Droga wojownika. Opowieści o twórcy GROM-u

SAVE OFFLINE

Moim dzielnym przodkom oraz moim pięknym córkom rzecz tę dedykuję

„Oni, gdy walił się firmament, poszli, chociaż ich ścigał szloch, za swym najemnym powołaniem i wzięli żołd, i legli w proch. Niebo podparli w strasznej chwili; trwali. I wytrwał ziemski glob. Co Bóg opuścił – obronili i ocalili świat za żołd”. Alfred Edward Housman Nagrobek dla armii najemników przekład Konstanty Ildefons Gałczyński

WSTĘP

Opowieści o wojowniku W sobotę 16 czerwca 2012 roku, kiedy niemal cała Polska świętowała z okazji Euro 2012, w wyniku strzału z broni krótkiej zakończyło się życie generała Sławomira Petelickiego. Ta książka ukazuje się rok po tym tragicznym wydarzeniu. Zebraliśmy w niej opowieści różnych ludzi, mających to szczęście, że ich losy skrzyżowały się z drogą człowieka, którego różnie nazywali: „Stary”, Sławek, „Petel”, pan generał, „Ojciec”… Dla większości Polaków pozostanie tym, który dał nam powód do dumy – GROM. Jednostkę wojskową, która (jako jedna z nielicznych na świecie!) może stanąć w jednym rzędzie z tak elitarnymi oddziałami jak Navy SEALs czy SAS. Kim był człowiek, który dokonał czegoś niemożliwego? I jaki był? O tym opowiadają między innymi szkolni koledzy, dziennikarze, urzędnicy państwowi, którzy tworzyli służby specjalne III RP, i przede wszystkim ludzie GROM-u: od pierwszych żołnierzy poprzez dowódców do operatorów pozostających w służbie. Dzięki temu Droga wojownika to nie tylko opowieść o generale, ale także kawał historii Polski i wiele niezwykłych epizodów z dziejów jednostki. Nie poczuwam się do autorstwa sensu stricte tego tomu wspomnień. Moja rola w przedsięwzięciu sprowadziła się raczej do swoistego „spinacza” – inspiratora, kierownika i koordynatora projektu, który skłonił kilkudziesięciu ludzi: przyjaciół, przełożonych, współpracowników i podwładnych generała Petelickiego, do zabrania głosu na jego temat. Świadomie skierowałem zaproszenie do uczestnictwa w książce do ludzi czynu – często okrytych półmrokiem lub pozostających w całkowitym cieniu – stąd wiele relacji podpisanych jest pseudonimami, a co więcej, wiele pseudonimów – na wyraźne życzenie uczestników tego przedsięwzięcia – musiało zostać zmodyfikowanych.

Ja sam miałem honor poznać generała we wczesnych latach dziewięćdziesiątych za sprawą mojej pracy – od 1992 roku jestem redaktorem naczelnym „Militarnego Magazynu Specjalnego Komandos”. Zawarliśmy znajomość, która z biegiem lat przekształciła się w zażyłość, ta zaś – jak śmiem twierdzić – w przyjaźń. W międzyczasie zrealizowaliśmy wspólnie kilka udanych, a przy tym przyprawionych szczyptą szaleństwa przedsięwzięć. Jednak inspiracją do podjęcia się tego przedsięwzięcia wydawniczego stała się nie przyjaźń, lecz powinność. Kierowała mną intencja upamiętnienia postaci, która jeszcze za swego życia wtargnęła przebojem do naszej historii, dopisując do księgi dziejów oręża polskiego rozdział „GROM a sprawa polska”. Wszystko to dokonało się zaś w epoce, którą można by określić jako „postheroiczną”. Próbując oddać wielobarwną i złożoną osobowość generała, pozwolę sobie posłużyć się cytatem z Potopu Henryka Sienkiewicza, gdzie imć Stanisław Skrzetuski opisuje pułkownika Andrzeja Kmicica następującymi słowy: „dziwny to jest człowiek, w którym widać tyle dobrego, co i złego mieszka”. W mym najgłębszym przekonaniu Sławek był postacią jakby żywcem przeniesioną do współczesności z tamtej bohaterskiej epoki. Żył „po Kmicicowemu”, a odszedł w stylu pułkownika Wołodyjowskiego. Mam także przekonanie graniczące z pewnością, iż choć miał zwyczaj podpisywać swoją korespondencję zwrotem „Siła i honor”, to w rzeczywistość do swych ostatnich dni pozostał wierny innej dewizie – „Honor i ojczyzna”. Kiedy zastanawiałem się, do kogo jeszcze przyrównać postać generała oraz jego ukochane dziecko, czyli GROM, przypomniała mi się na poły historyczna, na poły mityczna postać barona von Münchhausena – wielkiego franta, który nawet kulę armatnią potrafił wykorzystać w charakterze środka transportu. Ale chyba najpełniejszą charakterystykę generała z okresu ustrojowego przełomu w naszym kraju i początków GROM-u daje opowieść o tym, jak to baron, który właśnie topił się wraz z wierzchowcem w bagnie, sam wyciągnął się z grzęzawiska – wraz z koniem i w pełnym rynsztunku bojowym – za włosy! Dalej opowieść mogłaby wyglądać tak: z częściowo niesprawnych ogromnych mechanizmów o niewiadomym przeznaczeniu baron powyjmował pojedyncze trybiki, śrubki i sprężynki, a potem

starannie je oczyścił i dopasował, tworząc nowy, sprawny i cholernie niebezpieczny mechanizm. A wszystko to ku chwale ojczyzny. Stosunek Sławka do powinności żołnierskiej i obywatelskiej miał w sobie w ogóle pewien pierwiastek chłopięcej naiwności, jaka często cechuje harcerską brać, choć jako wyrostek był przecież chuliganem z Dolnego Mokotowa, a nie harcerzem. Weteranów powstania warszawskiego oraz cichociemnych otaczał najwyższą atencją; gdyby mógł, nosiłby ich na rękach. Oni zaś – ludzie zaprawieni w krwawym znoju – wyczuwali go bezbłędnie i doceniali jego szczere intencje. Dlatego też za jego pośrednictwem przekazali żołnierzom GROM-u swoje bojowe tradycje – skarb najwyższej próby. Dziedzictwem GROMU-u stała się też dewiza cichociemnych: „Tobie, ojczyzno”. A przecież ludzie ci dobrze wiedzieli, że przed przełomem Sławek był oficerem wywiadu PRL, który czynnie zwalczał podziemie Solidarności! Widocznie uznali, iż niezależnie od tego, co wcześniej miał „za uszami”, dobrze zasłużył się ojczyźnie. Pozostawił bowiem po sobie konkretne dobro w postaci utworzonej od podstaw Jednostki Wojskowej GROM, która jest jednym z niewielu efektywnych narzędzi służących do realizowania polskiej racji stanu w przestrzeni międzynarodowej. Pozostało też po nim dobro moralne – uchronił przed możliwymi skutkami pauperyzacji i demoralizacji kilkuset młodych, wartościowych oficerów i chorążych, wydobywając ich z szeregów rozpadającej się wówczas armii oraz innych struktur „siłowych”, a potem z głębokiej otchłani poprowadził ich wprost na szczyt (bo do czego innego porównać losy GROM-u?). Sukces, jaki odniósł „projekt GROM”, przełożył się zaś na postrzeganie służby wojskowej. Mogę to stwierdzić z całą odpowiedzialnością: na początku lat dziewięćdziesiątych do redakcji „Komandosa” przybywała fala listów, których autorzy zadawali jedno pytanie: „Jak się dostać do Legii Cudzoziemskiej?”. Od drugiej połowy lat dziewięćdziesiątych do dziś pojawia się inne pytanie: „Jak się dostać do GROM-u?”. * * * Do pracy nad Drogą wojownika przystąpiłem bez radości w sercu, raczej z chłodną

determinacją. Praca nad książką okazała się jednak niebywałym i optymistycznym doświadczeniem. Zwykle potrzebny był jeden telefon i kilka minut rozmowy, aby uzyskać deklarację uczestnictwa w przedsięwzięciu – okazuje się, że wystarczy dźwięk trąbki sygnałówki, by spod ziemi wyrósł szwadron gotowy do szarży! Oczywiście, pomiędzy zgłoszeniem swego udziału a powstaniem tekstu mijały niekiedy długie tygodnie, ale wszystkie one, nawet te najkrótsze, są pełne szczerości i autentyzmu. Wyłania się z nich człowiek bezkompromisowy i zawsze mówiący, co leży mu na sercu. Gdy układaliśmy z tych tekstów całość, okazało się, że i one przypominają w tym generała. Niektóre poglądy w nich zawarte mogą się komuś wydać zbyt ostre lub budzić emocje – nie chcieliśmy jednak ich łagodzić, bo jak piłować rogi książce o kimś, kto miał właśnie rogatą naturę? Dziękuję Wam wszystkim! Zarówno tym wymienionym w tekstach z imienia i nazwiska, jak i tym, którzy woleli pozostać w cieniu. Wspólnie wykonaliśmy zamierzone zadanie, jakim było upamiętnienie niezwykłej postaci generała Sławomira Petelickiego z Jednostką Wojskową 2305 GROM w tle. Teraz nadeszła pora, by poddać rzecz całą pod ocenę czytelników. Na zakończenie chcę złożyć serdeczne podziękowanie Wydawnictwu Znak Literanova – za to, że zdecydowało się podjąć trud wydania książki dedykowanej żołnierzowi, człowiekowi czynu – oraz redaktorowi Arturowi Wiśniewskiemu. Osobne i bardzo serdeczne podziękowanie chcę także złożyć memu warszawskiemu koledze – dziennikarzowi telewizyjnemu redaktorowi Mariuszowi Łapińskiemu, przyjacielowi generała, który zebrał wspomnienia grupy weteranów jednostki zamieszczone w tej książce. Andrzej Wojtas

ANDRZEJ WOJTAS

Sławek Tak to się zaczęło… Pewnego dnia otrzymałem niespodziewany telefon. Zadzwonił do redakcji „Komandosa” człowiek, który oficjalnie nie istniał. Był to dowódca GROM-u podpułkownik Sławomir Petelicki. Nasza pierwsza, bodaj czterdziestominutowa, bardzo serdeczna rozmowa zakończyła się zaproszeniem do odwiedzenia jednostki, kiedy tylko będę w Warszawie. Okazja do wizyty nadarzyła się niebawem. Pewnego wczesnego popołudnia zostałem przechwycony sprzed sklepu z bronią Kaliber i wywieziony „w nieznanym kierunku” samochodem terenowym marki Ssangyong z zaciemnionymi od środka szybami w towarzystwie czterech w pełni wyposażonych i uzbrojonych operatorów, którzy mieli twarze szczelnie okryte balaklawami oraz kategoryczny zakaz nawiązywania relacji z przewożonym „pakunkiem”, czyli ze mną. Standardowa procedura. Dość długo przemierzaliśmy zakorkowane ulice naszej stolicy, docierając wreszcie do celu, jakim była baza GROM-u zlokalizowana tam, gdzie obecnie. W swym gabinecie mieszczącym się w budynku sztabu na pierwszym piętrze przyjął mnie dowódca jednostki. Energiczny i sprężysty oficer o bystrym spojrzeniu jasnych oczu i z nieco przecierającym się już czubem lekko nastroszonych blond włosów. Biły od niego i optymizm, i radość życia. Towar deficytowy w zwijającej się wówczas na potęgę i zagrożonej demoralizacją polskiej armii. Ale cóż, GROM był wtedy jednostką podległą MSWiA. Dopiero po jakimś czasie przekonałem się, że to nie kwestia przynależności resortowej, tylko cecha osobnicza tego oficera. Po prostu „ten typ tak miał”. Odbyliśmy sympatyczną, bezpretensjonalną rozmowę, podczas której pułkownik zadeklarował, że przekaże „Komandosowi” – na prawach pierwszeństwa – relację z misji komponentu jednostki na Haiti wraz ze zdjęciami. I na tym ustaleniu

zakończyliśmy spotkanie. Faktycznie, jak obiecał, tak zrobił. Zaraz po powrocie naszych żołnierzy z Haiti dotarły do redakcji obiecane zdjęcia. Pojawiło się wszakże jedno „ale”. Dowódca nalegał, abyśmy na okładce magazynu umieścili jego zdjęcie z Williamem Perrym oraz szeregiem wyprężonych jak struny żołnierzy GROM-u. Typowa pokazucha! Odniosłem się do tej koncepcji nad wyraz niechętnie, gdyż z zasady umieszczaliśmy na okładkach zdjęcia szeregowych żołnierzy. W ciągu dwudziestu lat na ponad dwieście opublikowanych okładek „Komandosa” generałowie i inni wysocy dowódcy trafili na nie najwyżej pięciokrotnie. A po wtóre, zdjęcie to nad wyraz źle się kadrowało. Dowódca był jednak uparty; zrobił się wręcz namolny. W końcu po dłuższym przeciąganiu liny, jako że gra była warta świeczki, ustąpiłem i z perspektywy czasu tego nie żałuję. Jednak wówczas „zakarbowałem sobie” ten jego upór w pamięci. Jakiś miesiąc później podpułkownik Petelicki zadzwonił ponownie i z nutą ewidentnej radości w głosie powiedział, że tekst o nim i o misji na Haiti ukazał się także w „Playboyu”. Przyciąłem mu wtedy: – Gratuluję, panie pułkowniku. Tyle że w „Komandosie” miał pan okładkę, a w „Playboyu” umieścili pana na sto pierwszej stronie. Przyjął to kwaśno. Wiedziałem, że będzie rewanż. Nie trzeba było długo czekać. Nasze następne spotkanie miało niemal prywatny charakter. Spotkaliśmy się przy wejściu do parku Łazienkowskiego od strony ulicy Podchorążych. Poszliśmy przejść się po pięknych, skąpanych w zieleni i wiosennym słońcu Łazienkach, prowadząc niewymuszoną rozmowę o pewnych sprawach i ludziach. Zwracaliśmy się do siebie „per pan”. W pewnym momencie pan Petelicki skierował pod moim adresem zaczepkę. Puściłem ją mimo uszu. Po chwili ponowił próbę. Ale tym razem, zanim zdążył na dobre się rozpędzić, niemal instynktownie palnąłem pod jego adresem coś arcypaskudnego. Przystanął, spojrzał na mnie z ukosa swymi jasnymi ślepiami, roześmiał się i od tej chwili zaczęliśmy mówić do siebie na ty. I tak już zostało między nami do końca życia.

Cargo

Odebrałem telefon od Sławka. Jego głos w słuchawce był wyjątkowo spięty: – Słuchaj, kilka dni temu w Bejrucie zginął nasz kolega Jacek Bartosiak, strzelec wyborowy i radiooperator. Wiesz, uczestniczył w tej operacji wywiezienia Amerykanów z Iraku, a potem pomagał mi zakładać GROM. Dorwali go dokładnie w rocznicę ewakuacji tych Amerykanów. Na ulicy rozjechała go ciężarówka, a sprawca jest nieznany. I chyba tak już zostanie, bo na rzeczywistą współpracę ze strony Libańczyków nie możemy liczyć… Mam do ciebie prośbę. Daj relację z pogrzebu u siebie w „Komandosie”. Byłby to gest pod adresem jego rodziny i wszystkich kolegów z GROM-u. Zgodziłem się natychmiast. Wtedy głos mu się załamał: – Wiesz, nie mogliśmy zwłok Jacka odebrać z lotniska z honorami. Przysłali je na cargo… Wówczas dotarło do mnie z całą (bolesną) oczywistością, iż mechanizmy funkcjonowania naszego państwa są nadal kompletnie rozstrojone. Rzeczpospolita chętnie wysyła swoich żołnierzy na rozliczne misje zagraniczne, a czasem i wojny, ale potem, kiedy pojawią się jakieś problemy albo zdarzy się nieszczęście, nie potrafi należycie zadbać o poszkodowanych i ich rodziny. Było i niestety nadal bywa jak w szesnastowiecznej Pieśni o żołnierzu tułaczu: „wtedy żołnierza szanują, kiedy trwogę na się czują”… Sławek chyba myślał podobnie, gdyż wkrótce potem pojawiła się u niego idea utworzenia koleżeńskiej organizacji samopomocowej dedykowanej weteranom jednostek specjalnych i ich rodzinom. Idea ta zmaterializowała się jako Fundacja Byłych Żołnierzy Jednostek Specjalnych GROM. Sławek został jej prezesem, zaś bieżące funkcjonowanie fundacji legło na barkach dwóch jego współpracowników: Leszka Drewniaka i Krzycha Przepiórki. Z tej trójki, niestety, żyje już tylko Krzych, który trzyma się krzepko i nadal prezesuje Fundacji GROM.

Frajda To była wiosna 2000 roku. Jechałem z Ursusa do centrum Warszawy na uroczystą

premierę książki Huberta Królikowskiego Wojskowa Formacja Specjalna GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej. 1990–2000; jej celem było uczczenie i upamiętnienie dziesięciolecia istnienia GROM-u. Książka jak na owe czasy miała wyjątkowo widowiskową reklamę. Całe miasto było obwieszone wielkimi banerami z wizerunkiem grupy operatorów GROM-u. Za tym przedsięwzięciem krył się oczywiście Sławek. Promocja miała miejsce w jakiejś wytwornej knajpie przy placu Defilad, na zapleczu Teatru Wielkiego. Ścisk był przeokrutny. Tłoczyliśmy się jak sardynki w puszce, za to atmosfera spotkania była znakomita. Po odprawieniu wszystkich niezbędnych w takich okolicznościach rytuałów do stolika, przy którym siedzieli Hubert i Sławek, ustawiła się długa kolejka po autografy. Stanąłem niemal na samym jej końcu. W międzyczasie tłum stopniowo rzedniał, tak więc kiedy dotarłem do obu kolegów, na sali zrobiło się luźno. Gdy obaj panowie złożyli stosowne wpisy, Sławek zwrócił się do mnie: – Słuchaj, teraz będę miał takie małe spotkanie z moimi żołnierzami, zostań. Po spotkaniu wyszliśmy we dwójkę i zmierzaliśmy w kierunku Nowego Światu, rozmawiając. Widziałem, jak tęgo jest poobijany w wyniku ostatnich wydarzeń. Minister koordynator do spraw służb specjalnych Janusz Pałubicki 16 i 17 września 1999 roku zdymisjonował dowódcę GROM-u generała Sławomira Petelickiego oraz trzech jego zastępców. Zarzuty malwersacji i niegospodarności w jednostce nie zostały potwierdzone w toku dalszego postępowania, lecz decyzja o dymisji pozostała w mocy. Pretekstem do jej utrzymania stała się postawa generała Petelickiego, który odmówił przekazania kluczy do swego sejfu oraz pieczątek w trybie nagłym, bez sporządzenia stosownego protokołu zdawczo-odbiorczego. Doszło wówczas do nocnej akcji funkcjonariuszy UOP na terenie jednostki i mechanicznego rozprucia sejfu dowódcy GROM-u. Sprawa ta stała się jednym z najgłośniejszych skandali w okresie rządów premiera Jerzego Buzka. Znalazła też swój sądowy epilog, w którego wyniku zarówno dowódca jednostki, jak i sam GROM zostali oczyszczeni z wszelkich oskarżeń, a minister koordynator złożył przeprosiny. Pozwoliłem sobie na zaczepkę:

– Słuchaj, Sławek, zrobiłeś coś wielkiego dla kraju, jesteś ojcem założycielem GROM-u. Tego nikt ci już nie obierze, ale sam zobacz – twoi kumple z wywiadu znają języki, mają układy, weszli w różne biznesy. Siedzą cicho, robią pieniądze. Niektórzy pławią się w forsie i mają to, co w życiu najświętsze: święty spokój. A ty? Masz już trochę lat, a jesteś posiniaczony, że aż żal patrzeć. Po co ci to wszystko? Popatrzył na mnie spod oka. Zarzucił siwą grzywą i powiedział: – Wiesz, może masz rację… Ale to ja miałem frajdę!

Yogi Sławek zadzwonił koło południa, jakoś tak na początku tygodnia. Był wyraźnie rozradowany. – Słuchaj! Kupiliśmy czołg! Będzie się nazywał Yogi. W sobotę na poligonie pod Warszawą robimy chrzciny. Musisz przyjechać! Koniecznie! Na moment mnie zamurowało. Zapytałem jednak spokojnie: – Jaki czołg? A Sławek: – T-54. Nówka, prosto z magazynu! – A na cholerę ci ten czołg? Pewnie puściłeś Fundację z torbami? – Gdzie tam! Kupiliśmy go po znajomości za złotówkę! No i oczywiście VAT. Pomyślałem, że ściemnia, ale obiecałem przyjechać. Jak przyrzekłem, tak też uczyniłem. Dzień był przepiękny, słoneczny i ciepły. Sławek – jak przystało na dobrego gospodarza – zabrał mnie na ów poligon, położony po wschodniej stronie Wisły, swoim transportem. Zajechaliśmy z paradą na miejsce, gdzie piknik trwał już w najlepsze. Ale to nie zacne towarzystwo, w którym rej wodził Krzyś Przepiórka, rozstawione stoły z jadłem i beczka z piwem przykuły moją uwagę, lecz stojące w szeregu maszyny: T-54 Yogi, T-94 Twardy oraz Leopard I. Obecność na chrzcinach Yogiego tego niemieckiego czołgu była prawdziwą ciekawostką, gdyż oficjalnie wozy tego typu miały pojawić się na wyposażeniu Wojska Polskiego dopiero za kilka miesięcy.

Yogi, choć przy swoim niemieckim kuzynie mógł wyglądać jak szara myszka, też prezentował się imponująco. Miał na sobie wszystkie elementy wyposażenia w idealnym stanie – brezentowe pokrowce, rzemienie, nawet lakier na łopacie – wszystko to lśniło świeżością. Wyglądał tak, jakby kwadrans wcześniej wyjechał z fabrycznego magazynu. Pod każdym względem była to śliczna zabawka dla dużych chłopaków. Ale mimo wszelkich pozorów szaleństwa organizatorom tego przedsięwzięcia bynajmniej nie brakło rozwagi. Yogi został bowiem powierzony pod opiekę i do bieżącej eksploatacji jednej z grup rekonstrukcyjnych zajmujących się pojazdami pancernymi. Chrzciny przebiegły w fantastycznej atmosferze. Kluczowym momentem imprezy było oczywiście rozbicie przez generała butelki szampana o burtę pojazdu, co zostało uwiecznione na okolicznościowej fotografii. W pewnym momencie, kiedy impreza miała się już ku końcowi, a obficie nalewany płyn rozweselający serce spowodował u nas wzrost skłonności do żartów, zagadnąłem Sławka:

Chrzciny czołgu Yogi (Warszawa, 7 lipca 2002)

– Już wiem, po co ci ten czołg! Pewnie szykujesz się z rewizytą w posiadłości byłego ministra koordynatora pod Poznaniem… Zanim zdążyłem dokończyć kwestię, Sławek ryknął głębokim, niepohamowanym śmiechem. Tą żartobliwą uwagą „przypiłem” wówczas do jednej z najboleśniejszych spraw

w karierze generała, jaką bez wątpienia był „zajazd” funkcjonariuszy UOP na jednostkę, akcja „nocnego prucia sejfów” oraz medialna nagonka na niego i GROM, co skończyło się dymisją generała i serią procesów sądowych, z których zarówno on osobiście, jak i GROM wyszli całkowicie oczyszczeni. Potem, po latach, w jednej z ostatnich naszych rozmów Sławek sam wrócił do tej sprawy i powiedział mi, iż nie czuje już żalu do ówczesnego ministra koordynatora, który – zdaniem Sławka – został w całe to przedsięwzięcie perfidnie wmanewrowany. Sądzę, iż ten jego spontaniczny wybuch radości wtedy na poligonie był zapowiedzią tego, co nastąpiło w ostatnim okresie jego życia, a dotyczyło wielu osób z grona jego licznych przeciwników – zapominania o wzajemnych urazach, przebaczenia i pojednania.

„Diabeł” Sławek zadzwonił jakoś tak przed południem i powiedział: – „Diabeł” nie żyje… Wcisnęło mnie w fotel. – A kto go zabił?! W głowie mi się nie mieściło, że Leszek Drewniak mógłby odejść z tego świata inaczej niż gwałtowną śmiercią wojownika. Ale w toku naszej dalszej rozmowy okazało się, że „Diabeł” poniekąd zabił się sam. Od jakiegoś czasu miał problem z żylakami nóg, co uprzykrzało mu życie. Poddał się więc operacji, ale zamiast słuchać lekarzy i siedzieć przez jakiś czas spokojnie na czterech literach, nie wytrzymał i wyszedł raz i drugi na matę. Zrobił się skrzep i śmierć dopadła Leszka niemal na progu jego mieszkania, z siatką z zakupami w ręku. Tak odszedł najdzielniejszy z dzielnych i najwierniejszy z wiernych. Sławek ciężko przeżył śmierć Leszka. Można by zaryzykować porównanie, że tych dwóch było zrośniętych ze sobą jak syjamscy bracia, byli jak dwie strony tej samej monety. Po jakimś czasie Sławek w związku z Leszkiem zadzwonił ponownie, wyraźnie uradowany:

– Postawimy Leszkowi pomnik na nagrobku! – Jaki? – Popiersie w mundurze. – A z czego? – Z brązu… Nigdy nie miałem zbyt wygórowanego mniemania o poczuciu honoru wśród warszawskiej żulii, więc zacząłem studzić zapał Sławka: – A zastanowiliście się nad tym dobrze? Może lepszy byłby kamień? Taki kawał brązu to przecież łakomy kąsek… – Nic się nie martw – Sławek wszedł mi w słowo – „miasto” już wie i nikt na Leszka ręki nie podniesie. A jakby podniósł, to niech go ręka boska broni, bo żadna ludzka już go nie obroni! I spiżowy monument z wyobrażeniem Leszka w mundurze „historycznym”, z błyskawicą GROM-u na lewej piersi, wieńczy jego grób na Powązkach, z wolna pokrywając się patyną.

Bankiet Był sierpień 2006 roku, kiedy uświadomiłem sobie nagle, że niebawem Sławek będzie obchodził sześćdziesiąte urodziny. Powziąłem wtedy decyzję, żeby złożyć mu z tej okazji życzenia na łamach „Komandosa”. Oto ich treść: „13 września ukończył 60 lat gen. bryg. rez. Sławomir Petelicki. Pomysłodawca, współtwórca i pierwszy dowódca najlepszej wojskowej jednostki specjalnej będącej w dyspozycji niepodległej Rzeczpospolitej – JW 2305 GROM. Redakcja »Komandosa« składa jubilatowi serdeczne życzenia”. Do życzeń zostało dołączone jego zdjęcie w mundurze „historycznym” oraz miniaturki okładek tych numerów „Komandosa”, na których występował w ciągu kilkunastu lat. Sławek zadzwonił bodaj z początkiem października i rzekł: – Dziękuję ci za życzenia, przyjacielu. Aleś mnie urządził! – A co się stało?

– Dzwonią teraz do mnie z życzeniami z całej Polski i ze świata i bezczelnie dopytują się, kiedy będzie bankiet! Zrobiło mi się głupio, a Sławek dodał: – Będzie bankiet! Ale nie teraz, w listopadzie! Miałem, co tu kryć, wyrzuty sumienia. Nieźle tymi życzeniami namotałem… Ale stało się. Jak bankiet, to bankiet – czas było się zastanowić nad prezentem. W pierwszej chwili pomyślałem schematycznie o jakimś zacnym „płynie rozgrzewającym serce”, rzeczy miłej dla każdego mężczyzny. Potem przyszła chwila refleksji: jaka jest podstawowa powinność obywatela wobec żołnierza, obrońcy ojczyzny? Otóż żołnierzowi należy się żołd. I postanowiłem obdarować Sławka swoim prywatnym żołdem. Wyjąłem ze zbioru monetę wyjątkowej urody – przedwojenną srebrną pięciozłotówkę wybitą z okazji setnej rocznicy wybuchu powstania listopadowego, z wyobrażeniem powstańczego sztandaru i hasłem: „Honor i ojczyzna”. Ale najważniejsze przesłanie zostało na niej umieszczone w miejscu niemal niewidocznym, na rancie. Wybito tam łacińską maksymę: „Salus Rei publicae suprema lex” (co się tłumaczy: „Dobro Rzeczpospolitej najwyższym prawem”). Myślę, że ów koncept i szczególny „żołd” był Sławkowi w jakiś sposób miły, bo znalazł dla niego miejsce w witrynie z pamiątkami. Zaś co do samego bankietu… Była to impreza na sto czterdzieści fajerek. A te życzenia opublikowane w „Komandosie” zostały powiększone do kilku metrów kwadratowych i przyozdabiały bankietową salę.

Orzeł To wydarzyło się podczas święta osiemnastej rocznicy utworzenia GROM-u, 13 czerwca 2008 roku. Dzień był wyjątkowo piękny, zaś sama uroczystość przebiegała znakomicie pod względem organizacyjnym. Miałem takie, całkiem subiektywne zresztą, odczucie, jakby nagle cofnął się czas i rzecz cała miała miejsce w realiach II Rzeczpospolitej. Wydarzenie, w którym miałem honor brać udział, było w każdym

detalu realizowane naprawdę, a nie „na sztukę”, ale najważniejsze, co udało mi się zaobserwować, było to, iż na drugim, trzecim i kolejnych planach toczyło się normalne życie jednostki; jej sprężysty mechanizm działał bez zarzutu. Wyjątkowo wytwornie prezentował się poczet sztandarowy jednostki w mundurach inspirowanych przedwojenną tradycją. Pamiętałem też bardzo dobrze, jak wielką wagę Sławek przywiązywał do prezentowania się pocztu jednostki oraz symboliki jej sztandaru. Zwykle obserwowałem poczet z pewnego oddalenia, ale tym razem, kiedy przechodził, stałem wyjątkowo blisko i w tym niemal idealnym wizerunku uderzył mnie pewien dysonans. Orzeł wieńczący sztandar był wyjątkowo paskudny; wyglądał na tandetnie wykonany odlew pociągnięty srebrzanką. Podczas całej tej uroczystości Sławek nie był jakoś szczególnie fetowany i trochę go to uwierało, ale z drugiej strony cieszył się szczerze, że GROM – jego ukochane dziecko – mimo wielu burz i nawałnic okrzepł i dotrwał do pełnoletniości. A wokół niego, gdziekolwiek by stanął lub usiadł, zaraz formował się krąg jego żołnierzy. Z pewnego dystansu mogło to przypominać przemieszczanie się roju pszczół (lub szerszeni…). Tego dnia czas płynął wyjątkowo nieśpiesznie. Było już dojrzałe popołudnie, kiedy przysiedliśmy razem; obaj już pod „dobrą datą”. Coś mnie wtedy podkusiło i zapytałem: – Sławek, a jaki jest ten orzeł na sztandarze GROM-u? – No, srebrny… – O nie. Srebrzysty… Oczy mu błysnęły. Powiedział krótko: – Poczekaj. Nie na przyszły rok, ale za dwa lata, na dwudziestolecie GROM-u, będzie srebrny! Święto dobiegło końca, a w temacie orła zapadła głucha cisza. Do czasu. Był kwiecień 2010 roku, kiedy zadzwonił do mnie weteran jednostki podpułkownik Paweł Muszyński, prezes Stowarzyszenia Auxilium, i rzucił krótko: – Panie Andrzeju, jest orzeł. Srebrny orzeł został uroczyście przekazany jednostce 13 czerwca 2010 roku.

Marcinko W sierpniu 2011 roku przyjechałem na kilka dni do Warszawy. Przywiozłem ze sobą „przedpremierowe” egzemplarze Snajpera Wasdina i Templina przeznaczone specjalnie dla Sławka, który był uprzejmy zarekomendować tę książkę polskim czytelnikom. Spotkaliśmy się w jego ulubionej knajpce niedaleko Łazienek. Wręczyłem mu książki. Sławek ucieszył się i zagaił: – Słuchaj, a może by zainteresować wydawnictwo książką założyciela SEALsów, komandora Marcinki? Wiesz, jego wychowankowie bardzo pomagali nam na początku organizować i szkolić GROM. Jesteśmy z nimi zaprzyjaźnieni. – Można podjąć temat, ale sukcesu nie wróżę. Marcinko to postać kontrowersyjna, dostał wyrok za jakieś malwersacje… – To fakt, ale z tego, co wiem, stało się tak dlatego, że naraził się establishmentowi. Obnażył indolencję i ośmieszył niektórych. – Tu posypały się nazwiska oraz wysokie funkcje dowódcze. – Dorwali go i rękami wojskowego wymiaru sprawiedliwości załatwili. Znam sprawę z ust jego podwładnych, którzy obecnie są na eksponowanych stanowiskach, i ręczę za jego uczciwość słowem. To mi wystarczyło. W ciągu naszej kilkunastoletniej znajomości przekonałem się, że Sławek zawsze dotrzymywał raz danego słowa. Wstaliśmy od stolika i pojechaliśmy prosto do niego do domu po książki. Nazajutrz dwa tomy wspomnień komandora Marcinki z prywatnej biblioteki generała Petelickiego, opatrzone szczególnymi dedykacjami i odnośnikami, były już w Krakowie i trafiły na biurka redaktorów szacownego Wydawnictwa Znak. Zapewniłem ich także o rekomendacji oraz poręczeniu słowem ze strony Sławka. Temat został podjęty wręcz błyskawicznie. Ruszyły tłumaczenie i prace redakcyjne, zanosiło się na kolejny wydawniczy sukces. Tak też się stało. Wspomnienia komandora Marcinki, których polskie wydanie nosiło tytuł Komandos, z rekomendacją Sławka na okładce zostały bardzo dobrze przyjęte przez czytelników. Nikt też nie zakwestionował prawości autora wspomnień. W tym wypadku słowo założyciela GROM-u było jak puklerz i na polskim gruncie przecięło wszelkie (uprawnione) wątpliwości. Nie przypuszczałem wówczas, że

będzie to nasze ostatnie wspólne przedsięwzięcie… W czerwcu 2012 roku zadzwoniłem do niego z informacją, że Komandos wciąż cieszy się zainteresowaniem czytelników. Przyjął ów fakt ciepło, ale jakoś tak bez szczególnego entuzjazmu, który niemal zawsze towarzyszył naszym rozmowom. Nie mówiliśmy też o żadnych następnych wspólnych przedsięwzięciach i mniej lub bardziej zwariowanych pomysłach. Szybko zeszliśmy na sprawy rodzinne i nasze dzieci, po czym pożegnaliśmy się serdecznie. Nic nie skłaniało mnie do przypuszczenia, iż rozmawiamy po raz ostatni, że za kilka dni padnie śmiertelny strzał. Kiedy Sławek zginął, dotarło do mnie, że mam jeszcze u siebie te dwie jego książki autorstwa komandora Marcinki, których nie zdążyłem mu oddać. Zwróciłem je dopiero pani Agnieszce Petelickiej 13 października 2012 roku, w dniu złożenia wniosku o powołanie Stowarzyszenia dedykowanego jego pamięci.

Andrzej Wojtas – redaktor naczelny „Militarnego Magazynu Specjalnego Komandos”.

I

CHŁOPAK Z REYTANA

MICHAŁ KOMAR

O mnie się nie martw… Pierwsze spotkanie ze Sławkiem? Wydaje mi się, że w 1960 roku, na podwórku. Zawiesił tarczę na płocie. Strzelał z łuku. Oczywiście, że się popisywał. Nie bez powodu. Miał w tej dziedzinie spore osiągnięcia. Czy nie mistrzostwo Warszawy młodzików? Z pewnością chciał iść śladami swego ojca, który był członkiem polskiej ekipy strzeleckiej na dwóch olimpiadach. Z zapałem trenował właściwe wyprowadzanie sierpowych i prostych. Lewy prosty, unik, prawy sierpowy i odskok. To się przydawało w spotkaniach z chłopcami z Czerniakowa. Budziło ich respekt. Ale jeśli ktoś myśli, że Sławek był mięśniakiem wyczekującym na byle okazję do bójki, to się myli. I wtedy, i potem, po pięćdziesięciu latach, pod groźną miną ukrywał rzadko spotykaną wrażliwość. Widziałem, jak w mroku sali kinowej do łez rozczulał się nad losami bohaterów walczących o życie i honor. Owszem, do łez! Ta miłość do kina towarzyszyła mu do końca; marzył o stworzeniu filmu na temat GROM-u, podejmował próby, które – niestety – paliły na panewce. Szkoda, bo może wszystko potoczyłoby się inaczej. Do Liceum Reytana jeździliśmy tramwajem. Potworny tłok. W związku z tym trzeba było wskoczyć na zderzak zwany cyckiem albo zawisnąć po drugiej stronie wozu, zaciskając palce na framudze okna. Jeden przystanek. Do dziś pocę się na myśl o spotkaniu z tramwajem nadjeżdżającym z przeciwka. Ale jakoś nam się udawało. Los sprzyjał. W 1962 roku obaj przenieśliśmy się do Liceum numer 44. To była epoka słuchania Radia Luxemburg, prywatek, szkolnych miłości. Co sobotę chodziliśmy do teatru. Sławek uwielbiał sztuki Mrożka. Dialogi z Indyka i z Tanga znał na pamięć. Po pół wieku, gdy pracowaliśmy nad książką, zacząłem go prowokować: „Stary już jesteś, pewnie nie pamiętasz!”. Zmarszczył nos (co świadczyło o wzbierającej w nim złości), wbił we mnie spojrzenie pełne gniewnej niechęci… po czym wyrecytował spory fragment Indyka. Wyrecytował i rozpogodził się.

Z ustnego egzaminu maturalnego wracaliśmy w trójkę (wraz z Jędrkiem Kuropieską), śpiewając: „O mnie się nie martw, o mnie się nie martw, ja sobie radę dam”, przebój Kasi Sobczyk. Piękne majowe popołudnie. Wszystko było przed nami. A w nas – pewność, że wszystko pójdzie dobrze, tak jak sobie zaplanowaliśmy. Pięćdziesiąt lat potem, po spotkaniu promocyjnym związanym z wydaniem naszej książki, poszliśmy na kolację. Było paru przyjaciół Sławka, polskich i amerykańskich. Miły wieczór. Sporo whisky. Sporo ciekawych rozmów. Nagle Sławek chwycił mnie za ramię. Wyszliśmy do hallu. – Pamiętasz? – zapytał. – Co? – O mnie się nie martw, o mnie się nie martw… – zanucił. Sławek, chyba już nigdy nie zaśpiewam tej piosenki!

Michał Komar – scenarzysta, dramaturg i publicysta. Jest między innymi autorem wywiadu rzeki z generałem Petelickim Grom. Siła i honor (2010).

