wos_liceum operon

SAVE OFFLINE

Zbigniew Smutek Janusz Maleska

WIEDZA O SPO¸ECZE¡STWIE PROGRAM NAUCZANIA DLA LICEUM OGÓLNOKSZTA¸CÑCEGO (w zakresach podstawowym i rozszerzonym), LICEUM PROFILOWANEGO I TECHNIKUM (w zakresie podstawowym)

wydanie pierwsze

Program dopuszczony do u˝ytku szkolnego przez Ministra Edukacji Narodowej i Sportu i wpisany do wykazu programów nauczania wiedzy o spo∏eczeƒstwie w klasach I-III liceum ogólnokszta∏càcego w zakresach podstawowym i rozszerzonym oraz w klasach I-III liceum profilowanego i I-IV technikum w zakresie podstawowym na podstawie recenzji prof. dr. hab. Micha∏a Âliwy, dr. Romana Bäckera, dr hab. Aleksandry Korwin-Szymanowskiej.

Numer w zestawie DKOS-4015-27/02

Rumia 2002

ISBN 83-87518-39-5

Spis treÊci I. Wst´p – charakterystyka programu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 II. Kszta∏cenie w zakresie podstawowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 1. Cele edukacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 a) cele kszta∏cenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 b) cele wychowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 2. TreÊci nauczania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 3. Procedury osiàgania celów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 4. Za∏o˝one osiàgni´cia ucznia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 III. Kszta∏cenie w zakresie rozszerzonym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 1. Cele edukacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 a) cele kszta∏cenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 b) cele wychowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 2. TreÊci nauczania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 3. Procedury osiàgania celów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 4. Za∏o˝one osiàgni´cia ucznia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 IV. Kontrola i ocena osiàgni´ç ucznia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

I. Wst´p – charakterystyka programu Program nauczania wiedzy o spo∏eczeƒstwie dla liceum ogólnokszta∏càcego (w zakresach podstawowym i rozszerzonym) oraz liceum profilowanego i technikum (w zakresie podstawowym) jest kontynuacjà realizowanego na trzecim etapie edukacyjnym przedmiotu wiedza o spo∏eczeƒstwie, a zw∏aszcza dwóch wchodzàcych w jego sk∏ad modu∏ów: wychowania obywatelskiego oraz wychowania do aktywnego udzia∏u w ˝yciu gospodarczym. Przy opracowywaniu programu uwzgl´dniono sposób realizacji zaj´ç z zakresu edukacji europejskiej w gimnazjum, a tak˝e wybrane zagadnienia z innych przedmiotów i Êcie˝ek edukacyjnych, k∏adàc szczególny nacisk na aspekt prawny omawianych problemów. Proponowane w programie cele i treÊci nauczania uwzgl´dniajà komponenty Êcie˝ek edukacyjnych przewidzianych w podstawie programowej (edukacja filozoficzna, edukacja ekologiczna, edukacja czytelnicza i medialna, edukacja regionalna, edukacja europejska). Program jest zgodny z podstawà programowà MENiS.

Procesy gwa∏townie zachodzàcych w Polsce przemian spo∏ecznych, politycznych i ekonomicznych uÊwiadamiajà koniecznoÊç zmodernizowania szeroko rozumianej edukacji obywatelskiej. Z∏o˝ony charakter tych przemian oraz nie zawsze dostateczne rozumienie ich istoty i potrzeby sprawiajà, ˝e 60% Polaków nadal deklaruje apolitycznoÊç, a 2/3 obywateli nie bierze udzia∏u w ˝yciu spo∏eczno-politycznym paƒstwa. Na taki stan rzeczy nak∏adajà si´ tak˝e nawyki z minionych dziesi´cioleci: biernoÊç i brak zaanga˝owania, „syndrom antypaƒstwowy”, „wyuczona bezradnoÊç” itp. Z∏o˝one problemy polskiej sceny politycznej i zmieniajàca si´ sytuacja mi´dzynarodowa wyraênie wskazujà na wag´ przedmiotu i jego znaczenie w realizacji zadaƒ edukacyjnych szko∏y. Aby zbudowaç paƒstwo prawa, oparte na spo∏eczeƒstwie obywatelskim, konieczne jest podj´cie d∏ugofalowych i wielop∏aszczyznowych dzia∏aƒ,

obejmujàcych wszystkie dziedziny ˝ycia szko∏y, w celu edukacji obywatelskiej m∏odzie˝y. Opracowany program powinien byç jednym z ogniw tak rozumianego procesu wychowania. Dobór treÊci, k∏adàcy szczególny nacisk na problematyk´ spo∏ecznà i prawnà, s∏u˝yç ma realizacji celu nadrz´dnego, czyli jest przygotowaniu jednostki do ˝ycia w spo∏eczeƒstwie obywatelskim. Wa˝nym tematem, zwiàzanym z aktualnymi przemianami w Polsce, jest post´pujàcy proces integracji ze strukturami europejskimi. Wiedza o tym procesie jest w spo∏eczeƒstwie polskim ciàgle niedostateczna, stàd spadajàce poparcie dla integracji Polski z Unià Europejskà. Koniecznie nale˝y wi´c uwzgl´dniç w programie wiedzy o spo∏eczeƒstwie równie˝ t´ tematyk´. Przedmiot powinien staç si´ podstawà realizacji w liceum i technikum Êcie˝ki edukacyjnej – edukacji europejskiej. Jednym z podstawowych zadaƒ szko∏y jest przekazywanie uczniom spójnego obrazu otaczajàcej rzeczywistoÊci. Stàd oparte na idei edukacji holistycznej nauczanie wiedzy o spo∏eczeƒstwie wymagaç b´dzie korelacji z innymi przedmiotami, na przyk∏ad j´zykiem polskim (komunikacja werbalna), przysposobieniem obronnym (wspó∏czesne zagro˝enia, obowiàzek obrony kraju), historià (przemiany w Polsce i na Êwiecie po II wojnie Êwiatowej), religià (nauka spo∏eczna koÊcio∏a), geografià, podstawami przedsi´biorczoÊci, biologià z ochronà Êrodowiska. Warto by∏oby zaproponowaç nauczycielom innych przedmiotów, by tematy pokrewne, po uzgodnieniu, realizowaç równolegle. Post´p naukowo-techniczny stawia przed cz∏owiekiem wiele wyzwaƒ i problemów do rozwiàzania. Rewolucja w dziedzinie technologii informacyjnych, której efektem jest tworzenie si´ spo∏eczeƒstwa informacyjnego, wymaga od wspó∏czesnej szko∏y uwzgl´dnienia tych zjawisk w procesie dydaktyczno-wychowawczym. Dlatego w programie znalaz∏y si´ treÊci dotyczàce mediów oraz sugestie wykorzystania w realizacji programu nowoczesnych technologii informacyjnych (komputer, Internet). 3

Pomocà przy realizacji programu b´dzie podr´cznik dla uczniów i poradnik metodyczny dla nauczycieli oraz S∏ownik wiedzy obywatelskiej.

II. Kszta∏cenie w zakresie podstawowym

Na realizacj´ treÊci z zakresu podstawowego – zgodnie z rozporzàdzeniem MENiS w sprawie ramowych planów nauczania w szko∏ach publicznych – przeznaczono dwie godziny tygodniowo w ciàgu trzech lat. Autorzy proponujà nast´pujàcy rozk∏ad godzin:

– Przekazanie m∏odzie˝y odpowiedniego zasobu wiedzy o wartoÊciach, prawach i obowiàzkach cz∏owieka oraz kszta∏towanie umiej´tnoÊci i postaw niezb´dnych do aktywnego uczestnictwa w ˝yciu spo∏eczeƒstwa obywatelskiego.

Spo∏eczeƒstwo – ∏àcznie 34 godziny I. Jednostka a spo∏eczeƒstwo – 5 godzin II. Naród i to˝samoÊç narodowa – 4 godziny III. Struktura ˝ycia spo∏ecznego – 2 godziny IV. Prawid∏owoÊci ˝ycia spo∏ecznego – 5 godzin V. Instytucje spo∏eczne – 2 godziny VI. Spo∏eczeƒstwo polskie we wspó∏czesnym Êwiecie i jego problemy – 4 godziny VII. Kultura ˝ycia publicznego – 7 godzin VIII. Spo∏eczeƒstwo obywatelskie – 5 godzin

– Kszta∏towanie postawy poszanowania praworzàdnoÊci oraz umiej´tnoÊci stosowania przepisów prawa w paƒstwie.

Polityka – ∏àcznie 26 godzin I. Wspó∏czesne doktryny polityczne – 2 godziny II. Demokracja – 6 godzin III. Obywatel w spo∏eczeƒstwie demokratycznym – 6 godzin IV. Paƒstwo – 5 godzin V. Ustrój polityczny Rzeczypospolitej Polskiej – 7 godzin Prawo – ∏àcznie 14 godzin I. Propedeutyka wiedzy o prawie – 7 godzin II. Prawa cz∏owieka jako istoty ludzkiej w Êwietle dokumentów mi´dzynarodowych – 7 godzin Do dyspozycji nauczyciela – 2 godziny. Nale˝y si´ spodziewaç, ˝e liczba godzin przeznaczonych na kszta∏cenie w zakresie rozszerzonym b´dzie wynosi∏a ∏àcznie 3 godziny tygodniowo w ciàgu trzech lat. Przydzia∏ godzin zale˝y od liczby przedmiotów wiodàcych w klasie. Przewiduje si´, ˝e na ich realizacj´ dyrektorzy liceów ogólnokszta∏càcych przeznaczà oko∏o 14 godzin tygodniowo w ciàgu trzech lat.

