MOCK. Ludzkie ZOO - Marek Krajewski

SAVE OFFLINE

BERLIN 1929 ........................................................................................................................................ 8 Berlin, sobota 2 lutego 1929 roku, .......................................................................................................... 9 AFRYKA 1914 ..................................................................................................................................... 14 Okolice miasta Ikang, dżungla na pograniczu kameruńsko-nigeryjskim, ............................................ 15 WROCŁAW 1914 ................................................................................................................................ 17 Wrocław, niedziela 4 stycznia 1914 roku, ............................................................................................ 18 Wrocław, niedziela 4 stycznia 1914 roku, ............................................................................................ 22 Wrocław, niedziela 4 stycznia 1914 roku, ............................................................................................ 28 Wrocław, ............................................................................................................................................... 34 poniedziałek 5 stycznia 1914 roku, ....................................................................................................... 34 Wrocław, ............................................................................................................................................... 38 poniedziałek 5 stycznia 1914 roku, ....................................................................................................... 38 Wrocław, ............................................................................................................................................... 42 wtorek 6 stycznia 1914 roku, ................................................................................................................ 42 Wrocław, ............................................................................................................................................... 46 wtorek 6 stycznia 1914 roku, ................................................................................................................ 46 Wrocław, ............................................................................................................................................... 49 środa 7 stycznia 1914 roku, .................................................................................................................. 49 Wrocław, ............................................................................................................................................... 53 środa 7 stycznia 1914 roku, .................................................................................................................. 53 Wrocław, ............................................................................................................................................... 57 środa 7 stycznia 1914 roku, .................................................................................................................. 57 Wrocław, ............................................................................................................................................... 60 środa 7 stycznia 1914 roku, .................................................................................................................. 60 Wrocław, ............................................................................................................................................... 62 środa 7 stycznia 1914 roku, .................................................................................................................. 62 Wrocław, ............................................................................................................................................... 64 środa 7 stycznia 1914 roku, .................................................................................................................. 64 Wrocław, ............................................................................................................................................... 67 środa 7 stycznia 1914 roku, .................................................................................................................. 67 Wrocław, ............................................................................................................................................... 70 środa 7 stycznia 1914 roku, .................................................................................................................. 70 Wrocław, ............................................................................................................................................... 77 środa 7 stycznia 1914 roku, .................................................................................................................. 77 Wrocław, ............................................................................................................................................... 83 czwartek 8 stycznia 1914 roku, ............................................................................................................. 83 Wrocław, ............................................................................................................................................... 91 czwartek 8 stycznia 1914 roku, ............................................................................................................. 91 Wrocław, ............................................................................................................................................... 93

czwartek 8 stycznia 1914 roku, ............................................................................................................. 93 Wrocław, ............................................................................................................................................... 96 czwartek 8 stycznia 1914 roku, ............................................................................................................. 96 Wrocław, ............................................................................................................................................. 102 czwartek 8 stycznia 1914 roku, ........................................................................................................... 102 Wrocław, ............................................................................................................................................. 107 czwartek 8 stycznia 1914 roku, ........................................................................................................... 107 Wrocław, ............................................................................................................................................. 109 czwartek 8 stycznia 1914 roku, ........................................................................................................... 109 Wrocław, ............................................................................................................................................. 114 czwartek 8 stycznia 1914 roku, ........................................................................................................... 114 Wrocław, ............................................................................................................................................. 117 piątek 9 stycznia 1914 roku, ............................................................................................................... 117 Wrocław, ............................................................................................................................................. 120 piątek 9 stycznia 1914 roku, ............................................................................................................... 120 Wrocław, ............................................................................................................................................. 125 piątek 9 stycznia 1914 roku, ............................................................................................................... 125 Wrocław, ............................................................................................................................................. 128 piątek 9 stycznia 1914 roku, ............................................................................................................... 128 Wrocław, ............................................................................................................................................. 131 piątek 9 stycznia 1914 roku, ............................................................................................................... 131 Wrocław, ............................................................................................................................................. 135 piątek 9 stycznia 1914 roku, ............................................................................................................... 135 Wrocław, ............................................................................................................................................. 143 sobota 10 stycznia 1914 roku, ............................................................................................................. 143 Wrocław, ............................................................................................................................................. 148 sobota 10 stycznia 1914 roku, ............................................................................................................. 148 Wrocław, ............................................................................................................................................. 155 sobota 10 stycznia 1914 roku, ............................................................................................................. 155 Wrocław, ............................................................................................................................................. 161 sobota 10 stycznia 1914 roku, ............................................................................................................. 161 Wrocław, ............................................................................................................................................. 165 sobota 10 stycznia 1914 roku, ............................................................................................................. 165 Wrocław, ............................................................................................................................................. 171 sobota 10 stycznia 1914 roku, ............................................................................................................. 171 Wrocław, ............................................................................................................................................. 174 sobota 10 stycznia 1914 roku, ............................................................................................................. 174 Wrocław, ............................................................................................................................................. 176 sobota 10 stycznia 1914 roku, ............................................................................................................. 176

Wrocław, ............................................................................................................................................. 177 sobota 10 stycznia 1914 roku, ............................................................................................................. 177 Wrocław, ............................................................................................................................................. 178 niedziela 11 stycznia 1914 roku, ......................................................................................................... 178 Wrocław, ............................................................................................................................................. 179 niedziela 11 stycznia 1914 roku, ......................................................................................................... 179 Wrocław, ............................................................................................................................................. 182 niedziela 11 stycznia 1914 roku, ......................................................................................................... 182 Wrocław, ............................................................................................................................................. 183 wtorek 13 stycznia 1914 roku, ............................................................................................................ 183 Wrocław, ............................................................................................................................................. 189 wtorek 13 stycznia 1914 roku, ............................................................................................................ 189 Przypisy .............................................................................................................................................. 198 AFRYKA 1914 ................................................................................................................................... 202 Stary Calabar, południowa Nigeria, .................................................................................................... 203 niedziela 28 czerwca 1914 roku, ......................................................................................................... 203 Stary Calabar, południowa Nigeria, .................................................................................................... 216 niedziela 28 czerwca 1914 roku, ......................................................................................................... 216 Stary Calabar, południowa Nigeria, .................................................................................................... 226 poniedziałek 29 czerwca 1914 roku, ................................................................................................... 226 Stary Calabar, południowa Nigeria, .................................................................................................... 237 poniedziałek 29 czerwca 1914 roku, ................................................................................................... 237 Stary Calabar, południowa Nigeria, .................................................................................................... 244 poniedziałek 29 czerwca 1914 roku, ................................................................................................... 244 BERLIN 1929 ..................................................................................................................................... 250 Berlin, ................................................................................................................................................. 251 sobota 2 lutego 1929 roku, .................................................................................................................. 251 Berlin, ................................................................................................................................................. 256 czwartek 7 lutego 1929 roku, .............................................................................................................. 256 POSŁOWIE ........................................................................................................................................... 259

I foresaw that in the blinding sunshine of that land I would become acquainted with a (...) devil of a rapacious and pitiless folly. Pojąłem, że w jaskrawym słońcu tego kraju przyjdzie mi zapoznać się z (...) diabłem pazernego i bezlitosnego szaleństwa.

Joseph Conrad, Jądro ciemności

᾽Εν δὲ τῷ μυχῷ νῆσος ἦν ἐοικυῖα τῇ πρώτῃ, λίμνην ἔχουσα. καὶ ἐν ταύτῃ νῆσος ἦν ἑτέρα, μεστὴ ἀνθρώπων ἀγρίων. Πολὺ δὲ πλείους ἦσαν γυναῖκες, δασεῖαι τοῖς σώμασιν. ῝ας οἱ ἑρμηνέες ἐκάλουν Γορίλλας. Διώκοντες δὲ ἄνδρας μὲν συλλαβεῖν οὐκ ἠδυνήθημεν, ἀλλὰ πάντες ἐξέφυγον, κρημνοβάται ὄντες καὶ τοῖς πέτροις ἀμυνόμενοι, γυναῖκας δὲ τρεῖς, αἳ δάκνουσαί τε καὶ σπαράττουσαι τοὺς ἄγοντας οὐκ ἔθελον ἕπεσθαι. Ἀποκτείναντες μέντοι αὐτὰς ἐξεδείραμεν καὶ τὰς δορὰς ἐκομίσαμεν εἰς Καρχηδóνα. Na tym jeziorze była inna wyspa pełna dzikich ludzi. Przeważały wśród nich owłosione na całym ciele kobiety, które tłumacze nazywali „gorillaj”. Goniliśmy mężczyzn, ale nie mogliśmy ich złapać, bo wszyscy uciekli na strome skały i stamtąd się bronili kamieniami. Złapaliśmy tylko trzy kobiety, które – gryząc i atakując zaciekle – nie chciały iść z tymi, co je prowadzili. Zabiliśmy je zatem i zdarliśmy z nich skóry, które potem przywieźliśmy do Kartaginy.

Hannon, Wyprawa do Afryki (V wiek p.n.e.)

BERLIN 1929

Berlin, sobota 2 lutego 1929 roku, godzina siódma wieczór

WOKÓŁ DWORCA SZCZECIŃSKIEGO KŁĘBIŁO SIĘ wielu żebraków i włóczęgów. Jedni tłoczyli się przy małych piecykach na węgiel, które koło postoju dorożek przygotowali dla nich filantropi z pobliskiej ewangelickiej gminy Golgatha. Inni usiłowali przechytrzyć policjantów kolejowych i dostać się na dworzec, co było im surowo zabronione. Jeszcze inni prosili przechodniów o datki, szczerząc do nich przymilnie wybrakowane uzębienie i odsłaniając purpurowe dziąsła. Jeden z żebraków, ubrany w podarty szynel, podbiegł do mężczyzny, który właśnie opuszczał budynek stacji kolejowej. Ujrzawszy jego wzrok, stracił zainteresowanie swym ewentualnym donatorem. Znał takie spojrzenia. Tak patrzyli albo bandyci, albo policjanci – a z żadnym z nich nie chciał mieć do czynienia. Intuicja dobrze podpowiadała żebrakowi. Masywny mężczyzna o spokojnym kamiennym wejrzeniu prawie od dwudziestu lat wykonywał ten drugi zawód. Chlubił się wieloma sukcesami śledczymi oraz brutalnym traktowaniem wyrzutków społecznych, przez co w ciemnych zaułkach jego miasta otaczał go podszyty lękiem respekt. Był średniego wzrostu, a tuszy więcej niż średniej. Starannie dobrany strój – a zwłaszcza drogie galanteryjne dodatki – zdradzał podstarzałego dandysa, a podpuchnięte oczy i świeże zacięcia po goleniu – miłośnika nocnych uciech, który wstaje późno i któremu drżą ręce. Tak było w rzeczywistości. Tego eleganta ciągnęło do nocnych spelunek z niewyszukanym jadłem i mocnymi trunkami oraz do wyuzdanych kobiet – zwłaszcza rudowłosych. Nie były to jednak jego jedyne słabości. Z równym zainteresowaniem reagował na przeznaczone dla mężczyzn wyroby luksusowe. Zatrzymywał się przed każdą wystawą, na której były prezentowane brzytwy – najbardziej mu się podobały te o trzonku z kości słoniowej – krawaty, spinki i meloniki. Żaden pędzel z borsuczego włosia czy też portfel z krokodylej skóry nie umknął badawczemu spojrzeniu jego piwnych oczu. W rodzinnym Wrocławiu znał go każdy pucybut i każdy jubiler oferujący duży wybór sygnetów.