„KOLEGA”

Sławek orłem nie był Sławek Petelicki był moim kolegą z klasy w Liceum Reytana. Na tle pozostałych warszawskich szkół cechowała je swoista staroświeckość. We wczesnych latach sześćdziesiątych ubiegłego stulecia część kadry pedagogicznej wywodziła się jeszcze sprzed wojny, co w oczywisty sposób przekładało się na jakość oraz styl nauczania. Chcę tu przypomnieć naszą polonistkę – panią Sztaudyngierową, oraz historyka, którego nazwiska w tej chwili nie pomnę, ale do dzisiaj pamiętam, że zalecał nam wówczas zapoznanie się z tekstem… Mein Kampf Adolfa Hitlera. Na uwagę zasługuje także postać naszego dyrektora, który, aby mechanizm szkoły jakoś mógł funkcjonować w tamtejszej rzeczywistości, odgrywał rolę kogoś w rodzaju mediatora – takiej przekładni pomiędzy tym iście „przedwojennym” światem naszych nauczycieli a władzami nadrzędnymi reprezentującymi interesy PRL-u. Trzeba przyznać, że dzięki jego wrodzonym cechom charakteru – elastyczności oraz pewnej łagodnej uprzejmości w obyciu, szło mu to nad wyraz gładko. Wówczas uważaliśmy go za członka „nomenklatury”, był bowiem działaczem ZSL. Dopiero na jego pogrzebie ku swemu niemałemu zaskoczeniu z przemówienia pożegnalnego dowiedziałem się, że tuż po wojnie, jako żołnierz formacji zbrojnej WiN, brał udział w napadach na pociągi i likwidował komunistów… Jak widać, życie pisze zaskakujące scenariusze. Wracając jednak do Sławka: muszę przyznać, iż na tle naszej klasy był postacią bladą; nie wyróżniał się zupełnie. Chyba nawet nie był z nami od początku nauki, w każdym razie ja go jakoś nie zapamiętałem z najwcześniejszego okresu naszej edukacji. W ogóle do Reytana trafiała młodzież z ówczesnych tak zwanych dobrych domów, często były to kręgi i środowiska intelektualistów oraz takie, które zostały określone później jako nomenklaturowe, ale wówczas nie miało to dla nas większego znaczenia. Pochłaniały nas nauka oraz sport. To ciekawe, ale teraz, spoglądając wstecz z perspektywy czasu, zauważyłem, że Sławek nie udzielał się także na niwie

sportowej. A przecież był atletycznie zbudowany! Mógł mieć wybitne osiągnięcia w każdym sporcie siłowym, choćby w pchnięciu kulą. Nie przypominam sobie także jakiejś jego szczególnej aktywności w grach zespołowych. Wygląda na to, że nie wpasował się do rejtanowskiej szkolnej rzeczywistości i kontestował zarówno szkołę, jak i kolegów z klasy. Przypominam go sobie jedynie z przerw jako chłopaka nabuzowanego agresją i adrenaliną, szukającego pretekstu do zaczepki. Niektórzy koledzy padali też jego ofiarą, gdyż zdarzało mu się podcinać im nogi w taki sposób, że lądowali na podłodze. Nadmienię, iż obiektem jego szczególnego „poczucia humoru” padali koledzy o raczej mikrej posturze. Mnie osobiście nigdy nie zaczepił, bo byłem wysportowany i z zacięciem uprawiałem koszykówkę. Pamiętam z tamtych lat pewien incydent z udziałem Sławka. Mieliśmy w klasie kolegę o dość skromnej posturze, ale przy tym znakomitego sportowca – szachistę. Któregoś dnia chłopak ten siedział pochylony nad szachownicą, widać było po nim silne skupienie na grze. Sławek podszedł do niego znienacka i lekko trącił go w głowę. Tamten wstał i bez słowa błyskawicznie strzelił Sławka w papę. Sławek oniemiał – myśleliśmy, że rozpęta się krwawa jatka – ale Sławek zachował całkowite panowanie nad sobą; w ogóle nie zareagował. Trzeba więc powiedzieć, że podczas swego pobytu w Reytanie Sławek orłem nie był. Stał się za to bohaterem kilku apeli karnych. Między innymi do jego postępków można zaliczyć to, iż rozciął głowę Jurkowi Axerowi, obecnie profesorowi Uniwersytetu Warszawskiego, którego uderzył pistoletem podwędzonym ojcu… Wkrótce też musiał pożegnać się z naszą szkołą i przeniósł się do innego liceum, gdzie zrobił maturę. Ale po latach okazało się, że zachował do Reytana i do nas pewien sentyment. Spotykaliśmy się kilkakrotnie – zarówno na kolejnych obchodach jubileuszu szkoły, jak też na kameralnych imprezach klasowych organizowanych zazwyczaj przez Jurka Axera na uniwersytecie.

Spotkanie absolwentów z okazji stulecia Liceum im. T. Reytana (Warszawa 2005)

Z Jerzym Axerem na spotkaniu z okazji czterdziestolecia matury (Warszawa 2004)

Oczywiście, fascynowała nas jego praca, ale na ten temat nigdy nie chciał rozmawiać. Podpytywany jednak o swoją przemianę z agenta peerelowskiego wywiadu w dowódcę słynnego GROM-u odpowiadał nam ze śmiechem bon motem, że tak samo jak Piłsudski wysiadł z czerwonego tramwaju na przystanku z napisem „Niepodległość”… Proszę wybaczyć, że moje wspomnienie o nim nie jest posypane cukrem pudrem,

ale właśnie takim go zapamiętałem.

Szkolny kolega Sławomira Petelickiego z warszawskiego Liceum imienia Reytana, który zastrzegł sobie anonimowość.

II

OFICER WYWIADU

GROMOSŁAW CZEMPIŃSKI

Nie zmarnował swej szansy Sławka poznałem w 1976 w Nowym Jorku. Był wówczas attaché kulturalnym w naszym Konsulacie Generalnym. Obaj wiedzieliśmy o sobie, że jesteśmy oficerami wywiadu cywilnego, obaj byliśmy też na początku swej kariery zawodowej. Szybko przypadliśmy sobie do gustu, opowiadając sobie wzajemnie o tym, jak się funkcjonuje w USA. Ja w tym czasie pracowałem w polskim konsulacie w Chicago. W Nowym Jorku byłem służbowo – nie znałem tu nikogo, więc chętnie skorzystałem z przewodnictwa Sławka, który po dwóch latach pracy w konsulacie dobrze znał miasto. Spędziliśmy w sumie ze sobą trzy wieczory, zwiedzając bary, kluby nocne i dyskoteki. Jeździliśmy jego grand torino, które było kopią słynnego samochodu z serialu Starski & Hutch. Sławek był poprawnym kierowcą, więc pokazałem mu nieco ostrzejszą jazdę – w tym techniki sprawdzeniowe, pozwalające stwierdzić, czy mamy za sobą ogon FBI. Dopiero gdy byliśmy „czyści”, ruszaliśmy na nocne zabawy. Sławek kipiał humorem i energią. Tej energii było w nim aż nadto, więc by jakoś go tonować, mówiłem, że nasz priorytet to nie zwracać na siebie uwagi, bo jesteśmy tu w innym celu. Przez te trzy dni praktycznie nie spaliśmy. Mimo że obaj byliśmy młodzi i bardzo sprawni, zmęczenie było silniejsze. Na szczęście drugiego dnia załatwiłem swoje sprawy wywiadowcze i czułem się rozgrzeszony, że jestem mniej czujny. Wiedziałem, że w czasie tego pobytu wielokrotnie złamaliśmy zasady bezpieczeństwa obowiązujące w wywiadzie, ale i uzysk z tych „eskapad” był nie tylko zabawowy. Po powrocie do Chicago zastanawiałem się, czy z centrali dostanę naganę. Może Sławek mnie tylko testował, jak się zachowuję w czasie realizacji zadań? Na szczęście była cisza, więc pomyślałem o Sławku w odpowiednich kategoriach – facet jest supertowarzyski, ale zarazem odważny, kontrolujący się i nie donosi. Kolejny raz spotkaliśmy się po powrocie Sławka do kraju. Ja w tym czasie byłem

na trzyletniej „zsyłce” w kontrwywiadzie. Sławek współczuł mi, bo wiedział, co było przyczyną mego odejścia z wywiadu. Starał się być wyjątkowo serdeczny i towarzyski, ale wiedział, że oficerowie wywiadu nie mogą spotykać się z innymi pracownikami MSW, nawet byłymi pracownikami wywiadu. Na wszelki wypadek zgłosił nasze spotkania przełożonym, o czym mnie lojalnie poinformował. W związku z tym tych spotkań było jednak dużo mniej. Do wywiadu wróciłem w 1980. Sławek był już w tym czasie zastępcą naczelnika wywiadu. Był to duży awans i mówiono, że rośnie nowa gwiazda. Był niesłychanie pracowity i pełen pomysłów. Ja w tym czasie byłem zwykłym pracownikiem wywiadu, który musiał swą karierę budować na nowo. Sławek był wobec podwładnych wyjątkowo wymagający, ale sam dawał przykład dobrej pracy. Ja w tym czasie funkcjonowałem w wydziale kontrwywiadu zagranicznego, więc służbowo rzadko się spotykaliśmy. Za to raz wspólnie uczestniczyliśmy w ćwiczeniach dywersyjnych polegających na wysadzaniu sztabów wojskowych na terenie Mazowsza. Było to zadanie stworzone jakby dla nas. Poszukiwani przez Milicję Obywatelską i żandarmerię przez kilka dni zakradaliśmy się do jednostek wojskowych i odpalaliśmy pozorowany ładunek wybuchowy. „Wysadziliśmy” chyba z pięć sztabów wojskowych, aż odwołało nas kierownictwo wywiadu. Narobiliśmy za dużo zamieszania i była to zbyt duża kompromitacja systemów ochrony jednostek. Mimo blokad dróg nikt nas nigdy nie zatrzymał. Sławek był pełen niesamowitych pomysłów, z których wiele zrealizowaliśmy. Imponował mi kondycją, siłą i wytrwałością. Razem chodziliśmy na zajęcia karate do Leszka Drewniaka, który szczególnie sobie nas upodobał do demonstrowania różnych uderzeń czy technik walki. Sławek co chwila miał jakieś pomysły, którymi nas zaskakiwał. Chodziło oczywiście o pracę operacyjną. Któregoś dnia odwiedził mnie w moim wydziale, pytając, czy nadal jestem pilotem. Po uzyskaniu pozytywnej odpowiedzi przedstawił mi – w największej tajemnicy – plan dużej operacji wywiadowczej do zrealizowania w jednym z krajów europejskich. Plan był tak zuchwały, że mnie zatkało. – Masz akceptację swych przełożonych? – pytam.

– Nie, bo chcę go najpierw dopracować w szczegółach – odpowiedział. W długiej rozmowie wykazałem mu bezsens tej operacji i ilość zagrożeń. A on na to: – Co, boisz się? Ale w końcu zgodził się z moją argumentacją. Nasze drogi znów się rozeszły, gdy wyjechałem do Genewy. Sławek, chyba dwa lata później, został oddelegowany do pracy w Sztokholmie. Gdy wróciłem do kraju w 1987, Sławek jeszcze tam był. Wrócił rok później, ale wtedy był postrzegany w kierownictwie wywiadu jako oficer „kontrowersyjny”. Byłem już wtedy naczelnikiem wydziału kontrwywiadu zagranicznego, więc wiele spraw ze Sztokholmu znalazło się na mym biurku. Nie ma co kryć, że atmosfera wokół Sławka była zła. Nikt go nie chciał przyjąć do siebie. Zgłosił się do mnie z pytaniem, czy go zaakceptuję jako swego zastępcę. Porozmawialiśmy szczerze o Sztokholmie i zgodziłem się. Szef wywiadu przez kilka dni przekonywał mnie, że Sławek powinien być poza centralą: – Będziesz miał z nim tylko problemy: jesteś majorem, a on podpułkownikiem. – Szefie, ale pozostali zastępcy też są pułkownikami i mają trzydziestoletni staż, a Sławek jest przynajmniej młody i jest świetnym oficerem wywiadu. I tak zaczęliśmy kolejny rozdział naszej znajomości, tym razem opartej także na relacjach służbowych. Nie zawiodłem się, Sławek był lojalny, z pomysłami, bez limitu czasowego i zawsze do dyspozycji. Zmienił się także w stosunku do podwładnych. Był bardziej tolerancyjny. Ale praca kontrwywiadu zagranicznego to przede wszystkim mozolna dłubanina, by z defensywy przejść do ofensywy wobec „zaczepek” wywiadów państw zachodnich. Czułem, że Sławek długo tego nie wytrzyma – on chciał więcej akcji, nie rozumiejąc czasem, że po drugiej stronie stoi także oficer wywiadu lub kontrwywiadu, działający na swoim terenie, więc łatwo o wpadki i o konsekwencje operacyjne oraz polityczne. Po pewnym czasie poprosił mnie o przeniesienie do wydziału ochrony placówek MSZ na stanowisko naczelnika. Zgodziłem się. Ruszył natychmiast w rejony najbardziej zapalne – na Bliski Wschód i do Afryki. Był to

okres szeregu ataków terrorystycznych. Byłem spokojny, bo wiedziałem, że wie, co trzeba zrobić, by wzmocnić bezpieczeństwo naszych placówek za granicą. Tak w czerwcu 1989 zastała nas zmiana ustrojowa. Obaj uważaliśmy, że musimy zrobić wszystko, by nowe władze przekonać do wywiadu. Nadchodzące zmiany polityczne na scenie europejskiej wymagały dobrej, wyprzedzającej informacji. Informacji, która jest niedostępna i niemożliwa do uzyskania tradycyjnymi kanałami. Ponadto trzeba się było szybko przeorientować na Wschód, a to mogła zrobić tylko doświadczona kadra, bo przeciwnik był z najwyższej półki. Weryfikację przeszliśmy dosyć spokojnie. Sławek przekonywał grupę młodych działaczy Solidarności, którzy przyszli do MSW wraz z ministrem Krzysztofem Kozłowskim, by zawierzyć ludziom z wywiadu. Polubili go. Brochwicz, Sienkiewicz i Miodowicz często spotykali się z nim, by porozmawiać o wywiadzie. Z tych rozmów zrodził się pewnie pomysł, bym został szefem nowego wywiadu. Odmówiłem, czego Sławek nie mógł mi wybaczyć do końca. Później mówił, że „historia Polski mogłaby się potoczyć nieco inaczej”. Latem 1990 razem wyjechaliśmy na kilka kursów do Waszyngtonu. Było nas wówczas mniej więcej sześćdziesiąt osób, w tym ponad połowa z ówczesnej administracji. To był świetny okres! Poznaliśmy nowych działaczy Solidarności, którzy zostali skierowani do pracy w różnych ministerstwach rządu Tadeusza Mazowieckiego. Sławek był wyjątkowo aktywny na wszystkich zajęciach. Wszyscy go polubili. Imponował wiedzą, inteligencją i humorem. Po powrocie trafił do MSZ, ale utrzymywaliśmy intensywne kontakty, bo wiele wtedy się działo. Pamiętam, że któregoś dnia jak zwykle zjawił się u mnie w gabinecie i namawiał mnie na spacer. Nie miałem czasu. Wtedy wywiad pracował na pełnych obrotach. Wychodziliśmy z pracy około ósmej wieczorem, często nawet później – około dziesiątej czy jedenastej. Tak to wtedy było – niesłychany zapał do pracy w całym wywiadzie. Chcieliśmy pokazać, że zasługujemy na zaufanie, że znamy się na swym fachu, że warto na nas postawić. Wywiad pracował na okrągło i miał wyniki. Sławek powiedział mi: – Co się z tobą stało? Nigdzie nie chodzisz, nie udzielasz się towarzysko, stajesz się urzędnikiem. Lato dookoła, a ty z tą wymęczoną twarzą wyglądasz fatalnie.

Poszliśmy więc na krótki spacer wokół ministerstwa. „Boże, jak pięknie i kolorowo! A ja to tylko praca, dom, praca, dom, na okrągło” – pomyślałem. Idziemy obaj w garniturach, uśmiechnięci, żywo dyskutując, i raptem zaczepia nas dwóch mężczyzn, około pięćdziesiątki, stojących na ulicy Puławskiej, i mówią: – Bardzo panów przepraszamy, ale od kilku chwil panów obserwujemy i tak się zastanawiamy, kim jesteście, i doszliśmy do wniosku, że chyba jesteście z wywiadu. My obaj w śmiech, bo niby całe życie się kamuflujemy, a tu dwaj przypadkowi ludzie mówią nam, kim naprawdę jesteśmy. Spacery takie odbywaliśmy dwa, trzy razy w tygodniu. W czasie jednego z nich Sławek powiedział mi o swym pomyśle na nowy polski oddział specjalny skonstruowany na wzór amerykańskiego Delta Force. Uznałem to za świetny pomysł. Bardzo się ucieszył i zaczął pracować nad szczegółami swego konceptu. Wiem, że rozmawiał o tym także z Brochwiczem i Sienkiewiczem oraz ministrem Kozłowskim. Zewsząd miał zielone światło. Lubiano Sławka. W październiku 1990 polski wywiad przeprowadził swe słynne akcje wywiezienia agentów CIA i DIA z Iraku. Po tej akcji Sławek zapytał mnie, czy nie mógłbym poprosić Amerykanów o pomoc w tworzeniu nowej polskiej jednostki specjalnej. Chciał, by pomogli przygotować schemat organizacyjny oraz opracować programy szkoleniowe. Why not? Szybko dostaliśmy zgodę ministrów Kozłowskiego i Milczanowskiego. Polecieliśmy do Waszyngtonu. Wizyta była nieoficjalna, z dnia na dzień – w Langley nie bardzo wiedzieli, z czym przylatujemy! Zakwaterowali nas w hotelu Marriott w Bethesda pod Waszyngtonem. Na drugi dzień o dziesiątej zjawili się dwaj funkcjonariusze CIA bardzo wysokiego szczebla: jeden z kontrwywiadu zagranicznego, a drugi z Departamentu Europejskiego. Powiedziałem, po co przylecieliśmy, przedstawiłem Sławka jako szefa do spraw bezpieczeństwa placówek dyplomatycznych i… Wizyta szybko się skończyła. Byliśmy bardzo zawiedzeni. Kolejne spotkanie wyznaczyli następnego dnia na dziewiątą rano. Byliśmy tym nieco zdziwieni, bo panowie z CIA niewiele mówili, więc byliśmy przygotowani tylko na kurtuazyjne spotkanie. Następnego dnia, tym razem w małym pokoju konferencyjnym, zjawili się ci sami dwaj panowie wraz z trzema czy czterema innymi specjalistami. Bez żadnych

zbędnych wstępów nakreśliliśmy koncepcję jednostki specjalnej – plan tworzenia, wyposażenia, szkolenia, doboru kadr. Kolejnymi tematami były: sprzęt, wyposażenie, ludzie, instrumenty, koszty, poligon, terminy poszczególnych etapów przygotowań, zasady współpracy… Spotkanie to trwało sześć czy siedem godzin! Nie zapomnieli o niczym. Na koniec padło z ich strony pytanie: czy jeszcze byśmy coś chcieli? Zaszokowało nas, że tak drobiazgowe spotkanie przygotowano ad hoc. Każdy z uczestników ze strony CIA był ekspertem w swojej dziedzinie. Nie potrafiliśmy zadać żadnego sensownego pytania. Podziękowałem, mówiąc, że potrzebujemy teraz w kraju nieco czasu, by przeanalizować sytuację i wstawić temat do budżetu MSW. Na to lider grupy powiedział: – Zorganizujcie tylko ludzi i miejsce, a resztę zostawcie nam. Dostaniecie od nas wszystko, o czym mówiliśmy. Potrzebujemy tylko dwóch tygodni wyprzedzenia odnośnie do terminu waszej gotowości. Naszej radości nie było końca! Wiedzieliśmy, że Polska dostała niesamowity prezent od CIA. Teraz tylko od Sławka zależało, czy go nie zmarnujemy. Na jego prośbę przekonałem szefa Sztabu Generalnego WP, by pozwolił mu na wybór najlepszych żołnierzy z polskiej armii. Pan generał Tadeusz Wilecki narzekał później, że Sławek przetrzebił mu jednostki specjalne z najlepszych ludzi. Po około trzech miesiącach zjawili się w Polsce Amerykanie ze sprzętem i instruktorami. Zaczęła się żmudna praca nad tworzeniem i szkoleniem jednostki specjalnej MSW, która wkrótce stała się dumą całego kraju. Sławek nie zmarnował swej szansy.

Gen. Gromosław Czempiński – generał brygady w stanie spoczynku. W 1972 roku rozpoczął służbę funkcjonariusza wywiadu. W latach 1993–1996 był szefem Urzędu Ochrony Państwa.

ALEKSANDER MAKOWSKI

Mężczyzna z krwi i kości Sławka znałem czterdzieści lat. Poznałem chyba wszystkie jego dobre i złe strony. Realizowaliśmy razem operacyjne zadania wywiadowcze, piliśmy wódkę i grzeszyliśmy. Nie był aniołem, ale diabłem też nie był. Był prawdziwym mężczyzną z krwi i kości. Jak każdy z nas błądził, poszukując najlepszej drogi do realizacji swoich celów i marzeń. Na koniec dnia istotne wydaje się to, co człowiek po sobie pozostawia, gdy odchodzi. Jak wspomnienia o nim zaczynają żyć w pamięci innych i w świadomości zbiorowej. W przypadku Sławka będzie to zbiór wspomnień zróżnicowany jak mieszanka wybuchowa – zarazem jednoznaczna i niejednoznaczna, kontrowersyjna: od bieguna zimna do bieguna gorąca. Bo taki właśnie był sam Sławek. Większy niż samo życie. Nieczęsto trafia się człowiek, który swoją osobowością i sposobem bycia potrafił tak szczelnie wypełnić przestrzeń, w której w danej chwili się obracał. Im był starszy i bardziej doświadczony, tym skuteczniej mu się to udawało. U wielu nie zaskarbiał sobie tym sympatii – delikatnie mówiąc. Ale wśród co najmniej równie dużej liczby osób budził autentyczny podziw i szacunek. Niekiedy uwielbienie. Potrafił przyciągnąć do siebie najlepszych ludzi i cieszyć się ich lojalnością. Bo nie ma w Polsce drugiego takiego zespołu ludzkiego, w którym byłoby tylu najlepszych, jak GROM – i lojalnych wobec swego założyciela i twórcy. Stało się to chyba jasne – nawet dla licznego grona wątpiących – w dniu pogrzebu Sławka. Był oficerem wywiadu cywilnego i żołnierzem. Nieczęsta kombinacja. Do tego był odważnym człowiekiem. Odważnym fizycznie i odważnym w podejmowaniu wyzwań. Takim było budowanie elitarnej jednostki GROM. Było to największe wyzwanie kariery zawodowej Sławka. Sprostał mu z nawiązką, bo miał wizję i ową odwagę, ale też upór, nietuzinkowe metody działania i pomysły. Realizując swoje wizje, często nie przebierał w środkach, czasami obrażał ludzi

i zamiast potencjalnych przyjaciół tworzył potencjalnych wrogów – bywało, że zupełnie niepotrzebnie. Wymagał wielkiej cierpliwości i wyrozumiałości – jak wiele osób nieprzeciętnych. A był nieprzeciętny! Ale bywa niekiedy w historii tak, że nie ma zapotrzebowania na ludzi nieprzeciętnych. Zwłaszcza gdy bywają kłopotliwi. A Sławek potrafił być kłopotliwy. Czasami musiało się wydawać, że wręcz ma taki dar. Szczególnie gdy był głęboko przekonany o swoich racjach i celowości działania w danej sprawie. Zarówno wtedy, gdy tworzył GROM, jak i później, gdy angażował się w obronę interesów żołnierzy Wojska Polskiego. Tych niesłusznie – jak się okazuje – oskarżonych o zbrodnie wojenne czy wysyłanych na prawdziwą wojnę, jakby jechali ma misję pokojową. Ale w każdym oficerze wywiadu i żołnierzu tkwią tylko określone pokłady walki i odporności psychicznej. Być może one wyczerpały się u Sławka po tylu latach. Chciał walczyć dalej, a czuł, że może już nie podołać. Zaś życie niekiedy zadaje rany i kaleczy jak pole walki, choć inaczej. Odszedł więc, bo chciał odejść. Ale pamięć o nim nie odejdzie. Nie pozwolą na to ci najlepsi i lojalni wobec swego dowódcy oraz cała rzesza wielbicieli generała Sławomira Petelickiego. Cześć jego pamięci!

Płk Aleksander Makowski – były oficer polskiego wywiadu. Swoje wspomnienia z ostatnich lat służby zebrał w książce Tropiąc Bin Ladena. W afgańskiej matni 1997–2007 (2012).

III

NARODZINY GROM-U

BARTŁOMIEJ SIENKIEWICZ

Facet z serca systemu Zaproszenie było trochę enigmatyczne – na tyle konkretne, by mi się chciało przyjść, i na tyle ogólne, bym nie do końca wiedział po co i z kim. To był czerwiec 1990 roku i od paru tygodni pełniłem funkcję człowieka do wszystkiego swojego szefa – Krzysztofa Kozłowskiego. A mój szef był pierwszym niekomunistycznym ministrem w MSW – twierdzy i ostoi porządku, który właśnie mijał. W niewielkim pokoiku w siedzibie MSZ na Szucha powitał mnie mocno zbudowany mężczyzna w nienagannym garniturze, patrzący trochę dziwnie. Tajemnicę tego spojrzenia wyjawił mi później, gdy się lepiej poznaliśmy: „Patrz między brwi, wtedy rozmówca ma poczucie, że patrzysz mu w oczy, ale równocześnie jego podświadomość przesyła sygnały, że coś nie gra, czuje się niepewnie. Masz przewagę na starcie”. Najpierw był miażdżący uścisk dłoni, potem rozmowa o terroryzmie, Bejrucie, nadchodzących problemach z ochroną polskich placówek dyplomatycznych. Tym facetem był oszczędny w słowach, jakby je dobierał po starannym namyśle, pułkownik Petelicki. Potem nasze spotkania odbywały się już w gmachu na Rakowieckiej i następowało stopniowe „oswajanie” tego dziwnego człowieka. W naszych rozmowach było coraz mniej powściągliwości, a coraz więcej żaru i pasji, kiedy mnie przekonywał do konieczności powołania nowej jednostki antyterrorystycznej. Ale pamiętam, że zawsze mówił z tą charakterystyczną czujnością, by nawet na moment nie zejść z wytyczonej ścieżki oddziaływania. Po prostu traktował mnie jako swój „target”, ze wszystkimi chwytami wytrenowanymi w swej wywiadowczej karierze. My z kolei, czyli ja i Wojciech Brochwicz, który szybko został doproszony, by zobaczyć „to dziwo”, wykonywaliśmy podobną pracę – tyle że o przeciwnym wektorze. Przeglądaliśmy teczki, odbywaliśmy rozmowy, dopytywaliśmy się, kto zacz. Obraz, jaki się wyłonił w wyniku tego sprawdzania, był wysoce niejednoznaczny. To

znaczy w zasadzie był jednoznaczny, gdyby przyjąć proste kryterium w rodzaju „wróg – przyjaciel” według czarno-białego schematu, tak typowego dla głupców wszelkiej maści. Podpułkownik Petelicki miał sporo „za uszami” – funkcjonariusz kontrwywiadu i zarządu wywiadu, praca w placówkach dyplomatycznych PRL przeciw opozycji. To był facet z serca systemu, niebezpieczny. Ale w tym człowieku nic nie było jednoznaczne – był całkowicie pochłonięty celem; polityka, zmiana ustroju, komuniści czy Solidarność – jemu to było właściwie obojętne, bo on chciał tylko jednego: utworzenia jednostki specjalnej, zrealizowania swojego wielkiego marzenia. Na tle setek, tysięcy funkcjonariuszy z Rakowieckiej ten człowiek miał w sobie pasję wynoszącą go w rejony niedostępne dla przeciętniaków i widoczną wolę działania, tak różniącą go od szarych oportunistów. W owych czasach, w chaosie powoływania nowego porządku, było oczywiste, że tylko ktoś zdeterminowany może być skuteczny. A takiej jednostki specjalnej państwo polskie po prostu potrzebowało. Zarekomendowałem go więc swojemu szefowi, nie ukrywając „rogatej” natury pułkownika ani jego przeszłości. Minister Kozłowski dobrze rozumiał kontekst. Po spotkaniu zawyrokował: „Niech robi, to jest potrzebne”. Potem, gdy wraz z pułkownikiem (a potem generałem) wspólnie walczyliśmy o drobne i o ważne rzeczy dla jednostki, wspierając go na miarę naszych możliwości, wiele razy podziwiałem u niego tę fenomenalną cechę: umiejętność pełnej koncentracji na zadaniu, na celu. Jego postępowanie można opisać następująco: jeśli były przeszkody – usunąć lub zneutralizować, jeśli byli jacyś sprzymierzeńcy – wykorzystać ich możliwości do maksimum. Clausewitz mógłby na jego przykładzie uczyć się uzyskiwania „decydującej przewagi”… Generał był szczodry w przyjaźni, którą traktował tak poważnie jak mało kto. I wiele razy się zawiódł, kiedy wreszcie docierało do niego, że inni tę przyjaźń traktują mniej serio niż on. Wrogów robił sobie z niedbałością typową dla ludzi bez lęku – na pęczki. Rozumiał ludzkie słabości, lecz nie wybaczał nielojalności. Nauczyłem się od niego wiele – dzielił się wiedzą i doświadczeniem w naturalny sposób i cieszył się, gdy to było doceniane. Żołnierze jednostki, jego podwładni, wychodzili spod jego ręki niczym jego kopie – lojalni, zdyscyplinowani,

profesjonaliści w każdym calu, a równocześnie obdarzeni tą specyficzną „rogatością”, niepokornością tak potrzebną wojownikom. Gdy byłem na jego pogrzebie i widziałem tę specyficzną żołnierską czułość, z jaką przygotowano ceremonię pożegnania, ten wojenny przepych, jaki otaczał jego trumnę – pomyślałem, że żaden z obecnych wysokiej rangi dowódców, ministrów i innych ważnych person nie ma szans na takie pożegnanie. Bo takie pożegnanie może mieć tylko ktoś wyrastający ponad zwykłą ludzką miarę sukcesu lub porażki, mierzonych we wpływach, szarżach, pieniądzach lub zaszczytach. Tak się żegna bohaterów. Nie papierowych, tylko prawdziwych – ze skazami, ułomnościami, lecz wielkich duchem. Miałem cholerne szczęście, że go na swojej drodze spotkałem.

Bartłomiej Sienkiewicz – publicysta, współtwórca Ośrodka Studiów Wschodnich. Po 1989 roku był bliskim współpracownikiem ministra spraw wewnętrznych Krzysztofa Kozłowskiego, na nowo budującego polskie służby specjalne. W 2013 roku sam został ministrem spraw wewnętrznych.

WOJCIECH BROCHWICZ

Sławek, jakiego będę pamiętał Nie jest mi łatwo pisać o nim w czasie przeszłym. Trudno pogodzić się z myślą, że nieodwracalnie odszedł. Był człowiekiem czynu. Zawsze miał jakiś cel, do którego zmierzał konsekwentnie i zgodnie z precyzyjnie ułożonym planem. Kiedy budował GROM, to wciąż zaskakiwał politycznych decydentów. Szedł na przykład do ministra, przedstawiał mu problem i sposób jego rozwiązania. Gdy po niejednokrotnie zażartej dyskusji uzyskiwał poparcie dla swoich planów, z teczki wyjmował przygotowaną wcześniej decyzję i z kamienną miną prosił o podpis: „Skoro się pan ze mną zgadza, to proszę tu podpisać”. I osłupiały decydent podpisywał! W ten sposób Sławek zdobywał przewagę nad legionem oponentów, malkontentów i zwykłych biurokratycznych szkodników, żerujących stadnie w administracji. Miał w sobie żar. Nigdy nie odpuszczał. A przy tym nie liczyła się dla niego osobista chwała. Ważne było dzieło w postaci GROM-u. Dla tej sprawy był gotów harować jak wół, nie jeść, nie spać i uparcie dążyć do celu. Kiedy GROM, podległy MSW, z powodu wspólnych celów oraz zadań zaczął intensyfikować swoje kontakty z Ministerstwem Obrony Narodowej, wyszło na wierzch to, co wyjść musiało. Dla wojskowej generalicji jakiś tam pułkownik z MSW był nikim. „Myślący pagonami” starej daty generałowie nie traktowali go po partnersku. A Sławek nie zabiegał o wężyki. Uważał, że stopień pułkownika lepiej pasuje do komandosa. Wystąpiłem więc o ten awans do zwierzchników bez jego wiedzy. Czas pokazał, że ranga generalska pozwoliła mu na bardziej partnerskie relacje z wojskiem; dla dobra GROM-u! I inny przykład. Kiedy Polskę przyjęto do NATO, przed Grobem Nieznanego Żołnierza rząd zorganizował wielką fetę z udziałem wielu ważnych osobistości. Nas nie zaproszono, choć aktywnie i efektywnie wspieraliśmy starania Polski o przyjęcie do sojuszu. Wieczorem pracowałem w swoim gabinecie, kiedy zadzwonił Sławek.

Był zaskoczony, bo wyraziłem żal, że flagę NATO podniesiono na maszt w Warszawie bez naszej obecności. – To bez znaczenia – powiedział. – A jak chcesz, to ci zaraz tę flagę przyniesiemy – dodał z humorem. Miał dystans. Kiedyś, daleko od Polski, przytrafiła nam się poważna awaria samolotu, którym lecieliśmy. Zanosiło się na spektakularny finał naszej doczesnej wędrówki, ktoś nieopodal zaczął się modlić, a mój przyjaciel cichym głosem z uśmiechem zaproponował, żebyśmy zaprojektowali nasz pogrzeb. Zajęci wymyślaniem orkiestr, przemówień i innych jakże atrakcyjnych dla każdego nieboszczyka funeraliów, nawet nie zauważyliśmy, kiedy kryzys został zażegnany, a maszyna bezpiecznie wylądowała. Potem, wracając do spraw doczesnych, wypiliśmy sporą butelkę whisky.

Wiceminister Wojciech Brochwicz i generał Petelicki z wizytą w Waszyngtonie. Pierwszy z lewej doradca ministra Wojciech Drożdż

Sławek kochał swoich żołnierzy. Dbał o nich jak o własne dzieci, każdego znał, nikomu nie odmawiał pomocy. Walczył o mieszkania dla nich i ich rodzin. Wydzierał finansistom i kwatermistrzom z gardeł wszystko, co mogło się przydać jego ludziom. Co w walce mogło uczynić ich jeszcze bardziej skutecznymi,

a zarazem maksymalnie zabezpieczonymi. To właśnie dlatego, że zawsze musiał być najlepszy sprzęt, najnowocześniejsza broń i najcięższe szkolenie, komandosi GROM-u są tak skuteczni w realnej walce i NIE GINĄ! Doskonale rozumiał się z ludźmi. Brytyjscy i amerykańscy dowódcy traktowali go jak kolegę i towarzysza broni, którym zresztą przecież był. Szef połączonych sztabów armii Stanów Zjednoczonych powiedział o nim przy premierze Buzku: „Mój żołnierz!”. Buzek o Petelickim nigdy tak nie powiedział. Szkoda… Zanim jeszcze nasz kraj przyjęto do NATO, generał Sławomir Petelicki dowodził połączonymi siłami Delta Force i GROM na tajnych ćwiczeniach o kryptonimie „EB-98”. To chyba jedyny taki przypadek w historii, kiedy oficera armii nienależącej do sojuszu obdarzono tak ogromnym zaufaniem. Dowodził z sukcesem. Destrukcyjne urojenia ministra koordynatora do spraw służb specjalnych w rządzie AWS doprowadziły do dymisji generała, jego zastępców i mojej. I choć fałszywe zarzuty czy podłe pomówienia szybko zostały zdemaskowane, polskie polityczne piekło z radością zaakceptowało odejście ludzi, którzy swoim zapałem i kreatywnością tylko przeszkadzali tropicielom historycznych haków na konkurencję. Po odejściu ze służby państwowej, choć zajęty pracą, generał nie zapominał o swoich żołnierzach. To dla nich powołał do życia Fundację GROM. Aby pomagała tym, którym zły los nie pomógł… Poszkodowanym w czasie ćwiczeń, okaleczonym podczas akcji, rodzinom osieroconym przez poległych ojców. Zrobił to nie tylko dla weteranów GROM-u, ale i innych jednostek specjalnych polskiego wojska. Zawsze czujnie spoglądał na ręce MON-owskim decydentom. Dbał, by GROM nie utonął w ogólnowojskowej urawniłowce. Żeby go nie zadeptali i nie rozkradli. Sławek występował publicznie, z podniesioną przyłbicą. Walił prawdę w oczy. Bali się go i nienawidzili. A jednak dzięki temu GROM trwał i przetrwał. Dziś nikt już nie ośmieli się podważyć racji jego istnienia. Na Sławka pogrzebie stawili się wszyscy: przyjaciele, koledzy, podkomendni. Ministrowie i generałowie. Także i ja – świadek jego długiej, trudnej drogi. Generał Petelicki był koronnym dowodem trafności rozstrzygnięć politycznych dokonywanych na starcie transformacji ustrojowej w Polsce. Chwała tym, którzy

wtedy odważnie odrzucili dzielenie Polaków na lepszych i gorszych ze względu na ich polityczną przeszłość. Sławomir Petelicki swoją wierną i twórczą służbą wolnej Polsce pokazał, że ten wybór miał najgłębszy sens.

Wojciech Brochwicz – prawnik i urzędnik państwowy. Po 1989 roku był bliskim współpracownikiem ministra spraw wewnętrznych Krzysztofa Kozłowskiego, na nowo budującego polskie służby specjalne.

MARIUSZ ŁAPIŃSKI

Niezłe skurczybyk ma imadło… „DROGI ŻOŁNIERZU. DZIŚ, W DNIU SWOICH IMIENIN, MIANUJĘ CIĘ PUŁKOWNIKIEM! CZOŁEM. SZACUN!” „SIMILIS SIMILI GAUDET!”

To tylko dwa SMS-y (wbrew rozpowszechnianym informacjom o nadmiernej aktywności generała w tej dziedzinie), które otrzymałem przed jego tragiczną śmiercią. Łączyło nas wiele – pasja do filmów samurajskich, noży i obrazów Boscha. Jako dziennikarz telewizyjny pierwszy przekazałem telefonicznie informację o jego śmierci dyżurnemu wydawcy mojej stacji. Zadał pytanie, skąd o tym wiem. Wściekły odpowiedziałem: – Skoro nie masz do mnie zaufania, to sam to zweryfikuj, zadzwoń do rzecznika policji. Ja mam swoje w kontakty w wielu miejscach, także tam! – I przerwałem połączenie. Potem okazało się, że byliśmy pierwszą stacją telewizyjną, która przekazała tę dla wielu bolesną wiadomość. Nie mieliśmy wyjścia. Musieliśmy to zrobić, choć pewnie niechętnie; cóż, najlepiej powtórzyć to po innych mediach lub przeczytać nekrolog w gazecie… Tak zakończyła się moja przygoda z generałem Sławomirem Petelickim. Był przyjacielem, pasjonatem, cholerykiem i łgarzem (czasami uroczym); był bezwzględnym wobec tych, którzy weszli mu w paradę, ciętym, pamiętliwym, mówiącym w twarz to, co myśli każdemu – niezależnie od jego pozycji i stanowiska, konsekwentnym, nietuzinkowym, twardym i wbrew pozorom wrażliwym i wybaczającym po pewnym czasie gościem, zawsze gotowym pomóc tym, którzy na niego liczyli. Jak z każdym również z nim różnie czasem bywało. Potrafił się nagle śmiertelnie obrazić, a potem żałował tak, że nawet nie spał po nocach. Wiem coś o tym… Niewielu jest takich, z którymi nie wszedłby w konflikt, ale potem umiał się jakoś dogadać. Jednym słowem: oryginał, postać nie do podrobienia. Można go

było kochać, szanować lub nienawidzić, ale nie można było przejść obok i nie zauważyć. Nikt i nic mu tego mu nie odbierze.