1. Cele edukacyjne

– Pog∏´bianie to˝samoÊci kulturowej i narodowej z zachowaniem ÊwiadomoÊci wspólnoty kulturowej narodów Europy. – Doskonalenie umiej´tnoÊci (krytycznej) oceny otaczajàcej rzeczywistoÊci spo∏eczno-politycznej.

a) cele kszta∏cenia WiadomoÊci Uczeƒ: – opisuje znajomoÊç podstawowych mechanizmów regulujàcych ˝ycie jednostki w grupach i zbiorowoÊciach spo∏ecznych (∏ad spo∏eczny, systemy regulacyjne, wartoÊci, normy spo∏eczne, rytua∏y), wyjaÊnia ich znaczenie i skutecznoÊç w konkretnych sytuacjach ˝yciowych, na przyk∏ad przy wyborze zawodu, towarzystwa, miejsca pracy i zamieszkania, podczas s∏u˝by wojskowej, pracy spo∏ecznej, – przedstawia przebieg i skutki konfliktów spo∏ecznych, – klasyfikuje problemy wspó∏czesnego Êwiata, zw∏aszcza dotyczàce konfliktów mi´dzynarodowych, – omawia kulturowe oraz spo∏eczno-polityczne podstawy funkcjonowania spo∏eczeƒstwa i paƒstwa, – definiuje i omawia wspó∏czesne formy organizacji spo∏eczeƒstwa,

4

– definiuje poj´cie narodu i to˝samoÊci narodowej,

Umiej´tnoÊci

– opisuje zasady ustrojowe zawarte w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz kompetencje g∏ównych instytucji paƒstwa (prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, Rada Ministrów, sejm i senat, sàdy i trybuna∏y, organy kontroli paƒstwowej i ochrony prawnej, w∏adza lokalna),

– samodzielnie, Êwiadomie i selektywnie korzysta z bogatego strumienia informacji, szczególnie przy wykorzystaniu nowoczesnych technologii informacyjnych,

– omawia zasady funkcjonowania demokratycznego paƒstwa prawa,

– odró˝nia opini´ od faktów,

– okreÊla podstawowe funkcje i zadania, rodzaje oraz zasady tworzenia prawa, – wyjaÊnia poj´cie potrzeb spo∏ecznych, interesów grupowych, – przedstawia podstawowy katalog praw cz∏owieka oraz mi´dzynarodowy system ich ochrony, – wyjaÊnia ide´ spo∏eczeƒstwa obywatelskiego i otwartego, – wskazuje i omawia powiàzania Polski ze strukturami mi´dzynarodowymi, takimi jak: Organizacja Narodów Zjednoczonych, Rada Europy, pakt pó∏nocnoatlantycki, Unia Europejska, Organizacja Bezpieczeƒstwa i Wspó∏pracy Europejskiej i inne, – omawia zjawiska i procesy ˝ycia spo∏ecznego, szczególnie zale˝noÊci pomi´dzy indywidualnymi postawami i interesami a funkcjonowaniem spo∏eczeƒstwa, – wyjaÊnia dwustronnoÊç relacji praw i obowiàzków podejmowanych aktywnie, – okreÊla i analizuje problemy ˝ycia publicznego, – wyjaÊnia swoje zadania i role przypisane w paƒstwie demokratycznym opartym na spo∏eczeƒstwie obywatelskim, – omawia organizacj´ i zasady funkcjonowania wa˝niejszych instytucji paƒstwa polskiego, a tak˝e wskazuje mo˝liwoÊci wp∏ywania obywateli na ich dzia∏alnoÊç, – okreÊla korzyÊci i koszty wynikajàce z integracji Polski ze strukturami europejskimi i ogólnoÊwiatowymi.

Uczeƒ:

– Êledzi ze zrozumieniem stanowiska uczestników debaty publicznej, – samodzielnie formu∏uje oraz uzasadnia w∏asne stanowisko oraz potrafi go broniç na forum publicznym z wykorzystaniem ró˝nych technik argumentacji, – w∏aÊciwie korzysta z przys∏ugujàcych praw i demokratycznych procedur w rozwiàzywaniu konfliktów, – rozró˝nia kompetencje poszczególnych organów w∏adzy i instytucji paƒstwowych oraz samorzàdowych, – analizuje motywy dzia∏ania i wybory dokonywane przez uczestników ˝ycia publicznego z punktu widzenia podstawowych wartoÊci ˝ycia spo∏ecznego, – skutecznie za∏atwia swoje sprawy w urz´dach i innych instytucjach publicznych, – wype∏nia druki urz´dowe oraz sporzàdza pisma do w∏adz publicznych i innych instytucji, – czyta ze zrozumieniem podstawowe dokumenty prawne (prawa cywilnego, karnego, administracyjnego oraz mi´dzynarodowego w zakresie ochrony praw cz∏owieka), – czyta ze zrozumieniem teksty dziennikarskie, publicystyczne i popularnonaukowe dotyczàce nauk spo∏ecznych, polityki i prawa.

b) cele wychowania Uczeƒ: – rozwija i ugruntowuje poczucie w∏asnej wartoÊci i niezale˝noÊci, – kszta∏tuje umiej´tnoÊç samodzielnego kierowania swoim rozwojem, 5

– doskonali umiej´tnoÊç wspó∏istnienia i wspó∏dzia∏ania w grupie z zachowaniem obowiàzujàcych norm spo∏ecznych, – przejawia samodzielnoÊç w podejmowaniu przemyÊlanych decyzji i dzia∏aƒ dotyczàcych problemów obywatelskich, – dokonuje w∏aÊciwej oceny swoich decyzji i dzia∏aƒ, – rzetelnie wype∏nia powinnoÊci obywatelskie, – dzia∏a w duchu poszanowania prawa i prawdy oraz akceptacji decyzji podj´tych w demokratyczny sposób, bez wzgl´du na osobisty interes, – w∏aÊciwie pojmuje zadania i role przypisane mu w paƒstwie demokratycznym opartym na spo∏eczeƒstwie obywatelskim, – ma ÊwiadomoÊç zwiàzku w∏asnych interesów z dobrem publicznym, – wykazuje postaw´ tolerancji oraz otwartoÊci na poglàdy innych osób, – przejawia aktywnoÊç spo∏ecznà i obywatelskà, zw∏aszcza wobec przyk∏adów patologii spo∏ecznej, – jest odpowiedzialny za funkcjonowanie zbiorowoÊci – od rodziny, poprzez szko∏´, a˝ do paƒstwa, – posiada ÊwiadomoÊç wspólnoty i potrzeby wspó∏pracy z innymi narodami Europy przy zachowaniu i poszanowaniu swojej odr´bnoÊci narodowej, – ze wspó∏czuciem reaguje na problemy wspó∏czesnego Êwiata (g∏ód, kl´ski ˝ywio∏owe, ∏amanie praw cz∏owieka), – wykazuje postaw´ poszanowania pokoju.

2. T r e Ê c i n a u c z a n i a Spo∏eczeƒstwo I. Jednostka a spo∏eczeƒstwo

1. Cz∏owiek jako istota spo∏eczna: a) czynniki (biologiczne, geograficzne, demograficzne, ekonomiczne, kulturowe) determinujàce ˝ycie spo∏eczne, b) proces socjalizacji a wype∏nianie ról spo∏ecznych: – poj´cie socjalizacji, – role spo∏eczne (stereotypy a wype∏nianie ról spo∏ecznych). Anatomiczne i fizjologiczne uwarunkowania ˝ycia spo∏ecznego (biologia)*. 2. Poj´cie zbiorowoÊci spo∏ecznej: a) zbiór spo∏eczny a zbiorowoÊç spo∏eczna, b) para, kràg spo∏eczny, c) wi´zi spo∏eczne. 3. Poj´cie i typologia grup spo∏ecznych (grupy formalne i nieformalne, grupy ma∏e i du˝e, pierwotne i wtórne, ekskluzywne, ograniczone i inkluzywne). 4. Rodzina jako podstawowa grupa spo∏eczna: a) funkcje rodziny (prokreacyjna i seksualna, wychowawcza, ekonomiczna, kulturowa i inne), b) problemy wspó∏czesnej rodziny (problemy ekonomiczne, dezorganizacja i patologia rodziny), c) rodzina w Êwietle obowiàzujàcego prawa (prawo cywilne, prawo kanoniczne, konkordat). Kryzys wspó∏czesnej rodziny – argumenty za i przeciw **. Ma∏˝eƒstwo i rodzina w nauce spo∏ecznej KoÊcio∏a katolickiego (religia)*. 5. Ârodowisko lokalne (edukacja regionalna)***: a) rodzaje Êrodowiska lokalnego (wieÊ, miasto, osiedle mieszkaniowe),

* zagadnienia „wspomagajàce” – propozycja nawiàzania wspó∏pracy z nauczycielami innych przedmiotów (cz´Êç zagadnieƒ mo˝na realizowaç, integrujàc treÊci kilku przedmiotów) ** zagadnienia kontrowersyjne – do realizacji metodà debaty lub dyskusji *** Êcie˝ki edukacyjne 6

b) problemy i przemiany wspó∏czesnego Êrodowiska lokalnego. II. Naród i to˝samoÊç narodowa

4. Harmonia i ∏ad spo∏eczny: a) poj´cie ∏adu spo∏ecznego,

1. Poj´cie narodu.

b) harmonia, równowaga i porzàdek spo∏eczny,

2. Czynniki narodotwórcze.

c) czynniki kszta∏tujàce ∏ad spo∏eczny,

3. ÂwiadomoÊç narodowa (patriotyzm, nacjonalizm, szowinizm i rasizm, ksenofobia, kosmopolityzm). 4. MniejszoÊci narodowe w Polsce. III. Struktura ˝ycia spo∏ecznego 1. Poj´cie spo∏eczeƒstwa. 2. Poj´cie i koncepcje struktury spo∏ecznej. 3. Elementy struktury spo∏ecznej: a) struktura demograficzna,

d) funkcjonalistyczna teoria ∏adu spo∏ecznego, e) ∏ad spo∏eczny w teorii konfliktu spo∏ecznego. 5. Konflikty spo∏eczne: a) przyczyny konfliktów spo∏ecznych, b) rodzaje konfliktów spo∏ecznych (konflikty klasowo-warstwowe, kulturowe, ekonomiczne, konflikty wartoÊci, ma∏˝eƒskie). V. Instytucje spo∏eczne

b) struktura warstwowa,

1. Poj´cie instytucji spo∏ecznej.

c) struktura klasowa,

2. Funkcje i zadania instytucji w spo∏eczeƒstwie:

d) struktura zawodowa. IV. Prawid∏owoÊci ˝ycia spo∏ecznego 1. Mechanizmy regulujàce ˝ycie spo∏eczne: a) wartoÊci spo∏eczne i systemy wartoÊci a normy regulujàce ˝ycie spo∏eczne (edukacja filozoficzna)***, b) normy (prawne, zwyczajowe, obyczajowe, moralne, religijne) regulujàce ˝ycie spo∏eczne. 2. Postawy o istotnym znaczeniu dla ˝ycia spo∏ecznego (odwaga cywilna, s∏ownoÊç, prawdomównoÊç, punktualnoÊç, pracowitoÊç, zaradnoÊç, wra˝liwoÊç spo∏eczna i solidarnoÊç mi´dzyludzka). Postawy o istotnym znaczeniu dla ˝ycia spo∏ecznego klasy szkolnej (godzina do dyspozycji wychowawcy)*. 3. Etyka ˝ycia spo∏ecznego: a) teorie sprawiedliwoÊci (indywidualistyczne, wspólnotowe, sprawiedliwoÊç jako równoÊç szans), b) problemy moralne wspó∏czesnego spo∏eczeƒstwa (aborcja, eutanazja, prawa jednostki, prawa zwierzàt, etyczne aspekty ochrony Êrodowiska).