W tej dzielnicy Berlina nikt nie żywił do niego żadnych uczuć, bo nikt go tu nie znał. Prostytutki, którym teraz od wieczornego zimna pękały cienkie warstwy szminki na spierzchniętych ustach, od kilku dni widywały go w swym rejonie i wyceniały w myślach jego sobolowe futro i rękawice z foczej skóry. Tupiąc pantoflami o zmarzniętą ziemię, by otrzymać choć złudzenie ciepła, patrzyły z zazdrością na jego śniegowce z futerkiem, dające stopom dodatkową izolację, a wypucowanym czarnym trzewikom ochronę przed piaskiem i solą, którymi posypano oblodzone chodniki. Choć jego zamożność aż biła po oczach, dziewczyny ani razu go nie zaczepiły, gdy w tych dniach parokrotnie mijał zawłaszczony przez nie skwer na rogu Gartenstrasse i Tieckstrasse. Wzbudzał w nich nieufność – podobnie jak w żebraku. Zgadywały, że jest albo policjantem, albo nowym alfonsem, który rozpoznaje swój przyszły teren. Zawsze miały się na baczności przed obcymi, którym – tak jak jemu – wyzierała z oczu pewność siebie. Wbrew opinii cór Koryntu czterdziestosześcioletni radca kryminalny Eberhard Mock nie czuł się tutaj zbyt pewnie. W stolicy był po raz pierwszy w życiu i znał tylko jednego berlińczyka – i to jedynie korespondencyjnie i telefonicznie. Owszem, spędził tu kilka pracowitych dni, które poświęcił na rozpoznanie terenu wokół wokół Dworca Szczecińskiego i Gartenstrasse, oraz – dla odprężenia – jedną upojną noc w luksusowym berlińskim burdelu Admiralsbar, urządzonym na modłę japońską. To było jednak zbyt mało, by przykryć niepokój, który go nie opuszczał w tym obcym mieście od momentu, gdy podjął się swojej osobliwej misji. Była ona na pierwszy rzut oka niezbyt skomplikowana. Miał tylko odnaleźć pewnego dawnego znajomego, podziękować mu, zadać mu jedno pytanie, ostrzec go przed tajnymi służbami i zachęcić do szybkiego powrotu do ojczyzny. To spotkanie byłoby domknięciem śledztwa sprzed piętnastu lat, które drastycznie uświadomiło mu przerażającą prawdę o ludzkozwierzęcej hybrydzie zwanej Homo sapiens. I na tym kończyła się owa pozorna prostota zadania. Niestety, ów poszukiwany przez niego człowiek był obiektem zainteresowania również wojskowych służb informacyjnych, czyli wszechwładnej abwery kierowanej przez bezwzględnego podpułkownika Günthera Schwantesa. Interesy ludzi wywiadu i Mocka wchodziły zatem w kolizję – oni chcieli ująć tego, kogo on chciał ocalić. Sytuacja była bardzo niebezpieczna, ponieważ informację o tym, że poszukiwany przebywa pod fałszywym nazwiskiem w Berlinie i jest częstym bywalcem teatrzyku variétés Kolibri, zdradził Mockowi właśnie jeden z bliskich współpracowników Schwantesa, ów berlińczyk, którego wrocławianin znał korespondencyjnie i telefonicznie. Eberhard – wietrzący

wszędzie prowokację – porzucił tym razem swoją zwykłą podejrzliwość i mimo wszystko zdecydował się przyjechać do stolicy, choć zdawał sobie sprawę, że w swym działaniu przekracza wszelkie możliwe służbowe kompetencje. Wchodził na cudzy teren, a jego akcja – w razie niepowodzenia i jej wykrycia – skazywała informatora od Schwantesa na sąd wojskowy, a dla samego Mocka oznaczała na pewno usunięcie z szeregów policji, co i tak – zważywszy na długie ręce i mściwość szefa abwery – byłoby dość łagodną karą. Parsknął ze złością, wyrzucił papierosa i plunął gęsto w kratki studzienki kanalizacyjnej, wyobrażając sobie, że pozbywa się w ten sposób swych czarnych myśli. Poprawił kapelusz – jak zawsze, kiedy ruszał do akcji. Do teatrzyku Kolibri, o którym już zdobył wiele informacji w czasie kilkudniowego berlińskiego rozpoznania, dostał się tylnym wejściem. Strażnik, niechętny aroganckim bogaczom, spojrzał na niego nieprzyjaźnie, lecz szybko schował do kieszeni swą niechęć – wraz z dwudziestofenigową monetą, którą otrzymał. Widywał tu takich jak on – zamożnych mężczyzn, często z twarzą zasłoniętą chustką lub szalikiem. Tacy jak on wchodzili do variétés dyskretnie, teatrzyk bowiem dostarczał ludziom wszelkiej rozrywki – tej najbardziej dyskretnej również. Mock wspiął się po schodach na pierwsze piętro i stanął obok garderoby. Boy za ladą, opakowany w ciasny dwurzędowy garniturek, wyszedł do gościa, uśmiechnął się zachęcająco, zdjął okrągłą czapkę bez daszka i przytrzymał przymilnie kotarę wiszącą na drzwiach do sali. Mock wcisnął mu monetę do spoconej dłoni, zzuł śniegowce i na usłużnie wyciągniętym ramieniu powiesił swe futro, do którego kieszeni schował rękawice. – Tylko ma wisieć osobno! – warknął i spojrzał z odrazą na sfatygowane płaszcze innych gości. – Nie wiadomo, jakie to stworzenia mogą przeleźć na moje futro z tych brudnych paltotów! Chłopak poprawił grzebieniem swój nienaganny przedziałek. Wykrzywił twarz w sztucznym uśmiechu, po czym stracił zainteresowanie nowym gościem. Odsunął się od niego, wyciągnął daleko język, zrobił z niego rurkę i lekko splunął przed siebie. Mock chwycił go za kołnierz, przyciągnął ku sobie, po czym ujął palcami za policzek i lekko potarmosił. Boy wcale się nie wyrywał. Wciąż się sztucznie uśmiechał, ale oczy pociemniały mu od nienawiści. Gość sięgnął do kieszeni. Pod wpływem kolejnej monety uśmiech boya stał się naturalny, a oczy jasne. – Oczywiście, szanowny panie! – wykrzyknął z entuzjazmem i wskazał z niechęcią na inne okrycia. – Pańskie futro będzie wisieć z dala od płaszczy tych furmanów i innej hołoty!

Mock uwielbiał w krótkich odstępach czasu odgrywać rolę dobrego i złego policjanta. To zawsze dezorientowało złoczyńców, z którymi miał do czynienia. We Wrocławiu ta metoda już nie działała – znał ją cały tamtejszy świat przestępczy. Ale w Berlinie mogła być skuteczna. Nikt go nie znał w tym mieście grzechu, w tym Babilonie, o którego rozpuście opowiadano ze zgorszeniem i podnieceniem w całej Europie. Radca kryminalny poklepał boya lekko po policzku i wszedł do zadymionej sali. W powietrzu mieszały się przeróżne wonie – ostry zapach cygar był łagodzony przez waniliowe i owocowe nuty tytoniu fajkowego. Podniecająca woń świeżo mielonej kawy, perfum i pudru z trudem tłumiła wyziewy ludzkich ciał i gardeł. Przez chwilę stał, jakby był ogłuszony skoczną muzyką wygrywaną przez The Jazzband of Chicago, jak głosił niezdarnie skreślony napis na chorągwi zawieszonej nad sceną. Na deskach podskakiwali czterej muzycy, udając czarnoskórych Amerykanów, i dęli co sił w swoje saksofony, trąbki i puzony. Ten wysiłek obnażał całe ich oszustwo – wyciskał z nich bowiem strużki potu, które rozmazywały szuwaks, jakim były pokryte ich błyszczące twarze. Jedynie piąty członek jazzbandu, perkusista, wyglądał na autentycznego Murzyna, o ile Mock mógł to dobrze ocenić, patrząc z daleka przez siną kurtynę dymu. Dyskretnie, lecz dokładnie, przyjrzał się trzem mężczyznom siedzącym w pobliżu wyjścia, gdzie stanął z papierosem. Dwaj z nich całowali po szyjach swe towarzyszki. Trzeci – siedzący z powodu tuszy aż na dwóch krzesłach – przecierał co chwila łysą głowę i kark układający mu się w dwóch fałdach nad sztywnym kołnierzykiem. Przez zamglone nieco binokle wpatrywał się tępo w młodą kobietę, która uśmiechała się do niego szelmowsko i pocierała znacząco opuszkami palców swe delikatne nozdrza. Dwie pozostałe kobiety – hałaśliwe i podekscytowane – karciły żartobliwie swych towarzyszy, uderzając wachlarzami dłonie obmacujące ich ciepłe dekolty. Mock odwrócił od nich wzrok. Żaden z tych trzech mężczyzn nie był tym, którego wypatrywał – tego był pewien. Poszukiwany był od łysego grubasa szczuplejszy – tak na oko – o jakieś czterdzieści kilogramów, a na publiczne igraszki erotyczne nie pozwoliłby sobie nawet dla zmylenia. Mock, idąc za tą drugą myślą, zaczął się przyglądać tym gościom lokalu, którym nie towarzyszyły żadne kobiety. Były cztery takie czysto męskie stoliki. Do trzech nawet nie podchodził. Dwa z nich – sąsiadujące ze sobą – zajmowali młodzi półnadzy mężczyźni o podmalowanych oczach i ogolonych gładko torsach, wyraźnie okazujący sobie czułość. Jeden

zaś stolik, o którym myślał jako o „męskim”, okupowały – teraz to dokładnie widział – dwie kobiety w smokingach i melonikach, palące papierosy w długich lufkach. Pozostał mu ostatni – siedział przy nim wysoki, potężnie zbudowany dżentelmen w nasuniętym na czoło niemodnym kapeluszu z szerokim rondem, spod którego wypływały mu i osiadały na kołnierzu gęste białe włosy. Mock podszedł do niego i uchylił melonika. – Czy mogę się dosiąść do pana? – zapytał z grzecznym uśmiechem i widząc wahanie, szybko dodał: – Nie chciałbym przeszkadzać, ale tutaj straszny dzisiaj tłok. Mężczyzna w kapeluszu kiwnął głową, a potem pstryknął od dołu w rondo. Wtedy Mock ujrzał jego jasne oczy w ciemnej pobrużdżonej twarzy i odetchnął z ulgą. Siedzący wyciągnął do niego rękę, wrocławianin uścisnął ją bez słowa. Mocno. Serdecznie. Okazało się, że w tym mieście grzechu, w tym Babilonie, jest jeszcze ktoś, kogo Mock zna nie tylko z rozmów telefonicznych i korespondencji.

