingrid pokiwała głową i  przeniosła wzrok z  matki na dziadka, który siedział na dziobie odwrócony do nich tyłem, wpatrzony w  swoje ręce. Kiedy dopłynęli do brzegu przy szopie na łodzie, powiedział, że na co im, do jasnej cholery, taka wielka keja z nowym budynkiem przystani, skoro mają tylko dwa færingi i dwie krypy. Maria pokręciła głową. Hans

się

nie

odzywał.

Barbro

podrzucała

Larsa

do

góry

i  go

łaskotała. Martin ruszył w  stronę zabudowań, a  Ingrid poczuła, że żal jej dziadka. Było to całkiem nowe uczucie. Nie miała pojęcia, skąd się wzięło. Dzień później zniknęło. Pojawiało się jednak znów w  chwilach wypełnionych tamtej

właściwie

powrotnej

czym

podróży

innym.

Odżywało

z  cmentarza,

ruchów

jako

wspomnienie

wioseł

i  wyrazów

twarzy. Ale nigdy do niego nie przywykła i  nigdy nikomu o  nim nie mówiła.

28

Ingrid siedzi z  kolanami złączonymi pod pulpitem ławki w  dużej izbie we dworze Havstein, w  ręku trzyma rysik i  wygląda przez okno na niskie lutowe słońce, które zaraz opuści nierówną szybę. Skończyła już pisać.

Ma

pewność,

że

wszystkie

słowa

napisała

bezbłędnie.

Czuje

ciepło pieca, wie, że jej rękawiczki wiszą razem z rękawiczkami innych, że zimowe buty stoją razem z butami innych, a w korytarzu wierzchnie okrycie

wisi

razem

z  ubraniami

innych.

Jest

jedną

z  innych.

Jest

z  jednej wyspy, a  inni z  innej. Są razem. Ingrid już się nie śmieje wtedy, kiedy nie powinna, włosy ma zaplecione. Wpatruje się w  pana Olaia, aż nauczyciel czuje na sobie jej wzrok i podnosi głowę. Pan Olai nic jednak nie mówi. Czekają. Na innych, którzy ciągle piszą. W końcu szeptem, ponad trzema pochylonymi głowami, pan Olai pyta, czy Ingrid już skończyła. Ona kiwa głową. On również kiwa głową i dalej notuje w dzienniku, a Ingrid wraca spojrzeniem na okno, gdzie słońce

ześlizguje

się

z 

szyby

i 

wpuszcza

ciemny

trójkąt

na

wyszorowaną piaskiem podłogę, żagiel płynącej przez izbę łodzi, która zabiera ze sobą dzień; wkrótce zjawi się Gabriel z lampami, jak niema wróżka, najstarszy tutaj, jest sobota i Ingrid wraca do domu. Ale pierwszy raz wcale nie tęskni za powrotem. Odsuwa pulpit na bok, wstaje, nie pytając o  pozwolenie, i  kładzie swoją

tabliczkę

a  mimo

to

na

stole

odwraca

się,

nauczyciela, zabiera

widzi

ubranie

jego

i  buty

zdumioną wraz

ze

minę, swoim

niedużym workiem i  opuszcza salę, ciągle nie pytając o  pozwolenie i nie poświęcając już nauczycielowi ani jednego spojrzenia.

Na

korytarzu

ubiera

się,

wychodzi

na

mróz,

dziesięć

minut

—

widziała to na dużym ściennym zegarze — przed zakończeniem lekcji, i  rusza

w  stronę

przystani,

gdzie

dziadek

rozmawia

z  dwoma

mężczyznami w jego wieku. Śmieją się z czegoś. To pierwszy raz, kiedy Ingrid

nie

tęskni

za

domem.

Pierwszy

raz,

kiedy

się

nie

boi.

Ma

dziewięć lat. I  widzi, że dziadek jest inny w  towarzystwie obcych niż przy własnej rodzinie. Ingrid myśli, że z nią jest tak samo. Staje

przed

nim

uśmiechnięta.

Dziadek

też

odpowiada

jej

uśmiechem. Wielką dłonią dotyka jej policzka. Potem opuszcza rękę i  dalej rozmawia z  tymi dwoma, jakby nic się nie stało, Ingrid wsiada więc do færinga, zajmuje środkową ławkę i zaczyna czekać. Martin nie przychodzi, rozmawia. Ingrid

wstaje,

idzie

na

przód

łodzi,

odwiązuje

cumę

i  siada

do

wioseł. Jest już daleko od portu, kiedy dziadek wreszcie ją dostrzega, zaczyna biegać po pomoście i  krzyczeć. Wymachuje rękami i  woła, że Ingrid ma po niego przypłynąć. Ale ona nie słucha. Wiosłuje. Jest całkiem cicho i  bezwietrznie, pełna flauta, wysepki są białe z  czarnym rąbkiem,

morze

zielone.

Ingrid

wiosłuje

długimi,

mocnymi

pociągnięciami, jak matka, i  jest już w  połowie drogi do domu, kiedy wreszcie dogania ją jakaś obca łódź z  dwoma wioślarzami i  dziadek przeskakuje na færing, nie wiedząc, czy ma na nią krzyczeć, czy się śmiać. Ingrid to po nim widzi, po tym starym człowieku, którego zna lepiej niż kogokolwiek innego. Dziadek oświadcza, że teraz może sama wiosłować aż do domu. On usiądzie sobie na rufie i zapali.

29

Kiedy Barbro dorastała na Barrøy, dziewczęta nie miały krzeseł. Jadły przy stole na stojąco. Spośród kobiet w  domu jedynie matka, Kaja, siedziała, a  i to nastąpiło dopiero po tym, jak urodziła pierwszego syna. Po śmierci Kai Barbro chciała zająć jej krzesło. Hans jednak wolał przekazać je Marii, z którą właśnie się ożenił. Ale wkrótce potem ślub wziął również starszy brat, Erling, który wyprowadził się na inną, bogatszą wyspę. Dzięki temu i  Barbro, i  Maria dostały krzesła, mniej więcej w  tym samym czasie. A  Ingrid miała zaledwie trzy lata, kiedy ojciec zrobił krzesło i  dla niej, z  podłokietnikami, na których mogli kłaść deskę, co pozwalało jej trzymać nogi na siedzisku, dopóki nie urosła — wówczas deskę można było zdjąć. Minęła pewna epoka. O niczym takim nie dyskutowano. Trudno też powiedzieć, czy to żądanie Barbro, czy też pomysł przywieziony przez Hansa z  Lofotów doprowadziły

do

tego,

że

również

kobietom

pozwolono

siedzieć.

Po

prostu tak się stało, jak wtedy, kiedy ludzie nagle znajdują nową drogę przez gęstwinę, droga im się podoba, więc zaczynają nią chodzić — i  z czasem

powstaje

ścieżka,

będąca

tylko

innym

słowem

na

nazwanie

przyzwyczajenia. Ale Barbro pamiętała, jak to było, kiedy nie miała krzesła, dlatego gdy je dostała, nosiła je ze sobą wszędzie: do szopy i na przystań, nawet na pole. Siadała na nim i  obserwowała zwierzęta, niebo i  ostrygojady na brzegu. Mebel wyniesiony poza dom. Wtedy dachem staje się niebo, a  ścianami horyzont, w  domu, który nazywa się światem. Nikt nigdy

wcześniej tak się nie zachowywał. Nigdy też nie zdołali się do tego przyzwyczaić. W końcu trzeba też było zbić jeszcze jedno krzesło, dla Larsa. Zrobił je Hans przy warsztacie stolarskim w  Szopie Szwedów. Barbro miała go

na

oku.

Przynosiła

przepędzać. a  przecież

Ona nie

z  powrotem,

mu

jednak mogła

zamiatać

kawę

tylko

stać wióry

na

i  jedzenie.

stawała

przed

deszczu,

i  odkładać

Hans

próbował

wejściem

kazał

jej

narzędzia,

więc

ją

i  czekała, wchodzić

których

już

nie

potrzebował. To było najładniejsze krzesło na wyspie. Podobne do krzesła Ingrid, z podłokietnikami, na których można było położyć deskę, lecz w górnej części

oparcia

ozdobione

również

rzeźbieniami

przypominającymi

płatki kwiatu, jakiego żadne z nich nigdy wcześniej nie widziało. Miało też owalną dziurę w  siedzeniu, przez którą Lars mógł robić kupę do nocnika, było więc i  krzesłem, i  ubikacją, dopóki nie urósł na tyle, by korzystać z  wychodka, do którego chodzili wszyscy pozostali, stojącego ściana w ścianę z oborą.

30

Zdarza się, że odwiedza ich ktoś z  innych wysp. Goście dostają wtedy poczęstunek i  kawę, a  mówią jeden przez drugiego, bo w  wyspiarzach słowa

się

gromadzą

i  kiedyś

muszą

się

wydostać.

Kiedy

już

się

wyczerpią, goście wracają do siebie i od nowa zaczynają zbierać zdania. Nigdy jednak nikt obcy nie przybywa z przypadkową wizytą. Więc co to ma znaczyć? Zaczyna się od szarego cienia, który odróżnia się od połyskliwych fal na wschodzie i  z czasem przybiera kształt łodzi. To Hans dostrzega ją jako pierwszy, łódź bez żagla, z jednym tylko człowiekiem na pokładzie, wciąż

tak

daleko,

wszystkiego, nieznanych

że

zanim

sobie

mają

dużo

przybędzie.

wodach,

co

do

czasu

na

Przede tego

nie

dowiedzenie

się

wszystkim

płynie

ma

żadnych

o  nim po

wątpliwości,

a wiosłowanie idzie mu niezbyt sprawnie, może pochodzi z głębi lądu? Ale w jego ruchach widać pewne zdecydowanie, jakby płynął właśnie tu, na Barrøy, muszą więc zadać sobie pytanie, czy słyszał o  nich coś, co zrodziło w  nim pomysł przybycia tu, albo czy ich zna — może to jakiś daleki krewny? Tylko że oni nie mają znajomych ani krewnych w głębi lądu. Może będzie chciał im coś sprzedać? Wprawdzie nigdy wcześniej się to nie zdarzyło, ale nie da się tego wykluczyć. Albo może wiezie jakąś wiadomość, którą trzeba im przekazać? Takie rzeczy załatwia jednak zwykle Thomas ze Stangholmen lub któryś z wioślarzy ze składu. Nawet jeśli miałoby chodzić o wiadomość, to o jaką? Czyżby wieść o czyjejś śmierci?

Hans

zaczyna

umrzeć,

wyliczać

i  dochodzi

do

tych

spośród

wniosku,

że

najbliższych,

nikt

nie

którzy

przysłałby

mogli

z  taką

informacją obcego. No ale bywają chyba też i inne wieści… Na przykład? W końcu rozpoznają łódź — to færing Adolfa z  Malvika, spod gór, a  Adolf nie pożycza swoich łodzi na prawo i  lewo, zwłaszcza ludziom, którzy nie potrafią wiosłować i  nie wiedzą, gdzie są. Innymi słowy, przybysza poprzedza fala niepewności, a  na domiar złego, kiedy ten człowiek

staje

wyprostowany

w  rozkołysanej

łodzi,

zauważają,

że

wygląda przerażająco, ma długie czarne włosy, brodę i  oczy, które nie patrzą prosto. Ich pierwszym odruchem jest przegonienie go z powrotem na morze. Ponieważ jednak są uprzejmi i  ciekawi, stoją nieruchomo, przyglądają się,

jak

wychodzi

w  dialekcie,

na

którego

brzeg, nie

i  słuchają,

znają.

jak

Rozumieją,

mówi

gdy

szybko

i  głośno

wyjaśnia,

że

skądś

uciekł przed jakąś karą, i prosi, żeby się nad nim zmiłowali. — Widzę, że jesteście prostymi ludźmi, nienawykłymi do takich jak ja. Mógłbym tu sobie poczynać, jak mi się podoba, ale tego nie chcę, pragnąłbym za to skorzystać z waszej gościnności… Hansa

uspokaja

to,

że

przybysz

sprawia

wrażenie

człowieka

obytego, a jego głos budzi zaufanie, może dlatego, że milczenie w parze z  brutalnym wyglądem byłoby gorsze. Hans uspokajająco kiwa głową rodzinie, ale do obcego mówi: — Nie możesz tutaj zostać. Wtedy wszystko się odwraca. — Powiedziałem przecież, że właśnie to zamierzam — odpowiada z  prychnięciem

przybysz,

małpując

ich

dialekt,

po

czym

zarzuca

węzełek na ramię, wysiada z  łodzi, nie cumując jej, i  rusza w  stronę domu, a  oni zostają z  otwartymi ustami jako obserwatorzy inwazji na ich własne królestwo.

Martin wchodzi do wody, chwyta cumę, wyciągają łódź i  patrzą na siebie, robią nią pół obrotu, tak aby pomalowana szeroka burta była widoczna od strony morza. Færing Adolfa na suchym lądzie, tam gdzie nie jego miejsce, ma być sygnałem, wołaniem o  pomoc, w  którą sami nie wierzą. Idą pod górę po śladach stóp więźnia, spojrzenia wszystkich kierują się

na

Hansa,

który

to

czuje,

i  w

momencie

gdy

widzą,

jak

obcy

wchodzi do domu, zupełnie jakby tam mieszkał, Hans już wie, co musi zrobić: musi zabić tego człowieka. Pod drzwiami odbywa się coś w  rodzaju zgromadzenia, będącego właściwie jedynie wahaniem, w  końcu Hans wchodzi jako pierwszy, za nim Maria, Ingrid i Barbro z Larsem na ręku, chociaż chłopiec ma już cztery lata, wyrywa się i chce zejść na ziemię. Martin

zostaje

na

zewnątrz,

przez

okno

widzi

rodzinę

stojącą

w  środku pod ścianami, jak żebracy we własnej kuchni, podczas gdy intruz zajął miejsce Hansa i  przygląda im się po kolei, zastanawiając się, jakie rozkazy wydać służbie. — Kto ty jesteś? — zwraca się do Ingrid, a  oni nie rozumieją, czy z nich drwi, czy nie. Ingrid puszcza rękę matki, występuje naprzód i  wypowiada swoje imię. Obcy kiwa głową, ale najwyraźniej nie przychodzi mu na myśl nic ciekawego, o  co mógłby ją prosić, bo przenosi spojrzenie na Barbro i powtarza pytanie. Barbro nie odpowiada. — Nie macie nic do jedzenia? Rozumieją te słowa, ale dalej stoją, jakby nie wiedzieli, gdzie co jest, drzwi do spiżarni, piec, komin, młynek do kawy i  pojemniki z  solą, cukrem… wiadra na ławie przy zlewie, który Hans wiosną przywiózł z  Lofotów, jakby nigdy wcześniej nie widzieli tych rzeczy, a  intruz sprawia dobrze

wrażenie się

czuł

nie

tylko,

w  swoim

jakby

domu.

tu

mieszkał,

Powtarza

lecz

słowo

również

„jedzenie”,

jakby drgają

przestraszeni i tylko Ingrid potrafi się przemóc na tyle, żeby spytać, co by chciał. Mężczyzna odpowiada głośno, jakby byli głusi, że muszą chyba mieć chleb, masło, mięso. „Widziałem przecież krowy, cielęta…” Maria otwiera drzwi do spiżarki. Nieznajomy coś za nią woła. Maria zatrzymuje się i ogląda przez ramię. I wtedy Hans nie może już dłużej wytrzymać. Zostawia trzy swoje kobiety i  siostrzeńca, wychodzi, nie zważając na słowa wykrzykiwane przez nowego właściciela, ale brzmią mu one w uszach: — Gdzie ty się, do cholery, wybierasz?! Hans idzie na pole ziemniaków, na którym przerwali pracę, gdy łódź pojawiła się na horyzoncie, i siada zwrócony plecami w stronę domu. Ingrid widzi go przez okno. Dziadek dołącza do ojca i  siada obok. Rozmawiają. trzymając

za

Zaczyna duże

nieznajomemu,

padać

już

który

na

deszcz.

to

Barbro

dziecko

odpowiada

jej

na

zajmuje

kolanach,

drwiącym

bujany

fotel,

i  przygląda

spojrzeniem.

się

Barbro

kołysze się w  przód i  w tył, szczypie Larsa, żeby siedział spokojnie, a  obcy

wygląda

tak,

jakby

zaraz

miał

eksplodować,

kiedy

Maria

wystawia jedzenie na stół. Wtedy Ingrid też nie może już dłużej tam być. Patrzy na swoje dłonie, czarne od ziemi, ale nie potrafi wyjść bez pytania o  pozwolenie. I  nie pyta o  to matki, tylko obcego, który dostał chleb, zimną rybę i masło, pyta go, czy może wyjść. Przybysz odpowiada, że ona może robić, co chce. Ingrid dyga, idzie na pole ziemniaków i  staje przed ojcem, który klęczy między rządkami i  wściekły wrzuca kartofle do skrzynki, czego nigdy

nie

kobiety

robi.

Hans

wykopują

Barrøy

ziemniaki,

nie a  on

jest

mężczyzną,

wozi

skrzynki

który do

klęka.

domu.

To

Teraz

wygląda, jakby się modlił. Ingrid stoi, dopóki ojciec nie pyta, na co się tak gapi.

Hans powtarza pytanie. Ingrid widzi, że dziadek siedzi za nim z rękami na kolanach. Martin kręci głową. Ojciec wstaje i  podnosi rękę, wygląda to tak, jakby miał zamiar ją uderzyć. Ingrid nie czuje lęku. Hans opuszcza rękę i  zerka na ojca, który się podnosi i  staje obok niego. Mówią coś do siebie. Ingrid mruga. Ramię

w  ramię

i  znikają

wychodzą

w  Szopie

z  harpunem,

z  Ogrodu

Lofockiej,

którym

zwykle

Edenu,

wyłaniają

strzelają

się

do

idą

w  stronę

z  niej

morświnów,

ze

kei

strzelbą

dziadek

ma

jeszcze trzonek młota, podchodzą do domu i znikają w środku. Ingrid chce ich zatrzymać, ale nie jest w  stanie wydobyć z  siebie żadnego

dźwięku.

Biegnie

za

nimi

i  staje

przy

kuchennym

oknie,

zagląda przez mokrą od deszczu szybę, nic jednak nie widzi. Podchodzi do ganku w  momencie, kiedy drzwi się otwierają i  obcy wycofuje się, idzie tyłem, nagle wydaje się mniejszy. Za

nim

jako

pierwszy

kroczy

ojciec

ze

strzelbą

przyłożoną

do

ramienia i z workiem, który rzuca tamtemu. Dalej Barbro z Larsem na ręku i  dziadek. Martin potyka się o  kamień, leci do przodu i  uderza obcego

trzonkiem

młota

w  twarz,

tak

że

tamten

również

upada

z głośnym krzykiem. Ingrid widzi, że ojciec przyciska broń do barku i  przymyka jedno oko. Maria kładzie mu rękę na ramieniu. Dziadek wstaje. Nieznajomy ma zakrwawioną twarz, przeklina, dopiero teraz nagle zwracają uwagę na

jego

strój:

kamizelkę

obcy

jest

z  lśniącymi

elegancko guzikami,

ubrany, spodnie

w  drogi

garnitur,

zaprasowane

ma

w  kant,

z kieszeni zwisa mu złoty łańcuszek, człowiek idący tyłem na południe przez łąki to bogacz, a za nim postępuje cały orszak. Przy łodzi zatrzymują się i patrzą na siebie. Obcy spuszcza

pociera łódź

ręką

na

twarz

wodę,

i  wzrusza

a  Hans

ramionami.

ciągle

celuje

Obserwują,

w  niego

jak

z  broni.

Przyglądają się, jak obcy wchodzi na pokład, siada do wioseł i zaczyna wiosłować

takimi

samymi

nieporadnymi

ruchami,

jak

te,

które

przywiodły go tutaj, najpierw kieruje się ku Malvika i  górom, skąd przybył, potem na północ i na wschód w stronę składu. Znika w szarej zasłonie

ulewy,

znów

się

ukazuje

i  wreszcie

przepada

na

dobre

w kolejnej fali deszczu. Są przemoczeni. Nic o nim nie wiedzą: ani jak się nazywa, ani skąd przybył, ani dokąd płynie. Wiedzą jedynie, że tu był. Ingrid patrzy na ojca, który się nie ogląda, tylko ramię w ramię z Marią wraca do domu, dzierżąc

broń

pod

pachą.

Martin

wymachuje

trzonkiem

młota,

a  Barbro wreszcie puszcza Larsa na ziemię, żeby mógł pobiec tak jak zwykle.

*

Następnej nocy Ingrid budzą łodzie przypływające ze wszystkich stron, nie

ma

sensu

się

obracać,

nie

ma

sensu

patrzeć

w  inną

stronę,

zamykać oczu, zapominać, uciekać, bo stopy, tak jak powieki, nie chcą się poruszyć. Idzie do rodziców i  budzi Marię, widzi, że matka chce jej kazać, by wróciła do siebie. Maria zmienia jednak zdanie i  wstaje, przechodzi razem z  córką do jej pokoju i  kładzie się przy niej. Ingrid i  Maria. Ingrid pyta, czy ten człowiek wróci. — Nie — mówi matka. Mówiła tak również wtedy, kiedy zniknęła Barbro. Następnego

dnia

Ingrid

widzi,

jak

ojciec

stoi

na

kartoflisku,

rozgląda się dokoła, jakby wypatrywał łodzi albo konia, i stwierdza, że żałuje, że nie zabił tej świni, że to był idiotyzm wypuścić go w  cudzej łodzi,

w  łodzi

zachowali.

Nic

Adolfa. nie

Ingrid

zginęło

nie

może

z  wyspy,

nic

zrozumieć, nie

dlaczego

zostało

tak

skradzione

się ani

zniszczone. Mimo to obcy obrabował ich z  najważniejszej rzeczy, jaką mieli, rzeczy, której już nigdy nie odzyskają. Ingrid sądzi, że ma to jakiś związek z podziałem, z tym, kto opuścił kuchnię, bo nie mógł tam dłużej wytrzymać, a kto został. Ingrid jest sentymentalnym dzieckiem.

31

Hans Barrøy następuje na gwóźdź i  rani się w  palec, który zaczyna ropieć. Z  każdym dniem Hans kuleje coraz bardziej, aż w  końcu musi iść do szpitala, żeby mu amputowali chory palec. Kiedy wraca, porusza się o  lasce, odcięli mu nie jeden palec, tylko dwa, bo zgłosił się tak późno, a Maria orzeka, że mąż teraz nie może popłynąć na Lofoty. — To z czego będziemy żyli? — Przecież nie możesz wypłynąć w morze z laską. Stryj Erling w pełni podziela jej zdanie, kiedy przypływa kutrem po Nowym Roku. Mówi, że niech Hans tej zimy wynajmie swój sprzęt któremuś z  mężczyzn w  zamian za połowę udziału, a  sam zostanie w domu i łowi na miejscu, z laską, ha, ha. Hans przyznaje mu rację i  wysyła z  nim połowę sprzętu, a  sam zostaje z  rodziną na nowej kei i  patrzy, jak „Barrøyczyk” odpływa bez niego, po raz pierwszy od piętnastu lat. Jest poranek trzeciego stycznia. Ci,

którzy

mają

iść

do

obory,

idą

do

obory.

Ale

Hans

stoi

i  się

rozgląda. To dziwna sytuacja i  nie ma na co patrzeć. Horyzont jest gdzieś tam, z  tej strony, ląd jest gdzieś tam, z  tamtej strony. Słychać morze. Ale to już wszystko. Hans idzie zebrać cały materiał, jaki może znaleźć, i  zaczyna zbijać ławy do nowego budynku przystani. Zajmuje się

tym

jeszcze

następnego

dnia,

aż

skończy.

Dwie

ławy.

Wtedy

oświadcza Barbro, że chce ją nauczyć zakładania przynęty na liny. — Przecież ja umiem zakładać przynętę — odpowiada Barbro.

— No tak. Ale będziesz musiała też naprawiać — mówi Hans. — I rozplątywać supły. Tego Barbro nie potrafi. Barbro lubi nawlekać kawałki śledzi na haczyki i  przewieszać je równiutko przez krawędź balii, lecz supły tylko się plączą tym mocniej, im bardziej się z nimi zmaga. Ale może to robić Ingrid w czasie wolnym od szkoły. I Maria, gdy nie jest w oborze i nie gotuje.

*

To

była

dziwna

Najwspanialsza

zima,

zima

zima

w  życiu

bez

pustki,

Ingrid,

samotności

czyste

lato.

i 

powagi.

Nawet

pogoda

dopisała. Hans i Martin codziennie wstawali bardzo wcześnie rano, jak podczas sianokosów, łowili na cztery liny na odcinku między Barrøy a  Havstein, a  kiedy pogoda pozwalała, również od strony otwartego morza. Zastawiali też sieci. Coraz więcej sieci. Już

w  połowie

stycznia

pojawiło

się

pierwsze

rusztowanie

do

suszenia ryb. Wcześniej mieli na Barrøy tylko takie do suszenia sieci. Teraz postawili najpierw jedno, a  potem kolejne. Pod koniec marca mieli już trzy, wszystkie na pagórkach po zachodniej stronie. W  ciągu tych miesięcy wysuszyli na nich dwanaście ton ryby, a  to naprawdę nieźle jak na dwóch mężczyzn oraz dwie i  pół kobiety przy zakładaniu przynęty,

to

prawie

trzy

tony

sztokfisza.

Kiedy

pogoda

była

zła,

zostawali na lądzie, a to Maria decydowała, co jest złą pogodą, a co nie. Dobrze

im

było,

bo

mogli

siedzieć

w  domu,

gdy

tylko

zrywał

się

mocniejszy wiatr. Hans

znów

żałował,

że

pozbył

się

konia,

oprawione ryby na rusztowania do suszenia.

bo

sami

musieli

nosić

Starannie to sobie przemyśliwał. Po uwzględnieniu całej paszy, jaką trzeba by było zarezerwować dla konia, rachunek wciąż nie wychodził na plus. Nosili ryby w  skrzynkach, które Hans zakładał im na plecy, a  Lars ciągnął za sobą po śniegu ryby powiązane po dwie. To była okropna robota. Ale czy rusztowanie, do diabła, nie mogłoby stanąć tuż za przystanią, gdzie patroszą i  wiążą? Nie, nie może, musi stać na nagiej skale, a nie na trawie czy mokradłach, z których unoszą się gazy i gdzie wykluwają się muchy, prawdziwy armagedon dla ryb. Hans pracował też w oborze. M ę ż c z y z n a! Martin jeszcze o czymś takim nie słyszał. Ingrid zaczęła więc znów tęsknić za domem, siedząc w  szkolnej ławce w  Havstein, ucząc się rachunków, historii biblijnych i  śpiewu, chociaż miała tu kolegów, za którymi tęskniła, kiedy była w domu. I w ciągu tej zimy kolejny raz stało się dla niej jasne, że jej miejsce jest na Barrøy, na wyspie, na której nie obowiązują już pory roku, a  ona nie musi przebywać na niej przez cały czas, żeby wyspa nie zniknęła. Ale jeśli zima była inna, to inne było też następne lato. Na początku maja przypłynął stryj Erling, by oddać sprzęt, niemal w  strzępach, a  sezon

na

północy

okazał

się

marny.

Mimo

to

w  składzie

za

ich

własnego sztokfisza również płacono im słabo, bo Tommesen, właściciel składu, twierdził, że tu, na wyspach, ryb jest pod dostatkiem. — Możecie

popłynąć

z 

tymi

swoimi

wątłuszami

na

Åsværet

i sprawdzić, ile tam za nie dostaniecie. W dodatku Tommesen uznał, że towar nie jest pierwszego sortu, za dużo w nim małych ryb. Tak więc tego lata na Barrøy nie zbudowało się nic nowego. Ale przez czerwiec Hans i  Martin oczyścili z  torfu skałę na południe od urwiska nosiło

i  przestawili

się

ryby,

tam

rodzina

jedno

jednak

rusztowanie,

zaczęła

się

dzięki

czemu

zastanawiać,

co

krócej to

ma

oznaczać, czy Hans planuje zostać w  domu przez kolejną zimę, osiąść już na stałe, być jak oni? Czy to w ogóle możliwe? Hans i  Maria decydują, że owszem, to jest możliwe. Są wolnymi ludźmi, są silni i są razem. Ale teraz Hans nie ma już żadnego sprzętu rybackiego do wysłania z  bratem na północ, sam potrzebuje wszystkich lin. Poza tym trudno o  przynętę,

śledzie,

małe

czarniaki,

więc

w  styczniu

łowią

więcej

sieciami niż na liny, również od strony otwartego morza. Nagle jednak pogoda

krzyżuje

im

szyki.

Wiele

sieci

uplecionych

przez

Barbro

przepada. Barbro wiąże nowe, ile tylko starcza jej sił. Również te idą na zatracenie. W  lutym sztorm przewraca jedno rusztowanie pełne ryb, muszą je umyć i  rozwiesić na nowo. Hans coraz częściej budzi się w nocy i schodzi do kuchni sprawdzić pogodę, napalić w piecu, pokręcić się,

tęskniąc

za

kawą,

dopilnować

łodzi

i  rusztowań

z  rybami,

poganiany tym samym dziwnym żalem i  niepokojem, który pozostawił po

sobie

tamten

nieznajomy.