a) zaspokajanie potrzeb cz∏onków zbiorowoÊci, b) funkcja regulacyjna, c) funkcja integracyjna. 3. SkutecznoÊç funkcjonowania instytucji spo∏ecznych. 4. Rodzaje instytucji spo∏ecznych: a) ekonomiczne, b) polityczne, c) wychowawcze i kulturalne, d) socjalne, e) religijne. VI. Spo∏eczeƒstwo polskie i jego problemy we wspó∏czesnym Êwiecie 1. Ogólna charakterystyka spo∏eczeƒstwa polskiego. 2. Problem ubóstwa i bezrobocia: a) przyczyny ubóstwa i bezrobocia, b) sposoby przezwyci´˝ania problemu ubóstwa i bezrobocia (zabezpieczenia spo∏eczne, szanse i koniecznoÊç edukacji). 7

3. Problem patologii spo∏ecznych: a) poj´cie patologii spo∏ecznej, b) przyczyny powstawania zjawisk patologicznych, c) zjawiska patologiczne wÊród m∏odzie˝y, d) sposoby przezwyci´˝ania problemów zwiàzanych z patologiami spo∏ecznymi. 4. Procesy migracyjne w Polsce po II wojnie Êwiatowej: a) migracja polityczna, b) migracja ekonomiczna. VII. Kultura ˝ycia publicznego (edukacja filozoficzna)*** 1. Poj´cie kultury. 2. Typy kultury: a) kultura materialna, b) symboliczna (duchowa), c) spo∏eczna.

Dziedzictwo antyczne w nowo˝ytnej literaturze europejskiej ró˝nych epok (j´zyk polski)*. JudeochrzeÊcijaƒski filar kultury europejskiej (religia)*. VIII. Spo∏eczeƒstwo obywatelskie 1. Geneza spo∏eczeƒstwa obywatelskiego. 2. Samoorganizujàce si´ spo∏eczeƒstwo: a) samoorganizujàce si´ spo∏eczeƒstwo w walce z paƒstwem komunistycznym, b) samoorganizujàce si´ spo∏eczeƒstwo w walce z autorytaryzmem, c) samoorganizujàce si´ spo∏eczeƒstwo w walce o zachowanie to˝samoÊci narodowej, d) samoorganizujàce si´ spo∏eczeƒstwo w paƒstwie demokratycznym (rozwiàzywanie problemów spo∏ecznych).

3. Kultura jako podstawa ˝ycia spo∏ecznego:

3. Czynniki warunkujàce funkcjonowanie spo∏eczeƒstwa obywatelskiego:

a) struktura wewn´trzna kultury spo∏ecznej,

a) uwarunkowania prawno-ustrojowe i instytucjonalne (konstytucjonalizm),

b) wp∏yw kultury na ˝ycie spo∏eczne.

b) uwarunkowania spo∏eczne i kulturowe,

4. Przemiany kultury wspó∏czesnej: a) wysoka kultura a kultura masowa, b) kultura narodowa a proces globalizacji,

c) uwarunkowania psychologiczne. 4. Rola interesów grupowych:

c) kultura mass mediów

a) potrzeby i aspiracje ró˝nych grup spo∏ecznych,

d) kultura alternatywna i kontrkultury,

b) Êcieranie si´ interesów grupowych,

e) subkultury m∏odzie˝owe.

c) poszukiwanie kompromisu,

Subkultury m∏odzie˝owe w Polsce (godzina do dyspozycji wychowawcy)*.

d) ochrona interesów jednostki i grup.

Kultura narodowa a kultura masowa i alternatywna – konflikt czy przenikanie?** 5. Wspólnota kulturowa narodów Europy (filar antyczny, celtyckogermaƒski i judeochrzeÊcijaƒski kultury europejskiej), (edukacja europejska)***. 6. Dziedzictwo kulturowe regionu jako cz´Êç dorobku Polski i Europy (eduka8

cja regionalna, edukacja europejska)***.

5. Prawo obywatelskiego niepos∏uszeƒstwa w paƒstwie demokratycznym (odmowa p∏acenia podatków, odmowa odbycia s∏u˝by woskowej, blokady dróg publicznych itp.). Prawo obywatelskiego niepos∏uszeƒstwa – demokracja czy anarchia?** Spo∏eczeƒstwo obywatelskie w Polsce – utopia czy realna perspektywa?**

Szko∏a – miniatura spo∏eczeƒstwa obywatelskiego**. Polityka I. Wspó∏czesne doktryny polityczne 1. Poj´cie doktryny politycznej. 2. Typologie doktryn politycznych. II. Demokracja Od demokracji ateƒskiej do rewolucji francuskiej – rozwój demokracji (historia)*. 1. Geneza i rozwój demokracji (demokracja ateƒska, republika rzymska, chrzeÊcijaƒskie korzenie demokracji, demokracja szlachecka, demokracja bur˝uazyjna). 2. Fundamentalne zasady demokracji: a) wola wi´kszoÊci przy zachowaniu praw mniejszoÊci, b) trójpodzia∏ w∏adzy, c) system przedstawicielski, d) pluralizm. 3. Demokracja i wartoÊci, konflikt wartoÊci w ˝yciu publicznym: a) podstawowe wartoÊci demokratyczne (wolnoÊç, równoÊç, sprawiedliwoÊç, jawnoÊç ˝ycia publicznego, samorzàdnoÊç), b) konflikty wartoÊci w ˝yciu publicznym. 4. Formy uczestnictwa obywateli w ˝yciu publicznym: a) bezpoÊrednie formy demokracji (referendum, inicjatywa ludowa, samorzàdnoÊç), b) poÊrednie formy demokracji (system przedstawicielski), c) organizacje spo∏eczne i polityczne (stowarzyszenia, partie polityczne), d) inicjatywy obywatelskie, e) bezpoÊrednie formy wyra˝ania poparcia lub sprzeciwu (zgromadzenia), f) poÊrednie formy wyra˝ania poparcia lub sprzeciwu (listy otwarte, petycje).

5. Obywatel a w∏adza w systemach totalitarnych, autorytarnych i demokratycznych: a) poj´cie systemu totalitarnego i autorytarnego, b) formy i sposoby ograniczania swobód obywatelskich w systemie totalitarnym, c) pluralizm polityczny a system monopartyjny, d) parlamentaryzm w systemie demokratycznym, totalitarnym i autorytarnym. „Demokracja jest najgorszym z mo˝liwych ustrojów, tylko ˝e lepszego nikt nie wymyÊli∏” – prawda czy fa∏sz?** III. Obywatel w spo∏eczeƒstwie demokratycznym 1. Prawa i obowiàzki obywatela w spo∏eczeƒstwie demokratycznym. 2. Cnoty obywatelskie: poszanowanie prawa, tolerancja, aktywne uczestnictwo w ˝yciu publicznym, rozumienie wy˝szoÊci interesu publicznego nad osobistym, odpowiedzialnoÊç. 3. Wzory obywatelskiego dzia∏ania: a) dzia∏alnoÊç charytatywna (wolontariat), b) lokalne inicjatywy obywatelskie. 4. Poj´cie i rodzaje kultury politycznej (kultura zaÊciankowa, poddaƒcza, uczestniczàca). IV. Paƒstwo 1. Geneza i poj´cie paƒstwa: a) koncepcje genezy paƒstwa: – teistyczna, – umowy spo∏ecznej, – podboju i przemocy, – marksistowska; b) paƒstwo jako organizacja: – polityczna, – suwerenna, – terytorialna, – przymusowa. 9

2. Poj´cie w∏adzy paƒstwowej: a) problemy legitymizacji w∏adzy (êród∏a w∏adzy: legalne, tradycjonalne, charyzmatyczne), b) formalne i nieformalne oÊrodki w∏adzy, c) patologie w∏adzy (alienacja w∏adzy, nepotyzm, partykularyzm, korupcja, brutalizacja Êrodków przymusu itp.). 3. Funkcje wspó∏czesnego paƒstwa: a) funkcja zewn´trzna, b) funkcja wewn´trzna. 4. Formy paƒstwa i modele ustrojowe:

c) system wymiaru sprawiedliwoÊci (Sàd Najwy˝szy, sàdy powszechne, sàdy szczególne, Trybuna∏ Konstytucyjny, Trybuna∏ Stanu), d) organy kontroli i ochrony prawnej (Najwy˝sza Izba Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, Prokuratura). 3. W∏adza lokalna w Polsce (edukacja regionalna)***: a) struktura oraz kompetencje samorzàdu terytorialnego w Polsce (gmina, powiat, województwo),

a) podzia∏ paƒstw ze wzgl´du na formy rzàdu (monarchia i republika),

b) terenowe organy administracji paƒstwowej,

b) podzia∏ paƒstw ze wzgl´du na struktur´ terytorialno-administracyjnà (paƒstwo unitarne i z∏o˝one),

c) szanse i zagro˝enia procesu decentralizacji w∏adzy paƒstwowej w Polsce.

c) podzia∏ paƒstw ze wzgl´du na podzia∏ polityczny (paƒstwa demokratyczne, totalitarne, autorytarne), d) podzia∏ paƒstw ze wzgl´du na relacje mi´dzy organami w∏adzy paƒstwowej (system parlamentarny, prezydencki, mieszany, parlamentarno-komitetowy). V. Ustrój polityczny Rzeczypospolitej Polskiej 1. Transformacja ustrojowa w Polsce po 1989 roku:

4. Relacje pomi´dzy paƒstwem a KoÊcio∏em oraz innymi organizacjami wyznaniowymi w Polsce. Prawo I. Propedeutyka wiedzy o prawie 1. Podstawowe poj´cia: a) poj´cie prawa, b) poj´cie normy prawnej, c) poj´cie przepisu prawa. 2. Funkcje i zadania prawa:

a) konstytucja jako nadrz´dny akt normatywny paƒstwa,

a) funkcja regulacyjna,

b) podstawowe zasady prawa konstytucyjnego (zasada suwerennoÊci narodu, zasada podzia∏u i równowagi w∏adzy, zasada konstytucjonalizmu, zasada praworzàdnoÊci, zasada pluralizmu).

c) funkcja dystrybucyjna,

2. Struktura organów w∏adzy Rzeczypospolitej Polskiej:

b) funkcja wychowawcza, d) funkcja represyjna, e) funkcja kulturotwórcza. 3. Prawo naturalne a stanowione. 4. Ga∏´zie prawa: a) prawo konstytucyjne, b) prawo mi´dzynarodowe publiczne,

a) w∏adza ustawodawcza (sejm, senat, prawo wyborcze w Polsce),

c) prawo mi´dzynarodowe prywatne,

b) w∏adza wykonawcza (prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, Rada Ministrów),

e) prawo koÊcielne (kanoniczne),

d) prawo europejskie, f) prawo cywilne, g) prawo rodzinne i opiekuƒcze,

10

h) prawo karne, i) prawo finansowe, j) prawo pracy, k) prawo administracyjne, l) prawo zwyczajowe. Prawo kanoniczne KoÊcio∏a katolickiego (religia)*. 5. Hierarchia aktów prawnych: a) konstytucja, b) ustawa, c) akty prawne o mocy ustawy, d) umowy mi´dzynarodowe, e) akty wykonawcze, f) rozporzàdzenia, g) akty wewn´trzne, h) prawo miejscowe. 6. Sposoby publikacji norm prawnych, sposoby wyszukiwania przepisów prawa: a) dzienniki urz´dowe (Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, „Monitor Polski” i inne), b) obwieszczenia itp. 7. Specyfika j´zyka aktów prawnych, rozumienie przepisów prawa: a) j´zyk prawny, b) j´zyk prawniczy. Style funkcjonalne – specyfika stylistyczna aktów prawnych (j´zyk polski)*. 8. Prawo i praworzàdnoÊç: a) paƒstwo prawne, b) poj´cie dobrego prawa. Preorientacja zawodowa – zawody prawnicze (godzina do dyspozycji wychowawcy)*. 9. Sztuka wykazywania swoich racji: a) znajdowanie argumentacji prawnej na poparcie swojego stanowiska: – wnioskowanie z przes∏anki wi´kszej na mniejszà, – wnioskowanie z przes∏anki mniejszej na wi´kszà, – wnioskowanie z przeciwieƒstw;

b) wykorzystywanie technik argumentacji i Êrodków retorycznych w prezentacji i obronie swoich opinii. II. Prawa cz∏owieka jako istoty ludzkiej w Êwietle dokumentów mi´dzynarodowych 1. Poj´cie i geneza praw cz∏owieka: a) staro˝ytne i chrzeÊcijaƒskie korzenie praw cz∏owieka, b) brytyjskie korzenie praw cz∏owieka, c) francuskie korzenie praw cz∏owieka, d) polskie korzenie praw cz∏owieka. 2. Katalog podstawowych praw cz∏owieka: a) prawa obywatelskie i polityczne, b) prawa gospodarcze, socjalne i kulturalne. 3. Podstawowe dokumenty mi´dzynarodowej ochrony praw cz∏owieka: a) Powszechna deklaracja praw cz∏owieka, b) Mi´dzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych, Mi´dzynarodowy pakt praw ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych, c) Europejska konwencja o ochronie praw cz∏owieka i podstawowych wolnoÊci. Mi´dzynarodowe prawo humanitarne (przysposobienie obronne)*. 4. Mi´dzynarodowy system ochrony praw cz∏owieka: a) europejski system ochrony praw cz∏owieka (Rada Europy, Europejska konwencja praw cz∏owieka, Konferencja Bezpieczeƒstwa i Wspó∏pracy w Europie), (edukacja europejska)***, b) mi´dzyrzàdowy system ochrony (Organizacja Narodów Zjednoczonych, Powszechna deklaracja praw cz∏owieka, Mi´dzynarodowe pakty praw cz∏owieka), c) pozarzàdowe organizacje ochrony praw cz∏owieka (Mi´dzynarodowy Komitet Czerwonego Krzy˝a, Amnesty International, Fundacja Helsiƒska i inne). 11

Dzia∏alnoÊç Mi´dzynarodowego Czerwonego Krzy˝a (przysposobienie obronne)*. 5. Gwarancje ochrony praw cz∏owieka w Polsce: a) gwarancje konstytucyjne, b) instytucje paƒstwowe (sàdy powszechne, Naczelny Sàd Administracyjny, Rzecznik Praw Obywatelskich, Trybuna∏ Konstytucyjny), c) instytucje mi´dzynarodowe (Komitet Praw Cz∏owieka, Europejski Trybuna∏ Praw Cz∏owieka), d) organizacje pozarzàdowe. Czy mi´dzynarodowy system ochrony praw cz∏owieka jest skuteczny?**

3. Procedury osiàgania celów Specyfika przedmiotu wymaga zaanga˝owania i wspó∏uczestniczenia ucznia w procesie nauczania. Warto wi´c zwi´kszyç zakres stosowania metod aktywizujàcych. Szczególnie przydatnà metodà w nauczaniu wiedzy o spo∏eczeƒstwie jest debata szkolna, komponent jednego z programów edukacyjnych Fundacji M∏odzie˝owej Przedsi´biorczoÊci. Debata jest pewnà formà publicznej dyskusji nad kontrowersyjnymi tezami z wielu dziedzin ˝ycia. Regu∏y, przebieg i kryteria oceny sà ÊciÊle okreÊlone. W dyskusji ocenianej przez zespó∏ s´dziów biorà udzia∏ dwa zespo∏y: pierwszy – broniàcy tezy, drugi – negujàcy jà. Ka˝da dru˝yna sk∏ada si´ z trzech zawodników. Czas i kolejnoÊç wystàpieƒ sà ÊciÊle okreÊlone. Zadaniem zespo∏ów jest przekonanie s´dziów skuteczniejszà argumentacjà. Stanowisko, jakie zajmie w debacie dru˝yna, losuje si´ tu˝ przed debatà. Wymaga to od uczestników przygotowania linii argumentacji tak aprobujàcej, jak i negujàcej tez´. Stosowanie tej metody pozwala na realizacj´ jednego z podstawowych celów edukacji filozoficznej: umiej´tnoÊci krytycznego myÊlenia, uczestnictwa w dialogu, prezentacji w∏asnego stanowiska i jego obrony. Uczniowie muszà oddzieliç opinie od faktów, tylko 12

te ostatnie sà bowiem skutecznym wsparciem dla przygotowanych samodzielnie argumentów. Wa˝nà umiej´tnoÊcià, jakà nabywajà uczniowie w trakcie przygotowaƒ do debaty, jest umiej´tnoÊç jasnego formu∏owania sàdów. KoniecznoÊç ustosunkowania si´ do argumentów przeciwnika wymaga aktywnego s∏uchania. Wydaje si´ to oczywiste, ale jak˝e cz´sto, przys∏uchujàc si´ dyskusji z udzia∏em polityków, odnosi si´ wra˝enie, ˝e nie s∏uchajà si´ nawzajem, a sà zainteresowani wy∏àcznie prezentacjà w∏asnego stanowiska. Debatowanie kszta∏tuje poprawnoÊç j´zykowà, eliminuje przejawy j´zyka potocznego, wzbogaca s∏ownictwo. Równie wa˝ne jak komunikacja j´zykowa sà elementy komunikacji niewerbalnej. Umiej´tne wykorzystanie mimiki, gestykulacji, postawy, a tak˝e niewerbalnych aspektów mowy sprawia, ˝e wypowiedê ucznia jest ciekawsza i bardziej przekonujàca. Regu∏y debaty wymagajà od uczniów przygotowania si´ tak do obrony, jak i do negacji postawionej tezy. Uczy to bardziej obiektywnego, a mniej emocjonalnego przedstawiania swoich racji. Ze zrozumieniem i tolerancjà przyjmowany jest tak˝e inny punkt widzenia prezentowany przez dru˝yn´ przeciwnà. Debata jest grà zespo∏owà. Przygotowania i samo debatowanie wymagajà wspó∏pracy. Wypowiedzi poszczególnych mówców muszà stanowiç jednà, spójnà prezentacj´. Nie nale˝y pomijaç tak˝e aspektu poznawczego. Uczniowie zdobywajà w trakcie przygotowaƒ do debaty wiadomoÊci z bardzo ró˝nych dziedzin. Poszerzajà w ten sposób swojà wiedz´, a przy okazji uczà si´ korzystaç z ró˝nych êróde∏ informacji. Debat´ mo˝na zastosowaç do realizacji kontrowersyjnych zagadnieƒ wskazanych w programie. Tematy debat mogà ∏àczyç treÊci programowe z wielu przedmiotów, dlatego metoda ta doskonale nadaje si´ do realizacji idei edukacji holistycznej. Obszerniejszy opis metody oraz oparte na niej gotowe scenariusze lekcji znajdà si´ w poradniku metodycznym. Kolejnà metodà bardzo przydatnà do realizacji programu jest metoda projektu, która doskonale kszta∏tuje umiej´tnoÊci i postawy niezb´dne do skutecznego dzia∏ania