AFRYKA 1914

Okolice miasta Ikang, dżungla na pograniczu kameruńsko-nigeryjskim, czwartek 7 maja 1914 roku, przed zachodem słońca

KOBIETA KRZYCZAŁA. NIKT JEJ NIE SŁYSZAŁ. Domostwo stało daleko, na skraju polany, a w wiosce obchodzono hucznie święto czaszek. Kobieta krzyczała. Czuła, jakby w jej podbrzuszu zwijały się i rozprężały grube, śliskie węże. Gwałtownie puchły i przekręcały się w różnych kierunkach, usiłując się wydostać z ciała. Gryzły na oślep jej wnętrzności, strzykały jadem, który z niej wypływał i moczył klepisko. Ukucnęła, trzymając się pala wbitego w środek chaty, a jej wzdęty brzuch znalazł się między drżącymi udami. Rodziła już czwarte dziecko, ale jeszcze nigdy nie czuła takiego bólu i kłucia. Miała wrażenie, że wypycha z siebie jeżozwierza. Załzawionymi oczami spojrzała w górę – w stronę dziurawego dachu z liści bananowca. Patrzyły na nią czaszki ludzi straconych za czary na rozkaz jej męża, wodza i czarownika. Niektóre były stare i okopcone, inne wysmarowane gliną i ludzkimi odchodami. Jedna z nich – świeża i cuchnąca – należała do jej brata. W jego pustych oczach nie dostrzegła śladu otuchy i pocieszenia. Mówiły one: jesteś cudzołożnicą, spółkowałaś ze zwierzęciem i zasłużyłaś na śmierć. Na polanie błagano tańcem i krzykiem duchy zmarłych o to, aby przestały niepokoić swych krewnych. Ale najpierw dostarczono im rozrywki. W ogłuszającym rytmie tam-tamów skakali nadzy młodzi mężczyźni o twarzach pomalowanych do połowy na biało, do połowy na czarno. Na ich głowach tkwiły dziurawe cylindry ozdobione piórami. Wykrzykiwali coś, co sprawiało, że młode kobiety tańczące na brzegu polany zasłaniały oczy i zanosiły się od śmiechu, a ich duże piersi – rozdzielone paskami z lamparciej skóry – trzęsły się i opadały na tłuste brzuchy. Tancerze pochylali się, oddawali wiatry, udawali wzajemne zaloty i miłosne zespolenia. Ich biodra poruszały się rytmicznie w przód i w tył. Młode kobiety biły się z uciechy po udach, a bransoletki, pokrywające ich łydki od kostek do kolan, stukały i brzęczały. Ciszę przerywało tylko monotonne trzaskanie cykad ukrytych po kątach. Ból znikł. Poczuła mokre pacnięcie na ramieniu. Po liściach sufitu przebiegła jaszczurka, która oddała na nią

wodnisty kał, muchy pchały się jej do oczu. Nagle wszystko wróciło – ból ściskający jej łono. Podskoczył w nim jeżozwierz. Na podłogę chlusnęły wody płodowe. Na polanie kobiety przebrane za wojowników potrząsały dzidami przy wtórze piszczałek. Podbiegli do nich mężczyźni owinięci zakrwawionymi skórami zdartymi niedawno z zabitych kóz i owiec, które złożono w ofierze duchom przodków. Drewniane maski na głowach mężczyzn szczerzyły się kilkoma rzędami nierównych zębów, pyszniły się powykręcanymi rogami antylop, groziły podwójnymi twarzami i otwartymi w gniewie czarnymi ustami. Niektóre maski zwieńczone były gnijącymi głowami goryli i szympansów. Pomiędzy zębami zwierząt tkwiły kawałki świeżego surowego mięsa. Krew płynąca z niego osiadała kroplami na ludzkich ciałach i na spódnicach z długich suchych łodyg prosa. W tym samym czasie młodzi mężczyźni w cylindrach wrócili do tańczącego zgromadzenia. W złożonych dłoniach trzymali ludzkie czaszki oblane krwią i kozim łajnem. Chlapali tą mazią dokoła. Nagle zapadł zmierzch. Uroczystość osiągnęła punkt kulminacyjny. Nadszedł czas, by złożyć ofiarę z człowieka. Kobieta w chacie patrzyła na płaczące u jej stóp dziecko. To nie był jeżozwierz. To była małpa.

WROCŁAW 1914

Wrocław, niedziela 4 stycznia 1914 roku, godzina szósta wieczór

EBERHARD MOCK STAŁ PRZED KWIACIARNIĄ na Dworcu Głównym i zastanawiał się, jak zakończyć kilkumiesięczny romans z Marią. Ponieważ nigdy wcześniej nie używał subtelnych metod zrywania z kobietami, nie znał sposobu na łagodne, aksamitne rozstanie. Co więcej, w kwestiach uczuciowych nie był ekspertem i nie potrafił właściwie ocenić zaangażowania Marii, aby dobrać odpowiednio delikatną metodę odejścia od dziewczyny. Nie mógł polegać na swoich doświadczeniach w tej mierze z prostego powodu: w swoim trzydziestojednoletnim życiu Mock nie przeżył zdarzenia – no, może poza jednym – które można by uznać za romans. To pojęcie oznacza bowiem, jak sądził, rodzaj erotycznego i uczuciowego zaangażowania, które jest niejednorazowe i obustronne. Tymczasem nie zaobserwował nigdy w swoim życiu, by oba te aspekty damsko-męskiej relacji wystąpiły łącznie. Jego kontakty z kobietami miały charakter jednostronnego folgowania swojej żądzy. Najczęściej czyniły mu zadość opłacone i wyspecjalizowane w tej materii młode damy, które swą namiętność nie zawsze umiejętnie udawały. Niekiedy były to obustronnie namiętne, ale jednorazowe i szybkie akty, spełniane gdzieś na strychu lub w służbówce, do których nakłaniał rozmaite dziewczyny z gminu – najczęściej praczki lub służące. Niekiedy bywało i tak, że owe erotyczne epizody nie były jednorazowe. Mimo to nietrudno mu było zakończyć taką serię zdarzeń. Z usług danej prostytutki najzwyczajniej rezygnował bez podawania powodu, natomiast dziewczęta podrzędnych profesji informował po prostu, że nie będzie już do nich przychodził. W tym drugim wypadku pojawiły się raz komplikacje. Pewna fryzjerka o imieniu Anna, słysząc od niego takie dictum, żałośnie się rozpłakała, czym wpędziła Mocka w poczucie winy. Doszedł do oczywistego wniosku, że dziewczyna czuje się oszukana, bo liczyła na coś więcej – może nawet na oświadczyny? Nie pomogło tłumaczenie samemu sobie, że przecież niczego więcej jej nie obiecywał, nic nie dało przedstawianie jej w myślach jako niepoprawnej marzycielki, która ma zbyt wygórowane oczekiwania, nie udało się też stłumić wyrzutów sumienia argumentem, że była – mimo młodego wieku – bardzo doświadczoną kochanką i gdzieś przecież swoją wiedzę musiała nabyć wcześniej, przed ich namiętnymi rendez-vous w jego kawalerce na

Zwingerstrasse[1]. Nic nie pomogło. Mock z jednej strony czuł się podłym i cynicznym uwodzicielem, który krzywdę, jaką wyrządził, powinien zmyć oświadczynami, z drugiej zaś – żenić się wcale nie chciał. Od owej Anny, której złamał serce, odszedł zatem jak kundel z podwiniętym ogonem i z silnym postanowieniem, by swe kontakty erotyczne ograniczyć wyłącznie do wytwornych i drogich cór Koryntu – oczywiście tak często, jak tylko pozwalała mu jego policyjna pensja – i z odpowiednim gumowym zabezpieczeniem, które uchroniłoby go przed „syfilitycznymi kalafiorami”, jak mawiał czytany przez niego Guy de Maupassant, jeden z największych rozpustników w historii. Jak postanowił, tak i uczynił. Wiódł takie życie przez kilka lat, w czasie których zaczęło narastać u niego uczucie pustki. W jego życie zaczęło się wkradać coraz bardziej natarczywe pragnienie stałości. Wychodząc z kolejnego ekskluzywnego domu publicznego, nie cieszył się z powodu przyjemności, jakiej tam doświadczył, ale martwił – że właśnie tę rozkosz na jakiś czas utracił. Czuł się jak smakosz malkontent, który zamiast klepać się z ukontentowaniem po pełnym brzuchu, irytuje się, że głód niedługo powróci. Uczucie to wciąż się powtarzało i Mock postanowił bliżej mu się przyjrzeć, by poszukać jakiegoś remedium. Po długich analizach doszedł do wniosku, że cotygodniowe wizyty w lupanarze grożą wydrenowaniem kieszeni, powinien zatem poszukać sobie jakiejś uczciwej dziewczyny, z którą najzwyczajniej w świecie stanie na ślubnym kobiercu. Ten plan spalił jednak na panewce, bo Mock nieoczekiwanie się zakochał w kobiecie, która była ostatnią kandydatką do stworzenia ciepłej rodzinnej wspólnoty. Nie dlatego, że ta zamożna wdowa o przenikliwym umyśle była osobą oziębłą. Wręcz przeciwnie: wzbudziła w nim żądzę tak silną, że po pierwszej – zupełnie niewinnej – wizycie u niej musiał natychmiast się udać do domu publicznego, jeśli nie chciał gdzieś w ukryciu popełnić grzechu Onana. A potem nadeszła fascynacja. Trzydziestopięcioletnia Charlotta Bloch von Bekessy, świetnie wykształcona

przedstawicielka

wrocławskiej

elity,

wiedziała,

jakie

uczucia

obudziła

w Eberhardzie. Było dla niej oczywiste, że pokazała temu dominującemu mężczyźnie jego miejsce w szeregu. Czuła, że go upokorzyła, a on pragnie być upokarzany. Wykorzystała jego namiętne zaślepienie. Kiedy Mock zrozumiał, że stał się tylko jej narzędziem do zaspokajania własnych ambicji – nie chodziło bynajmniej wcale o zachcianki erotyczne – było już zbyt późno, by się opamiętać. Został przez tę kobietę, jak sam to określał, pochłonięty. Krótko po pierwszym i jednocześnie ostatnim erotycznym uniesieniu, jakiemu się oddawali we wrocławskiej łaźni