Na tropie GROM-u Po transformacji ustrojowej chory na raka Jerzy Milewski z brukselskiego biura Solidarności został szefem Biura Bezpieczeństwa Narodowego w kraju. Na konferencji prasowej oświadczył, że na prośbę prezydenta USA Billa Clintona na Haiti zostanie wysłany oddział żandarmerii wojskowej. Nerwy mi puściły. Kilka lat tropienia tajnej jednostki wzięło w jednej chwili w łeb! Ale miałem dzięki temu pretekst, żeby to ujawnić. „BBN sam się podłożył” – pomyślałem. Już od dawna informatorzy przekazywali mi bowiem informacje o jakiejś nowej jednostce specjalnej, która ma duży budżet. Zainteresowałem się tematem. W szkole podstawowej uczyłem się plastyki i rzeźbienia w drewnie, a potem metaloplastyki i skoków do wody – wszystkie zajęcia odbywały się w Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie, więc znałem tam wszystkie zakamarki. Bez trudu udało mi się przeniknąć na basen i podpatrzeć, jak po jego zamknięciu odbywają się tam jakieś dziwne ćwiczenia grupy nieznanych mi osób. Potem śledziłem jeżdżące po Warszawie niecodzienne w owych latach czarne terenowe mercedesy. Tak trafiłem za nimi do Rembertowa i pobliskiego osiedla na Marysinie. Pewnego razu, jadąc na zdjęcia z kolegą z telewizyjnej redakcji wojskowej na pokaz nowo powstałej 25. Dywizji Kawalerii Powietrznej, usłyszałem, że jego sąsiedzi z osiedla, pilnujący dzieci bawiących się w piaskownicy, nagle otrzymują sygnały z pagerów i znikają, zostawiając podopiecznych żonom. Odruchowo wyrwało mi się pytanie: – To pewnie GROM? Facet, porucznik, szeroko otworzył zdumione oczy i zaskoczony, udając, że nie robi to na nim wrażenia, wydusił z siebie: – Jaki GROM? O co chodzi? Szybko zmieniłem temat, udając, że coś mi się pomieszało.

Kiedy jednak usłyszałem słowa szefa BBN o wyjeździe polskiej żandarmerii za granicę, wyemitowałem (dość długi jak na Teleexpress) materiał o tym, kto tam naprawdę trafi. Były w nim informacje, że to najtajniejsza polska jednostka wojskowa, że jej żołnierze legitymują się dokumentami żandarmerii Nadwiślańskich Jednostek Wojskowych MSW i dokumentami dyplomatycznymi. Są szkoleni do obrony polskich placówek dyplomatycznych i uzbrojeni w broń niemiecką, belgijską i amerykańską. Nie napisałem wprost, że chodziło mi o HK MP5, browningi high powery i karabiny wyborowe Springfield. GROM rozszyfrowałem jako „Grupę Rozpoznawczo-Operacyjną Ministerstwa”. Materiał ilustrowały zdjęcia z ćwiczeń tak zwanych oddziałów antydywersyjnych Nadwiślańskich Jednostek Wojskowych. Zaraz po emisji moi informatorzy z wojska nagle nabrali wody w usta i udawali, że nie dzieje się nic nadzwyczajnego, ale radzili skontaktować się z takim jednym wariatem – Petelickim. Zawsze robili mu koło pióra! No i zaczęła się jazda po bandzie bez trzymanki… Następnego dnia wylądowałem w gabinecie Petelickiego przy ulicy Podchorążych na terenie Nadwiślańskich Jednostek Wojskowych (na tyłach parku Łazienkowskiego) w Warszawie. Pamiętam ten uścisk dłoni pułkownika – jak w imadle! Ale miałem na to sposób: wsuwałem łapę jak najgłębiej w jego dłoń, żeby uniknąć zmiażdżenia paluchów. Rozejrzałem się po gabinecie. Miałem wrażenie, że to ostatnie chwile przed przeprowadzką. Nawet wiedziałem dokąd – do Rembertowa. Od razu moją uwagę przykuły ryngrafy i wiszące na ścianach zdjęcia elitarnych zachodnich jednostek antyterrorystycznych i specjalnych, takich jak SAS, Delta, Special Forces. Zdążyłem też zauważyć przytwierdzoną do drewnianej tablicy połówkę charakterystycznego hełmu niemieckiej GSG 9. Nie udało mi się jednak dokładnie rozejrzeć, bo pułkownik stanowczym głosem warknął: – Proszę tu nie robić wywiadu wizualnego! Potem ostrzelał mnie serią pytań: skąd mam informacje, co to za zdjęcia w programie i kto mi powiedział, co oznacza nazwa GROM? Odpowiedziałem grzecznie, że sam go wymyśliłem, żeby nie ujawniać wszystkiego, co wiem. Dodałem, że równie dobrze mógłbym napisać, że chodzi o Grupę OperacyjnoRozpoznawczą Milczanowskiego (ówczesnego ministra MSW) albo że ma coś

wspólnego z „GROMosławem” Czempińskim. Zasugerowałem tym samym, że wiem o akcji Jedynki związanej z ewakuacją sześciu oficerów DIA i CIA z Iraku po inwazji na Kuwejt. Nie opowiedziałem za to pułkownikowi o swojej wcześniejszej wizycie u pułkownika Mirosława Gawora, ówczesnego szefa Biura Ochrony Rządu. Wpadliśmy wtedy w redakcji na pomysł zorganizowania imprezy pod nazwą Bieg Białych Kołnierzyków. Zawodnicy mieli kilka razy okrążyć staw przed Zamkiem Ujazdowskim w garniturach i z aktówkami w rękach. Bieg był relacjonowany na żywo. W tamtych latach była to dość poważna produkcja – wymagała kilku wozów transmisyjnych, i to nie takich jak dzisiaj, tylko wielkich autokarów, i realizatora sportowego, który między innymi przygotowywał relacje z olimpiady zimowej w Calgary dla amerykańskiej stacji telewizyjnej. U szefa BOR-u pojawiłem się z producentem z TAI (Telewizyjnej Agencji Informacyjnej) odpowiedzialnym za relacje z Sejmu i wystąpienia prominentów – orędzia prezydentów, premierów i prymasów. Chciałem namówić szefa BOR-u do wystawienia zawodników z szeregów jego formacji. W końcu BOR-owcy powinni bez problemów radzić sobie z bieganiem w garniturach. Gawor zainteresował się propozycją i obiecał pomóc. Po tych wstępnych uzgodnieniach już przy wytrawnej whisky rozmowa zeszła na zalety broni krótkiej. Szef BOR-u pochwalił nam się swoim arsenałem, wyjętym na tę okoliczność z szafy pancernej. Moją uwagę zwrócił browning high power. Wyjątkowo rzadki pistolet, zwłaszcza w Polsce. Macając go w rękach, ku swojemu wielkiemu zdziwieniu, zauważyłem grawerunek: „Płk Mirosławowi Gaworowi żołnierze G.R.O.M.”. Tak oto miałem w ręku namacalny dowód istnienia tajnej jednostki, którą tropiłem od trzech lat! Nie wytrzymałem: – O k***a, to jest skrót? Jaki? Szef BOR-u zachował pokerową twarz i pykając fajkę, powiedział, że nic mi nie powie, bo wtedy wszystko będę wiedział. Nagle uaktywnił się producent: – Co, jaki skrót? O co chodzi? Gawor mrugnął do mnie okiem, a ja zacząłem ściemniać:

– Wiesz, stary, to tak jak ORP Błyskawica, marynarze się postarali. O tym generał Petelicki – ani wtedy, ani nigdy później – ode mnie się nie dowiedział. Podczas naszego pierwszego spotkania wtedy jeszcze pułkownik sprawiał wrażenie nieco zbitego z pantałyku, choć wiedziałem, że stara się zachować spokój. Uspokoił się i nie podnosił już głosu, a po chwili miałem wrażenie, że rozmawiam z kimś, kogo znam od lat. Pokazał mi film na VHS z ćwiczeń dla prezydenta Wałęsy, kiedy siedząc jako zakładnik między uzbrojonymi terrorystamimanekinami, zostaje uwalniany. Operatorzy GROM-u stosowali prawdziwe ładunki wybuchowe i ostrą amunicję. Niestety w czasie wysadzenia drzwi jeden z oderwanych fragmentów zniszczył przypadkowo żarówkę. Zapadła ciemność. Mimo to szturmowcy, kierując się instynktem i podziałem na strefy ostrzału, na pamięć „zastrzelili terrorystów”. Prezydent Wałęsa, który nie wiedział, że nie było to zaplanowane, był pod wielkim wrażeniem. Na koniec rozmowy, w czasie której nie udało mi się wyciągnąć nic więcej od pułkownika, dostałem kasetę VHS z fragmentem ćwiczeń GROM-u do emisji w TVP, ale pod warunkiem że komentarz będzie zawierał informację, że to „stara technika” (chodziło o wejście komandosów przez okno z wykorzystaniem tyczki; cyrkowy numer – efektowny, ale w praktyce niestosowany). Nie mam wątpliwości, że to spotkanie i emisja mojego materiału w Teleexpressie zdecydowały o zorganizowaniu później „medialnej szopki” pod tytułem „Odlot naszych dzielnych chłopców na Haiti”. Sławek zadbał oczywiście, żeby zajęła się tym znana dziennikarka Wiadomości, której przekazałem VHS z fragmentem ćwiczeń GROM-u. Teleexpress, który miał często większą oglądalność niż Wiadomości, to była dla pułkownika jednak zbyt niska półka. Impreza odbyła się na lotnisku Okęcie. Widzowie po raz pierwszy ujrzeli twarz dowódcy jednostki oraz żołnierzy żegnanych przez ministra Andrzeja Milczanowskiego. Stali pod słońce i z na szybko kupionymi okularami przeciwsłonecznymi na nosie. (Potem rozpoznawałem ich właśnie po tych okularach i nawet filmowałem, kiedy po cywilnemu zabezpieczali jakieś ważne imprezy, jak na przykład Air Show w Dęblinie. Nigdy tych nagrań nie wyemitowałem).

Pułkownik podszedł wtedy do dziennikarzy i poprosił o niefilmowanie twarzy jego podwładnych z powodu bezpieczeństwa ich oraz ich rodzin. Mimo to poprosiłem swojego operatora o zbliżenie, ale chodziło mi nie tyle o twarze, ile o naramienniki i stopnie oraz broń. Gwiazdki na naramiennikach i HK MP5 robiły wrażenie. Potwierdziły się tym samym moje wcześniejsze informacje o zaszeregowaniu komandosów GROM-u – byli to oficerowie i chorążowie. Tych fragmentów też nigdy nie wyemitowałem. Oczywiście wiedziałem, że całe to wchodzenie do samolotu to lipa. Następnego dnia pokazałem start samolotu LOT-u. Najpierw był przelot do Londynu, potem przesiadka w Stanach i dopiero odlot do Port-au-Prince na Haiti. Kilka dni później zrealizowałem program o tym, jak to operatorzy GROM-u podczas ćwiczenia szturmu na opanowanego przez terrorystów najnowszego boeinga uruchomili przypadkiem trap ratunkowy. Technicy z lotniska nie potrafili go zwinąć… Nie byli przeszkoleni. Petelicki z typowym dla siebie tupetem oznajmił wściekłemu szefowi z LOT-u, że jeśli nie chcą ponosić strat finansowych w związku z odwołaniem rejsu do USA, niech lecą z trzema pozostałymi sprawnymi trapami. Miał tupet, tego nikt nie mógł mu odmówić. Tak było również wtedy, kiedy na swoją odpowiedzialność rozkazał dowódcy nieodśnieżonego lotniska w Arłamowie w Bieszczadach przygotować pospiesznie pas i wydać zgodę na lądowanie herkulesa C-130 RAF z operatorami SAS na pokładzie, którzy przylecieli na wspólne (i pierwsze w Polsce) ćwiczenia z GROM-em. Ledwo wylądowali, prawie wypadając z pasa. Po ujawnieniu historii z owym nieszczęsnym trapem boeinga LOT-u wściekły pułkownik zadzwonił do mnie z Haiti. Efekt tej awantury: tylko w Teleexpressie mieliśmy jego telefoniczne relacje o sytuacji na wyspie i news, że po raz pierwszy polscy żołnierze współpracują w warunkach bojowych z zielonymi beretami ze Special Forces, w tym z 10. Grupą, mającą podczas ewentualnej wojny działać w Polsce. Tak właśnie GROM przecierał pierwsze ścieżki prowadzące Polskę do NATO. Cieszę się, że miałem w tym skromny udział. Po powrocie „Starego” z Haiti nagrałem długą rozmowę z nim w sali VIP na lotnisku Okęcie. Fragment pokazałem w Teleexpressie ze sfilmowanym

podziękowaniem od prezydenta Clintona i amerykańskim odznaczeniem Military Merit Medal za dowodzenie w boju. Potem zaś pokazaliśmy pierwsze zdjęcia filmowe z ćwiczeń GROM-u. Zanim wyemitowano film dokumentalny zrealizowany w redakcji wojskowej, wykorzystałem zgodnie z umową najciekawsze materiały w Teleexpressie. Były tam słynne filmowane zza kuloodpornej szyby zdjęcia pokoju z „akwarium”, w którym siedział „Stary” otoczony przez uzbrojonych terrorystów-manekiny wypełnione dla efektu czerwoną farbą. Po odliczeniu („Pięć, cztery, trzy, dwa, jeden”) padały strzały snajperów prosto w „słupek i poprzeczkę”, to jest miejsce między brwiami manekina. Na „jeden” eksplodowały ładunki wybuchowe, wycinające niczym brzytwa drzwi z futryny i tworzące pomost, po którym jak po pochylni wkraczali operatorzy. Komandosi ogniem pojedynczym z MP5 i shotgunem likwidują „terrorystów” i uwalniają „Starego” w – jak dowcipnie wspominają komandosi – okularach spawacza (były potrzebne, żeby chronić jego twarz przed odłamkami powstającymi podczas wybuchu). Wszystko trwało sekundy! W użyciu była ostra amunicja i autentyczne ładunki wybuchowe. Jak mawiał Sławek: „To jak operacja chirurgiczna na otwartym sercu”. Potem były nocne ćwiczenia odbicia porwanego przez terrorystów samolotu. Odgrywałem w nich rolę pasażera zakładnika. Na morzu filmowaliśmy szturm na opanowany przez terrorystów statek MS Arctowski. Wtedy poznałem szybkość i zwrotność polskich łodzi półsztywnych. Pamiętam, jak po wejściu po linkach speleologicznych umieszczonych na teleskopowych tyczkach z tytanowymi hakami na relingach i opanowaniu statku komandosi, paląc papierosy, kręcili nosem i narzekali, że zrobiliby to inaczej, nagle pojawił się dowódca grupy – „Szprycha”, legenda jednostki – i ze spokojem, na jaki stać tylko kogoś o jego sylwetce, rzekł: – No i co? Już się wypróżniliście? No to teraz jeszcze raz to samo. Tak jak wcześniej, tyle że szybciej i z jajem, jak mówiłem!

Błysk w oczach

Podczas spotkania w Rembertowie ze znaną dziennikarką TVP i jej ekipą, której pomagałem w realizacji programu na żywo o GROM-ie (w programie miały być wykorzystane materiały filmowe, które przygotowałem razem z Krzysztofem Spiechowiczem), zacząłem się wymądrzać o skomplikowanej operacji uratowania zestrzelonego pilota F-16 nad Bałkanami i wysadzeniu wraku strąconego F-117 Stealth. „Stary” nagle wstał od stołu, wyszedł do swojego gabinetu, a kiedy wrócił, podarował mi kufel na piwo: – To dla ciebie. Przeczytałem napis na szkle: „DEATH IN THE DARK NIGHT STALKERS”, a z drugiej strony: „DONT’ QUIT” – to był kufel 160th Special Operation Aviation Regiment. Kiedy mnie i dziennikarkę TVP odwoził potem do domu porucznik GROM-u, doskonały kierowca, powiedział mi tylko: – „Stary” cię jednak ceni. To były gesty, których nigdy nie zapomnę. Jest wreszcie historia jazdy na Hel. Gromki mieli dwa nierzucające się w oczy polonezy. Nagle wyprzedził nas kierowca jakiegoś sportowego samochodu. Chłopaki nadali radiem: „Mamy klienta!”. Biedak nie wiedział, że testowali właśnie polonezy z potężnymi silnikami, chyba od citroenów. Z pokerowymi twarzami kierowców i z szybkością około 140 kilometrów na godzinę polonezy wyprzedziły rajdowca, ale ten wyskoczył do przodu. Jednak znów go wyprzedziliśmy. Za każdym razem licznik wskazywał coraz większą prędkość. Po kilku takich manewrach kolesiowi puściły nerwy i zobaczyliśmy we wstecznych lusterkach, jak zatrzymuje się na poboczu, żeby ochłonąć. Pewnie do dziś nie wie, jakim cudem dwa polonezy były w stanie go wyprzedzić. Pamiętam też, jak kiedyś na jedną z imprez zaprosiłem Edka Misztala – twórcę policyjnych jednostek antyterrorystycznych i byłego spadochroniarza 6. Pomorskiej Dywizji Powietrznodesantowej, który z błogosławieństwem generała Ewdina Rozłubirskiego (swoją drogą, też niezłego zakapiora i likwidatora z Gwardii Ludowej, który w czasie okupacji lubił wykonywać robotę nożem) miał przywieźć „w piórnikach” (czyli w trumnach) terrorystów, którzy opanowali w stanie wojennym polską ambasadę w Bernie. Misztal i Petelicki zwarli się wtedy

w męskim uścisku. Edek szelmowsko się do mnie uśmiechnął i rzucił: – Niezłe skurczybyk ma imadło… Jakiś czas trwali w klinczu i żaden nie odpuścił, ale potem nie można ich było przez długi czas od siebie oderwać. Gadali i szeptali coś sobie do ucha – trafił swój na swego. Nie wiem i nigdy nie pytałem, o czym gwarzyli, ale patrzyli sobie prosto w oczy i nie skrywali wzajemnej sympatii. Miałem wrażenie, że tak mogą się dogadywać tylko ludzie, których marzeniem jest stworzenie elitarnej jednostki specjalnej. Łączyła ich przede wszystkim wspólna pasja. Tak to obierałem – wtedy i teraz. Zawsze będę pamiętał ten błysk w ich oczach i szczerą radość ze spotkania.

Damy radę! Kiedy pracowałem w RTL7, Sławek poprosił mnie i mojego przyjaciela Krzysztofa Spiechowicza o zrobienie dziesięciominutowego anglojęzycznego filmu o jednostce. Nie wiedziałem po co, ale napisałem tekst, który „Stary” zaakceptował, nie zmieniwszy nawet słowa, i dałem tytuł Poland for NATO. Zmontowaliśmy go w jedną noc – po pracy i za darmo. Tekst przetłumaczył i przeczytał po angielsku z fenomenalnym akcentem nieżyjący już niestety przyjaciel Sławka z MSZ. Film został skopiowany na kasetach VHS i był potem pokazywany oraz wręczany przez szefa Sejmowej Komisji Spraw Zagranicznych Czesława Bieleckiego amerykańskim kongresmanom, którzy nie wiedzieli, czy poprzeć przyjęcie Polski do NATO. Ani ja, ani Krzysiek nigdy nikomu o tej pracy nie mówiliśmy, a o przeznaczeniu filmu dowiedzieliśmy się dopiero z wywiadu rzeki, jaki z Petelickim przeprowadził Michał Komar. W tajemnicy pozostanie jednak nazwisko montażysty, któremu jesteśmy bardzo wdzięczni za pomoc. Kiedy startowaliśmy z pierwszą w Polsce całodobową telewizyjną stacją informacyjną TVN24, mieliśmy fart. My, bo nie ja. Tak naprawdę zaczęliśmy nadawanie od breaking news – ataku terrorystycznego na WTC i Pentagon. Pracowałem wtedy cały czas – z krótkimi przerwami na drzemkę na podłodze montażowni – przez czterdzieści dwie godziny, więc nic dziwnego, że rano

zasłabłem przed budynkiem firmy. Karetka zawiozła mnie do szpitala MSW przy ulicy Wołoskiej w Warszawie, gdzie miałem znajomego kardiochirurga. Po kroplówce poczułem się lepiej, więc chciałem wrócić do pracy, ale znajomy lekarz obejrzał wyniki badań krwi i mimo moich protestów zabronił mi opuszczać szpital. Po dwóch godzinach odezwał się telefon. Dzwonił generał z pytaniem, na jakim oddziale jestem, i zapowiedział swoje odwiedziny. Nie minęło nawet kilka minut, kiedy pojawił się w drzwiach sali. Byłem tak zaskoczony, że nawet nie zapytałem, skąd wiedział, co się ze mną dzieje! Później dodawał mi otuchy, kiedy odwiedzał mnie w Centrum Onkologii. Wierzę, że to dzięki jego wsparciu, szczerej trosce i optymizmowi przeżyłem operację. Kiedy byłem jeszcze w szpitalu MSW, próbowałem dokończyć materiał o specyfice walki w Afganistanie. Skontaktowałem się z Leszkiem Drewniakiem „Diabłem”, który jak zwykle spisał się na medal, przywożąc do stacji samochód wypełniony bronią. Na szczęście w porę ostrzegłem ochroniarzy, bo Leszek miał ze sobą pistolety USP, MP5, PK, RPG7, granaty, amunicję, kamizelki kuloodporne i taktyczne, flashbangi, noktowizory… Wszystko to wnieśli do redakcyjnego pokoju, a „Diabeł” opowiadał przed kamerą, czemu to wszystko służy i jak działa. Jego postać to ważny rozdział w historii GROM-u, bez niego nie byłoby jednostki. Leszek to legenda polskiego karate, wierny druh i alter ego Sławka. Chylę przed nim czoło i wciąż pamiętam słowa, które Sławek powtarzał po niespodziewanej śmierci Leszka: – Damy radę, jestem pewien! „Diabeł” tam, pod drugiej stronie, czuwa i dba o dobro jednostki, w trudnych chwilach mnie wspomoże. Wierzę, że teraz są razem. Szkoda tylko, że nie zdążyliśmy zrealizować wspólnych planów – takich jak choćby scenariusz filmu fabularnego o GROM-ie, który z moją skromną pomocą napisał Wojtek Smarzowski oraz mój przyjaciel Andrzej Rębacz (dostaliśmy za niego tyle samo punktów w Polskim Instytucie Filmowym co Katyń Wajdy i Pasikowskiego). * * *

„Stary” był człowiekiem kapryśnym. Twardym, zmierzającym „po trupach” do wyznaczonego celu i do bólu szczerym, zwłaszcza wtedy, gdy ktoś wchodził mu w paradę. Potrafił być też jednak duszą towarzystwa – ujmującym gawędziarzem, który tryskał humorem i sypał anegdotami z życia wielkich tego świata, znajomych i przyjaciół ze środowisk polityki, kultury i biznesu. Spotkania z nim nigdy nie były chwilami straconymi. Tylko z czasem, im bliżej tragicznego końca, ten jego żelazny uścisk dłoni stopniowo słabł. To mnie niepokoiło. Tuż przed śmiercią Sławek poprosił mnie jeszcze o realizację reklamówki promującej jednostkę. Zrobiłem to. Tym bardziej zaskoczyła mnie ta nagła i nieoczekiwana tragedia człowieka, który przecież do końca miał rozległe plany i wizję. Nigdy też nie zapomnę jego skrywanej wdzięczności, kiedy stracił pracę i zaproponowałem mu realizację cyklu dokumentalnego o elitarnych jednostkach specjalnych. Miał być tam narratorem i prowadzącym – gwiazdą! Ale i bez tego był gwiazdą i zawsze pozostanie w mojej życzliwej pamięci jako człowiek siły i honoru.

Mariusz Łapiński – dziennikarz telewizyjny (TVP, RTL7, TVN24) i reporter śledczy specjalizujący się w problematyce bezpieczeństwa, autor wielu materiałów filmowych o GROM-ie.

ANDRZEJ BARCIKOWSKI

Nie mieścił się w ramach sztywnych ograniczeń Ze Sławomirem Petelickim lubiliśmy się i szanowali – z wzajemnością. Tak było z mojej strony, a mam podstawy przypuszczać, że Sławek cenił mnie tak jak ja jego. Gdybym miał znaleźć jakiś wspólny mianownik czy podstawową cechę obrazu generała, jaki został mi w pamięci, bez wahania użyłbym słowa „weredyk”. Był kimś, kto walił prawdę między oczy bez jakiejkolwiek autocenzury i ulizanej grzeczności. A w swych sądach był, jak wiemy, surowy! Czasem może przesadnie. Nawet na własnych imieninach potrafił powiedzieć gościom nieprzyjemną prawdę o tym, co sądzi o niektórych ich zachowaniach – to wprawiało obecnych w stan daleko posuniętej konfuzji i było mało dyplomatyczne, ale przecież w dużym stopniu uczciwe. Weredyk wypowiada swoją subiektywną prawdę wobec ludzi i raczej nie liczy się ze względami politycznej poprawności. Taki Sławek został mi w pamięci i przyznam, że ta jego cecha w jakiś sposób mi imponowała, bo była rzadka, a w dodatku popularności nie przynosiła. Moja sympatia do generała wynikała również z tego, że doceniał funkcjonariuszy ABW i ich działania w czasach, kiedy miałem zaszczyt kierować tą instytucją i być zwierzchnikiem wielu wspaniałych ludzi, którzy tam służyli. Na posiedzeniach rady konsultacyjnej, czyli organu doradczego szefa ABW, który powołałem i zaprosiłem tam między innymi Sławka, potrafił wypowiedzieć bardzo dobre i ciepłe słowa o pracy agencji, a jednocześnie – dosadnie i soczyście – przeciwstawić tę ocenę opinii o innych organach państwa, także tych, których przedstawiciele zasiadali w radzie i byli świadkami tego, co generał opowiadał i jak ich oceniał. Ostrość sformułowań mogła czasem wprawiać w osłupienie, ale po latach sadzę, że było w nich wiele racji. Pamiętam, jak bardzo Sławkowi zależało, aby jego ukochany GROM włączyć

w struktury ABW. Z wielu powodów, w szczególności formalnoprawnych, było to niemożliwe, ale jego emocjonalne zabiegi o to odbierałem (przyznam, że nie bez satysfakcji) jako świadectwo zaufania do ABW i chyba także osobiście do mnie. Dzisiaj wspominam to nie bez pewnego wzruszenia. Generał uważał, że w strukturach wojska GROM nie jest i nie będzie traktowany, tak jak powinien – czyli jako jednostka szczególna, zasługującą na szczególne prawa. Bardzo był tym rozgoryczony. Rodziło to w nim agresywną postawę, tak jakby ktoś robił krzywdę jego dziecku. Bez względu na obiektywne uwarunkowania, czym GROM mógł być, a czym być nie mógł, trzeba przyznać, że takie uczucia i emocje wobec instytucji publicznej były rzadkością i nie miały precedensu. GROM stał się symbolem nie tylko z powodu profesjonalizmu ludzi GROM-u, ale też dlatego, że generał potrafił GROM wypromować. Miał też generał Petelicki, jak mogłem się potem przekonać, najczęściej celną intuicję w formułowaniu ocen, czy ktoś działa z pozycji profesjonalnych i propaństwowych, czy też prowadzi jakieś gry, w których istota racji państwowych pozostaje na uboczu. Wysoko cenił ludzi kontrowersyjnych, ale jego zdaniem propaństwowych i osobiście uczciwych. Pamiętam dobrze, co powiedział, gdy zobaczył w mojej grupie ochronnej Biura Ochrony Rządu wówczas bodaj kapitana Tomasza Białka. Tomka bardzo ceniłem za wyróżniający go profesjonalizm oraz za ambicje intelektualne, zmaterializowane potem w postaci obrony pracy doktorskiej na Uniwersytecie Warszawskim. Nigdy jednak do głowy by mi nie przyszło to, co powiedział o Tomku Sławek Petelicki. Nie wiem nawet, gdzie i w jakich okolicznościach się poznali. Ocenił go tak: – Pracujesz z wyjątkowym profesjonalistą – jeśli zajdzie taka potrzeba, bez wahania odda za ciebie życie. Pójdzie w ogień. Taki już ma oficerski etos. Bardzo mnie to poruszyło, bowiem nie brałem pod uwagę tak ekstremalnych okoliczności. Ocena Sławka była soczysta i wyrazista – zrobiła na mnie duże emocjonalne wrażenie. Sławek był barwny. Nie mieścił się w ramach sztywnych ograniczeń, jakie tworzy tradycyjnie pojmowane państwo. To była zarówno jego przewaga, jak i jego problem. Pamiętam, jak wspominał dawne lata, gdy jako funkcjonariusz wywiadu

w czasach realnego socjalizmu testował, jak różne instytucje – wojskowe i cywilne – potrafią odnieść się do konkretnych zagrożeń terrorystycznych. Efekty testu były ciekawe; mogłyby posłużyć jako scenariusz niezłej, choć na pewno czarnej, komedii. Niefrasobliwość i brak wyobraźni okazały się ogromne. Z kolegą wprowadzili na przykład na dziedziniec gmachu MSW na Rakowieckiej małego fiata – pojazd raczej tam niespotykany. Miał we wnętrzu atrapę bomby. Fiacik, zamiast wzbudzić niepokój i spowodować profesjonalne sprawdzenie, wywołał radosne zaciekawienie – tłumek gapiów, w tym wysokich funkcjonariuszy MSW, zgromadził się wokół. I wtedy… wybuchł wirtualny ładunek. Na koniec syntetyczna ocena Sławka sformułowana przez postać wybitną, ojca założyciela służb w III Rzeczpospolitej – Krzysztofa Kozłowskiego. Pytałem go kiedyś, jakie stosował metody podczas weryfikacji funkcjonariuszy SB aplikujących do służby w UOP. Podał przykład Sławomira Petelickiego: – Było na niego najwięcej donosów, gdy trwała weryfikacja, a jeśli tak, to Petelicki musiał być kimś doprawdy niebanalnym – takich w służbie potrzeba!

Andrzej Barcikowski – szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w latach 2002–2005, obecnie dyrektor Departamentu Ochrony NBP.

IV

PIĘŚĆ „Zaciągi byłyby jeszcze jedną korzyścią, jaką można miewać z tego królestwa, ponieważ w żadnym innym kraju nie rodzą się lepsi żołnierze”. Simon Arnauld markiz de Pomponne,szef dyplomacji Ludwika XIV

PIOTR GĄSTAŁ

Mieszał naszą krew To nie będzie ani opowieść, ani wspomnienie o generale Petelickim. Napisano już o nim wiele, zarówno dobrego, jak i złego. Pisali przyjaciele, wrogowie i ludzie obojętni. Dla jednych Sławek był postacią charyzmatyczną, przebojową i uparcie dążącą do celu, dla drugich był postacią zupełnie inną: trudną, kontrowersyjną, szaloną i nieokiełznaną. Dla nas, żołnierzy GROM-u, był dowódcą, który dzięki tym wszystkim wymienionym cechom stworzył jednostkę i dowodził nią w burzliwych latach jej dorastania. Wiadomość o śmierci generała wprawiła mnie w osłupienie i niedowierzanie, a gdy już byłem pewien, że to, niestety, prawda – we wściekłość. Jak mógł mi to zrobić?! On, który stale mnie wspierał w ciągu tego pechowego roku, gdy w tragicznych wypadkach zginęło dwóch żołnierzy GROM-u; on, który mówił mi, jak trudnym momentem jest dla dowódcy pożegnać swoich podwładnych, jak ciężko jest spojrzeć w oczy rodzinie. Jednak moja złość szybko przeszła w zadumę. Nie nad tym, dlaczego i jak to się stało, tylko jak godnie go pożegnać; jak uczcić człowieka, któremu tak wielu z nas zawdzięcza tak wiele. W tym momencie nie było ważne, że latem 1991 roku czekałem tydzień pod jednostką, zanim generał (ówczesny podpułkownik) Petelicki przeprowadził wreszcie ze mną rozmowę kwalifikacyjną; nie było ważne, że całymi dniami i wieczorami siedzieliśmy potem w gotowości na jego rozkazy. Nie było ważne, że często nie zgadzaliśmy się z formą tego, co robił po odejściu ze służby. Ważne było jedynie to, że wspólnie zrobiliśmy coś, co uważaliśmy za najważniejsze na świecie. Tworzyliśmy historię i każdy z nas był gotów poświęcić wszystko, by uczestniczyć w „projekcie GROM”. Każdy z nas – z tych, którzy znali Sławka od momentu stworzenia jednostki – miał swoje powody, by go szanować lub nienawidzić. Bo generała nie dało się mierzyć jedną miarą, nie można było też pozostać wobec niego obojętnym, bo ten

człowiek z tak silnym charakterem odcisnął piętno na nas wszystkich. Bez niego nie byłoby nas, bez nas nie byłoby jego. Bo dobierał sobie ludzi nieprzeciętnych: z zapałem i przebojowych, z iskierką rozrabiaki i polityka, kiedy było trzeba. Każdy z nas czuł się dumny, kiedy Sławek stawał przed nami i mówił: „Panowie, jesteście najlepsi…”. Dostaliśmy broń, o jakiej inne jednostki mogły tylko marzyć; dostaliśmy trening, jaki do tej pory był nieosiągalny w Polsce. Ale przede wszystkim dostaliśmy zadania, jakich dotąd w naszym kraju nie realizowano. W zamian daliśmy całych siebie, bo jasno widzieliśmy cel, dla którego chcieliśmy się poświęcać. Nie byliśmy jednorodnym środowiskiem. Generał celowo dobierał ludzi z różnych służb: z Wojska Polskiego, policji, UOP-u, Straży Granicznej, BOR-u, a nawet z cywila. Mieszał naszą krew, nasze sposoby myślenia, nasze nawyki i stereotypy. Z tej mieszanki miał wyjść operator może nie doskonały, ale skuteczny. Byliśmy pod wrażeniem „Starego” – częściej nazywanego „Ojcem”, jak sam zresztą wolał. Byliśmy pod wrażeniem jego skuteczności i przebojowości. To on wywalczył obiekty szkoleniowe i koszarowe dla jednostki, to on sprowadził najlepszych amerykańskich instruktorów z Delta Force, SEAL Team Six czy CIA. To on nawiązał kontakty szkoleniowe z brytyjskimi SAS i SBS. To on rozpoczął współpracę z niemiecką GSG 9. To on spowodował, że naszymi patronami zostali cichociemni spadochroniarze Armii Krajowej. Brałem udział w tym wszystkim, uczestniczyłem w spotkaniach z najważniejszymi politykami i generałami, szkoliłem się z najlepszymi jednostkami misji specjalnych na świecie. Uczestniczył w tym każdy z nas, „starych GROM-owców”, dumnych, że robimy robotę, jakiej nikt przed nami do tej pory nie robił. Niech zaświadczy o tym ten zapamiętany przeze mnie epizod. W 1998 roku odbywały się na terenie Polski największe ćwiczenia antyterrorystyczne USSOCOM, w których GROM brał udział jako partner Delta Force. Ze strony partnerów amerykańskich oprócz Delty zaangażowane były także: elementy 10. Grupy Sił Specjalnych stacjonujące w Niemczech (C-1/10SFG), elementy 75. Pułku Rangersów, 160. SOAR (MH-60 Black Hawk, AH-6 Little Bird), 352. Eskadra

Specjalna Air Force z Milden Hall w Wielkiej Brytanii (C-130 Combat Shadow, MH-53 Pave Low), elementy wsparcia lotniczego z samolotami C-135, a także amerykańskie agencje wywiadowcze. Towarzystwo na najwyższym poziomie. Grupy zadaniowe stacjonowały na lotnisku w Babimoście i na Trzebieniu, skąd wykonywane były uderzenia na cele umiejscowione w poradzieckiej bazie w Pstrążu. Sytuacja była lekko napięta, ponieważ GROM dopiero co stracił w katastrofie swój jedyny helikopter W-3 Sokół z budowanej wówczas eskadry do operacji specjalnych. Generał Petelicki wziął pełną odpowiedzialność za wypadek na siebie i dzielnie bronił pilotów, ale lepiej było mu nie wchodzić w drogę w tamtym trudnym okresie. Znalazłem się w Babimoście tuż przed wypadkiem sokoła, przyleciawszy tam jednym ze śmigłowców Mi-17 ze 103. Pułku NJW MSW, którymi wspólnie z naszymi pilotami latali Amerykanie. Kilka dni po naszym przylocie w Babimoście wylądowali także generał Petelicki i dowódca Delty jako głównodowodzący operacją. Jakoś nie kleiła się ich współpraca; widać było, że generała coś gryzie. Po dwóch dniach odstawiliśmy amerykańskiego dowódcę do Poznania, skąd odleciał do kwatery SOCEUR w Niemczech. Petelicki pięknie go pożegnał. Ledwie wystartowaliśmy naszymi siedemnastkami z Poznania, a Petelicki wykrzyczał mi do ucha: „Przejmujemy dowodzenie!”. Spojrzałem na niego, nic nie rozumiejąc. Zobaczyłem jednak w jego oku błysk i ten szelmowski uśmiech na twarzy, jaki mają chłopcy, gdy chcą coś spsocić. Wieczorem generał wezwał mnie do siebie i powiedział, że jedziemy do bunkra dowodzenia operacją. Przyznam, że byłem zmęczony, niewyspany i głodny. Byłem w ciągłym ruchu, od trzech tygodni wykonując loty po całej Polsce z amerykańskimi pilotami, którzy szkolili naszych pilotów w lotach na noktowizji. Wracaliśmy do baz o różnych porach i rzadko kiedy udawało się nam dostać coś do jedzenia. Rozkaz Petela nie wywołał u mnie entuzjazmu, lecz zaintrygowało mnie to jego ożywienie… Gołym okiem widać było, że coś kombinuje. Pojechaliśmy, nie pamiętam już, jakim samochodem, na płytę lotniska w Babimoście i znaleźliśmy schrono-hangar, w którym zainstalowany był sztab operacji. Weszliśmy do środka. Generałowi przedstawiono aktualną sytuację i możliwe kierunki jej rozwoju. Jako że nie byłem zaangażowany w planowanie

operacji, wyszedłem i wróciłem do samochodu z nadzieją na krótki sen, ale nie usnąłem. Na tylnym siedzeniu zauważyłem amerykańskie racje żywnościowe MRE. Ku swojej radości, mogłem nie tylko się przespać, ale i wreszcie coś zjeść! Zacząłem wczytywać się w napisy na poszczególnych opakowaniach i coraz szerszy uśmiech pojawiał mi się na twarzy. Były to nowe zestawy, jakich do tej pory nie widziałem. Potrawy można było podgrzewać. Otworzyłem jedną z paczek, wyjąłem zestaw, zalałem odrobiną wody pakiet podgrzewający i owinąłem nim posiłek. Owinąłem jednak niedokładnie. Substancja chemiczna, wdawszy się w reakcję z wodą, zaczęła wydzielać ogromne ilości pary, a wnętrze samochodu chwilę potem pełne było cuchnących karbidem oparów… Gdy próbowałem uratować sytuację i swój posiłek, spostrzegłem, że ze schronu wychodzi generał i idzie w stronę mojego samochodu. Spanikowałem jeszcze bardziej, rzuciłem dymiącą substancję pod nogi, próbując ją zadeptać butami, lecz dymu robiło się jeszcze więcej. Otworzyłem drzwi w nadziei, że uda się przewietrzyć samochód, ale było za późno. Generał stał przy drzwiach. Pomyślałem, że już po mnie i po mojej jakże pięknej służbie w jednostce, która dopiero co zaczęła się rozwijać. Nieraz byłem świadkiem reakcji dowódcy, gdy ktoś mu podpadł lub coś szło nie po jego myśli – wiedziałem, do czego był zdolny. Potrafił wgnieść człowieka jak robaka w ziemię. Petelicki stanął przy drzwiach i wyrzucił z siebie, że przejął dowodzenie i nakazał wykonanie uderzenia. Patrzył na mnie, ale miałem wrażenie, że nie widzi ani mnie, ani tych cuchnących oparów wokół. Pomyślałem, że jestem uratowany, ale za chwilę dotarło do mnie, że Amerykanie się wściekną i zerwą ćwiczenie, bo żaden obcokrajowiec nigdy i nigdzie nie dowodził jeszcze ich siłami specjalnymi, i to w dodatku poziomu TIER1! Byłem pewien, że to może być jeszcze większa katastrofa niż ta moja nieszczęsna przygoda z jedzeniem. Gdy delikatnie zwróciłem generałowi uwagę, że to może być koniec tego ćwiczenia, ponieważ przejęcie dowodzenia urazi ego Amerykanów, odpowiedział, że skoro to on jest zastępcą dowodzącego amerykańskiego generała, a poza tym działamy na terenie Polski, to jest dla niego oczywiste, że to polski dowódca dowodzi operacją. Żeby wybić mi szybko z głowy jeszcze jakieś inne defetystyczne podpowiedzi, rzucił tylko mimochodem coś o bałaganie w samochodzie. Zrozumiałem aluzję i powoli

odjechaliśmy pełnym zapachów jedzenia i reakcji chemicznych samochodem do hotelu, żeby ochłonąć. Wydanie przez generała rozkazów wykonania uderzenia na cele i odbicie zakładników wywołało jednak spore zamieszanie. Dowódca amerykański w ciągu kilku godzin wrócił z Niemiec samolotem do Babimostu, ale było już za późno, aby odwrócić bieg zdarzeń. Cele zostały zniszczone, a zakładnicy uwolnieni. Rozmowa obu panów nie należała może do najbardziej dyplomatycznych, ale nie pogorszyła naszych relacji z Amerykanami, no i cała ta sytuacja pokazała, że GROM nie jest już tylko i wyłącznie „młodszym bratem”, a jego dowódca potrafi podejmować decyzje, dowodzić potężną połączoną operacją specjalną i jest w tym skuteczny. Rok później mieliśmy odbyć podobne ćwiczenia taktyczne na mniejszą nieco skalę w tym samym rejonie. Niestety, nocna akcja prucia sejfu generała Petelickiego i odwołanie go z funkcji dowódcy jednostki wstrzymały współpracę z Deltą na kilka lat. Szlaki naszych operatorów skrzyżowały się dopiero w Bagdadzie. Tam również odwiedził nas ów amerykański generał, już jako dowódca USSOCOM. Uścisnęliśmy sobie dłonie i udawaliśmy, że nie pamiętamy o historii z Babimostu, a serdeczne pozdrowienia od dowódcy USSOCOM przekazaliśmy generałowi Petelickiemu po powrocie do kraju. Całkiem niedawno, przed Euro 2012, ćwiczenia z podobnym rozmachem i w podobnym składzie zostały przeprowadzone w okolicach Warszawy. To już jednak zupełnie inna historia. Generał Petelicki nie krył wtedy radości, że wreszcie po wielu latach takie ćwiczenia odbyły się ponownie na polskiej ziemi. Gdy przyszły inne czasy, kiedy Sławek już GROM-em nie dowodził, a my wyjeżdżaliśmy na kolejne misje lub z nich wracaliśmy, był zawsze wśród nas obecny, aby pożegnać lub powitać kolejne zmiany. Osobiście gratulował tym, którzy ukończyli kurs podstawowy dla operatorów zespołów bojowych. Działo się tak dlatego, że czuł wewnętrzną potrzebę bycia razem z nami. Był wśród nas, ponieważ oczekiwały tego od niego kolejne pokolenia GROM-owców. Był, bo wartości, które w nas zaszczepił, były, są i będą wciąż żywe. „Tobie, ojczyzno” – to zawołanie cichociemnych pozostaje wciąż żywe, bo on przywrócił je do życia, a my je pielęgnujemy.