Gdyby

Hans

go

zabił,

obcy

nigdy

nie

mógłby wrócić. Teraz też go nie widać, ale mimo to nie chce zniknąć i  dlatego Hans zadaje sobie pytanie, czy gdyby zrobił to, co powinien, gdyby zabił tamtego, myśli zajmowałyby mu inne potwory. Myśli

może

zagłuszyć

jedynie

ciężka

harówka.

A  on

teraz

ma

i jedno, i drugie.

*

W tygodniach przed Wielkanocą nastała mroźna, bezwietrzna pogoda, dobrze im szło na morzu. Potem okazało się, że to będzie rok bez wiosny,

jeden

popołudnia

na

z  tych,

kiedy

początku

wiosna

czerwca;

pojawia

wcześniej

się

jest

dopiero

tylko

lód

pewnego i  mokry

śnieg, a  potem padający ukosem zimny deszcz, który działa zabójczo, zamiast dodawać sił plonom, zwierzętom i ludziom. Sprawy zaszły tak daleko, że Hans Barrøy zaczął się zastanawiać, czy jego własna wyspa nie staje się za mała, czy w  ciągu tych dwóch zim zdobył jakieś cenne doświadczenia, czy też po prostu musiał się zmierzyć

z 

przeznaczeniem.

No

bo

spójrzmy

prawdzie

w 

oczy,

podsumował, najpierw dobra zima z  dobrą wymówką na pozostanie w  domu, a  potem marna, bo kierował się czystym wygodnictwem. Na domiar

wszystkiego

naprawienie

tej

mizerii

zajmie

kolejny

rok,

bo

przecież teraz nie miał ani sieci, ani lin. A  wszystko przez jeden palec u nogi. Dwa palce. W każdym razie nie był już domatorem.

*

W

głębi

lądu

budowano

kolej,

linię

nordlandzką.

Stała

się

ona

ratunkiem dla niejednego biedaka. Uratowała też Hansa Barrøya. Znał się na wysadzaniu skał, miał spojrzenie wyczulone na tajemnice gór. Wyruszył na budowę, gdy tylko siano znalazło się na stojakach, i wrócił dopiero w połowie grudnia, z zapadniętymi policzkami, niewyspany jak letnia

noc,

ale

obciążnikami

dumny,

z  nowym

i  haczykami,

sprzętem

trawiony

rybackim,

gorączką

lofocką

z  linami,

bardziej

niż

kiedykolwiek. Dni Bożego Narodzenia spędzał w  nowej przystani, przygotowując ekwipunek,

osiem

balii

lin.

Przywiózł

też

jeszcze

jedną

nowość

—

ponieważ Martin tak się już zestarzał, a  Lars ciągle był za mały — wyciągarkę, sobie

pomóc

która przy

została

zamontowana

wodowaniu

w  szopie,

i  wciąganiu

łodzi,

mieli

więc

czym

wystarczyło

kręcić

zapełniając

kufer

korbą jak w szlifierce. Maria

i 

Barbro

podstawowymi

piekły,

zapasami

na

po

raz

cztery

kolejny miesiące,

szykowały

pościel,

ubranie.

W  bocznej

przegrodzie

kufra:

okulary,

brzytwa,

krople

kamforowe, ołówek, kostki cukru… Drugiego stycznia znów żegnali ojca, brata, męża i  wuja, machali i  wołali do niczyich uszu, a  latarnia na

rufie

kojarząc

kutra się

stryja

Erlinga

z  pogrzebem.

kołysała

Potem

się

wrócili

w  zimowej do

domu

ciemności,

i  zajęli

się

samotnością i  powagą: Barbro, Maria, Ingrid i  Lars, ludność wyspy składająca się z czterech osób. Martin bowiem w ten jakże ważny dzień nie

ruszał

mężczyzną,

się

ze

stary

swojej

izdebki,

i  osłabły,

po

był

już

dwóch

teraz

zaledwie

najostrzejszych

w  połowie zimach

za

ludzkiej pamięci. Najbliższe miesiące zamierzał przespać, oby jego syn został długo na Lofotach, oby sprzyjało mu szczęście.

32

Martin prawie przestał pracować. Dawniej zimą wypływał na połów w  okolicy domu, z  krótką liną z  haczykami i  kilkoma sieciami, teraz poprzestawał na jednej wyprawie tygodniowo z  jedną liną ciągnącą się za łodzią. Zabierał wtedy ze sobą Larsa, chłopiec był tak pełen zapału, że aż szalał. Martin nosił również torf, kiedy mu się chciało, zapalał tranowe lampy, których nikomu innemu nie pozwalał tykać, patroszył ryby i mówił Barbro, jak ma robić to czy tamto, chociaż nie było to ani potrzebne,

ani

skuteczne.

Poza

tym

bawił

się

z  małym

Larsem,

Szwedem, którego uznał za swego. Chodzili po podłodze na czworakach i  walczyli. Lars się podnosił, krzepki, silny w rękach, i ciągnął dziadka za włosy. Martin uważał, że chłopiec robi to za mocno, i odpłacał tym samym. Udawał, że coś mu się stało

i  chce

się

zemścić,

Lars

uciekał

wtedy

z  głośnym

śmiechem.

Dziadek gonił go po wyspie, dopóki się nie zmęczył. No i  nie chciał się bawić, kiedy spał. Kotka Karnot ciągle była z  nimi, równie stara jak Martin, i zaczęła spać u niego na brzuchu. Kiedy drzemali po obiedzie, Lars przychodził do nich ze szczapą drewna i  szturchał najpierw kota, a potem dziadka. — Ależ ja się zestarzałem — mówił Martin, wstawał i  wychodził sprawdzić, czy jest coś dla niego do zrobienia. Na ogół nie było. Rąbał trochę szczap i pokazywał Larsowi, jak to się robi.

*

Ingrid nie chce już rąbać drewna; piecze podpłomyki, lefser, chleb, potrafi doić, oddzielać śmietanę, ubijać masło, gotować gomme, smażyć dżem,

prząść,

niemal

robić

wszystko.

na

drutach,

Potrafi

czyścić

wiosłować puch,

i  pływać.

rozplątywać

Ingrid

sieci,

umie

zakładać

przynętę, rozcinać ryby i  usuwać kręgosłupy — męska robota, wiązać ryby po dwie — głównie męska, ale jak trzeba, to i  kobieca robota, zbierać jaja mew i jagody, wykopywać ziemniaki — o dziwo, to i męska, i kobieca robota. Ale na polu kartofli jest tak jak przy wycinaniu torfu, ojciec stoi, a  kobiety klęczą. Klęczy również Martin. Chyba że leży na plecach. Nie ma na świecie dwunastolatki, która umiałaby więcej niż Ingrid. Jest córką morza, nie widzi w  łamiących się falach niebezpieczeństwa i zagrożenia, tylko drogę i rozwiązanie większości problemów. Któregoś dnia,

kiedy

ojciec

znów

wyjeżdża

na

budowę,

Ingrid

oświadcza

Larsowi, że wezmą færing i  popłyną na północ, na Stangholmen, do Thomasa i  Ingi, może uda im się kupić tytoń dla dziadka, Martin ostatnio okropnie się skarżył, że brakuje mu tytoniu i kawy. — Pieniądze mam — mówi Ingrid. Dostała je od matki za patroszenie i  solenie śledzi, które sprzedali do składu, i trzyma w swoim kufrze. Spuszczają

færing

na

wodę,

dzięki

nowej

wyciągarce

to

żaden

kłopot, stawiają żagiel i  mają za sobą już dobrze ponad połowę drogi, kiedy dostrzega ich matka i biegnie na brzeg. Udają, że nie słyszą, przy dobrym wietrze szybko się posuwają i  są już tak blisko Stangholmen, że widzą i zabudowania, i skały. Ale na Stangholmen nie ma naturalnego portu, jest przybrzeżna płycizna, muszą więc przepłynąć między szkierami, a  kiedy okrążają już

ostatni

i  opuszczają

żagiel,

widzą,

że

Thomas

stoi

na

brzegu

i wrzeszczy, równie wściekły jak Maria: — Wracajcie natychmiast do domu! Czy wy nie patrzycie w górę?!

Wskazuje na niebo, kręci głową i krzyczy. Nie będzie żadnego handlu, nie podpływają nawet do brzegu na wiosłach, ale Ingrid nie ma ochoty wracać z  niezałatwioną sprawą, poza tym niczego w górze nie widzi, podobnie jak Lars. Znów podnoszą żagiel i przemykają między wysepkami, kierując się w  stronę składu, do pokonania mają już jedynie basen portowy, kiedy pierwszy podmuch wiatru wyrywa im szoty z rąk i grozi wywróceniem łodzi. Lars wybucha płaczem i  o mało nie wypada za burtę. Ingrid ustawia łódź rufą do wiatru, udaje jej się spuścić prawie cały żagiel i  płynie

fordewindem,

celując

w  zieloną

plamkę

w  skale

między

składem rybackim a kościołem. To nie jest kurs wybrany przez Ingrid, to kurs wichury i  morza, które coraz bardziej się burzy, færing przy każdym ruchu nabiera wody, a Ingrid krzyczy, że Lars ma iść na dziób i  wyskoczyć na brzeg z  cumą, zanim uderzą w  skałę, bo inaczej poleci na nos. Nie

trafiają

w  skałę,

lecz

w  zieloną

plamkę.

Færing

z  mokrym

stęknięciem wbija się w  miękką kołdrę trawy i  wodorostów, a  ster w porywach wiatru tłucze się jak skrzydło drzwi. Wyskakują na brzeg i próbują podciągnąć łódź wyżej. Ale færing ani drgnie, a  Ingrid wie, co się stanie. Morze zacznie się podnosić coraz wyżej, powoli miażdżąc drogocenną łódź na zapałki. A na to nie ma siły patrzeć. Ciągnie Larsa za sobą na skałę. W  stronę składu. Są mokrzuteńcy od deszczu i morskiej wody, nikt nie widzi, że płaczą, nawet wtedy, gdy wchodzą do sklepu i  stają przed Margot, która strzeże lady, przed dumną Margot, która ich poznaje i  pyta, co, na miłość boską, robią tu przy takiej pogodzie. Jej zdumienie nie ma granic, gdy dociera do niej, że są sami. — Chcemy kupić tytoń dla dziadka — mówi z płaczem Lars. — Jaki tytoń?

— Dla dziadka, dla dziadka… Chłopiec całkiem się rozkleja, aż się zasmarkał. Ingrid musi zdusić własny płacz, żeby wytrzeć mu nos. Lars się wyrywa i  wybiega na dwór.

Ingrid

biegnie

za

nim

i  dopada

go

na

polu,

gdzie

nagle

się

zatrzymał, jakby ciało mu się zacięło, cały się trzęsie i szczęka zębami. Ingrid ciągnie go za sobą, siadają na skrzyni z  koksem i  nie mają nic do powiedzenia. Ani do zrobienia. Ingrid znów jest bliska płaczu. Są na lądzie, ale chcą na morze. Nagle Ingrid czuje, że wiatr słabnie, wychodzi więc spod okapu i stwierdza, że deszcz ustał, na południu się wypogadza, niebo jest tam jasne. Wracają do sklepu, kupują kandyzowany cukier i  wiaderko syropu cukrowego, płacą i  wychodzą, nie słuchając wołania Margot, biegną z  powrotem do łodzi i  widzą, że kołysze się w  tym samym miejscu, równie cała jak przedtem. Wybierają z  niej wodę, z  pomocą fal ściągają na morze i  zaczynają wiosłować. Ingrid nie może w to uwierzyć. Wiosłują pod fale, każde swoją parą wioseł, Lars początkowo w tym samym rytmie co ona, potem coraz szybciej, coś przy tym wołając. Ingrid domyśla się, że on liczy i  jeszcze przyspiesza, aż wreszcie ona nie

jest

Larsowi

w  stanie robi

się

dotrzymać niedobrze,

mu

musi

tempa.

Mijają

zwymiotować,

ostatnią gubi

wysepkę.

jedno

wiosło,

widzą, jak odpływa, machając im na pożegnanie. Ingrid wiosłuje. Lars osuwa się na kolana, potem zwija się w kłębek w wodzie na dnie łódki i zatyka palcami uszy. Ingrid wiosłuje, jest gorąco, przed oczami wirują czerwone plamy, ręce jej się trzęsą, w  plecach czuje ogień, wiosłuje, każdym

włókienkiem

ciała

spodziewając

się

ostatecznego

porywu

wichury, na znak, że się nie uda, bo nie może się udać, jest za daleko, a  morze zbyt niespokojne, wiatr się wzmaga, wokół nich robi się biało

i  Ingrid już wie, że są skazani na zatracenie, gdy nagle przez łódź przebiega wstrząs, uderzyli o dno. Ale tu przecież nie ma żadnych szkierów. Zderzyli się z inną łodzią. Ingrid odwraca się i  widzi większą z  kryp. Maria i  Barbro przy wiosłach, dziadek na stojąco kołysze się z  boku na bok na wielkich falach, zastygłe blade twarze i głosy bez dźwięku, dziadek stawia stopę na burcie, czeka, opada, wznosi się, czeka i jak młodzik przeskakuje do færinga, wyrywa Ingrid wiosła z  rąk, spycha ją w  przestrzeń między ławki,

obok

Larsa;

wpatrzona

w  dziadka,

widzi,

jak

Martin

wbija

wiosło niczym łom w  kolejną falę i  obraca færing — mają teraz morze z  tyłu — a  potem siada i  siedzi pochylony, z  wiosłami uniesionymi jak dwa czarne ptaki na wietrze.

33

Kiedy Ingrid się obudziła, czuła, że jest martwa. Leżała na wznak w  wąskim łóżku w  jakimś pustym pokoju i  w oknie widziała światło, słońce. No tak. Ale kołdra nie była puchowa, tylko ciężka jak ołów, plecy bolały, ręce się trzęsły, a myśli spały. Mogła obrócić się w prawo i patrzeć na pomalowane na biało drzwi. Pokój z  podłogą, ścianami i  sufitem, wszystko białe, i  jedno łóżko, to, w  którym leżała, jedno okno, to, w  które patrzyła, jedne drzwi, te, którym

się

przyglądała.

i dokąd prowadzą, czy

Zastanawiała

o n a

się,

czy

można

je

otworzyć

mogłaby je otworzyć, gdy nagle w  całą tę

biel wtargnął jakiś daleki odgłos. Chyba śmiech. Nosiła imię Ingrid i miała dwanaście lat. Włosy, suche i rozczesane, ale niezaplecione, otaczały jej głowę jak wieniec. Wstrzymała oddech. Wypuściła

go

i  zamknęła

oczy.

Znów

je

otworzyła.

Blask

słońca

w oknie. Żadnego wiatru, żadnego szumu. Dalekie głosy, śmiech. Odsunęła kończynami,

ciężkie

okrycie

stanęła

na

na

bok

niepewnych

i 

usiadła.

nogach,

Mogła

podeszła

poruszać do

okna

i  wyjrzała na prostokątną łąkę, idealnie wystrzyżoną przez zwierzęta i przypominającą zieloną kartkę na brązowym blacie stołu. Byli na niej jacyś

ludzie.

Dwie

osoby

leżały

nieruchomo,

podpierając

się

na

łokciach. To byli mężczyźni, żyli i rozmawiali ze sobą. Dwie inne osoby stały

kawałek

dalej,

kobiety,

one

także

rozmawiały,

równie

bezdźwięcznie, a  między nimi biegał chłopiec z  długim kijem, rysując ósemki na zielonej kartce. Dorośli odwrócili się i  śledzili go wzrokiem, śmiali się z niego i coś wołali.

Palce Ingrid były jak szpony. Spróbowała je wyprostować. Zrozumiała, kim są ci ludzie. To matka, Barbro i dziadek. A chłopczyk to Lars. I jeszcze jakiś obcy mężczyzna. A  teraz pojawiła się też obca kobieta. Wszyscy się do niej odwrócili i powitali ją uśmiechami. Podała im małe białe filiżanki, nalała do nich czegoś

z  dzbanka,

rozpoznała

napili

Stangholmen,

się

i  dalej

rozmawiali,

nieznajomym

a  Ingrid

mężczyzną

był

wreszcie Thomas,

a kobietą — Inga. Ingrid wcześniej odwiedzała tę wyspę zaledwie kilka razy,

ale

często

do

siebie

machali.

Kiedy

podniosła

oczy,

w  oddali

zobaczyła Barrøy. Znalazła się po niewłaściwej stronie morza.

*

To, co złe: udało jej się wyprostować szpony i zobaczyła, że knykcie ma czerwone spódnicy

i  podrapane. i  na

krew

Spojrzała

cieknącą

na

kolana

wąskim

wystające

strumyczkiem

spod

przez

rąbka kolano

i  dalej wzdłuż łydki, kolejny strumyk od wewnętrznej strony drugiego kolana.

Otworzyła

usta,

żeby

krzyknąć,

i  nie

usłyszała

żadnego

dźwięku. W  dole na zielonej kartce wszyscy zdrętwieli i  przenieśli na nią

wzrok.

Zobaczyła,

że

matka

otwiera

i  zamyka

usta,

a  potem

zaczyna biec w jej stronę.

*

To, co dobre: razem wracali do domu. Maria i Ingrid færingiem, Barbro i  Lars krypą, każde przy swoim wiośle. Martin siedział na ławeczce z  tyłu i  naśmiewał się z  nich, wytykał im wszystko, czego nie umieli, a  przede wszystkim, że nie potrafią wiosłować. Morze się uspokoiło, przetaczały się po nim długie, leniwe fale. Był październik. Wiosłowali

na wyścigi. Matka powiedziała jej o  krwi. Ingrid rozumiała, że nie powinna wiosłować mocniej niż Maria. Lars i Barbro byli pierwsi. Lars się radował. W  oborze ryczały krowy. Owce w  Ogrodzie Edenu jadły ziemniaczane orzeł.

łęty.

Z  dachu

Z  rusztowania

do

nowej

suszenia

przystani ryb

drugi.

wzbił Ale

się

krew

w  powietrze była

czysta.

A  kiedy Ingrid się odwróciła, zobaczyła Thomasa i  Ingę jako małe punkciki na najbardziej wysuniętym na południe cyplu Stangholmen. — Musisz teraz do nich pomachać — powiedziała matka, wyciągając łódź na brzeg. — Żeby widzieli, że jesteśmy już w domu. Ingrid weszła na pagórek i  zaczęła machać, myśląc o  wszystkim, o  czym powinna zapomnieć, o  mężczyźnie, który się zjawił i  coś im ukradł,

chociaż

odmachiwano

jej

w  ogóle zieloną

nie

wiedzieli,

chustką,

że

nazywaną

to

mają.

A  z

sygnałową.

oddali

Mieli

też

czerwoną chustkę, używali jej, kiedy potrzebowali pomocy. Za plecami usłyszała, jak matka mówi, że Ingrid pójdzie z nią do obory, bo Barbro w tym czasie będzie szykować jedzenie, a potem jeszcze pytanie: — A co to takiego? Brązowa wiaderko

grudka

z  syropem

na

dnie

ocalało.

færinga. Ingrid

je

Kandyzowany podniosła,

cukier.

zważyła

Ale

w  obu

rękach, poczuła, jak ważny jest ten ciężar nieuszkodzonego wiaderka, i zaniosła je do domu.

34

Nelly przyjechała w odwiedziny. Jest Wielkanoc, Wielki Piątek i wielki odpływ, tych kilka dni w  roku, kiedy wyspa jest największa i  można obejść

po

śnieżnobiałym

piasku

całe

ich

królestwo

z  wyjątkiem

fragmentu przy urwisku i nowej kei — tam zawsze jest tak głęboko, że Lars może skakać na główkę, chociaż nikt inny tak nie skacze. Ale Ingrid raz opłynęła całą wyspę, przy pełnym przypływie. Wyspa była wtedy najmniejsza. Dokonała tego wyczynu w środku lata cieplejszego niż wszystkie inne. Teraz obchodzi wyspę razem z  Nelly, która jest tutaj, ponieważ jej matka

pojechała

odwiedzić

krewnych.

O  ojcu

nic

się

nie

mówi,

o rodzeństwie też. Nelly zadaje pytania, jakie na Barrøy nie padały nigdy wcześniej: „Dlaczego nie macie w  drzwiach dziurek od klucza?”, „Kto jest ojcem Larsa?”, „Dlaczego nie masz rodzeństwa?”, „Co mówi twój dziadek?”. Ingrid rozumie, których pytań nie powinna przekazywać matce. Ale najważniejsze z  nich stale usiłuje przetrawić, ocenia je ciągle od nowa — to pytanie o  brak rodzeństwa, przecież dzieci z  innych wysp mają nawet dziewięcioro albo i  trzynaścioro. Nelly ma sześciu braci, a  na Stangholmen

wyrosło

pięć

dziewczynek

i  trzech

chłopców,

dzieci

Thomasa i Ingi, które kolejno wyjeżdżały po skończeniu szkoły, a teraz pojawiają się tylko latem, żeby pomóc przy sianokosach; wyjąwszy te chwile, Thomas i Inga są sami, jest tak, odkąd Ingrid pamięta. Ale mają dwie chustki do machania: jedną zieloną, drugą czerwoną.

Nelly ma też sporo do zarzucenia Barrøy: przede wszystkim nie ma tu nikogo innego, inaczej niż na jej Lauøy, gdzie mieszkają aż cztery rodziny. I  nie ma tu żadnego psa? Budynki są niepomalowane. Domu Nelly też nie pomalowano, ale jeden na jej wyspie, chociaż nie należy do rodziny, jest czerwony. To jedyny budynek, który widać ze szkoły w Havstein, Nelly może go pokazać, to obora jej sąsiadów. Nelly niezbyt też lubi gotowanego czarniaka i  wątrobę. Ale to już ewidentna przesada, bo je tyle co Lars. No i wiele rzeczy jej się podoba, wszystko jedno, czy mówi o  tym, czy nie: kruche ciastka z  masłem, dżem

rabarbarowy

z 

zeszłego

roku,

świeże

mleko,

podpłomyki,

puchowa kołdra, pod którą śpi razem z  Ingrid w  Sali Północnej, bo na Lauøy nie mają puchu. Docenia również to, że ma swoje krzesło, na którym siedzi podczas posiłków. To krzesło Hansa, on jak zwykle jest na Lofotach, więc Nelly zasiada u szczytu stołu niczym królowa, co z pewnością do tej pory nie zdarzało jej się często, i patrzy na Martina, zajmującego

miejsce

po

przeciwnej

stronie.

Podoba

jej

się

też

obchodzenie całej wyspy podczas odpływu jak po rondzie ogromnego kapelusza i  zbieranie mewich jaj do małych siatek, to również nie na każdej wyspie jest możliwe. Poza tym Nelly jest zręczna w  pracy, chociaż Maria mówi, że mogą sobie wziąć wolne i  robić to, na co mają ochotę — a  to jest nowością również dla Ingrid. Nelly

ma

włosy

zaplecione

w  warkocz,

który

tańczy

między

jej

łopatkami jak lina, kiedy drażnią się z Larsem i prowokują go, żeby je gonił po wydmach. Lars się złości, jest silny, chociaż niski. Rzucają w  niego jajkami, aż żółtka ściekają po jego rozzłoszczonej twarzy jak płynny miód. Ingrid podoba się bycie niedobrą. A  Lars jest na tyle głupi,

żeby

się

wytrzeć

suchym

wrzosem,

i  kiedy

wraca

do

domu,

wygląda jak zając morski. Ingrid dostaje ostrzejszą reprymendę niż kiedykolwiek,

jajka

są

przecież

takie

cenne.

Ale

dostaje

ją

razem

z  Nelly. Lars w  tym czasie bierze rozbieg i  uderza Ingrid w  twarz, Maria musi nawet wepchnąć jej gałganki do dziurek w  nosie, żeby zatrzymać krwawienie. Powstaje również problem z  Martinem, który kiedy nie śpi, chodzi w  koło, nie mogąc sobie znaleźć miejsca, no bo Lars tylko biega za dziewczynkami. W dodatku Martin wciąż ze złości burczy pod nosem, to dlatego Nelly pyta, co on mówi, i  na to pytanie również nie ma odpowiedzi, chociaż Ingrid rozumie każde słowo dziadka, nawet te przemilczane. No ale co z faktem, że Ingrid nie ma rodzeństwa? Na początku Nelly powtarza, że tęskni za domem. Ale kiedy zbliża się dzień jej wyjazdu, zaczyna szlochać i wydmuchiwać powietrze przez nos małymi porcjami. Maria mówi, że Barbro i  Ingrid nie muszą iść z  nią do obory, ponieważ wystarczy jej Nelly, rozmawia z  nią w  cztery oczy. A  kiedy wychodzą, Nelly jest prawie taka sama jak na początku pobytu

na

wyspie,

chociaż

ciągle

nie

chce

wracać

do

domu.

Chce

mieszkać na Barrøy już do końca życia, bo to najwspanialsze miejsce, w jakim była. Przy obiedzie Martin pyta, czy była w tak wielu miejscach. Nelly

wyjaśnia,

że

była

w  Havstein

i  na

Lauøy,

a  raz

z  ojcem

w  składzie rybackim, ale ich skład właściwie mieści się gdzie indziej, w Åsværet, a tam nie była nigdy. Martin się śmieje. Śmieje się też Nelly. Martin pyta, jak się nazywa jej dziadek, i  okazuje się, że pływał razem z  nim na połów przez wiele zim, w  Træna. Dlatego zadaje kolejne pytania, które Nelly rozumie i na które odpowiada. W końcu i Lars ośmiela się zadać pytanie: ilu Nelly ma braci? Nelly wylicza całą imponującą gromadę, a Lars zadaje jeszcze jedno pytanie, tym razem skierowane do Barbro: dlaczego on nie ma braci? I zapada cisza.

Lars

przenosi

zatrzymuje,

wzrok

myśląc

przy

na

Ingrid,

tym

tak

a  z

niej

na

intensywnie,

Marię,

że

i  tam

w  głowie

mu

go aż

trzeszczy. W końcu otwiera usta, ale akurat w tej chwili Martin wstaje i  oświadcza,

że

musi

już

iść

zajrzeć

do

cielaka,

który

się

wczoraj

pochorował, ma jakieś kłopoty z  żołądkiem, a  Ingrid pyta, czy Lars chce dostać w gębę jeszcze jednym jajkiem. Śmieją się z tego wszyscy oprócz Larsa. Chłopiec wstaje i idzie za dziadkiem.

*

Kiedy już położą się spać, Ingrid słyszy, jak Nelly płacze przez sen i 

mamrocze

jakieś

niezrozumiałe

słowa.

Mimo

to

czuje

gorącą

wdzięczność, że może wysłuchiwać tej nieświadomej skargi człowieka, który za nic nie chce opuścić Barrøy i  który swego czasu zaplótł jej włosy, gdy od tego zależało jej życie. Odwożą je Maria i Barbro. Ingrid i  widzi

siedzi dziadka

obok

Nelly,

i  Larsa

odświętnie

na

szczycie

ubrana, urwiska,

z  obolałym starego

nosem,

człowieka

i  małego chłopca na jej wyspie, która coraz bardziej maleje, a  Nelly szlocha i  kaszle, nawet nie próbując ukryć łez, jakby nareszcie mogła płakać z głębi serca i nie chciała przepuścić okazji nadrobienia tego, co stracone. Kiedy przybijają do Havstein, jest blada i opanowana. Idą we dwie pod górę w stronę dworu, odwracają się i machają Marii i Barbro, które już odpłynęły od przystani. Barbro unosi wiosło i  też do nich macha. Ingrid należy i  tu, i  tam. Jest sentymentalnym dzieckiem. I bardzo szczęśliwym.

35

Musi minąć ponad rok, zanim nadarzy się okazja, by wyjaśnić sprawę rodzeństwa, takie rzeczy nie znikają. Jest

zabójczo

gorące

lato,

najcieplejsze,

odkąd

ludzie

sięgają

pamięcią. Niebo i morze zagotowały się razem, tworząc mglistą papkę, która oblepia ich na okrągło przez całą dobę, trawa w  niej nie rośnie, lecz

brązowieje,

i  ludzie

pocą

się

nać

ziemniaków

i  dyszą.

Chodzą

opada

bezwładnie,

półnadzy

w  rojach

a  zwierzęta muszek

na

tropikalnej wyspie pod kręgiem polarnym. Hans przenosi piec z  Szopy Szwedów na pagórek, bo nie da się już gotować

pod

dachem.

Śpią

przy

otwartych

oknach

i 

drzwiach,

codziennie też się kąpią. W  morzu. Kąpie się nawet stary Martin, brodzi w  wodzie, tak jak Hans i  Barbro, Lars natomiast skacze na główkę

ze

skalistych

pagórków,

a  Maria

i  Ingrid

przepływają

na

Moroszkową Wyspę, tam siadają z  zamkniętymi oczami w  słońcu na płaskiej skale i nie myślą o niczym, dopóki nie popłyną z powrotem. Barrøy to rajska wyspa. Ale już na początku lipca nowa studnia jest pusta. Potem wysychają też oczka wodne na torfowiskach, jedno po drugim, następnie kotły olbrzymów na Leśnej Wyspie, co graniczy z absurdem. A ponieważ nie ma wiatru, Hans i  Martin muszą wiosłować, kiedy płyną z  konwiami i wiadrami do składu. Tam również wkrótce brakuje wody, trzeba więc chodzić aż do strumienia, który spływa z gór koło Malvika. Jakże by się przydało choć trochę wiatru w  żaglach, tu, gdzie niemal nigdy nie jest bezwietrznie.