parowej, piękna baronowa odprawiła go jak posłańca, który przyniósł kwiaty. Zrobiła to, bo po prostu taka była jej wola. A potem nastąpiło coś, co ich rozdzieliło na zawsze[2]. Pozostało mu wspomnienie – coraz bardziej idealizowane i masochistycznie pielęgnowane. Nieco poobijany wewnętrznie po tym jedynym w swoim życiu romansie, przez kilka tygodni dochodził do siebie i w końcu uznał, w jakimś akcie ekspiacji, że to, co go spotkało z rąk Charlotty, było słuszną karą za krzywdę, jaką wyrządził Annie. Uzyskał w ten sposób egzystencjalną i duchową równowagę, po czym wrócił do dawnego pomysłu ożenku. Jeden z jego kolegów z wydziału obyczajowego wrocławskiego prezydium policji postanowił zabawić się w swata. I tak Mock poznał Marię Kayser, ładną dziewiętnastoletnią blondynkę, która w domu towarowym Eduarda Bielschowskiego Juniora pracowała jako ekspedientka w dziale jedwabiów. Dziewczyna była wesoła, zdrowa i uczciwa. Ebi się jej podobał, co okazała bardzo szybko – szczerze i bez ogródek. Była urocza w swych prostych, bezpośrednich komplementach, jakimi go obdarzała. Po miesiącu znajomości zaprosił ją na wycieczkę w Góry Stołowe, co do której jej matka, głucha i nieco roztargniona staruszka, nie miała żadnych zastrzeżeń, bo uważała młodego policjanta z niezłą państwową pensją za odpowiednią partię dla córki. Niespodziewane we wrześniu opady śniegu odcięły im drogę i musieli spędzić noc w górskim schronisku – oczywiście w osobnych pokojach, jak wymagała tego przyzwoitość, której hołdowali gospodarze. Eberhard nie zamierzał pogodzić się z tą segregacją i w nocy po cichu przyszedł do Marii. Przyjęła go z ogromnym entuzjazmem. Wszystko byłoby dobrze, gdyby nie jeden zaskakujący fakt – Mock w chwili najwyższego uniesienia miał przed oczami twarz Charlotty. Ten drobiazg – podobnie jak wiele innych – zostałby w końcu przezwyciężony przez każdego zakochanego mężczyznę, ale Mock zrozumiał, że nie jest zakochany. Nie wierzył też, że czas uleczy rany, jakie mu zadała powabna baronowa. Wymyślał mnóstwo przeszkód stojących na drodze małżeństwa z Marią. A z drugiej strony – za wszelką cenę chciał uniknąć widoku zapłakanej kobiety, którą znów skrzywdzi. Był w kropce – każde wyjście okazywało się złe. Rozważając, ile długotrwałego smutku może przynieść Marii każde z tych dwóch rozwiązań, doszedł do wniosku, że zerwanie będzie najlepszą decyzją. „Życie jeszcze przed nią – mniemał. – I na pewno znajdzie męża ze swoimi atutami, jakimi były uroda i pogodny charakter. To wyjście będzie dla niej znacznie lepsze niż małżeństwo z mężczyzną, który jej nie kocha. I nie pokocha nigdy”.

Stojąc teraz przed kwiaciarnią na Dworcu Głównym, zastanawiał się, jakich słów użyć, by sprawić Marii jak najmniejszy ból. „Czy te kwiaty – myślał z melodramatyczną przesadą – choć trochę osłodzą jej cierpienie? Zapełnią pustkę po rozstaniu?” Kupił w końcu bukiet róż i szedł noga za nogą wśród śnieżnej zadymki, powtarzając w myślach to, co miał jej powiedzieć – wytarte komunały o niedopasowaniu charakterów, o tym, że jest bardzo młoda i spotka lepszego niż on mężczyznę, et cetera. Kiedy mijał pocztę dworcową, omal nie potrącił starego sprzedawcy owoców, którego znał z widzenia. Na wpół ślepy Żyd spojrzał na niego pokrytymi bielmem oczami i uśmiechnął się szeroko. – Szanowny pan nie kupiłby jabłek? – zapytał. Mock pokręcił przecząco głową i ruszył szybkim krokiem, stawiając kołnierz płaszcza. I wtedy uzmysłowił sobie, że starzec nie ma płaszcza. Stoi wśród zawiei w jakimś nędznym szlafroku, trzyma przed sobą zmarzniętymi fioletowymi dłońmi tacę, a na niej jabłka, których i tak nikt od niego nie kupi. Ale on się nie żali, nie szuka przyjemnego ciepła gdzieś przy piecu, gdzie musiałby – być może – się do kogoś przymilać. On się uśmiecha z miłością do swego losu i z dumą robi swoje. Podejmuje ze spokojem i z uporem swój codzienny trud. Bo tak postanowił, bo takie życie uznał za sensowne. A tymczasem on, Eberhard, chce swój żywot uzależnić od najwyższej przyjemności z jakąś wyimaginowaną kobietą, która być może w ogóle nie istnieje. Chce go podporządkować czemuś, co jest przypadkowe i najpewniej nigdy nie nadejdzie. Potępił w duszy gwałtownie swoją głupotę, czując przy tym wielką siłę woli, która aż mu napięła mięśnie przedramion. – Życie nie jest kwestią przyjemności – rzekł do siebie filozoficznie. – Życie jest kwestią decyzji i siły, by tej decyzji pozostać wiernym. Odwrócił się i podszedł do starego Żyda. Dał mu dwadzieścia fenigów za wszystkie jabłka, przez co przynajmniej trzykrotnie przepłacił. Sprzedawca podziękował z godnością, bez płaszczenia się w pokłonach. – Piękne kwiaty – stwierdził poważnie, ledwie ruszając swymi pobielałymi wargami. – Tak, piękne – odparł Mock i dodał: – Muszą być piękne, bo idę się oświadczyć.

Wrocław, niedziela 4 stycznia 1914 roku, godzina ósma wieczór

MOCK ZDECYDOWANIE OZNAJMIŁ swój zamiar sprzedawcy jabłek, ale wraz z coraz mniejszą odległością, jaka go dzieliła od domu Marii, malała też jego determinacja. Postanowił pokrzepić się przed tym ważnym życiowym wydarzeniem w restauracji hotelu Złoty Orzeł na rogu Grünstrasse[3] i Flurstrasse[4]. Usiadł tam przy piecu i wypił trzy kieliszki wódki pod gorący serdelek o przyjemnie trzeszczącej skórce i pod dużą porcję sałatki ziemniaczanej, dobrze doprawionej octem. Ciepło zewnętrzne, od pieca, i wewnętrzne, od alkoholu, jeszcze bardziej osłabiły jego wolę. Nie był już pewien, czy decyzja, którą zakomunikował staremu Żydowi, jest słuszna. Aby na chwilę się wyłączyć, aby opóźnić bieg zdarzeń, sięgnął po „Berliner Courier” i zagłębił się w artykule o lekarzu Robercie Kochu. Niewiele mu dało to zwlekanie. Lektura była działaniem zastępczym i nieskutecznym. Odłożył gazetę i zabębnił palcami po blacie. Wątpliwości w jego głowie mnożyły się jak prątki gruźlicy w cytoplazmie. Apatię i zniechęcenie rozwiała jakaś panna lekkich obyczajów, która zagadnęła go: „Pan taki samotny z tymi kwiatami...”. Odpowiedział jej uprzejmie, że to samotność tymczasowa, zapłacił przy barze i wyszedł z knajpy. Po chwili stał przed nieczynnym już Dworcem Kolei Górnośląskiej na Flurstrasse, w którym – po przejęciu jego funkcji przez Dworzec Główny – mieściły się jakieś warsztaty oraz dwa mieszkania dla emerytowanych pracowników kolei. Jedno z nich zajmowała Maria Kayser ze swą matką. Dziewczyna wróciła tu niedawno. Wcześniej przez rok przebywała w Lubaniu, gdzie była na stażu w znanej fabryce tekstylnej Merfeld & Söhne. Mock minął budynek dworca i wszedł na schodki prowadzące do dużego trzypokojowego mieszkania, w którym pokój i kuchnię, położone od frontu, zajmowała wraz córką Bertha Kayser, wdowa po konduktorze, zaś dwa pozostałe pokoje zagracał kolejnymi śmietnikowymi znaleziskami samotnie mieszkający pan Paul Weigert, emerytowany zawiadowca jakiejś podmiejskiej stacji.

Mock nacisnął guzik dzwonka. Raz. Drugi. Trzeci. Drzwi otworzył mu Weigert i zrobił zapraszający ruch ręką, po czym zatoczył się od ściany do ściany i wpadł z powrotem do jednego ze swoich dwóch pokojów, których okna wychodziły na tyły dworca. Mocka to nie zdziwiło, bo wiedział doskonale, że sąsiad Marii poświęca się wyłącznie dwóch pasjom. W miesiącach ciepłych łowi ryby w Oławie i wypija dziennie po dziesięć kipusiów, jak nazywał pieszczotliwe wyrób browaru Carla Kipkego, natomiast w miesiącach zimnych wykonuje tylko tę ostatnią czynność. Mocka zdziwiło natomiast to, że Marii nie ma w domu, bo przecież gdyby była, to otworzyłaby mu drzwi ona sama. „No ładnie – pomyślał. – Gdzie to się wychodzi po nocy, zamiast na mnie czekać? Przecież byliśmy umówieni!” Zapukał do drzwi kuchennych, nacisnął lekko klamkę i zaraz się mocno zganił za swój egocentryzm. Maria siedziała przy stole ze swą matką i płakała. Staruszka była w wyraźnie bojowym nastroju. Waliła pięścią w stół i krzyczała tak głośno, jak to zwykle czynią ludzie głusi. – Tu się wprowadziłam z twoim ojcem, świeć Panie nad jego duszą, i z twoimi dwoma braćmi, świeć Panie nad ich duszami, trzydzieści siedem, powtarzam, trzydzieści siedem lat temu i tutaj chcę umrzeć! Nigdzie się stąd nie wyprowadzę, słyszysz, ty wyrodna córko?! Byli tu wczoraj u mnie banpolicaje[5], wiesz? Mówili, że przyszli sprawdzić, bo była skarga od ciebie! Na hałasy nocne! Chodzisz do nich i wygadujesz jakieś bzdury! Bo co? Bo chcesz, bym opuściła to mieszkanie, abyś ty mogła wyścielić tu sobie gniazdko ze swoim kochankiem, co? Zauważywszy rzeczonego kochanka, staruszka przytknęła do ust pomarszczoną dłoń, powyginaną artretyzmem, a oczy o mało jej nie wyszły z orbit. Maria spojrzała na mężczyznę ze zrezygnowaniem i przetarła załzawione oczy. W duszy Mocka walczyły ze sobą dwie przeciwstawne emocje – współczucie dla Marii, którą chciał przytulić i pocieszyć, oraz niechęć do jej matki. To pierwsze wywoływało ciepłą falę czułości i chęć podtrzymania nagłej decyzji o oświadczynach, to drugie zaś – pragnienie natychmiastowej ucieczki i zapomnienia o małżeństwie, nad którym zawisłby złowrogi cień takiej teściowej. Ta psychomachia szybko się skończyła za sprawą Marii. Dziewczyna wstała, chwyciła Mocka za rękę i pociągnęła go za sobą przez korytarz do pokoju. Zatrzasnęła drzwi i rzuciła mu się w ramiona. Poczuł przypływ czułości i zaczął ją całować po rozognionych policzkach. Zawsze kiedy jakaś kobieta płakała, ogarniało go pożądanie – był to chyba jakiś pierwotny