To żołnierze GROM-u sami zadecydowali, jak będzie wyglądać ostatnia droga i pożegnanie generała. Pragnęli, aby było to pożegnanie najbardziej godne z godnych. Zresztą, nie wyobrażałem sobie tego inaczej. To oni chcieli oddać swemu twórcy i dowódcy hołd w taki wyjątkowy sposób i to oni sprawili, że Warszawa zamarła, gdy konwój z ciałem generała przejeżdżał ulicami miasta. To oni w ciągu jednej nocy doprowadzili do niemal idealnego stanu stare hummery; to oni prześcigali się, aby wziąć udział w asyście honorowej. Jestem z tego dumny i jestem głęboko im wdzięczny, bo to świadczy o sile przesłania, które generał Petelicki nam zostawił, i tym, jak ważną rolę odegrał w kształtowaniu świadomości kolejnych pokoleń żołnierzy GROM-u. Tobie, ojczyzno!

Płk Piotr Gąstał – jeden z pierwszych żołnierzy przyjętych do GROM-u, od lipca 2011 roku dowódca JW 2305 GROM.

„SZPRYCHA”

Szefie, nie ma lipy! Moja przygoda z GROM-em zaczęła się w dniu, kiedy w mojej jednostce pojawili się dżentelmeni z Warszawy. Dowódca powiedział: – Idź, pogadaj. Lubiłem skoki spadochronowe, ale po zaliczeniu tak zwanej normy mogłem o nich zapomnieć. Tak wtedy było – wszystko w wojsku szło po linii najmniejszego oporu. Miałem trochę czasu, więc poszedłem na spotkanie. Był tam między innymi wtedy jeszcze podpułkownik Petelicki, porucznik Sowiński i porucznik Wereszczak. Usłyszałem, że powstaje nowa jednostka przeznaczona do ochrony polskich ambasad, że będą szkolenia strzeleckie i spadochronowe, walka wręcz, nauka języków obcych… Kiedy dowiedziałem się, że mogę liczyć na kursy językowe i szkolenia zagraniczne, odpowiedziałem, że jestem zainteresowany, ale na swoich warunkach. Dopiero wtedy, kiedy naprawdę zacznie się coś rozkręcać, a mnie spodoba się koncepcja szkolenia i wykorzystania jednostki, pojawię się w Warszawie na egzaminach. Jako młody człowiek zaliczałem kolejne szczeble wojskowej kariery. Nie miałem kompleksów. Przygotowywałem plany użycia batalionu specjalnego i dowodziłem zespołem działań specjalnych w ćwiczeniach okręgowych „Orion” i „Mars” z wykorzystaniem wszystkich grup specjalnych batalionu. Jednak w pewnym momencie sytuacja wokół mnie zrobiła się niezbyt wesoła; wiadomo, że tonący chwyta się brzytwy, a ja tonąłem. Kiedy na horyzoncie pojawiła się szansa tworzenia nowej jednostki, złapałem się tej ostatniej deski ratunku. Wokół mnie kręcili się tak zwani kupcy. Nie wiem, co wiedział o mnie ówczesny podpułkownik Sławomir Petelicki. Wiedział na pewno, że jestem krnąbrnym gościem i są ze mną problemy – kiedy miałem swoje zdanie, to broniłem go do upadłego. Mimo to zawsze grzecznie wykonywałem rozkazy. Dostałem od szefa MON adresowany do siebie rozkaz zmiany resortu na MSW.

Tak trafiłem na ulicę Podchorążych w Warszawie – do bazy Nadwiślańskich Jednostek. Nikt nas nie witał. Po prostu wpakowali nas do poldka i zawieźli do Rembertowa do Akademii Obrony Nardowej, a potem, ledwie się rozpakowaliśmy, już zasuwaliśmy na zajęcia przy ulicy Samochodowej. W pewnym momencie Leszek Drewniak wyselekcjonował najsprawniejszych ludzi z jednostki na szkolenie do USA. Razem z nim, Petelickim i dowódcami grup (między innymi „Thorem”, „Malutkim”, „Dropsem” i „Cygarem”) polecieliśmy rejsowym samolotem LOT-u do Nowego Jorku, a potem American Airlines do Waszyngtonu. Tam przez dwa dni mieszkaliśmy w lotniskowym hotelu Marriott. Na Florydę przetransportował nas stary C-47 czy, jak kto woli, DC-3 dakota. Okna w maszynie były zasłonięte. Dotarliśmy do tajnej bazy szkoleniowej sił specjalnych i marines na bagnach, gdzie zbudowano wioskę przypominającą scenografię z filmów o wojnie w Wietnamie. Szkolenie było podzielone na dwa etapy. Najpierw bagna na Florydzie, a potem góry w parku narodowym w pobliżu granicy z Kanadą. Amerykanie, z których jeden był maratończykiem, ubrali się jak do joggingu – krótkie spodenki i lekkie sportowe buty. Chcieli sprawdzić, jak pracujemy z mapą i orientujemy się w terenie na podstawie współrzędnych i kompasu. Z samochodu mogliśmy zabrać zapas wody mineralnej, ile kto chciał. Ci, co wzięli jedną butelkę, przezornie nie wyrzucali jej i uzupełniali wodą z górskich strumieni. Amerykańcy instruktorzy byli tym zaskoczeni. Kiedy podczas krótkich postojów zaczęliśmy jeść dzikie jagody i maliny, byli w szoku! Zdołaliśmy ich jednak namówić do spróbowania leśnych owoców. Smakowały im wybornie, ale ze zdumieniem kręcili głowami. Po jakichś 10 kilometrach forsownego marszu jeden z amerykańskich instruktorów podszedł do skalnej półki widokowej. Panorama zapierała dech w piersiach. Nagle płyta zaczęła balansować i obsuwać się w dół. W ostatniej chwili zdążyłem złapać amerykańskiego pułkownika i wyciągnąć na górę. Gdyby spadł, nie byłoby co zbierać… Potem, kiedy już wylatywaliśmy do domu, pojawił się na lotnisku i serdecznie mi podziękował. Później, przy okazji różnego rodzaju spotkań, „Stary” opowiadał już swoją wersję tej historii, która zresztą do dziś mnie rozwesela.

Tuż przed metą zauważyliśmy, że Sławek odstaje. Wtedy „Thor” powiedział: – Szefie, nie ma lipy! Podtrzymywał mu plecak, pchał do przodu i „Stary”, ku zdumieniu Amerykanów, pierwszy dotarł na metę. Po powrocie ze Stanów wszystko nabrało tempa: pierwsza selekcja w Bieszczadach, szkolenie prowadzone przez zagranicznych instruktorów. Dostaliśmy odpowiednią broń, powstał pierwszy oddział bojowy oraz zalążki dwóch następnych, które zostały zlikwidowane po pierwszych wewnętrznych zawodach w jednostce. Kolejnym wyzwaniem było stworzenie grupy wodnej na bazie jednego tylko oddziału – w GROM-ie nie ma elity, ale przecież nie wszyscy nadają się do wszystkiego, a wody nikt nie lubił, więc trudno było skompletować wszystkie sekcje. Większość ćwiczeń na wodzie wykonywaliśmy nocą, późną jesienią lub wczesną wiosną, gdy panowały jeszcze warunki zimowe i ograniczona widoczność. Jeden z komandorów, który prawie całe życie służył w marynarce, powiedział mi, że nie ma takich, co nie mają choroby morskiej – zależy tylko, jak ją znoszą. Są oczywiście wyjątki od reguły, ale oczywiście wyjątkowo rzadkie. Poza tym szlag trafiłby regułę. Kiedyś amerykańscy instruktorzy, którzy mieli nas szkolić, przyjechali do nas w piankach. Jak na Karaiby! To był koniec sierpnia lub początek września. Gdy sprawdzili, jaka jest temperatura wody w Bałtyku, i zorientowali się, jaka jest tam widzialność pod wodą, zwyczajnie zdębieli. Dopiero Brytyjczycy z SBS pokazali nam, jak działać w takich warunkach. Po pierwszym treningu w lipcu na drugi trening (w październiku) sternicy z SBS-u przywieźli ze sobą pięćdziesięciostopowe (mniej więcej piętnastometrowe) sztywne łodzie z ciężkim uzbrojeniem. Pod podkładem miały trzy potężne turbodiesele Volvo Penta. Nie pamiętam już, jakiej mocy, ale spokojnie pływaliśmy z prędkością 65 węzłów, czyli jakieś 120 kilometrów na godzinę. Nasze półsztywne łódki są dzisiaj prawie tak samo szybkie – to wystarczy, jak na nasze warunki, a za granicą możemy korzystać ze sprzętu sojuszników. Brytyjczycy, początkowo sztywni i nieufni, wyjeżdżali od nas ze łzami w oczach. Nie chcieli wracać. Zapewniali, że na pewno jeszcze do nas wrócą. Polska stała się

dla nich drugim domem. Po dziennych i nocnych ćwiczeniach integrowaliśmy się przy piwku. Podobnie jak Amerykanie, byli to ludzie z doświadczeniem, po wielu misjach i akcjach – my zaś byliśmy dwudziestokilkuletnimi młokosami, którzy chcieli znaleźć się w ekstraklasie. Amerykańscy instruktorzy byli z kolei głównie byłymi dowódcami squadronów Delty, a potem pracowali w SOG i CIA. W Wielkiej Brytanii, w Hereford – siedzibie jednej z najsłynniejszych jednostek specjalnych świata – przekonaliśmy się, jak w praktyce działa zintegrowany system i współpraca między operatorami SAS, SBS, policją, strażą pożarną i instytucjami ratownictwa medycznego. Jednak nawet Brytyjczycy byli zaskoczeni, że mamy własne pomysły na przykład na wejście do pociągu, autobusu, statku czy na platformę wiertniczą. Wtedy tylko oni i Amerykanie z Delty potrafili desantować grupę szturmową na skrzydła jumbo jeta w Fort Bragg ze śmigłowców Little Bird. Dzielili się z nami tą wiedzą i taktyką, nabierali zaufania.

Oddział wodny GROM-u w akcji

Tymczasem u nas największym problemem był i jest kompletny brak koncepcji wykorzystania jednostek specjalnych. Próbuje się na przykład tworzyć na wzór amerykański dowództwo sił specjalnych, ale tam każdy rodzaj wojsk ma takie formacje. Gdy tylko prezydent USA daje sygnał, kilkudziesięciu oficerów w czasie

trwającego konfliktu zbrojnego planuje, nadzoruje i wydaje rozkazy kilkunastu tysiącom komandosów rozlicznych jednostek specjalnych. U nas, kiedy się zbierze razem GROM, Formozę i Lubliniec, to będzie wszystkiego może ze dwa tysiące luda. Mimo to powstaje kolejny sztab poza Sztabem Generalnym, w którym są etaty dla dużej liczby oficerów i dochodzi do paradoksu: mamy większą liczbę dowodzących niż dowodzonych. Potem zaś okazuje się, że w Afganistanie polski śmigłowiec ostrzelał swoich ludzi z GROM-u. Na siłę tworzy się (bo taka moda!) jednostki specjalne dla każdej formacji wojskowej, a nie dla każdego rodzaju sił zbrojnych. Tymczasem u nas przypominają one raczej piechotę specjalną. Koledzy z Lublińca to twardziele i mocni goście, ale nie można wszędzie wysyłać ludzi, których po prostu nie nauczono procedur obowiązujących w Delcie, SAS czy SBS. Kury nie nauczysz gryźć – ma dziób, to dziobie, gryzie pies. Uważam, że niestety na siłę chce się „spłaszczyć” GROM do poziomu innych jednostek MON, a nie odwrotnie. Niezrealizowanym niestety marzeniem generała Petelickiego było przekazanie doświadczeń nabytych przez GROM żołnierzom Formozy i Lublińca. Generał chciał zostać dowódcą polskich sił specjalnych i rozwijać jednostki naszych komandosów. Stworzyć jednolity, spójny system i przygotować operatorów, którzy potrafiliby zrealizować nawet najtrudniejszą misję we współpracy z zachodnimi partnerami i sojusznikami. Miał wizję, ale decydenci machnęli na nią ręką i wzruszyli ramionami. Generał odszedł z tą ideą i wieloma innymi pomysłami. Zabrał je do grobu, ale pozostawił je w pamięci. Nawet w pamięci swoich wrogów.

„Szprycha” – pod tym zmienionym pseudonimem swoje wspomnienie publikuje oficer GROM-u związany z jednostką w latach 1991–1998.

„ŁAŃCUCH”

Jak palce dłoni zaciskającej się w pięść Któregoś dnia na szkoleniu dowódców grup specjalnych w Lublińcu pojawili się Petelicki, jego zastępca Sowiński, Wereszczak z Jedynki (czyli wywiadu MSW) i psycholog, którego nazywaliśmy „Pampers”. Odbył się sprawdzian wydolnościowy i bieg na 3 kilometry oraz indywidualna rozmowa z psychologiem. Petelicki od początku sprawiał wrażenie gościa, który wie, czego chce – pewny siebie, ale otwarty na sugestie. Namawiał mnie do służby w w nowej jednostce specjalnej, którą miał dowodzić. Zachęcał obietnicami szkoleń snajperskich i tajnymi misjami za granicą. Zaryzykowałem. Pojechałem na selekcję do nowo powstającej jednostki. Wiedziałem, że dam radę. Pierwszego dnia wbiegam na metę i nikogo nie ma. Zacząłem się zastanawiać: co jest?! Dałem dupy? Okazało się, że jestem pierwszy i nikt się nie spodziewał, że ktoś już dobiegnie! Kiedy po kilku dniach w Bieszczadach i kończącym selekcję maratonie dotarłem na metę, czekała mnie jeszcze rozmowa z dowódcą. W namiocie Petelicki spytał, czy dałem z siebie sto procent. Opowiedziałem, że „tak z dziewięćdziesiąt”, i to go zaskoczyło, bo chciał, żeby każdy dawał z siebie wszystko. Wtedy „Drops” kopnął mnie ostrzegawczo pod stołem, więc po żołniersku zameldowałem: – Panie pułkowniku, ale nigdy tak się jeszcze nie przejebałem jak tu! „Stary” uśmiechnął się, uścisnął mi dłoń swoim żelaznym uściskiem i pogratulował zaliczenia selekcji. Petel, cokolwiek o nim powiedzieć, był przede wszystkim zajebistym administratorem i menadżerem. Od początku działaliśmy pod przykrywką. Organizował kasę i logistykę. Mieliśmy legitymacje żandarmerii Nadwiślańskich Jednostek Wojskowych, ale nieco inne, z biało-czerwonym emblematem. Dzięki jego kontaktom mogliśmy szkolić się z najlepszymi, mieliśmy między innymi skoki zimowe z herkulesa w Bieszczadach i wspólne szkolenia z SAS, treningi na morzu

z SBS, skoki i szkolenia z Deltą. Wszystko, czego się nauczyliśmy od zagranicznych partnerów, trzeba było dostosować do naszych realiów – to tak, jakby dostać części oraz technologię i samemu zrobić z tego samochód. Ponieważ byłem razem z wieloma kolegami w tak zwanej opozycji, nie wierzyłem, że można zbudować szybko jednostkę specjalną w pełnym zakresie działań, taką jak choćby brytyjski SAS. Byłem przekonany, że trzeba ograniczyć się najpierw tylko do taktyki czarnej (czyli na przykład ratowania zakładników w obiektach miejskich), a nie równocześnie zielonej (jak dywersja na tyłach wroga w warunkach polowych) i niebieskiej (czyli działań morskich i płetwonurków bojowych). „Stary” miał oczywiście koncepcję jednostki działającej z rozmachem i wizją. Wtedy wydawało się to nierealne! Jako ten kwestionujący jego pomysły i niepokorny trafiłem oczywiście do grupy wodnej na Helu – z dala od Rembertowa w Warszawie. To była najcięższa robota – żeby zaczynać coś od podstaw, trzeba było dużo przejść i się nauczyć. Brakowało niemal wszystkiego: specjalistycznego sprzętu, łodzi i doświadczenia. Płetwonurkowie Formozy potrafili ochronić zacumowane w portach okręty i neutralizować ładunki wybuchowe zakładane przez intruzów. My szkoliliśmy się razem z operatorami i instruktorami amerykańskimi oraz z Brytyjczykami z SAS i SBS w działaniach antyterrorystycznych. Szkolenia na zatoce lub na otwartym morzu – przy różnych warunkach atmosferycznych, w dzień i w nocy – to było nowe rozdanie. Pamiętam wysokie fale w trakcie zajęć przy 5 stopniach Beauforta, kwietniowe pływanie w Bałtyku przy temperaturze wody 2 stopnie Celsjusza lub widok nocnych świateł Gdyni i Gdańska jakieś 3 kilometry od brzegu… A ty w wodzie! Robiło to niesamowite wrażenie. Od Brytoli z SBS uczyliśmy się przede wszystkim całej taktyki działania na wodzie. Strzelaliśmy z pneumatycznych wyrzutni z hakami i linami, po których wspinaliśmy się na platformy wiertnicze i statki. Pamiętam, jak jednemu koledze nagle wypięła się lina z crolla (przyrządu zaciskowego). Wisiał głową w dół jak nietoperz, a fale zalewały mu twarz. Jeden z operatorów SBS bez wahania przeciął nożem linę. Odciął go, a wyrzutnia poszła na dno. Cóż, dla Brytyjczyków człowiek jest najważniejszy, a nie tak jak u nas – sprzęt. Ale to byli goście, jak się okazało,

ulepieni z tej samej gliny co i my. Po ćwiczeniach w ramach wolnego czasu często wspólnie imprezowaliśmy. Nie wylewali za kołnierz… „Diabeł” – prawa ręka, przyjaciel i druga strona Petela – uczył nas nie tylko skutecznego systemu walki wręcz, ale też spokoju i opanowania. Przydało się to na misji we wschodniej Slawonii – enklawie serbskiej, która po wojnie stała się częścią Chorwacji. Był to teren newralgiczny ze względu na znajdujące się tam złoża ropy naftowej i winnice przynoszące znaczne zyski. W tym czasie losy jednostki wisiały na włosku. „Stary” przestał dowodzić, ale jak zwykle wspierał i bronił nas, jak tylko mógł. Polski kontyngent działał pod przykrywką operacji ONZ w ramach batalionu polsko-ukraińskiego. Dowodził „Thor”, który był w pierwszej grupie szkolonych przez amerykańskich instruktorów z CIA i Delty. Mieliśmy wtedy przede wszystkim ochraniać Chorwatów przed atakami Serbów wypędzonych wcześniej ze Slawonii. Pamiętam, jak pod kościołem Serbowie zaatakowali kamieniami i cegłami wychodzących po mszy Chorwatów. Okazało się, że Serbowie byli uzbrojeni; zareagowaliśmy flashbangami (granatami błyskowohukowymi) i petardami i oddzieliliśmy obie strony. Na szczęście Serbowie nie odpowiedzieli ogniem. Gdyby to zrobili, doszłoby do strzelaniny, ale nie mam wątpliwości, kto wygrałby to starcie. Najbardziej poszkodowanym w tym zdarzeniu okazał się żołnierz ukraiński, któremu cegłówka wybiła zęby. Potem nagle pojawiły się plany ujęcia poszukiwanych listem gończym z Hagi zbrodniarzy wojennych. To była szansa na wykazanie przydatności jednostki, która ochraniała VIP-ów, a potem działała przy likwidowaniu przemytu broni i narkotyków przez mafię z Kosowa i Macedonii. Współdziałaliśmy z amerykańskimi i brytyjskimi kolegami w poszukiwaniach, lokalizacji i planowaniu zatrzymań między innymi Slobodana Milošewicia, numeru jeden na liście ściganych. Naszym celem ostatecznie został jednak ochraniany w Serbii przez kilkunastu komandosów i pułk spadochronowy Slavko Dokmanović – „rzeźnik z Vukowaru” i były burmistrz tego miasta. Był ścigany za rozkaz wymordowania w szpitalu 260 rannych chorwackich jeńców wojennych. Został ujęty po naszej błyskawicznej akcji, w czasie której nie padł ani jeden strzał. Był to pierwszy ze zbrodniarzy wojennych zatrzymanych na Bałkanach i ściganych listem gończym

przez Międzynarodowy Trybunał w Hadze. Wtedy Amerykanie i Brytyjczycy przekonali się dobitnie, na co nas stać. Nie byłoby to możliwe bez zorganizowania przez Sławka Petelickiego wspólnych szkoleń z zachodnimi partnerami i poznania ich procedur. Myślę, że tylko dzięki jego tupetowi, odwadze i zuchwałości ta jednostka mogła powstać i tak szybko nawiązać współpracę ze światową czołówką jednostek specjalnych. Petelicki był jej kierownicą. Służba w strukturach MSW i wywiadzie pomogła i dała na początku niespodziewane efekty. MON to MON, gryzipiórki, karierowicze i bumelanci – oczywiście, nie wszyscy. Tym jednak, którzy chcieli w armii coś zmienić, nieudacznicy szybko podcinali skrzydła. Kiedy nasze pokazy oglądali generałowie i wyżsi oficerowie, pytali tylko o to, gdzie w regulaminach wykonywania strzelań są zapisane zasady użycia broni ostrej w ruchu tak, jak my to robimy. A zasady używania ładunków wybuchowych? Tymczasem my strzelaliśmy ostrą amunicją tuż obok żywych celów, tuż obok nas samych! Nic dziwnego, że „Petel” – przyszły generał! – sam siadał między manekinami, do których strzelali szturmowcy GROM-u. W ten sposób brał na siebie całą odpowiedzialność. Tak też było w Arłamowie w Bieszczadach, gdzie nakazał szefowi lotniska, podpisując się osobiście pod niezbędnym dokumentem, pobieżne i szybkie, jak to tylko możliwe, odśnieżenie lotniska dla lądującego tajnie herkulesa z operatorami SAS i ze sprzętem, w tym ze skuterami śnieżnymi, na pokładzie. C130 wylądował, ale o mało nie wypadł wtedy z pasa. Niektórych zrażał, inni go podziwiali. Potrafił być miły, dowcipny i ujmujący, ale czasami zachowywał się jak typowy warszawski łobuz z Czerniakowa. Pamiętam taką sytuację, kiedy w jakimś lokalu nie spodobało mu się aroganckie zachowanie barmana. Zaświecił mu prosto w oczy latarką i jasno dał do zrozumienia, gdzie jest jego miejsce. Trzeba pamiętać, że nie stworzyłby jednostki bez ludzi, których potrafił właściwie dobierać. Stworzył zespół z indywidualności i żołnierzy niedających sobie w kaszę dmuchać, którzy wcześniej nieźle dostali w kość. Scalił nas w jeden organizm, jak palce dłoni zaciskającej się w pięść. Kiedy znowu dowodził jednostką, skupił się bardziej na stworzeniu i rozwijaniu

koncepcji nowoczesnej armii opartej na idei samodzielnego Dowództwa Wojsk Specjalnych. Chciał rozdawać karty i zostać jego szefem. Zaangażował się w ten projekt i inne pomysły. Myślę, że GROM na tym tracił. Ostatecznie nic z tego nie wyszło. On jednak tak właśnie to widział i miał nadzieję, że uda się to zorganizować. Zawirowania polityczne sprawiły, że jego wizja (i on sam) nie została zaakceptowana przez decydentów. Można go było tylko kochać lub nienawidzić. Miał swoich ludzi, którymi manipulował i lepił ich jak z gliny. Kiedy jednak nie potrafili osiągnąć odpowiednich standardów, byli skreślani. Mimo to „Stary” zasłużył sobie na szacunek za wszystko, co zrobił dobrego, jak i za to, co mu się nie udało – przeforsować i dopiąć na ostatni guzik swoich koncepcji. Z pewnością zasłużył na szacunek nawet tych, którym po drodze nadepnął na odcisk.

Chor. szt. „Łańcuch” – pod tym zmienionym pseudonimem swoje wspomnienie publikuje absolwent ZMECHu, który służył w 62. Kompanii Specjalnej i GROM-ie (specjalizacje: instruktor spadochronowy, płetwonurek i paramedyk).

TOMASZ GEDE

To nie była normalna jednostka Kiedy w czerwcu 1991 roku po raz pierwszy pojawiłem się w gabinecie ówczesnego pułkownika Petelickiego na ulicy Podchorążych w Warszawie, nie wiedziałem, że to początek największej przygody mojego życia. Ja, młody człowiek po Politechnice Warszawskiej, służący wprawdzie od pięciu lat w Nadwiślańskich Jednostkach Wojskowych (kto dziś jeszcze pamięta ten twór?), ale zawsze myślący „kategoriami cywilnymi”, nie miałem pojęcia, że w tej jednostce przejdę wszystkie szczeble i skończę jako zastępca dowódcy GROM-u (do dziś zachowałem odcisk swojej pieczątki). A wszystko to zawdzięczam właśnie generałowi Petelickiemu. Za biurkiem siedział młody, wysportowany, szczupły i wysoki (dokładnie odwrotnie niż przełożeni, z którymi się stykałem do tej pory w NJW) pułkownik w mundurze polowym. Towarzyszyło mu dwóch cywili. Okazało się, że jeden, w stopniu kapitana, był zastępcą dowódcy, a drugi, w stopniu majora, był… zastępcą kapitana. To nie była normalna jednostka! Już na wstępie zostałem zmierzony surowym wzrokiem od góry do dołu. – No cóż – padło z ust Petelickiego – spodziewałem się kogoś wyższego, ale tak naprawdę to nie ma znaczenia. U nas liczy się oddanie, zaangażowanie, profesjonalizm i pracowitość. Tu ma pan równe szanse z innymi. Nie mogłem nawet wtedy marzyć, że ten człowiek obdarzy mnie później takim zaufaniem i powierzy tak trudny obszar działalności jednostki. Dobrze pamiętam początkowe lata istnienia GROM-u. Organizowaliśmy wtedy wiele pokazów dla polityków i decydentów, żeby ich przekonać, jaką wartość reprezentujemy. Październik 1992 roku, pokaz na poligonie – między innymi dla prezydenta RP. Wiadomo, wszystko musi być zapięte na ostatni guzik. Próby, powtórki; wszyscy zmęczeni, odrobinę zdenerwowani. Dowódca był surowy, lubił dopilnować, żeby wszystko działało jak w zegarku. Sam pokaz – na piątkę, jak zwykle. Po pokazie szybkie pakowanie sprzętu, zabezpieczenie go. No

i poczęstunek, taki wojskowy na poligonie. Siedzimy razem na drewnianych ławach w namiocie, my, żołnierze, razem z politykami i pracownikami z Kancelarii Prezydenta oraz innych instytucji państwowych. W pewnej chwili generał mówi do nich: – Proszę państwa, wypijmy zdrowie syna pana porucznika Gede. Marcin urodził się 1 października. Nie mam pojęcia, skąd wiedział! A Marcin rzeczywiście cieszy się dobrym zdrowiem… Taki po prostu był generał. Pokazy towarzyszyły nam, żołnierzom GROM-u, często w pierwszych latach działalności. Nie pamiętam już dokładnie kiedy, ale przygotowaliśmy pokaz sprzętu dla jednego z naszych partnerów zagranicznych. Już wtedy generałowie i inni oficerowie ze Sztabu Generalnego chętnie korzystali z okazji i przyjeżdżali do nas, towarzysząc gościom, żeby z niedowierzaniem popatrzeć na nasz sprzęt i oczywiście na nas samych. Stałem obok generała i opisywałem poszczególne egzemplarze broni wystawione do oglądania. Nie były to konwencjonalne karabinki czy pistolety, jakie były na wyposażeniu w innych jednostkach w Wojsku Polskim w tamtym czasie. Był też tam przy generale nowo przyjęty do jednostki młody absolwent Akademii West Point (do dziś się kolegujemy, choć obaj odeszliśmy z GROM-u dawno temu). W pewnym momencie jeden z generałów (taki z kilkoma gwiazdkami) ze Sztabu Generalnego WP zgodnie z obrzydliwym zwyczajem mówi do niego: – Weź, pokaż ten pistolet na chwilkę. Na co generał Petelicki do „West Pointa” (bo tak go nazywaliśmy): – Czy pan jest na „ty” z generałem, panie poruczniku? Oczywiście, wzbudziło to ogólną wesołość (wprawdzie głównie u „naszych”), ale pokazało dokładnie, jak nasz dowódca traktował „swoich” żołnierzy; zresztą, wszystkich innych też. Do każdego odnosił się z szacunkiem. Mimo znacznej różnicy wieku, stopnia i doświadczenia nigdy nie pozwolił sobie na „tykanie” podkomendnych – obojętnie w jakiej sytuacji.

Awans na kolejny stopień oficera amerykańskich sił specjalnych w ogrodach rezydencji ambasadora USA w Warszawie

No, ale to przecież nie była normalna jednostka. Mogę i dziś powiedzieć również, że to nie była normalna jednostka… ten generał Petelicki. Na pewno zasłużył sobie na miano ponadprzeciętnego. Od zera stworzył coś, czym szczycą się dziś wszyscy. Tym czymś jest GROM – prawdziwie profesjonalna jednostka antyterrorystyczna. Przy tym generał ufał ludziom, dawał im szansę, przekonywał nas, byśmy marzyli i próbowali te marzenia realizować. Sprawił, że czuliśmy się razem jak kumple. Do dziś mam wielu przyjaciół z tamtego okresu. Takich prawdziwych. Mam też nadzieję, że mogłem się szczycić odrobiną przyjaźni generała. Wielu też bardzo wiele mu zawdzięcza, w każdym razie ja na pewno. Wszystko to, co się wydarzyło w moim życiu zawodowym po odejściu z GROM-u w 1999 roku (a mimo wszystko nie mam powodu do narzekań), jest konsekwencją tej szansy, którą dostałem wraz ze swoim pierwszym wejściem do gabinetu generała Petelickiego.

Płk Tomasz Gede – w 1999 roku został zastępcą dowódcy GROM-u. Z jednostki odszedł po „aferze sejfowej”, obecnie pracuje w polskim przedstawicielstwie w Brukseli.

PAWEŁ MUSZYŃSKI

Mocny uścisk dłoni i niebieskie oczy bazyliszka Wychowałem się w rodzinie związanej zawodowo z wojskiem i już jako dziecko wiedziałem, że moja przyszła kariera też będzie związana z mundurem. Jako nastolatek z wielką przyjemnością oglądałem filmy fabularne o tematyce wojennej i szpiegowskiej, które rozbudziły moje marzenia o „komandosowaniu”; pierwszy raz na żywo zetknąłem się zaś z komandosami milicyjnymi, którzy zabezpieczali wizytę papieża Jana Pawła II. Wyobraźnia bardzo młodego człowieka zaczęła szybko utożsamiać się z facetami w czarnych beretach. Zacząłem się interesować tematyką jednostek specjalnych. W trakcie studiów w szkole oficerskiej wpadły mi w ręce kolejne książki: Cień spadochronu Edwina Rozłubirskiego, Ankieta cichociemnego Alferda Paczkowskiego oraz Drogi do Polski Jana Szatsznajdera, które utwierdziły mnie w tym, że moja przyszła kariera zawodowa będzie związana z beretem – czerwonym, wojskowym, lub czarnym, milicyjnym. Po ukończeniu szkoły oficerskiej zostałem skierowany do Departamentu Kadr Śląskiego Okręgu Wojskowego. Kadrowiec w trakcie rozmowy spytał mnie, co chciałbym w wojsku robić. Wówczas powiedziałem mu o swoich zainteresowaniach. Ku mojemu zdziwieniu powiedział, że mają miejsce w jednostce, w której będę mógł fikać koziołki i skakać ze spadochronem. Dostałem przydział do 62. Kompanii Specjalnej w Bolesławcu. Po raz pierwszy włożyłem czerwony beret w październiku 1990 roku. Byłem z tego niezmiernie dumny, jednakże odczuwałem pewien niedosyt. Zostałem dowódcą plutonu łączności, a tymczasem prawdziwe komandosowanie przypadało grupom szturmowym. Pewnego razu koledzy z grup szturmowych, którzy wyjechali na szkolenie do Lublińca, opowiadali po powrocie o sprawdzianie przeprowadzonym przez ludzi szukających chętnych do ochrony placówek dyplomatycznych. Po kilku miesiącach już ich w Bolesławcu nie było. Jakiś czas później spotkaliśmy się ponownie. Odniosłem wrażenie, że są jacyś inni,

jakby trochę tajemniczy. Niechętnie rozmawiali o tym, co dokładnie robią, ale to, co usłyszałem, wystarczyło, bym chciał się przenieść do jednostki, w której wówczas służyli. Wiosną 1991 przyjechałem do Warszawy na testy psychologiczne i fizyczne, które pomyślnie zdałem. Od tamtej pory upłynęło jednak sporo czasu, zanim dostałem się do GROM-u. Napisałem w sumie siedem podań z prośbą o przeniesienie i cały czas pozostawałem w kontakcie z kadrowcem jednostki, który ciągle zapewniał mnie, że czekają tam na mnie. Opinia pod moim ostatnim podaniem miała być dla mnie pogrążająca. Podsumowując: to, co zostało w niej napisane, miało świadczyć o tym, że byłem najgorszym oficerem w całym Śląskim Okręgu Wojskowym. Ta opinia jednak zaważyła na moich losach, i to pozytywnie. Z tego, czego się później dowiedziałem, Petelicki doceniał mój upór i chciał mnie w jednostce. Odpowiedź kadrowca GROM-u była bardzo celna i zamknęła innym gęby: „Jeżeli jest najgorszym oficerem Okręgu Śląskiego, to się go pozbądźcie, a my się nim zajmiemy”. Przed przejściem do GROM-u musiałem jeszcze zaliczyć selekcję. W siedzibie jednostki przy ulicy Podchorążych pojawiłem się rano i tam dostałem informację, że zajęcia zaczynają się następnego dnia rano w miejscu wskazanym na mapie. Na miejsce selekcji dotarłem wraz z innymi późnym wieczorem. Przez kilka dni biegałem po Bieszczadach, nie wiedząc, ile mam czasu i ile punktów mam do zaliczenia każdego dnia. Codziennie kilku chłopaków słyszało informację, że nie spełnili warunków, i dziękowano im za współpracę. Nikt z instruktorów nie przejmował się, jak się tu dostali, i nikogo też nie interesowało, jak się stąd wydostaną. Po kilku dających wycisk dniach zostało nas zaledwie paru chłopa. Ostatniego dnia dowiedzieliśmy się, że pomyślnie przeszliśmy selekcję. Instruktorzy powiedzieli, żebyśmy wypoczęli, bo następnego dnia będziemy wracali do Warszawy. Nikt się nie spodziewał, że w środku nocy ci sami instruktorzy z wrzaskiem wpadną do namiotów, w których spaliśmy, i wygonią nas na „spacer”. Wypuszczali nas co kilka minut i nie pozwalali łączyć się w grupy. Tak zaliczyliśmy kolejne kilka godzin biegu w ciemności, w kierunku wskazanym przez instruktorów, którzy stali na wyznaczonych punktach. Nocny maraton dał wszystkim popalić.