Przeprawiają się dwa razy dziennie, potem plecy bolą ich już tak, że właściwie dzień się kończy. Ludzie piją niewiele, choć i  tak więcej niż zwykle, ale zwierzęta są nienasycone. W końcu znikają również ostatnie plamy śniegu w górach, strumień przy Malvika wysycha, mewy nie wzbijają się już w  powietrze, tylko odchodzą

kolebiącym

się

krokiem,

kiedy

Lars

je

goni,

a  poza

tym

unoszą się w  jednym miejscu na gęstym morzu, które zmieniło się w pustynię. Hans rozmawia z  Marią przyciszonym głosem. Czy będą musieli zarżnąć zwierzęta? Maria

nie

i  odpowiedź

odpowiada należy

do

mu

wprost,

niego.

to

Opętany

pytanie

mężczyzny,

desperacją

Hans

więc

wręcza

członkom rodziny motyki i  szpadle, mają zacząć kopać na dnie starej studni na bagnach, która też wyschła. Hans z Larsem opuszczają się do czarnej dziury, przeklinają, walczą z  muchami i  gzami, pozostali natomiast wyciągają ze studni kolejne wiadra polach

rdzawoczerwonego i  łąkach.

nierozerwalnymi

Ci

piachu

ludzie

więzami,

są ale

i  zasypują

zrodzeni teraz

ta

nim

z  ziemi ziemia

nierówności

i  połączeni

nie

tylko

na

z  nią

tkwi

pod

paznokciami i wbita w podeszwy stóp, jest również w porach skóry i w myślach, w uszach, włosach i oczach; ostatnim miejscem, które podbija, jest owal na środku pleców, do którego macające na oślep dłonie nie sięgają w histerycznym pościgu za bąkami i gzami. Mogą za to kąpać się w  morzu, które wyjątkowo jest ciepłe, z  ciał unoszą

się

narodzeni, pracować

wtedy zlizują

przy

brązowe sól

chmury,

z  warg,

kopaniu

studni.

wypływają

zanim

ruszą

Nawet

na

z  nich

pod

wyspie

biali

górę,

i  nowo

żeby

muszą

być

znów wody

gruntowe, przecież wyspa nie unosi się na wodzie jak statek, tylko jest przycumowana

do

wnętrza

w ziemi jest woda, musi być.

Ziemi,

Hans

mówił

to

już

wcześniej,

Życie

stało

w  białkach sprzeczne

się

dziwnie

oczu,

rozpaczliwe.

sytuacja

z  naturą,

iż

nie

jest dało

Hans

groźna, się

go

to

ma

powagę

wypisaną

niebezpieczeństwo

przewidzieć.

Kiedy

tak

ostatnio

zdarzyło się takie lato? Czy właśnie to zniszczyło cywilizację w Karvika? Susza? Tutaj? Któregoś popołudnia słyszą z szybu daleki wrzask Larsa i następne wiadro jest pełne gliny, wilgotnego szlamu. Nawet jeśli wcześniej pokrywała ich ziemia, to teraz pokrywa ich całkowicie.

Lars

i  Hans

rozbierają

się

do

naga

i  pracują

w  dole

z  zajadłością diabłów dorzucających polana do piekielnego ognia. Ich przekleństwa odbijają się wilgotnym echem, a gdy obaj wspinają się po drabinie, żeby zrobić sobie przerwę, rodzina może ich rozróżnić jedynie po wzroście. — Jak idzie? — No… Kiedy czyści i  eleganccy wracają po kolejnej kąpieli, Hans nagle zatrzymuje się na łące, ucisza wszystkich, przykłada rękę do ucha, bo coś usłyszał. Odgłos wody. Wówczas woda zaczyna mu kapać również z  oczu, a  pozostali muszą odwrócić głowy. Hans puszcza się biegiem, oni za nim, po czym kładą się na ziemi kołem wokół tej rany jak od kuli w  ciele wyspy i  wpatrują się w  ciemne oko, które gapi się na nich ze złością. Nie mogą wydusić z siebie ani słowa. Woda śmierdzi pierdnięciami, bagnem i  ropą, ale nie ma na niej tęczowej powłoki. Hans nakazuje nałożyć na beczki i  wiadra kawałki starej

pościeli,

posłużą

jako

cedzaki.

Już

w  pierwszym

wiadrze

prześwituje dno. Tę wodę dają krowom, które okrążyły ich, sapiąc. W  kolejnym woda jest jeszcze czyściejsza, plusk wcale nie osłabł, stał się wyraźniejszy, jak w  strumyku. A  następnego dnia rano stawiają

nad

przepaścią

studni

urządzenie

do

wyciągania,

namiot

z pięciostopowych tyczek z bloczkami i linami, do których podczepiona jest kołysząca się szeroka deska, może na niej usiąść Lars. Opuszczają go z  wysiłkiem, Lars nabiera czerpakiem jedno wiadro za drugim, wyciągają

je

i  poją

ryczące

i  beczące

zwierzęta,

teraz

wokół

nich

zgromadziły się też owce, ogarnięte paniką, szukające ulgi. Z  tej wody można ugotować kawę. Gdy nadchodzi wieczór, mogą już ją pić taką, jaka jest — lodowatą i bez żadnego smaku.

*

Jeszcze tej nocy podlali ziemniaki. Następnego dnia przed południem pole znów było suche, ale leżąca na ziemi nać podniosła się na kolana. Opuszczali

Larsa

i  wyciągali,

a  on

nabierał

i  nabierał,

podlewali

ziemniaki przez cały dzień, a  także następnej nocy. Woda, perląc się, spływała w  pyliste rowki i  wyparowywała, ale nać jeszcze bardziej się wyprostowała. Tak minął tydzień. Wtedy spadł deszcz. I

uderzył

wszystkie,

w  nich

siedem

poczuciem,

świętych

że

dni,

mają

od

za

chwili

sobą gdy

tydzień

znaleźli

inny

wodę

niż pod

stopami, do momentu gdy niebo nad nimi się otworzyło. Dni bogate i pełne rozpaczy, ostateczny dowód na to, że sami sterują swoim losem. Od

początku

listopadowy

czerwca

dzień.

do

Teraz

końca

lipca

zazieleniła

wyspa

się

była

bardziej

brunatna

niż

jak

kiedykolwiek,

nawet Ogród Różany nie był czerwony. Później słońce pokazywało się na

zmianę

Również

z  deszczem,

sianokosy

na

udało

im

wysepkach

się były

zebrać

nędzny

marne,

ale

zapas

lepiej

siana.

zarzynać

zwierzęta przed Bożym Narodzeniem niż w  środku lata. A  któregoś popołudnia,

kiedy

Ingrid

leżała

na

plecach

obok

matki

w  świeżo

skoszonym Ogrodzie Parszywym, przyszło jej do głowy, że przeżyli,

więc wśród tej nowej wolności można zadać decydujące pytanie o  to, dlaczego nie ma rodzeństwa. Maria podniosła się na łokciach i powiedziała, że dzieci to nie coś, co się ma, lecz coś, co się dostaje, są darem. Ingrid spytała więc, dlaczego niektórzy

je

dostają,

a  inni

nie,

chociaż

coś

podpowiadało

jej,

że

powinna milczeć. — Brakuje ci kogoś? — odparowała ostro matka, ale zaraz zmieniła ton i spytała, czy Ingrid pamięta odwiedziny Nelly w zeszłym roku, czy pamięta jej płacz przed powrotem do domu. Nelly płakała dlatego, że na Barrøy nikt się nie naśmiewał z  jej jąkania, nawet Lars, i  właśnie za to Ingrid mogła być wdzięczna Marii, niech sobie wbije to do głowy. Ingrid popatrzyła na nią, niczego nie pojmując. — Nelly ma rodzeństwo — powiedziała Maria znacząco. Ingrid chciała się dowiedzieć, jak ma to rozumieć, jakby pragnęła jeszcze raz usłyszeć, że samotność jest coś warta, ale po jej twarzy przesunął się cień, to Lars podszedł do nich bezszelestnie, zasłaniając słońce. Maria zmrużyła oczy i spytała, gdzie jest dziadek. — Położył się, żeby odpocząć — odparł chłopiec. Był

w  za

dużych

podtrzymywanych

spodniach,

przez

szelki,

w  których uplecione

Barbro przez

ucięła nią

z 

nogawki, linki

do

wzmacniania sieci; tak ubrany chodził cały dzień, bosy, półnagi i dziki, miał ciało dorosłego, siedem lat i w tym roku zaczynał szkołę. — Gdzie? — spytała Maria. — Tam. — Lars pokazał kierunek; Maria poczuła, że musi spojrzeć w  tamtą

stronę,

ku

tej

części

wyspy,

gdzie

Martin

nigdy

się

nie

zapuszczał, gdzie nie zaglądał nikt z nich, w stronę Karvika i ruin. Ale oczy nie znalazły tego, czego szukały, więc Maria wstała, strzepnęła źdźbła trawy ze spódnicy i  dalej się rozglądała, aż wreszcie z  jej ust wydobył się jakiś cichy dźwięk i  ruszyła biegiem przed siebie. Ingrid i Lars patrzyli na nią zdumieni.

36

Martin, człowiek, który nigdy nie miał dosyć słońca, na odpoczynek wybrał

sobie

miejsce

w  cieniu.

Wyglądał

jak

zawsze,

kiedy

spał,

brakowało jedynie kotki Karnot na jego brzuchu. Maria odwróciła się i  powstrzymała dzieci, dostrzegła męża, który odłożył

kosę

i  nadchodził

spokojnym

krokiem.

Z  domu

wyszła

też

Barbro, wyczekująca, wszyscy się zgromadzili jakby na sygnał. Hans kucnął przy ojcu i przyłożył mu dłoń do policzka. Nikt nic nie mówił.

Hans

się

wyprostował,

spojrzał

na

Larsa

i  powiedział,

że

chłopiec ma z  nim iść po coś do nowej przystani. Ingrid słyszała, jak rozmawiają, Lars mówił z  ożywieniem, ojciec coś mu tłumaczył, nie słyszała tylko co. Wrócili

z  drabiną

używaną

przez

nich

podczas

kopania

studni

i  dwiema derkami, na których sypiali Szwedzi. Hans rozścielił jedną derkę na drabinie. Razem z  Barbro ułożyli na niej ojca, nakryli go drugą derką, podnieśli drabinę i przeszli z nią do szopy na łodzie, tam umieścili drabinę na żerdziach, po których zwykle wciągany był færing. Potem zamknęli drzwi z  obu stron, a  także klapę w  podłodze, żeby do Martina nie dobrały się ptaki. Następnego dnia rano popłynęli na główną wyspę dwiema łodziami. Barbro

i  Hans

wzięli

się

do

wioseł

większego

færinga.

Na

rufie

siedziały Ingrid z  Marią, w  forpiku zapłakany Lars. Na holu ciągnęli krypę z Martinem na drabinie, nie było wiatru. Przybili do małej kei poniżej składu. Hans poszedł na górę i  wrócił z  pastorem Johannesem Malmbergetem, który wymagał pomocy przy

schodzeniu

po

stromych

schodach.

Pastor

kolejno

uścisnął

im

ręce

i wypowiedział słowa pociechy, które wypowiadał już tyle razy, a mimo to się do nich nie przyzwyczaił. Parowiec właśnie całkiem niedawno przywiózł lód, mogli więc złożyć ciało w chłodni. — Przywieźliście ubranie? Tak, mieli cały tłumoczek, odświętny strój Martina. No i jeszcze trumna…? Tak, tak, mają pieniądze. Hans

i  Barbro

wnieśli

drabinę

z  ojcem

po

schodach,

w  chłodni

ułożyli ją na dwóch kozłach między wysokimi na wzrost mężczyzny stosami posypanych trocinami lodowych bloków, które ostatniej zimy wycięto z  jeziora w  głębi kraju i  które zdołały przetrwać nawet to najgorętsze w  ludzkiej pamięci lato; w  chłodni było spokojnie, zimno i cicho, dało się słyszeć, jak spada kropla wody. Wrócili na keję, gdzie w  słońcu zebrała się garstka ludzi. Przyszedł jeden z  pracowników składu i  uścisnął rękę Hansowi, mrucząc pod nosem

niewyraźne

słowa.

Uścisnął

też

rękę

Barbro.

Rozmawiano

o  pogrzebie. Pastor Malmberget przeprosił za to, że nie schodzi razem z  nimi po stromych schodach. Hans odparł, że nic nie szkodzi. Kolejny raz

uścisnęli

sobie

ręce,

zeszli

na

pomost,

wsiedli

do

færinga

i powiosłowali do domu, ciągnąc na holu krypę.

*

Najdotkliwiej żałobę przeżywali kotka Karnot i  Lars. Chłopiec płakał i  niszczył wszystko, na co się natknął. Hans milczał. Barbro płakała cicho,

gdy

wydawało

jej

się,

że

nikt

nie

widzi.

Maria

miała

twarz

ściągniętą i  poszarzałą jak wtedy, gdy sądziła, że stracą zwierzęta podczas

suszy.

A 

Ingrid

mogła

stwierdzić,

że

niektórzy

boleją

prawdziwiej niż inni, przede wszystkim ona sama. Poszła na urwisko

przy nowej przystani w nadziei, że jakaś wielka ręka strąci ją do morza i  przytrzyma w  głębi, aż pęknie, bo sama nie miała siły skoczyć, nie potrafiła

też

rozpaść

się

na

kawałki

na

lądzie,

chociaż

szlochała

z całych sił, aż wreszcie przyszła Maria i ściągnęła ją z pagórka, każąc się

uspokoić;

wypływając

może

teraz

z  Larsem

córka

færingiem.

wreszcie Martin

zrozumie,

był

co

starym

zrobiła,

człowiekiem,

natomiast dzieci to dzieci, a to różnica wielka jak morze. Ingrid się pochyliła i  zmieniła w  węża, który zaczął się wić, aż zaplątał się w  twardy, bezgłośny supeł. Pozwolono jej spać przy matce w Sali Północnej — ojciec nocował sam w izbie od południa — a zanim zasnęła, znów pojawił się tamten dawny płomień w  brzuchu, z  czasu, kiedy

nie

wiedziała,

czy

może

ufać

ojcu,

czy

matce,

czy

w  ogóle

komukolwiek.

*

W dniu pogrzebu do nowej przystani przybił stryj Erling. Z  kutrem pełnym rodziny, o  której Ingrid dużo słyszała, ale znała zaledwie jej część: przypłynęły cztery siostry ojca z  mężami, trzy młodsze siostry matki, w  tym jedna bez męża, stryj Erling i  jego żona Helga razem ze swoim w 

starym

rozmaitym

ojcem wieku,

z  przeróżnych

wysp

oraz

piętnaścioro

ludzie

pozbierani

i  wysepek

ciotecznego w 

ciągu

i  przywiezieni

rodzeństwa

ostatniej

tu,

na

doby

Barrøy,

po

ostatnich członków rodziny. Barrøyczycy wsiedli na pokład, ściskali ręce i  witali się na lewo i prawo bez słów, ogromny spokój ogarnął tę arkę, która sapiąc, sunęła w stronę składu rybackiego w nieustającym blasku słońca. Pożyczono

im

trap

i  przez

kilka

chwil

stali,

przyglądając

się

starannemu cumowaniu, po czym całą gromadą ruszyli w  chwiejnym tańcu w  stronę sklepu i  wioski, najbardziej wietrznej parafii w  całej

przerażającej

krainie

Pana,

w 

czarnych,

migocących

srebrem

odświętnych strojach, powolnym marszem do kościoła, gdzie wszystko odbyło się tak, jak powinno, z pastorem Johannesem Malmbergetem u steru, w  obecności jego pięknej żony i  dwóch małych synków, a  także Thomasa

i 

Ingi

ze

Stangholmen,

którzy

przeprawili

się

tu,

wykorzystując jak zawsze siłę wioseł, i  kilkunastu innych wyspiarzy; Ingrid

nigdy

nie

otaczało

aż

tylu

ludzi,

wszyscy

stali

przygarbieni

i  kiwali głowami, słuchając starannie dobranych słów Malmbergeta o czterdziestu trzech zimach, które Martin spędził w otwartej łodzi na morzu w  okolicach Træna — to dlatego miał tak twarde dłonie. Ale przy takim życiu to prawdziwa łaska boska, że mieli ciało, które mogli pogrzebać w  ziemi, chociaż również morze jest niebem, tego nigdy nie wolno

tracić

z  oczu,

zwłaszcza

tutaj,

oraz

że

stary

Martin

Konrad

Hanssen Barrøy zasnął tak spokojnie tam, gdzie najbardziej chciał zasnąć, na swojej własnej wyspie, teraz zaś wreszcie spocznie obok swojej

drogiej

Kai,

która

naznaczona

niepogodą

musimy

postrzegać,

to

była

mu

tęsknota kiedy

żoną

w  końcu

stoimy

tu

nieco się

zbyt

krótko,

spełniła,

z  drżącymi

długa,

właśnie

tak

wargami

i  z

przypływem w  oczach, westchnął Johannes Malmberget i  czerwoną chustką

otarł

pot

z  łysej

czaszki,

po

czym

zwrócił

spojrzenie

na

postrzępione góry i  dał kościelnemu sygnał do opuszczenia trumny w  głąb czegoś, co w  oczach Ingrid groźnie przypominało tę studnię, którą

wykopali

nieco

ponad

miesiąc

temu,

amen,

to

było

nie

do

wytrzymania.

*

W drodze powrotnej Hansowi coś się przypomniało, odsunął rękę brata od steru i  zawrócił po zapomnianą drabinę i  dwie derki, które zostały na kei koło chłodni, drabina była prawie nowa.

Ingrid straciła mowę. Wcześniej tego dnia też nie odzywała się za wiele. A  słowa pastora jeszcze bardziej zakłóciła wyraźna zmiana nastroju na pokładzie kutra, cmentarna

cisza

powinna

przecież

trwać

wiecznie,

bo

nawet

wiatr

wstrzymywał oddech, ale z  ładowni dobiegały śmiechy, przy relingu bakburty jedna z ciotek obejmowała Marię, która trzymała się za usta, żeby też nie wybuchnąć śmiechem. Najmłodsze dzieci zaczęły biegać po pokładzie i  nikt ich nie łajał. A  przez okno sterówki Ingrid widziała butelkę wódki chwiejącą się na kompasie, jedyny pionowy twór wśród leniwych fal, i  pięć zielonych kieliszków, które przechodziły z  ręki do ręki między ojcem a jego krewnymi. Przybili do Barrøy, otwarto ładownie i wyniesiono na brzeg skrzynie z jedzeniem i napitkami, pościel i ubrania. Na wyspę wyległ rój obcych ludzi, lecz, jak się okazało, znali oni każdy jej najmniejszy zakątek. — Pamiętasz Wzgórek Północnego Wiatru? — Tam są Białe Piaski… Pagórki,

łąki,

zatoki…

Nie

było

skrawka

wyspy,

którego

ci

obcy

ludzie by nie znali i  nie cieszyli się, że znów go widzą. Ingrid nie była już stałą mieszkanką własnej ziemi, posiadającą wiedzę o jej skarbach i  tajemnicach, ale zadziwionym gościem w  cudzym życiu, takim, jakie było dawniej i  jakim miało na zawsze pozostać, bo żadne dzieciństwo nie znika. Jedna z  sióstr ojca uklękła i  wykopała wrośnięty w  ziemię domek dla

edredonów,

którego

Ingrid

nigdy

nie

widziała,

potem

znalazła

jeszcze jeden — o nim również Ingrid nie miała pojęcia — oczyściła go i  stwierdziła, że potrzebuje łupku, żeby go naprawić, więc wyjaśniła Ingrid, gdzie go szukać. Gościom nie trzeba było niczego pokazywać, wiedzieli, gdzie jest puch, gdzie żerują ryby, gdzie ma gniazdo orzeł, znali też wszystkie schowki i  szuflady w  spiżarni. Nawet dzieci, które nigdy wcześniej tu nie były, wykazywały irytującą tendencję do czucia

się

jak

u

siebie

w  budynku

w  domu.

na

przystani;

Wchodziły dwóch

do

szopy

młodych

na

łodzie,

chłopaków,

grzebały

nie

pytając

o  pozwolenie, spuściło na morze krypę — zabrali ze sobą Larsa, który krzyczał

i  pokazywał

palcem,

zapominając,

co

to

za

dzień,

dzień

ostateczny, dziewczęta natomiast stały na lądzie jak czarne namiociki i  nie

chciały

z  nimi

wypłynąć,

pragnęły

tylko

się

sobie

przyglądać

i czuć, że są rodzeństwem, przypuszczalnie dlatego że wyspy, z których przybyły,

leżały

o  wiele

bliżej

siebie

niż

wyspa

Ingrid,

najbardziej

oddalona ze wszystkich. Ale

przed

nią

stanęła

dziewczynka

w 

podobnym

wieku

i  obserwowała ją smutnym spojrzeniem spod ciężkich, ciemnych brwi, coś też powiedziała, lecz akurat w  tej chwili znów rozbrzmiał śmiech Marii, która razem ze szwagierką wzięła się do opróżniania izdebki dziadka, żeby później ją wyszorować i zatrzeć wszelkie ślady. — To ty jesteś Ingrid? Ingrid

pokiwała

głową.

Było

jeszcze

za

wcześnie,

żeby

coś

powiedzieć. — A ja jestem Josefine z Gåsværet. Ingrid znów kiwnęła głową i  zobaczyła, że Karnot ociera się o  obce łydki;

kotkę

wyrzucono

z  jej

własnego

domu,

którego

nie

chciała

opuścić od śmierci Martina, teraz w  milczeniu ruszyła w  stronę szopy na łodzie i  wyglądała tak, jakby miała zamiar rzucić się wpław przez morze. Na brzegu ojciec i  stryj Erling rozpalili ognisko. Stare deski poszły z  dymem. Jedna z  ciotek przyniosła naręcze znoszonych ubrań, za nią przyszła matka z  dziadkową pościelą, iskry strzeliły w  niebo w  ten złoty

sierpniowy

dzień,

z  siennikiem

Martina

dołączyła

Barbro,

wyrosła wśród siedmioosobowego rodzeństwa na krzepką najmłodszą siostrę,

którą

ściskano,

głaskano

i 

z

której

żartowano,

Barbro

promieniała jak słoneczko, czesano jej włosy w rozmaite fryzury, kiedy

zasiadła

na

swoim

krześle,

królując

pod

otwartym

niebem.

Nie

siedziała zresztą sama, na dwór wyniesiono wszystkie krzesła, a także stoły, i  ten z  paradnej izby, i  kuchenny, była kawa, jedzenie, ciasto i  wódka, a  ci, dla których nie starczyło krzeseł, leżeli na derkach albo na

trawie,

jedli

i  pili,

otulając

się

szmerem

głosów,

śmiechem

i wszystkim innym, co należy do życia, a nie do śmierci. Ingrid znów chciała iść na urwisko, żeby zostać strącona do morza, ale nie dało się uniknąć zakłopotanego spojrzenia kuzynki Josefine. Poczuła też, że twarz rozciąga się jej w  mimowolnym uśmiechu, gdy jeden z wujów przewrócił się przy wtórze rozbawienia innych. Kilka łez się wymknęło, ale uśmiech się utrzymał i  Ingrid odpowiadała już na wszystkie

pytania

aż

do

nocy,

która

spadła

jak

mżawka

na

ten

nieprzeliczony tłum zmieniający Barrøy w  miasto, obce miasto, można było od tego oszaleć, a  za tym wszystkim cały czas widziała matkę, taką, jakiej nie widziała nigdy wcześniej. Nie rozumiała jej. Było to uczucie równie dziwne jak tamto, kiedy zrobiło jej się żal dziadka.

37

Minęły

lata,

odkąd

wybudowali

na

Barrøy

przystań.

Hans

Barrøy

uważał ją nie tylko za triumf i  arcydzieło budowlane, lecz również za zobowiązujący początek, który wymaga kontynuacji. Napisał też wiele ważnych

pism,

jeździł

ze

swoją

sprawą

na

spotkania

ze

spółką

przewozową, z mleczarnią i zarządem gminy. Bez żadnego rezultatu. Ale po śmierci ojca musi podjąć jeszcze jedną próbę, tym razem bierze

ze

sobą

Marię.

Trójka,

która

zostaje

na

slipie

i  patrzy,

jak

znikają w drobnym deszczu, myśli, że szykuje się coś decydującego. Chodzi o przyłączenie Barrøy do trasy kutra z mleczarni, który trzy razy

w  tygodniu

i  dwiema

kursuje

innymi

konieczności

między

wyspami,

pełni

składem

zabiera

również

bańki

funkcję

rybackim

a  Havstein

z  mlekiem,

statku

a  w

razie

pasażerskiego

dla

mieszkańców wysp, chociaż jest to jedynie wycofany z  użytkowania kuter

rybacki,

nie

mówiąc

już

o 

tym,

jak

bardzo

ułatwia

on

przewożenie byka do krowy albo krowy do byka. Hans zabiera ze sobą również

szkic,

który

rozwija

u

radnego

na

kuchennym

stole,

aby

pokazać, iż nadłożenie drogi przez Barrøy nie będzie wcale aż tak wielkie. Ale

w 

odpowiedzi

otrzymują

jedynie

kolejną

porcję

niezobowiązującej dobrej woli i kilka słów o sytuacji finansowej gminy, która nigdy nie była gorsza, a  poza tym radny twierdzi, że nie ma z tym nic wspólnego.

Maria zauważa, że nie zostają poczęstowani kawą, a  to już nie ma żadnego związku z  finansami gminy, rozmowa przez chwilę toczy się na jałowym biegu, po czym nagle przybiera wymiar filozoficzny, radny bowiem nagle przypomina sobie, że Hans Barrøy przez wszystkie te lata sabotował potrzebę cywilizacyjną w  postaci znaku nawigacyjnego, ułatwiającej statkom żeglugę latarni morskiej albo kamiennej wieży na Barrøy lub na którejś z  pobliskich wysepek czy szkierów, wyspa jest przecież położona na samym środku trasy żeglugowej, to znaczy po jej zewnętrznej stronie. Hans zastanawia się, jak to się wiąże z  jego sprawą, i  słyszy, że radny

wpadł

na

nieformalnego latarniowej,

pewien

targu,

więc

co

pomysł,

może

mianowicie by

Hans

jego

jednak syn

powiedział

uda

im

pracuje

na

się w 

dobić

służbie

przybijanie

kutra

z  mleczarni trzy razy w  tygodniu w  zamian za umieszczenie stawy na przykład

na

Wyspie

Kormoranów?

Co

Hans

Barrøy

na

to,

żeby

wyjątkowo czymś się przysłużyć, a nie być tylko szkierem na morzu? Hans nie wie, co ma powiedzieć. Odbiera mu to sen.

*

Woli raczej kamienną wieżę niż latarnię. Ale najchętniej nie godziłby się ani na jedno, ani na drugie. Nie ma ochoty siedzieć w  kuchennym oknie i  gapić się na sterczący czarny słup na swoim horyzoncie, może jeszcze z  białym pasem na środku i  metalowym proporczykiem na szczycie. W  dodatku te roboty, jakie trzeba wykonać, budowa potrwa miesiące, mnóstwo ludzi, tyle zamieszania. A ile krów zdoła wykarmić, jeśli na przykład zacznie uprawiać mokradła na Gęsiej Wyspie, która przylega do Barrøy? Powinno się to zrobić całe pokolenia temu. No

i  wreszcie: kiedy już przyjdzie co do czego, czy on naprawdę chce tego kutra trzy razy w tygodniu? Innymi słowy, cały problem coraz bardziej staje na głowie — rysują się widoki na spełnienie życzenia Hansa, a  on zaczyna to odczuwać jako groźbę. Wszystko to ma związek ze śmiercią ojca. Z kontynuacją wyspy. Minął już rok, a  niektóre lata są dłuższe od innych, Hans się spina i  kręci głową, wreszcie wydobywa z  mózgu ostateczną decyzję i  prosi Marię, żeby to ona napisała kolejny list, ma ładniejsze pismo i  sporo innych językowych umiejętności. Zawożą go wspólnie i znów zostawiają u radnego, z  kopią dla mleczarni, na miejscu dostają ustną obietnicę i  wracają do domu, ojoj, ale szybko poszło, po drodze trochę nawet chichoczą, dwoje młodych ludzi, którzy otworzyli się na świat, zmienili się w stały punkt na mapie, widoczny punkt. Lecz gdy dwa tygodnie później kuter z  mleczarni zawija do nich pierwszy raz, a  oni całą piątką stoją na kei, żeby przyjąć cumę — wystarczy jedna, bo kuter ma zabrać na pokład tylko jedną bańkę mleka, a  to tak mało, że szyper, z  którym Hans chodził do szkoły, uśmiecha się pogardliwie, patrząc na nowo wymalowany numer na konwi, naprawdę nie było o  co tak nagabywać, na innych wyspach dostarczają po dziesięć albo nawet dwadzieścia baniek — wtedy Hans Barrøy

zaczyna

rozumieć,

że

oddał

jeden

palec

diabłu

i 

musi

natychmiast zacząć uprawiać Gęsią Wyspę, nie ma innego wyjścia. Tej jesieni pozwala, żeby kolej budowała się bez niego; z  Larsem, który właściwie powinien zacząć chodzić do szkoły, płynie na Gęsią Wyspę

i 

zaczyna

odpowiedniego

ją

spadku,

odwadniać, a  w

rowach

motyką

i 

układają

szpadlem. kamienie

między skalistymi pagórkami mogą powstać rozległe łąki.