instynkt. Niewiasta płacząca czy skrzywdzona wydawała mu się po prostu kruchą istotą, którą należy chronić, czyli objąć. A objęcie to już fizyczna bliskość, a z bliskości kobiecego ciała rodziło się u niego to, co się zrodzić musiało u każdego zdrowego młodego mężczyzny. Niewiele myśląc, rzucił bukiet na stolik i zaczął podciągać jej sukienkę. Maria odepchnęła go i uskoczyła pod ścianę. Oparła się o nią, pochyliła głowę, jakby chciała nią zaatakować swojego kochanka. – Ty tylko o jednym myślisz! – krzyknęła. – Jak ty mnie traktujesz!? Nie jak człowieka, który przed chwilą płakał, smucił się, ale jak swoją zabawkę, która ci robi dobrze! Mock sięgnął po róże i uśmiechnął się krzywo. – Nie krzycz, kochanie – mruczał pojednawczo, stojąc z kwiatami jak uczeń na szkolnej akademii – bo wszyscy usłyszą... Przepraszam... Tam mnie jakoś wzięło... Zobacz, kwiaty mam dla ciebie. Do Marii wypowiedź Mocka dotarła najwyraźniej połowicznie. – Nikt nie usłyszy! Nikt tu niczego nie słyszy! Matka głucha jak pień, a ten pijak – wskazała palcem na drzwi – to tylko swoje majaczenia słyszy! Usiadła w fotelu koło klatki z kanarkiem, łokcie oparła na kolanach, a twarz schowała w dłonie. Tą pogodną, wesołą dziewczyną targał teraz niepohamowany szloch. Mock zaczął liczyć tygodnie i nagle zrozumiał. Tak, jest w ciąży, stąd takie rozregulowanie nastrojów. Ostatni raz, kiedy się z nią kochał w swojej kawalerce na poddaszu, nie miał tego, co zajmowało zwykle swe stałe miejsce w jego portfelu. Zaryzykował. I stało się. Pogrążony w niewesołych myślach, stał pod ścianą z kwiatami i nawet nie zauważył, że Maria już nie płacze, stoi przed nim i zaciska swe smukłe palce na bukiecie. – No, może byś tak puścił te kwiaty! – powiedziała spokojnym tonem. – Chyba że zmieniłeś zdanie i już mi ich nie dasz... Mock wręczył jej kwiaty, pocałował ją w policzek i ciężko usiadł na drugim fotelu. Pomiędzy nimi był stolik, a na nim klatka z kanarkiem, za nimi wisiał haftowany kilim przedstawiający parę pastuszków. Dwa łóżka i potężna szafa z szufladami dopełniały niewyszukanego umeblowania pokoju. Mock patrzył na te skromne, tanie sprzęty – odkurzone i błyszczące – na wypastowaną podłogę, na obrus własnoręcznie zrobiony przez Marię na szydełku. Wszystko mówiło mu, że jest to dziewczyna zaradna i gospodarna, ale coś mu odradzało: „Rzuć to wszystko, chłopie, uciekaj jak najdalej stąd od tej płaczliwej narzeczonej i od wściekłej baby,

która będzie twoją teściową...”. Pojawiała się też w jego myślach opinia przeciwna, podkreślająca, że Maria płacze po raz pierwszy od czasu, kiedy się poznali, i określenie „płaczliwa” nie jest odpowiednie. – To wszystko przez duchy, Ebi. One są wszystkiemu winne – powiedziała Maria bardzo poważnie. – One mnie zadręczą... Wciąż mnie budzą po nocach... Cienkie dziecięce głosiki, płacz niemowląt... Mówię matce: „Zmieńmy mieszkanie, mamo!”, a ona na to: „Nie! Tu chcę umrzeć, w tym pokoju, gdzie ciebie urodziłam!”. Mock też słyszał teraz głos. Jego wewnętrzny doradca mówił coraz donioślej: „Zobacz, ta kobieta jest chora psychicznie. Słyszy jakieś głosy zza ścian. Ciągle ci o tym mówi, i na dodatek jest w ciąży. Chcesz wychowywać nienormalne dziecko?”. Sięgnął do papierowej torebki z jabłkami i wyjął dwa owoce. Przetarł je swoim szalikiem – tak dokładnie, że ich skórka zabłyszczała. Jeden dał Marii. Chciał odwrócić jej uwagę od bredni o głosach zza ściany. Wzięła. Trzeszczenie skórki pod ich zębami rozległo się w tym samym czasie. Smak jabłka przypomniał mu o starym sprzedawcy i o myśli, jaka mu się nasunęła. – Życie nie polega na przyjemności, ale na podejmowaniu decyzji – powiedział w zamyśleniu. – Jeśli decyzja jest racjonalna, to droga, którą pójdziesz, jest dobra, choćby biegła przez bagna... – O czym ty mówisz? – Maria ze zdziwienia otworzyła usta tak szeroko, że widać w nich było kęs jabłka. – Ja ci mówię o duchach, a ty tu... O życiu, o bagnie... Myśl o starym Żydzie obudziła w Mocku zimną logikę i wyciszyła całkiem głos złego doradcy. Gdyby Maria była obłąkana, to jej szaleństwo objawiłoby się również na innych polach. Tymczasem rzekomy obłęd wiązał się wyłącznie z hałasami za ścianą. To był ważny wniosek. „Maria jest zdrowa psychicznie – myślał. – A hałasy? Jak wyjaśnić te cholerne hałasy?” O tym, że od niespełna roku w jej domu straszy, Eberhard słyszał już u zarania ich znajomości. Na samym początku niewyjaśnione zdarzenia nie zatruwały bardzo jej życia. Raz czy dwa w nocy rozlegało się kilka tajemniczych kobiecych albo dziecięcych okrzyków, po czym do rana panowała już cisza. Teraz jego kochankę znacznie częściej budziły jęki i płacze – tak żałosne i przenikliwe, jakby kogoś bezlitośnie maltretowano. Do tego dochodziły przekleństwa i jakby klątwy rzucane pijanymi męskimi głosami. Czasami to wszystko słychać było w ciągu dnia – głównie rano. Mock dziewczynie nie bardzo chciał wierzyć, bo ani matka, ani pan Weigert nie potrafili uwiarygodnić jej spostrzeżeń. Najpierw składał to na karb kobiecej histerii i nie

zaspokojonych potrzeb cielesnych – idąc za skandalizującymi i modnymi poglądami nowej gwiazdy austriackiej medycyny i neurologii, niejakiego Sigmunda Freuda. Kiedy jednak owe potrzeby zaspokajał – i to ponad miarę – a ona wciąż mówiła o duchach wyjących za ścianą, to wyjaśnienie Freudowskie upadło. Kiedyś, pewnej ciemnej nocy, obudziło Marię warczenie i skowyt jakiegoś dzikiego zwierzęcia. Udręczona dziewczyna wyjaśniła to sobie – i swojemu kochankowi – w zabobonny sposób. „W piwnicach Dworca Górnośląskiego były kiedyś jakieś magazyny – tak to tłumaczyła Ebiemu, kiedy wracali pociągiem z owej wycieczki, na której się wzajemnie poznali w sensie biblijnym. – A potem, kiedy zbudowali nowy dworzec, to one stały puste. I tam, ponoć, tak słyszałam, wprowadziła się pewna Cyganka, felczerka i czarownica. Wiesz, ona spędzała płody... I to te dzieci, te embriony tak płaczą i jęczą”. Kiedy Mock – myślący o minionej upojnej nocy – pominął w myślach to tłumaczenie, Maria dodała: „A to warczące zwierzę to był sam Szatan”. Eberhardowi przyszło wtedy po raz pierwszy do głowy przypuszczenie, że Maria jest chora psychicznie. Mimo to wykazał dobrą wolę. Kilkakrotnie chciał potwierdzić lub obalić spostrzeżenia dziewczyny. Ze względu jednak na jej matkę było to niemożliwe. Staruszka miała bardzo wyśrubowane poczucie przyzwoitości. „Nigdy! Co na to ludzie powiedzą!?” – krzyknęła, kiedy Maria nieśmiało ją poprosiła o to, by Ebi mógł przenocować u nich na kozetce w kuchni. Córka wiedziała, że jej opór nie ma nic wspólnego ze społecznym potępieniem, bo całe społeczeństwo, które mogłoby coś na ten temat powiedzieć, składało się z pana Weigerta, notorycznego pijaka, który dbał o to tylko, by mieć stały zapas kipusiów ze Złotego Orła. Przestała zatem matkę prosić o zrozumienie, a kochanka o jakąkolwiek interwencję. Aż do dzisiaj. – Zrób coś z tym, Ebi, błagam cię – szeptała teraz oddzielona od niego klatką z kanarkiem, który ćwierkał wniebogłosy. – Nie mogę tu mieszkać, bo tutaj są duchy. Nie mogę nie mieszkać, nie mogę się wyprowadzić, bo matka beze mnie zginie. W swym starczym roztargnieniu gdzieś wyjdzie, nie wróci, tramwaj ją potrąci, będę ją miała na sumieniu! Mock rozglądał się bezradnie dokoła. Ręce mu opadły wzdłuż tułowia, wzrok utkwił teraz w pastuszku, jakby u niego szukał pomocy. Dziewczyna wstała, podeszła do Eberharda i ukucnęła przed nim. Jej głos był bardzo spokojny, a oczy ciemne od gniewu. – Potrafię sobie znaleźć mężczyznę, który o mnie zadba. Ty nie jesteś tym mężczyzną – syknęła, po czym wstała, wyjęła kwiaty z wazonu i z całej siły walnęła nimi Mocka po głowie.

Eberhard wstał zdumiony i zdmuchnął z całej siły płatek róży, który zsuwał mu się po policzku. Sięgnął po melonik, zdjął z włosów jeszcze kilka płatków, po czym włożył go na głowę. I wtedy poczuł ból na policzku. Kolce róży. Przesunął dłonią po swojej twarzy. Palce były lekko umazane krwią. Co gorsza, jakaś jej kropla spłynęła mu na śnieżnobiały mankiet koszuli. Zadrżał z furii. Podszedł do Marii i wysunął szczękę – jak zwierzę gotowe do ataku. Dziewczyna się nie cofnęła. Stała i wpatrywała się w niego. Hardo i wyzywająco. – Jeszcze raz to zrobisz – powiedział Mock – to ci przywalę. Odwrócił się i wyszedł z pokoju. Maria wypadła za nim i wrzasnęła: – Nawet tu nie wracaj! Nigdy! – Wrócę – odparł. – Ale najpierw znajdę tego Szatana, który na ciebie tak warczy po nocach.