Słońce stało już na niebie, gdy dotarłem na miejsce. Po maratonie było parę chwil na ogarnięcie się i… dalsza niepewność. Wszyscy czekaliśmy na ostateczny werdykt. Każdy z nas wchodził do jednego z namiotów, w których urzędowała „komisja rekrutacyjna”. Kiedy nadeszła moja kolej, wszedłem do namiotu i tu po raz pierwszy spotkałem Petelickiego. To, co utkwiło mi w pamięci, to mocny uścisk dłoni i jego niebieskie oczy bazyliszka, które pilnie obserwowały mnie i moje zachowanie. Odniosłem wrażenie, że ten facet jest w stanie odczytać moje nawet najskrytsze myśli. W trakcie rozmowy zapytał, czy podczas selekcji dałem z siebie wszystko. Nie chciałem go okłamywać i przyznałem się, że nie dałem z siebie wszystkiego. Zaciekawiony zapytał dlaczego. Odpowiedziałem mu, że kilka miesięcy wcześniej doznałem urazu, przez miesiąc miałem nogę w gipsie i nie mogłem się należycie przygotować do selekcji. Bałem się o odnowienie urazu, co mogłoby spowodować komplikacje w toku mojej dalszej służby. Nie wiem, czy to była zadowalająca odpowiedź, ale za chwilę byłem jednym z najszczęśliwszych facetów. Usłyszałem, że zostałem żołnierzem GROM-u! Faktycznie żołnierzem GROM-u zostałem w październiku 1992 roku. Od tego czasu zaczęła sie moja przygoda „zorganizowana” przez Petelickiego. Przygoda to chyba najlepsze określenie na to, co robiłem przez kolejne kilkanaście lat. Ktoś kiedyś powiedział: „Znajdź pracę, która będzie twoim hobby, a nie będziesz miał pracy”. To niewątpliwie prawda. Robiliśmy to, o czym marzy tysiące facetów na całym świecie, i jeszcze nam za to płacili. Płacili całkiem nieźle, chociaż przechodząc do GROM-u, nikt z nas nie myślał o kasie. Petelicki dbał o operatorów. Świętej pamięci minister obrony narodowej Jerzy Szmajdzinski, który kiedyś od szefa Sztabu Generalnego usłyszał, że GROM-owcy są jak rozkapryszone księżniczki, odpowiedział, że właśnie tak nas należy traktować i spełniać nasze zachcianki. Petelicki też tak nas traktował. Szkoliliśmy się głównie na poligonie w Rembertowie. W dzień i w nocy. W słońcu i deszczu, w zimnie i upale. To nie miało znaczenia. Nasze wyszkolenie było najważniejsze. Pensje i różne dodatki odbieraliśmy wprost na poligonie. Sorty mundurowe odbieraliśmy też na poligonie. Wszystko po to, aby nie zabierać naszego

cennego czasu na pierdoły. Tygodniowo przebiegaliśmy dziesiątki kilometrów, wystrzeliwaliśmy tysiące sztuk amunicji po to, by dojść do perfekcji w naszej robocie. Mieliśmy nielimitowany czas służby. Musieliśmy wykonać to, co nam nakazywał plan szkolenia. Czasami wcześniej kończyliśmy to, co było założone, ale nie garnęliśmy się jakoś, aby jak najszybciej wyrwać się do domu. Zawsze robiliśmy coś więcej – a to dodatkowe strzelania, a to siłownia czy walka wręcz. Petelicki nam ufał. Najlepszym tego wyrazem było jego uczestnictwo w pokazach, których mieliśmy dość dużo. W telewizji pojawił się film, na którym widać Petelickiego siedzącego pomiędzy manekinami. Po chwili był wybuch i scena, gdy do pomieszczenia wpadają operatorzy, którzy strzelają do ustawionych obok niego manekinów. Była w nim ta bezgraniczna wiara w nas i w nasze umiejętności. Często po takich pokazach była okazja, żeby pogadać czy też wspólnie napić się piwa. Czasami też dostawaliśmy dzień lub dwa wolnego. Petelicki zdawał się na dowódców, którzy przygotowywali pokaz, ale to i tak do niego zawsze należało ostatnie słowo co do pełnej wizji pokazu. Dbał o szczegóły, które z naszego punktu widzenia nie były istotne lub wręcz wydawały się nam śmieszne. Można by rzec, że to on zawsze osobiście kładł wisienkę na torciku. Był doskonałym menadżerem i widział więcej od nas. My w zdecydowanej większości byliśmy żołnierzami i patrzyliśmy na wszystko jeszcze nieco „trepowskim”, zawężonym spojrzeniem. Z czasem dzięki kontaktom i wspólnym ćwiczeniom z kooperantami z USA i Wielkiej Brytanii nauczyliśmy się elastyczności. Tej elastyczności, której na darmo było szukać w regularnym wojsku. Tam obowiązywały tylko regulaminy i jeszcze raz regulaminy. Można by odnieść wrażenie, że wojsko istnieje tylko dla regulaminów. W tamtych czasach w regularnej armii było nie do pomyślenia, by prowadzić taktykę z ostrą amunicją (że o materiałach wybuchowych noszonych przy sobie już nie wspomnę). Regulaminy wręcz zabraniały takiego działania. Petelicki wziął na siebie całą odpowiedzialność za ewentualne wypadki. Dzięki takiemu postępowaniu mogliśmy powoli doganiać najlepsze jednostki specjalne świata. Generał nie wierzył w pecha, zawsze powoływał się na motto SAS: „Who dares wins”. Jakby wbrew wszelkim gusłom i przesądom święto jednostki też zostało ustalone na dzień 13 czerwca. Lubił się otaczać trzynastkami. O ile dobrze

pamiętam, jego numer operacyjny to też była trzynastka. Ćwiczenia z kooperantami otwierały nam oczy, ale też i kooperanci przyglądali się nam z ciekawością i coraz chętniej z nami współpracowali. To kolejna zasługa Petelickiego, który miał niezwykły dar zjednywania sobie ludzi z sił specjalnych. Jego zapał, chęć uczenia się oraz umiejętność posługiwania się językiem angielskim otwierały mu drzwi prowadzące do ludzi mu podobnych. W trakcie jednego z wyjazdów do Wielkiej Brytanii mieliśmy okazję poćwiczyć razem z żołnierzami SAS i SBS. To, co zobaczyliśmy na miejscu – dosłownie – zatkało nas. Rozpoczęliśmy żmudne treningi, i w dzień, i w nocy, i na lądzie, i na wodzie. Obiektów szkoleniowych SAS nijak nie można było porównać do naszego skromnego domku z opon. Jak powiadają Angole: „Work hard, play hard”, więc pomiędzy ćwiczeniami znajdowaliśmy czas zarówno na piwo, jak i na zacieśnianie kontaktów międzyludzkich. Jedną z takich okoliczności był mecz piłki nożnej pomiędzy żołnierzami GROM-u i SAS. Sasole wyglądali tak jak ich obiekty szkoleniowe: wypielęgnowani, wszyscy w takich samych getrach, spodenkach i koszulkach. My zaś skromnie, tak jak nasz domek z opon: każdy w innym stroju i brakowało tylko, aby któryś z nas zagrał w sandałach. Mecz się zaczął. Po jakimś czasie pośród widzów pojawili się Petelicki z ówczesnym dowódcą SAS Aldwinem Wightem. Brytyjczycy pomimo pięknych strojów dostawali od nas łupnia. Po kolejnej strzelonej przez nas bramce słyszę, jak Aldwin Wight pyta Petelickiego: – Często gracie w piłkę nożną? Na to „Stary” odpowiada z przekąsem: – W nogę? No nie, my gramy w kosza, siatkę, ale w nogę to rzadko kiedy. Poczucie humoru i bystra riposta to kolejne cechy, które były często zauważalne u generała. Po kilku latach intensywnych treningów Petelicki wykorzystał nadarzającą się sytuację i pokazał GROM światu. Tą okazją było Haiti. Zanim wylecieliśmy, zostaliśmy oficjalnie zaprezentowani w blasku fleszy na płycie lotniska Okęcie. Wychodziliśmy z cienia na światło dzienne w ciemnych okularach. Jednak nie wszystko zostało odsłonięte. Indywidualnie w dalszym ciągu byliśmy zobowiązani

do utrzymania tajemnicy dotyczącej tego, gdzie pracujemy i co robimy. Oficjalnie dla bliskich i znajomych byliśmy żołnierzami żandarmerii wojskowej. W mojej rodzinie oficjalna legenda była taka, że nie mam pojęcia, kim są ci „ociemniali” faceci, natomiast muszę wyjechać na kilkutygodniowy poligon w okolice Orzysza. Tuż przed wylotem dowiedzieliśmy się, że razem z nami ma lecieć wojskowy klecha. „Stary” nie był z tego powodu zbyt szczęśliwy. Ale na Puerto Rico w trakcie pobytu przygotowawczego przed działaniami na Haiti ulubionym sparingpartnerem Petelickiego był nie kto inny, tylko nasz kapelan Andrzej Jakubiak. Z czasem nasz stosunek do kapelana uległ zmianie, gdy okazało się, że facet – poza układami z Panem Bogiem – ma jeszcze bogate doświadczenie życiowe wyniesione z misji zagranicznych między innymi na Filipinach. Po przyjeździe do naszej bazy w Camp Santiago pierwsze, co przykuło uwagę generała, to wojsko biegające podczas zaprawy porannej. Po konsultacji z naszym lekarzem, który stwierdził, że czas niezbędny na naszą aklimatyzację wyniesie około dwóch tygodni, rozpoczęliśmy zaprawy biegowe… już następnego dnia. Kolejną rzeczą, którą zaczęliśmy robić inaczej niż pozostałe wojska, było to, że poruszaliśmy się po terenie bazy zwartym szykiem. Nie wiem, czy inni dowódcy doznali natchnienia pod wpływem naszej musztry, ale kilka dni później już wszyscy poruszali się zwartym szykiem. Zaprawy poranne towarzyszyły nam również na Haiti. Petelicki, gdy dowiedział się od Leszka Drewniaka, że od jakiegoś czasu praktykuję tai-chi, poprosił mnie, abym wraz z nim ćwiczył codziennie rano. Do naszej paczki dołączyli również amerykańscy żołnierze, którzy byli do nas oddelegowani. Fajnie było współpracować z facetami, którzy w razie wojny byli przygotowywani przez Wuja Sama do walki na terenie Polski. Na Haiti rozlokowano nas poza Port-au-Prince. Obiekt, w którym stacjonowaliśmy, był położony od strony morza. Często się zdarzało, że w pobliże naszych okien podpływały miejscowe dzieciaki na małych łódeczkach i prosiły nas o coś do jedzenia. Dzieciaki, jak tylko ktoś pojawił się w ich polu widzenia, od razu wołały: „Hey you! Hey you!”, co miało wyrażać ich gotowość do przyjęcia wszelkiego rodzaju podarków. Któregoś dnia usłyszałem, jak generał postanowił wyedukować maluchy, tłumacząc im, jak się powinny zwracać do dorosłych. Jeden

z maluchów, widząc „Starego”, tradycyjnie rozpoczął rozmowę od słów „Hey you!”, na co Petelicki odpowiedział, że nie mówi się: „Hey you!”, tylko: „Mister please”. Dzieciak szybko zaskoczył i zwrócił się do niego tekstem: „Hey you, mister please!”. A on zawsze miał pod ręką jakieś łakocie, aby uszczęśliwić maluchy. Któregoś dnia, kiedy jeden z dzieciaków zaplątał się w ostry jak brzytwa drut kolczasty, sam pospieszył małemu z pomocą. W trakcie naszego pobytu na Haiti dostałem wiadomość o śmierci mojej teściowej. Generał, gdy tylko się o tym dowiedział, spotkał się ze mną i powiedział, że mam jak najszybciej wracać do kraju, ponieważ w obecnej sytuacji nie będzie ze mnie dobry żołnierz, a moja żona bardziej potrzebuje mojego wsparcia niż misja na Haiti. Dowiedziałem się także, że koledzy pozostający w kraju otrzymali od niego polecenie udzielenia ewentualnej pomocy mojej żonie, do czasu aż nie wrócę do Polski. Wszelkie formalności związane z moim powrotem zostały załatwione bardzo szybko. Generał osobiście odwiózł mnie na lotnisko. Byłem zaskoczony tym niemalże ojcowskim pożegnaniem, ale zapewne na to miała magiczny wpływ ekipa TVP z Tomkiem Lisem, który w tym czasie kręcił program o GROM-ie. Dzięki zaradności i determinacji Petelickiego w działaniu GROM poszerzał „swoje terytorium” w pełnym tego słowa znaczeniu. Dostaliśmy w Warszawie nowy obiekt koszarowy i to, co dla nas było najważniejsze – mieszkania. Z tego, co pamiętam, to dzięki temu, że te obiekty generał wydusił niemalże fortelem, wiele osób spoza jednostki nie było mu przychylnych. Zaczęto mu również wytykać jego butę, chamstwo, a jakby tego było mało, jego służbę w peerelowskim wywiadzie. Nagonka na Petelickiego zakończyła się słynnym pruciem sejfu zleconym przez ówczesnego koordynatora służb specjalnych ministra Janusza Pałubickiego, który zmieszał nas wszystkich z błotem. Zarzuty wobec GROM-u oraz Petelickiego nie potwierdziły się i ostatecznie zostały oddalone przez sąd. Szkoda tylko, że nie wszyscy politycy potrafią przyznać się do popełnionego błędu. To żenujące, ale w końcu to taka typowo polska przypadłość i rzec by można: nasza „świecka tradycja”, że można zniszczyć coś, co świetnie prosperuje, i nie ponieść za to żadnych konsekwencji. Petelicki potrafił dbać i walczyć o swoich podwładnych. Nawet po odejściu ze

służby nigdy o nas nie zapominał. Spotykał się z nami tak często, jak to tylko było możliwe. Chcąc mieć pieczę nad żołnierzami, którzy zaczynali odchodzić ze służby, wraz z Leszkiem Drewniakiem i Krzysztofem Przepiórką stworzyli Fundację Byłych Żołnierzy Jednostek Specjalnych GROM. Dzięki Fundacji wielu kolegów znajdowało pracę „na cywilnym gruncie”. Tradycją stały się też nasze wspólne spotkania w okolicach Świąt Wielkanocnych i Bożego Narodzenia. Petelicki często osobiście angażował się w pomoc finansową dla żołnierzy i ich rodzin, a także starał się zorganizować właściwą opiekę medyczną czy też prawną dla żołnierzy, którzy takiej pomocy wymagali. Podczas któregoś z naszych treningów doszło do poważnego wypadku, w wyniku którego jeden z kolegów został poważnie ranny. Skutkiem tego zdarzenia było to, że zdaliśmy sobie sprawę, iż każdego z nas może coś takiego spotkać. Wówczas na terenie naszej jednostki zawiązaliśmy fundusz, w ramach którego gromadziliśmy środki na wszelką pomoc dla poszkodowanych żołnierzy i ich rodzin. Z czasem nasz fundusz przerodził się w Stowarzyszenie Auxilium, którego honorowym członkiem został generał Petelicki. W chwili gdy zmarł nasz wspólny kolega podpułkownik Leszek Drewniak, to generał zwrócił się do stowarzyszenia z prośbą o pomoc w zorganizowaniu pogrzebu, a potem w przygotowaniu pomnika Leszka Drewniaka. Po śmierci Leszka zostałem poproszony przez generała o dołączenie do Krzysztofa Przepiórki i wspólne poprowadzenie Fundacji Byłych Żołnierzy Jednostek Specjalnych GROM. Petelicki swoimi działaniami potrafił sobie jednać ludzi, lecz także miał sporo oponentów. Śmiem jednak twierdzić, że grupa osób mu oddanych była zdecydowanie większa niż grono wrogów. W jego otoczeniu nie brakowało także klakierów, o których generał wiedział, ale i tacy ludzie byli mu potrzebni, aby podtrzymywać go na duchu. Śmierć generała Sławomira Petelickiego, twórcy i mentora Jednostki Wojskowej GROM, była dla mnie informacją porażającą. Wraz z jego odejściem zamknął się dla mnie pewien rozdział w życiu. Wraz z moją żoną po jego odejściu odczuliśmy pustkę porównywalną z utratą kogoś bardzo bliskiego. Był to człowiek, dzięki któremu przeżyłem wiele dobrego i wiele mu zawdzięczam. Dziękuję panu, panie

generale.

Ppłk Paweł Muszyński – żołnierz GROM-u, obecnie prezes Stowarzyszenia Auxilium.

WIESŁAW LEWANDOWSKI „ROTMISTRZ”

Był desperatem w najlepszym tego słowa znaczeniu Szefa poznałem w Lublińcu w 1991 roku. To był kurs metodyczny dla młodych oficerów jednostek specjalnych. Służyłem wtedy w 56. Kompanii Specjalnej. Krzysiek Przepiórka był wtedy dowódcą zgrupowania grup kadrowych w Lublińcu i dowódcą naszego kursu. W Lublińcu pojawili się: Petelicki, Leszek Drewniak „Diabeł”, Wereszczak, „Faja” i Marian Sowiński – późniejszy dowódca GROM-u. Najpierw był bieg na 3 kilometry, testy wydolnościowe, walka wręcz i strzelanie. Petelicki przywiózł rewolwery Magnum 44. To była dla nas wszystkich nowość. Najpierw Wereszczak wyciskał na ławeczce „na zawołanie” złoty trzydzieści lub pięćdziesiąt, a w przysiadzie dwa złote (130, 150 i 200 kilogramów). Zakładał na sztangę pełne obciążenie. Szef powiedział wtedy, że jeśli potrafimy tyle wycisnąć, to będziemy mieli szansę dostać się do nowo powstającej tajnej jednostki, która miała chronić nasze ambasady. Ja i mój kolega przeszliśmy testy i zostaliśmy wytypowani. Po powrocie do naszej jednostki – 56. Kompanii Specjalnej – nie chwaliliśmy się tym, choć i tak z czasem wszystko wyszło na jaw. 28 lutego 1992 miałem stawić się na terenie bazy Nadwiślańskich Jednostek MSW na ulicy Podchorążych w Warszawie. Mój dowódca był wściekły: nie chciał nas puścić, podarł mi nawet obiegówkę, więc nie mogłem się rozliczyć, ale i tak musieli nas przenieść. Dowódca nie miał wyjścia – też dostał rozkazy. Po powrocie ze Stanów Zjednoczonych pierwszej grupy przeszkolonej przez Amerykanów została zorganizowana selekcja w Bieszczadach. Nie miałem z jej przejściem problemów, wcześniej brałem udział w zawodach BnO (bieg na orientację). W maju 1991 roku po raz pierwszy mieliśmy kontakt z amerykańskimi instruktorami. Przeprowadzili intensywne szkolenie z taktyki i działań atyterrorystycznych zgodnie z ich koncepcją i procedurami szkolenia.

W sześcioosobowej grupie szturmowej typowano specjalistów: ktoś od mechanicznego wyważania drzwi, pirotechnik, dwóch strzelców, parmedyk. Oczywiście każdy z nich miał również przeszkolenie we wszystkich wyżej wymienionych działaniach. Po kursie podstawowym dla szturmowców wybierano ludzi do odpowiednich specjalizacji. W USA panuje system rotacji, a więc po przejściu kursu paramedycznego operator szkoli się w innej specjalizacji. Samo słowo „operator” usłyszałem po raz pierwszy właśnie od amerykańskich instruktorów. Wśród nich był taki starszy siwy gość – sierżant Larry Freedman, strzelec wyborowy Delty. Pracował potem dla CIA, zginął ponoć w Somalii, a jedna z ulic w siedzibie GROM-u nosi teraz jego imię. W czasie testów psychologicznych zwracał nam przede wszystkim uwagę na pamięć wzrokową, wychwytywanie szczegółów w różnych symulacjach akcji, cierpliwość i opanowanie oraz samodzielność potrzebną do improwizacji w zmieniających się często warunkach w operacjach specjalnych. Zaczęliśmy też strzelać najpierw z M21, następnie z remingtonów 700, a nie jak wcześniej: z SWD. To zasługa szefa. Potrafił nie tylko wyrwać z wojska najlepszych ludzi, ale też dzięki kontaktom zagranicznym ściągnąć do jednostki wybitnych instruktorów z USA i Wielkiej Brytanii. Sam byłem dwukrotnie w Hereford w bazie SAS. To dawało realne efekty. Pamiętam, jak na jednym z pokazów ówczesny szef Sztabu Generalnego WP generał Tadeusz Wilecki był przekonany, że spreparowaliśmy wcześniej tarcze sylwetkowe i nie są możliwe tak precyzyjne trafienia między oczy. Wtedy szef narysował kwadracik – centymetr na centymetr w innym miejscu tarczy sylwetkowej – i zapytał przez radio, czy widzimy cel. Kiedy dwa zespoły z ukrytych stanowisk potwierdziły, wydał rozkaz: – Proszę przeładować broń i oddać strzał. Po salwie dwa pociski trafiły – jeden obok drugiego! – w narysowany kwadracik. Zdumiony i zaskoczony tą sytuacją Wilecki przeprosił szefa za swoje wcześniejsze wątpliwości. Szef przede wszystkim potrafił słuchać ludzi. Kiedy doszło do bijatyki między chłopakami, nie wyrzucił z jednostki człowieka, którego ceniliśmy i stanęliśmy w jego obronie, tłumacząc, że jest jednostce potrzebny. Zawsze można było też

liczyć na Leszka Drewniaka „Diabła”, który dowodził moją pierwszą sekcją. Był jakby drugą stroną medalu szefa – spokojny, wyciszony. Instruktor wielu pokoleń polskich zawodników karate. Dla potrzeb GROM-u stworzył autorski system walki wręcz wzorowany na doświadczeniach wschodnich technik walki, między innymi jujitsu oraz systemów koreańskich. Szef z kolei był dynamicznym, obdarzonym charyzmą dowódcą i menadżerem. Podejmował samodzielnie decyzje – i złe, i dobre – ale zawsze najpierw słuchał dwóch czy trzech opinii. Potrafił wywalczyć cały blok – pięćdziesiąt mieszkań dla swoich żołnierzy, którzy koczowali w internacie, a rodziny mieli rozsiane po kraju. Dla niego zawsze najważniejszy był operator, a nie gryzipiórek ze sztabu przekładający papierki. Nawet wtedy, kiedy już nie dowodził w wyniku różnych – głównie politycznych – zawirowań, zawsze bronił jednostki do krwi i bólu. Był też desperatem, w najlepszym tego słowa znaczeniu. Nie bezmyślnym, ale pewnym siebie i pełnym zaufania do swoich podkomendnych. Często stawał między tarczami sylwetkowymi, do których oddawaliśmy strzały z dużych odległości. Ryzykował, ale wiedział, że go nie zawiedziemy. Na pewno go teraz brakuje, ale pozostanie w naszej pamięci. Zawsze chciał być ojcem – operatorów i jednostki, która bez niego pewnie by nie powstała. Może mógłby ją stworzyć ktoś inny, ale nie miałby takiej wizji i nie dałby z siebie dwustu procent jak on – szef. Ojciec swojego dzieła i podwładnych.

Mjr Wiesław Lewandowski „Rotmistrz” – jego specjalizacja w GROM-ie to strzelec wyborowy. Brał udział w misjach w Kosowie i Macedonii.

TOMASZ KOWALCZYK „MECENAS”

To był charyzmatyczny gość W ZMECH-u jak zwykle na czwartym roku przed promocją pojawiali się tak zwani kupcy. W roku 1991 pojawili się też ludzie z Warszawy. Nie było tam dowódcy GROM-u Sławomira Petelickiego, ale był za to Leszek Drewniak „Diabeł”, dwóch innych oficerów i, jak się później okazało, psycholog. Potem było zaproszenie chętnych na egzamin sprawnościowy (brzuszki, ugięcia na ramionach, pompki, drążek, lina, walka wręcz i trzykilometrowy bieg), a na zakończenie rozmowa z psychologiem. Z około stu osób zaliczyło ten test trzydziestu jeszcze wtedy podchorążych. Goście z Warszawy dyskretnie napomknęli coś o tworzonej właśnie nowoczesnej, supertajnej jednostce specjalnej w MSW. Mówili o tym, że polskie placówki zagraniczne wymagają zmian w zakresie zabezpieczenia w związku z nasilającą się agresją ze strony islamskich terrorystów i ugrupowań ekstremistycznych. To było to, czego nie znalazłem w MON. Przez lata – w czasie szkoły, na poligonach i podczas ćwiczeń – napatrzyłem się, jak wygląda rzeczywistość ówczesnych sił zbrojnych. Przede wszystkim zraziły mnie powszechnie akceptowany stosunek do pracy przy użyciu „alkoholowego wsparcia”, olewactwo i bumelanctwo. Po odfajkowaniu ośmiu godzin dziennie nic ciekawego się w jednostkach nie działo. Wystarczyło zrobić normę, i tyle. Wiedziałem z plotek, że w Nadwiślańskich Jednostkach Wojskowych MSW podejmowane są próby tworzenia oddziałów antydywersyjnych czy przeciwdywersyjnych. Była to dla mnie wreszcie szansa, na którą kiedyś liczyłem! Potem kilkunastu z nas po rozmowach z grupą z Warszawy dostało powołanie do MSW. Do Warszawy pojechałem następnego dnia po promocji. „No ładnie, ale sam tego chciałeś – koledzy idą na miesięczne urlopy, a ty już do służby” – pomyślałem, ale widocznie tak to miało być. Właściwie pojechałem w ciemno. W magazynie przy ulicy Podchorążych około ósmej wieczorem dostałem adidasy i dres. Mieliśmy

o ósmej rano stawić się w nieistniejącej na mapie – położonej między Baligrodem, Jabłonkami i Cisną – miejscowości Rabe w Bieszczadach. Przy ówczesnych możliwościach komunikacyjnych wymagało to sporej dozy improwizacji i pomysłowości w korzystaniu z sieci połączeń PKP i PKS. Ostanie kilometry trzeba zaś było przejść forsownym marszem. Okazało się, że trafiłem na selekcję! Selekcję, o której nikt z nas, młodych podporuczników, nie został uprzedzony. Nikt się do niej nie przygotowywał i każdy, jeżeli tylko miał ochotę, mógł z niej zrezygnować. Po kilkudniowym pokonywaniu wyznaczonych tras bez znajomości limitu czasów na poszczególnych punktach, na których instruktorzy wskazywali na mapach nowe miejsce docelowe, z ograniczonymi racjami żywnościowymi i okrojonym czasem na sen, selekcja kończyła się około czterdziestokilometrowym maratonem poprzedzonym pobudką przy huku petard, z głośną rockową muzyką oraz strzałami z broni maszynowej. Wszystko po to, by doprowadzić organizm do stanu opowiadającego stresowi na polu walki i sprawdzić, jak w takich ekstremalnych warunkach żołnierz reaguje na polecenia. Również po to, aby ocenić jego zdolność do wykonania poleceń przy zachowaniu pełnej świadomości i kontrolowania swoich możliwości wydolnościowych oraz uzyskać wreszcie odpowiedź na pytania, czy potrafi dobrze ocenić swoją kondycję, wie, jak rozłożyć siły i jak samodzielnie wybrać optymalną taktykę pozwalającą na skuteczną realizację zadania. Startowaliśmy w kilkuminutowych lub kilkunastominutowych odstępach. Jeśli ktoś cię doganiał, wiedziałeś, że jest kiepsko; jeśli wyprzedzałeś marudera, miałeś z górki. Po dotarciu na metę wiedziałem, że jest okej. Wtedy pierwszy raz spotkałem się z Petelickim – dowódcą nowej jednostki specjalnej. Przyleciał helikopterem. Wszystkim, którzy przetrwali selekcję, a zostało tylko kilka osób, uścisnął dłoń i powiedział: – Panowie, będziecie elitą naszego kraju, prawdziwymi profesjonalistami, od których będzie się oczekiwać największych poświęceń, i będziecie wykonywać misje na całym świecie. Zrobił na mnie wrażenie. To nie był dowódca, jakich poznałem wcześniej – z obwisłymi policzkami, podkrążonymi oczami, czerwoną i napuchniętą po

codziennych libacjach twarzą. Był sprężysty i pewny siebie, typ sportowca. Zapytał mnie, czy dałem z siebie wszystko. Odpowiedziałem, że zostawiłem coś w zapasie na wypadek kolejnego zadania. Chyba był zadowolony z odpowiedzi, ale starał się nie okazywać emocji. Nikt z nas nie wiedział, że ma za sobą przeszłość związaną z operacjami wywiadu w Chinach i Wietnamie oraz działalność w rezydenturach w Nowym Jorku i Sztokholmie. Tak trafiłem do GROM-u. Działaliśmy pod szyldem żandarmerii Nadwiślańskich Jednostek Wojskowych MSW, ale mieliśmy legitymacje z nazwą jednostki i co było (przynajmniej u nas) nowością – informacją o grupie krwi. Zaczęły się intensywne szkolenia pod okiem amerykańskich i brytyjskich instruktorów, w kraju i za granicą. Wcześniej, w maju 1991, do USA pojechała na szkolenie pierwsza grupa naszych ludzi – w tym późniejszy generał Petelicki. To oni byli potem instruktorami na selekcjach przeprowadzanych w Polsce. Każdy musiał przejść szkolenie podstawowe – strzelanie, taktyka, działanie na śmigle, czyli śmigłowcu, zjazdy, walka wręcz. Dzień był wypełniony zajęciami od ósmej rano do dziesiątej wieczorem, czasem nawet dłużej, ale nikt nie narzekał i nie chciał się zwalniać, a jak już dostaliśmy transport sprzętu od kooperantów… No, chyba nie muszę mówić, co się czuje, gdy zamiast dostępnej wtedy w naszej armii broni mogliśmy trenować z HK MP5 czy browingami HP. Po szkoleniu podstawowym z grupy szturmowej zostali wybrani ludzie na testy do snajperów. Amerykanie i nasi psychologowie sprawdzali przede wszystkim pamięć wzrokową, zdolność koncentracji, cierpliwość i odporność na stres. Generał Petelicki wiedział, że bez doskonale wyszkolonych strzelców wyborowych nowoczesna jednostka specjalna nie wykona wymagających precyzji skomplikowanych misji. Zwykł mawiać, że to jest jak operacja chirurgiczna na otwartym sercu. Wcześniej strzelaliśmy z radzieckich karabinów SWD, potem pojawiły się amerykańskie M14 i M21, remingtony, McMillan .308 Winchester, a z czasem Hécate kalibru 12,7 milimetra. Taka broń strzelająca amunicją Lapua – przeciwpancerną, zapalającą, fosforową i rozrywająco-fragmentującą na 75 odłamków – potrafi jednym strzałem wyeliminować z walki całą załogę pojazdu wroga. Służy też do likwidacji z odległości około 1500 metrów dowódców,

stanowisk ogniowych, przyrządów obserwacyjnych i noktowizyjnych oraz celowników i dalmierzy czołgów oraz wozów bojowych piechoty przeciwnika. Pamiętam, jak ówczesny szef Sztabu Generalnego WP generał Tadeusz Wilecki, zapalony myśliwy, przechwalał się podczas wizyty na ćwiczeniach w GROM-ie, że trafia we wszystko, co się rusza, z odległości 100 metrów. Nie mógł uwierzyć, że my trafialiśmy z większej odległości do tarcz sylwetkowych przedstawiających uzbrojonych terrorystów. Twierdził nawet, że pewnie wcześniej przygotowaliśmy przestrzeliny! Osobiście narysował trójkąty na celach i chciał nas sprawdzić. Nie potrafił uwierzyć, że dwa kolejne pociski wystrzelone z ukrycia trafiły w sam środek wyznaczonego przezeń celu, jeden obok drugiego. To był „Bobas”, który ze stoickim spokojem powiedział: – Jak tak bardzo chciał, to strzeliłem. Podobnie było z amerykańskimi instruktorami. Na poligonie w Czerwonym Borze mieliśmy niewykryci dotrzeć na otwartej przestrzeni pod domek i zlikwidować terrorystów-tarcze przetrzymujących zakładników. Zajęło nam to dwadzieścia cztery godziny. Nad ranem przyszedł nagły przymrozek. Nie było wtedy odpowiedniego wyposażenia, więc nasze mundury natychmiast zesztywniały. Cały czas otwarty teren był obserwowany przez amerykańskich instruktorów. Jednak i w tym wypadku polska pomysłowość nie zawiodła. Zauważyliśmy, że obok obiektu opanowanego przez „terrorystów” krążą od czasu do czasu rolnicze pojazdy. Nasz człowiek, „Cień”, przebrał się za rolnika, a ponieważ potrafił prowadzić traktor (i to z przyczepą!), wykonał rozpoznanie i przekazał precyzyjne informacje o rozmieszczeniu naszych celów. Potem, krążąc obok domku, odwrócił uwagę obserwatorów, co ułatwiło nam, ku zdumieniu Amerykanów, oddanie idealnych strzałów w środek czoła terrorystów – między brwiami, czyli w T: tak zwany słupek i poprzeczkę. Tego typu szkolenia – zarówno w Polsce, jak i za granicą, z Deltą, SAS i SBS – oraz spotkania z dowódcami takimi jak choćby twórca niemieckiej GSG 9 nie byłyby możliwe bez kontaktów generała Sławomira Petelickiego. To był charyzmatyczny, konsekwentnie dążący do celu i realizacji swoich marzeń gość, który potrafił stworzyć coś z niczego.

Był też apodyktyczny – potrafił przeczołgać kogoś, kto nie zgadzał się z jego wizją, ale nie oznaczało to, że po jakimś czasie nie umiał przyznać racji wcześniejszemu oponentowi. Dobrze strzelał. Potrafił też postawić na właściwych ludzi, nawet z cywila. Nie wszyscy z nas musieli ważyć po sto kilogramów i umieć wejść przez zatrzaśnięte drzwi. Potrzebował też ludzi do realizacji zadań w miejscach publicznych, takich jak hotele czy restauracje. Ludzi, którzy nie powinni rzucać się w oczy i umieją wtopić się w otoczenie. Kiedy w MON rozpowszechniano opinie, że GROM to nie wojsko i może co najwyżej zdobyć chatkę, po akcji w Umm Kasr generał zameldował telefonicznie autorowi tego powiedzenia, że właśnie GROM zdobył „chatkę” – platformę i terminal naftowy w Iraku. W MON nie wiedzieli nawet, że od dawna pracujemy zgodnie z NATO-wskimi procedurami, których nas nauczyli instruktorzy amerykańskich i brytyjskich jednostek specjalnych. Teraz na pewno go brakuje. Mógłby jeszcze sporo „namieszać” i sporo poprawić. GROM był jego dzieckiem i oczkiem w głowie, nawet jeśli teraz znajdą się inni ojcowie tego sukcesu. Bronił jednostki, dopóki żył. Nawet wtedy, gdy był odsunięty na bok i nie dowodził, zawsze ją popierał. To dlatego jeszcze w czasie działań miał kryptonim „Ojciec”. Cześć jego pamięci!

Mjr Tomasz Kowalczyk „Mecenas” – absolwent ZMECH-u, były strzelec wyborowy GROM-u.

KRZYSZTOF PRZEPIÓRKA

Pan Bóg nie lubi tchórzy Był październik 1990 roku, Lubliniec. Byłem porucznikiem i komendantem kursu instruktorsko-metodycznego dla młodych oficerów i chorążych. Wtedy zobaczyłem go pierwszy raz. Od razu wydawał się facetem bardzo pewnym siebie, uśmiechniętym, ze specyficznym błyskiem w oku. To był błysk wojownika. Dostał od MON-u zgodę na wybranie jednego oficera, ale kilku wojskowych postanowiło potajemnie wystartować w pierwszym etapie procesu selekcyjnego. Była to decyzja strategiczna dla każdego z nas. I udało mi się, już 28 lutego 1991 roku byłem żołnierzem GROM-u. Od początku relacje między podpułkownikiem Petelickim a nami miały charakter wręcz rodzinny. Dla mnie był to szok – w pozytywnym tego słowa znaczeniu. Stawiane przed nami zadania miały zupełnie inny charakter niż do tej pory. Mieliśmy w działaniu wiele swobody. Mogliśmy się odnosić do każdego aspektu stawianych zadań, a Petelicki wręcz zachęcał nas do tego. Zmuszał nas do przeprowadzenia właściwej analizy i wypracowania własnych decyzji. Nie było to już czekanie na rozkaz, ale samodzielne przygotowanie i realizacja zadań. Z każdym dniem dostawaliśmy coraz więcej narzędzi potrzebnych do właściwego funkcjonowania jednostki. I nadszedł czas naszego pierwszego wyjazdu. Byliśmy pierwszym zwartym oddziałem Wojska Polskiego (wciąż członka Układu Warszawskiego), który znalazł się w bazach szkoleniowych na terenie Stanów Zjednoczonych. Petelicki pojechał razem z nami i wykonywał te same ćwiczenia co my. Dawało nam to poczucie więzi, która towarzyszy każdemu żołnierzowi w najcięższych sytuacjach. Szkolący nas Amerykanie mieli specyficzne podejście do procesu szkolenia, nie zawsze dostrzegali w nas kreatywność i zdolności do improwizacji. Petelicki wiedział o naszych rozterkach i zawsze szybko reagował. Po powrocie utworzony został pierwszy oddział bojowy.

Po skończeniu szkolenia pierwszego oddziału dostałem zadanie przygotowania procesu selekcyjnego dla drugiego oddziału bojowego. Dostałem zastępcę, poloneza 2000, i miesiąc na wybranie kandydatów do selekcji. Udało się. Na początku 1994 roku zameldowałem osiągnięcie gotowości bojowej przez mój oddział. Razem z Petelickim cieszyłem się, że mimo trudności się udało. Generał był człowiekiem zdecydowanym, a nawet trochę despotycznym, ale wiedzieliśmy, że wszystko idzie w dobrym kierunku. Jak postawił zadanie, to dawał do jego wykonania odpowiednie narzędzia. Nie musieliśmy się martwić o mieszkania i o rodziny. Wszystkie nasze potrzeby były sukcesywnie zaspokajane. Jego przeszłość oraz niepokorny charakter miały wpływ na odwołanie go ze stanowiska dowódcy przez ówczesnego ministra koordynatora służb specjalnych Janusza Pałubickiego. Często jest tak, że w chorych z nienawiści umysłach rodzą się rzeczy niedorzeczne. Generał bardzo przeżył tę decyzję, ale skóry tanio nie sprzedał. Nie pozwolił, by w związku ze swym odejściem źle mówiono o jednostce, i Pałubicki, przegrawszy proces o zniesławienie, musiał przeprosić. Zrobił to, ale generała do służby nie przywrócił. Zaś on nadal chciał mieć wpływ na to, co się dzieje w jednostce. Z czasem jego opinie stawały się coraz bardziej ostre, niekiedy wręcz radykalne, ale wynikało to tylko z troski o GROM – jego ukochane dziecko. I zawsze powtarzał, że jako żołnierz chce zginąć od kuli… Myślę, że mottem jego życia pozostaną dwa charakterystyczne dlań powiedzenia: „Odważni żyją, ostrożni trwają” i „Pan Bóg nie lubi tchórzy”.

Ppłk Krzysztof Przepiórka – jeden z pierwszych żołnierzy GROM-u i zastępca dowódcy jednostki, obecnie prezes Fundacji Byłych Żołnierzy Jednostek Specjalnych GROM.