Pilnują

i  gałęzie,

To jednak kolosalna praca, wyniszczająca ciało i  umysł, więc już po dwóch tygodniach Hans zaczyna wątpić, czy w  ogóle da się to zrobić. Ale jeszcze nie zamierza się poddawać. Przez kilka tygodni towarzyszy im Barbro, która znakomicie radzi sobie ze szpadlem. Po kolejnym miesiącu najmują do pracy dwóch bezrobotnych chłopaków z  wioski. Ale im należy się zapłata, pieniądze, których mieszkańcy wyspy nie mają. Kiedy wreszcie nadciąga mróz, Hans Barrøy prostuje plecy i odbywa zasadniczą rozmowę z  samym sobą: ta nowa kraina, która się przed nim rozciąga i  której może się przypatrywać z  satysfakcją, jaką daje zmęczenie,

jest

najmniejszych

niewypowiedzianie

wątpliwości,

ale

czy

piękna, naprawdę

co

do

jest

tego

j e g o

nie na

ma

równi

z pozostałymi łąkami? To

niemal

makabryczna

myśl,

która

sugeruje,

że

Hans

nie

lubi

pracy związanej z  ziemią, że czuje się człowiekiem morza, bardziej rybakiem

niż

chłopem,

bardziej

łowcą

niż

przywiązanym

do

ziemi

niewolnikiem. To, co było planowane jako nieco zbędne dodatkowe pole, staje się egzystencjalnym ropiejącym wrzodem. Przeciwieństwo

między

morzem

a  ziemią

żyło

w  nim

zawsze

w  postaci niepokoju i  przyciągania: kiedy jest na morzu, tęskni za domem,

a  gdy

spoglądaniu utrzymywała

ku się

zanurzy rybom

palce i 

w  ziemi,

głębinie.

równowaga,

stale

Dotychczas

wzajemna

przyłapuje w 

zależność,

tym którą

się

na

wahaniu dało

się

znieść, teraz jednak grozi jej zachwianie. Hans nie potrafi dotrzeć do dna tej plątaniny myśli, idzie więc do Larsa i mówi, że chłopak ma zostawić w cholerę gałęzie, z którymi się szarpie, bo na ten rok zarzucają robotę. Zbierają narzędzia i  wiosłują do domu, w  milczeniu, które zawsze panuje między nimi, kiedy Lars boi się spytać, co się dzieje, a  Hans udaje, że nie rozumie, nad czym zastanawia się chłopiec, teraz zaś sam

nie zna odpowiedzi, więc ta cisza jest naturalna. Dwaj młodzi ludzie dostają zapłatę i  odpływają jeszcze tego samego popołudnia kutrem z mleczarni. Z jedną bańką mleka. Znów to samo. Za to mleko Barrøy dostaje ser. A także masło oraz kwaśną i  słodką śmietanę, czyli to, co dawniej wytwarzali sami. Ba, ciągle to wytwarzają z  mleka, które zatrzymują dla siebie, ale czy to jest postęp? Potrzebują przecież gotówki na sprzęt rybacki i na łódź, na wszystko, co ma związek z morzem, a nie takiego samego sera, tyle że zrobionego gdzie indziej i przez kogoś innego. Hans nigdy nie czuł się bardziej żałosny. Ale nastał już grudzień, pora roku, kiedy decyzje można odłożyć. Do świąt

pracuje

z  Larsem

na

wyspie

od

strony

otwartego

morza,

przyjmując pewien kierunek działania. Po następnej zimie na Lofotach wraca

do

domu,

kupuje

bale,

cztery

beczki

na

ropę

i  sto

metrów

bieżących solidnych desek, z których mogą zbić tratwę i z południowego krańca Barrøy przewozić zwierzęta przez przesmyk na Gęsią Wyspę, robi się tak na wielu innych wyspach. Gęsia

Wyspa

staje

się

więc

nie

tyle

łąką

do

koszenia,

co

pastwiskiem. Dla młodych zwierząt. Krowy wciąż pasą się koło domu. Mogą teraz produkować więcej mleka. I rodzić więcej młodych. Kiedy

Lars

zaczyna

chodzić

do

szkoły,

w  swój

pierwszy

szkolny

dzień w Havstein płynie z Marią i Barbro, ale nie wiosłuje, tylko siedzi na

jednej

z  dwóch

baniek

mleka

z  Barrøy

na

pokładzie

kutra

z  mleczarni. Ciągle jest niewyrośnięty, więc nikt się nie oburza, że zjawia się o  rok spóźniony. Poza tym jest bystry i  umie czytać. A  na Barrøy siedzi Hans i po raz kolejny czuje, że zmarnował rok. A

jednak

to

był

ważny

rok.

O  wiele

ważniejszy

niż

te

dwa

poprzednie zmarnowane lata. Chociaż wciąż nie widzi tego jasno. Brak mu ojca.

38

Stawa, kamienna wieża, ma stanąć jeszcze tej jesieni. Dzieje się to pod nieobecność budowie

Hansa

kolei

Barrøya,

i  pieniądz

bo

znów

w  gotówce.

konieczna Dzieje

się

jest to

praca również

przy pod

nieobecność Ingrid, która ma przystąpić do konfirmacji, a  wcześniej pobierać nauki wraz z  piętnaściorgiem innych młodych ludzi z  wysp; zamieszka u Karen Louise Malmberget, w  czasie wolnym będzie się opiekować jej dwoma synami i uczyć posługiwania w domu, w dodatku razem z  Nelly, Josefine i  jeszcze jedną dziewczynką. Czy może być coś lepszego? Karen Louise zresztą znów jest w  odmiennym stanie, to będzie już ósme dziecko pastora i żadne do tej pory nie umarło. To oznacza, że w  chwili przybycia służby latarniowej na Barrøy są tylko Maria i  Barbro. Budowniczowie stawiają się w  sile jedenastu ludzi, mają łódź i  tratwę, a  ubrani są trochę jak włóczędzy, trochę jak szefowie. To wyższa kasta robotników, w  kaszkietach, kamizelkach, lśniących rybackich butach za kolano i  wełnianych bluzach, w  których wyglądają na inżynierów. Mają dobre maniery i  są uprzejmi, kiedy chcą kupić mięso, ryby albo podpłomyki, zostawiają też całkiem sporo pieniędzy. Śpią na pokładzie obitej żelazem łodzi o nazwie „Młokos II”, która — jeśli pogoda nie pozwala rzucić kotwicy tuż przy placu budowy — cumuje przy nowej kei. Ale już pierwszego dnia dochodzi do nieporozumienia, Maria nie potrafi go wyjaśnić albo je ignoruje. Robotnicy bowiem zaczynają prace nie na Wyspie Kormoranów, tak jak się umawiali, ale na południowym krańcu samej Barrøy. Nie będzie to również kamienna wieża, tylko

metalowa

konstrukcja,

i  zabetonowane

cztery

w  skale,

belki

a  na

ich

o 

profilu

szczycie

T

zostają

umieszczona

wbite

latarnia

wysokości człowieka, biała latarnia morska z  czerwonym kapeluszem, która z  daleka przypomina i  owada, i  unoszącego się w  powietrzu cyrkowego klauna. Będzie się w  niej palić naftą, pobieraną wężem ze zbiornika

przymocowanego

do

skały

poniżej,

i  ma

się

świecić

od

pierwszego października do pierwszego marca, a przez resztę roku być wygaszona — lecz dobrze widoczna dzięki swej czerwieni i bieli. Nadchodzi już listopad. Tak

więc

światło

na

południowym

cyplu

Barrøy

pulsuje

już

od

ponad miesiąca, kiedy robotnik budowlany wraca do domu i  ze złości skacze pod sufit — niegasnąca jarmarczna choinka na jego własnej wyspie! Ale nie spotyka się ze zrozumieniem ani u Marii, ani u Barbro. Pokazują mu sto dwadzieścia dwie korony, które dostały za dzierżawę działki, i mówią, że w przyszłości będzie też niewielki, ale stały dochód za

pilnowanie

producentami

i  konserwowanie mleka

i  stałym

latarni.

punktem

Stali na

się

mapie,

więc są

nie

tylko

teraz

także

latarnikami i pracobiorcami, na państwowym chlebie. Tego Hans Barrøy nie może znieść. Nie zamierza być na niczyim chlebie! Następnego dnia wsiada na kuter z  mleczarni, bez Marii. I  już w  chwili gdy Barrøy rozpływa się w  morzu za jego plecami, zaczyna rozmyślać o  tym fakcie: że nie wiosłuje ani nie żegluje, tylko płynie liniowym statkiem, w  odświętnym ubraniu, jakby to stanowiło słabość skargi, którą zamierza złożyć, a  na ten niezwyczajny targ, którego dobili, może jednak nie tak łatwo się poskarżyć, no i do jakiej instancji? Stoi

w  sterówce

razem

ze

swoim

dawnym

kolegą

szkolnym,

Paulusem, który już od dziesięciu lat ma tę spokojną pracę i  stały dochód

za

nic

innego

niż

pływanie

po

znajomych

wodach

między

składem rybackim a  wyspami i  siedzenie na lądzie, kiedy mu się nie chce wypłynąć. W

Havstein

tamtejszych opuszczają

Hans

pomaga

gospodarstw do

ładowni

jest

wnosić aż

mleko

dwadzieścia

i  ustawiają

na

bloku

na

pokład;

jeden

z  pięciu

baniek,

balastowym,

które zanim

popłyną dalej ku Skarven, przyjmą piętnaście kolejnych baniek, potem jeszcze jedenaście w  Lutvær i  przybędą do składu już wieczorem. Ale wtedy jest za późno na wizytę u radnego. Hans kieruje się więc do stanicy rybackiej, którą wyspiarze mają do dyspozycji, rozpala w piecu, gotuje kawę i postanawia się przespać ze swoim problemem. Również następnego poranka nie idzie do wsi. Przy kei należącej do składu

cumuje

bowiem

parowiec,

połączenie

Hovedøya

ze

stałym

lądem. Na widok parowca coś się z  Hansem dzieje. Wsiada na pokład i  płynie do miasta. W  sklepie dla rybaków kupuje cztery nowe balie, osiem zwojów linki, przypony, haczyki, konopny sznurek i noże. Później bierze jeszcze kawę i worek cukru, worek grochu i wiaderko wędzonych kiełbasek, świąteczny obrus, trzy świąteczne pisemka dla dzieci, dwie butelki wódki, osiem metrów sukienkowego materiału w  niebieskie kwiatki, komodę z  sześcioma szufladkami oraz oprawiony w  ramkę malunek przedstawiający żaglowiec. Wraca parowcem po południu tego samego dnia. Nocuje w  stanicy, rano przenosi zakupy na kuter mleczarni i  jest w  domu na Barrøy po dokładnie dwóch dobach od swojego wyjazdu. Wita go rodzina, która stoi gotowa z dwiema bańkami mleka. To wcale nie komoda robi największe wrażenie, tylko świąteczne pisemka i  obrus. Ale tak jest, zanim uważniej przyjrzą się meblowi, który doskonale się prezentuje w  paradnej izbie. Marii coś w  tym wszystkim

nie

pasuje.

Otwiera

szuflady,

wysuwają

się

gładko,

jak

naoliwione kółka po szynach. Komoda ma wygięte nóżki zakończone kocimi

łapkami,

rzeźbienia

na

froncie

wszystkich

szuflad

i  cztery

zaokrąglone

rogi,

a  z

tyłu

mosiężną

tabliczkę

z  napisem

„Stolarz

Kofoed & Syn, Nidaros”. Maria pyta, co mąż znów wymyślił. On pyta, czy komoda jej się nie podoba. Ona pyta, ile kosztowała. On mówi, że nie pamięta. Ona pyta, czy nie dostał pokwitowania. On mówi, że nie. Ona wyciąga szuflady i wsuwa je z powrotem, czuje lekki zapach kamfory, hibiskusa i wiśni, właściwie nie wie czego, czegoś egzotycznego, i  patrzy na męża, który odwrócony

do

niej

tyłem,

trzymając

młotek

i  gwóźdź,

zawiesza

malowidło koło okna od wschodu. Poprawia, żeby wisiało prosto, idzie do kuchni, siada w bujanym fotelu ojca, nalewa sobie kieliszek i zapala fajkę. Mówi, że jutro będą zarzynać zwierzęta. Na Barrøy nie zawsze mieli świnie, ale w tym roku jedna jest. Jutro umrze. Po drugiej stronie stołu siedzą Ingrid z Larsem i czytają świąteczne pisemka. Również Barbro ma pisemko, są tam przecież obrazki. Maria zabiera

się

do

obiadu.

Jedzą,

piją

kawę.

Barbro

prosi

Larsa,

żeby

napisał do rodziny na wyspach Buøya i  Gjesværet kartki świąteczne, które

może

zawieźć

kuter

z 

mleczarni.

Oniemiała

z 

podziwu,

obserwuje rękę i pismo syna. Kiedy dzieci idą spać, Hans nalewa wódki do trzech kieliszków, częstuje Marię i  Barbro, a  te sto dwadzieścia dwie korony przesuwa z  powrotem po stole, żeby tej zimy kobiety nie musiały kupować na kredyt, kiedy on będzie na Lofotach. Maria mówi, że to niepotrzebne. Hans się upiera, że owszem, potrzebne. Ona stwierdza, że to właściwie nie jego pieniądze, Hans się złości, wstaje i idzie spać. Pieniądze ciągle leżą na stole. Maria też idzie się położyć. Barbro słyszy głosy z  Sali Południowej.

W  końcu

zapada

cisza.

Barbro

wypija

swój

kieliszek,

potem kieliszek Marii, dokłada do pieca i  zabiera pieniądze do swojej izdebki. Barbro też ma kufer.

39

Po

przygotowaniach

do

konfirmacji

na

plebanii

wyspa

wydaje

się

Ingrid nudna. Nie pomaga fakt, że stoi tu latarnia, która w  ciemności pokazuje drogę obcym statkom. Nie chodzi o  to, że Ingrid chciałaby stąd odejść — tęskni raczej za inną Barrøy albo chciałaby zabrać wyspę ze sobą w  świat i  napełnić ją wszystkim, czego jej brakuje, a  nie jest tego wcale mało. Ingrid coś tak rozsadza od środka, że przynoszenie torfu,

oporządzanie

zwierząt

w  oborze,

chodzenie

do

piwniczki

po

ziemniaki, wyciąganie sieci z  Barbro i  patroszenie ryb wydaje jej się męką, kobiety nie zajmują się takimi rzeczami, kobiety stoją przed lustrem, śpiewają w chórze, czekają na list, który w końcu przychodzi, śmieją

się

z  koleżankami

i  spacerują

gromadką

w  identycznych

ubraniach po drodze, podczas gdy niebo jest lazurowobłękitne, a morza nie słychać nawet z daleka. O dziwo, przez następne zimy na Barrøy dzieje się jeszcze mniej. Noce są tak bezsenne, że Ingrid zaczyna się zastanawiać, czy nie jest chora, i leży w łóżku, dopóki matka jej z niego nie wygania, nie ma tu kogo kochać, Barrøy staje się obca ze swoimi monotonnymi odgłosami wody i  wiatru, na które Ingrid wcześniej nie zwracała uwagi, a  teraz doprowadzają ją do szaleństwa, podobnie jak krzyki mew, ostrygojady, edredony i  te idiotyczne kormorany, stojące niczym zwęgleni mnisi na szkierze i obracające się tak jak wieje wiatr; Ingrid musi iść na służbę, naprawdę musi. Ale świat jej nie chce.

Świat nagle ma nadmiar takich jak Ingrid. Maria szuka i rozpytuje, za wiedzą i  bez wiedzy córki, ale jest, jak jest, a  ojciec mówi w  końcu, że Ingrid może popłynąć na Lofoty jako kucharka. Ale na to Maria się nie zgadza, sama była kucharką na Lofotach, właśnie tam poznała Hansa, i  to wystarczy. Atmosfera staje się wyjątkowo napięta, kiedy Lars wraca do domu i  chce, żeby Ingrid wypłynęła z  nim na morze, a  ona jest już na to za bardzo kobietą. Wypływa z  nim i  tak, stara się utrzymywać łódź w  miejscu, podczas gdy Lars wyciąga sieci, nacina ryby, żeby się wykrwawiły, i szaleje w tym piekle, do którego należy. Któregoś

dnia

Maria

wreszcie

pokazuje

córce

list.

Jest

w  nim

informacja, że Ingrid znalazła miejsce, to dom Oskara Tommesena, syna właściciela składu, i jego młodej żony Zezenie, pochodzącej gdzieś z  południa kraju, mają dwoje dzieci, którymi trzeba się opiekować, i nowo wybudowany dom powyżej składu. — Powinnaś była wyjść z domu już kilka lat temu. Ingrid kiwa głową. — Za to teraz będzie ci łatwiej — mówi Maria, jakby wiedziała, że wszystkie początek

drogi

prowadzą

tęsknoty.

Ale

z  powrotem.

kuter

A  może

z  mleczarni

stał

to

zazdrość.

się

ich

Albo

zegarem,

przyniósł im tę samą rachubę czasu co na stałym lądzie.

*

Pani Tommesen z  dziećmi już czeka, kiedy Ingrid wysiada na brzeg przy składzie rybackim. Witają się, Zezenie jest miła, chłodna i  mówi dialektem. Ingrid niesie swoją walizeczkę pod górę, oddalając się od morza

i  przenikliwych

dźwięków,

wchodzi

w  ciszę.

Nowy

dom

ma

kalenice zakończone smoczymi głowami, kurka na dachu, a otaczają go wysokie,

rozkołysane

drzewa,

które

szeleszczą

bryzie, lecz również ten szelest jest formą ciszy.

liśćmi

na

wieczornej

Wchodzą zaczynała

do

środka,

szkołę,

ale

Ingrid

Zezenie

czuje

się

dyskretnie

głupio, nie

jak

wtedy,

zwraca

na

to

gdy

uwagi

i  pokazuje Ingrid jej pokój, a  robi to tak, jakby stworzyła go własnymi rękami. Ingrid, zajęta podziwianiem szuflad i  szaf, nie zauważa, że pani przechodzi blisko niej, cały czas węsząc, jakby chciała sprawdzić, czy Ingrid śmierdzi, dociera to jednak do niej, kiedy Zezenie chwyta ją za ręce, aby jeszcze raz ją powitać, i wtedy sprawdza jej paznokcie. Ale Ingrid wyszorowała paznokcie pod nadzorem Marii, stoi więc spokojnie w  trakcie tej inspekcji i  kiedy schodzą do kuchni na kolejne nauki, myśli sobie, że zdała ten egzamin i  że dalej też tak będzie; w  piecu z  niebieskich

kafelków

z  miasta

Delft

w  Holandii

pali

się

mimo

wszystko tak samo jak w  żeliwnym piecu na Barrøy, tyle że ten nie grzeje równie mocno, za to dłużej trzyma ciepło, no a  koks wcale nie jest trudniejszy w użyciu niż torf, raczej łatwiejszy. „A

tu

są

pokoje”

—

mówi

Zezenie,

trzy

pokoje,

tworzące

coś

w rodzaju wejścia w głąb ku ośrodkowi największej prywatności, gdzie również stoi kaflowy piec, ale w nim Ingrid ma palić tylko raz dziennie, o  piątej, żeby się rozgrzał do siódmej, kiedy mąż wraca z  pracy, a  tam jest

zegar,

do

z  wahadłami,

którego rzymskimi

ma

się

cyframi

stosować,

otrzymany

i  mosiężnymi

w  spadku,

ciężarkami,

Ingrid

będzie musiała je naciągać raz na cztery dni. Oprócz tego nie ma w tym pokoju żadnych innych zajęć dla niej, a dzieciom nie wolno się tu bawić. Ingrid zastanawia się, dlaczego kiedykolwiek się bała, i  myśli, że pewnie to ona zbyt długo wahała się na wyspie, a nie że świat jej nie chciał, być może popełniła błąd, ale nie zamierza go powtarzać, bo podejrzenie,

że

mogła

przychodzi jej do głowy.

ją

zatrzymywać

samotność

matki,

nawet

nie

40

Po

szczęśliwym

okresie

przygotowań

do

konfirmacji

na

plebanii

przejście do życia u syna właściciela składu i  jego żony nie było aż tak oszałamiające. Okazało się natomiast skomplikowane. Dzieci nie były takie

jak

dzieci

pastora.

Starsze,

chłopiec

o  imieniu

Felix,

miało

siedem lat i z jakiegoś powodu nie chodziło do szkoły. Felix darł się jak zwierzę, kiedy nie udawało mu się postawić na swoim, a  wtedy matka uciekała z pokoju i uspokojenie syna pozostawiała Ingrid. Drugim

dzieckiem

była

trzyletnia

dziewczynka,

Suzanne.

Przeważnie leżała w  kołysce, tak wielkiej, że zmieściłby się w  niej mężczyzna, poza tym siedziała na kolanach u matki lub Ingrid, niczym się

nie

interesując,

albo

też

wożono

ją

w  niedużym,

ozdobionym

kwiatkami drewnianym wózku, w którym Ingrid zabierała ją także na dwór, gdy wysyłano ją po zakupy albo do składu po ryby. Ingrid

lubiła

te

wyprawy

do

sklepu,

stanowiące

jej

codzienne

zadanie, dziecko w  wózku dodawało jej lat, czyniło z  niej istotę, na której

ciąży

odpowiedzialność.

Zwracała

uwagę

na

swój

strój

i  rozmawiała z  ludźmi, gdy ktoś się do niej odezwał, a  ponieważ się uśmiechała,

gawędzili

dalej.

Ingrid

była

pogodną,

miłą

w  obejściu

młodą dziewczyną z wysp — o dziwo. No ale było to ospałe dziecko, które ciągle robiło w  pieluchy i  nie potrafiło

nawet

usiąść

wyprostowane

na

podłodze,

nie

mówiąc

już

o  postawieniu choćby jednego kroku. Ingrid uważała, że dziewczynka może być chora. Zezenie nie chciała jednak o tym słyszeć. Suzanne jest

po prostu niesłychanie delikatna. Brzmiało to niemal nabożnie, jakby Zezenie mówiła o porcelanie. Z panią też było coś dziwnego, chyba że takie zachowanie należało uznać za normalne dla ludzi jej stanu. Potrafiła siedzieć z  robótką i nagle poderwać się z krótkim okrzykiem, wybiec i zniknąć w składzie rybackim, gdzie rządził jej mąż Oskar, od czasu gdy jego ojciec zaczął słabować; wracała stamtąd albo z uśmiechem na ustach, albo we łzach, z  rozczochranymi włosami, a  czasami w  obu tych nastrojach naraz. Wówczas nie posiadała się ze zdziwienia, że Ingrid nakarmiła Felixa, co

ta

z  kolei

uważała

za

konieczne,

bo

musiała

jakoś

uciszyć

jego

krzyki, ale głównie dlatego, że zegary wybiły już właściwą godzinę. Matka ostrożnie głaskała go po głowie, jakby się bała, że się sparzy, i  szła

na

piętro,

przewietrzyć

—

kładła

Ingrid

się,

nigdy

uprzednio dotąd

nawet

otworzywszy nie

okno,

słyszała,

żeby

żeby ktoś

wietrzył pomieszczenie, w  którym nie było swądu — i  pokazywała się znów dopiero po zapadnięciu ciemności, kiedy Ingrid już dawno dała dzieciom kolację, a  pan domu wrócił i  usiadł w  ostatnim pokoju, żeby zapalić fajkę. Z

kuchni

Ingrid

słyszała,

jak

małżonkowie

śmieją

się

i  kłócą,

krzyczą na siebie, a  potem znów się śmieją, przy czym tempo tych zmian było tak gwałtowne, że już po tygodniu sama zaczęła wcześnie chodzić spać, bo przy stole rozgrywała się ciągle ta sama męcząca forma współżycia dwojga ludzi. Ingrid uważała, że nie potrafi właściwie odpowiadać na zadawane przez nich pytania, nie rozumiała też, z czego się śmieją.

*

Syn właściciela składu bywał uprzejmy i  daleki, trudny do określenia i  wesoły.

Zbierał

znaczki

pocztowe

w  wielkim

klaserze

i  ryciny

przedstawiające Napoleona oraz duńskich i  szwedzkich królów, którzy rządzili

w 

Norwegii,

a  zadaniem

Ingrid

rozkładał

było

ich

je

na

wielkim

sprzątnięcie,

ale

stole

musiała

w 

je

salonie,

ułożyć

we

właściwej kolejności. Miał również osobliwy sposób patrzenia na nią i  puszczania do niej oczka, kiedy Zezenie tego nie widziała. No i  nie potrafił obrać ryby, kładł sobie po prostu na talerzu duży kawał dorsza, nadziewał na widelec i wkładał do ust mięso ze skórą i z ośćmi, dopiero po chwili wyjmował spomiędzy warg wszystko to, co nie powinno trafić do żołądka; było to wyjątkowo kłopotliwe, zwłaszcza gdy jednocześnie chciał coś powiedzieć. Poza tym nosił okulary, stale zaparowane. Ingrid raz spytała, czy ma je wyczyścić. Spojrzał wtedy na nią tak dziwnie, że nie dotarło do niej, co odpowiedział. Pomyślała, że ten człowiek coś w sobie nosi, jakąś słabość, tkwiącą również w  jego synu, z  którym nigdy nie rozmawiał, gdyż w tym domu rodzice i dzieci żyli w osobnych światach. Wszystko to przynosiło jedno drobne rozczarowanie po drugim, i  to w  bogatym domu, gdzie każda rzecz powinna spełniać oczekiwania Ingrid. Nie

miała

trzymali

też

zbyt

zwierząt,

a 

dużo co

do

roboty,

tydzień

Tommesenowie

przychodziła

nawet

starsza

nie

kobieta

z  niewielkiej zagrody w  parowie za kościołem i  sprzątała wszystkich dziewięć

pokoi

—

z  wyjątkiem

pokoju

Ingrid,

o  który

ta

musiała

zadbać sama — a  także kuchnię, używając do tego szarego mydła. Przychodziła i  odchodziła po ciemku, często nie dostając zapłaty, jak zauważyła Ingrid. Zezenie stawała przed nią nawet bez zbolałej miny i  oświadczała, że dziś nie mają pieniędzy, Ingeborg może chyba na razie robić zakupy na kredyt? Staruszka pachnąca,

nigdy

czyżby

nie

protestowała,

smalcem?

Ale

milcząca,

przepędzała

zgarbiona,

dzieci,

choć

dziwnie

wcale

nie

przeszkadzały, bo o  to dbała Ingrid, dbała zresztą o  większość rzeczy,

uczyniła

ten

zwyczajami, miała

dom

swoim

zaczęła

uznać

ich

sposób

własnym,

bronić

jedzenia

włącznie

z 

nawet

przed

sobą

ryby

przez

pana

jego

dziwnymi

i  wkrótce domu

pewnie

za

rzecz

najzupełniej normalną.

*

Pobyła tam jednak zaledwie niespełna trzy miesiące, kiedy ze składu nadeszła wieść, że Oskar Tommesen popłynął parowcem do miasta, tak jak planował, ale stamtąd nie wrócił. Mogło oczywiście być wiele powodów, lecz żaden wiarygodny, więc Zezenie przez resztę wieczoru krążyła po domu, splatając i rozplatając palce, nie będąc w stanie odpowiedzieć na pytania, które — jak Ingrid zrozumiała — służąca od czasu do czasu powinna zadawać. Mąż

nie

a  wtedy

pojawił

matka

zaniedbany

duch,

się

następnego

przestała liczyła

dnia

interesować

meble

i  inne

ani

się

jeszcze

dziećmi,

przedmioty,

następnego, chodziła

jak

notowała

coś

w  zeszycie ze sztywnymi okładkami, a  potem zaczęła sortować rzeczy i  pakować

je

do

wielkich

waliz.

Dźwięki

i  światło

otaczały

ją

nieprzerwanie przez trzy dni i dwie noce. Potem zniknęła również ona, bez jednego słowa, po prostu pewnego ranka jej nie było, kiedy Ingrid wstała i  zeszła na dół, by napalić w  piecu i  ugotować kawę, panowała kompletna

cisza

i  ciemność,

takiej

ciszy

nigdy

wcześniej

tu

nie

słyszała. Kiedy wybiły zegary, Ingrid obudziła dzieci, dała im jeść i  zaczęła czekać. Nic się nie działo. Poszła na górę i  zapukała do małżeńskiej sypialni, zaścielone

ale

nie

łóżko

było i 

odpowiedzi.

pusty

pokój.