Wrocław, niedziela 4 stycznia 1914 roku, trzy kwadranse na dziewiątą wieczór

DWORZEC KOLEI GÓRNOŚLĄSKIEJ, zwany też krócej Dworcem Górnośląskim, był od początku inwestycją nieudaną i chaotyczną. Chaos polegał na zaburzeniu symetrii poprzez bezładne i urągające proporcjom dobudowanie lokomotywowni, warsztatów i magazynów do dwóch równych parterowych skrzydeł głównego budynku. Mimo tej rozbudowy dworzec był wciąż za mały i te doraźne budowlane działania nie mogły ukryć braku przewidywania i wyobraźni jego twórców. Służył on niewiele ponad dziesięć lat. Okazał się bowiem zbyt mały i ciasny jak na potrzeby stutysięcznej wówczas stolicy Śląska i prędko został pożarty przez swojego nowego konkurenta, jakim był oddany do użytku w roku 1857 Dworzec Główny. Od tego momentu zaczął tracić na znaczeniu – opuściła go administracja kolejowa i dyrekcja, a potem pojawili się krzykliwi majstrowie i robotnicy w pomazanych smołą drelichach, którzy pracowali w warsztatach i swymi brudnymi buciorami zadeptywali elegancką niegdyś poczekalnię i restaurację. W roku 1900 nastąpił ostatni akt upadku – aby wybudować dodatkowe tory na Dworzec Główny, zrównano z ziemią piękną willę, która była niegdysiejszą siedzibą dyrekcji Kolei Górnośląskiej. W miejscu po owej willi, gdzie urządzono prowizoryczny śmietnik, znajdował się teraz Eberhard Mock. Szedł bardzo powoli i starał się zachowywać jak najciszej, ale było to niemożliwe. Zbrylona, szorstka i brudna warstwa śniegu składała się z niezliczonych lodowych kryształków, które trzeszczały teraz pod jego butami, kiedy lekko pochylony, z pistoletem w jednej dłoni i z kolejową latarnią w drugiej, lustrował teren dookoła zabudowań dworca. Jedno było pewne, pomieszczenia sąsiadujące z mieszkaniem były poza podejrzeniem. Z jednej strony części mieszkalnej znajdował się stary, nie używany dworzec zamknięty na głucho żelaznymi sztabami i okiennicami. Jak sprawdził, kłódki na sztabach były zardzewiałe i nie otwierane od dawna. Z drugiej strony, w lokomotywowni, czynnej całą dobę, siedział stróż, a ostatnio urzędował tam nawet funkcjonariusz policji kolejowej. Ponieważ nad pokojem Marii było tylko niebo, swą lustrację Mock musiał zacząć od piwnic, czyli od frontu budynku. Obejrzał dokładnie wszystkie kąty piwnicy, łącznie z pomieszczeniami należącymi do Weigerta i pani

Kayser. Zawczasu przygotował się psychicznie na spotkanie ze szczurami, których nie brakowało w tych okolicach, jak zresztą wszędzie w nadodrzańskiej metropolii. Ku swojemu zdziwieniu nie znalazł śladów bytności tych zwierząt – żadnych pogryzionych przedmiotów, żadnych gałganów po gniazdach ani nawet zaschniętych odchodów. Eberhard przypuszczał, że jakieś piwnice mogą być też po drugiej stronie budynku – z tyłu dworca. Aby tam dojść, musiał go okrążyć. I tak oto znalazł się wśród kamieni po dawnej willi dyrekcji, w nie ogrodzonym śmietniku. Wśród mnóstwa starych, spróchniałych skrzynek walały się tam worki z gnijącymi ziemniakami, podrzucone przez nie wiadomo kogo, i zardzewiałe żelastwo z warsztatów. Mock obszedł te śmieci ostrożnie, nie chcąc powalać sobie butów. Kiedy tak patrzył uważnie pod nogi, poczuł dym, który się snuł nad ziemią. Jego źródło było gdzieś w górze. Spojrzał tam, gdzie spodziewał się je znaleźć – i rzeczywiście dym dochodził z komina nad mieszkaniem Marii i był jakimś ruchem powietrza kierowany w dół. Wyjaśniwszy to sobie, zaczął rozważać pewną myśl. Jeśli ktoś jęczy w tych zabudowaniach i burzy spokój nocny jego niedoszłej narzeczonej, to ten ktoś musi gdzieś przebywać. A żeby gdzieś mieszkać, potrzebuje on ciepła, a ciepło skutkuje dymem. „Muszę sprawdzić w archiwum budowlanym, jak idą tu przewody kominowe, a potem przyjść z kominiarzem – pomyślał. – I być może do jakichś tajnych pomieszczeń podziemnych wejdziemy jak Święty Mikołaj, przez komin”. Kiedy lustrował dach, nie patrzył pod nogi. I to był błąd. Nagle podeszwa jego prawego buta straciła przyczepność. Zaczął młócić ramionami powietrze, ale to nie pomogło. Całym ciężarem ciała runął na pośladki. Lampa kolejarska upadła i zgasła, pistolet zachrobotał na twardych bryłach śniegu, a melonik Eberharda przekrzywił mu się na głowie. Mężczyzna zaklął, wstał, otrzepał paltot i poprawił nakrycie głowy. Obmacał dokładnie nogi i lędźwie. Bał się, że i on może dołączyć do rzeszy wrocławian, którzy w zimowym czasie śliskich chodników dawali zatrudnienie miejskim chirurgom. Poruszył nogami i rękami. Bolała go tylko miednica. Przeszedł się kilka kroków – tam i z powrotem. Nie była złamana, bo mógł swobodnie chodzić. Uruchomił zapalniczkę, odszukał lampę naftową i zapalił knot. Spojrzał pod nogi, aby znów się nie poślizgnąć.

I wtedy ujrzał przyczynę swego upadku. Skórka od banana. Przetarł oczy ze zdumienia. Skórek od bananów leżało tu więcej. Ich obecność na tym dzikim wysypisku śmieci zakrawała na absurd. W pobliżu nie było żadnego sklepu kolonialnego, a w jedynej pobliskiej knajpie, czyli w restauracji hotelu Złoty Orzeł, można było kupić i spożyć rozmaite owoce – śliwki w occie, pieczone jabłka z cynamonem albo gruszki w syropie – ale na pewno nie banany! A nawet gdyby właściciel hotelu, znany Mockowi osobiście pan Karl Bischoff, zdobył się na taką ekstrawagancję i serwował banany na deser, to dlaczegóż by miał skórki po nich wyrzucać trzysta metrów dalej, zamiast korzystać ze swojego hotelowego śmietnika? Skąd się zatem wzięły? Może pojawiły się wraz z tymi zgniłymi ziemniakami? A może wyrzucili je robotnicy pracujący w warsztatach? Ta myśl była niedorzeczna. Robotnicy zadowalali się raczej kapustą kiszoną i ogórkami, a więc byli ostatnimi osobami, które jadłyby drogie egzotyczne owoce! Mock potrząsnął głową. Nie wyszedł tu przecież z ciepłego mieszkanka Marii po to, aby zastanawiać się nad jakimiś skórkami od bananów. Świecąc kolejową latarnią i patrząc uważnie już to pod nogi, już to dokoła siebie, obszedł kompleks zabudowań z lewej strony i znalazł się na ośnieżonym, szerokim na dwadzieścia metrów pasie terenu pomiędzy murem budynku a szynami kolejowymi, które teraz były awaryjne, a którymi w czasach świetności dworca kursowały pociągi relacji Wrocław – Oława. Przedzierał się przez dziesięciocentymetrową warstwę śniegu, prawie czując, jak wilgoć przenika wypastowaną skórę jego najlepszych zimowych butów. Wyobrażał sobie, że deformują się one podczas suszenia i już nigdy nie wracają do dawnego kształtu. Zaklął szpetnie i – by mieć jak najkrótszy kontakt ze śniegiem – podbiegł szybko do dwóch rozjarzonych światłami okien sąsiada Marii. Zobaczył w nich cień chwiejącego się na nogach mężczyzny. Pan Weigert tańczył. Teren pod oknami był dobrze oświetlony. Nie widział żadnego przyziemia, żadnych okien piwnicznych – tutaj skrzydło dworca wspierało się na jednolitym solidnym fundamencie. Nie dojrzał też niczego, co można by wziąć za jakąś studnię, komórkę czy cokolwiek innego, co dałoby schronienie straszącym Marię istotom. Mock w przemoczonych butach wrócił do mieszkania dziewczyny. Zrobił, co mógł, ale hałasów nie wyjaśnił. Nie było mu z tym dobrze, zwłaszcza że w uszach dźwięczała mu groźba Marii, iż znajdzie sobie mężczyznę bardziej zaradnego niż on. Zadzwonił do drzwi. Tym razem otworzyły się one po pierwszym dzwonku. Stała w nich pani Bertha Kayser i nieprzyjaźnie łypała na Mocka.

– Już chyba zbyt późno na wizyty, młody człowieku, nieprawdaż? – zapytała zaczepnym tonem. Mock stłumił gniew i wpatrywał się w czubki swych trzewików, uszytych na miarę w znanym zakładzie Neumanna przy Hildebrandtstrasse[6]. Z kłopotliwej sytuacji uratowała go Maria. Podeszła do kochanka z oczami pełnymi trwogi. – Widziałeś go, Ebi? Widziałeś? – Kogo miałem widzieć? – zapytał zdezorientowany, czując, jak skarpety nasiąkają lodowatą wilgocią. – Tego łysego człowieka z wielkimi, przerośniętymi uszami! – szepnęła Maria. – Takie te uszy jak u atletów... Pani Bertha Kayser przenosiła wzrok już to na córkę, już to na jej przyszłego narzeczonego. Niczego nie słyszała z ich rozmowy, zdarzenia biegły obok niej. Wyszła rozzłoszczona do kuchni, zostawiając ich na korytarzu. – Nikogo nie widziałem – powiedział, czując chłód przerażenia. Coraz bardziej był pewien, że jego kochanka popada w obłęd, a obraz łysego mężczyzny o wielkich nieforemnych uszach jest zjawą, wytworem jej chorej fantazji. Nikt o zdrowych zmysłach nie ściągałby kapelusza w taki mróz. – Ja nie kłamię, Ebi, nie kłamię – mówiła szybciej Maria. – Ja go kilka razy już tu widziałam... – Nie ma nikogo przed domem – powiedział łagodnie, ale ze wciąż ściśniętą przeponą. – To ty jesteś kłamcą, nie ja. – Maria chwyciła go za klapy paltota. – Mówiłeś, że pracujesz w prezydium policji... Codziennie chodzisz do pracy... A ja... Byłam tam wczoraj. I wiesz, co mi powiedzieli? Że jesteś na urlopie! Rozmawiałam z dozorcą twojej kamienicy. I co? I ten dziad nie chciał mi powiedzieć, gdzie pracujesz, tylko robił głupie miny! Mock był oszołomiony. Jego mózg był uderzany zbyt wieloma informacjami w zbyt krótkim czasie. Najpierw otrzymał cios w łeb po wysłuchaniu bezsensownych paranoicznych lamentów o siłach nieczystych, a kiedy niespecjalnie przekonany, poszedł sprawdzić okolicę, natknął się na równie niedorzeczne skórki od bananów. Kiedy już wrócił, niczego nie znalazłszy, dowiaduje się o jakimś łysym facecie z wielkimi uszami, który stoi z gołą glacą na dziesięciostopniowym mrozie. Ledwo przetrawia tę informację, kiedy Maria wyznaje mu, że go sprawdza i kontroluje. Wątpliwości kochanki co do miejsca jego zatrudnienia były – nawiasem mówiąc – jedynymi,