MONIKA KUPCZYK

Zaszczytem było pracować pod jego zwierzchnictwem Nie wiem, jakby się potoczyło moje życie, gdybym nie skorzystała z propozycji wstąpienia do GROM-u. Ale wiem na pewno, że latem 1990 roku podjęłam jedną z najlepszych (jeśli nie najlepszą) decyzji w swoim życiu. Nie jestem typem poszukiwacza przygód, ale nie znoszę marnotrawstwa, w tym marnowania czasu. Latem 1990 roku zastanawiałam się, jak pokierować swoim życiem, aby było ciekawe i satysfakcjonujące. Wróciłam właśnie z Belfastu, gdzie w tym czasie ulice patrolowali brytyjscy żołnierze z długą bronią, a nad głowami latały śmigłowce. Wiedziałam dlaczego. Wiedziałam też co nieco o terrorystach, chociaż działali oni z innych niż współcześnie pobudek, a metody ich działania miały charakter bardziej lokalny. Wkrótce wezwał mnie do siebie pan Sławomir Petelicki, wówczas podpułkownik, z którym miałam zaszczyt pracować w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Mój przyszły dowódca zajmował się bezpieczeństwem polskich placówek dyplomatycznych na świecie. Oświadczył, że planuje stworzyć polską jednostkę antyterrorystyczną, i zapytał, czy nie chciałabym do niej wstąpić. Żartuję, że jestem jedyną w historii GROM-u osobą, która otrzymawszy propozycję wstąpienia do naszej elitarnej jednostki, potrzebowała czasu do namysłu. Chociaż właściwie od razu wiedziałam, że to jest propozycja w sam raz dla mnie. Po pierwsze, ze względu na tradycję rodzinną – mój nieżyjący już ojciec, Andrzej Kupczyk, był oficerem Biura Ochrony Rządu. Po drugie, moje zainteresowanie psychologią przestępczości i historią konfliktu irlandzko-brytyjskiego powodowało, że ekscytujące wydało mi się wstąpienie do jednostki, której zadaniem miało być zwalczanie terroryzmu i która miała się wzorować na najlepszych, a więc między innymi brytyjskim Special Air Service. Wtedy nawet nie marzyłam o tym, że osobiście spotkam żołnierzy SAS, a ich coin znajdzie się w mojej kolekcji. Mówiąc

krótko, ta propozycja to był strzał w dziesiątkę! To był prawdziwy GROM z jasnego nieba! Zaczęliśmy praktycznie natychmiast. Poznałam kilku – takich jak ja – wybrańców, pochodzących z różnych służb, tak samo jak ja zafascynowanych sprawą i osobą dowódcy. GROM nie miał jeszcze siedziby, więc aby przedyskutować sprawy związane z jego funkcjonowaniem albo stworzyć niezbędne dokumenty, spotykaliśmy się w różnych miejscach. Było to dość niewygodne i skomplikowane pod względem organizacyjnym (w tamtych czasach nikt z nas nawet nie marzył, że kiedyś będziemy dysponowali czymś takim jak telefon komórkowy), ale miało walor doskonale integrujący naszą grupę. Pierwsza „baza” GROM-u znajdowała się w budynku MSW na ulicy Rakowieckiej. Najpierw to było jedno pomieszczenie, potem kilka niewielkich pokoików. Warunki bardzo skromne. Ale świetna atmosfera i kolejne drobne sukcesy rekompensowały wszystkie niedogodności. Fascynujące było to, jak szef pozyskiwał nowych ludzi; znajdował ich, przekonywał i zarażał swoim entuzjazmem. GROM się rozrastał. Przenieśliśmy się do naszej pierwszej siedziby z prawdziwego zdarzenia – budynku w bazie Nadwiślańskich Jednostek Wojskowych przy ulicy Podchorążych. Po przyjeździe pierwszych amerykańskich instruktorów rozpoczęliśmy szkolenie, teoretyczne i praktyczne. To były czasy, gdy znajomość języka angielskiego nie była tak powszechna jak teraz, dlatego oczywiste było, że poza innymi obowiązkami mam za zadanie również pełnić funkcję tłumacza. Tyle że miałam wątpliwości, czy moja znajomość języka jest wystarczająca. W końcu nigdy nie miałam do czynienia z żadną terminologią wojskową. Niektóre pojęcia były mi zupełnie obce, nawet w języku ojczystym, a co dopiero w obcym… Ale wiedziałam, że szef nie znosi sprzeciwu, więc nawet nie próbowałam na ten temat dyskutować. Dzięki wyrozumiałości obu stron udawało mi się wykonywać swoje trudne zadanie. Zostałam wrzucona na głęboką wodę, ale po pierwszym szoku zauważyłam, że trafiłam do najskuteczniejszej szkoły językowej. Wkrótce niestraszne mi były żadne sytuacje, w których występowałam w roli tłumacza. Szkolenie, oficjalna kolacja, wizyta u ministra? Proszę bardzo!

Zresztą szef często wystawiał nas na różnego rodzaju próby. Na przykład podczas szkolenia w USA okazało się, że musimy przejść na drugi brzeg dość szerokiej rzeki po „moście” zbudowanym z dwóch lin. Dla podgrzania atmosfery powiedziano nam, że w rzece pływają aligatory (co brzmiało wiarygodnie, biorąc pod uwagę szerokość geograficzną i klimat). Dla większości z nas to zadanie nie było pewnie zaskakujące, ale dla kilkorga, ze mną na czele, to było prawdziwe wyzwanie. Nie chcąc przyznać się do słabości, postanowiłam zaryzykować, chociaż nie przepadam za wspólną kąpielą z aligatorami… Udało się. Wieczorem szef powiedział, że na wypadek bardziej stanowczego protestu z mojej strony amerykańscy instruktorzy ukryli w zaroślach łódkę, którą w razie potrzeby mieli mnie przetransportować na drugi brzeg. Cieszę się, że nie musieli. Tęsknię za tamtymi czasami. Nie było łatwo. Musieliśmy się zmagać z przeciwnościami, które teraz trudno sobie wyobrazić. Ze wzruszeniem oglądam zdjęcia z tamtych lat, z perspektywy czasu wszystko wygląda tak skromnie. Aż trudno uwierzyć, że jednostka tak rozkwitła i zdobyła sobie miejsce wśród światowej elity! Jestem dumna, że mam w tym swój mały udział. Nigdy nie zapomnę, jak spotkany przeze mnie w USA oficer CIA (jak przypuszczam) wygłosił niezbyt pochlebną opinię na temat wojskowej współpracy z jednostkami europejskimi. Podsumował ją stwierdzeniem, że amerykańskie siły specjalne chętnie współpracują tylko z dwiema jednostkami europejskimi: SAS i GROM-u. Szkoda, że nie zdążyłam tego opowiedzieć panu generałowi… Przecież o to właśnie mu chodziło. Dziękuję losowi za to, że kiedyś przypadkowo spotkałam człowieka, który już za życia stał się legendą. Zaszczytem było pracować pod jego zwierzchnictwem. Bywało trudno, bywała i frustracja, i łzy bezsilności, ale szef potrafił docenić wysiłek. Był surowy i wymagający, ale sprawiedliwy i wdzięczny. Potrafił jednym słowem albo gestem zrekompensować wszelkie przykrości. Pan generał Sławomir Petelicki przeszedł do historii. Wiedzą o tym jego przyjaciele, a wrogowie muszą się z tym pogodzić. Wyrastał ponad przeciętność. Przeciętny człowiek nie dałby rady zmagać się z przeciwnościami, które generał musiał pokonać, aby najpierw przeforsować utworzenie GROM-u, a potem nie dopuścić do jego rozwiązania. Przeciętny człowiek nie potrafiłby zarażać swoim

entuzjazmem i przekonywać kolejnych zwierzchników, że istnienie jednostki ma sens, że warto w nią inwestować. Sam zainwestował sto procent siebie i tego samego wymagał od nas. Czy było warto? Tak jest, panie generale!

Kpt. Monika Kupczyk – służy w GROM-ie od chwili jego powstania, obecnie jest oficerem o najdłuższym stażu służby w jednostce.

MIROSŁAW KOPACZ

„Stary”, jak zwykle, szarżował i kozaczył W latach 1986–1992 służyłem w 62. Kompanii Specjalnej w Bolesławcu, a następnie, od 1992 do 1998 roku, w Jednostce Wojskowej GROM. W 62. KS pełniłem obowiązki dowódcy grupy bojowej płetwonurków – kompania była tajną jednostką o charakterze specjalnym, która z zewnątrz miała wyglądać na zwykłą jednostkę spadochronową. Jak na tamte lata była nowocześnie uzbrojona i wyposażona oraz przygotowywana do wykonywania samodzielnych zadań dywersyjno-rozpoznawczych. Jednostka zorganizowana była z grup specjalnych, które przygotowywano do wykonywania zadań w każdych warunkach atmosferycznych, działając zarówno na lądzie, jak i w obszarze wodnym. Byliśmy poddawani specjalistycznym szkoleniom. Główny nacisk kładziono na wysoką sprawność fizyczną, umiejętność posługiwania się bronią, walkę wręcz i obsługę sprzętu łączności specjalnej. Przechodziliśmy szkolenia spadochronowe, nurkowe, alpinistyczne i survivalowe. Cykl szkoleń był całoroczny, a dziewięćdziesiąt procent z nich odbywało się na poligonach: szkolenie spadochronowe w Oleśnicy, szkolenia strzeleckie, nurkowe i taktyczne na poligonie w Wędrzynie, szkolenia zimowe z jazdą na nartach i alpinistyką w Kotlinie Kłodzkiej. Służba w tej jednostce była tak intensywna, że w macierzystym garnizonie spędzaliśmy ledwie cztery czy sześć tygodni w ciągu roku. Do tego należy doliczyć różnego rodzaju kursy specjalistyczne, językowe i instruktorskie (instruktor spadochronowy, nurkowy czy walki wręcz) oraz kursy metodyczne organizowane wspólnie z innymi jednostkami rozpoznawczymi z Żagania, Gubina i Międzyrzecza oraz z Pułkiem Specjalnym z Lublińca. Specyfiką jednostki były wielodniowe, nawet kilkusetkilometrowe marsze z pełnym wyposażeniem i uzbrojeniem. Obóz spadochronowy w Oleśnicy rozpoczynał się ćwiczeniem taktycznym polegającym na wykonywaniu różnorodnych zadań przez grupy zwiadowców w trakcie marszu z Bolesławca do Oleśnicy właśnie. Jednostka była

również znana z tego, że wszystkie działania połączone z tak zwanym bytowaniem, nazywanym obecnie survivalem, powodowały znaczne przetrzebienie wałęsających się w okolicy bezdomnych psów i kotów. Służba w 62. KS była traktowana przez kadrę zawodową jako olbrzymie wyróżnienie i nie każdemu – pomimo dobrego przygotowania zawodowego – udawało się dostać do tej jednostki. Wielu żołnierzy wypełniało również obowiązki służbowe w ramach różnego rodzaju misji międzynarodowych, od Bałkanów po Kambodżę (jako wyróżnienie chorąży Edward Ziobro odbierał osobiście przyznaną misjom pokojowym ONZ w 1988 roku Pokojową Nagrodę Nobla). O ile dobrze pamiętam, pod koniec 1990 roku do jednostki przyjechał wówczas major lub podpułkownik Sławomir Petelicki wraz z towarzyszącymi mu oficerami. Okazało się, że pojawił się, żeby zaproponować nam udział w tworzeniu nowej jednostki specjalnej przeznaczonej do uwalniania zakładników. Jako jeden z pierwszych dostałem propozycję uczestnictwa i rozmowy na ten temat od ówczesnego dowódcy 62. KS kapitana Kazimierza Dziadka. Uznałem tę propozycję za bardzo ciekawą, ale w tamtym czasie 62. KS miała przed sobą szerokie perspektywy – planowano rozwinięcie jej do wyższej struktury taktycznej, a pluton płetwonurkowy miał przekształcić się w kompanię płetwonurków, w której przewidywany byłem na etat instruktora nurkowania. Wtedy byłoby to dla mnie duże wyróżnienie i szansa na stabilizację życiową, tym bardziej że właśnie dostałem mieszkanie i urodziła mi się córka. Następne spotkanie z pułkownikiem Petelickim odbyło się kilka miesięcy później. Mógł to być początek 1991 roku, w Pułku Specjalnym w Lublińcu, gdzie odbywał się kurs metodyczny dla dowódców grup, plutonów oraz kompanii specjalnych. W związku z tym obecna była dowódcza kadra zawodowa jednostek specjalnych i rozpoznawczych Śląskiego Okręgu Wojskowego. Na tym spotkaniu pułkownik Petelicki roztaczał wizje przyszłej jednostki, prezentował jej cele i założenia. Gdy spytałem go, czy planuje stworzenie oddziału wodnego w ramach tej jednostki, zdecydowanie potwierdził taki zamiar. W tamtym czasie wydawało mi się to jednak bardzo mało realne, ponieważ zdawałem sobie doskonale sprawę z tego, jak wielkim przedsięwzięciem

logistycznym jest budowa od podstaw oddziału wodnego. Jak kosztowny jest sprzęt i wyposażenie, jak wielkim problemem jest znalezienie odpowiednio przygotowanych i wykwalifikowanych do takich zadań żołnierzy. Mimo że część moich kolegów zgłosiła chęć uczestnictwa w tworzeniu nowej jednostki oraz przeszła odpowiednią weryfikację, ja postanowiłem poczekać i przyjrzeć się rozwojowi sytuacji. W 1992 roku, widząc, że struktury 62. KS nie zmieniają się na lepsze, i mając coraz więcej pozytywnych opinii od kolegów służących już w Jednostce Wojskowej GROM, zdecydowałem się do nich dołączyć. Przyjechałem do Warszawy na ulicę Podchorążych, gdzie złożyłem odpowiednie dokumenty, i jeszcze tego samego dnia przeszedłem wstępny etap selekcji. Był to sprawdzian fizyczny obejmujący bieg na 3 kilometry, pompki, podciąganie na drążku, ugięcia ramion na poręczach itp. W tamtym czasie byłem w doskonałej kondycji fizycznej, mimo że byłem o pięć, sześć lat starszy od pozostałych kandydatów – miałem już trzydzieści lat. Następnym etapem było spotkanie z psychologiem i rozwiązywanie testów psychologicznych. Na załatwienie spraw związanych z przyjęciem do nowej jednostki miałem tylko jeden dzień, a ponieważ pochodzę z Warszawy, chciałem spotkać się jeszcze ze znajomymi i rodzicami – zależało mi więc na jak najszybszym zaliczeniu testów. Testy fizyczne poszły bardzo szybko, ale psycholog „Szaman” bardzo celebrował rozmowy wstępne z kandydatami, które przeprowadzał dopiero po zaliczeniu testu psychologicznego. Zależało mi na tym, aby skrócić tę procedurę do minimum (tym bardziej że testy okazały się identyczne z tymi, które rozwiązywałem co rok w trakcie wojskowej komisji lekarskiej badającej kwalifikacje psychofizyczne kandydata na nurka). Rozwiązałem więc testy dużo szybciej niż pozostali kandydaci i jako pierwszy zgłosiłem się na rozmowę kwalifikacyjną. Ją też starałem się skrócić do minimum, co nie spotkało się z życzliwym przyjęciem psychologa. Nie chciało mi się rozwodzić nad tym, dlaczego chcę służyć w nowo powstałej jednostce, zaś wyjaśniając zgłoszone przez niego wątpliwości, czy dam sobie tutaj radę, powiedziałem krótko, że służy tutaj już wielu moich kolegów, a ja na pewno nie jestem w niczym od nich gorszy. Na tym zakończyliśmy rozmowę kwalifikacyjną i zostałem przyjęty do ostatniego etapu

selekcji w Bieszczadach. Po latach udało mi się zapoznać z opinią „Szamana” na temat mojej osoby: wyraźnie została w niej podkreślona jego wątpliwość, czy aby nie jestem nadmiernie pewny siebie. Po jakimś czasie dostałem wezwanie do Warszawy. Ponownie zgłosiłem się na ulicę Podchorążych, gdzie czekał już na kandydatów do ostatniego etapu selekcji autobus, którym zawieziono nas w Bieszczady. Do Warszawy przyjechałem prosto z obozu nurkowego na poligonie w Wędrzynie, gdzie intensywnie ćwiczyliśmy. Byłem bardzo zmęczony, więc podróż wykorzystałem na sen. Gdy dotarliśmy w Bieszczady, rozpoczęła się chyba pięciodniowa selekcja. Była prosta: instruktor pokazywał paluchem na mapie z 1956 roku miejsce, w którym jesteśmy, a następnie miejsce, do którego trzeba dotrzeć. Nie znaliśmy limitów czasowych – nie można było nic planować i rozłożyć sił. Nie wiedzieliśmy też, ile takich punktów w ciągu dnia trzeba będzie pokonać. Moja technika polegała na szybkim biegu w dół zbocza i po terenie płaskim oraz forsownym marszu w górę. W ten sposób pokonywałem poszczególne etapy. Pierwszego dnia selekcji po raz pierwszy w życiu dostałem kolki. Myślę, że nałożyło się zmęczenie intensywnymi ćwiczeniami na obozie nurkowym i wykańczające marszobiegi w Bieszczadach. W następnych dniach, mimo że wyglądałem coraz gorzej, czułem się coraz lepiej. Ani razu nie pomyliłem żadnej trasy, mieściłem się w założonych przez instruktorów limitach czasowych, a nawet miałem kilka rekordów tras. W tym czasie pozbyłem się już wielu paznokci u stóp i miałem potworne odciski. Rozleciały mi się buty, ale miałem zapasową parę. Ostatniego dnia pogratulowano tym, którzy pozostali. Wszyscy położyliśmy się grzecznie spać w poczuciu dobrze wykonanej roboty, a jednak wiedziałem, że to tylko ściema, i nie zdziwiłem się, gdy w nocy obudziły nas wystrzały, wybuchy petard i wrzaski instruktorów. Taka wojskowa pobudka to nic nowego. Powiedziano nam, że mamy przebiec tak zwany maraton. Po drodze miały być odpowiednie znaki i instruktorzy. Biegliśmy oczywiście z obciążeniem. Wybiegłem szósty, na mecie byłem pierwszy. Godzinę straciłem na jakichś łąkach, ponieważ nasi instruktorzy… sami pogubili się w gęstej mgle. Wśród nich byli i psycholog „Szaman”, i Leszek Drewniak. Odnalazłem

instruktorów dzięki temu, że postawili samochód na wzniesieniu i zapalili światła. Ostatnie kilka kilometrów to był teren płaski i schodzący lekko w dół; pokonywałem go dość szybko biegiem, wydawało mi się, że jestem w dobrej kondycji, ale wyraźnie słyszałem swoje lewe kolano, w którym coś bardzo głośno skrzypiało i chrzęściło. W trakcie maratonu kilkakrotnie pokonywałem rzeczki i potoki. Gdy dowiedziałem się, że przybiegłem pierwszy, spodziewałem się, że mam jeszcze parę godzin spokoju. Postanowiłem zacząć od prysznica, ponieważ przez wszystkie dni selekcji jedyna toaleta miała miejsce w trakcie przekraczania owych rzeczek i potoków. Nie zdążyłem się jeszcze dobrze namydlić, gdy dowiedziałem się, że wzywa mnie pułkownik Petelicki. Nadal brudny, w porwanym mundurze i rozwalających się butach poszedłem do stołówki, w której czekał dowódca z zastępcami oraz instruktorami prowadzącymi selekcję. Nie bardzo wiedziałem, jak mam się zachować w takim stroju i w tej sytuacji, więc pomyślałem sobie: „Jak nie wiesz, jak się zachować, zachowuj się przyzwoicie, a że jesteś żołnierzem, zachowuj się jak żołnierz”. Energicznie otworzyłem drzwi, zobaczyłem siedzących za stołem mniej więcej dziesięciu ludzi – w tym pośrodku pułkownika Petelickiego. Podszedłem dziarskim krokiem, zatrzymałem się w postawie na baczność i głośno wykrzyczałem: – Panie pułkowniku, chorąży Kopacz melduje się na rozkaz. Poproszono mnie, żebym usiadł, i zaczęto zadawać różne pytania. Szczególnie zapamiętałem dwa: pierwsze, zadane przez ówczesnego zastępcę dowódcy majora Mariana Sowińskiego, który zapytał mnie, co mogę powiedzieć o florze i faunie w polskich wodach. Nie wiem, na ile zaspokoiłem jego ciekawość, ponieważ odpowiedziałem grzecznie, że płetwonurek, który nurkuje w polskich wodach, gdy przytknie rękę do maski nurkowej, jest bardzo szczęśliwy, gdy tę rękę zobaczy. Po tej odpowiedzi nastąpiła trochę ciężka cisza i pytanie zadał pułkownik Petelicki. Chciał wiedzieć, co sądzę o selekcji w Bieszczadach – w domyśle: jak bardzo ciężka była to dla mnie próba charakteru? W pierwszej chwili chciałem odpowiedzieć dość chełpliwie, że wielu kandydatom przydałby się dla porównania taki obóz nurkowy, jaki my organizujemy

w 62. KS (w połączeniu z absolutnie pozaregulaminowym całonocnym kłusownictwem ryb). Na szczęście, opanowałem tę pokusę i dość szczerze pozwiedzałem: – Panie pułkowniku, melduję, że w życiu się tak nie przejebałem. Znowu zapadła nieprzyjemna cisza, ale po chwili pułkownik uśmiechnął się, wstał i zaczął bić brawo. Wtedy pozostali uczestnicy tego ostatniego punktu selekcji również wstali i zaczęli mi gratulować przyjęcia do nowej jednostki. Następnie w ekspresowym tempie, bo już po kilku tygodniach, rozstałem się z 62. KS i rozpocząłem nowy etap swej służby i szkolenia – w Jednostce Wojskowej GROM. W nowej jednostce generał Petelicki połączył różnego rodzaju środowiska i doświadczenia. Razem służyli i konkurowali między sobą ludzie z doświadczeniem wojskowym, policyjnym oraz ci, którzy przyszli z cywila. Nad wszystkim czuwali instruktorzy z najlepszych jednostek specjalnych na świecie, takich jak amerykańska Delta, brytyjskie SAS czy SBS. W tym czasie generał jako dowódca pilnował, żebyśmy mieli najlepsze z możliwych uzbrojenie i wyposażenie oraz dostęp do najlepszych technik i taktyk jednostek antyterrorystycznych. Przeszedłem pełny cykl szkolenia bojowego żołnierzy szturmu, zapoznałem się z nowymi technikami, taktykami, sprzętem, wyposażeniem i uzbrojeniem. W związku z tym, że służba w 62. KS dała mi niezłe podstawy do funkcjonowania w nowej jednostce wojskowej, w ramach prowadzonego szkolenia uzyskałem od razu dwie specjalizacje: pirotechnika oraz paramedyka. W związku ze swoimi doświadczeniami i posiadaną klasą instruktorską płetwonurka współorganizowałem oddział wodny. Szkoliłem się sam oraz pomagałem w szkoleniu innym żołnierzom, którzy po raz pierwszy zetknęli się ze specyfiką taktyki wodnej. Nowe doświadczenia czerpaliśmy od instruktorów amerykańskich, ale w tym czasie najwięcej zawdzięczaliśmy angielskiej jednostce specjalnej SBS. Przeprowadziliśmy wraz z nimi wielotygodniowe ćwiczenia, które dały nam podstawy do tworzenia struktury przyszłego wodnego oddziału bojowego i uzmysłowiły nam też wszelkie nasze braki oraz pokazały, jak ciężka czeka nas jeszcze droga, żeby stworzyć profesjonalny oddział wodny. Generał Petelicki bardzo dobrze zdawał sobie z tego

sprawę i wielokrotnie powtarzał, że bez profesjonalnego wodnego oddziału bojowego nie będziemy jednostką bojową, która jest w stanie na sto procent wykonać wszystkie możliwe zadania, jakie powierza się tego typu jednostkom. Po latach okazało się, że to właśnie wodny oddział bojowy jako pierwszy wszedł do walki w trakcie odbijania naftowego terminalu w Umm Kasr.

Ćwiczenia wodnego oddziału GROM-u

Moja przygoda ze służbą w GROM-ie zakończyła się w 1998 roku. Nadwerężone kolano i kręgosłup nie pozwoliły mi dalej pełnić służby. Przez wszystkie te lata byliśmy sportowcami wyczynowcami, ale nie mieliśmy komfortu maratończyka przygotowującego się do startu trzy, cztery razy w roku i mającego zapewnioną pełną odnowę biologiczną. Widziałem w Wędrzynie operatora Delty, który wykonywał tak jak inni wszystkie zadania, a – jak się okazało – miał nogę amputowaną do kolana po trafieniu pociskiem z RPG w Somalii podczas zjazdu na szybkiej linie. Profesjonalna proteza zginająca się w stawie skokowym i kolanowym pozwoliła mu na powrót do jednostki. Amerykanie sterników szybkich łodzi co jakiś czas rotowali: po trzech albo czterech latach pływania odchodzili oni na dwuletni odpoczynek do innych, mniej obciążających organizm zadań. Byli szkoleni w zakresie kolejnych specjalizacji: paramedyków, szturmowców czy snajperów.

Możliwość służby w GROM-ie zawdzięczam splotowi wielu sprzyjających okoliczności, ale przede wszystkim generałowi Petelickiemu. Tylko generał miał możliwości i potrafił dosłownie wyrwać najlepszych ludzi z różnych jednostek specjalnych. Wielu z nas zwalniało się nawet na własną prośbę z wojska, żeby tylko trafić do GROM-u. Sztab Generalny reagował na powstałą w MSW nową jednostkę alergicznie. Wrogowie Petelickiego tylko czekali na każde jego potknięcie i liczyli, że będzie wracał do nich na kolanach. Można go było tylko kochać lub nienawidzić. Potrafił być ciepły, a zaraz potem zimny, nieprzenikniony i groźny – nigdy letni. To była postać nietuzinkowa i z wizją. Kiedy władze zapytały MON, ile czasu potrzebuje na wysłanie pięćdziesięciu żołnierzy na Haiti, usłyszały, że pół roku, a generał wypalił: – My będziemy gotowi w półtorej godziny. Oczywiście byliśmy gotowi, ale „Stary” jak zwykle szarżował i kozaczył. To był jego patent. Tupet i hardość. Przed wyjazdem trzeba było się jednak najpierw zaszczepić, a to wymagało czasu (zwłaszcza w realiach naszej biurokracji, mentalnego betonu i braku sprawnie funkcjonującego systemu w sytuacjach kryzysowych). Dla mnie generał Petelicki zarówno w służbie, jak i poza nią był człowiekiem o ambiwalentnych cechach charakteru. Sposób, w jaki się zachowywał i działał, powodował, że można go było kochać lub nienawidzić. Nie pozostawiał innych obojętnymi wobec swojej osoby. Taki był generał: walił prosto z mostu, nie owijał w bawełnę. Nie można było go traktować obojętnie. Szczęściem znalazł się w odpowiednim miejscu i w odpowiednim czasie. Nikt go nie zastąpi. Bez niego nie byłoby GROM-u, wizytówki Polski na świecie. Jak żartował świętej pamięci Chris Kyle, najskuteczniejszy snajper z Navy SEALs i najskuteczniejszy snajper w siłach zbrojnych USA, Amerykanie siedzieli na dupie, a całą robotę specjalną (tak zwane direkty) w Bagdadzie robili Polacy z GROM-u. Nic dziwnego, że dziś SEALsi i Delta oraz Brytyjczycy z SAS i SBS są gotowi na każdą akcję z operatorami GROM-u. To właśnie dzięki generałowi i ludziom, którzy go wspierali, było i jest to dzisiaj możliwe. A tych, którzy próbują to zanegować, pozostaje tylko omijać bardzo

szerokim łukiem.

Mł. chor. szt. Mieczysław Kopacz – były dowódca grupy płetwonurków bojowych w 62. Kompanii Specjalnej w Bolesławcu. W GROM-ie służył w latach 1992–1998, obecnie prowadzi firmę zajmującą się ochroną VIPów i szkoleniem operatorów i adeptów do jednostek specjalnych.

ANDRZEJ KRUCZYŃSKI „WODZU”

Spytajcie generała, on zna wszystkie odpowiedzi Dowiedziałem się, że ci, którzy na pokładach śmigłowców Seahawk obserwowali obraz przekazywany w czasie realnym z innych helikopterów, a także od strzelców wyborowych GROM-u, pytali ze zdumieniem: „Co to za ludzie? Co to za to jednostka?”. W podczerwieni i noktowizji widzieli grupę bojową: operatorów obciążonych ciężkim sprzętem – piłami, młotami i pełnym uzbrojeniem – wspinających się z amerykańskich łodzi RHIB na terminal naftowy. W tym czasie zaminowane słupy terminali rozbrajali pod wodą płetwonurkowie Navy SEALs. Condoleezza Rice – ówczesna sekretarz stanu w administracji prezydenta USA George’a W. Busha – wypowiedziała potem słowa, które publikowała amerykańska prasa: „Heroiczna akcja”. Tak rozpoczęła się druga wojna w Zatoce wymierzona przeciwko reżimowi Saddama Husajna i początek jego końca. Operatorzy GROM-u opanowali jeden z terminali, które były zaminowane. Wpierw musieli pokonać mniej więcej trzydziestometrową kładkę, osłaniani przez snajperów ze śmigłowców. Pierwszy z nich wziął na siebie ryzyko wysadzenia. Potem było klasyczne czyszczenie kolejnych pomieszczeń. Zaskoczona iracka załoga nie zdążyła zareagować i sięgnąć po broń. Wszystkich ujętych (około dwudziestu osób) operatorzy GROM-u skuli plastikowymi kajdankami. Na szczęście przed operacją odpłynął olbrzymi tankowiec zacumowany przy jednym z terminali. Groziło to wysadzeniem instalacji naftowych i katastrofalną klęską ekologiczną. Taka taktyka już raz została zastosowana przez Irak podczas pierwszej wojny w Zatoce – w wyniku podpalenia szybów naftowych. Trzy, a może dwa tygodnie przed akcją odwiedził nas jeden z dowódców amerykańskich sił specjalnych. Był w kasku, co miało chyba uwiarygodnić jego pozycję i zrobić odpowiednie wrażenie. Wiedział, że sprawdziliśmy się, że znamy

procedury i potrafimy działać wspólnie z amerykańskimi jednostkami specjalnymi. Razem z Amerykanami kontrolowaliśmy (czyściliśmy) statki w Zatoce Perskiej w poszukiwaniu broni, narkotyków, ropy i innego objętego embargiem ukrytego zaopatrzenia. Zapytał, czy wykonamy powierzone nam, kluczowe dla pewnej misji zadanie. Bez zawahania odpowiedzieliśmy, że damy radę. Doświadczenie po współpracy z Amerykanami w Zatoce zrobiło swoje. Ale nie byłoby to możliwe, gdyby nie lata pracy, kontaktów zagranicznych i charyzmy generała Petelickiego. Tylko dzięki niemu mogliśmy szkolić się z najlepszymi – brytyjskim SAS, SBS, amerykańską Deltą. Moja przygoda z GROM-em zaczęła się po skończeniu czwartego roku ZMECHu we Wrocławiu, kiedy to zwykle pojawiają się tak zwani kupcy. Ci z nas, którzy byli wysoko w rankingu wyników, mieli jakąś perspektywę dalszego rozwijania swoich umiejętności i szansę na ciekawy przydział. Tak się złożyło, że tym razem pojawili się nietypowi goście z Warszawy, ale bez generała Petelickiego. Był wśród nich Leszek Drewniak „Diabeł” i dwóch innych oficerów. Mówili o służbie w nowej, supertajnej jednostce przeznaczonej do ochrony ambasad i pracy za granicą. Zaczęło się od testów psychologicznych i sprawdzianu wydolnościowego. Były to: bieg na 3 kilometry, brzuszki, wymyki, podciągnięcia na drążkach, wejście po linie przy użyciu rąk, elementy walki wręcz. Ta poprzeczka była, przynajmniej dla mnie, śmieszna. Bez trudu do przeskoczenia, chociaż nie znałem limitów czasowych. Byłem już wtedy po półrocznej praktyce w jednostce liniowej, w 12. Dywizji Zmechanizowanej w Szczecinie, gdzie szkolono dowódców drużyn. Tam straciłem wszystkie złudzenia. W szkole oficerskiej byliśmy pod parasolem, który skutecznie chronił nas przed kontaktem i wiedzą o tendencjach rozwojowych i koncepcjach obowiązujących w nowoczesnych zachodnich siłach zbrojnych. Tradycyjna armia okazała się archaizmem i wielkim, przynajmniej dla mnie, nieporozumieniem. Wciąż obowiązywały wzorce rodem z II wojny światowej. Po prostu trauma! Nikt nie miał koncepcji, doświadczeń i wyobrażenia o współczesnym polu walki, a zwłaszcza wykorzystaniu jednostek specjalnych. Nie widziałem dla siebie żadnych perspektyw. To nie było to, o czym myślałem. Żadnej adrenaliny dla młodego,

sprawnego człowieka. Skansen. Aż tu nagle pojawiło się światełko w tunelu. Po promocji na ZMECH-u ostro świętowałem z rodziną, bliskimi i przyjaciółmi. Następnego dnia miałem zgłosić się w Warszawie przy ulicy Podchorążych w bazie Nadwiślańskich Jednostek MSW. Byłem wyczerpany świętowaniem promocji. Z dużej sali obiektu kilkudziesięciu żołnierzy odesłano do magazynu. Tam zostawiliśmy swoje rzeczy osobiste i dokumenty. Dostaliśmy dresy, ortaliony i buty sportowe. Potem pojawił się chyba „Diabeł” i wskazał na mapie miejsce w Bieszczadach, do którego mieliśmy dotrzeć następnego dnia na godzinę ósmą rano. Dochodziła właśnie dwunasta w południe… Razem z grupą znajomych zrobiliśmy zrzutkę, a była to jak na tamte czasy (1991 rok) ogromna suma pieniędzy. Kolega pomógł i znalazł się kierowca nyski, który dostarczył nas w Bieszczady. Byliśmy tam około piątej nad ranem. Resztę drogi przebyliśmy na piechotę. W miejscowości Rabe – nie ma jej na mapie – czekały na nas ustawione namioty. Z magazynu wydano nam suche racje żywnościowe, pastylki do odkażania wody, i tyle. Dostaliśmy też kompasy. Tych, co się spóźnili, odesłano z kwitkiem do domu. A dla nas zaczęła się kilkudniowa selekcja. „Diabeł” i inni instruktorzy pokazali nam pierwszy punkt na mapie. Mieliśmy tam dotrzeć jak najszybciej. Nie znaliśmy limitów czasowych. Każdy starał się pokonać trasę jak najszybciej, nie mając zielonego pojęcia, że to nie koniec i czeka go kolejne zadanie. Instruktorzy budzili respekt. Spokój, zdecydowanie, postura. Goście! Byli wśród nich „Szprycha”, „Synuś”, oczywiście „Diabeł” i inni. Większość z nich była po szkoleniu w Stanach z Deltą i operatorami SOG oraz CIA. I tak każdego dnia pokonywaliśmy co najmniej po kilka tras po bieszczadzkich połoninach i górach. Były przeprawy przez strumienie, zimne kąpiele po pas i inne przygody. Na koniec był maraton na dystansie około 40 kilometrów, z plecakiem sprawdzonym pod kątem tego, czy nie ma w nim czegoś niedozwolonego – odżywek, witamin i innych środków wspomagających. Pod koniec trasy dostałem krwotoku z nosa. Z rękawów ubrań, które miałem na sobie, oderwałem więc kawałki materiału i zrobiłem prowizoryczne tampony. Na metę dotarłem zalany krwią i skrajnie wyczerpany. Z około pięćdziesięciu żołnierzy zostało nas wtedy trzynastu. Była

ciepła kawa i herbata w namiotach. Wtedy zrozumiałem, że dobrze zmotywowany człowiek potrafi pokonać wszystkie granice i dać z siebie o wiele więcej, niż myślał. To było właśnie to, co chciałem robić. Wiem o tym dzięki takim nietuzinkowym ludziom jak generał Petelicki, który w namiocie gratulował mi pomyślnego przejścia selekcji. Potem było normalne przechodzenie po kolejnych szczeblach w jednostce: od wsparcia poprzez pracę w szturmie w wydziale szkolenia bojowego do stanowiska dowódcy zespołu bojowego A. Najlepsze sekcje po wewnętrznych zawodach trafiały w nagrodę na ćwiczenia za granicę. Do Hereford, siedziby SAS, przetransportowano nas brytyjskim herkulesem przez Londyn. Na miejscu ćwiczyliśmy razem z SAS i SBS czarną i niebieską taktykę: odbijanie zakładników z autobusów, pociągów i statków. Wszystko nadzorował generał Petelicki. W weekend zaproponował rozegranie meczu piłkarskiego – nasi kontra Brytyjczycy. Tymczasem oni długo nie dawali się namówić. Nie wiedzieliśmy dlaczego, potem okazało się, że nie chcieli robić nam przykrości, przekonani, że nam dokopią. Ostatecznie przegrali 3 : 1. Generał nie ukrywał satysfakcji. Do USA polecieliśmy rejsowym samolotem na lotnisko JFK w Nowym Jorku, a potem do Fort Bragg w Północnej Karolinie – siedziby zielonych beretów (Special Forces) i wydzielonym miejscu dla Delty – 1st SFOD-D (A). Tu zobaczyliśmy, co potrafią przerzucani śmigłowcami Little Bird operatorzy Delty, zrzucani na skrzydła samolotów pasażerskich i wchodzący do nich po wysadzeniu ścian płatowca. To był kosmos! Potrafili to robić tylko Amerykanie oraz Brytyjczycy z SAS, którzy opracowali z nimi tę taktykę. Inne, może nawet i lepsze, pomysły mogli mieć tylko Izraelczycy z Sayeret Matkal, ale oni niechętnie się nimi dzielili – nawet z amerykańskimi sojusznikami, którym może nie końca ufali. Za to Delta pokazała, na co ją stać, podczas naszych wspólnych ćwiczeń w Wędrzynie. W przebieralni zobaczyliśmy, że jeden z operatorów ma… protezę do uda. Nogę stracił w Somalii, ale wrócił do jednostki. Profesjonalna proteza zginała się w stawie skokowym oraz w kolanie. Ten gość wrócił do służby liniowej w Delcie i dzięki protezie wykonywał bez problemów wszystkie zadania. W międzyczasie była misja na Haiti, potem wschodnia Slawonia i Kosowo,

a następnie misje w Macedonii i Kuwejcie oraz w Iraku. Tam pokazaliśmy, że potrafimy ochraniać VIP-ów z najwyższej półki. W praktyce zaowocowało to zatrzymaniem pierwszego zbrodniarza wojennego na Bałkanach – Slavko Dokmanowicia – „rzeźnika z Vukovaru”, który jako burmistrz tego miasta był odpowiedzialny za wymordowanie rannych w walkach Chorwatów. Warto nadmienić, że decydowały się wtedy losy jednostki i „Thor” dowodzący naszym „kontyngentem ONZ” – taka była „legenda”, pod którą działaliśmy – zaryzykował. Jako pretekst wykorzystano sprzedaż nieruchomości. Ku zaskoczeniu Amerykanów w wyniku akcji GROM-u bez oddania ani jednego strzału Dokmanowić trafił w ciągu kilku godzin samolotem wprost do Hagi, do siedziby Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, sądzącego współczesnych zbrodniarzy wojennych. Z naszej bazy pod Vukovarem ściągnięto wcześniej biało-czerwoną flagę, a komandosi usunęli naszywki identyfikujące Polaków. I podstęp się udał. Krążyła potem pogłoska, że akcję przeprowadzili najemnicy z krajów byłego ZSRR. Na moście, już na terenie Chorwacji, Dokmanowić razem ze swoim ochroniarzem – byłym zawodowym bokserem – przesiadł się do kierowanego przez operatora GROM-u samochodu. Kiedy niespodziewanie pojawiła się „przypadkowa” ciężarówka blokująca drogę, kierowca GROM-u wykonał nagły manewr i wjechał na teren bazy naszej jednostki. Zaskoczony tym ochroniarz nie zdążył nawet sięgnąć po rewolwer. Zobaczył tylko skierowane w siebie i w głowę swojego szefa lufy HK MP5 otaczających samochód operatorów GROM-u. Niestety Dokmanowić zamilkł na zawsze. Pozostał po nim tylko testament. W więzieniu w Hadze popełnił ponoć samobójstwo, tym sposobem chroniąc rodzinę przed odwetem mafii. Zbyt wiele wiedział o jej interesach. Mogę powiedzieć tylko jedno: kiedy po szkole oficerskiej trafiłem do GROM-u, zacząłem się wszystkiego uczyć od nowa. Dzięki takim ludziom jak generał Sławek Petelicki doświadczyłem czegoś niepojętego. Czegoś, co wydawało mi się czymś niewyobrażalnym. Ja, szkolony przeciwko NATO „wróg”, nagle szkolę się z ich najlepszymi jednostkami specjalnymi, elitą: SAS, SBS, Deltą. Jak to możliwe? Spytajcie generała, on zna wszystkie odpowiedzi. Dzisiaj go brakuje, ale operatorzy SEALsów sami przyznają, że po naszych doświadczeniach w Iraku i w Afganistanie,

jeśli chodzi o strzelanie z dużych odległości pod kątem i do nagle pojawiających się i ruchomych celów, sposoby kamuflażu i przekazywania meldunków z ukrytych stanowisk, to oni mogą uczyć się – i uczą się – od nas. Chwała i cześć generałowi, bez którego nie byłoby to możliwe.