Zajrzała

do

Ingeborg

środka,

zobaczyła

przyszła

sprzątać,

najwyraźniej pojęła, co się dzieje, bo mruknęła: „No tak, a  więc stało

się, to bankructwo, na które wszyscy czekali, może i  nie było zapisane w gwiazdach, ale w każdym razie między wierszami w gazecie”. Ingrid nie miała pojęcia, co to jest bankructwo. Nie czytała też gazety, która przychodziła trzy razy w  tygodniu. A  kiedy staruszka bąknęła

coś

o  tym,

że

młodzi

Tommesenowie

z  całą

pewnością

popłynęli do Ameryki, Ingrid aż zakręciło się w głowie. Ingeborg

nawet

się

nie

rozebrała,

ale

usiadła

w  wielkiej

pustej

kuchni, po raz pierwszy tutaj napiła się kawy z  filiżanki ze złotym rąbkiem i  stwierdziła, że w  tym domu działo się źle, już odkąd stary zachorował. Ingrid poczuła zaskakującą ulgę, że cała ta sytuacja przynajmniej nie ma związku z  nią. Choć przecież miała związek. To Ingrid została z  dwojgiem cudzych dzieci. Tego dnia nie było żadnego mycia podłogi. Ingeborg dopiła kawę i oświadczyła, że pewnie więcej tu nie wróci. — Ale co ja pocznę? — zawołała Ingrid. — No właśnie, co my poczniemy? — powiedziała staruszka i wyszła. Ingrid żałowała, że nie wybuchnęła płaczem wcześniej, bo teraz, kiedy nikt jej nie widział, było już za późno.

41

Ze

swojego

wyglądała

okna

na

Ingrid

miała

ciemniejszą

od

widok

innych,

na

może

morze

i  wyspy.

dlatego

że

było

Barrøy na

niej

więcej trawy niż skał. Ingrid patrzyła na nią co wieczór, mówiła jej „dobranoc” i  widziała ją znowu rano, czasami wyraźnie, kiedy indziej jak

unoszący

się

w  powietrzu

cień,

a  teraz,

jesienią,

było

ciemno

i niczego już nie widziała. Wstała,

przygotowała

jedzenie,

pogasiła

lampy,

pobawiła

się

z  dziećmi, zapaliła lampy, pobawiła się z  dziećmi, była kolej Felixa na kąpiel, kolacja, Suzanne do łóżka, potem Felix, który ani razu nie spytał o  matkę, tylko chodził po domu i  walił w  meble kijem; Ingrid w końcu mu go odebrała, co wywołało kolejną porcję wrzasków. Następnej

nocy

w  ogóle

nie

spała.

Ale

znów

wstała

o  szóstej,

przyszykowała śniadanie dla trzech osób, zjadła je sama, zaczekała przy

dwóch

zbudzić

pustych

dzieci,

talerzach

nakarmiła

je,

na

wybicie

ubrała

zegarów,

i  wyruszyła

wtedy

poszła

w  deszczu

na

wędrówkę po wiosce, powinna chyba wejść do kogoś i  spytać, co ma robić. Ale kogo? Doszła do plebanii, tam jednak w  żadnym pokoju się nie świeciło. Wróciła do domu, pobawiła się z dziećmi, zjadła i pozmywała. Zapaliła lampy i naciągnęła zegary. Dziś na szczęście nie było żadnej kąpieli. Tym razem zasnęła jak kamień. Ale obudziła ją cisza. I  własny płacz. Otworzyła okno, usłyszała morze

i  znów

zasnęła,

wstała,

zeszła

na

dół,

nakryła

dla

trojga

dorosłych i  dwójki dzieci, była tą jedną dorosłą osobą, zaczekała, aż okna wypełnią się światłem, zbudziła dzieci i  zmusiła Felixa, żeby się ubrał,

uderzyła

Felix,

mażąc

go,

się,

kiedy

zaczął

przyszedł

za

krzyczeć.

nimi

na

Zniosła

wpół

na

ubrany.

dół

Suzanne,

Pomogła

mu

włożyć resztę rzeczy i  oświadczyła, że to wstyd, aby siedmiolatek nie potrafił sam się ubrać. Wybiegł z  domu tylko w  skarpetkach, skoczyła za nim, zaciągnęła go z powrotem i zmusiła, żeby usiadł przy stole. Po śniadaniu pomogła mu włożyć zewnętrzne okrycie, ubrała Suzanne i  z obojgiem dzieci zeszła na keję, żeby czekać na parowiec. Przypłynął w lekko padającym śniegu, wyładował towary, zabrał na pokład mleko oraz ryby i zaraz odpłynął. Co miały oznaczać te spojrzenia spod oka? I znów wędrówka po wsi, na wypadek gdyby ktoś ich dostrzegł. Ale nikt się nie zatrzymał, nie spytał o nic i nie uznał jej za miłą, kiedy tak ciągnęła za sobą dwoje dzieci bogaczy. Wróciła do domu, pozapalała lampy, przyszykowała jedzenie i wykąpała Suzanne, a potem siedziała i mówiła do siebie, aż zasnęła. Suzanne też nie wspomniała matki. Parowiec przypłynął również następnego dnia. I odpłynął. Ingrid chodziła z dziećmi po wsi. Nikt nie zwracał na nią uwagi. Margot ze sklepu powiedziała, że rodzice oczywiście wrócą, lecz dodała też, że Ingrid raczej nie powinna brać wszystkich tych towarów, które położyła na ladzie, no bo kto za nie zapłaci? Ingrid patrzyła na nią pustym wzrokiem. Mówiło się o nowych właścicielach składu, ale… Kolejna noc bez snu. A  następnego dnia rano nie zjawili się ani nowi, ani starzy właściciele. Ingrid spakowała swoją walizeczkę i znów stanęła na kei z  dwojgiem dzieci, obserwując, jak parowiec przypływa i odpływa.

Ale przypłynął też kuter z  mleczarni i  załadował puste bańki na mleko, przebudowany rybacki kuter Paulusa, kolegi ojca z dzieciństwa. Ingrid zeszła po trapie z  Suzanne na ręku, drugą ręką prowadząc Felixa, i  oświadczyła, że chce popłynąć. Paulus przez okno sterówki odparł, że nie ma mowy. Ingrid wróciła na ląd po walizkę i  wózek, na kutrze wsadziła do niego Suzanne, okryła ją kocami, a  sama usiadła na pokładzie, przytrzymując wózek między kolanami. Felix przycupnął obok niej. Paulus wyszedł ze sterówki i  powtórzył, że nie może ich zabrać, musiałby mieć pozwolenie od rodziców, a  poza tym pogoda jest niepewna, nie wiadomo, czy w  ogóle będzie mógł przybić do Barrøy. Ingrid

nie

milczał.

odpowiedziała.

Siedząc

nieruchomo,

tylko

płakała.

Felix

42

Przyjęły ich Barbro i  Maria, stały z  dwiema bańkami mleka wśród porywów wichru na nowej kei na Barrøy i  zdumione wpatrywały się w  pokład,

na

i 

Dzieci

obolała.

którym

Ingrid

chorowały

budziła na

się

chorobę

teraz

ze

morską

snu, i 

zdrętwiała

wymiotowały.

Z  trudem udało się wysadzić je na ląd, Paulus, przeklinając, brał je pojedynczo, również wózek, tutaj do niczego nieprzydatny, ale kobiety mogły przynajmniej ponieść go z  Suzanne w  środku między sobą jak nosze. Felix poczuł się lepiej i  szedł o  własnych siłach. Ale teraz trzymał Ingrid za rękę. Kiedy wreszcie znaleźli się w  cieple, Ingrid musiała opowiedzieć swoją historię cztery albo i  pięć razy, aż w  końcu zasnęła na ławie w  kuchni. którego

Nie

nikt

wiedziała

nie

potrafi

już,

co

nazwać

mówi,

a  przepełniało

słowami;

mimo

ją

odcięcia

uczucie,

od

świata

przez morze i obecności dwójki obcych dzieci, których nie znosiła, czuła ulgę, że z powrotem jest w domu.

*

Dwa

dni

później

Maria

wybrała

się

do

wioski,

podejmując

próbę

wyjaśnienia tej zagadki, ale nic nie wskórała, dziadek dzieci nie był w  stanie

powiedzieć

nic

a Margot ze sklepu…? Minął kolejny tydzień.

składnego,

pastorowa

jeszcze

nie

wróciła,

Tydzień ze złą pogodą i  z dwoma dniami bez kutra z  mleczarni. Maria

jeszcze

raz

popłynęła

do

wioski,

z  takim

samym

nędznym

rezultatem. W tym czasie Suzanne spała z  Ingrid, a  Felix sam w  podwójnym łóżku

w  Sali

Północnej.

Przestał

już

krzyczeć.

Spróbował

raz,

ale

Barbro go uciszyła i zmusiła, żeby poszedł z nią do obory i nauczył się doić, bo jej syn to umiał, chociaż był mężczyzną. Felix płakał, ale doił, i nigdy nie mówił, że za kimś tęskni. Domagał się zabawek i dostał do zabawy

narzędzia.

W  końcu

przestał

płakać.

Dali

mu

ubrania,

z  których wyrósł Lars. Po trzech dniach Felix wypłynął z  Ingrid na morze

łowić

na

krótką

linę,

chociaż

nie

umiał

ani

wiosłować,

ani

sprawiać ryb. Chłopak, który wychował się w składzie rybackim? Ale Ingrid była cierpliwa, a  poza tym znowu w  domu, na własnych wodach.

Felix

jej

słuchał,

niezdarnie

naśladował

i  wypłynął

z  nią

również dzień później. Przynosił drewno i  torf, gdy go o  to prosiły, i  razem z  Barbro kręcił korbą wirówki do mleka, a  w domu Suzanne pełzała po podłodze w  kuchni, gaworzyła i  najwyraźniej miała plany, żeby już za chwilę stanąć na własnych nogach. Ćwiczyły ją w używaniu krzesła z nocnikiem Larsa. Maria, siedząc, trzymała małą między kolanami, kiedy ją puściła, dziewczynka upadła. Barbro zrobiła to samo. Suzanne upadała i  pełzała, i  znów upadała, a  jeszcze tego samego wieczoru Felix wdrapał się na kolana Barbro i  nie dał się zdjąć. Siedziała z  nim tak, dopóki nie zasnął, dopiero wtedy wspólnie zaniosły go do łóżka. A Ingrid poczuła moc, którą potrafi zrozumieć tylko ptak siedzący na wzgórzu z  rozłożonymi skrzydłami i  pozwalający, żeby wiatr zrobił za niego resztę.

*

Dzieci przebywały na Barrøy już od dziesięciu dni, kiedy ze szkoły w  Havstein

wrócił

Lars.

Wiosłował

sam.

Po

drodze

nałowił

ryb,

przycumował do drabinki pod żurawiem na nowej kei, podniósł głowę i zobaczył obcą twarz. — Kto ty jesteś? — Jestem Felix — odparł Felix. Lars wdrapał się na górę, wciągnął ryby na keję i oprawił przy stole, którego do tego używali, a Felix stał i się przyglądał. Większość ryb po wypatroszeniu Lars rozciął i zasypał solą w skrzynce, resztę pokroił do zjedzenia na świeżo, kawałki wrzucił do wiadra i  zaniósł do domu razem ze szkolnym workiem. Felix deptał mu po piętach. Kiedy weszli do kuchni, Lars jeszcze raz spytał, kim jest chłopiec. Matka udzieliła mu takiej samej odpowiedzi: to Felix. To samo powiedziała Ingrid, która

siedziała

pod

oknem

i  robiła

na

drutach.

Na

podłodze

mała

dziewczynka gryzła trzonek osęki. — A ty kto jesteś? — spytał Lars. — Suzanne — wyjaśniła Ingrid. Lars

postawił

wiadro

z  rybami

na

blacie

przy

kubłach

z  wodą,

chociaż wiedział, że matce się to nie spodoba. Zaraz też zaczęła go łajać.

Zachichotał.

Spytała,

czy

dobrze

mu

się

wiosłowało.

Odpowiedział, że tak. — No, pogoda nie jest zła — stwierdziła Barbro i  wzięła się do ponownego

mycia

ryb,

co

wcale

nie

było

konieczne,

bo

Lars

już

to

zrobił. Przyglądał się jej i dalej się śmiał. — Z czego się śmiejesz? — spytała Barbro. — Z ciebie — odparł, wyszedł na ganek, włożył kurtkę i buty. Kiedy wrócił do kuchni, Felix stał na środku i  bacznie go obserwował. Lars usiadł przy stole. Felix stanął przed nim. — Musisz teraz iść po kartofle — powiedziała Barbro.

Felix drgnął i  wyszedł, wrócił z  wiadrem, podał je Barbro. Zajrzała do środka z taką miną, jakby zamierzała coś powiedzieć. — O co chodzi, mamo? — spytał Lars. — Za mało ziemniaków? — Nie, nie. — No to o co chodzi? — O nic, czego się czepiasz? — Przecież widzę. — A co takiego widzisz? Lars nie odpowiedział. Przeniósł wzrok na Ingrid i  zaczekał, aż spyta, czy widział w  Havstein Nelly. Lars zastanowił się i  odparł, że tak. Ingrid, dalej robiąc na drutach, spytała, jak się Nelly miewa. Lars wzruszył ramionami i patrząc na robótkę, zapytał, co to będzie. Ingrid pokazała mu rękaw swetra. Wyciągnął rękę przez stół i pomacał. — Dla kogo? — Dla mnie. Ingrid włożyła ramię w  rękaw i  podsunęła Larsowi. Zacisnęła dłoń, a  potem

rozpostarła

mierzeniu

sukienek.

palce

niczym

Rękaw

miał

płatki

kwiatu,

ściągacz

u

jak

Zezenie

nadgarstka

przy

i  wzorek

w  gwiazdki wokół ramienia, większość włóczki była niebieska, ta na gwiazdki biała. Ingrid sama ją ufarbowała. Lars pokiwał głową. Ingrid wróciła

do

dziergania.

Z  obory

przyszła

Maria

i  zobaczyła

Larsa,

odstawiła kankę ze śmietaną i  poszła do spiżarni po cedzak, znów spojrzała na chłopca i powiedziała: — Musisz popłynąć krypą naokoło, szykuje się niepogoda. — Po jedzeniu — odparł Lars. — Już — oświadczyła Maria, wychodząc. Lars spojrzał na Felixa, który ciągle się na niego gapił. — Płyniesz ze mną? — Tak.

43

Dzień przed powrotem Larsa do szkoły kuter z  mleczarni nie mógł przybić do Barrøy. Przypłynął dopiero dwa dni później. Lars ciągle był z nimi, uwięziony przez pogodę. Hans Barrøy zszedł na ląd na własnej wyspie, wrócił z  budowy ponad miesiąc wcześniej. Górną połowę ciała miał owiniętą czarnym wężem jak bandoletem, a  razem z  jego workiem opuszczono na ląd drewnianą skrzynię. Nikt nie mógł pojąć, dlaczego wraca już teraz. Ale się cieszyli. To była ulga z powrotu mężczyzny żywego do domu, nawet jeśli nikt się go nie spodziewał. W kraju i na świecie panuje kryzys, bankructwa i  liche budżety, ludzie muszą porzucać swoje gospodarstwa, inni tracą pracę, a  grupę wysadzającą skały, której szefował, rozpuszczono do domów z  tak marną pensją, że już ją wydał na takie oto sprawunki: wąż do ropy, ale nowy i  czysty, mógł więc równie dobrze służyć do transportu wody jak ropy, do tego jeszcze pompa, filtr i miedziane rury. Miał je w skrzyni razem z gwintownicą, więc wreszcie będą mogli mieć wodę w  kuchni, powinno się to było zrobić już dawno temu, a  teraz trzeba się pospieszyć, zanim mróz zetnie ziemię. — No a  ty kto jesteś? — spytał, kiedy pojawił się Felix i  chwycił Barbro za rękę, podobny do Larsa, czego wcześniej jakoś nie zauważyli. Był właściwie jego kopią, a poza tym nosił jego ubranie. Obok niego stał prawdziwy Lars, dwunastoletni mężczyzna, który spojrzał

teraz

na

matkę

i  zapytał,

czy

mógłby

zostać,

bo

nie

chce

wracać na Havstein. Zerknęła na Paulusa, który na pokładzie ujmował

się pod boki i  zastanawiał, co z  tego wyniknie, on w  każdym razie chciał wkrótce odzyskać swoje cumy. Zanim Barbro zdążyła odpowiedzieć, Lars rzucił swój worek na keję i puścił się biegiem na południe wyspy. Obserwowali go, Hans w końcu się roześmiał i powiedział do Paulusa: — Możesz odpływać. Puścił cumy. Paulus ściągnął je do łodzi i  kręcąc głową, zniknął w  sterówce, a  oni poszli do domu ze skrzynią, z  workiem, wężem do ropy i  dwiema pustymi bańkami na mleko, rzeczywiście to połączenie z resztą świata działało naprawdę jak zegarek, jak werk, choć może nie najlepiej naoliwiony.

*

Następnego dnia rano Hans wysłał dzieci do zbierania mchu do koszy na torf. Wybił dziurę w  fundamencie pod spiżarnią, a  potem przez kolejne dni obaj z Larsem leżeli na plecach pod domem i zbijali wąską, za to długą na dziesięć metrów drewnianą skrzynkę doczepioną do desek

podłogi.

Felix

i  Ingrid

stali

na

zewnątrz

i  podtykali

im

materiały, o  które wołali, bo studnia znajdowała się po południowej stronie, a  kuchnia po północnej. Później wybili dziurę w  murze studni i  zamontowali filtr, dobry metr pod lustrem wody, wsunęli wąż do skrzynki,

wywiercili

dziurę

w  podłodze

i  wyciągnęli

koniec

węża

w  kuchni, był zaledwie o  pół metra za długi. Zamontowali pompę nad zlewem i podłączyli rury. Ale

mech,

który

miał

stanowić

izolację

wokół

węża

w  skrzynce,

jeszcze nie wysechł, leżał rozsypany na strychu stodoły. Szczęśliwie nadal nie było mrozu. Nie wiedzieli, jak bardzo muszą się spieszyć.

Musieli. Hans zaczął suszyć mech w  kuchni, w  ośmiu skrzynkach na ryby, które powiesił pod sufitem nad piecem. W  domu zapachniało latem, sianokosami, zwłaszcza u Felixa i  Larsa, którzy spali teraz razem w Sali Północnej, również tam była klapa w podłodze.

*

Hans popłynął færingiem do składu i podjął próbę rozmowy z dawnym właścicielem;

stary

Tommesen

leżał

w  domu

u

pewnego

starszego

małżeństwa zajmującego się nim w  zamian za zapłatę, której już nie otrzymywało,

i  mamrotał,

że

jego

syna

spotkała

tragedia.

Słyszał

o dzieciach, owszem, ale z płaczem powiedział: — Niech zostaną tam, gdzie są. — To znaczy gdzie? — spytał Hans. — Na Barrøy? Stary odwrócił głowę do ściany. Hans

znał

tego

człowieka

przez

całe

swoje

życie,

tego

księcia

i  wielmożę z  wybrzeża, przeklinał go po wielokroć, człowieka żyjącego z  pracy

innych,

ale

widok

leżącego

tutaj,

kończącego

życie

z  tak

marnym rezultatem, nic mu nie dał. Poszedł do pastora, który wrócił, spędziwszy jesień w  sąsiedniej parafii. Również Johannes Malmberget słyszał o  dzieciach i  męce Ingrid, ale

tłumaczył

mieszkańców

wioski

tym,

że

mają

takie

samo

nastawienie do bogaczy jak wszyscy inni, bo życie to piekło. Ściszając głos, dodał, że wiele poza tym wskazuje, iż młody Tommesen odebrał sobie życie, a  żona trafiła do zakładu dla obłąkanych w  Bodø, ale nie wolno śmiać się z  cudzego nieszczęścia, zamierzał o  tym wspomnieć w  niedzielnym

kazaniu,

kieliszek? Owszem, nie odmówił.

właśnie

je

pisze,

czy

Hans

ma

ochotę

na

Dostał trzy. Siedzieli, dochodząc jedynie do wniosku, że zobaczy się, co będzie. Może Zezenie ma jakichś krewnych, może się zgłoszą, w  co pastor

raczej

wątpił,

chociaż

Hans

nie

bardzo

zrozumiał

dlaczego.

Nagle wypalił: — A pastor nie może ich wziąć? — Kogo? — Tych dzieciaków. — Ja? — No, pastor. Johannes Malmberget spojrzał na własne kolana, powiódł wzrokiem wzdłuż ścian, po czym skierował go z  powrotem na Hansa Barrøya, zaraz znów opuścił, jakby prosząc o  wybaczenie, i  wymamrotał, że z  pomocą społeczną we wsi jest tak sobie, ledwie starcza dla ubogich, a te dzieci są bogate, czy raczej były, to właśnie z tym problemem jego spojrzenie

toczyło

milczącą

walkę.

Co

się

robi

z  bogatymi,

kiedy

zbiednieją? Odwrócona logika, historia puszczona wstecz — to równie bezsensowne jak woda płynąca pod górę. Zjawiła się Karen Louise, stanęła w  drzwiach z  taką miną, jakby chciała im coś zaproponować, ale zaraz wyszła, a  oni siedzieli jeszcze przez

jakiś

czas,

aż

w  końcu

Hans

Barrøy

wstał,

podziękował

za

gorzałkę i uścisnął pastorowi rękę. Pastor też mu dziękował. Hans poszedł do sklepu i zrobił zakupy, jak zwykle większe niż było go stać, ale jego nazwisko ciągle coś tu znaczyło, a  potem wypłynął na fiord w różowym świetle wieczoru, zwiastującym zmianę pogody, wiatr ze wschodu i mróz. Myślał o mchu w skrzynkach w kuchni i mamrotał pod nosem: — Matutinum, matutinum… To łacińskie słowo znaczy tyle co „rano, rano”, widział je w  książce z  kazaniami na budowie i  zostało w  nim na dobre, jako ozdoba, którą

przyjemnie wziąć do ust, a  rzadko czuł się tak uroczyście z  powodu powrotu do domu na własną wyspę, on, który znał wszelkie sztuczki pozwalające na tęsknotę za domem bez jednoczesnego pójścia na dno, a teraz zostało ostatecznie stwierdzone, tam, u pastora, że nawet kiedy wszystko się posypie, jego wyspa wytrzyma, wiedział to przecież, ale nigdy nie czuł z  tej przyczyny takiego wręcz religijnego uniesienia jak teraz, kiedy świat zadrżał w  posadach, a  jemu na barkach legł ciężar większy niż kiedykolwiek; myśląc o  tym, spuścił żagiel przed slipem, żeby færing mógł siłą rozpędu sunąć przez tych ostatnich kilka łokci i zaryć żelazem w drewno. Ale nie poszedł do domu. Wyładował zakupy, wciągnął łódź głębiej, przysiadł na progu, wyjął fajkę i zauważył, że nie jest w stanie rozgiąć palców prawej ręki, jakby ciągle północ,

trzymał na

w  nich

różowe

rumpel.

światło,

Siedział

które

tak

z  wolna

i  palił,

spoglądając

niebieszczało.

I  tak

na go

znaleźli, martwego. Był wtedy tak sztywny, że nawet gdy go położyli, dalej wyglądał, jakby siedział. Nie zdołali go wyprostować, a  że nie dało się na to patrzeć, przykryli go i  tylko Lars był w  stanie znów spuścić færing na wodę i popłynąć do składu, żeby dać znać.

44

To była najbardziej bezsensowna śmierć na całym długim wybrzeżu. Hans Martinsen Barrøy miał zaledwie pięćdziesiąt lat i  był silny jak niedźwiedź.

Pastor

Malmberget

przypłynął

z  ustami

pełnymi

słów

takich jak „nawiedzony” czy „cierpienie” i  kilku morskich wyrażeń, nigdy przecież nie zapominał, gdzie pełni służbę, i  jak zawsze czuł śmiertelny strach przed morzem. Czy jest coś bardziej przerażającego niż

fale,

mówił

sobie

w  myślach,

gdy

wycieńczony

przybył

wśród

śnieżycy i załzawionymi oczami zobaczył, że Maria z rękami złożonymi na podołku nie odzywa się ani słowem. Tak samo córka, Ingrid. No i co się stało ze spojrzeniem tego Larsa? Barbro

stała

dziewczynkę. wszelkie

Ich

decyzje

obrócona życie

tyłem

się

i  nie

zawaliło,

podejmować

sam,

patrząc

Johannes przewieźć

na

pastora,

Malmberget ciało

łajała musiał

i  zorganizować

pogrzeb. Kiedy

nadszedł

ten

dzień,

Adolf

z 

Malvika

i 

Thomas

ze

Stangholmen zatroszczyli się o przetransportowanie rodziny na główną wyspę, znów przy szalejącej niepogodzie, na najprostszy pogrzeb, jaki pastorowi zdarzyło się odprawiać, zanim w  końcu mógł uścisnąć ręce i  wymamrotać swoje rytualne formułki. Obiecał, że przypłynie do nich i  będzie ich regularnie odwiedzał, załatwi też sprawę z  dziećmi, ale w  odpowiedzi usłyszał od Marii jedyne słowa, jakie padły z  jej ust w ciągu tych dni: czy zamierza im zabrać również dzieci?

*

Dzień po pogrzebie Lars wstał i  napalił w  piecu, odciął skrzynki na ryby wiszące nad piecem, zbudził Ingrid i  kazał jej ugotować kawę dla Marii i Barbro. Nie chciała wstać. Lars oświadczył, że Ingrid nie ma wyboru. W jego oczach było coś dziwnego. Resztę dnia spędził z  Felixem na leżąco pod podłogą domu, upychał mech w  skrzynce na rury, potem ją zabił. Później zamurowali dziurę w  fundamencie.

Lars

przestał

chodzić

do

szkoły,

było

to

jasne

dla

każdego, kto miał oczy. Krypą zabrał na Moroszkową Wyspę trochę narzędzi

i  wbił

w  skałę

hak.

Towarzyszył

mu

Felix,

który

musiał

trzymać szmatkę wokół dłuta, żeby odłamki nie odskakiwały, kiedy Lars walił młotkiem; Felix spytał, co to będzie. Lars odparł, że jak poczeka, to zobaczy. Powiosłowali

z  powrotem

na

Barrøy,

poszli

do

nowej

przystani,

wzięli stamtąd pięć sieci, znów przeprawili się na Moroszkową Wyspę z  talią i  długą, mocną liną, przytwierdzili talię i  przewlekli przez nią linę, a jej koniec przewieźli z powrotem na Barrøy, gdzie również wbili hak. Potem za pomocą liny wciągnęli do morza pięć połączonych sieci, przegradzając pół przesmyku, ale zaraz wyprowadzili je jeszcze trochę dalej, tak żeby stały na środku. Barbro obserwowała ich z  domu, w  końcu przyszła i  spytała, co robią. Lars odparł, że teraz będą mogli łowić z  lądu, również przy niepogodzie, przez przesmyk przepływały dorsze i  czarniaki, flądry, a  latem przesmyk

trafiał między

się

i  łosoś.

Barrøy

Lars

a  Gęsią

zamierzał Wyspą

oraz

przegrodzić ten

między

również Barrøy

a  najbliższym z  Kormoranich Szkierów, potrzebował na to piętnastu sieci. Barbro kręciła głową. Lars wyjaśnił, że to Hans mówił o  zrobieniu czegoś takiego, kiedy zestarzeje się już tak, że nie da rady wsiąść do łodzi. Barbro wróciła do

domu

i  opowiedziała

zareagowała. i  sprawiały szykować

Obie

z  Ingrid

wrażenie,

jedzenie.

przytrzymywać Przewracała

Marii,

się

się,

że

krawędzi

zajmują

siedziały

jedna

Suzanne

podnosiła,

czym

się

z  robótkami

naśladuje

umiała

już

blatu.

łapała

drugą.

stać

Nikt

się

chłopcy.

blatu

z 

na

stole niej

zębami

nie

kolanach

Barbro

przy

się

Maria

zaczęła

i  zębami

nie

i  stała.

śmiał. Ingrid

płakała i robiła na drutach, dopóki nie przyszedł Lars i nie powiedział, że musi z  nim popłynąć na Gęsią Wyspę, bo cieśnina jest za szeroka, morze za bardzo wzburzone, a Felix za mały. Felix przybiegł za nim, krzycząc, że wcale nie jest za mały. Wypłynęli we troje, wbili hak w  północny czubek Gęsiej Wyspy i  po jednym na każdym z  Kormoranich Szkierów; w  tej ostatniej cieśninie ustawili trzy sieci. Był już wieczór. Poszli do nowej przystani, pokroili soloną rybę, z  piwniczki przynieśli kartofle i  wrócili do domu. Barbro oświadczyła, że to najwyższa pora na powrót. — Suzanne

umie

już

stać

—

powiedziała

i  wzięła

się

do

mycia

ziemniaków, a  oni przyglądali się małej. Lars zerknął na Marię, która zdawała się spać z otwartymi oczami. Stwierdził, że pierwszy raz mają na Barrøy dość krzeseł. — Wcale nie — zaprotestowała Maria. Były to jedyne słowa, jakie wymówiła tego dnia. Dzień później w ogóle się nie odezwała. Lars,

Ingrid

dorszami

i 

i  Felix

czarniakami,

wyciągnęli

sieci,

oporządzili

napełnili

ryby

na

trzy

skrzynki

przystani,

dorsze

powiązane po dwa powiesili na rusztowaniu do suszenia, czarniaki wyfiletowali i  zabrali do domu, to były duże sztuki. Barbro zmieliła mięso

na

pulpety,

usmażyła

je,

ugotowała

ziemniaki

i  marchew,

a Suzanne przewracała się dopiero po zrobieniu trzech kroków. Tak mijały dni. Maria wciąż milczała. Ingrid spała razem z  nią w  Sali Południowej, Felix z  Larsem w  Sali Północnej, Suzanne razem

z Barbro. Izdebka Ingrid stała pusta. Nikt tam nie mieszkał. Po dziesięciu dniach Lars spytał Marię, czy mają pieniądze. Trzeba było

zrobić

zakupy.