które mógł racjonalnie wyjaśnić. Niestety, zdradziłby wówczas tajemnicę służbową, do której przestrzegania się zobowiązał. Nie mógł przecież powiedzieć Marii, że od kilku miesięcy jest na szkoleniu we wrocławskim referacie wywiadu wojskowego. Kiedy tak rozważał to wszystko, z kuchni wypadła matka Marii. Jej oczy były tak szeroko otwarte, że tęczówki zdawały się niewielkimi punktami w wytrzeszczonych białkach. Usta miała rozwarte w niemym przerażeniu. – Szczur, szczur – wychrypiała. – W naszej kuchni jest szczur! Mock zauważył w tej chwili ciemny, podłużny kształt zwierzęcia, które wypadło z kuchni i pomiędzy jego nogami wyskoczyło na schody, po czym zniknęło w ciemnościach. – Skąd tu szczury, do cholery? – bełkotliwym głosem odezwał się pan Weigert, który wyszedł w piżamie do przedpokoju. – Przecież tu nie ma kanalizacji! Za potrzebą to do wychodka chodzimy... Nigdy nie było tu szczurów... Panie, skąd tu szczur, jak pragnę zdrowia? Dla Mocka, który wcześniej rzeczywiście nie znalazł śladu bytności tych zwierząt, było to o jedną zagadkę zbyt dużo jak na dzisiejszy wieczór. Drżąc z zimna i ze złości, bez słowa wyszedł z budynku i ruszył w stronę ulicy, którą miał zamiar dojść prosto do restauracji hotelu Złoty Orzeł, gdzie było ciepło, gdzie podawano rozgrzewające trunki, a świat był prosty i nikt nie zadawał pytań, na które nie ma odpowiedzi. Maria patrzyła za nim długo przez okno. Czuła, że lepiej byłoby dla niej, gdyby wymogła na matce, by jej kochanek został tej nocy i spał na kozetce. Nie myliła się. Krótko po północy obudziła się i zamarła. Panowała cisza. Już się tak zdarzało – budziły ją niejasne intuicje. Wiedziała, że zaraz się zacznie, i z bijącym sercem czekała, aż ją otoczą fale dźwięków. Bywała prawie zawiedziona – do czego nikomu by się nie przyznała – kiedy jej przeczucia okazywały się fałszywe. Tym razem nie miała powodów do rozczarowania. Niskie zwierzęce pomruki dochodziły jakby spod łóżka. Potem rozległy się bliżej drzwi – jakby bestia przemieszczała się w ciemności po jej pokoju. Maria usiadła na łóżku i podciągnęła kolana pod brodę. Czuła, że pot przemacza jej nocną koszulę. I nagle rozległ się wysoki zwierzęcy pisk. Maria przerażonymi oczami patrzyła na smacznie śpiącą matkę. Nie mogła uwierzyć, że ta niczego nie słyszy. Może umarła we śnie jak niegdyś ojciec? Powoli przesuwała się po swoim posłaniu w kierunku wezgłowia łóżka rodzicielki. Bała się stanąć na podłodze. Coś mogło ją chwycić za nogę. I wtedy pisk umilkł. Maria przeskoczyła

na łóżko matki i wślizgnęła się pod pierzynę. Zaczęła drżeć i płakać. Matka mruknęła coś przez sen i pociągnęła nosem. I wówczas spod łóżka doszedł płacz dziecka i monotonna kołysanka. Dziecko przestało płakać, a melodia wciąż się rozchodziła w ciemnym pokoju. Umilkła, kiedy noc ustąpiła na tyle, że w szarej poświacie widać było konary drzew szarpane przez wiatr.

Wrocław, poniedziałek 5 stycznia 1914 roku, godzina druga po południu

SZKOLENIE SZPIEGOWSKIE EBERHARDA MOCKA odbywało się we wrocławskim referacie wywiadu wojskowego, który był tajną sekcją Sztabu Generalnego Generalnej Komendantury VI Korpusu Armijnego. Mock codziennie przechodził przez bramę tejże jednostki przy Schweidnitzer Strasse[7] tuż obok Teatru Miejskiego i szedł na tyły potężnego gmachu, gdzie obok dziesięciu innych kursantów słuchał wykładów, rozwiązywał zadania rozpoznawcze i psychologiczne oraz zdawał egzaminy cząstkowe. Tego dnia był w nie najlepszej formie, ponieważ zasiedział się poprzedniego wieczoru do północy w Złotym Orle, analizując przy kolejnych małych wódkach dziwne zagadki domu Marii. W swym mieszkanku na poddaszu przy Zwingerstrasse[8] był przed pierwszą i nie poszedł od razu spać, bo nieoczekiwany głód pogonił go do gospody Zimpla przy nieczynnej od kilku lat Słodowni Pańskiej[9], gdzie na szybko spożył dwa śledzie bismarck, zapijając je dla odmiany nie wódką, ale dużym kuflem monachijskiego augustinera. Krótko mówiąc, był niewyspany i nieco skacowany, co sprawiało, że z trudem dobierał słowa. Jego reakcje umysłowe były jednak zdumiewająco szybkie i właściwe. W poniedziałek nie było na kursie żadnych egzaminów, lecz tylko wykłady i zadania. Najpierw szef referatu kapitan Johannis poruszał rozmaite praktyczne kwestie operacyjne, które Mocka bardzo interesowały. Na tablicy rysował schematy śledzenia człowieka przez dwóch lub trzech wywiadowców i sposoby wzajemnego zastępowania się przez nich przy tej czynności, tak aby śledzony nie nabrał żadnych podejrzeń. Omawiał rozmaite znaki sygnałowe – takie jak zdejmowanie nakrycia głowy, uśmiech, wiązanie butów et cetera. Zapowiedział, iż następnego dnia będą ćwiczyć te schematy na wrocławskich ulicach, a w środę czeka ich egzamin praktyczny. Potem niejaki kapitan Albert von Windisch-Graetz, którego kursanci widzieli po raz pierwszy, przejął szkolenie od Johannisa. Nowy wykładowca przyjechał z Krakowa, z CesarskoKrólewskiego Urzędu Wywiadowczego, w ramach stałej współpracy niemiecko-austriackiej na terenach przy granicy z Rosją. Ten wyniosły arystokrata zaznajamiał słuchaczy z rosyjskimi stopniami wojskowymi oraz ze znakami rozpoznawczymi carskiej armii. Stukał przy tym wskaźnikiem po specjalnych tablicach, na których owe dystynkcje były wymalowane.

Nieustannie przy tym – i bez większego związku – powtarzał ze swym melodyjnym wiedeńskim akcentem, że „tajna służba to zajęcie dla dżentelmenów”. Wypowiadając tę sentencję, wypinał swą zapadniętą klatkę piersiową, jakby chciał uzmysłowić wszystkim, że on sam oczywiście do owej elity należy. Eberhard odetchnął z ulgą, kiedy po obiedzie, który zjadł wraz z kolegami w kantynie, w salce wykładowej znów pojawił się kapitan Johannis, by podjąć arcyciekawe kwestie psychologiczne: jak werbować agenta, jak wzbudzić jego zaufanie, jak sprawdzić, czy nie zmyśla, chcąc za nic inkasować pieniądze. O drugiej po południu Mock pożegnał swych kolegów i czując, że musi odespać noc, udał się do swojego mieszkania oddalonego o trzysta metrów od miejsca szkolenia. Kiedy

podchodził

do

swej

kamienicy,

sąsiadującej

z krytymi

basenami

przy

Zwingerstrasse[10], już ziewał. Wtedy ujrzał stróża, pana Möwego, który biegł do niego zaniepokojony, dzierżąc szuflę do odgarniania śniegu. Mock westchnął głęboko. Wiedział, że przez przynajmniej kwadrans nie przyłoży głowy do poduszki. Dozorca bowiem nie należał do milczków i wciąż miał do lokatorów jakieś sprawy, które wyłuszczał długo i zawile. Wobec Eberharda pozwalał sobie na pewną poufałość, ponieważ sądził, że łączy ich koleżeństwo – obaj wszak pilnują porządku. Lokator nie wyprowadzał go z błędu, uprzejmie nazywał funkcjonariuszem kamienicy i dzięki temu cieszył się specjalnymi względami cerbera – choćby przymykaniem oczu na swoje alkoholowe uciechy, po których późno wracał do domu i budził dozorcę z głębokiego snu. Möwe był również wyrozumiały dla cielesnych potrzeb młodego mężczyzny, którego mieszkanko na mansardzie opuszczały o różnych porach rozmaite damy. – Herr Kriminalwachtmeister – szepnął zaaferowany stróż. – Mam list dla pana, dzisiaj przyniósł go posłaniec ze szpitala bonifratrów... Mock obejrzał dokładnie kopertę, przesunął po niej palcem i stwierdził, że na pewno nie była otwierana. Tego badania dokonywał zawsze automatycznie, zgodnie z wytycznymi, jakie poznał na swym szkoleniu. Widział przy tym kątem oka, że ciekawski Möwe ani myśli odejść do swoich obowiązków – stoi oparty o szuflę i wpatruje się w adresata listu. Jego twarz układała się w grymas natrętnego zainteresowania. Eberhard spojrzał na krągłe, staranne litery Marii i przestał zwracać uwagę na dozorcę. Treść pisma była dramatyczna. Kochany Eberhardzie, jestem w szpitalu bonifratrów, mam złamaną rękę. Wczorajsza noc była nie do wytrzymania. W moim mieszkaniu rozpętało się piekło. Jęki, wycie jak

z grobu, zwierzęce ryki, płacz dzieci. Nie spałam całą noc. Ten łysy, straszny człowiek stał przed świtem pod parkanem i patrzył w moje okno. Kiedy rano szłam do pracy, wpadłam pod dorożkę. Mam złamaną rękę. Błagam Cię, ratuj mnie, bądź przy mnie! Na zawsze Twoja Maria. – Coś się stało, Herr Kriminalwachtmeister? Coś się stało? – nie wytrzymywał cerber. Mock był wstrząśnięty, ale nie chciał tego okazać dozorcy. Zgodnie ze wskazówkami, które powoli wchodziły mu w krew, musiał czymś odwrócić jego uwagę. Najpierw długo nie odrywał wzroku od kartki, aby rozmówca nie dostrzegł na jego twarzy żadnych uczuć, po czym odwrócił się szybko, podarł list na drobne kawałeczki, kucnął i wsypał je do studzienki kanalizacyjnej. Kiedy spojrzał na stróża, miał już całkiem spokojne oblicze. – Panie Möwe – powiedział, ściszając głos konfidencjonalnie. – To list od mojego człowieka... Dotyczy tej młodej damy, z którą mnie pan ostatnio widział. Ona pana wypytywała o mnie, a pan nawet słowa nie pisnął, że widział mnie pan, jak wchodziłem do Generalnej Komendantury... Chcę podziękować, jest pan człowiekiem godnym zaufania, prawdziwym funkcjonariuszem... Dozorca pokiwał głową. Był wyraźnie rozczarowany. Oczekiwał zapewne, że ten list jest wezwaniem do jakiejś spektakularnej i tajemniczej jednocześnie akcji. – I niech tak będzie dalej, panie Möwe – szeptał Mock. – Nikomu nic o mnie, nikomu! A zwłaszcza tej pani, rozumie pan? Ona być może zostanie moim tajnym współpracownikiem, ale obawiam się, że gra na dwa fronty... Wie pan, właśnie ją rozgryzam... Oczy stróża zapaliły się blaskiem zaciekawienia i zarazem zazdrości. „Taki to ma pracę! – pomyślał. – Każdy by chciał rozgryzać młode niewiasty po nocach!”. Przyłożył prawą rękę do serca. – Rozumie się, Herr Kriminalwachtmeister! – krzyknął. – Ani słowa... Nikomu! – Dobrze. – Eberhard podał mu rękę. – A teraz idę walczyć z duchami! Oczy dozorcy mówiły teraz: „Kpisz czy o drogę pytasz?”. – To oczywiście kryptonim akcji, panie Möwe – syknął Mock. – Widzi pan, jakie mam do niego zaufanie... Uuuu, mało komu tak ufam...