w zespole (podejmowanie decyzji w grupie, rozwiàzywanie konfliktów, poszukiwanie kompromisu, przedstawianie w∏asnych i s∏uchanie innych opinii, planowanie dzia∏alnoÊci, przewidywanie kosztów i inne). Projekt umo˝liwia, podobnie jak debata, integracj´ mi´dzyprzedmiotowà. Metodà tà mo˝na realizowaç takie zadania jak przygotowanie wyborów samorzàdu szkolnego i prawyborów parlamentarnych, Dnia Praw Cz∏owieka, Dnia Unii Europejskiej, programu wycieczki itp. Projekt badawczy mo˝e dotyczyç funkcjonowania samorzàdu terytorialnego, badania opinii spo∏ecznoÊci uczniowskiej. Celowe i po˝yteczne by∏oby równie˝ stosowanie innych metod aktywizujàcych, takich jak: – dyskusja, dyskusja panelowa, dyskusja punktowana, metaplan, analiza argumentów – podobnie jak metoda debaty mogà byç wykorzystane do realizacji zagadnieƒ kontrowersyjnych, wskazanych w programie; metody te dobrze przygotowujà uczniów do uczestnictwa w ˝yciu spo∏ecznym, uczà jasnego i kulturalnego prezentowania swoich poglàdów, krytycyzmu, tolerancji, doskonalà kompetencje komunikacyjne; – „burza mózgów” – metod´ t´ mo˝na zastosowaç do realizacji zagadnieƒ zwiàzanych z poszukiwaniem najkorzystniejszych rozwiàzaƒ problemów dotyczàcych na przyk∏ad wspó∏czesnej rodziny, konfliktów spo∏ecznych itp.; rozbudza si´ w ten sposób kreatywnoÊç uczniów, pokazuje, ˝e praca w zespole mo˝e byç bardziej efektywna ni˝ dzia∏ania indywidualne; – wywiad – metod´ t´ mo˝na zastosowaç wsz´dzie tam, gdzie omawiane sà zagadnienia dotyczàce organizacji spo∏ecznych, pozarzàdowych oraz instytucji paƒstwowych; informacje uzyskane w ten sposób przez uczniów znacznie wzbogacà treÊç lekcji; metoda pozwala doskonaliç kompetencje komunikacyjne uczniów, uczy stawiania pytaƒ, pobudza dociekliwoÊç i krytycyzm przy poszukiwaniu odpowiedzi, jest sposobem uatrakcyjniania procesu dydaktycznego;

– stawianie i rozwiàzywanie problemów (metoda przypadku) – metoda ta mo˝e mieç podobne zastosowanie jak „burza mózgów”; pozwala na konkretnych przyk∏adach przeanalizowaç skomplikowane problemy, przede wszystkim etyczne, dotyczàce ˝ycia spo∏ecznego i postaw obywatelskich; – podejmowanie decyzji metodà „drzewa decyzyjnego”, analiza SWOT – metody te mogà byç stosowane w po∏àczeniu z „burzà mózgów”, ich istota polega na ocenie mo˝liwoÊci i skutków proponowanych rozwiàzaƒ, na przyk∏ad mo˝na je zastosowaç na zaj´ciach dotyczàcych patologii w∏adzy, oceniajàc mo˝liwoÊci i skutki ograniczenia immunitetu poselskiego; metody te sà szczególnie przydatne przy realizacji wielu celów wychowawczych, uczà przewidywania efektów podejmowanych dzia∏aƒ, uÊwiadamiajàc, ˝e ka˝da decyzja powoduje skutki zarówno pozytywne, jak i negatywne, i wynika z okreÊlonego systemu wartoÊci; – symulacje, gry dydaktyczne, techniki dramowe – metody te mogà mieç zastosowanie na zaj´ciach dotyczàcych ról spo∏ecznych (prezentowanie przez uczniów wzorów zachowania si´ i cech typowych dla danej roli), sytuacji spo∏ecznych, takich jak negocjacje mi´dzy zwiàzkiem zawodowym a pracodawcà na temat zwolnieƒ grupowych, symulacje mogà równie˝ dotyczyç funkcjonowania ró˝nych instytucji paƒstwowych (inscenizacja posiedzenia rzàdu w sprawie reformy prawa karnego); plastyczne techniki dramowe mo˝na wykorzystaç wielokrotnie, przyk∏adem mogà byç plakat i ulotka wyborcza (wybory do samorzàdu szkolnego), foldery promujàce w∏asny region lub Polsk´, projekty logo „zak∏adanych” organizacji spo∏ecznych itp. – çwiczenia (pisanie skarg, petycji; „zak∏adanie” partii, zwiàzków zawodowych, stowarzyszeƒ; wype∏nianie deklaracji podatkowej i innych druków urz´dowych); – spotkania z politykami, dzia∏aczami samorzàdowymi, urz´dnikami administracji rzàdowej i samorzàdowej, prawnikami, ludêmi biznesu itp.; 13

– seminaria popularnonaukowe, dotyczàce na przyk∏ad Dnia Praw Cz∏owieka, Dnia Unii Europejskiej; mogà byç realizowane metodà projektu, co znakomicie rozwija samodzielnoÊç uczniów, kreatywnoÊç, uczy korzystania z ró˝nych êróde∏ informacji oraz rozwija umiej´tnoÊç pracy w zespole; – wycieczki (Rada Gminy, sàdy powszechne, sejm i senat, Gie∏da Papierów WartoÊciowych itp.) – metod´ t´ mo˝na po∏àczyç z metodà projektu, tak by uczniowie samodzielnie przygotowali program wycieczki, pytania, sprawozdania itp. Dobór form i metod pracy zale˝y od wielu czynników. Nauczyciel musi uwzgl´dniç zarówno mo˝liwoÊci intelektualne uczniów, ich zainteresowania i predyspozycje, jak i uwarunkowania materialne (Êrodki dydaktyczne, dost´p do bibliotek i Internetu, lokalizacja szko∏y). Zadaniem wspó∏czesnej szko∏y jest przekazanie uczniom spójnego obrazu otaczajàcej rzeczywistoÊci. Dlatego, opierajàc si´ na idei edukacji holistycznej, nale˝y integrowaç treÊci programowe z ró˝nych przedmiotów. W programie uwzgl´dniono zagadnienia, które sà zgodne z podstawà programowà, a mog∏yby byç realizowane we wspó∏pracy z nauczycielami innych przedmiotów. Najprostszà formà integracji jest integracja jednoprzedmiotowa – nauczyciel korzysta z materia∏ów i Êrodków nauczycieli innych przedmiotów. Integracja wieloprzedmiotowa polega na realizacji zagadnieƒ wiedzy o spo∏eczeƒstwie na innych przedmiotach. Model mi´dzyprzedmiotowy polega na realizowaniu zagadnieƒ zwiàzanych z programem wiedzy o spo∏eczeƒstwie na innych przedmiotach w postaci bloku przedmiotowego lub Êcie˝ki mi´dzyprzedmiotowej. Pewnà formà integracji mi´dzyprzedmiotowej, w tym wypadku wokó∏ kompetencji (umiej´tnoÊç pos∏ugiwania si´ nowoczesnymi technologiami informatycznymi), jest wykorzystanie komputerów i Internetu do realizacji programu wiedzy o spo∏eczeƒstwie. Komputer oraz Internet sà niemal nieograniczonym êród∏em wiedzy. Encyklopedie multimedialne, 14

strony internetowe instytucji paƒstwowych, partii politycznych i organizacji spo∏ecznych, czasopisma elektroniczne zapewniajà szybki dost´p do informacji. Umo˝liwiajà przeprowadzenie lekcji hipertekstowej, na przyk∏ad na temat integracji europejskiej, partii politycznych w Polsce, ruchów spo∏ecznych itp. Komputer mo˝e staç si´ równie˝ atrakcyjnym Êrodkiem dydaktycznym na przyk∏ad do tworzenia, prezentacji multimedialnych za pomocà programu Power Point. Sposoby wykorzystania nowoczesnych technologii informacyjnych zostanà opisane obszerniej w poradniku metodycznym dla nauczycieli. Realizacja programu wiedzy o spo∏eczeƒstwie wymaga Êcis∏ej wspó∏pracy ze Êrodowiskiem lokalnym. Nale˝y uwzgl´dniç funkcjonujàce w spo∏ecznoÊci lokalnej instytucje i organizacje takie jak: samorzàd terytorialny, organy administracji lokalnej, sàdy powszechne, stowarzyszenia, fundacje. W ten sposób mo˝na równie˝ realizowaç cele i treÊci edukacji regionalnej. Istotnà rol´ w realizacji programu przedmiotu odgrywajà, zw∏aszcza w pracy z uczniem zdolnym, zaj´cia pozalekcyjne. Prac´ samorzàdu uczniowskiego, dzia∏alnoÊç kó∏ przedmiotowych (Ko∏o Wiedzy Obywatelskiej), Klubu Europejskiego itp. mo˝na wykorzystaç do realizacji celów edukacyjnych wiedzy o spo∏eczeƒstwie. Tematyczne grupy dyskusyjne zapewniajà wymian´ poglàdów. Za∏o˝enie takiej grupy mo˝e byç jednym z zadaƒ uczniów. Nale˝y podkreÊliç tak˝e znaczenie pracy nad przygotowaniem uczniów do konkursów i olimpiad przedmiotowych (Olimpiada Wiedzy o Polsce i Âwiecie Wspó∏czesnym, Olimpiada Wiedzy o Prawach Cz∏owieka, Olimpiada Wiedzy o Unii Europejskiej, Ogólnopolski Konkurs Wiedzy o Europie itp.).