Maria

nie

odpowiedziała.

Ingrid

usłyszała

jego

pytanie i  zabrała go do Sali Południowej, pokazała, co mają w  bocznej przegrodzie

kufra

matki,

dodała,

że

przed

Bożym

Narodzeniem

przyjdzie jeszcze rozliczenie z mleczarni, ale nie będzie tego zbyt dużo. Lars stwierdził, że Ingrid musi popłynąć razem z nim do sklepu, zrobić zakupy przed świętami, powtórzył, że nie chce brać ze sobą Felixa. — Dlaczego nie? — Bo ma poranione ręce. — Ty też. Lars odparł, że jest do tego przyzwyczajony, a  Felix w  łodzi często się o coś uderza i ma rany na rękach, które nie chcą się goić z powodu soli i  mrozu. Ingrid obiecała, że je obejrzy. Zeszli do kuchni i  spytali Marię,

czego

cuchnąć.

potrzebują

Ingrid

ze

sklepu.

postanowiła,

że

Nie

zmusi

odpowiedziała. matkę,

żeby

się

Zaczęła

też

umyła,

ale

wiedziała, że raczej nie da rady. Spytała Barbro, czego potrzebują. Barbro wymieniła sporo produktów, marchew, cukier… Lars zapisał to na jakimś starym czwartku, który wyrwał z  kalendarza i  schował do kieszeni. Potem usłyszeli sygnał i poszli przyjąć kuter z mleczarni. Zamienili bańki. Ale na pokładzie stał jeszcze kufer, który Ingrid poznała

już

w  chwili,

kiedy

Paulus

założył

na

niego

pasy,

żeby

przestawić go na ląd. To był kufer ze ślubną wyprawą Zezenie. Ingrid odciągnęła Paulusa na bok. — Z mamą niedobrze — powiedziała. — A co jej jest? — Wydaje mi się, że to nerwy. Paulus zawiązał również drugą cumę i  pomógł im zanieść kufer do domu.

Postawił

go

na

ławie

w  kuchni

i  spróbował

porozmawiać

z  Marią, która ciągle się nie odzywała, jakby w  ogóle nie zauważała

jego

obecności.

wpatrywali

się

Stanął w  niego

więc

i  zaczął

się

przekrwionymi

rozglądać.

oczami,

na

Lars

i  Felix

twarzach

mieli

ślady soli, a  długie włosy mokre i  potargane. Paulus spytał, czy oni w  ogóle

śpią.

Lars

odparł,

że

tak,

trochę.

Suzanne

chwiała

się

na

nogach przy piecu, jedną ręką trzymała się spódnicy Barbro, drugą miała w  buzi. Barbro stała odwrócona tyłem, również ona zdawała się nie zauważać szypra z mleczarni, który przecież nigdy tu nie zachodził. Nagle jednak krzyknęła do ściany, że chłopcy w  ogóle nie śpią, tylko cały czas są na morzu, to straszne, źle się to skończy. Paulus poprosił, żeby Ingrid wróciła z  nim na kuter, bo ma dla niej coś jeszcze. Poszła z  nim, powiedział, że z  Marią to poważna sprawa, powiadomi kogo trzeba i ktoś przyjedzie im pomóc. Wszedł

na

pokład

i  przyniósł

list.

Uważnie

popatrzył

na

Ingrid

i spytał, czy ona też nie sypia. Ingrid spoglądała to na list, to na niego. Paulus w  końcu pokręcił głową, odwiązał cumy i  dodał, że Barbro ma rację, chłopców w  takim stanie, w  jakim są, trzeba trzymać z  dala od morza. Ingrid się z nim zgodziła. Paulus znów wsiadł na kuter i  wśród wichury zaczął wycofywać łódź.

*

W domu w  kuchni już otworzyli kufer. Był w  nim serwis z  napisem „Ćmielów”, owinięty tą gazetą, której Ingrid nie czytała, kiedy służyła u Tommesenów. Wyjmowali go po cząstce, rozpakowywali i  ustawiali na kuchennym stole, nie wyrzucając papieru. Dwanaście dużych płytkich talerzy ze złotym

rąbkiem

głębokich,

i  kwiatowym

dwanaście

wzorem,

mniejszych,

dwanaście

dwanaście

dużych

talerzyków

do

talerzy ciasta

i  dwanaście spodków, dwunastu nie było jedynie filiżanek — jednej brakowało, a jedna nie miała uszka. Były też dwie sosjerki i dwie wazy z  pokrywkami na ziemniaki, cztery duże półmiski, dwa okrągłe i  dwa owalne, dwa mleczniki różnej wielkości, cukierniczka z  przykrywką, dzbanek do kawy z  przykrywką i  pękata okrągła miska, nie wiadomo do

czego,

ale

tak

samo

ładna

jak

wszystko

pozostałe.

Barbro

powiedziała, że mogą nalewać do niej zupę owocową, a  więc traktować jako stację pośrednią między garnkiem a  talerzami. Na dnie kufra leżał woreczek z  zielonego aksamitu ze złotym sznureczkiem, a  w nim dwadzieścia

cztery

maleńkie

srebrne

łyżeczki,

całkiem

poczerniałe.

Barbro zrobiła miejsce w  spiżarni. Lars i  Felix zanieśli kufer do Sali Północnej. Ingrid ugotowała halibuta, dodając do wody kilka kropli octu i  dwa listki laurowe, tak jak się nauczyła od Zezenie. Jedli to z  kwaśną

śmietaną,

na

nowych

talerzach.

Suzanne

stłukła

jeden

talerz. Barbro poszła do spiżarki po nowy i  ostrzegła, że jeśli mała stłucze również ten, to czeka ją lanie. Po jedzeniu Ingrid opatrzyła rany

Felixowi

i  zapowiedziała,

że

przez

kilka

dni

będzie

trzymać ręce w suchości. Felix pytająco popatrzył na Larsa.

musiał

45

Przez trzy dni nie wypływali na morze, tylko łowili siecią z  brzegu, przygotowali i  powiesili do suszenia większość dorsza, resztę zasolili; wydoili i nakarmili zwierzęta, a w końcu wypuścili owce, żeby się pasły na dworze, dopóki nie przyjdzie zła pogoda i  nie zaczną się tłoczyć przed drzwiami obory, owce chciały wychodzić, kiedy były zamknięte, i wracać pod dach, kiedy przebywały na zewnątrz. A z wyprawy do sklepu nic nie wyszło. Ingrid

nie

udało

się

i  zaczęli

się

szykować

też

umyć

Marii.

do

wypłynięcia

Ale na

kiedy

wichura

ucichła

główną

wyspę,

kutrem

z  mleczarni przypłynął pastor Malmberget razem z  lekarzem. Doktor zbadał

Marię

spakowała

i  zdecydował,

walizeczkę,

że

z  którą

muszą i  ona,

ją

ze

sobą

i  Barbro

zabrać.

wyjeżdżały,

Ingrid kiedy

sądziły, że opuszczają wyspę. Po odpłynięciu kutra oznajmiła Larsowi, że muszą się wstrzymać z 

wyprawą

do

sklepu.

Lars

spytał

dlaczego,

przecież

prawie

wszystkiego im brakowało. Ingrid nie odpowiedziała, więc Lars też już się nie odzywał. Ingrid

zdjęła

pościel

z  łóżka

w  Sali

Południowej,

wygotowała

ją

w  kotle, który trzymali w  Szopie Szwedów, i  rozwiesiła do suszenia w  nowej. Powlekła świeżą i  powiedziała, że Barbro nie musi dłużej się skarżyć na ciasnotę w  łóżku, bo od tej pory Suzanne będzie spała u niej. Barbro odparła, że to niepotrzebne. Ingrid oświadczyła, że to ona decyduje, Barbro uśmiechnęła się i  milczała. Pościel Suzanne została przeniesiona do Sali Południowej, a  Ingrid zaczęła uczyć dziewczynkę

chodzić, systematycznie i bezwzględnie, ubierała ją i wyprowadzała na dwór.

W  zamieć

spacerowały

tam

i  z

powrotem

po

budynku

na

przystani, po szopie na łodzie albo po paradnej izbie. Lars i  Felix łowili, i  z łodzi, i  siecią z  lądu. Rany Felixa goiły się i  znów otwierały, przypominały białe nabrzmiałe usta z  maleńkimi, krwistoczerwonymi języczkami. Ale już tak często się nie przewracał i  nie robiły mu się nowe. Ingrid i  Barbro doiły, karmiły zwierzęta i  gotowały. Suzanne z  każdym dniem stawiała coraz pewniejsze kroki, zaczęła także mówić. — Piec gorący. — Tak. — Komin też.

*

Dwa dni przed Bożym Narodzeniem wiatr ucichł na tyle, że mogli popłynąć po zakupy, chociaż nie mieli odwagi podnieść żagla, a  Felix źle się czuł przez całą drogę, wymiotował i  chciał umrzeć, wydobrzał jednak, gdy tylko poczuł stały grunt pod nogami. Nie widział swojego domu

od

dwóch

zgrzytającym

miesięcy.

kurkiem

na

Budynek

dachu

stał,

widocznym

wielki zza

i 

ciemny,

wysokich

ze

nagich

drzew. Chłopiec sprawiał wręcz wrażenie, że w  ogóle go nie poznaje, nagle jednak powiedział: — Tam jest dom. — Nie — zaprzeczyła Ingrid. Poszli do sklepu i  kupili worek marchwi — Lars poprzysiągł sobie, że ostatni raz wydają na to pieniądze, sami będą hodować marchew na Barrøy. Wzięli też naftę, mąkę i  inne rzeczy, zapisane na tamtym zapomnianym czwartku w  listopadzie, i  nie odpowiadali na pytania

Margot, która znów okazywała im życzliwość, ale Ingrid traktowała ją chłodno, a Lars, kiedy już wyszli ze sklepu, nazwał ją starą rurą. Felix zaśmiał się z  podziwem. Teraz w  ogóle nie zwrócił uwagi na rodzinny dom. Ale Ingrid coś zauważyła: w  oczach Larsa nie było już nic dziwnego. Wracając, również nie stawiali żagla, tylko wiosłowali, a  na slipie czekały na nich Barbro i Suzanne, obie zapłakane. Spytali, co się stało. Barbro nie odpowiedziała, zarzuciła tylko worek z  marchwią na plecy i ruszyła pod górę do domu. Ingrid powiedziała Suzanne, że nie weźmie jej na ręce, już nigdy. Sama musi dojść do domu, nawet gdyby miała pełzać na czworakach. I

rzeczywiście

pokonała

na

czworakach

ostatnie

pięćdziesiąt

metrów, ale na pierwsze pagórki wspinała się na nogach. Dzień

później

niebieskoczarne

wiatr

niemal

i  przejrzyste

jak

całkiem świecące

ucichł. czasami

Niebo nocą

było morze.

Popłynęli na Leśną Wyspę wybrać najładniejszy jałowiec na choinkę, jak zawsze przed Wigilią. Ingrid przeczytała list towarzyszący ślubnej wyprawie z  nikim

Zezenie. dzielić,

bo

Zawierał napisano

tajemnicę, w  nim

którą

nie

atramentem,

zamierzała że

Zezenie

się jest

w szpitalu w Bodø, ale wkrótce wróci, chociaż zarówno skład, jak i dom sprzedano

na

licytacji,

nawet

jeśli

nie

mieszkają

tam

jeszcze

obcy

ludzie. Do tego Ingrid nie potrafiła się odnieść. W powrotnej drodze oświadczyła, że kiedy dotrą z choinką do domu, Lars i Felix będą musieli wykąpać się w balii, w oborze, nie bacząc na mróz. Poza tym powinni przygotować sprzęt rybacki ojca, żeby stryj Erling mógł go zabrać na Lofoty, dostaną za to co najmniej pół udziału, a  to kilkaset koron. Ingrid wiedziała, jak się szykuje sprzęt. Wiedział to również Lars. A Felix mógł się nauczyć.

46

Niestety, nie zdążyli. Kuter „Barrøyczyk” przybił do kei już drugiego dnia

świąt,

z  wściekłym

stryjem

Erlingiem

u

steru,

ten

przeklęty

pastor nie zdołał wcześniej przekazać mu wiadomości o  śmierci brata, dowiedzieli się dopiero dzień przed Wigilią, przyszedł telegram, który na łodzi okrążył zbyt wiele wysp, a  teraz nie zdążyli nawet porządnie przygotować

się

do

sezonu.

Stryjowi

oprócz

trzech

innych

rybaków

towarzyszyła żona, Helga, i osiemnastoletni syn Arnold. No ale gdzie Maria? Nie, o nie, tu się wszystko sypie. Przywieźli ze sobą pół świniaka i  wiaderko kiełbas. Helga, Barbro i  Ingrid również

wyszorowały w  izbie

z  walizką,

Biblią,

cały

starego

dom

i  napaliły

Martina,

haftowanym

gdzie

obrusem

we

wszystkich

zainstalowała

i  czymś,

co

izbach,

się

Helga

wyglądało

jak

świąteczny ołtarzyk, załoga natomiast spała na pokładzie. Lars chciał płynąć na Lofoty, ale o  tym nie mogło być mowy, łowili tam

na

otwartym

morzu,

a  on

miał

dopiero

dwanaście

lat.

Lars

uważał, że mógłby zostać na lądzie i w szopie zakładać przynętę. — Mamy dość ludzi do tego — odparł Erling i  kazał mu zostać na wyspie, pilnować rodziny. A  poza tym dalej chodzić do szkoły. Helga postanowiła poczekać do powrotu Marii. — Bo ona chyba wróci? Nie wiedzieli. Załoga, Lars, Ingrid i  Felix aż do Nowego Roku przygotowywali w  nowej przystani sprzęt, pływaki, obciążniki i  balie, udało im się

wyszykować

dwa

pełne

zestawy,

opatrzone

gmerkiem

Hansa,

mogli

więc liczyć na pełny udział w  szczodrych rachunkach stryja Erlinga. Trzeciego stycznia kuter był gotowy i  wyruszył na północ w  kolejnej wichurze, a Ingrid, Lars i Felix zostali na kei z własnymi planami. Z Helgą bowiem nie wszystko ułożyło się bezboleśnie. Była rozczarowana nieobecnością Marii i  wcale tego nie ukrywała. Irytowało ją, że nikt nie chce rozmawiać o  rodzicach Ingrid i  wszyscy odwracają się do niej plecami, gdy usiłuje się dowiedzieć, co się stało. Poza tym była bogobojną czyścioszką i wtrącała się do gospodarowania szwagierki, jakby Barbro nie umiała prowadzić domu. Nie zgadzała się też na to, żeby Felix wypływał na morze, siedmiolatek w otwartej łodzi zimą, do czego to podobne? Barbro zwróciła gościowi uwagę, że nie może zbyt rozrzutnie palić w izbie, bo nie mają za dużo torfu. Helga nie wiedziała o przysypanych śniegiem stogach torfu, zaczęła więc nocami marznąć, musiała nawet dostać

dodatkową

kołdrę.

Poza

tym

odmawiała

pracy

w  oborze,

bo

przecież była żoną szypra i  w domu na Buøy miała służącą. Nawet Suzanne nie chciała mieć z  nią do czynienia, o  to już zatroszczyła się Ingrid, a  Felix nie odzywał się ani słowem, kiedy Helga o  coś prosiła, tylko stawał przy Barbro i  czekał, aż ona wymyśli coś innego, wtedy posłusznie to robił. Larsowi wciąż było do szkoły nie po drodze, po prostu został na wyspie. Chodził z miną mężczyzny, a nową zarządzającą traktował jak powietrze. Felix wypływał z  nim na morze, dopóki starczało mu sił, kiedy indziej towarzyszyła mu Ingrid. Rozwieszali dorsze do suszenia, czarniaki

nieprzeznaczone

do

zakonserwowania

zjadali,

tak

jak

łupacze, z  których Helga robiła pulpety, jedli je na polskiej porcelanie, a  ledwie minęły dwa tygodnie nowego roku, gdy któregoś wieczoru, siedząc

w  bujanym

fotelu

starego

Martina

i  patrząc

na

biegającą

w  koło Suzanne, Helga stwierdziła, że chyba pora wracać do domu, bo tu wszystko jest jak trzeba. Dwa dni później odpłynęła z  Paulusem, zabierając Biblię, ołtarzyk i  całą resztę. Ingrid jako jedyna obdarzyła ją na koniec uściskiem. Ale Barbro

uśmiechała

się

życzliwie,

trzymając

za

rękę

Suzanne,

i tłumaczyła małej, jak ma pożegnać łódź odpływającą z wyspy: — Teraz musisz im pomachać.

*

Podczas następnej bytności Paulus znów rzucił obie cumy i wysiadł na keję. Chciał zamienić parę słów z  Larsem, spytać, czy nie mogliby mu dostarczać

kilku

skrzynek

dorsza,

kiedy

będzie

przypływał,

mleka

przecież teraz mało, a  dostaliby prawie taką samą cenę za kilogram jak w  składzie, który miał już nowego właściciela, niejakiego Banga Johansena, i skup znów zaczął działać. — Dlaczego nie taką samą? — spytał Lars. — Fracht — odparł Paulus. — Przecież nie ty za to płacisz. — Za co? — Za ropę. Paulus uśmiechnął się krzywo i  powiedział, że będą się rozliczać, kiedy przyjdzie czas. Lars oświadczył, że chce pokwitowanie za każdym razem,

kiedy

w  każdej

Paulus

skrzynce,

dostanie mieli

na

ryby,

z  zapisaną

wyspie

bezmian,

liczbą więc

kilogramów waga

będzie

odmierzona, no i chcą otrzymywać zapłatę od razu. Z

tego

Paulus

się

uśmiał,

mówiąc,

że

o  czymś

takim

nigdy

nie

słyszał, i  zażądał rozmowy z  Ingrid. Lars przyprowadził więc Ingrid, która powiedziała to samo co Lars. W  końcu doszli do zgody, z  tą różnicą, że umówili się, iż Paulus nie będzie płacił za każdym razem,

tylko co trzeci kurs, a  więc raz w  tygodniu, i  nie będą go obciążali odsetkami, jeśli podła pogoda nie pozwoli mu przypłynąć. Śmiali się z tego razem. Ingrid i Lars dziwnie na siebie patrzyli.

*

W następnym tygodniu Paulus dostał trzysta dziewięćdziesiąt jeden kilogramów, w kolejnym czterysta czterdzieści trzy, ale potem nastąpił spadek aż do osiemdziesięciu. Wynikał z tego, że Lars i Ingrid podczas wizyty w sklepie dowiedzieli się, że Paulus wcale nie sprzedaje świeżej ryby

w  składzie,

tylko

wiesza

ją

na

własnym

rusztowaniu,

które

postawił na skałach poniżej swojego gospodarstwa, ponieważ cena za sztokfisza zachowuje

jest

o  wiele

jedynie

lepsza

jedną

niż

czwartą

za

świeżą

pierwotnej

rybę,

chociaż

wagi.

sztokfisz

Obejrzeli

sobie

również to rusztowanie Paulusa i  przekonali się, że jest umieszczone w tak samo dobrym miejscu jak ich własne na Barrøy, na czystej skale. Czwartego tygodnia dali mu więc jedynie dwie skrzynki, w  każdej nie więcej niż osiemnaście kilogramów ryby. Spytał ze śmiechem, czy mieli przymusowy pobyt na lądzie mimo dobrej pogody. Lars odparł, że stracili dużo sprzętu, dostał pisemne potwierdzenie na trzydzieści sześć kilogramów i  kilka kwaśnych uwag o  tym, że ich rusztowanie coraz bardziej się ugina. W ogóle się tym nie przejął, a po powrocie do domu ogłosił, że od tej pory sami będą suszyć całego dorsza oraz brosmę i sprzedawać wysuszone ryby w składzie w czerwcu, kiedy przybędą kupcy i brakarze, bo tak właśnie robili Hans i Martin.

*

Ale

Paulus

nie

dawał

się

zbyć,

teraz

chciał

rybę

wypatroszoną,

rozkrojoną, z  wyciętym kręgosłupem, gotową do zasolenia w  składzie,

za cenę, której nikt nie potrafił się oprzeć. Ingrid i  Barbro w  budynku nowej

przystani

w  skrzynkach, a  Paulus

płacił

oprawiały

zasypując od

ręki.

je

więc

dorsza,

śniegiem,

Później

jeśli

chciał

ważyły

Pan

też

rybie

Bóg

i  im

łby

układały go

zesłał,

i  kręgosłupy,

suszone, tak jak robili na Lofotach. Dostali igły, zaczęli nawlekać łby na sznurek i  wiązać kręgosłupy w  pęczki, a  potem też wieszali je na rusztowaniu.

Miało

być

z  tego

guano

i  za

to

również

obiecano

im

zapłatę. Lars zaczął sumować, notował, planował i  myślał nowymi, obcymi torami. Chciał sam rządzić pieniędzmi. Na to Ingrid się nie zgadzała. Wrzeszczeli na siebie. Barbro zdecydowała, że to ona zaopiekuje się pieniędzmi i  odda im to, co zostanie, kiedy przyjdzie wiosna. Felix też miał dostać swoje. Lars protestował, mówił, że pracuje ciężej niż Felix. — Wcale nie — orzekła Barbro i  spytała, na co im te rybie łby i kręgosłupy, które wywieszają do suszenia. — To guano — odparł Lars. — A co to takiego? — Nie wiem. — To nawóz — wyjaśniła Ingrid. — Na eksport. Barbro spytała, co to jest eksport. — Sprzedają za granicę — włączył się Felix. Spojrzeli na niego z powagą. — Gdzie się tego dowiedziałeś? — W domu. Ingrid spytała, czy ma im do przekazania jeszcze coś, czego nauczył się w domu, a na to Felix nie potrafił odpowiedzieć. Lars nazwał Ingrid babskiem. Ingrid zagroziła mu tępo zakończonym szerokim nożem do oprawiania ryb. Barbro krzyknęła, żeby przestali. — Przecież dobre z was dzieci.

— My

nie

jesteśmy

dziećmi

—

zaprotestował

Felix.

—

Jesteśmy

dorośli. Barbro się roześmiała i  wróciła do domu. Ingrid dalej oprawiała ryby, ale zdaniem Larsa nie robiła tego wystarczająco sprawnie, na kręgosłupach zostawało za dużo mięsa. Ingrid spytała, czy ma go tego nauczyć. Lars zwlekał z  odpowiedzią, ale w  końcu się zgodził. Zaczęła mu pokazywać. Felix się przyglądał i spytał Ingrid, skąd to umie. — Od taty. Lars dziwił się, dlaczego on również nie nauczył się tego porządnie od Hansa. Ingrid unikała wyjaśnienia, że jej ojciec nie był jego ojcem. Lars skupił się na rybach. Felix uważnie spojrzał na Ingrid i spytał: — Czy my jesteśmy rodzeństwem? Ingrid zapytała, po co mu to wiedzieć. Ponieważ nie potrafił tego wytłumaczyć, powiedziała mu, że ani nie jest jego matką, a  on jej synem, ani nie są rodzeństwem. Ale Felix nie to chciał usłyszeć. Kiedy więc Lars poszedł na keję po resztę złowionych ryb, szepnęła Felixowi na ucho, że jest bratem Larsa, tylko że Lars o  tym

nie

wie,

więc

lepiej

zachować

to

w  tajemnicy.

Felixowi

zwilgotniały oczy. Ingrid nie mogła na to patrzeć, stwierdziła, że nie ma zamiaru tracić tu więcej czasu, i  poszła do domu. Przypomniał jej się list od Zezenie, przypominał jej się za często, codziennie po kilka razy,

był

niczym

gwałtowne

ukłucie

trwać, więc postanowiła go spalić.

w  mózgu,

to

nie

mogło

dłużej

47

Luty. Na wyspę opadał ciężki, mokry śnieg i  żółta piana. Zabieliły się też

fale,

ale

oni

zastawili

sieci

od

otwartego

morza

i  musieli

je

odzyskać, zanim pogoda jeszcze się pogorszy. — I co powiesz? — spytał Lars. — Wypływamy? — Tak — odparł Felix. Wsiedli

do

færinga

i  powiosłowali

wokół

Kormoranich

Szkierów.

Tam zrobiło się naprawdę strasznie, ledwie zabrali się do sieci, a  już Felix wleciał na głowę do wody. Lars zdołał go wyciągnąć bosakiem, ale sam

tak

przy

tym

osłabł

i  zdrętwiał,

że

nie

miał

siły

wiosłować.

Dryfowali w  stronę wyspy, a  on leżał, trzymając Felixa, który nie był w 

stanie

mówić,

w 

końcu

dobili

do

Barrøy

przesmykiem

od

Moroszkowej Wyspy. Lars wyciągnął chłopca na ląd i chciał zrobić dwie rzeczy równocześnie: zanieść go do domu i ocalić łódź. Wśród śnieżycy zobaczył, że skały pokrywa lód. Na całej drodze. Jak daleko mieli do domu? Wziął Felixa na plecy i  ruszył. Było daleko, a  Felix nie miał sił się przytrzymywać. Ingrid dostrzegła ich przez okno, przybiegła pomóc na ostatnim kawałku drogi. Zabrali Felixa do kuchni, gdzie Barbro zdarła z niego ubranie, zaczęła go rozmasowywać i opukiwać, ułożyła na ławie pod kołdrą i dalej masowała, a on bredził i szczękał zębami. Lars biały jak kreda stał obok i  mówił, że muszą ratować færing. I  sieci. Ingrid kazała mu się zamknąć. To samo powiedziała Barbro, dodając, żeby też się

rozbierał,

natychmiast.

Powtórzył,

że

trzeba

ratować

łódź,

i wyszedł. Ingrid się ubrała i pobiegła za nim przez zawieję z powrotem

nad przesmyk, gdzie færing ział dziurą z  boku. Złamany był również ster. Ale obie pary wioseł pozostawały na miejscu, podobnie jak dwie puste balie na liny. Lars ściągnął z  siebie bluzę i  zatkał nią dziurę. Podważając cieśninę,

łódź

chociaż

wiosłami, woda

zepchnęli

wlewała

się

ją do

na

wodę

środka,

i  popłynęli

okrążyli

cypel

przez przy

Szopie Szwedów, wypchnęli łódź na brzeg i  po wylaniu z  niej wody podciągnęli ją jeszcze wyżej, tyle, ile dali radę. Lars wrzeszczał, że muszą wypłynąć jeszcze raz, żeby ratować sieci, drugim færingiem. Ingrid spytała, czy oszalał. Lars biegał wściekły wte i wewte, Ingrid krzyczała, że nie wolno mu więcej wypływać na morze, chyba że całkiem postradał zmysły. Wzdrygnął się, zachichotał i spytał, czy jej zdaniem Felix umrze. Ingrid powiedziała, że nie. Ona też dostała dreszczy i musiała się położyć. Felix

leżał

w  kuchni

i  bredził.

Barbro

czuwała

przy

nim

także

nocami, Suzanne chciała im towarzyszyć. Ingrid zaczęło jej brakować, więc wstała, położyła się przy piecu w  kuchni i  oznajmiła, że jest już zdrowa. Barbro kazała jej wracać na górę, ale Ingrid nie mogła zasnąć, dopóki Barbro nie przyniosła śpiącej Suzanne i  nie ułożyła jej obok. Potem sama usiadła na łóżku i  spytała, czy Ingrid zaczęła bać się ciemności.

Ingrid

powiedziała,

że

nie.

Barbro

spytała,

czy

widziała

duchy. Ingrid powiedziała, że tak. Barbro orzekła, że to z  gorączki, a teraz już gorączki nie ma, wyczuwała to po jej czole. Ingrid pokiwała głową. Kiedy Suzanne obudziła się następnego dnia rano, spytała, czy Ingrid nauczy ją robić na drutach. — Jesteś za mała — stwierdziła Ingrid. Suzanne powiedziała, że mama też tak mówi. — A która to mama? — spytała Ingrid. Suzanne popatrzyła na nią zagubiona. — Myślałam, że ja — dodała Ingrid.

Suzanne

milczała,

ale

się

uśmiechnęła.

Ingrid

obiecała,

że

dziewczynka będzie mogła się przyglądać, kiedy ona będzie robić na drutach, dzięki temu nauczy się szybciej, gdy przyjdzie na to pora. Suzanne się to spodobało. No i  będzie mogła nauczyć się liczyć, nie tylko na palcach, ale i na oczkach.

48

Lars się nie rozchorował. Kiedy nawałnica minęła, wyszedł i  zobaczył, że nie jest w stanie ruszyć przysypanego śniegiem færinga. Sprowadził Barbro. kozłach,

Wspólnymi żeby

siłami

można

odwrócili

było

zbadać

łódź

dziurę

i  ustawili

ją

w  kadłubie

na

z  obu

dwóch stron.