Ppłk Andrzej Kruczyński „Wodzu” – były dowódca zespołu bojowego Jednostki Wojskowej GROM. W latach 1991–2006 przeszedł wszystkie szczeble szkolenia oraz misje na Haiti, we wschodniej Slawonii, Kosowie, Macedonii oraz Kuwejcie i Iraku. Zaplanował i dowodził operacją na jednej z platform przeładunkowych (terminali naftowych) w Umm Kasr w Iraku w czasie drugiej wojny w Zatoce.

SŁAWOMIR GÓRKA

Tylko ktoś nieobliczalny mógł taką jednostkę stworzyć Zawsze najtrudniejszą rzeczą jest próba napisania czegoś, co tak naprawdę jest nieuchwytne, próba nakreślenia kilku słów o człowieku, którego zna się długo i nagle jest się zmuszonym do użycia słowa „był”. Generał Sławomir Petelicki był jedną z niewielu osób, o których mogę powiedzieć, że zmieniła moje życie. Teraz, z perspektywy 2013 roku, kiedy łatwe dla większości ludzi jest połączenie nazwy GROM z nazwiskiem Petelicki, kiedy młodzi ludzie (i nie tylko oni) mogą kupić wydaną na całym świecie grę, w której można wcielić się w żołnierza GROM-u, spojrzenie dwadzieścia trzy lata wstecz to naprawdę wyprawa do początków niemożliwego. Cokolwiek by próbować powiedzieć i jakkolwiek by szeregować zasługi poszczególnych ludzi w tworzeniu Jednostki Wojskowej 2305 GROM, jedno nie podlega dyskusji – to generał Petelicki zebrał wokół siebie grupę ludzi i zaraził ich swoją wizją. Wizją stworzenia najlepszej wojskowej jednostki antyterrorystycznej w Polsce. Oczywiście nie od początku GROM był tą jednostką, która jest teraz pokazywana w mediach. Początki były skromne i trudne, ale tak naprawdę zapał i chęć tworzenia były wielkie. Ale o tym najlepiej napiszą i zaświadczą ci, którzy zawodowo zajmują się opisywaniem historii. Petelicki był tego typu osobą, że nie było na jego temat obojętnych ocen; albo mówiło się o nim super, albo źle. Kiedy za usilną namową Sławka zdecydowałem się opuścić szeregi wywiadu i przejść do GROM-u, kilku ludzi z wywiadu mi to odradzało, mówiąc, że to nieobliczalny facet. No cóż, niewątpliwie mieli rację: tylko ktoś nieobliczalny mógł taką jednostkę stworzyć. Pierwszy raz opinia publiczna dowiedziała się o GROM-ie i o Petelickim przy okazji naszego wyjazdu na misję na Haiti. Wtedy też pierwszy raz można było zauważyć ten „medialny błysk” Sławka. Odtąd (bez względu na ocenę tej misji) jedno pozostało już na zawsze oczywistym faktem – GROM i Petelicki byli w kręgu

zainteresowania mediów. Z Haiti pamiętam pewną zabawną sytuację, która mnie, człowiekowi ze sporym doświadczeniem w wywiadzie, pokazała jedno z oblicz Sławka. Od chwili opuszczenia kraju mieliśmy bezwzględną prohibicję, co dla dużych dorosłych panów nie zawsze jest łatwe, ale realizowaliśmy to zgodnie z rozkazem. Blisko końca pobytu na wyspie, kiedy już faktycznie skończyły się trudniejsze zadania, takie jak na przykład ochrona VIP-ów, w zacnym gronie trzech ówczesnych kapitanów – a byli to nieżyjący już „Diabeł”, czyli Leszek Drewniak, Marian, nasz znakomity lekarz, i ja – udaliśmy się w góry, do Pétion-Ville, miejscowości położonej nad stolicą kraju, Port-au-Prince. Ze względu na nasze wcześniejsze wizyty z chronionymi osobami u premiera Haiti, który miał tam swoją rezydencję, wiedziałem, że jest tam też normalny cywilizowany sklep, a w nim zimne piwo. Nasz plan był prosty. Jedziemy do jednej z baz, skręcamy parę kilometrów do sklepu, kupujemy po jednym piwie i dalej w drogę! Wszystko szło zgodnie z planem – do czasu. Jestem akurat przy kasie, w ręku piwo, a w drzwiach sklepu… dowódca, czyli Petelicki, który rozejrzał się, „nie widząc nas”, i wyszedł. W bazie nie było na ten temat ani jednego słowa. Sławek pokazał klasę; pozwolił nam – w porównaniu z innymi uczestnikami misji starym bykom – samym przetrawić swój błąd. Ten sposób myślenia i postępowania generała był tym, czym zjednywał sobie przyjaciół i sojuszników, choć nigdy nie brakowało mu też wrogów, o czym nieraz się przekonał. Byliśmy razem w Stuttgarcie na dużych planistycznych ćwiczeniach organizowanych przez amerykańskie dowództwo w Europie na potrzeby zarządzania kryzysowego w razie zagrożenia aktem terroru z wykorzystaniem materiałów rozszczepialnych. Było to ćwiczenie z założenia cywilno-wojskowe, w związku z tym byli też w grupie przedstawiciele różnych struktur naszego państwa. Bardzo kompetentna pani z MSZ, świetnie przygotowany pułkownik z wojsk chemicznych i pewien pan ekspert w tej dziedzinie z Agencji Atomistyki z wielkim przeświadczeniem o swej wysokiej randze. Całość przedsięwzięcia trwała dość długo, a wspomniany wyżej ekspert doprowadzał do pasji kolejne grupy uczestników

swoim wybujałym ego. W końcu nie wytrzymałem i dość obcesowo na publicznym forum wyjaśniłem mu jego rolę; pan ów poważnie się obraził i poszedł do generała z wnioskiem o przykładne ukaranie mnie. Sławek wyjaśnił mu jednak, że pułkownik (czyli ja) może i jest nieuprzejmy, ale za to jest skuteczny, a poza tym ma bardzo ładne imię. Nie chcę mówić o innych akcjach, zadaniach czy operacjach GROM-u nie dlatego, że są one lub były tajne, ale dlatego, że są ludzie, którzy zrobią to lepiej. Wspomnę tylko o jednych ćwiczeniach „EB-98”, dlatego że nieodmiennie kojarzą mi się z osobą generała. Teraz, po misjach w Iraku i w trakcie Afganistanu, skala tamtego przedsięwzięcia wydaje się mniejsza, ale to właśnie „EB-98” pokazały Amerykanom, że jesteśmy w stanie jako państwo uczestniczyć w złożonych logistycznie i operacyjnie zadaniach. Krytykom generała przypomnę tylko, że początkowo nasz MON na wstępną propozycję realizacji ćwiczenia odpowiedział „nie”, tłumacząc się „innymi ważnymi zadaniami”. Na szczęście znaleźli się ludzie pokroju ówczesnego wicepremiera Janusza Tomaszewskiego oraz wiceministra Wojciecha Brochwicza, którzy poparli przygotowany przez generała wspólnie z Amerykanami pomysł przeprowadzenia największych w Europie ćwiczeń sił specjalnych. Ale najważniejszą cechą generała Petelickiego, która tak go odróżniała od innych, było to, że zawsze więcej dawał, niż brał. Myślę, że najlepiej wiedzą o tym jego żołnierze, którzy dzięki jego uporowi mieli możliwość przeżyć największą przygodę swego życia: służbę w JW 2305 GROM.

Płk Sławomir Górka – oficer wywiadu, służył w jednostce od chwili jej powstania, w latach 1998–2001 szef sztabu i zastępca dowódcy GROM-u.

V

OJCIEC „Więc choć się spęka świat i zadrży słońce, Chociaż się chmury i morza nasrożą, Choćby na smokach wojska latające, Nas nie zatrwożą”. Juliusz Słowacki fragment Pieśni konfederatów barskich z Księdza Marka

„RABIN”

Znał naszą robotę od podszewki Pierwsze spotkanie z dowódcą: późna wiosna 1998 roku. Po pomyślnym zaliczeniu selekcji spotkaliśmy się na rozmowie kwalifikacyjnej z ówczesnym pułkownikiem Sławomirem Petelickim. Nie odbyło się to tak jak zwykle, czyli bezpośrednio po selekcji, tylko kilka tygodni później, w obiektach należących do firmy. Pierwsze wrażenie: niepokój. Wiedziałem, że dowódca potrafił wywalić kandydata za drzwi, jeżeli miałby jakiekolwiek obiekcje. Rzeczowa rozmowa, krótkie pytania. Moje odpowiedzi były przerywane uwagami: – Jeżeli usłyszał pan pytanie i je zrozumiał, to proszę na nie odpowiedzieć. W tej sytuacji żadne lanie wody nie miało racji bytu. Dowódca cenił szczerość. Pytania, które zadawał, pogruchotały wszystko, co tak skrupulatnie poukładałem sobie w głowie. Nie byłem przygotowany na coś takiego… W tak zwanej komisji byli również „Diabeł” i „Ułan”. Po około piętnastu minutach, które wtedy wydawały mi się wiecznością, usłyszałem: – Witam w GROM-ie. I ten uścisk ręki… To jedna z tych chwil w życiu, których się nie zapomina. Kolejna to wręczenie naszego szarego beretu po zakończeniu szkolenia podstawowego. Pan generał zawsze podkreślał wagę symbolu, jakim jest nasz szary beret, i wagę odpowiedzialności, która spoczywa na nas – żołnierzach GROM-u kultywujących tradycje cichociemnych żołnierzy Armii Krajowej. O zasługach pana generała można mówić bardzo długo. Według mnie, największą było w ogóle stworzenie naszej jednostki w tamtych warunkach. To fakt nie do przecenienia. Stało się tak dlatego, że potrafił zapewnić nam tak niezbędny spokój i możliwość skupienia się jedynie na szkoleniu. Zebranie odpowiednich kandydatów i ugruntowanie wzorców pracy, które tak nas różnią od innych formacji, to kolejna zasługa pana generała. Przekonanie naszych nowych sojuszników z NATO do nawiązania współpracy i dzielenia się z nami swą wypracowaną przez lata

specjalistyczną wiedzą, doprowadzenie do wspólnego szkolenia z najlepszymi jednostkami specjalnymi na świecie: SAS, SBS czy Delta Force – to robiło wrażenie. Bez pomocy z zewnątrz stworzenie firmy zabrałoby o wiele więcej czasu. Znał naszą robotę od podszewki i doskonale wiedział, ile wysiłku kosztuje każdego z nas codzienna służba. Doskonale zdawał sobie sprawę z zagrożeń i niebezpieczeństw podczas naszych szkoleń, niejednokrotnie w nich uczestnicząc. Często podkreślał, że prawdziwy sprawdzian dopiero przed nami i że musimy być do niego jak najlepiej przygotowani. Cieszył się niesamowitym szacunkiem wśród operatorów i, co bardzo ważne, odwzajemniał ten szacunek. Wiedział, że można na nas polegać, a my staraliśmy się go nie zawieść. Śmiało można powiedzieć, że traktował nas jak synów. Czuło się przed nim ojcowski respekt, ale byliśmy pewni, że cokolwiek by się działo, zawsze będzie stał po naszej stronie. Wylewny nie był. Aby zmotywować nas do maksymalnego wysiłku, wystarczyło, by powiedział: „Dobrze zrobiona robota to przeciętniactwo. Bardzo dobrze wykonana – to norma”. To skutkowało. Dzięki temu czuliśmy się wyjątkowo, stawialiśmy przed sobą coraz bardziej ambitne cele i głęboko wierzyliśmy w ich realizację. Pan generał potrafił w mgnieniu oka naprawić coś, co nie działało prawidłowo. W tym miejscu mówię o sprintach szefów komórek logistycznych do willi (jak nazywamy budynek dowództwa jednostki) na tak zwany szybki dywanik. Generał Petelicki stworzył podwaliny pod kult pracy obowiązujący w jednostce. Tu nikogo nie trzeba pilnować, nie ma tak wszechobecnego w wojsku ściemniania i wytapiania czasu na niekończących się odprawach czy pokazach. Nasza firma przez to, że tak trudno jest dostać się do środka, stała się zbiorem osób o niezwykle silnych charakterach i o ponadprzeciętnej determinacji w dążeniu do celu. Przełożeni zdobywają u nas autorytet swoją wiedzą i umiejętnościami, a nie posiadanym stopniem wojskowym. Pan generał nie był człowiekiem bez skazy, trudno było mu zmieniać zdanie i często uważał, że jego punkt widzenia jest jedyny i obowiązujący. Był przekonany, że kompromis może być osiągnięty, ale tylko na jego warunkach, a przez to traciliśmy dobrych fachowców, którzy nie potrafili pogodzić się z zaistniałą

sytuacją, na rzecz miernot i klakierów, którzy chowali się w cieniu pana generała, a rozwinęli skrzydła po jego odejściu z firmy. Niektóre decyzje personalne miały ogromnie negatywne skutki dla naszej firmy w późniejszych latach. Po „aferze sweterkowej”, gdy formalnie nie był już naszym dowódcą, pan generał stał się nam jeszcze bliższy. Po zakończeniu każdego kursu podstawowego w firmie odbywa się oficjalna uroczystość, na którą zapraszamy między innymi naszych drogich cichociemnych oraz osoby szczególnie zasłużone dla rozwoju jednostki. Wobec tego, że figuranci nie wyrażali zgody na zapraszanie pana generała, zaczęliśmy organizować uroczystości nieoficjalne poza firmą, które odbywały się w niezwykle rodzinnej atmosferze i oczywiście już z jego udziałem. Podczas każdego takiego spotkania zarażał nas swoim entuzjazmem i żywo interesował się naszymi osiągnięciami. Trzeba tutaj wspomnieć, że spotkania z generałem Petelickim były niemile widziane przez figurantów, którzy piastowali stanowisko dowódcy jednostki. Niektórzy z oficerów wręcz żądali wyciągnięcia konsekwencji w stosunku do osób, które brały udział w takich imprezach. Do dzisiaj nie możemy zrozumieć, dlaczego generał Petelicki namaścił na dowódcę jednego z figurantów, mówiąc: „To najlepszy kandydat, jakiego może dać nam armia” – w efekcie ów człowiek siedział na tym stanowisku bardzo długo. Generał Sławomir Petelicki wychował i uformował fachowców, za których mówią ich czyny i strzępki informacji ukazujące się w mediach. Przy każdej okazji mówił, że to nie jego zasługa, że on tylko ruszył naszą maszynę z miejsca, a resztę zrobili ludzie, którzy służą w jednostce. Był niezwykle dumny z naszych osiągnięć i z pozycji, jaką sobie wypracowaliśmy ciężką pracą w tak hermetycznym świecie sił specjalnych.

„Rabin” – pod tym pseudonimem swoje wspomnienie publikuje nadal będący w służbie żołnierz GROM-u.

ANDRZEJ K. „KISIEL”

Traktował nas jak swoje dzieci Służyłem wtedy w 1. Pułku Specjalnym w Lublińcu. Kiedy zobaczyłem ludzi z GROM-u na lotnisku w Warszawie przed odlotem na Haiti, pomyślałem, że to jest jednostka dla mnie – „debeściaki”. Później przeszedłem, jak wszyscy, selekcję w Bieszczadach. Generał wtedy już nie dowodził. Potem trafiłem do grupy wodnej, choć broniłem się przed tym rękami i nogami. Pewnego razu po intensywnym treningu odreagowywaliśmy w jakiejś restauracji na Wybrzeżu. Nagle pojawił się tam generał Petelicki z towarzyszącymi mu osobami. Kiedy zauważył, że siedzimy obok, podszedł, przywitał się i powiedział, że zaraz do nas wróci. Słyszeliśmy, jak mówi do swoich gości, że przeprasza, bo są tu jego żołnierze, a to rodzina i musi z nimi pogadać. Wtedy zrozumiałem, dlaczego wielu z nas traktuje go jak ojca. Nie był jak typowy generał MON. Był zaprzeczeniem naszego wyobrażenia o dowódcach. Kiedy się do nas przysiadł, pytał, jak nam idzie, czy jest dobrze, czy wszystko w porządku. Traktował nas jak braci, podobnie jak ludzie z SEALs czy innych amerykańskich jednostek, których poznałem w Iraku albo podczas spotkań i treningów nurkowania z aparatami z zamkniętym obiegiem we Francji czy w Holandii. W Iraku zaprzyjaźniłem z Chrisem Kyle’em – snajperem Navy SEALs – który osiągnął największą liczbę skutecznych strzałów w amerykańskich siłach zbrojnych (150 trafień według statystyk US Navy) i zdobył miano strzelca nazywanego przez wrogów „Diabłem”, a przez przyjaciół „Legendą”. Wiedziałem, że ma się pojawić polskie wydanie jego wspomnień. Postanowiłem napisać – razem z Marcinem Rakiem – własne wspomnienia. Spotkałem się w tej sprawie z generałem Petelickim i zapytałem, co o tym sądzi. Ucieszył się i powiedział, że w końcu po raz pierwszy ktoś z jednostki napisze, jak to widzi od środka i opowie o swoich doświadczeniach i emocjach. Generał stworzył jednostkę funkcjonującą jak sprawna maszyna, która w kilka

godzin może być postawiona w stan gotowości bojowej i wysłana do wykonania tajnej operacji lub zagranicznej misji. Oczywiście potrzebujemy wsparcia technicznego od sojuszników – takiego jak samoloty, śmigłowce czy morskie łodzie. Jednak to nie jest problem. Znamy, w odróżnieniu od innych polskich jednostek, amerykańskie czy brytyjskie procedury i ich sprzęt. Kolejni dowódcy przychodzili do GROM-u już z zewnątrz (do czasu gdy szefem jednostki został Darek Zawadka). Wielu z nich na pewno miało swój mniejszy lub większy udział w przyczynieniu się do rozwoju jednostki. Nie chcę oceniać ich zasług, ale jestem przekonany, że było im o wiele trudniej zrozumieć specyfikę naszej formacji w porównaniu z jednostkami, którymi wcześniej dowodzili. Zwykle potrzebowali około pół roku, żeby to pojąć. Potem byli już tylko kołami zamachowymi tego mechanizmu. Pozostało im jedynie przerzucanie papierków, pisanie sprawozdań i walka o budżet dla jednostki na zakupy najnowocześniejszego wyposażenia i uzbrojenia. Dziś GROM nie ma w tym względzie żadnych kompleksów. Wielu z naszych zagranicznych braci dziwi się na widok tego, co mamy na wyposażeniu i uzbrojeniu. Chcę w tym miejscu dobitnie podkreślić, że ich zwierzchnicy nie zapomnieli o twórcy naszej jednostki. Kiedy spotkałem się w amerykańskiej bazie Camp Doha w Kuwejcie z czterogwiazdkowym generałem Wayne’em A. Downingiem, szefem Dowództwa Operacji Specjalnych, zapytał mnie o Petelickiego: – Co u niego? Opowiedziałem, że nie dowodzi już GROM-em i jest w odstawce. Zaskoczony Downing rzucił tylko pod nosem: – Fuck! Podobnie reagowali bracia z SEAL w bazie w Stuttagarcie. To dzięki generałowi Petelickiemu GROM mógł dotrzeć do kuchni i przepisów sporządzonych w najlepszych formacjach specjalnych na świecie. Dziś wiele z nich podpatruje nasze taktyki i wykorzystuje je w czasie ćwiczeń i walki. Jesteśmy braćmi i rodziną. Nauczył nas tego generał Petelicki, który był i pozostanie dla mnie i wielu z nas ojcem.

St. chor. szt. Andrzej K. „Kisiel” – żołnierz wodnego zespołu bojowego Jednostki Wojskowej GROM, obecnie w stanie spoczynku, specjalizacja: paramedyk, operator i dowódca sekcji szturmowej, specjalista w sekcji dowodzenia.

„DZIADEK”

Rozmowa z panem zawsze dodawała nam sił Idą ciężkie czasy dla kraju, a pana nie ma z nami, panie generale… Bardzo zaangażował się pan w ukazywanie nam, Polakom, ile zła dzieje się w kraju, armii i służbach. Mając świadomość tego wszystkiego, coraz ciężej wstaje się rano do pracy. Pamiętam, jak kiedyś prosiłem pana o wyjaśnienie, dlaczego jesteśmy tak szykanowani, dlaczego nikt nie chce naszej ciężkiej pracy. Pan mi wtedy odpowiedział, że ci frajerzy po prostu nie rozumieją, że można ciężko pracować dla kraju. Wymordowanie przez okupantów naszej inteligencji, a potem pół wieku socjalizmu zrobiło z Polski jakiś dziwny twór, w którym mimo wielu zapewnień z różnych stron nie ma chyba miejsca dla czegoś takiego jak GROM. GROM nie pasuje do tej bylejakości. Dzięki pana inicjatywie nasza jednostka nosi imię cichociemnych, a operatorzy, którzy ukończyli kurs selekcyjny oraz kurs podstawowy, mogą z dumą nosić naszywki „Cichociemny”. Jest to dla nas ogromne wyróżnienie i zarazem obowiązek bycia godnym noszenia imienia tych, którzy walczyli i ginęli z rąk okupantów w czasie wojny, a później także z rąk rodzimych oprawców. W 1998 roku los sprawił, że dzięki panu oraz instruktorom takim jak „Magda”, „Wiesiek” czy „Wicher” pozwolono mi uczestniczyć (pomimo mojego zaawansowanego wieku) w kursie selekcyjnym w Bieszczadach. Po jego przejściu pamiętam, że czekaliśmy z niecierpliwością na przylot słynnego generała, dowódcy słynnego GROM-u. Niestety zły stan pogody uniemożliwił pański przylot. Rozmowa kwalifikacyjna, którą miał pan w zwyczaju przeprowadzać osobiście, odbyła się dopiero w koszarach na ulicy Podchorążych. Do momentu tej rozmowy jedynym moim wzorem do naśladowania był generał Edwin Rozłubirski. Był on najsłynniejszym dowódcą 6. PDPD, jedynym AL-owcem odznaczonym przez generała Bora-Komorowskiego Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti

Militari w czasie powstania warszawskiego. Nie spodziewałem się, że na mnie, człowieku trzydziestopięcioletnim, rozmowa z dowódcą GROM-u wywrze takie wrażenie. Przez naszą firmę przewinęli się później różni dowódcy; jedni podli, drudzy nijacy. Pan jednak zawsze był z nami, opiekował się GROM-em i dbał, żeby nic złego nam nie zgotowano. Wierzę w to, że teraz też się pan nami opiekuje. Mówił pan dużo o złym stanie polskiego państwa, o złym stanie armii, o zaniedbaniach w śledztwie dotyczącym katastrofy smoleńskiej, co spowodowało, że stał się pan w mediach i na tak zwanych salonach osobą niemile widzianą. Zapewne stanowił pan problem dla nich, tych nibyPolaków. Tydzień przed pana tragiczną śmiercią rozmawialiśmy na święcie jednostki i to pan dał mi siły, żeby jednak zostać w GROM-ie i dalej pracować. Rozmowa z panem zawsze dodawała nam wszystkim sił, wnosiła jakiś duży zastrzyk energii i optymizmu, dawała nadzieję na lepsze jutro. Kilka dni po naszym święcie, jadąc do kolegi, usłyszałem wiadomość o pańskiej śmierci. Nie dojechałem do niego, nie miałem aż tyle sił. To był zbyt duży ciężar. Ale jak się niedługo okazało, nie tylko ja byłem taki miękki. Widziałem też reakcję mojego wieloletniego kolegi z oddziału. Śmierć jest jakimś kolejnym, ostatnim etapem życia i można sobie czasami ją jakoś wytłumaczyć. Ale w pana przypadku… Osobiście nie wierzę w tę samobójczą śmierć. Miałem zaszczyt stać przy pańskiej trumnie i odprowadzić pana w tę ostatnią drogę. Od paru lat ma pan wreszcie godnych następców. Darek i Piotrek to nasi koledzy z oddziału, z którymi jeszcze niedawno działaliśmy razem. Oni jako dowódcy dbali i dbają o nas; dbają o to, żeby cały czas utrzymać wysoki poziom szkolenia i wykonywania robót mimo piętrzących się problemów. Myślę, że taka pomoc na pewno przyda się teraz Piotrowi. Licho, czy jak tam to się nazywa, nie śpi. A my, żołnierze JW 2305, będziemy zawsze pamiętać o generale Petelickim, który był ojcem GROM-u, który miał zawsze dla nas otwarte serce.

„Dziadek” – pod tym pseudonimem publikuje swoje wspomnienie nadal będący w służbie żołnierz GROM-u.

TOMASZ BIAŁEK

Dowódca Kiedy w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiatych rozpoczynałem swoją przygodę z mundurem w Wyższej Szkole Oficerskiej Wojsk Zmechanizowanych we Wrocławiu, legenda GROM-u dopiero się rodziła – ale za to bardzo dynamicznie. W naszych młodych, zafascynowanych wojskiem podchorążackich głowach układaliśmy sobie ranking jednostek, w których chcielibyśmy służyć naszemu krajowi. W większości wypadków na pierwszym miejscu lokowały się czerwone berety – desant, absolutny lider elitarności. Potem zaczęliśmy zawężać nasz ranking do kompani specjalnych i rozpoznawczych w czerwonych beretach. Aż w pewnym okresie zaczęło się zamieszanie. Coraz częściej pojawiały się informacje o jakiejś jednostce specjalnej – w wojsku słyszało się więcej niż w telewizji. Nasz ranking zaczął szybko ewoluować i w efekcie na pudle stanął GROM. Co oczywiste, staraliśmy się dowiedzieć jak najwięcej o tej jednostce i jej dowódcy – niejakim Petelickim. Każdą informację chłonęliśmy z dużym zainteresowaniem. Krążyło ich sporo, ale wciąż więcej się domyślaliśmy, niż wiedzieliśmy na pewno. To oczywiście sprawiało, że GROM i „ten Petelicki” stali się w naszych głowach swego rodzaju mitycznymi herosami. Podchorąży szkoły we Wrocławiu zawsze chce być najlepszy, więc i wśród najlepszych szuka wzorców. Pewnego razu na kursie oficerskim pojawiło się kilku facetów w jakichś szarych beretach. Wzbudziło to wśród nas ogromne zainteresowanie. Myśleliśmy, że to WOPL (czyli Wojska Obrony Przeciwlotniczej), ale ten ich szary beret był inny. Wszystko wskazywało na to, że to właśnie „oni”. Mityczność i tajemniczość GROM-u poczułem osobiście na własnej skórze, w dosyć wesołych okolicznościach. Gdy wróciliśmy z grupą kolegów z zagranicznych ćwiczeń, kazano nam jechać do Warszawy. Na lotnisku mieliśmy przywitać wysokiej rangi oficjela z kraju, w którym odbywały się ćwiczenia. Ku naszemu zaskoczeniu obok nas stanęli w dwuszeregu żołnierze GROM-u, którzy też

zrobili w tym kraju „swoje”. Mieli inne mundury, ciemne okulary – dziwni goście. Dziennikarzom zakazano pokazywać ich twarze. Niestety przedstawiciele mediów okazali się odrobinę nierozgarnięci – wprawdzie rzeczywiście nie pokazali twarzy żołnierzy GROM-u, ale za to „niechcący” pokazali na ułamek sekundy mnie wraz z komentarzem dotyczącym obecności GROM-u na lotnisku. Kiedy wróciłem do swojego rodzinnego Krakowa, wszyscy znajomi mieli pretensje: dlaczego nie powiedziałem im, że jestem w GROM-ie?! Sporo czasu zajęło mi odkręcanie tego newsa. Do GROM-u ostatecznie nigdy nie trafiłem. Wybrałem inną drogę, ale los sprawił, że udało mi się wychować kilku młodych żołnierzy, którzy tam służyli. Miałem też okazję szkolić operatorów GROM-u w zakresie działań ochronnych, a później współpracować z nimi w ciekawych miejscach, na przykład w Afganistanie. Zapamiętałem, że niezależnie od okresu, w jakim miałem z nimi kontakt. i niezależnie od tego, kto wydawał wówczas centralnie rozkazy, w ich głowach dowódcą zawsze był „Petel”. Właśnie wtedy, na tym lotnisku, po raz pierwszy zobaczyłem na żywo Sławomira Petelickiego. To była krótka obserwacja, ale jak się okazało, pierwsze, intuicyjne odczucie moje i moich kolegów było takie samo – ten facet to właśnie dowódca. To jedno słowo w naszym gronie wystarczyło, aby opisać wzbudzające szacunek cechy oficera. Z biegiem lat to pierwsze wrażenie się umacniało. Z czasem nasze zapatrywania na elitarność ulegały ewolucji, a nasze cechy indywidualne sprawiły, że w podchorążackich czerwonych beretach wybraliśmy ostatecznie różne drogi. Już jako oficerowie, trafiliśmy do cywilnych i wojskowych służb oraz jednostek specjalnych – do wojska, Straży Granicznej, BOR-u, policji, a jeden z nas nawet do Służby Więziennej. Do GROM-u oczywiście też. Mimo różnic podczas wszystkich naszych spotkań niezmiennie wypływała opinia, że to Petelicki jest dla każdego z nas wzorem oficera i dowódcy. Każdy z nas miał oczywiście swojego faworyta we własnej firmie, ale „Petel” był uniwersalny. Minęło parę lat. Pełniąc służbę w BOR, uczestniczyłem pewnego razu w spotkaniu, na którym był także obecny generał Sławomir Petelicki. Ktoś zaproponował, że mnie przedstawi. Oczywiście z entuzjazmem przystałem na tę

propozycję, ale jednocześnie poczułem lekki niepokój. Rozmowa z samym „Petelem”? Jak mnie potraktuje…? Zostaliśmy sobie przedstawieni. Znajomy dołączył do prezentacji krótką laurkę na temat moich osiągnięć zawodowych i naukowych. W tym czasie pisałem właśnie na Uniwersytecie Warszawskim pracę doktorską na temat terroryzmu. Generał bardzo się tym zainteresował. Przeskoczyła między nami iskra. To był początek znajomości. Spotykaliśmy się potem jeszcze wielokrotnie, dyskutując na różne tematy związane z naszym tak zwanym światkiem, choć zawsze w naszych rozmowach dominowała tematyka rozpoznawania, przeciwdziałania i zwalczania terroryzmu. Terroryzm w sposób oczywisty był obszarem dogłębnego zainteresowania generała. Ale – wbrew opinii niektórych – nie tylko jego zwalczanie. W naszych rozmowach widać było wyraźnie, że choć ma dużą wiedzę na temat całości zjawiska, wciąż szuka kolejnych informacji, opinii, analiz, które pomogą mu lepiej rozumieć zjawisko, któremu jego GROM musi się w wielu okolicznościach przeciwstawiać. Generał Petelicki nie był jednak typem analityka, o czym wiedzą ci, którzy go znali. To był człowiek czynu. Wszystko, o czym dyskutowaliśmy, musiało mieć przełożenie na praktykę. Czasami aż za bardzo – ale to też było jego siłą. Wolał pójść o krok za daleko, niż zostać pół kroku z tyłu. „Petel” miał zawsze jasno skrystalizowane poglądy, a jego opinie były jednoznaczne – czarno-białe. Może lata operowania w szarościach pracy wywiadowczej zmęczyły go na tyle, że już jako osoba publiczna wypowiadał się mocno, jednoznacznie, czasami wręcz kontrowersyjnie. Ale taki był. To jednak nie oznaczało, że zamykał się na dyskusję. Kiedy podejmował decyzję, była to jego decyzja, ale brał pod uwagę także opinie innych osób. Z tym właśnie stykałem się często w naszych rozmowach. Na początku uważałem, że z generałem nie wypada polemizować, ale z biegiem czasu okazało się, że on oczekiwał tej polemiki. Był wierny swoim poglądom i opiniom, ale jeżeli inny punkt widzenia był poparty rozsądnymi argumentami, potrafił przyjąć do wiadomości, że może być troszkę inaczej, niż dotąd uważał. Kiedy usłyszał, że chcę napisać książkę, uznał to za bardzo dobry pomysł. Pod warunkiem, że będzie miała praktyczny wymiar, oczywiście. Ucieszyłem się, bo to

był bliski mi sposób myślenia. Stwierdził tylko, że chce ją przeczytać przed drukiem… Dawno mnie nie dopadł tak duży stres jak wtedy, gdy sprezentowałem mu końcową wersją książki. „Petel” będzie mnie oceniał! Mam egzamin! Egzamin zdałem. Co więcej, generał zaoferował, że napisze do książki słowo wstępne! To było wielkie wyróżnienie. Wtedy też zderzyłem się trochę z jego bezkompromisowością. Słowo wstępne, które napisał, było utrzymane w tonie, z jakiego wszyscy go znali. Powiedziałem mu wprost, że jego tezy są bardzo osobiste i nie mnie w nie ingerować, ale musiałem się przełamać i dodać, że trzeba popracować nad niektórymi stwierdzeniami. Zapytał dlaczego. Odpowiedziałem, że jestem oficerem służby czynnej i chciałbym, aby tak zostało. Jeżeli nie skorygujemy jego tekstu, może się to zmienić. Zastanowił się chwilę i przyznał mi na szczęście rację. Powiedział, że poniosło go trochę z politycznymi wycieczkami w kwestii budowania systemu bezpieczeństwa państwa. W końcu doszliśmy do porozumienia. W szczególnie emocjonalny, ciepły sposób zareagował na mój pomysł poświęcenia książki pamięci Krzyśka Kaśkosa. Krzysiek, jeden z naszej grupy ze ZMECH-u, który wybrał jako miejsce służby GROM, zginął w Bagdadzie w zamachu terrorystycznym. Generał dobrze Krzyśka pamiętał. Nie tylko z nazwiska. Pamiętał konkretnego człowieka – to była jego szczególna, ważna cecha. Znał swoich ludzi, cenił ich, jeśli na to zasługiwali (a poprzeczkę stawiał wysoko), czuł się z nimi związany, często wręcz odpowiedzialny za ich los. Widywałem go i na pogrzebach, i w weselszych sytuacjach związanych z jego ludźmi. Był tam nie dlatego, że wypadało, ale dlatego, że to bezpośrednio go dotyczyło. Krótko mówiąc: dowódca. My wszyscy, którzy znaliśmy go osobiście, zapamiętaliśmy generała na swój sposób. Jednak, co ciekawe, na ogół w rozmowach okazuje się, że ten „swój sposób” jest bardzo podobny, niezwykle pozytywny. Właśnie dlatego, że „Petel” był szczerym facetem. Albo się go lubiło, albo nie znosiło. Nie był mdły. Był wyrazisty. Mówił to, co myśli, a nie to, co akurat trzeba powiedzieć. Czasami dosadnie, czasami ironicznie, a innym razem z dużym wyczuciem chwili. Ale zawsze wiadomo było, o co mu chodzi, a to nieczęsto spotykana cecha u osób publicznych. W podsumowaniach wymienia się najważniejsze, najlepsze cechy danego

człowieka. Generał Petelicki był… Nie, to niepotrzebne. Wszyscy widzieli, jaki był. Ci, którzy darzyli go sympatią i szacunkiem, zawsze będą o nim pamiętać. Ci, którzy patrzyli na niego krzywo… Cóż, kij im w oko. Ja zapamiętałem go właśnie tak, jak zapamiętuje się dobrego oficera – generał Sławomir Petelicki był dowódcą.

Ppłk dr Tomasz Białek – oficer jednostek specjalnych MSW i wieloletni oficer BOR-u. Od 2010 roku dyrektor Departamentu Ochrony w CBA.

„ROCH”

Jako dowódca zachowywał się nieszablonowo W 1997 roku brałem udział w selekcji do Jednostki Wojskowej GROM, niestety trzeciego dnia z powodu zatrucia układu pokarmowego i pierwszych objawów zapalenia płuc byłem zmuszony zrezygnować i tym samym nie miałem okazji poznać dowódcy GROM-u, który zawsze spotykał się na koniec selekcji z każdym, kto ją przeszedł. Jednak ze względu na, jak sądzę, bardzo dobre wyniki ze sprawdzianu fizycznego i na etapach, które zaliczyłem podczas selekcji przed rezygnacją, na wiosnę 1998 roku zostałem powołany do jednostki. Pierwszego dnia w pracy zostałem wezwany do zastępcy dowódcy, który oznajmił mi, że będę kierowcą dowódcy. Tak to się zaczęło… Byłem jednym z trzech żołnierzy, którzy jeździli z dowódcą, jednak nie dostępowałem tego zaszczytu zbyt często, bo moja technika prowadzenia samochodu nie odpowiadała panu generałowi i – co tu ukrywać – byli w tej dziedzinie lepsi ode mnie. Jesienią 1998 roku przystąpiłem do selekcji jeszcze raz. Tym razem przeszedłem ją pomyślnie. Po odbyciu kursu podstawowego rozpocząłem służbę w oddziale bojowym. To, czego nigdy nie zapomnę, to poszanowanie ze strony dowódcy dla wszystkich żołnierzy i znajomość każdego z nas przy jednoczesnej umiejętności zachowania właściwego dystansu. Od początku generał Petelicki wiedział o nas wszystko, znał naszą sytuację rodzinną i możliwości w żołnierskim rzemiośle. Po trzech latach służby w oddziale bojowym podczas spotkania z okazji świąt Bożego Narodzenia pan generał w luźnej rozmowie powiedział mi, że od początku mojej służby w GROM-ie miał nadzieję, że trafię do oddziału bojowego, bo w jego opinii na pewno będę lepszym szturmowcem niż kierowcą. Bardzo mnie to rozbawiło, a jednocześnie dało do myślenia, bo zorientowałem się, że od początku śledził mój rozwój. Generał znał wszystkich żołnierzy z oddziału bojowego – wiedział, kto co przeskrobał i kto jak się zasłużył. Często żartował z niektórych sytuacji i opowiadał,

jak pewne sprawy wyglądały z jego punktu widzenia. Jego troskę o nas dawało się odczuć praktycznie zawsze – nawet kiedy był już poza jednostką, pielęgnował kontakty i stosunki ze „swoimi” żołnierzami. Mamy paru kolegów, którzy odnieśli rany i musieli odejść ze służby, ale generał nigdy o nich nie zapomniał i pomagał im. Nie dziwi mnie, że często nazywany jest „ojcem GROM-u”, i nie chodzi tu tylko o to, że założył naszą jednostkę, ale o sposób traktowania swoich podwładnych – jako wartościowych członków jednej rodziny, którzy zawsze powinni się wspierać. Jako dowódca generał zachowywał się nieszablonowo, na problemy zawsze znajdował rozwiązania; potrafił słuchać, a jego spojrzenie w przyszłość nie ograniczało się do widzenia tunelowego, ale zataczało szerokie horyzonty w poszukiwaniu najlepszej drogi. Generał zawsze imponował mi zaangażowaniem i energią, które wkładał w swoją pracę, a jego opowieści często otwierały nam oczy na problemy, z których nie do końca zdawaliśmy sobie sprawę. Potrafił się odnaleźć w każdej sytuacji i nie było takiej okoliczności, która mogłaby go zaskoczyć, ani problemu, który nie byłby do rozwiązania. Generał Petelicki będzie dla mnie zawsze wzorem dowódcy i niedoścignionym autorytetem. Na szczęście w naszej jednostce jest wielu żołnierzy, którzy zostali zarażeni przez niego zaangażowaniem w życie i funkcjonowanie GROM-u jako jednostki wojskowej oraz jako jednej rodziny. Mimo że poprzeczkę zawiesił wysoko, postaramy się sprostać jego wymaganiom.

„Roch” – pod tym pseudonimem publikuje swoje wspomnienie nadal będący w służbie żołnierz GROM-u.