4. Za∏o˝one osiàgni´cia ucznia: – znajomoÊç i rozumienie podstawowych mechanizmów regulujàcych ˝ycie jednostki w zbiorowoÊciach spo∏ecznych; – umiej´tnoÊç wykazania funkcjonowania tych mechanizmów w znanych uczniowi

zbiorowoÊciach: rodzinie, klasie szkolnej, szkole, Êrodowisku lokalnym;

– umiej´tnoÊç wskazania czynników wp∏ywajàcych na ich skutecznoÊç;

– umiej´tnoÊç okreÊlenia regu∏ i norm dotyczàcych wype∏nianych przez ucznia ról spo∏ecznych;

– znajomoÊç oraz rozumienie przyczyn podstawowych problemów spo∏eczeƒstwa polskiego;

– rozumienie pozycji rodziny jako podstawowej grupy spo∏ecznej;

– umiej´tnoÊç oceny proponowanych i realizowanych sposobów ich rozwiàzania;

– znajomoÊç norm prawnych regulujàcych funkcjonowanie rodziny;

– rozumienie procesów dotyczàcych przemian wspó∏czesnej kultury;

– rozumienie przyczyn problemów wspó∏czesnej rodziny;

– rozumienie mechanizmów zwiàzanych z powstawaniem subkultur m∏odzie˝owych;

– umiej´tnoÊç wskazania sposobów rozwiàzywania problemów wspó∏czesnej rodziny;

– rozumienie zwiàzków kulturowych Polski z innymi kr´gami kulturowymi w Europie;

– umiej´tnoÊç okreÊlenia problemów Êrodowiska lokalnego i sposobów ich rozwiàzania;

– umiej´tnoÊç wskazania pochodzenia najwa˝niejszych elementów kultury polskiej;

– umiej´tnoÊç wspó∏istnienia i wspó∏dzia∏ania w grupie spo∏ecznej z zachowaniem obowiàzujàcych norm spo∏ecznych;

– umiej´tnoÊç wskazania przemian w kulturze, wynikajàcych z jej umasowienia oraz procesu globalizacji;

– rozumienie struktury spo∏eczeƒstwa i wynikajàcych z niej problemów;

– rozumienie idei spo∏eczeƒstwa obywatelskiego;

– znajomoÊç czynników narodowotwórczych; – umiej´tnoÊç okreÊlenia najbardziej po˝àdanych postaw zwiàzanych ze ÊwiadomoÊcià narodowà; – rozumienie potrzeby ochrony praw mniejszoÊci narodowych w Polsce; – znajomoÊç podstawowych mechanizmów regulujàcych ˝ycie spo∏eczne; – rozumienie zwiàzków i zale˝noÊci mi´dzy normami moralnymi, religijnymi, prawnymi i obyczajowymi; – umiej´tnoÊç wskazania postaw najbardziej korzystnych dla ˝ycia spo∏ecznego; – umiej´tnoÊç wykazania znaczenia etyki ˝ycia spo∏ecznego dla harmonii i ∏adu spo∏ecznego;

– znajomoÊç podstawowych czynników warunkujàcych funkcjonowanie spo∏eczeƒstwa obywatelskiego; – rozumienie prawa obywatelskiego niepos∏uszeƒstwa; – znajomoÊç wspó∏czesnych doktryn politycznych; – umiej´tnoÊç okreÊlenia doktryn prezentowanych przez polskie ugrupowania polityczne; – znajomoÊç genezy wspó∏czesnej demokracji; – znajomoÊç form uczestnictwa obywateli w ˝yciu publicznym; – umiej´tnoÊç okreÊlenia skutecznoÊci ich wp∏ywu na decyzje w∏adz publicznych;

– rozumienie przyczyn konfliktów spo∏ecznych;

– umiej´tnoÊç korzystania z przys∏ugujàcych praw i demokratycznych procedur w rozwiàzywaniu konfliktów;

– umiej´tnoÊç oceny podejmowanych w spo∏eczeƒstwie sposobów rozwiàzywania konfliktów spo∏ecznych;

– umiej´tnoÊç okreÊlenia relacji pomi´dzy obywatelem a paƒstwem w systemie demokratycznym, totalitarnym i autorytarnym;

– znajomoÊç instytucji spo∏ecznych;

– znajomoÊç rodzajów kultury politycznej; 15

– umiej´tnoÊç wskazania konkretnych przyk∏adów poszczególnych rodzajów kultury politycznej w Polsce; – znajomoÊç poj´cia paƒstwa i jego funkcji; – znajomoÊç i rozumienie poj´cia w∏adzy paƒstwowej; – umiej´tnoÊç wskazania przyk∏adów patologii w∏adzy paƒstwowej; – znajomoÊç zasad ustrojowych zawartych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej; – znajomoÊç i rozumienie kompetencji g∏ównych instytucji paƒstwa; – umiej´tnoÊç wykazania zwiàzków i zale˝noÊci pomi´dzy kompetencjami poszczególnych organów w∏adzy i instytucji paƒstwowych oraz samorzàdowych; – umiej´tnoÊç wykazania szans i zagro˝eƒ dotyczàcych decentralizacji w∏adzy; – znajomoÊç podstawowych funkcji i rodzajów oraz sposobów tworzenia przepisów prawa; – znajomoÊç zasad funkcjonowania demokratycznego paƒstwa prawa; – rozumienie potrzeby poszanowania praworzàdnoÊci w paƒstwie;

– umiej´tnoÊç analizowania motywów dzia∏ania i wyborów dokonywanych przez uczestników ˝ycia publicznego z punktu widzenia podstawowych wartoÊci ˝ycia spo∏ecznego; – umiej´tnoÊç wype∏niania druków urz´dowych, sporzàdzania pism do w∏adz publicznych i innych instytucji; – umiej´tnoÊç czytania ze zrozumieniem tekstów publicystycznych i popularnonaukowych dotyczàcych nauk spo∏ecznych, polityki i prawa.

III. Kszta∏cenie w zakresie rozszerzonym Program zawiera zagadnienia poszerzajàce wiedz´ z zakresu podstawowego i przeznaczony jest dla uczniów liceum ogólnokszta∏càcego dla klas z wiedzà o spo∏eczeƒstwie jako przedmiotem wiodàcym.

1. Cele edukacyjne – Przygotowanie do egzaminu maturalnego z wiedzy o spo∏eczeƒstwie. – Przygotowaniu ucznia do dalszej edukacji w zakresie nauk spo∏ecznych i prawnych.

a) cele kszta∏cenia

– umiej´tnoÊç wykorzystania przepisów prawnych do poparcia swoich racji;

WiadomoÊci

– znajomoÊç podstawowego katalogu praw cz∏owieka oraz mi´dzynarodowego systemu ich ochrony;

Uczeƒ: – omawia historyczne form organizacji spo∏eczeƒstwa,

– umiej´tnoÊç oceny skutecznoÊci mi´dzynarodowego systemu ochrony praw cz∏owieka;

– opisuje ró˝ne modele ustrojowe paƒstw demokratycznych,

– umiej´tnoÊç samodzielnego, Êwiadomego i selektywnego korzystania z bogatego strumienia informacji, a szczególnie z nowoczesnych technologii informacyjnych;

– omawia system prawny Rzeczypospolitej Polskiej,

– umiej´tnoÊç krytycznego oceniania otaczajàcej rzeczywistoÊci spo∏eczno-politycznej; – umiej´tnoÊç formu∏owania w∏asnych sàdów; – umiej´tnoÊç uzasadniania i obrony w∏asnego stanowiska na forum publicznym z wykorzystaniem ró˝nych technik argumentacji i Êrodków retorycznych; 16

– przedstawia wybrane zagadnienia z kodeksów prawa polskiego, – ukazuje powiàzania Polski ze strukturami mi´dzynarodowymi, takimi jak: Organizacja Narodów Zjednoczonych, Rada Europy, Pakt Pó∏nocnoatlantycki, Unia Europejska, Organizacja Bezpieczeƒstwa i Wspó∏pracy w Europie i inne,

– okreÊla prawa i obowiàzki obywatela Rzeczypospolitej Polskiej w post´powaniu karnym, cywilnym, administracyjnym, – wyjaÊnia zasady zak∏adania i prowadzenia organizacji pozarzàdowych. Umiej´tnoÊci Uczeƒ: – organizuje debaty publiczne, krytycznie analizuje argumentacj´ uczestników oraz prezentuje jej rezultaty, – podejmuje skuteczne dzia∏ania w ró˝nych instytucjach ˝ycia publicznego, zgodnie z obowiàzujàcym prawem, – okreÊlia korzyÊci i koszty wynikajàce z integracji Polski ze strukturami europejskimi i ogólnoÊwiatowymi.

b) cele wychowania Takie same jak w zakresie podstawowym. 2. TreÊci nauczania Spo∏eczeƒstwo I. Historyczne formy organizacji spo∏eczeƒstwa 1. Spo∏eczeƒstwo pierwotne. 2. Spo∏eczeƒstwo niewolnicze. 3. Spo∏eczeƒstwo feudalne. 4. Spo∏eczeƒstwo kapitalistyczne. 5. Spo∏eczeƒstwo otwarte i zamkni´te. II. Wspó∏czesne formy organizacji spo∏eczeƒstwa 1. Spo∏eczeƒstwo postindustrialne. 2. Spo∏eczeƒstwo globalne. 3. Spo∏eczeƒstwo informacyjne. III. Struktura spo∏eczeƒstwa polskiego i jego przemiany 1. Struktura demograficzna spo∏eczeƒstwa polskiego i jej przemiany. 2. Struktura zawodowa spo∏eczeƒstwa polskiego i jej przemiany.

3. Struktura warstwowa spo∏eczeƒstwa polskiego i jej przemiany. IV. Spo∏eczeƒstwo obywatelskie 1. Formy ˝ycia publicznego w spo∏eczeƒstwie obywatelskim: a) partie polityczne: – partie polityczne w Polsce, – podstawy prawne zak∏adania i funkcjonowania partii politycznych; b) zwiàzki zawodowe: – podstawy prawne zak∏adania i funkcjonowania zwiàzków zawodowych, – zwiàzki zawodowe a organizacje pracodawców, – zwiàzki zawodowe w paƒstwie demokratycznym; c) stowarzyszenia: – stowarzyszenia zwyk∏e, – stowarzyszenia zarejestrowane; d) fundacje. 2. Zasady zak∏adania i prowadzenia organizacji pozarzàdowych i spo∏ecznych. 3. Opinia publiczna oraz rola mediów w spo∏eczeƒstwie obywatelskim (edukacja czytelnicza i medialna)***: a) badania opinii publicznej; b) funkcje wspó∏czesnych mediów: – funkcja informacyjna, – funkcja opiniotwórcza, – funkcja kontrolna, – media jako czwarta w∏adza, – funkcja rekreacyjna, – funkcja kulturotwórcza; c) podstawy prawne funkcjonowania mediów w Polsce. 4. Wspó∏czesne ruchy spo∏eczne: a) ruchy feministyczne, b) ruchy ekologiczne, c) ruchy pacyfistyczne, d) ruchy antyglobalistyczne. Gdzie le˝à granice wolnoÊci s∏owa?** 17

Style funkcjonalne – ró˝norodnoÊç stylistyczna j´zyka mediów (j´zyk polski)*. Polityka I. Wspó∏czesne doktryny polityczne, ideologie i kierunki (programy) polityczne wyst´pujàce w Polsce i na Êwiecie 1. Wspó∏czesne ideologie (edukacja filozoficzna)*: a) konserwatyzm, b) liberalizm, c) myÊl narodowa, d) nauka spo∏eczna KoÊcio∏a a chadecja, e) socjaldemokracja, f) komunizm.