Okazała się większa, niż sądził, pękła również jedna wręga. Barbro kręciła głową. Lars spytał, czy Felix umrze. Barbro powiedziała, że nie, a Lars może teraz żałować, że się nie przyglądał, kiedy Hans reperował łodzie. — A co ty o tym wiesz? — spytał Lars. — Do tego trzeba dwóch osób — odparła Barbro znacząco i zawróciła do

domu,

ale

obejrzała

się

i 

zawołała,

że

może

mu

pomóc

i  przytrzymać, kiedy będzie łączył deski, z  resztą musi poradzić sobie sam. Lars poszedł do szopy, gdzie Hans przechowywał materiały, i znalazł kilka

świerkowych

długość,

wyrwał

Brakowało piłować,

mu

desek

z  burty

jednak

heblować,

bez

sęków.

zniszczoną

dwóch

znów

Przyciął deskę

kawałków,

wybiegać,

je

i  użył

musiał

zaznaczać

na jej

odpowiednią jako

biegać i 

miary.

i  mierzyć,

mierzyć.

Kiedy

skończył, nie był w stanie wygiąć deski, tak aby się zmieściła. Przyszła Barbro i  poradziła, żeby zabrał deskę do domu, owinął w  wilgotne szmaty i  położył w  balii pod piecem na dobę lub dwie, wtedy drewno zmięknie.

Lars

spytał,

czy

ona

mogłaby

się

tym

zająć,

nie

chciał

wchodzić do kuchni i  słuchać charczenia Felixa, nie przychodził tam

nawet na jedzenie. Barbro stwierdziła jednak, że musi to zrobić sam, ona tylko poszuka mu jakichś starych ubrań. Lars oświadczył, że wobec tego w ogóle nie będzie tego robił. Barbro zaprotestowała. Dodała, że musi też przyjść coś zjeść. W końcu zmiękczył drewno tak, jak mu kazała, ale w kuchni ledwie zerknął na Felixa, który cały się trząsł, w  ogóle nie zauważając jego obecności.

Później

Lars

poszedł

do

Szopy

Szwedów

po

materiał

na

nową wręgę. Niczego takiego nie znalazł. W  budynku były dwa okna, jedno wychodzące na północ, drugie na południe. Stanął i patrzył przez to zwrócone ku północy, morze było czarne i  gładkie. Jak ołów. Jak smoła. Stał i patrzył, aż nic już nie widział. Wtedy wyszedł i pod osłoną pagórka przy szopie na łodzie spuścił na wodę

drugi

færing,

starszy

niż

ten

uszkodzony;

łódź

długo

stała

w  szopie, rozeschła się i  przeciekała. Ale łatwo się nią wiosłowało. Opłynął północny cypel i  skierował się na południe przez przesmyk, kiedy dostrzegł na wyspie matkę. Machała do niego obiema rękami. Chciał ją minąć, ale jej głos wzywał go na ląd. Spytał, czego chce. Powiedziała, że nie może wyciągać sieci sam. Podpłynął do brzegu, Barbro

weszła

popłynęła

za

na

pokład,

Kormoranie

odsunęła

go

Szkiery

i 

na

bok,

znalazła

siadła

do

wioseł,

pierwszą

tyczkę

z chorągiewką. Lars ciągnął linę, a Barbro utrzymywała łódź w jednym miejscu i  wylewała wodę czerpakiem. Panowała cisza. Zapełnili pół ładowni rybami, dużo było już starych i  nadjedzonych, ale część się nadawała. I wyciągnęli całą sieć. W drodze powrotnej każde wiosłowało jednym wiosłem. Podpłynęli do nowej przystani i  wyładowali połów na brzeg. Lars sprawiał ryby, a  Barbro

ładowała

je

do

skrzynek

i  przynosiła

śnieg,

którym

je

przesypywała. Kiedy się z  tym uporali, zza cypla wyłonił się Paulus, podpłynął do kei, wziął na pokład odrobinę mleka i  ryby; nie krył

zadowolenia, chociaż nie był to zbyt udany połów i  może trochę zbyt niedbale sprawiony. Lars zapowiedział, że przez kilka dni nie będzie miał nic więcej, i  chciał tłumaczyć dlaczego, ale włączyła się Barbro z  wyjaśnieniem,

że

muszą

naprawić

færing.

Paulus

pokiwał

głową

i wrócił na pokład.

*

Tego wieczoru Felix przestał charczeć. Oczy miał czerwone, a  wzrok rozmyty, ale uśmiechał się znad krawędzi kołdry, chciał też pić i  jeść. Zjadł niewiele, prędko zasnął i  spał spokojnie. Lars jeszcze raz spytał, czy Felix umrze. Odpowiedź była taka sama. Nazajutrz Lars wstał jako pierwszy, napalił w  piecu i  zobaczył, że Felix leży i  oddycha. Chłopiec otworzył nawet oczy i  spojrzał na niego. Lars spytał, czy Felix może mówić. Felix pokiwał głową. — Jak się czujesz? — No… Felix chciał usiąść, ale nie dał rady. Lars spytał, jak się czuje teraz. Felix jeszcze raz wymamrotał: „No”, i  dalej leżał, podczas gdy Lars tłumaczył mu, że zamierza powiosłować na Leśną Wyspę po materiał na nową wręgę. Felix kiwnął głową. To powinna być sosna, tłumaczył Lars, ale jałowiec też się nada. Felix przesunął spojrzenie na okno, na którego szprosach leżał śnieg, i spytał, jaka jest pogoda. Lars odparł, że dobra.

Felix

puścił

do

niego

oko.

Lars

poszedł

do

szopy

na

łodzie

i zwodował stary færing. Łódź ciągle ciekła, musiał więc robić przerwy na wybieranie wody, ale znalazł rozpadlinę w  skale po wewnętrznej stronie wysepki i  przycumował łódź do haka, który wbił tam Hans, wyszedł na górę z siekierą oraz piłą i zaczął szukać. Świtało. Szukał, aż całkiem się rozjaśniło.

Potem znów się ściemniło, gdy nadciągnęły chmury ze śniegiem. Ciche i  ciężkie. Morze ciągle wyglądało jak smoła. Gdy znowu zrobiło się

jaśniej,

zmrożonej

znalazł ziemi

stary

na

wygięty

zboczu

jałowiec,

najgrubsze

siekierą

korzenie

odsłonił

spod

i  przeklinając,

że

niszczy ostrze, po kolei je odrąbał, jeden po drugim, a  potem spiłował pień na wysokości metra nad korzeniami; pień był gruby jak ramię młodego mężczyzny. Wrócił do łodzi, wylał wodę czerpakiem i powiosłował do domu. Gdy okrążył Moroszkową Wyspę, Barbro już czekała. Lars spytał, co tu robi. Ona

zapytała,

czy

popłynął

łowić.

Odpowiedział,

że

nie,

i  chciał

wiedzieć, co z Felixem. — Wszystko dobrze — odparła Barbro. Wyciągnęli łódź. Lars zabrał pień jałowca do Szopy Szwedów i  tam zaczął

go

przycinać.

Barbro

powiedziała,

że

drewno

najpierw

musi

wyschnąć. — Że co? Wyjaśniła, że nie może użyć świeżego drewna na wręgę, ale i  tak lepiej,

że

przywiózł

jałowiec

niż

świerk.

Spytał

dlaczego.

Barbro

powiedziała, że jałowiec mniej się kurczy, ale i  mniej rozszerza, jest tłusty

i  sprężysty.

Odparła,

że

musi

Lars

zapytał,

próbować

co

jej

z  jałowcem,

zdaniem

powinien

i  wróciła

do

zrobić.

domu,

a  on

wyciągnął z  łodzi pękniętą wręgę, użył jej na wzór i  pracował, aż się ściemniło. Kiedy przyszedł na posiłek, Felix siedział wyprostowany na ławie pod kołdrą i  kasłał. Ciągle miał czerwone oczy, ale zjadł kilka kęsów i  ledwie

słyszalnym

materiał.

Ten

kawałki

desek.

odparł,

głosem że

Zapytał

tak,

spytał,

czy

Lars

i  powiedział,

Barbro,

czy

polała

że

znalazł jutro

wodą

odpowiedni

będzie

deskę

łączył

leżącą

pod

piecem. Potwierdziła. Lars znów wyszedł z  domu i  pracował aż do wieczora. Kiedy wrócił, Felix spał sam w kuchni.

Następnego dnia Lars wstał, gdy za oknem było jeszcze ciemno. Ubrał się, zszedł na dół, zobaczył, że Felix dalej śpi, ale po jego oddechu poznał, że chłopiec żyje, że nie umarł. Poszedł do Szopy Szwedów, wyjął gwoździe, dwa młotki i  zaczął ćwiczyć na kowadle łączenie desek. Znalazł smołę i  konopie, rozgrzał smołę

w  bańce

obiedzie

na

Barbro

prymusie

poszła

i  przyciął

z 

nim,

dwie

długości

podłożyła

pod

konopi.

færing

Po

derkę

i  przytrzymywała, kiedy Lars leżał w  środku i  wbijał gwoździe. Łódź miała teraz jedną jasną deskę i  jasną wręgę wśród wszystkich innych elementów czarnych od smoły. Spuścili ją na wodę, wsiedli i  pozwolili unosić się wiatrowi. Do środka przesączyło się ledwie kilka kropli. Barbro pochwaliła robotę. A  co ze sterem? Lars odparł, że zajmie się tym

jutro.

Powiosłowali

wokół

cypla,

wyciągnęli

łódź

i  ustawili

ją

prosto. Lars przyniósł wiadra, nalał do łodzi morskiej wody ponad poziom nowej deski, żeby drewno napęczniało. Kiedy skończył, zerwał się

wiatr.

Lars

poszedł

do

nowej

przystani,

tam

wziął

się

do

oporządzania sieci i naprawiania lin, które ocalili. Zastanawiał się, czy ich także nie opłukać. Płukać sieci w środku sezonu? Zrezygnował

z  tego,

umocował

tylko

wieszaki

z  linami

razem

z  resztą sprzętu nad blatem do zakładania przynęty. Kiedy szedł do domu,

było

już

ciemno

i  padał

gęsty

śnieg.

W  kuchennym

dostrzegł czyjąś twarz. To Felix wstał i na niego czekał.

oknie

49

Słońce stoi wysoko na niebie, ptaki podjęły swój hałaśliwy tumult, połyskują

wąskie

zaspy

śniegu,

które

zostały

jeszcze

na

wyspie,

upodabniając ją do zebry. Barbro znów wyniosła swoje krzesło na dwór, siedzi i  wiąże sieci. A  Suzanne nie odstępuje Ingrid nawet na krok. Ingrid w  pierwszych promieniach słońca uświadomiła sobie, że myśl o  tym, iż na zawsze odeszli i  ojciec, i  matka, ta myśl, która jest nie do zniesienia,

a  uderza

w  nią

jak

ostre

porywy

wiatru,

nagle

jednak

potrafi się uspokoić; kiedy zajmie się głowę czymś innym, a  spojrzenie oczu ślizga się po wyspie, która jest taka jak zawsze, rodzice ciągle są tutaj. Dokonała też jeszcze innego odkrycia. Zasnęła na słońcu przy Lasku Miłości, obudziła się i spostrzegła, że jest sama. Wstała, rozejrzała się, ale nigdzie nie zauważyła Suzanne. Zaczęła jej szukać i nie znalazła. Biegała po wyspie, na północ, na południe, jak zamknięty

na

ogrodzonym

terenie

koń.

Krzyczała.

Straciła

oddech,

biegała dalej, wołając, aż żołądek podszedł jej do gardła i nie wiedziała już, kim jest i  co robi. A  Suzanne znalazła na południu wyspy — dziewczynka

siedziała

na

plaży

obok

tratwy

i  zbierała

muszle,

na

widok Ingrid podniosła wysoko muszlę białą jak śnieg i  większą niż dwie dziecięce rączki, zupełnie okrągłą. Ingrid zrozumiała, że została matką. To było straszne uczucie.

Zebrała muszle do fartucha, a  ponieważ zbliżała się pora obrządku w  oborze, zaprowadziła Suzanne do domu. Powiedziała jej, że kiedy sama była mała, wierzyła, że muszle to pieniądze, muszle są przecież najdoskonalszymi tworami, jakie można znaleźć na wyspie. Zbierała ich wielkie stosy i  rozkładała na wszystkich parapetach w  domu i  w oborze, aż wreszcie pewnego dnia matka powiedziała, że trzeba znaleźć jakieś dobre miejsce na zakopanie tego skarbu. Teraz razem z Suzanne próbowała go odnaleźć. Przyszło jej do głowy, że dziewczynka tej zimy musiała skończyć cztery lata, i  uświadomiła sobie, że nie wie nawet, kiedy

dzieci

mają

urodziny.

Kiedy

myślała

o  Suzanne,

urodzinach

i skarbie, którego nie odnalazły, nie myślała o tej innej rzeczy, a wyspa jeszcze raz była taka, jak być powinna.

*

Na wyspie wszystko się zmienia, kiedy zostają na niej tylko dzieci. Plus Barbro. Barbro nigdy nie dorosła. E, właśnie że tak. No i  czy Ingrid jest jeszcze dzieckiem? Nie, jest dorosła od dziesięciu lat, a Lars już się urodził dorosły. Jest więc troje dorosłych i dwoje dzieci. Razem przyjęli teraz

na

świat

piętnaście

nowych

jagniąt,

a  zakopać

musieli

tylko

jedno, czarne; jego matka leżała i  nie miała mleka, więc jej drugie jagnię trzeba było karmić butelką. Urodziły im się też trzy cielaki, przyjęła je Barbro. Ingrid mówi, że muszą kontynuować odwadnianie Gęsiej Wyspy, podjąć pracę, którą rozpoczął Hans. Ale Lars pamięta milczenie panujące między nim a wujem, gdy stamtąd odpływali, poza tym

ma

wzrok

skierowany

na

morze,

tak

jak

Hans,

podobnie

jest

z Felixem, więc kiedy wreszcie zaczną znosić kamienie z wyspy, z ruin w Karvika, i budować falochron na południe od Szopy Szwedów? Ingrid nie słucha.

Znów orzą stare pole ziemniaków z  Barbro w  roli konia, czasami jest nim Lars. Ale to nie będzie pole marchwi — nie wiedzą, jak się do tego

zabrać.

edredonów.

Czyszczą

Na

Gęsiej

sprzęt

rybacki

Wyspie

ciągle

i 

nie

naprawiają ma

domki

wykopanych

dla

rowów.

Zastanawiają się, kiedy trzeba to robić. Ingrid i Suzanne zbierają jaja, poddają je próbie wody i  układają w  mokrym piasku w  mniejszych i  większych

beczkach.

Ingrid

wręcza

Suzanne

dwie

garście

puchu

i  uczy ją różnicy między tym, co po prostu przyjemne, a  tym, co jest istnym cudem boskim. W  tym czasie Lars i  Felix wycinają torf, aż padają z  nóg ze znużenia. Lars stwierdza, że to najbardziej chujowa robota, jaka istnieje. Jest im gorąco i mokro, chociaż siedzą w chłodnej jamie, wyglądają, jakby pracowali przy węglu, a  gdy pada deszcz, oni tkwią

w 

tej

samej

jamie,

oblepieni

gliną.

Wywijają

starymi

narzędziami Hansa, rzucają płaty torfu na trawę, gdzie nie ma nikogo, kto by je ustawił na sztorc, muszą więc co jakiś czas wychodzić na wierzch i robić to sami. Nagle

jednak

słyszą

silnik

kutra

Paulusa,

odkładają

narzędzia,

wyłażą z  jamy i  idą w  stronę kei, w  tym samym czasie Ingrid, Barbro i  Suzanne opuszczają dom, na brzeg docierają więc wszyscy razem i  widzą, że obok dwóch pustych baniek na mleko na pokładzie kutra stoją dwie panie w  sukniach i  płaszczach. Jedną rozpoznają, to Karen Louise

Malmberget,

nordlandzki

dzień.

jak

Ale

zwykle tej

delikatna

drugiej

nie

i  rozpromieniona

poznają.

To

w  ten

powracająca

ze

szpitala Maria Helena Barrøy, z  szarymi jak popiół włosami i  cerą taką, jakby nigdy nie widziała słońca, niczym u trupa w grobie. Ale nawet jeśli oni jej nie poznają, ona poznaje ich, nawet Felixa i Suzanne, którzy jej nie pamiętają. Wolno idzie po kei, kładzie im ręce na

głowach,

uśmiecha

się

sennie

i  takim

samym

niewyraźnym

uśmiechem reaguje na płacz Ingrid, która już ją pogrzebała razem

z  ojcem

na

dobre.

Barbro

też

musi

się

odwrócić,

zająć

wózkiem

i konwiami. Na keję wychodzi również Paulus, pyta, czy ryba im wyschła i  czy może ją kupić za cenę prawie taką samą, jaką płacą w składzie. — A dlaczego nie za taką samą? — pyta Lars. — Fracht — odpowiada Paulus. — Przecież to nie ty płacisz za ropę — zauważa Lars. Paulus mruczy, że może i Lars ma rację. — Ale czy to towar pierwszego sortu? — Tak — zapewnia Lars. Paulus mówi, że o tym zdecydują brakarze. Lars zerka na nierozpoznawalną Marię i  rozszlochaną Ingrid; tę, która wróciła do domu, otacza nimb i  nikt nie ośmiela się go zakłócać, aż w  końcu Ingrid ujmuje matkę za rękę i  prowadzi pod górę, a  inni ruszają za nimi. Lars słyszy jeszcze, jak Karen Louise Malmberget mówi do Felixa, że wygląda jak sam diabeł. — Gdzieżeś się tak wybrudził? Lars słyszy śmiech Felixa i  odwraca się do Paulusa, oświadcza, że sami

zawiozą

suszoną

rybę

i  sprzedadzą

ją

za

tyle,

ile

płacą

w składzie. — Aha, macie pieniądze? — rzuca Paulus z  taką miną, jakby coś wiedział. Lars mówi, że mieli pełen udział w  połowach za sprzęt, który zimą wysłali

na

Lofoty.

Paulus

pyta,

czy

już

dostali

te

pieniądze.

Lars

odpowiada, że tak, Erling rozliczył się z  nimi ponad miesiąc temu. Dostali też z  powrotem sprzęt i  mają go przygotować na następną zimę. — Gotówkę? — pyta z niedowierzaniem Paulus. — Tak — potwierdza Lars, któremu ta rozmowa zaczyna się dłużyć, bo chce iść za innymi i  sprawdzić, czy mimo wszystko nie rozpozna

Marii. Ale Paulus ściąga kaszkiet i  przyznaje, że u siebie na rusztowaniu ma raczej tylko towar drugiego sortu. — Muchy? — Tak. — Tam jest za ciepło — orzeka Lars. Paulus

ze

swoją

dziwną

miną

wchodzi

na

pokład.

Lars

podnosi

cumy, ma się nad czym zastanawiać, myśli, że jest coś, o czym nie wie, o świecie, cenach, a zwłaszcza o nowych właścicielach składu. Nie idzie więc

do

domu,

tylko

do

szopy

na

łodzie,

spuszcza

færing

na

wodę

i  zaczyna wiosłować, dociera do składu akurat w  chwili, gdy przybija łódź

frachtowa

z  Bergen

i  na

kei,

na

której

ludzie

właściwie

już

zakończyli pracę na ten dzień, robi się ruch. Lars

podchodzi

pod

górę

i  zaczyna

się

rozglądać

jak

ciekawski

dzieciak, zauważa, że będą ładować soloną rybę, a nowy właściciel jest bardzo młodym człowiekiem, ma dwadzieścia kilka lat. Lars widział go kiedyś przez moment i jest zdumiony, że szef ubiera się jak pracownicy, bo Tommesen zawsze nosił kamizelkę i krawat, a teraz jedyną różnicą między nowym właścicielem a  jego ludźmi jest to, że mówi głośniej od nich i trzyma ręce w kieszeniach. Między okrągłe stosy solonych ryb wchodzi brakarz, wskazuje, co ludzie

mają

rozstawić

i  rozłożyć

na

podłodze

w  solarni,

aby

mógł

stwierdzić, ile procent ryby to towar gorszego sortu, procent ten będzie decydujący

dla

całej

partii,

losowa

próbka.

Lars

korzysta

z  okazji,

widział to już wcześniej i  wie, że to moment krytyczny dla finansów składu, ryzykowne rozliczenie po całej zimie. Mimo to pyta właściciela — przypomina sobie, że nazywa się on Bang Johansen — czy skupuje sztokfisza i za jaką cenę. Bang Johansen zerka w dół, ale słowa Larsa do niego nie docierają. Cała jego uwaga jest skierowana na brakarza, który wskazał jeden ze

stosów, najwyraźniej dokonując właściwego wyboru z punktu widzenia Banga Johansena, bo po twarzy właściciela składu przelatuje lekki uśmieszek; Bang Johansen prosi, żeby Lars powtórzył pytanie, więc Lars powtarza, a  Bang Johansen, mrucząc pod nosem, podaje kwotę i  od razu dorzuca, jakby odczytywał jakiś dogmat albo przedstawiał pomysł na interes, że czasy są trudne, fracht drogi i  tak dalej. Ale podana przez niego cena jest wyższa aniżeli ta, o  jakiej Lars ośmielał się

marzyć

na

podstawie

informacji

od

Paulusa.

Pyta,

kiedy

może

dostarczyć rybę. Bang Johansen wreszcie go zauważa i  pyta, o  czym chłopak mówi. Lars wstrzymuje się z odpowiedzią, aż pada następne pytanie: — A ty masz rybę? — Tak. — Jesteś z wysp? — Tak. — No to musisz przysłać ojca. Lars już ma na końcu języka, że sam jest sobie ojcem, ale zamiast tego

czeka,

aż

Bang

Johansen

kolejny

raz

zrozumie,

że

palnął

głupstwo. — A ile tego masz? — pyta w końcu właściciel składu. — Jeszcze nie wiem. — Aha. No to przywieź to, co masz. — A puch? Przyjmujecie też puch? — Puch też masz? — Tak. — Ile? — Jeszcze nie wiem. — No dobrze, przywieź i puch, przyjrzymy mu się. Lars już chce powiedzieć, że puch z  Barrøy to nie jest coś, czemu trzeba się przyglądać, jest czyściejszy niż złoto, ale i  z tego rezygnuje,

pyta tylko: — A jajka? Wtedy Bang Johansen śmieje się głośno i mówi, że jajka też chętnie przyjmie. — Gdzieś ty się, u diabła, tak wybrudził?

*

Kiedy Lars wraca, przypomina sobie pytanie, które zadał mu kiedyś Hans, gdy siedzieli w  ciepły letni wieczór w  Ogrodzie Parszywym, patrzyli na nową przystań i na keję, a myśli można było rozciągnąć pod całym sklepieniem nieba. Czy Lars zastanawiał się, czego brakuje na Barrøy? Zdaniem chłopca na Barrøy było wszystko, czego potrzeba. Brakuje

łodzi,

powiedział

Hans.

Z  silnikiem.

Kutra.

Przynajmniej

jednoosobowego. To przecież wygląda idiotycznie: keja z  kamienia bez przycumowanej na stałe łodzi, i jeszcze nowy budynek przystani. — Port

jest

marny

—

stwierdził

Lars;

musiało

to

być

jakoś

w  zeszłym roku albo jeszcze rok wcześniej, akurat został nauczony, dlaczego kuter z mleczarni nie może przybijać podczas niepogody. — Ale kamienia mamy dość — ciągnął Hans — żeby wybudować falochron na jakieś pięć—sześć metrów od cypla przy Szopie Szwedów, wtedy w cieśninie zmienią się i prądy, i fale. Od śmierci wuja Lars dużo myślał o  tym i  o ruinach w  Karvika, gdzie było dość kamienia. Tego wieczoru, gdy wiosłował, wyobrażał to sobie,

a  w

jego

myśli

wmieszało

się

również

spotkanie

z  Bangiem

Johansenem, mężczyzną z rękami w kieszeniach, który podał mu cenę suszonej ryby. W równy rytm wioseł wpadło kilka kolejnych pomysłów, odpowiedzi

na

pytanie,

czy

na

Barrøy

brakuje

czegoś

jeszcze,

bo

odkrycie tego, a  także realizacja, należały teraz do niego, może na przykład trzeba porównać Barrøy z innymi wyspami albo wioskami; od

tych myśli kręciło się w  głowie, od myśli zbieranych przez całą zimę, mimo braku podstawy do porównań.

50

Podczas gdy Lars jest w  składzie, Ingrid siedzi w  kuchni i  patrzy na matkę, która odnalazła swoje krzesło i  na zmianę spogląda to w  okno, to na córkę i  pozostałych, uśmiechając się białymi wąskimi wargami. Ma

zbyt

napije

wyraźnie

się

porcelanie,

kawy

zarysowane i  zje

odpowiada:

lefser,

kości

policzkowe,

które

„Owszem,

Barbro

dziękuję”,

a  na

pytanie,

serwuje jakby

na

była

czy

polskiej

z  wizytą

w obcym kraju. Maria

sięga

po

filiżankę

i  spodeczek,

ogląda

je

uważnie

i  kiwa

głową, stając się poniekąd jeszcze bardziej gościem we własnym domu, ale poza tym wyjątkiem ręce trzyma na kolanach. Ingrid wchodzi i  wychodzi. Płacze na dworze, a  uśmiecha się, kiedy wraca. Karen Louise idzie za nią i oświadcza, że muszą porozmawiać — nie chodzi o  stan Marii, ale o  pieniądze. Okazuje się bowiem, że ojciec pożyczył gotówkę pod zastaw nieruchomości Barrøy, numer obszaru pięćdziesiąt pięć, numer gospodarstwa jeden. Pożyczał też wcześniej, pastor Malmberget raz mu żyrował i  Hans zawsze spłacał, nie o  to chodzi,

ale

teraz

oszczędnościowym,

przypada pierwszego

do

spłaty

lipca,

kolejna

trzysta

rata

koron;

w 

mają

banku

też

spory

dług na rachunku w  sklepie za towary, które brali zimą. Czy Ingrid zastanawiała się, co będzie, jeśli bank zabierze Barrøy? Chociaż może to nawet nie najgorsze rozwiązanie, bo będą mogli kupić nową ziemię we

wsi,

Karen

gospodarz,

Louise

zechce

już

sprzedać

rozmawiała za

z  Paulusem,

rozsądną

cenę.

żaden

Pastorowa

z  niego mówi

to

wszystko, czerwieniąc się i  z trudem łapiąc oddech, a  przedstawienie tego wielkiego planu kończy stwierdzeniem, że zimą musiało im tu być strasznie, ma przy tym taką minę, jakby zwracała się do pacjentki. Ingrid nie potrafi się sprzeciwić tej osobie — Karen Louise jest prawie

głównodowodzącą

w  parafii

—

prosi

więc,

żeby

pastorowa

poczekała; idzie do Sali Południowej, bierze trzysta koron z  pieniędzy, które dostali od stryja Erlinga, schodzi na dół, wręcza je Karen Louise i  pyta, czy pastorowa może w  jej imieniu załatwić to z  bankiem, ale jeśli chodzi o  rachunek w  sklepie, nie powinien być zbyt wysoki, bo płacili za siebie przez całą zimę. Policzki Karen Louise czerwienieją jeszcze mocniej. Ingrid nabiera powietrza i oznajmia, że chce dostać podpisane przez nią potwierdzenie, że przyjęła te pieniądze i  że trafią one do banku i  nigdzie indziej. Karen Louise pyta, skąd Ingrid wzięła taką dużą kwotę, i mruczy, że żadne pokwitowanie nie jest potrzebne. Ingrid wchodzi do domu, siada przy matce i  pyta, skąd te dwie blizny, które ma na skroniach. Maria się uśmiecha. Dołącza do nich Karen Louise, siada, wypija łyk zimnej kawy i  mówi: „Nie, dziękuję”, do Barbro, która proponuje jej dolewkę, patrzy na Suzanne wdrapującą się na kolana Ingrid i zerkającą na Marię. — Kto to jest ta pani? — pyta dziewczynka. — To mama. — Ingrid sadza ją na kolanach Marii, idzie do komody w  paradnej Karen

izbie,

Louise

o  dacie,

przynosi

czyta

podaje

ją.

papier,

z  surową Ingrid

atrament

miną

dopisuje.

i  mówi, Karen

i  zasiada

do

że

zapomniała

Ingrid

Louise

składa

pisania.

podpis,

powtarzając, że to naprawdę niepotrzebne i  że ojej, słychać już kuter Paulusa.

*

Ale

to

wcale

nie

kuter

z  mleczarni,

tylko

w  najlepszym

razie

bezszelestne ruchy wioseł Larsa, który cumuje færing, idzie pod górę i wchodzi do kuchni, rozgląda się i czuje się tak, jakby wszedł do grobu. Na stole leżą pokwitowanie i pieniądze. Pyta, co to jest. — Idź się umyć — mówi Ingrid. — I weź ze sobą Felixa. — Co to jest? — powtarza Lars. Ingrid nie odpowiada. Karen Louise wrzuca pieniądze do torebki z  brązowej

skóry,

ozdobionej

zielonymi

koralikami.