TADEUSZ SAPIERZYŃSKI

Wszystko będzie mniej barwne Sławka poznałem stosunkowo niedawno, bo dopiero w maju 2004 roku, chociaż wydaje mi się, że znam go przynajmniej od dwudziestu lat. Z racji wykonywanego przez siebie zawodu wiele o nim słyszałem, znałem jego dokonania, wiedziałem, że jest postacią charyzmatyczną, nietuzinkową, i zawsze chciałem go poznać. Nie było mi to jednak dane wcześniej. Spotkaliśmy się przy okazji corocznego światowego zlotu cichociemnych organizowanego przez jednostkę GROM. Pamiętam, że w czasie powitania bardzo mocno uścisnął mi dłoń i patrzył prosto w oczy, chcąc chyba sprawdzić, jaka będzie moja reakcja. Przez chwilę przypominało to spotkanie twarzą w twarz dwóch bokserów przy okazji zakończenia ważenia na dzień przed walką. Kiedy przekonał się, że również potrafię używać moich dłoni do serdecznego powitania i równie przenikliwie patrzeć prosto w oczy, podziękował za zaproszenie i zajął się rozmową z patronami jednostki. Miałem świadomość, że jestem osobą spoza jednostki, której on z pewnością w ciemno nie zaufa i nie zaakceptuje. Sławek patrzył na mnie nieufnie i bacznie mnie obserwował. Miałem wrażenie, że chce sobie wyrobić opinię na temat człowieka, który po latach zajął miejsce, które należało kiedyś do niego. W późniejszych kontaktach i rozmowach miałem przekonanie, że za wszelką cenę chce poznać moje zdanie na temat pomysłów dotyczących funkcjonowania „jego dziecka”. Chciał za wszelką cenę wiedzieć, czy przypadkiem nie chcę mu zrobić krzywdy. Choć spotykaliśmy się głównie przy okazji oficjalnych uroczystości o charakterze patriotycznym i religijnym, zawsze znajdował czas, aby ze mną porozmawiać. Lubił wspominać i często wracał do początków tworzenia jednostki, do współpracy z Amerykanami i Brytyjczykami, ale również do bieżących spraw natury politycznej, mających wpływ na to, co się dzieje w wojsku. W rozmowie był otwarty, ale jednocześnie bardzo uważny i czujny. Szczerością i jednoznacznością swoich wypowiedzi potrafił zaskakiwać. Bez owijania w bawełnę

mówił, co myśli na temat osób z pierwszych stron gazet. Czasami potrafił wprowadzić wręcz w stan osłupienia wszystkich uczestników uroczystości. Kiedyś przy okazji święta jednostki z udziałem prezydenta RP w sposób bardzo mało szarmancki rozprawił się z szefem Sztabu Generalnego, czym zaskoczył samego prezydenta, oponenta, publikę i mnie jako gospodarza, dla którego to wydarzenie nie było obojętne. Wiadomo nie od dzisiaj, że nigdy nie darzył Sztabu Generalnego, delikatnie mówiąc, nadmiernym sentymentem i upatrywał w nim źródła wszelkiego zła, które zagrażało istnieniu GROM-u. Każdy rozmówca musiał się mieć na baczności, bo w każdej chwili mogło mu się dostać za swoje. Pamiętam, że przy okazji kolejnego spotkania dostało się i mnie. Dał mi do zrozumienia, że chyba nie do końca przemyślałem swoje oficjalne wystąpienie, po czym dodał: – Wiesz, żołnierze cię lubią. Nie wiem, jak to robisz, ale cię lubią. Sławek jestem. Przejściem na ty całkowicie rozładował poprzedni, niezbyt miły nastrój. Ten drobny epizod z naszej znajomości dowodzi, że bardzo liczył się ze zdaniem żołnierzy jednostki i szanował ich poglądy, nawet jeżeli dotyczyły opinii na temat określonych osób. Niewiele znałem osób, które po odejściu z armii pojawiały się w swojej byłej jednostce, choćby nawet sporadycznie, i choć wszystkim mogło się wydawać, że o niej zapomnieli, to w momencie, kiedy działa się jej krzywda, zawsze byli na pierwszej linii. Sławek to był człowiek o niesamowitej charyzmie, któremu nie był obojętny los żołnierzy kończących służbę, ale również tych, którzy zostali poszkodowani w operacjach bojowych. Jest cała rzesza ludzi, którzy mają mu za co podziękować. Zaryzykuję stwierdzenie, że był jednym z niewielu dowódców, którym los jednostki nie pozostawał obojętny, za czym przemawiają nie tylko słowa, ale również czyny. Miarą szacunku, jakim darzyli go żołnierze, był wianuszek ciągle się zmieniających ludzi, który go otaczał, w czasie kiedy odwiedzał jednostkę. Znam takich, u których wywoływało to niepohamowaną zazdrość. Sławek był postacią niezwykle wyrazistą, ale też kontrowersyjną. Jego wyrazistość polegała na tym, że można go było lubić albo nie. Osobiście nie znam

ludzi, którzy go znali i pozostawali obojętni w stosunku do niego. Miał wielu przyjaciół, ale również wrogów. Ze szczególnym upodobaniem piętnował wszystkich tych, którzy byli w jego przekonaniu zagrożeniem dla żołnierzy GROMu i dla istnienia samej jednostki. To, że był postacią kontrowersyjną, wynika z faktu, że w przeszłości służył w organach bezpieczeństwa, co bardzo często mu wypominano. Dla mnie jednak przewaga jego zasług w „nowej rzeczywistości” nad tym, co mu się zarzuca, jest – w proporcjach – taka jak wysokość Mount Everestu do Śnieżki. Poza tym kontrowersyjność w ogromnej większości cechuje ludzi dużego formatu, a taki był Sławek. Szkoda, że odszedł. Bez niego wszystko będzie mniej barwne.

Płk Tadeusz Sapierzyński – dowódca GROM-u w latach 2004–2006.

VI

GENERAŁ „Tej, w której żyję, pieszczonej wolności, Winienem bronić i strzec z wszelkiej siły, Choćby otchłani, choćby wysokości Wraz się na moją głowę obaliły”. Wespazjan Kochowski Kamień świadectwa wielkiego w Koronie Polskiej senatora niewinności

ADAM DOMANASIEWICZ

Przeszczep Dzisiaj, po śmierci generała, wielu ludzi będzie się dowartościowywać, podając się za jego przyjaciół. Ja mogę tylko napisać parę zdań o zaszczycie znajomości z generałem i przedsięwzięciu, które skrzyżowało nasze ścieżki. Zaczęło się wiele lat temu od pewnej wojskowej konferencji medycznej, podczas której wdałem się w ostry merytoryczny spór z luminarnym w tym środowisku profesorem o nieznanym mi stopniu wojskowym. W tym dość hermetycznym światku stałem się przez to, zupełnie niechcący, atrakcją wieczornego bankietu jako „ten, który dowalił tamtemu”. Jedną z osób, które wówczas mi gratulowały i z którymi przegadałem resztę wieczoru, był lekarz, były oficer GROM-u. Tatar i dzwonka wędzonego węgorza sprzyjały długiemu utrzymaniu kontroli nad ciałem i umysłem. Nasza rozmowa zaowocowała zaś długoletnią przyjaźnią nas samych i naszych rodzin. Wkrótce – a było to, jak sądzę, pokłosie tej rozmowy – w szpitalu, w którym pracuję, zaczęli pojawiać się jako pacjenci funkcjonariusze różnych służb uważanych za specjalne. Wśród nich wyróżnili się żołnierze Jednostki 2305. Cechował ich wyjątkowy, niespotykany rodzaj odpowiedzialności i troski o kolegów – prawdziwe braterstwo, jakiego nie widziałem nawet podczas wypraw wysokogórskich. To był szczególny okres w historii naszego szpitala. Świętowaliśmy kolejne sukcesy bezprecedensowych w Europie Wschodniej pierwszych przeszczepów kończyn. Pewnego dnia pojawiła się u mnie ciekawa trójka facetów. Nikomu nie przyszłoby do głowy, że to jedni z najniebezpieczniejszych ludzi w Polsce, a ja nie wiedziałem wówczas, jak silnie zwiąże się z nimi moje życie zawodowe i towarzyskie. Prym wiódł wzbudzający sympatię K. – długowłosy i przypominający muzyka rockowego z czasów flower power. Wraz z nim przyjechał B. – mocno zbudowany i tryskający sarkastycznym humorem wesołek – oraz „Rosja” – milczący i przyczajony niczym niedźwiedź. To on, sttraciwszy w wypadku na służbie obie

ręce, stał się naszym pacjentem. Wdrożyłem stosowne procedury i rozpoczęło się oczekiwanie na dawcę. W międzyczasie kilkakrotnie operowałem go, aby opanować infekcję i chociaż częściowo przywrócić sprawność dwóch palców, jakie mu zostały. Od początku zrodziło się między nami jakieś niepisane porozumienie i zaufanie. W niedługim czasie, będąc w Warszawie, zostałem nagle telefonicznie zaproszony na rozmowę z przesympatycznym i emanującym dobrotliwym spokojem kolejnym długowłosym mężczyzną przypominającym raczej guru hippisowskiej komuny niż oficera z jednostki specjalnej. Nawet nie zdziwiłem się, skąd wiedziano, gdzie jestem. Czułem, że to akt drugi „werbunku”. Odbyliśmy długą, szczerą rozmowę na temat leczenia „Rosji”. Gwarzyliśmy bez sztucznego dystansu, żując tytoń, którym mnie poczęstował. Trudno było nie obdarzyć go sympatią. Znajomość psychologii, umiejętność dobierania odpowiednich ludzi do odpowiednich zadań i spokój płynący z pewności siebie – jak u mnichów z klasztoru Shaolin – to były cechy charakterystyczne dla ludzi generała. Zostałem, jak sądzę, pozytywnie zweryfikowany. Przy okazji kolejnej wizyty w Warszawie, kiedy odwiedzałem rodzinne groby na Powązkach, zadzwoniła moja komórka i głos w słuchawce (jakby to było oczywiste, że jestem akurat w Warszawie) powiedział uprzejmie: „Pan generał Petelicki zaprasza pana doktora na obiad…”. Spotkaliśmy się w Łazienkach. Generał podjechał pod klub czarną terenówką z charakterystyczną rejestracją. Pierwsze wrażenia: mocny, męski uścisk dłoni, elegancki mężczyzna o nienagannych manierach z pewnym sportowym luzem – rzeczywiście można znaleźć analogie do Jamesa Bonda. Charakteryzowała go duża empatia, umiał zlikwidować dystans z równoczesnym zachowaniem wzajemnego szacunku i szacunku dla profesjonalizmu drugiej strony. Po chwili rozmawialiśmy jak starzy znajomi. Czytałem później, że wiele osób zarzucało mu nadmierną rozmowność, wręcz gadatliwość, chęć brylowania. Na mnie zrobiło to wrażenie zamierzonego zabiegu, rodzaju socjotechniki, która służyła przełamywaniu lodów i uprzedzeń. Zawodowy agent potrafi rozluźnić i otworzyć rozmówcę, samemu sprawiając wrażenie niekontrolowanej jowialności. Nie zgodziłbym się też z pojawiającym się w mediach

poglądem, że generał nie umiał słuchać. Według mnie wyławiał istotne sprawy, bo natychmiast zadawał bardzo konkretne pytania. Czułem, że przechodzę kolejną weryfikację. Mimo że generał nie dowodził już jednostką, czuł się za nią i za jej żołnierzy nadal odpowiedzialny. Sprawdzał, czy oddaje swojego, jak mówił, „przybranego syna” w odpowiednie ręce. Dowiadywał się o najdrobniejsze szczegóły i zagrożenia, bardzo drobiazgowo przepytywał o logistykę całego przedsięwzięcia, zapisywał też sobie, w czym ewentualnie mógłby pomóc. Widać było w nim autentyczne zaangażowanie – zarówno ojcowską troskę, jak i pragmatyzm. Rozmowa zboczyła z czasem na tematy osobiste. Dla mnie, zdeklarowanego kontestatora poprzedniego reżimu, zaskoczeniem było, jak łatwo i szczerze generał tłumaczył swoją przeszłość i ówczesne wybory życiowe. Ujął mnie opowiadaniami o wywiadowczych operacjach wykradania technologii pasty do zębów lub proszku do prania. Nie było w nim cynizmu bezideowych konformistów w osobach oficerów SB, którzy mnie w przeszłości przesłuchiwali, znacznie też różnił się od siermiężnych i rubasznych zawodowych oficerów Ludowego Wojska Polskiego. Myślę, że kupił mnie podobieństwem światopoglądu, staromodnym patriotyzmem, podobnym sposobem reagowania na rzeczywistość oraz bezkompromisowością i uroczą niepoprawnością polityczną. Nazywał rzeczy po imieniu. Nie była to gładka, pusta gadka polityków, generał nie sympatyzował z żadną opcją. Wszystko mierzył stosunkiem do interesów Polski i do GROM-u. Nie prowadził monologu, jak wielu opisuje rozmowy z generałem, lecz słuchał moich opinii na poruszane tematy. Zauważył, że podchodzę do medycyny jak do operacji wojennej. Rozmawialiśmy także o górach, wspinaczce, nurkowaniu i mojej działalności antykomunistycznej. Spotkanie zakończył stwierdzeniem, które z pewnością nie było w jego ustach tanim komplementem: – Gdybym nadal dowodził GROM-em, byłby pan oficerem jednostki. Rok później przeszczepiliśmy „Rosji” obie ręce. Do generała zadzwoniłem zaraz po telefonie do żony pacjenta. Ale nie wszystko poszło gładko, zaczęły się powikłania. Trzy dni walczyliśmy z zakrzepicą, następnie kolejne dni z krwotokami; „Rosja” przeszedł kilka reoperacji. Ostatecznie trzeciego dnia zapadła decyzja o amputacji jednej z przeszczepionych rąk, która zaczynała stanowić zagrożenie dla

zdrowia, a nawet życia pacjenta. Siedziałem na sali operacyjnej nad ręką pacjenta, mając w jednej dłoni piłę do kości, a w drugiej słuchawkę telefonu, przez który mój szef pytał, czy już „załatwiłem sprawę”. Myślałem o przegranej, o tym, co powiem „Rosji” po wybudzeniu, a także – może to naiwne – o tym, co powiem generałowi. Bo przecież nie to, że odnieśliśmy połowiczy sukces. On szczycił się tym, że w akcjach jednostki nie stracił ani jednego żołnierza. „Gwardia się nie poddaje…” Jeszcze jedna, jeśli dobrze pamiętam: piąta, rewizja zespoleń naczyniowych była jak szarża pod Somosierrą. I stał się cud: krążenie wróciło. Mogłem zameldować obu – pacjentowi i generałowi – „wykonanie zadania”. „Rosja” po obudzeniu z narkozy zapytał, kiedy będzie mógł się napić coli i kiedy może zacząć strzelać. To była euforia! Parę dni później w TVP generał Petelicki publicznie powiedział, że rok temu obiecałem wykonanie przeszczepu jego żołnierzowi i słowa dotrzymałem. Osobiście spotkaliśmy się, kiedy minęła kwarantanna poprzeszczepowa i mógł odwiedzić swojego żołnierza. Cieszyliśmy się wspólnie jak dzieci. „Rosja”, bo poleciał w kosmos i wrócił; ja, bo go tam wysłałem i sprowadziłem z powrotem; oraz generał, który dobrze zdawał sobie sprawę z depresji, w jakiej żył bezużyteczny kaleki żołnierz sił specjalnych, dla którego sensem życia jest służba. Później nastąpił okres kontaktów poprzez słynne SMS-y. Nie była to jednak automatyczna propaganda z bramki internetowej. Wielokrotnie odpisywałem, chcąc podyskutować, i dostawałem odpowiedź. Parokrotnie generał oddzwonił, wyjaśniając swoje poglądy. Widywaliśmy się rzadko, głównie na święcie jednostki. Komplementował mnie przed dziennikarzami, gratulował otrzymania odznaki honorowej GROM. Od tej pory zresztą przy każdej okazji mówił mi lub innym, że „należę do rodziny”. Ostatni raz widzieliśmy się na imprezie pożegnalnej przy przejściu do cywila chłopców z owej „egzotycznej” trójki. Widać było u generała dumę z osiągnięć jednostki i jej żołnierzy. Dla mnie Sławomir Petelicki stanowił doskonałą mieszaninę przedwojennego oficera, agenta wywiadu, intelektualisty, dżentelmena, zabijaki i rzadkiego na tak eksponowanych stanowiskach szlachetnego, wrażliwego człowieka ceniącego sobie honor. Wszystko we właściwych proporcjach.

„Gwardia się nie poddaje...” Od lewej: prof. Andrzej Domanasiewicz, „Rosja” i generał Sławomir Petelicki

Kiedy trafił do mnie numer „Komandosa”, w którym generał powiedział o mnie kilka ciepłych słów, a ostatnie zdanie brzmiało: „Jest po prostu jednym z nas!”, nie zdawałem sobie sprawy, że to jego ostatnia publiczna wypowiedź. Nie zdążyłem podziękować, panie generale.

Dr nauk med. Adam Domanasiewicz – chirurg ogólny i lekarz medycyny ratunkowej, specjalista chirurgii ręki, ordynator SOR Szpitala imienia Świętej Jadwigi Śląskiej w Trzebnicy. Jego wyjątkowe umiejętności potwierdziło nadanie mu Europejskiego Dyplomu Chirurgii Ręki.

KRZYSZTOF RYBIŃSKI

Był szczęśliwym człowiekiem Generała Petelickiego poznałem osobiście w 2008 roku, gdy po odejściu z Narodowego Banku Polskiego dołączyłem do zespołu Ernst & Young, a on był tam od wielu lat doradcą. Od tamtej pory wspólnie przygotowywaliśmy kilka projektów, zarówno biznesowych, których celem było wzmocnienie finansowe państwa polskiego, jak i projektów obywatelskich, które miały wspierać proces wymiany elit. Chcieliśmy promować młodych ludzi, którzy swoją pierwszą pracę podjęli po 1989 roku, czyli pokolenie ’89. Z inicjatywy generała powstał ZEN, czyli Zespół Ekspertów Niezależnych, którego byłem przewodniczącym i który wielokrotnie zabierał głos w ważnych dla Polski sprawach. Protestowaliśmy między innymi przeciwko szkalowaniu dobrego imienia polskich żołnierzy. W pierwszą rocznicę katastrofy smoleńskiej opublikowaliśmy na łamach „Rzeczpospolitej” nasz raport oceniający przyczyny kilku niedawnych katastrof lotniczych, w tym katastrofy smoleńskiej – raport kończył się wnioskiem o postawienie premiera i ministra obrony przed Trybunałem Stanu. Podczas mojej kampanii do Senatu w 2011 roku wspólnie z generałem zorganizowaliśmy wykład na temat bezpieczeństwa finansowego państwa, to był nasz ostatni wspólny projekt. Przez te minione pięć lat wiele razy rozmawialiśmy z generałem o Polsce, o tym, co idzie źle i co trzeba zmienić. Miał olbrzymią wiedzę o wielu sprawach. Na przykład prosił mnie o zorganizowanie spotkania z jednym z ministrów, podczas którego przekazał mu dokumenty świadczące o nieprawidłowościach w jednej ze spółek energetycznych i ważnej roli, jaką w tych nieprawidłowościach odgrywają politycy. Na rok przed Euro 2012 generał mówił mi, że zaplanowano bankructwo jednej z dużych firm, które ma nastąpić zaraz po Euro, co potem faktycznie miało miejsce. Z pewnością jego wiedza uwierała wiele osób. Najczęściej rozmawialiśmy o tym, jak naprawić Polskę. Generał marzył, żeby

nowe pokolenie przejęło stery i poprowadziło kraj we właściwym kierunku. Ale okazało się, że szereg naszych działań organizacyjnych i medialnych natrafiło na niesamowity opór skostniałych struktur państwa, mediów i – najbardziej bolesną – barierę obojętności ludzi. Generała zawsze będę pamiętał jako człowieka o wielkim honorze, silnej osobowości, olbrzymim poczuciu humoru i duszę towarzystwa. Każdy z nas ma takie czy inne biurko, mniej lub bardziej zawalone papierami. Biurko generała było zawsze sterylnie uporządkowane, bez żadnych papierów. Stały na nim tylko trzy kołowrotki z wizytówkami. Generał lubił liczbę trzynaście, co zawsze podkreślał, nawet przekazując swój numer telefonu, który zawierał sporo trzynastek. Lubił też słowo „mazal”, które po hebrajsku znaczy szczęście. Generał sam mówił: „»Mazal« jest od »makom« – »miejsce«, »zman« – »czas«, »lenasot« – »robić«. Jeżeli będę w odpowiednim miejscu i czasie i będę robił coś dobrego, to będę miał szczęście. Ja się uważam za szczęśliwego człowieka”.

Trening sztuk walki z generałem Petelickim i profesorem Rybińskim

Zawsze gdy spotykałem generała Petelickiego, był w świetnej formie, planował mnóstwo przedsięwzięć, miał wiele pomysłów i tryskał energią. Na pożegnanie i powitanie mocno ściskał rękę, a uścisk miał jak imadło. Zapamiętam generała jako

szczęśliwego człowieka.

Prof. Krzysztof Rybiński – ekonomista i publicysta, w latach 2004–2008 wiceprezes NBP.

PRZEMYSŁAW GUŁA

A co ty o tym myślisz, doktorze? Pisanie o osobach, które odeszły, jest łatwe tylko z pozoru. Najpierw mamy kilka myśli, a kiedy próbujemy je przelać na papier, okazuje się, że to wcale nie jest proste. Z pewnością nie mogę przedstawić się jako człowiek, który pozostawał w szczególnie bliskich i stałych kontaktach z generałem Petelickim. Ale to też nie tak proste. Znając się, jeśli dobrze liczę, od końca lat dziewięćdziesiątych lub może od roku 2000, spotykaliśmy się zazwyczaj przy okazji rożnych zakrętów i zawirowań zarówno „systemu”, jak i własnych ścieżek kariery. Pamiętam nasze niedokończone dyskusje, cały szereg otwartych tematów i pytań, które zadawaliśmy wspólnie – o państwo i jego rolę w obliczu sytuacji kryzysowej. Nasza znajomość przejawiała się tym, co kilka razy wspólnie opublikowaliśmy i wygłaszaliśmy na spotkaniach ze studentami. Przejawiała się też telefonami generała o najdziwniejszych porach, zwykle po różnych zdarzeniach kryzysowych i zwykle rozpoczynających się od pytania: „A co ty o tym myślisz, doktorze?”. Tak rodziły się nasze dyskusje – zawsze ciekawe, bo prowadzone z dwóch różnych punktów widzenia (żołnierza komandosa i ratownika lekarza) i wcale niekoniecznie prowadzące do zbieżnych opinii. Pierwszy raz spotykaliśmy się w okresie, gdy następowały istotne przemiany w MSWiA, jednostka GROM zmieniła swoją podległość i likwidowano Nadwiślańskie Jednostki Wojskowe oraz Obronę Cywilną Kraju. W tym czasie miałem okazję uczestniczyć jako lekarz w kilku misjach poza granicami kraju, między innymi w czasie konfliktu bałkańskiego (Albania, Kosowo), a następnie w misjach w czasie trzęsień ziemi w Turcji i w Indiach. To właśnie stało się powodem naszych rozmów, bo generał zawsze doceniał „działanie w terenie”, to też doprowadziło nas do odkrycia wspólnej płaszczyzny komunikacji. Obu nas interesowało jedno zagadnienie: jak struktury państwa w sposób szybki i efektywny mają reagować na trudne sytuacje, zarówno te w kraju, jak i poza jego granicami.

Uważam, że podzielaliśmy jedną myśl: w większości decyzje podejmowane są przez mało kompetentnych biurokratów, którzy znajdują szereg „trafnych rozwiązań” dla problemu, którego nawet nie znają. Dlatego też, pełniąc różne funkcje publiczne, miałem w osobie generała świetnego kibica, który po kolejnym zwalnianiu mnie z zajmowanego stanowiska zawsze potrafił podzielić się cenną myślą, często typu: „A nie mówiłem…”. Sądzę jednak, że pomimo stopniowego nabierania dystansu do przekonania, że coś można zmienić w kraju na lepsze, generał zachował wiarę, że kiedyś jednak się uda. Myślę, że dla każdego praktyka i człowieka czynu patrzenie, jak zamiast wykonać kilka prostych czynności, z mozołem rozwiązuje się problemy, które wpierw z nie mniejszym wysiłkiem samemu się stworzyło, było głęboko frustrujące. O tym właśnie rozmawialiśmy i pod tym względem zawsze się zgadzaliśmy. Zawsze lubiliśmy wracać do praktyki wyniesionej z własnej służby i do nabytych w jej trakcie doświadczeń. Było więc wiele wspólnych rozważań – i o rannych, i o śmigłowcach, i o psychologii. Od generała dostawałem zawsze cenne uwagi, ostatni raz skorzystałem z nich przed wylotem na Haiti zniszczone przez trzęsienie ziemi. Po powrocie z Haiti dopadł mnie kolejny z „przełomów” – tym razem związany był z odwołaniem mnie z pełnionego stanowiska (z perspektywy czasu Bogu niech będą za to dzięki!) – i wówczas wybrzmiał bardzo zasadniczy głos generała, który wielokrotnie publicznie dawał mi wyrazy swojego poparcia. Dla mnie osobiście był to jeden z tych głosów, które pozwalały na utrzymanie wiary w słuszność własnych decyzji. Także tragiczne zdarzenie smoleńskie miało istotny wpływ na naszą znajomość. Generał, podobnie jak wiele innych kompetentnych osób, miał cały szereg zastrzeżeń co do sposobu zachowania się naszych władz i powtarzanego z nutą samozadowolenia stwierdzenia, że „państwo zdało egzamin”. Zgadzaliśmy się co do tego, iż ono nawet do niego nie podeszło! Niestety, wyrażanie opinii krytycznej natychmiast było stygmatyzowane identyfikacją z konkretną opcją polityczną. Myślę, że był to dla generała (i nie tylko dla niego) jeden z dużych problemów. Mimo wszystko wciąż jestem absolutnie przekonany, że wszelkie działania, opinie i raport niezależnych ekspertów nie miały w podtekście żadnej polityki, a były jedynie wyrazem skrajnego sprzeciwu wobec ignorancji. Sam przez

następne miesiące obserwowałem – a w naszych rozmowach utwierdzałem się tym w przekonaniu – że ceną, jaką generał musiał płacić za swą krytyczną postawę, była próba pokazywania go w świetle, w jakim nigdy nie chciał stanąć: człowieka wchodzącego w politykę. Za brak pokory zawsze karze się dotkliwie… Zdecydowanie lepiej generał czuł się, mówiąc o nowych perspektywach i dyskutując o przyszłych możliwych rozwiązaniach. Myślę, że inicjatywa, którą podjął kilka lat temu i do której także mnie wciągnął, stanowi chyba najlepszy kierunek działania. Aby osiągnąć w naszym kraju pozytywny impuls prorozwojowy, należy myśleć o zmianie pokolenia sprawującego w Polsce władzę i właśnie poprzez rozmowy, pracę oraz prelekcje dla młodych ludzi możliwe będzie owych zmian dokonanie. Taką naszą rozmowę i taki projekt budowy przyszłości kraju – poprzez nowe pokolenie z lat dziewięćdziesiątych – przerwała śmierć generała. Teraz widzę w tym głęboką wychowawczą myśl i jasno nakreślony kierunek działania. To właśnie ci młodzi ludzie – jeszcze nieskażeni polityką, jej zaszłościami i układami – mają szansę zmienić rzeczywistość w naszym kraju. To długofalowa praca, ale wierzę, że w czasie realizacji tej inicjatywy pamięć o generale Sławomirze Petelickim będzie trwała, a on sam będzie dla młodego pokolenia jednym z godnych do naśladowania wzorców. Niezależnie od wszystkich działań generała i jego zasług dla Polski, ja osobiście najbardziej ceniłem go za umiejętność poruszania się wbrew nurtowi. I choć to postępowanie jest i niewygodne, i niepopularne, w mym przekonaniu tylko ta droga spowoduje rzeczywistą zmianę.

Dr nauk med. Przemysław Guła – oficer BOR-u. Pełnił funkcję dyrektora Rządowego Centrum Bezpieczeństwa, dyrektora Biura Monitorowania i Analizy Zagrożeń RCB oraz dyrektora Departamentu Zarządzania Kryzysowego i Spraw Obronnych MSWiA. W latach 2001–2002 był zastępcą dyrektora Departamentu Porządku Publicznego MSWiA.

STEFAN KLEMENS BAŁUK „STARBA”

Dla niego służba ojczyźnie to nie były puste słowa Pierwsze, co ciśnie mi się na usta w związku z pamięcią o generale Petelickim, to wdzięczność. Przede wszystkim za to, że stworzył jednostkę, która miała działać tak jak my – cichociemni z SOE. Churchill powiedział kiedyś: „Macie podpalić Europę”. I my to robiliśmy, ale na swój sposób. Wiedzieliśmy lepiej niż Brytyjczycy, jakie są realia w okupowanej Polsce. Mieliśmy własne kontakty i autonomiczną łączność z krajem. Tak działa teraz GROM. A wszystko to dzięki generałowi Petelickiemu, który umożliwił pierwszej grupie oficerów jednostki przeszkolenie w USA. Dlatego też my, weterani cichociemni, zdecydowaliśmy, że tylko ta jednostka może kontynuować i kultywować tradycje i dziedzictwo cichociemnych – spadochroniarzy AK. My też, tak jak obecnie żołnierze GROM-u, działaliśmy pod przykrywką. Mieliśmy lewe dokumenty, zmienione operacyjne nazwiska i pseudonimy. Realizowaliśmy tajne operacje i przechodziliśmy selekcję, była też sztuka przetrwania, walka wręcz, skoki spadochronowe… Na przykład, kiedy robiliśmy atak na bank, jego pracownicy o tym wiedzieli. Nie znali jednak ani dnia, ani czasu akcji. Staraliśmy się wtopić w tłum. Nie zwracać na siebie uwagi choćby poprzez typowy dla oficera sposób poruszania się – sztywny, pewny dryg marszu oraz wyprostowaną na baczność pozycję. Tak właśnie wykonują swoje tajne operacje siły specjalne, zwłaszcza gdy działają w obcym, nieznanym terenie. Jak my w warunkach okupacji.

Generał Sławomir Petelicki i generał Stefan Bałuk „Starba” na otwarciu wystawy poświęconej cichociemnym (Warszawa 2011)

Świętej pamięci generał Sławomir Petelicki jako oficer wywiadu doskonale zdawał sobie z tego sprawę. Miał pomysł i przemyślaną koncepcję jednostki specjalnej przeznaczonej do wykonywania tajnych misji w kraju i za granicą. Na każdym święcie GROM-u zawsze miałem wrażenie, że swoich żołnierzy – dziś nazywanych operatorami – traktował jak własną rodzinę, swoje dzieci. Starał się dbać o nich i dla wielu z nich był jak ojciec. Nas, cichociemnych, traktował szczególnie, naprawdę wyjątkowo. Słuchał nas, uczył się od nas i okazywał wielki szacunek. Dla niego służba ojczyźnie to nie były puste słowa. Traktował ją jako swoje powołanie. Nie miało znaczenia, gdzie jego żołnierze będą przelewać krew i w jakich tajnych operacjach specjalnych na całym świecie będą musieli wykonać powierzoną im misję lub operację. Potrafił połączyć tradycję z nowymi realiami. Dbał o wyposażenie jednostki w najlepsze uzbrojenie i sprzęt. Udało mu się także dobrać odpowiednich ludzi, którym mógł zaufać i wykorzystać ich doświadczenie oraz umiejętności. To podstawa niezbędna do stworzenia zgranego zespołu i kształtowania charakterów. Twardości, zdecydowana, determinacji, umiejętność podejmowania samodzielnych i skutecznych rozwiązań oraz decyzji w walce i w sytuacji zagrożenia. To także przejęta przez żołnierzy

GROM-u część naszego dziedzictwa. Idea generała Petelickiego była zdecydowana i jasna: GROM jako prawdziwa jednostka specjalna ma być profesjonalny, wyszkolony w pełnym zakresie, a przede wszystkim służyć niepodległości i być wizytówką ojczyzny. Dla mnie generał był – mówię o tym całkowicie szczerze – wielkim szefem i wciąż nie mogę pojąć, co lub kto przyczyniło się do tego, że nie ma go już wśród nas – żołnierskiej rodziny, której tradycje tworzył, bronił ich i je kontynuował.

Gen. Stefan Klemens Bałuk „Starba” – cichociemny, kawaler Orderu Virtuti Militari, od 2010 roku kanclerz Kapituły Orderu Wojennego Virtuti Militari.



Źródła fotografii zamieszczonych w książce Fotografie w tekście Marek Traczyk archiwum domowe „Kolegi” archiwum Jednostki Wojskowej GROM Marek Strzałkowski / „Komandos” archiwum domowe Andrzeja Domanasiewicza archiwum domowe Krzysztofa Rybińskiego

Wkładka I archiwum Jednostki Wojskowej GROM archiwum domowe Agnieszki Petelickiej Marek Strzałkowski / „Komandos”

Wkładka II archiwum Jednostki Wojskowej GROM archiwum domowe Agnieszki Petelickiej Marek Strzałkowski / „Komandos” Piotr Szalaty / „Komandos”

MISJA „UPHOLD DEMOCRACY” (HAITI, 1994)

W 1994 roku u boku amerykańskich sił specjalnych GROM wziął udział w misji w Republice Haiti. Do

tego czasu ledwie kilka osób wiedziało o istnieniu jednostki

Wśród dziennikarzy, którzy relacjonowali wówczas udział GROM-u w operacji na Haiti, znalazł się m.in. Tomasz Lis

Z attaché wojskowym polskiej ambasady w Waszyngtonie gen. Bolesławem Izydorczykiem (drugi od lewej)

Wymiana pamiątek między generałem Petelickim a dowódcami grup policjantów z Karaibów

Generał Petelicki w głównej kwaterze USSOCOM w Tampie na Florydzie

Generał Sławomir Petelicki ze swoim zastępcą, przyjacielem i legendą GROM-u Leszkiem Drewniakiem „Diabłem”

TRENING GROM-U – CZARNA TAKTYKA

TRENING GROM-U – SZTUKA KAMUFLAŻU

TRENING GROM-U

TRENING GROM-U – WODNY ODDZIAŁ BOJOWY

Trening z komandosami SAS w Wielkiej Brytanii

POKAZY GROM-U

Kiedy świat dowiedział się o istnieniu GROM-u, generał Petelicki potrafił zadbać o wizerunek jednostki. Służyły temu pokazy jej sprawności, organizowane zarówno dla mediów, jak i dla wojskowych oraz polityków

Z wizytą w 22. Regimencie SAS, Hereford, Wielka Brytania, 1993

Podczas pokazu GROM-u dla prezydenta Lecha Wałęsy w 1993 roku generał Sławomir Petelicki został odznaczony Krzyżem Oficerskim OOP

Pokaz GROM-u dla przedstawicieli Sztabu Generalnego Wojska Polskiego

Generał Petelicki bezgranicznie ufał swoim żołnierzom, czego dowodem jest zdjęcie, na którym stoi pomiędzy tarczami strzelniczymi. Podczas pokazów sprawności GROM-u taki widok nie był niczym wyjątkowym

SOJUSZNICY

Dzięki generałowi Petelickiemu GROM stał się ważnym sojusznikiem dla zachodnich partnerów. Generał Petelicki przed główną kwaterą USSOCOM w Tampie na Florydzie (góra); razem z żołnierzem Navy SEALs (dół)

W czasie treningu z SAS i Deltą w 1995 roku w Szkocji (góra) i u boku amerykańskich zielonych beretów (dół)

ŻOŁNIERZE

Generał Petelicki z GROM-owcami w Pałacu Prezydenckim (góra) i podczas pierwszego treningu GROMu w USA (dół)

JEDNOSTKA

W siedzibie GROM-u: konferencja prasowa połączona z prezentacją (góra) i gabinet dowódcy (dół)

ĆWICZENIA GROM-U – ZIELONA TAKTYKA

ĆWICZENIA GROM-U – ZATOKA GDAŃSKA

TRADYCJA

GROM jest kontynuatorem tradycji cichociemnych. Przywiązanie generała Petelickiego manifestowało się w spotkaniach z weteranami i ich rodzinami (góra). Szacunek dla tradycji Polskiego Państwa Podziemnego żołnierze GROM-u okazują również przez używanie jego symboli (dół)

Spis treści Okładka Karta tytułowa WSTĘP Opowieści o wojowniku ANDRZEJ WOJTAS Sławek I CHŁOPAK Z REYTANA MICHAŁ KOMAR O mnie się nie martw… „KOLEGA” Sławek orłem nie był II OFICER WYWIADU GROMOSŁAW CZEMPIŃSKI Nie zmarnował swej szansy ALEKSANDER MAKOWSKI Mężczyzna z krwi i kości III NARODZINY GROM-U BARTŁOMIEJ SIENKIEWICZ Facet z serca systemu WOJCIECH BROCHWICZ Sławek, jakiego będę pamiętał MARIUSZ ŁAPIŃSKI Niezłe skurczybyk ma imadło… ANDRZEJ BARCIKOWSKI Nie mieścił się w ramach sztywnych ograniczeń IV PIĘŚĆ PIOTR GĄSTAŁ Mieszał naszą krew „SZPRYCHA” Szefie, nie ma lipy! „ŁAŃCUCH” Jak palce dłoni zaciskającej się w pięść TOMASZ GEDE To nie była normalna jednostka PAWEŁ MUSZYŃSKI Mocny uścisk dłoni i niebieskie oczy bazyliszka WIESŁAW LEWANDOWSKI „ROTMISTRZ” Był desperatem w najlepszym tego słowa znaczeniu TOMASZ KOWALCZYK „MECENAS” To był charyzmatyczny gość KRZYSZTOF PRZEPIÓRKA Pan Bóg nie lubi tchórzy MONIKA KUPCZYK Zaszczytem było pracować pod jego zwierzchnictwem MIROSŁAW KOPACZ „Stary”, jak zwykle, szarżował i kozaczył ANDRZEJ KRUCZYŃSKI „WODZU” Spytajcie generała, on zna wszystkie odpowiedzi

SŁAWOMIR GÓRKA Tylko ktoś nieobliczalny mógł taką jednostkę stworzyć V OJCIEC „RABIN” Znał naszą robotę od podszewki ANDRZEJ K. „KISIEL” Traktował nas jak swoje dzieci „DZIADEK” Rozmowa z panem zawsze dodawała nam sił TOMASZ BIAŁEK Dowódca „ROCH” Jako dowódca zachowywał się nieszablonowo TADEUSZ SAPIERZYŃSKI Wszystko będzie mniej barwne VI GENERAŁ ADAM DOMANASIEWICZ Przeszczep KRZYSZTOF RYBIŃSKI Był szczęśliwym człowiekiem PRZEMYSŁAW GUŁA A co ty o tym myślisz, doktorze? STEFAN KLEMENS BAŁUK „STARBA” Dla niego służba ojczyźnie to nie były puste słowa Źródła fotografii zamieszczonych w książce Wkładka 1 Wkładka 2 Karta redakcyjna

Copyright © by Andrzej Wojtas 2013 Projekt okładki Magdalena Zawadzka Symbole GROM-u użyte na okładce i stronie tytułowej wykorzystano dzięki uprzejmości Jednostki Wojskowej GROM Opieka redakcyjna Julita Cisowska Artur Wiśniewski Korekta Barbara Gąsiorowska

ISBN 978-83-240-2421-6

Książki z dobrej strony: www.znak.com.pl Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, 30-105 Kraków, ul. Kościuszki 37 Dział sprzedaży: tel. 12 61 99 569, e-mail: [email protected] Plik opracował i przygotował Woblink

woblink.com