III. AktywnoÊç polityczna obywateli w spo∏eczeƒstwach demokratycznych 1. Czynniki kszta∏tujàce uczestnictwo polityczne: a) warunki ekonomiczne, b) normy grupowe, c) otoczenie spo∏eczne, d) instytucje polityczne, e) warunki techniczne. 2. Przemiany aktywnoÊci politycznej spo∏eczeƒstwa polskiego w okresie transformacji. IV. Zagro˝enia dla wspó∏czesnej demokracji 1. Dyktatura wi´kszoÊci.

2. Ideologia a pragmatyzm – wspó∏czesne kierunki (programy) polityczne wyst´pujàce w Polsce i na Êwiecie.

2. Nietolerancja.

3. Systemy partyjne we wspó∏czesnym Êwiecie:

5. Autokratyzm i totalitaryzm.

a) geneza partii politycznych, b) podzia∏ partii politycznych, c) systemy partyjne paƒstw europejskich. II. Wybrane modele ustrojowe wspó∏czesnych paƒstw demokratycznych 1. System prezydencki w Stanach Zjednoczonych Ameryki. 2. System gabinetowo-parlamentarny Wielkiej Brytanii. 3. System pó∏prezydencki Republiki Francuskiej. 4. System kanclerski Republiki Federalnej Niemiec. 5. System parlamentarno-komitetowy Konfederacji Szwajcarskiej. System polityczny Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii (j´zyk angielski)*.

18

3. Anarchia. 4. Demokracja narzucona. 6. BiernoÊç spo∏eczna. 7. Problemy ekonomiczne spo∏eczeƒstwa. V. Zagro˝enia i szanse dla ludzkoÊci i dla cz∏owieka 1. Problemy spo∏eczno-ekonomiczne: a) dysproporcje w rozwoju ekonomicznym, b) nierównoÊci spo∏eczne, c) ruchy migracyjne, d) choroby cywilizacyjne i spo∏eczne. 2. Problemy cywilizacyjno-kulturowe: a) zacofanie cywilizacyjne, b) analfabetyzm. 3. Szanse i zagro˝enia wynikajàce z post´pu naukowo-technicznego. 4. Degradacja Êrodowiska naturalnego (edukacja ekologiczna)***: a) êród∏a zagro˝eƒ,

System polityczny Republiki Federalnej Niemiec (j´zyk niemiecki)*,

b) ró˝norodnoÊç form dzia∏ania na rzecz ochrony Êrodowiska.

System polityczny Republiki Francuskiej (j´zyk francuski)*.

Zrewan˝uj si´ naturze – twój wk∏ad w ochron´ Êrodowiska**.

Proces globalizacji – szansa czy zagro˝enie dla rozwoju ludzkoÊci?*** Wspó∏czesne zagro˝enia (przysposobienie obronne)*. 5. Kierunki rozwoju wspó∏czesnego Êwiata: a) czynniki rozwoju spo∏ecznego: – post´p naukowo-techniczny, – przenikanie kultur, – ruchy spo∏eczne; b) procesy integracyjne jako szansa dla rozwoju Êwiata; c) proces globalizacji. 6. Przyk∏ady dzia∏aƒ pozytywnych torujàcych drogi rozwoju obecnych spo∏eczeƒstw ku przysz∏oÊci. VI. ¸ad mi´dzynarodowy, konflikty i systemy bezpieczeƒstwa 1. Polityczne linie podzia∏u Êwiata: a) myÊlenie retrospektywne, b) myÊlenie futurologiczne, c) trendy doraênie naprawcze. 2. Konflikty polityczne:

Czy w∏adze paƒstwowe powinny pertraktowaç z terrorystami?** Prawo I. System prawny Rzeczypospolitej Polskiej 1. èród∏a powszechnie stosowanego w Rzeczypospolitej Polskiej prawa: a) konstytucja (zasady prawa konstytucyjnego w Konstytucji z 2 kwietnia 1997 r.), b) ustawy (przebieg procesu legislacyjnego w systemie prawnym Rzeczypospolitej Polskiej), c) ratyfikowane umowy mi´dzynarodowe, d) rozporzàdzenia. 2. Zasady i formy tworzenia prawa: a) formy tworzenia prawa: – stanowienie prawa na drodze procesu legislacyjnego, – tworzenia prawa na drodze praktyki (prawo zwyczajowe, precedens prawniczy); b) formy egzekwowania prawa:

a) zagro˝enia mi´dzynarodowego ∏adu,

– sankcje prawne,

b) przyczyny wspó∏czesnych konfliktów zbrojnych (wojny na tle ekonomicznym, spo∏ecznym, religijnym i etnicznym),

– sankcje rozsiane.

c) potencjalne zagro˝enie eskalacji konfliktów. 3. Zjawisko mi´dzynarodowego terroryzmu i przest´pczoÊci zorganizowanej. 4. Systemy bezpieczeƒstwa mi´dzynarodowego: a) system Organizacji Narodów Zjednoczonych, b) rola Organizacji Paktu Pó∏nocnoatlantyckiego w mi´dzynarodowym systemie bezpieczeƒstwa, c) europejski system bezpieczeƒstwa (Rada Europy, Organizacja Bezpieczeƒstwa i Wspó∏pracy w Europie, Unia Europejska, Unia Zachodnioeuropejska).

3. Wybrane zagadnienia z kodeksów prawa polskiego. II. Obywatel w sàdzie 1. Prawa i obowiàzki obywatela w trakcie post´powania karnego: a) zasady procesu karnego, b) strony procesowe (oskar˝yciel publiczny, oskar˝yciel prywatny, oskar˝yciel posi∏kowy, pokrzywdzony, osoba podejrzana), c) post´powanie przygotowawcze, d) post´powanie odwo∏awcze (rewizja, kasacja), e) prewencja indywidualna. 2. Prawa i obowiàzki obywatela w trakcie post´powania cywilnego. 3. Prawa i obowiàzki obywatela w trakcie post´powania administracyjnego. 19

4. Prawa ofiar przest´pstwa. Miejsce Polski we wspó∏czesnym Êwiecie I. Polska racja stanu 1. Kierunki polskiej polityki zagranicznej. 2. Stosunki z sàsiadami. II. Procesy integracyjne 1. Integracja Polski z Unià Europejskà (geneza, historia oraz organizacja i kierunki rozwoju Unii Europejskiej, proces integracji Polski z Unià Europejskà), (edukacja europejska)***. Integracja gospodarcza Polski z Unià Europejskà (podstawy przedsi´biorczoÊci)*. 2. Integracja Polski w ramach Rady Europy. 3. Polska w Organizacji Bezpieczeƒstwa i Wspó∏pracy Europejskiej. 4. Integracja militarna w ramach Paktu Pó∏nocnoatlantyckiego. 5. Regionalne inicjatywy integracji i wspó∏pracy mi´dzynarodowej (Ârodkowoeuropejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu, Inicjatywa Ârodkowoeuropejska, Rada Paƒstw Ba∏tyckich) (edukacja europejska)***. III. Polska w systemie Organizacji Narodów Zjednoczonych 1. Geneza oraz struktura organizacyjna i funkcje Organizacji Narodów Zjednoczonych.

3. Procedury osiàgania celów Przy realizacji programu kszta∏cenia w zakresie rozszerzonym zaleca si´ stosowanie tych samych metod, które zosta∏y przedstawione w zakresie podstawowym. Nale˝y jednak po∏o˝yç wi´kszy nacisk na te, które bardziej wyrabiajà samodzielnoÊç myÊlenia. W wypadku metody debaty uczniowie powinni wyst´powaç równie˝ w roli organizatorów prowadzàcych oraz oceniajàcych wystàpienia uczestników debaty. W dyskusji panelowej mogà pe∏niç rol´ moderatorów. Nale˝y zwróciç uwagà na te metody, które umo˝liwiajà nabywanie wprawy w podejmowaniu zadaƒ badawczych, a wi´c takie jak: analiza dokumentów, materia∏ów prasowych, wywiad itp. W miar´ mo˝liwoÊci uczniowie liceum ogólnokszta∏càcego klas z wiedzà o spo∏eczeƒstwie jako przedmiotem wiodàcym powinni uczestniczyç w seminariach i konferencjach naukowych, otwartych wyk∏adach organizowanych przez wy˝sze uczelnie. Uczniów nale˝y zach´caç do brania udzia∏u w olimpiadach i konkursach przedmiotowych. Przy sprawdzaniu osiàgni´ç uczniów nale˝y w wi´kszym stopniu korzystaç z metody testu. Wi´kszoÊç egzaminów wst´pnych na wy˝sze uczelnie oraz nowa matura opierajà si´ na tej metodzie. 4. Za∏o˝one osiàgni´cia ucznia:

2. Udzia∏ Polski w pracach Organizacji Narodów Zjednoczonych.

– znajomoÊç historycznych i wspó∏czesnych

Udzia∏ Si∏ Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w Si∏ach Pokojowych Organizacji Narodów Zjednoczonych (przysposobienie obronne)*.