Ingrid

składa

kartkę i macha nią, kiedy Karen Louise wstaje i prosi, żeby Lars z nią wyszedł. Ingrid obserwuje ich przez okno. Lars, który idzie obok pastorowej w stronę kei, nagle się zatrzymuje, otwiera usta i zaczyna coś krzyczeć. Karen Louise zatyka uszy, pochyla się do przodu. Lars dalej krzyczy. Pastorowa pochyla się jeszcze niżej, aż w końcu się prostuje i truchtem biegnie na keję, a  Lars zawraca, pędzi do domu i  wpadłszy do kuchni, chwyta pogrzebacz i  wali nim Ingrid w  głowę, aż krew tryska na stół i  pokwitowanie. Ingrid świat wiruje przed oczami. Słyszy głos Larsa. I  widzi, że Barbro mocno go obejmuje. Lars się szarpie, wyrywa i  nie przestaje krzyczeć. Ingrid wstaje, dotyka rany na czole, stwierdza, że to krew, sięga po pogrzebacz i  dwukrotnie uderza nim Larsa w  czoło. Wtedy i Barbro zaczyna krzyczeć, odrzuca chłopaka na bok, a obejmuje Ingrid, która wierzga i  gryzie. Felix przygląda się temu z  szeroko otwartymi oczami, Suzanne uśmiecha się z  palcem w  buzi. A  Maria zestawia ją na podłogę, wstaje, podchodzi do zlewu, kładzie obie ręce na pompie i  zaczyna nią poruszać w  przód i  w tył. Próbuje wody, porusza

pompą

coraz

szybciej,

więc

Barbro

obejmuje Marię, zatrzymując strumień wody. — Woda, woda… Zapada cisza.

puszcza

Ingrid

i  teraz

Larsowi przypomina się, że musi zajrzeć do ryb, bo źle by było, gdyby zrobiło się cieplej. Idzie w  stronę rusztowania, Felix depcze mu po piętach. Pyta, czy rana na czole go boli. Lars zlizuje krew, do której może

dosięgnąć

językiem,

wchodzi

pod

rusztowanie

i  zagląda

do

brzuchów kilku ryb. Nigdzie nie widać jaj złożonych przez muchy czy innego draństwa. Felix powtarza pytanie. Lars nie odpowiada, rachuje w głowie. Liczy. Omiata wyspę spojrzeniem, żeby się upewnić. W końcu mówi: — Pójdziemy do mamy, da nam gorącej wody. Przy

zabudowaniach

widzi

Ingrid

z  jej

matką.

Wychodzą

na

podwórze. Maria w  jasnej sukience, Ingrid też w  sukience, trzyma ją za

rękę,

jakby

była

dzieckiem,

matka

albo

Ingrid,

przybiega

też

Suzanne, idą na południe przez ogrody, płosząc ptaki, które wzbijają się w  górę i  opadają nad ich głowami jak powiewające białe kartki. Lars słyszy ich głosy, ale nie wie, o  czym rozmawiają, powtarza, że pójdą teraz i dostaną gorącej wody od Barbro.

51

Mają we wsi dwie sprawy, pierwszą u pastora. Ingrid załatwia ją sama, wbrew woli Larsa, który razem z  Felixem pilnuje færinga z  suszoną rybą i mewimi jajami, w czasie gdy Ingrid na plebanii przeżywa szok. Powodem jest delikatne, lecz bezwzględne omówienie przez pastora dyspozycji, jakie Hans Barrøy wydawał przez lata; w  opinii pastora Hans nie za bardzo miał czym żonglować tu, na ziemi, ale chciał nie tylko

zamieszkiwać,

spadkobierca

lecz

pragnie

również

zostawić

budować

po

sobie

Barrøy,

więcej,

tak

niż

jak

każdy

przejmuje,

to

zamknięty krąg, łańcuch życia, zasada. Wynika z tego jednak, że to, co Ingrid

przez

całe

życie

uważała

za

niewzruszoną

skałę,

mocno

zakotwiczoną w  morzu, okazuje się spróchniałą tratwą, którą jej ojcu ledwie udawało się utrzymać na powierzchni. Zastanawia się, czy matka była o  tym poinformowana, i  w końcu o  to

pyta.

Pastor

odpowiada,

że

nie

wie,

jego

spojrzenie

Ingrid

odczytuje jako: „Musisz spytać innych”, chociaż nie wie kogo. Na wszelki wypadek Ingrid nic więcej nie mówi. Malmberget wstaje i  krążąc bezszelestnie po dywanach, częstuje ją sokiem malinowym, a  sobie nalewa kawy, siada z  powrotem, wyciąga szufladę

i  przystępuje

do

sprawy,

która

wygląda

tak,

że

Ingrid

otrzymuje kwit zastawny, kilka pokwitowań, a także świadectwo zgonu ojca oraz akt własności wyspy. Teraz to ona jest prawowitą właścicielką Barrøy, jedyną spadkobierczynią, ponieważ zmarły nie pozostawił ani synów, ani małżonki w  stanie poczytalności. To uroczysty moment, powiew

czegoś

większego

niż

oni

sami,

co

również

wpływa

na

atmosferę

w  tym

cichym

pokoju,

w  którym

bezimienny

apostoł

spogląda na nich ze swojej kryjówki na ścianie. Ingrid jest przerażona. Ale w  środku puchnie też z  dumy i  czyta wszystko, co jest w  akcie własności, wyliczenie większych i  mniejszych wysp i  szkierów w  jej królestwie, wkrótce będzie pełnoletnia, nieużytki, pola i łąki, prawa do wody, torfu, jagód i  ryb, drewna i  tego, co morze wyrzuci… gotyckie pismo wypełniające wykropkowane linie, niebieski atrament, czarny, elegancki charakter pisma, czerwona pieczęć… Pastor pyta, co z jej matką. Ingrid podnosi głowę, zastanawia się. Mówi, że nie wie, nie sypia już z  matką, tylko z  Suzanne i  z kotem w  Sali Południowej, a  Maria sama w  dawnej izdebce Ingrid. W  ciągu dnia

matka

siedzi

w  kuchni

albo

na

krześle

w  słońcu,

jak

jakaś

Barbro, jedynie od czasu do czasu idzie do obrządku w  oborze i  z rzadka gotuje obiad, choć powoli, muszą ją angażować do tego godzinę wcześniej… Pastor kiwa głową. Mamy za dużo krów, mówi Ingrid, i za mało ziemi. Potrzebujemy też konia. Wyliczyła to, opierając się na fakcie, że ojciec był żywą maszyną, będącą w  stanie skosić kosą dwieście arów, natomiast Lars w  zeszłym roku skosił trzydzieści, Barbro dwadzieścia, a  Ingrid dziesięć. Mogliby zaprząc którąś z krów do starej kosiarki, ale to męka, krowy traciły od tego mleko, da się je wykorzystywać tylko na kartoflisku, do pługa, no i  jeszcze proporcja między pastwiskami a  polami nie jest taka, jak powinna… Pastor Malmberget odkrywa rachunek, w  którym coś dodaje się po jednej

stronie,

doścignąć

a  coś

złotą

po

formułę

drugiej, na

wydaje

mu

gospodarowanie

się, na

że

Ingrid

Barrøy,

usiłuje znaleźć

odpowiednie proporcje między zwierzętami, ziemią, ludźmi i  morzem,

delikatną równowagę, której należy strzec z  wielką starannością, żeby tyle

i  tyle

osób

mogło

tam

przeżyć,

nie

mniej

i  nie

więcej,

tylko

dokładnie tyle, ile teraz ich tam jest, i się uśmiecha. Dochodzą dojrzałość

do

czegoś

Ingrid,

w  pouczającym

po

w  rodzaju

czym

kolejny

zakończeniu

—

podsumowania. raz

otwiera

i  przesuwa

po

Pastor

szufladę stole

—

chwali niczym

jeszcze

jakieś

kartki. To odpisy dwóch aktów chrztu, Felixa i  Suzanne; mówi, że Ingrid musi zadbać o  to, aby Felix od jesieni zaczął chodzić do szkoły w Havstein, Johannes Malmberget pozwolił sobie już go zapisać. Ingrid wstaje i potwierdza, chociaż wie, że to będzie trudne, bo jeśli ona w ciągu tego roku stała się matką, to Lars stał się ojcem, a nawet kimś więcej. Sam zaś nie ma żadnych planów powrotu do szkolnej ławy. Ale Ingrid po tym spotkaniu wcale nie czuje się mniejsza. Dyga i myśli, że chociaż nie odważyła się poruszyć tej jakże trudnej kwestii, widma zabrania dzieci, a pastor też tego nie zrobił, to przecież raczej nie przybliżyły go te dwa odpisy, które chowa teraz do koperty razem z aktem własności wyspy i dowodem na to, że ojciec nie żyje.

*

Lars i  Felix przyszli od składu i  przysiedli na barierce otaczającej pryzmę

koksu

pod

sklepem,

Larsowi

zdaje

się,

że

dostrzega

coś

w krokach Ingrid nadchodzącej od strony plebanii, z kopertą wsuniętą pod pachę wygląda jak nauczycielka. Lars zeskakuje z  barierki i  pyta, co będzie z  łodzią, co z  maszyną, czy mają dość pieniędzy, czy pastor może podżyrować… Ingrid mówi, że nie będą mieli nowej łodzi, tylko konia. — Konia?! Lars w  życiu nie słyszał niczego głupszego, przecież mieli konia już wcześniej, koń popracuje przez miesiąc, a  przez jedenaście miesięcy

tylko stoi i żre. — A co, chcesz sam skosić całą Barrøy? — pyta Ingrid. — Kosą? Lars nie ma na to odpowiedzi. Ingrid mówi, że pożyczą konia. — Od Adolfa z Malvika. On ma trzy. — A jak go przetransportujemy? Koń przepłynie? Ingrid

tłumaczy,

że

konia

przewiezie

Paulus,

tak

jak

przewozi

krowy i byki. — To nie będzie drogie? — pyta Lars. — Ale będziemy mieć tylko dwie krowy. — Dlaczego? Ingrid wyjaśnia, że dwie krowy dają akurat tyle mleka, żeby kuter z  mleczarni dalej do nich zawijał, od niego już się uzależnili. Ale nie wspomina,

że

będą

go

wykorzystywać

także

do

odwożenia

i  przywożenia ze szkoły, omija również tę część wyliczeń, która mówi, że przy zaledwie dwóch krowach ubędzie też roboty w  oborze, Barbro będzie

mogła

wiązać

sieci,

a  Ingrid

je

stawiać,

zbierać

jagody

i…

wszystko inne, natomiast Maria… również matki nie wspomina. — Za to będziemy mieć więcej owiec. Owce od tej pory będą się pasły krócej na Barrøy, a dłużej na Suple, Leśnej Wyspie i Gęsiej Wyspie, kiedy śnieg stopnieje i dopóki znów nie spadnie. Również na ten temat Lars niewiele mówi. Doszli już do składu i mogą załatwiać drugą sprawę, z jaką przyjechali. Lars podpływa færingiem pod dźwig. Wyładowują na ląd ciężką jak ołów beczkę z jajkami i sztokfisza. Bang Johansen słyszy hałasy na kei, wychodzi i pyta, co tu robią. Chce odgarnia

poddać na

bok

jajka

próbie

trochę

wody,

piasku

zdejmuje

i  wyciąga

więc

cztery

pokrywę

jaja

mewie

beczki, i  dwa

edredonowe, wszystkie opadają na dno, tak jak powinny, ale włożył je do zbiornika do płukania, a  nie do wiadra, zbiornik ma ponad metr

głębokości, Bang Johansen musi więc przechylić się przez jego brzeg i prawie zanurkować, żeby je z powrotem wydobyć, wynurza się mokry od pasa w górę. Śmieją się z niego, on się uśmiecha i pyta: — Ile jajek jest w beczce? — Osiemdziesiąt — mówi Lars. — Macie więcej? — Jeszcze jedną beczkę. Przywieziemy jutro. Bang Johansen kiwa głową i zaczyna przeglądać sztokfisza, którego ułożyli w  skrzyni, jemu też nie ma nic do zarzucenia. Ale cena spadła od ostatniego razu, to z powodu sytuacji na rynku… — Stary chuj — odzywa się Felix. — Co powiedziałeś? Felix chce powtórzyć. Ingrid wymierza mu policzek. — On nawet nie wie, co to znaczy. — Właśnie, że wiem! — upiera się Felix. I dostaje jeszcze raz. Lars

się

Johansen

uśmiecha

kręci

ze

głową,

wzrokiem

mruczy:

wbitym

w  deski

„Przeklęte

bachory”,

kei,

a  Bang

jeszcze

raz

sprawdza rybę i  pyta, na co się decydują. Ingrid prosi, żeby zważył partię i  dał im pokwitowanie, na jajka też. Właściciel składu waży sztokfisza na oczach wszystkich, wychodzi mu tyle samo, ile własnymi rękami zważyli na wyspie. I dostają pokwitowania. — No i jeszcze puch — mówi Bang Johansen. Ingrid odpowiada mu spokojnie, że o puchu porozmawiają później. — Dlaczego? Oczy Ingrid

i  twarz pyta,

właściciela

czy

naprawdę

składu,

sposób,

interesuje

go

w  jaki puch.

zadaje Bang

pytanie.

Johansen

odpowiada, że oczywiście. Ingrid przeżyła taką sytuację już wcześniej, z  ojcem — właściciel składu podawał cenę, na którą ojciec się zgadzał albo nie i  odpływał, nawet z  niezałatwioną sprawą. Ingrid pyta więc, jaka jest cena puchu w  tym roku. Bang Johansen odpowiada. Ingrid

powtarza, że się zastanowi, najpierw muszą przewieźć resztę ryby, to im zajmie trzy—cztery dni. No i jajka. Bang Johansen kiwa głową. — Tak, tak, jajka.

*

W powrotnej drodze Felix i  Lars wiosłują, a  Ingrid siedzi na ławeczce na rufie, z brązową kopertą na kolanach, i czuje we włosach ciepły letni wiatr. — Z czego się śmiejesz? — pyta Lars. — Z  niczego

—

odpowiada

królowa

Barrøy,

którą

wiezie

do

jej

królestwa dwóch poddanych, niemających pojęcia, jakie ona ma plany, a  usłyszą Nauczyła

o  nich, się

tego

dopiero od

ojca.

gdy

będą

Milczenia.

miały

być

wcielane

Zaskakiwania.

Akt

w  życie. własności

i odpisy w kopercie. Nie, nauczyła się tego od matki. Ale czy na pewno? Nie pamięta. Już się nie uśmiecha. Tęskni za obojgiem tak, jak nie tęskniła, odkąd umarli. A Lars patrzy w inną stronę.

52

Hans Barrøy miał trzy marzenia: łódź z  silnikiem, większa wyspa i  inne życie. O  tych dwóch pierwszych mówił często, ludziom bliższym i dalszym, o tym ostatnim nie rozmawiał nigdy, nawet z samym sobą. Również Maria miała trzy marzenia: więcej dzieci, mniejsza wyspa i inne życie. W przeciwieństwie do męża często myślała o tym ostatnim i  stawało się ono coraz trudniejsze do udźwignięcia, w  miarę jak dwa pierwsze coraz bardziej się rozmywały i znikały. Po śmierci męża zaczęła żałować. Żałowanie,

że

się

o  czymś

marzyło,

to

coś,

co

niszczy

człowieka

najbardziej. Maria żałowała, że uważała, iż wyspa jest za duża, z  całą tą nieprzytomną harówką, jaka się z  tym wiązała, i  tego, że chciała mieć więcej dzieci — bo przecież miała Ingrid. Później ogarnęło ją jeszcze poczucie zagrożenia, zrodzone tego dnia, gdy zjawił się u nich zbiegły więzień i  pozostawił plamę na ich życiu, kradnąc im coś, z czego istnienia w ogóle nie zdawali sobie sprawy, coś, co przynosił wiatr, ptaki i  morze, śnieg, woda w  kuchni i  orły, które zaczęły

siadać

podłodze,

na

a  ona

dachu

słyszała

budynku huk,

nowej

który

przystani.

ściskał

się

Kot

chodził

w  twardą

po

kroplę,

pulsującą jak zwierzęce serce.

*

— Poprowadzę cię, mamo — mówi Ingrid; staje w  drzwiach własnego pokoju dziecinnego i czeka, aż Maria się podniesie i ubierze.

Schodzą

do

kuchni,

piją

kawę

i  jedzą

śniadanie,

które

Barbro

wystawiła na stół. Barbro już zdążyła obrządzić zwierzęta, są teraz na dworze

na

okrągło

przez

całą

dobę,

ale

rycząc,

przychodzą

pod

zabudowania, kiedy mleko rozsadza im wymiona, i budzą tego, kto ich słucha. Tego lata to Barbro. Barbro, która przeklina, wstaje i  doi. Ingrid ma na głowie inne sprawy. Znów idzie na górę, budzi Suzanne, przygląda się, jak dziewczynka się

ubiera

w  rzeczy,

które

nosiła

kiedyś

sama

Ingrid,

schodzi

do

kuchni, kończy śniadanie, a  potem idzie na pola, wszystko jedno, czy słońce, czy deszcz. Chodzą po wyspie i  widzą, że trawa wyrosła, a  wiedzą, że będzie jeszcze wyższa. Pływają na wysepki i liczą jagnięta. Maria coś poznaje, ale nie wszystko. Mówi: „Aha”, i  przypomina jej się coś, czego sama Ingrid nie pamięta. Pyta, ile ma dzieci. Ingrid mówi, że troje. „Nie” — protestuje Maria. Wypowiada pojedyncze słowa, jakby się wprawiała w  ich wymawianiu: łódź, latarnia, koń… „Dzieci płyną” — mówi na widok færinga, który wraca po odstawieniu dziennej porcji suszonej ryby do składu. Ingrid woła, czy pamiętali o  pokwitowaniu. Lars nie odpowiada. Wspina się tylko po drabince i  idzie do domu, żeby coś zjeść, z Felixem nieodstępującym go ani na krok. Uśmiech Marii. On nie należy do tego miejsca. Siadają na kei, a  Maria opowiada, jak ubrany był jej mąż, kiedy się poznali, co mówił, jakie miał pomysły. Ingrid zamykają się oczy, ale jej nie

przerywa.

Koń,

piasek,

piec

do

wędzenia…

Suzanne

wrzuca

kamyki do morza i  balansuje na krawędzi kei. Ingrid każe jej zejść. Maria podkreśla, że mała jest śliczna, uczesana i zadbana jak laleczka, a  Ingrid skoro

czuje,

nawet

że

Suzanne

Maria

mogłaby

zauważa,

że

się

mała

trochę

bardziej

zaczęła

pobrudzić,

zdobywać

sobie

przywileje. Dziś wieczorem weźmie ją do dojenia. Krowy pasą się teraz

w Ogrodzie Piersiowym, gdzie i tak nie można używać kosiarki. Trawa rośnie jeszcze wyższa, najspokojniejsze dni w  roku stapiają się jeden z  drugim, bez nocy, trawa rośnie, deszcz pada, słońce świeci, a  mewy krzyczą, aż w końcu Paulus przypływa z koniem.

*

Pora

największego

przypływu,

północ,

ze

wszystkimi

dźwiękami

zamkniętymi jak w  szklanej kolbie, głos białych nocy. Ingrid widzi, że oczy Marii zmieniają się na widok konia, którego Paulus uwiązał za nogi,

szyję

i  łeb

do

relingu,

sterówki

i  masztu,

zwierzę

stoi

więc

unieruchomione jak drewniana zabawka i  zostawiło już wielką kupę łajna na pokładzie. Wykładają trap zbity przez Felixa i Larsa. Koń zostaje sprowadzony na

ląd

i  musi

pozostać

na

Barrøy

aż

do

następnego

wielkiego

przypływu, który wypadnie w okolicy kanikuły, jak wyliczyła Ingrid; do tego czasu zdąży zaorać nowe pole pod kartofle na przyszłe lato. Paulus

przywozi

również

przesyłkę

ze

sklepu.

Ingrid

chce

się

upewnić, czy wszystko jest jak trzeba, ale znów widzi to spojrzenie Marii,

która

położyła

rękę

na

grzywie

konia,

jakby

witała

się

ze

zwierzęciem. Przewraca przy tym oczami, pochyla głowę i  chwieje się na nogach. Ręka na grzywie. To dzięki niej jest w stanie ustać. Podnosi głowę

i  patrzy

spokojnie

na

córkę.

Ingrid

chce

rozluźnić

jej

uścisk

i  zaprowadzić ją do domu, ale Maria sama puszcza grzywę, głaszcze zwierzę po szyi i mówi: — Zastrzelili konia. — Co? — Zastrzelili konia. Myśleli, że tego nie widzimy. Inni prowadzą zwierzę na południowy kraniec wyspy. Maria i Ingrid idą pod górę i  siadają na pokrywie studni. Maria z  niezachodzącym

o  północy słońcem we włosach, które w  jego świetle są zupełnie białe, nie da się ich zapleść w  warkocz. Mówi, że w  szpitalu wielokrotnie rozmawiała z Zezenie, a raczej próbowała z nią rozmawiać, Zezenie nie wróci. Ingrid kiwa głową. — Rozumiesz, co mówię? — Tak — odpowiada Ingrid. Maria

pyta,

czy

córka

załatwiła

wszystko

z  pastorem,

czy

ma

dokumenty. Ingrid potakuje. — To dobrze. Ingrid

pyta,

czy

matka

chce

wrócić

do

Sali

Południowej.

Maria

odpowiada, że nie musi. Mówi, że chciała rozmawiać z lekarzami o tych dudniących kocich łapach, ale oni dopytywali się wyłącznie o  męża, a 

ona

pamiętała

tylko

jedną

sytuację,

kiedy

chciał

siedzieć

naprzeciwko niej przy kuchennym stole, aby nawet przez sekundę nie tracić jej z  oczu, powiedział tak zaledwie rok temu, albo dwa. Potem zapadła w  sen i  obudziła się dopiero wtedy, gdy dotknęła ręką konia i  poczuła,

jak

jego

mięśnie

oddychają

pod

rozgrzaną

skórą.

Ingrid

mówi, że rozumie, ale czuje pewien niepokój i pyta, czy zdaniem matki ojciec wiedział, że umrze. Maria zastanawia się i odpowiada, że nie, to była dobra śmierć, umarł wtedy, kiedy miał umrzeć, chociaż tak jak z wieloma innymi dobrymi rzeczami trudno to dostrzec.

53

Koń miał na imię Wilhelm, po jakimś cesarzu, i  różnił się od tego, który

był

u

nich

wcześniej,

po

pierwsze

nie

dziwiło

go,

że

jest

na

wyspie, a  po drugie nie wierzgał, był leniwy, miły, kładł się i  spał, kiedy wyprzęgli go z  tego, co akurat za sobą ciągnął. Suzanne i  Felix mogli na nim jeździć. Wraz z koniem przywieziono dwa wiadra oleju lnianego, mały i duży worek proszku, a także pędzle. Ingrid chciała pomalować dom. — Chata musi być biała. Z zielonymi oknami i wiatrownicami. Kiedy nie kosili i  nie układali siana na stojakach, malowali. Maria też. Malowała okna, powoli i dokładnie. To był pierwszy dom na Barrøy pokryty farbą. Pomalowanie odmieniło nie tylko dom, lecz całą wyspę. Odmieniło

kamienie,

piasek,

trawę,

zwierzęta

i 

drzewa.

Kiedy

skończyli, nie mogli na to patrzeć, a  przynajmniej uwierzyć w  to, co widzą — stara szara chata wyglądała jak ulepiona ze świeżego śniegu, jakby

stała

gdzieś

w  innym

miejscu,

na

stałym

lądzie,

w  mieście,

kojarzyła się z  niepojętym bogactwem, które mogło lśnić tylko tutaj, gdzie nie miało rywali, chata była szokiem, ciałem obcym, patrząc na nią, można było umrzeć ze śmiechu. Wychodzili wieczorem na pole, odwracali się, widzieli dom i myśleli: tutaj mieszkamy. Była to również pierwsza rzecz, jaką robili rano — wychodzili popatrzeć na dom. Od tego patrzenia przybywało im sił, nadziei

i  dobrego

humoru.

Przyjemniej

było

być

na

zewnątrz

niż

w  środku, a  wcześniej tak nie czuli. Chata wyglądała inaczej z  Lasku

Miłości,

a  inaczej

z  Mroźnego

Oka

czy

z  Karvika,

była

zmienna,

ruchoma i  widoczna z  innych wysp, wieża, znak nawigacyjny, symbol rodu.

Ludzie

przypływali

i  pytali,

co

oni

znowu

wymyślili,

ile

to

kosztuje, czy jest trwałe i  czy trudno tak pokryć drewno, a  potem wracali do swoich domów z głowami pełnymi pomysłów. Dom był widoczny aż ze składu. Był widoczny z nieba, z morza, z gór na stałym lądzie, z  lokali rządowych w  stolicy i  z Borneo, nie było takiego oka, które nie mogło go zobaczyć.

*

Zaprzęgli

leniwego

konia

do

kosiarki,

skosili

Ogród

Różany,

Ogród

Parszywy i Ogród Edenu. Odszukali wszystkie dawne dziury na tyczki do stojaków na siano i  ustawili stojaki tak, jak stały zawsze, ciągnąc się z  północy na południe, żeby wiatr ich nie przewrócił, szarozielone wijące się ściany w poprzek kamiennych ogrodzeń. W

ciągu

w  sposób,

lata

jakiego

w  odwiedziny w  poglądzie

również

stryj

na

nie

wiele mieli

Erling

szkołę,

innych odwagi

z  rodziną

Lars

rzeczy

musiał

się

splatało

się

spodziewać.

i  sprzymierzył

jeszcze

przez

rok

ze

sobą

Przypłynął

się

z  Ingrid

wykazać

się

cierpliwością, zanim wezmą go na Lofoty. Ciotka Helga nie poznawała Marii

i 

nie

potrafiła

ukryć

swojego

rozczarowania,

aż

nadto

widocznego. Nie poznała również Suzanne i  Felixa, mała była wtedy zaledwie dzieckiem w pieluchach, a pulchny Felix wychudł jak zapałka i  wyglądał

na

znacznie

więcej

niż

osiem

lat,

które

wkrótce

miał

skończyć według odpisu aktu chrztu, gdzie widniało jego nazwisko — nazwisko, które Ingrid zamierzała, gdy tylko trochę odetchnie, zmienić z Tommesen na Barrøy. Kiedy Paulus przypłynął po konia, zrozumieli wreszcie to, co ich przodkowie wiedzieli zawsze: że koń na wyspie może być tylko gościem,

ma to związek z wielkością wyspy, z którą czasem trudno się pogodzić, ma

to

związek

z 

trawą,

pieniędzmi,

wielkością

pól,

pracą

i niebiańskimi ułamkami. W końcu postanawiają kosić również nową ziemię na Gęsiej Wyspie. Trzeba to robić kosą. Bierze w tym udział cała rodzina. Dyskutują, czy tu też umieszczać stojaki. Ingrid mówi, że tak, Lars jest przeciwny. Ingrid twierdzi, że łatwiej przewozić suche siano niż mokre, Lars na to, że w  takim razie będą musieli wozić w  obie strony żerdzie i  sznurki, a  do tego młoty i łopaty. Maria zgadza się z Ingrid, Suzanne też. Barbro trzyma stronę Larsa, tak jak Felix. Ingrid mówi, że niedługo zacznie się szkoła. Felix się cieszy. Lars się nie odzywa. Są dwa obozy. Jeden na ogół osiąga to, czego chce. A  w ciepły dzień późnego lata szara morska mgła potrafi nagle

pojawić

się

jak

ściana

na

horyzoncie,

nadpełznąć

powoli,

spowijając kolejne wyspy niebieskoszarą ciemnością, pochłonąć i  otulić wszystko i  wszystkich zimną, wilgotną kołdrą. Tam, gdzie wcześniej mieli swobodny widok na wszystkie strony, teraz nie dostrzegają nawet własnych

owiec,

stojaków

z  sianem,

krzaków,

latarni

ani

lśniącego

domu na Barrøy, widzą jedynie kilka źdźbeł tuż przy stopach i  łzy perlące się na nich, chociaż deszcz nie pada. Mgła przynosi ciemność w  środku dnia, zaćmienie słońca i  utratę wzroku.

Odkładają

ubraniem,

narzędzia,

przysiadają

na

milczą,

kamieniu

otulają

i  pozwalają

się

cieplejszym

myślom

bawić

się

wewnętrznym światłem, tak jak ślepiec patrzy w  głąb siebie, bo nie potrafi inaczej, znajdują wspomnienie albo przebłysk czegoś, czego nie umieją

nazwać

i  czym

nie

mogą

się

podzielić

z  innymi

ani

sami

wykorzystać. Kiedy

przestaje

działać

wzrok,

wyostrzają

się

inne

zmysły,

czuć

intensywną woń pokrzyw, bagna, wodorostów i mokrej wełny, mgła jest słona jak morze, które ją zrodziło, zimna pieszczota obcego dotyku na

skórze, i  chociaż edredony wyłażą na brzeg i  rozpościerają skrzydła nad polem, a owady i zwierzęta milczą tak jak ludzie, mgła przynosi ze sobą dziwny odgłos, szum, jak szum morza w muszli, odgłos martwego szczura ciągniętego przez suchy śnieg. Ale mija ledwie godzina czy dwie i  już słońce wszystko to niszczy; kiedy się pojawia kilka stopni dalej na północ, najpierw przypomina gotowane oko dorsza we mgle, potem staje się coraz bardziej żółte i  złociste, aż w  końcu rozrzedza i  unicestwia ostatni woal, na powrót uwalnia wzrok, który rozbiega się jak dzikie konie we wszystkie strony. Czują się wtedy tak, jakby ich dzień pracy skrócił się o  połowę albo jakby dostali zupełnie nowy dzień wepchnięty w środek tego starego — i znów mogą chwycić za kosy.

Spis treści

Strona tytułowa Karta redakcyjna 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44

45 46 47 48 49 50 51 52 53