– rozumienie przyczyn i mechanizmów przemian spo∏ecznych, jakie zachodzà we wspó∏czesnym Êwiecie,

Czy procesy integracyjne zagra˝ajà suwerennoÊci paƒstwa polskiego?** Integracja gospodarcza Polski z Unià Europejskà (podstawy przedsi´biorczoÊci)*. 3. Miejsce Polonii w spo∏ecznoÊci mi´dzynarodowej. 4. Wizerunek Polski i Polaków w Êwiecie. 20

form organizacji spo∏eczeƒstwa,

– znajomoÊç struktury wspó∏czesnego spo∏eczeƒstwa polskiego, rozumienie przyczyn i mechanizmów zmian zachodzàcych w strukturze spo∏eczeƒstwa polskiego, – znajomoÊç form ˝ycia publicznego w Polsce, – znajomoÊç zasad zak∏adania i prowadzenia organizacji pozarzàdowych i spo∏ecznych,

– znajomoÊç funkcji, jakie pe∏nià we wspó∏czesnym Êwiecie media,

– znajomoÊç i rozumienie przyczyn konfliktów mi´dzynarodowych,

– umiej´tnoÊç okreÊlenia stopnia niezale˝noÊci poszczególnych mediów,

– znajomoÊç systemów bezpieczeƒstwa mi´dzynarodowego,

– umiej´tnoÊç dokonania analizy porównawczej sposobu prezentacji tych samych informacji przez ró˝ne media,

– znajomoÊç êróde∏ powszechnie stosowanego w Polsce prawa,

– znajomoÊç podstaw prawnych funkcjonowania mediów w Polsce, – rozumienie mechanizmów zwiàzanych z kszta∏towaniem i wyra˝aniem opinii publicznej, – znajomoÊç wspó∏czesnych ruchów spo∏ecznych, – rozumienie wp∏ywu wspó∏czesnych ruchów spo∏ecznych na rozwój wspó∏czesnego Êwiata, – znajomoÊç wspó∏czesnych doktryn, ideologii i kierunków politycznych we wspó∏czesnym Êwiecie, – znajomoÊç regu∏ zak∏adania i dzia∏alnoÊci partii politycznych w Polsce, – umiej´tnoÊç dokonania klasyfikacji partii na podstawie ich programu politycznego, – znajomoÊç ró˝nych modeli ustrojowych paƒstw demokratycznych, – znajomoÊç i rozumienie zagro˝eƒ wspó∏czesnej demokracji, – umiej´tnoÊç wskazania i oceny sposobów walki z zagro˝eniami wspó∏czesnej demokracji, – znajomoÊç problemów wspó∏czesnego Êwiata oraz sposobów ich przezwyci´˝enia, – rozumienie szans i zagro˝eƒ, jakie wynikajà z post´pu naukowo-technicznego, – znajomoÊç i rozumienie czynników rozwoju spo∏ecznego, – umiej´tnoÊç wskazania przyk∏adów pozytywnych dzia∏aƒ torujàcych drogi rozwoju wspó∏czesnego Êwiata,

– umiej´tnoÊç analizowania treÊci przepisów prawa, – znajomoÊç praw i obowiàzków obywatela podczas post´powania karnego, cywilnego i administracyjnego, – umiej´tnoÊç skutecznego dzia∏ania w ró˝nych instytucjach ˝ycia publicznego zgodnie z obowiàzujàcym prawem, – umiej´tnoÊç zorganizowania debaty publicznej i dokonania krytycznej analizy argumentacji uczestników oraz zaprezentowania jej rezultatów, – umiej´tnoÊç okreÊlenia kierunków polskiej polityki zagranicznej, – umiej´tnoÊç okreÊlenia zgodnoÊci z polskà racjà stanu dzia∏aƒ instytucji oraz post´powania i wypowiedzi osób publicznych, – znajomoÊç najwa˝niejszych organizacji mi´dzynarodowych, – rozumienie potrzeby aktywnego uczestnictwa Polski w dzia∏aniach podejmowanych przez spo∏ecznoÊç mi´dzynarodowà, – umiej´tnoÊç wykazania korzyÊci i kosztów wynikajàcych z integracji Polski ze strukturami europejskimi i ogólnoÊwiatowymi, – doskona∏e przygotowanie do egzaminu maturalnego z wiedzy o spo∏eczeƒstwie oraz do dalszej edukacji w zakresie nauk spo∏ecznych i prawnych, – znajomoÊç i umiej´tnoÊç zastosowania w praktyce podstawowych metod badawczych stosowanych w naukach spo∏ecznych (gromadzenie i analiza danych statystycznych, analiza dokumentów, ankieta i wywiad jako metody badania opinii publicznej). 21

IV. Kontrola i ocena osiàgni´ç ucznia Uczeƒ oceniany jest na lekcjach wiedzy o spo∏eczeƒstwie systematycznie w ciàgu ca∏ego okresu nauczania za pomocà ró˝norodnych narz´dzi pomiaru dydaktycznego. 1. Przedmiotem oceny ucznia sà: a) suma posiadanych wiadomoÊci i umiej´tnoÊci oraz gotowoÊç do ich zaprezentowania; b) ró˝ne przejawy aktywnoÊci intelektualnej, w tym rozumienie tekstów i instrukcji, uczestniczenie w dyskusjach, praca indywidualna i w zespole, sprawne wykonywanie çwiczeƒ praktycznych i innych powierzonych zadaƒ; c) umiej´tnoÊç gromadzenia informacji z ró˝nych êróde∏, w tym z Internetu i oprogramowania komputerowego; d) umiej´tnoÊci komunikacyjne (w mowie i w piÊmie), w tym wykorzystanie nowoczesnych technologii informacyjnych. 2. Oceny bie˝àce, wed∏ug skali obowiàzujàcej w Wewnàtrzszkolnym Systemie Oceniania (WSO), uczeƒ otrzymuje za: a) wypowiedzi ustne – na okreÊlony temat, referaty, udzia∏ w dyskusji; b) sprawdziany ró˝nego typu (np. testy, sprawdziany umiej´tnoÊci praktycznych); c) prace domowe (pisemne i ustne, strony WWW, foldery, plakaty, plansze, makiety itp.); d) systematyczne prowadzenie zeszytu przedmiotowego; e) aktywny udzia∏ w zaj´ciach, w tym równie˝ pozalekcyjnych (konkursy, sesje popularnonaukowe, debaty, projekty itp.). 3. Ocen´ semestralnà i rocznà wystawia si´ na podstawie ocen czàstkowych, zgodnie z procedurà obowiàzujàcà w WSO.

22

4. Szczegó∏owe wymagania na poszczególne oceny okreÊla Przedmiotowy System Oceniania. 5. Ocena wiedzy i umiej´tnoÊci ucznia powinna byç obiektywna, zgodna z obowiàzujàcymi, znanymi uczniom i rodzicom kryteriami, oraz jawna. 6. Ocena powinna wspieraç rozwój intelektualny i emocjonalny uczniów, zach´caç do podejmowania nowych zadaƒ i doskonalenia swoich umiej´tnoÊci. Kryteria ocen z wiedzy o spo∏eczeƒstwie

Poziom osiàgni´ç koniecznych Na ocen´ dopuszczajàcà uczeƒ powinien: 1. Cz´Êciowo rozumieç polecenia nauczyciela. 2. Zapami´taç wiadomoÊci konieczne do elementarnej orientacji w treÊciach danego dzia∏u tematycznego i z pomocà nauczyciela je odtworzyç. 3. Poprawnie, z pomocà nauczyciela, rozpoznawaç, nazywaç i klasyfikowaç poznane poj´cia, zjawiska, procesy, dokumenty, postacie ˝ycia publicznego itp. 4. Wykonywaç samodzielnie lub z pomocà nauczyciela proste çwiczenia i polecenia. 5. Wspó∏pracowaç w zespole przy wykonywaniu zadaƒ. 6. Prowadziç zeszyt przedmiotowy. Poziom osiàgni´ç podstawowych Na ocen´ dostatecznà uczeƒ powinien: 1. Rozumieç polecenia i instrukcje. 2. Zapami´taç podstawowe wiadomoÊci dla danego dzia∏u tematycznego i samodzielnie je prezentowaç. 3. Rozumieç omawiane zagadnienia. 4. Dokonywaç selekcji i porównania poznanych zjawisk. 5. Samodzielnie i poprawnie wykonywaç proste çwiczenia i zadania.

6. Umieç wykorzystaç zdobytà wiedz´ w praktyce. 7. Aktywnie uczestniczyç w pracach i zadaniach zespo∏owych. 8. Systematycznie prowadziç zeszyt przedmiotowy. Poziom osiàgni´ç rozszerzajàcych Na ocen´ dobrà uczeƒ powinien: 1. Rozumieç polecenia i instrukcje. 2. Znaç omawianà na zaj´ciach problematyk´ na poziomie rozszerzonym oraz w sposób logiczny i spójny jà prezentowaç. 3. Rozumieç omawiane treÊci i umieç wyjaÊniç je innym. 4. Uogólniaç i formu∏owaç wnioski. 5. Zajmowaç stanowisko w kwestiach spornych i broniç swoich poglàdów na forum klasy. 6. Aktywnie uczestniczyç w zaj´ciach lekcyjnych. 7. Poprawnie i sprawnie wykonywaç çwiczenia i inne zadania. 8. Umieç poprawnie wykorzystaç zdobytà wiedz´ w praktyce. 9. Wykazywaç zainteresowanie omawianà na zaj´ciach problematykà. 10. Systematycznie i starannie prowadziç zeszyt przedmiotowy. Poziom osiàgni´ç dope∏niajàcych Na ocen´ bardzo dobrà uczeƒ powinien wype∏niç wymagania takie jak na ocen´ dobrà i ponadto: 1. Mieç bogate wiadomoÊci na poziomie treÊci dope∏niajàcych.

2. Wykazywaç zainteresowanie przedmiotem oraz literaturà popularnonaukowà dotyczàcà omawianych treÊci. 3. Umieç samodzielnie poszukiwaç informacji w ró˝nych êród∏ach oraz je selekcjonowaç. 4. W∏aÊciwie interpretowaç nowe sytuacje i zjawiska, w sposób twórczy rozwiàzywaç problemy. 5. Umieç oceniaç otaczajàcà rzeczywistoÊç spo∏eczno-politycznà zgodnie z przyj´tymi kryteriami wartoÊci. 6. Kierowaç si´ dobrem ogó∏u przy podejmowaniu decyzji, negocjowaç stanowisko, osiàgaç kompromis. 7. Kierowaç pracà zespo∏u rówieÊników. 8. Uczestniczyç w konkursach i olimpiadach w∏aÊciwych dla przedmiotu i uzyskiwaç wyró˝niajàce wyniki na poziomie szkolnym. Poziom osiàgni´ç ponadprogramowych Na ocen´ celujàcà uczeƒ powinien wype∏niç wymagania takie jak na ocen´ bardzo dobrà i ponadto: 1. Wykazywaç szczególne zainteresowanie przedmiotem oraz literaturà popularnonaukowà i specjalistycznà zgodnà z omawianà na zaj´ciach tematykà. 2. Uczestniczyç w konkursach i olimpiadach w∏aÊciwych dla przedmiotu i uzyskiwaç wyró˝niajàce wyniki, godnie reprezentujàc szko∏´. 3. Podejmowaç si´ wykonania zadaƒ dodatkowych (indywidualnie lub w zespole), znacznie wykraczajàcych poza podstaw´ programowà.