Uchylił melonika i wyszedł, a pan Möwe stał przez chwilę w bramie, wskazujący palec lewej dłoni przyłożył do ust, natomiast prawą rękę wciąż trzymał na sercu. Był wręcz alegorią wiarygodności.

Wrocław, poniedziałek 5 stycznia 1914 roku, godzina trzecia po południu

ARCHIWUM MIEJSKIE WRAZ Z BIBLIOTEKĄ MIEJSKĄ oraz z Bankiem Miejskim mieściły się w pięknym neorenesansowym budynku stojącym tuż obok Rynku Solnego, przy Rossmarkt[11] 7–9. Z mieszkania Mocka szło się tutaj najwyżej kwadrans, ale Eberhard wolał ograniczyć do minimum kontakt swoich butów z lepką breją zalegającą na ulicach i przyjechał tramwajem, który był zapchany pasażerami i wypełniony niezbyt przyjemną wonią naftaliny i parujących paltotów. Z ulgą wyskoczył z tego tłoku przy Rynku Solnym i po kilku chwilach był na miejscu. Stróż budynku poinformował go, że archiwum budowlane jest na pierwszym piętrze, a archiwiści urzędują w pokoju numer dwadzieścia osiem. Mock teraz tam siedział. Przez piękne okno szprosowe z licznymi żółtymi szybkami wpadał blask gasnącego zimowego słońca. W jego promieniach kręciły się niewielkie słupki kurzu. Wydawało się, że wirujący pył osiada na bladym obliczu jednego z archiwistów, któremu – jak głosiła tabliczka przy jego biurku – podlegały akta budowlane i architektoniczne Przedmieścia Oławskiego. Ceratowa legitymacja policyjna, którą urzędnik dłuższy czas studiował, zrobiła na nim spore wrażenie. Ujrzawszy ją, natychmiast przestał się upierać, aby Mock poszedł jak zwykły czytelnik do katalogów, wypełnił stosowne rewersy i czekał na zamówienie w czytelni na parterze. Natychmiast zabrał się do poszukiwań wszelkich planów Dworca Kolei Górnośląskiej. Poszedł do magazynu, skąd przyniósł kilka pudełek i segregatorów. Mock obserwował jego dziarskie poczynania i miał nadzieję, że w czasie planowanej wkrótce wizyty w szpitalu bonifratrów przyniesie Marii jakieś wiadomości na temat jej nawiedzonego mieszkania i tym samym nieco uspokoi biedną dziewczynę. Postanowił też pójść następnego dnia po

szkoleniu

do

prezydium

policji

i zorganizować

wraz

kolegami –

i koniecznie

z kominiarzem! – prywatną krucjatę przeciwko duchom, czyli bardzo dokładną lustrację całego kompleksu podworcowego. – Wykurzę stamtąd te upiory – szeptał i zaciskał pięści na myśl o planowanej aktywności.

– Muszę pana rozczarować, panie wachmistrzu kryminalny – rozległ się za jego plecami wysoki głos. Archiwista, ubrany w wyświecony czarny fartuch, był wygięty jak znak zapytania. – Wszystkie akta budowlane i plany architektoniczne dawnego Dworca Górnośląskiego zostały utajnione i nie można z nich korzystać... Mock wstał i spojrzał przenikliwie na mężczyznę, a potem na tabliczkę na biurku, na której obok zakresu spraw, jakimi się zajmował, było wygrawerowane nazwisko – Alexander Wagner. – Co to znaczy, Wagner – powiedział ostro – że nie można korzystać z tych akt i planów? Że są one tutaj, w archiwum, ale pan mi ich nie udostępni? To pan chciał właśnie powiedzieć? – Ależ skąd, panie wachmistrzu kryminalny – zawołał urzędnik. – Bynajmniej! My ich tu po prostu nie mamy! To obiekt strategiczny, ten dworzec... Tak tu napisano... Wagner, mówiąc: „Tak tu napisano”, wskazywał palcem na leżący na blacie pusty segregator. Mock sięgnął po niego szybkim ruchem. Archiwista chwycił go także, ale policjant okazał się silniejszy. Szarpnął go i wyrwał z ręki urzędnika, aż na biurko posypały się okruszki zeschniętej skóry pokrywającej jego grzbiet. Zaczął przeglądać dokumenty, a Wagner i trzej jego koledzy z pokoju patrzyli na Mocka z mieszanymi uczuciami – od zdziwienia po oburzenie. – Nie ma pan prawa – pisnął Wagner. – To są tajne segregatory... Impertynent nie zwracał na niego uwagi i patrzył na odręczną adnotację wypisaną na kartoniku, który – wpięty do akt – oznajmiał, że za nim znajduje się cała dokumentacja dotycząca Dworca Kolei Górnośląskiej. Tymczasem w rzeczywistości niczego tam nie było – ani jednej kartki. Adnotacja głosiła: „Dnia 12 III 1913 roku za zgodą dyrektora archiwum państwowego, dra Wendta, i zgodnie z ustawą o bezpieczeństwie państwowym z dnia 2 X 1899 roku wszystko zostało złożone w depozyt do archiwum Sztabu Generalnego Generalnej Komendantury VI Korpusu Armijnego, Wrocław, Schweidnitzer Strasse[12] 24–25 (osoba upoważniona – kpt. Johannis)”. Mock roześmiał się głośno. Szukał planów budowlanych, a to one odnalazły jego. Pod tym adresem meldował się codziennie od kilku miesięcy. – Dziękuję panu uprzejmie. – Mock obdarzył urzędnika jednym ze swych najszczerszych uśmiechów. – Do widzenia, panie Wagner, do widzenia, panowie! Archiwiści odpowiedzieli chórem: „Do widzenia!”, po czym z niechęcią patrzyli, jak policjant opuszcza ich świątynię porządku. Przez chwilę komentowali podniesionymi głosami jego zachowanie, po czym wrócili do swoich fascynujących obowiązków.

Alexander Wagner pracował cicho i wytrwale, a kiedy koledzy oznajmili mu, że nadeszła piąta, czyli pora opuszczenia ich przybytku, machnął im tylko ręką na pożegnanie i oznajmił, że musi jeszcze zrobić coś niecierpiącego zwłoki. Kiedy został w pokoju sam, wyjął portfel, a z niego mały kartonik z numerem telefonu. Podniósł słuchawkę, ale zaraz się zreflektował. Mężczyzna, z którym musiał porozmawiać, powtarzał aż trzy razy, że nie wolno mu dzwonić z pracy, tylko z jakiegoś odległego urzędu pocztowego. Pieniądze, które Wagner zainkasował za to zlecenie, były tak duże, że – mimo śniegu i mrozu oraz braku nad sobą jakiejkolwiek kontroli ze strony zleceniodawcy – postanowił dotrzymać umowy. Za trzydzieści marek, które dostał, kupił już był sobie sześć kilogramowych puszek najlepszej indyjskiej herbaty i schował je w sejfie, do którego tylko on miał klucz. Mógł teraz – bez zgryźliwych uwag swej żony i bez wyrzutów sumienia, że odejmuje od ust swym dzieciom – delektować się w pracy przez kilka lat wspaniałą herbatą R. Twininga. Marzył o tym od dawna i marzenie się spełniło. Urzędnik wyszedł z pracy, gwizdnął na dorożkę, po czym rozparł się w niej wygodnie pod niezbyt czystym pledem. Jechał, lekko drzemiąc w kiwającej się budzie, przez niespełna dwa kwadranse. Wysiadł przy urzędzie pocztowym numer 24, prawie na końcu Gräbschener Strasse[13]. Tam zamówił rozmowę telefoniczną z numerem 321 w prestiżowej dzielnicy Kleinburg[14]. – Hallo? – Basowy głos po drugiej stronie należał niewątpliwie do zleceniodawcy Wagnera. – Dzwonię, jak pan kazał – powiedział cicho archiwista. – Skąd pan dzwonisz? – przerwał mu rozmówca, po czym, wysłuchawszy żądanej informacji, mruknął z aprobatą: – Dobrze, mów pan dalej! – Dzisiaj pytał o ten dom człowiek o nazwisku Eberhard Mock, wachmistrz kryminalny z prezydium policji. Bardzo nieprzyjemny. Widać było, że ogromnie mu zależy na informacjach. Kiedy się dowiedział, że aktami zajął się wywiad wojskowy, roześmiał się z radością. To tyle. – Ucieszył się, znaczy, tak? – Chyba tak... Tak to wyglądało... – Przeliteruj pan nazwisko! – M-O-C-K. – Dobrześ się pan spisał, Wagner, ale proszę pamiętać... To nie koniec... Ma mi pan donosić o każdym, kto pyta o stary dworzec...

Zanim zleceniodawca odłożył słuchawkę, Wagnerowi zdało się, że wypowiedział do kogoś słowa, które brzmiały: „Zajmij się nim!”.

Wrocław, wtorek 6 stycznia 1914 roku, godzina piąta po południu

MOCK JECHAŁ DOROŻKĄ ze szpitala bonifratrów. Był w kiepskim humorze, niezbyt zadowolony z towarzystwa głuchej pani Berthy Kayser, do której musiał krzyczeć tak głośno, że zwracało to uwagę przechodniów. Warunki atmosferyczne też się przyczyniały do irytacji tego eleganta i miłośnika czystego obuwia. W nocy nastąpiło bowiem nieoczekiwane ocieplenie i brudny śnieg topniał, klejąc się teraz do butów, a na poboczach ulic leżały bryły topniejącego lodu zmieszanego z końskim nawozem. Przede wszystkim jednak Mock martwił się o Marię. Poprzedniego dnia, kiedy ją odwiedził, była w dobrym humorze i mimo cierpienia cieszyła się jak dziecko z kwiatów od niego i wielkiej bomboniery, a nade wszystko – z tego, że nie będzie musiała najbliższej nocy spędzać w „domu duchów”, jak mawiała. Złamanie w łokciu było skomplikowane, wymagało interwencji chirurgicznej i zastosowania specjalnego zespolenia. Z jakichś ważnych medycznych powodów odłożono jednak operację na następny dzień, co wywołało u pacjentki niewesołe myśli i płaczliwe narzekania. To jeszcze by zniósł, ale kiedy do chóru utyskiwań włączyła się jej matka, to już było dla niego stanowczo zbyt dużo. Ledwo gryzł się w język, aby nie powiedzieć starszej pani, że jej córka jest w takim stanie z powodu jej surowych zasad moralnych, które uniemożliwiły mu spędzenie nocy w nawiedzonym domu i zlokalizowanie źródła hałasów. Przygotowania Mocka do tego przedsięwzięcia zakończyły się prawie sukcesem. Bez żadnego kłopotu – jako słuchacz tajnego szkolenia – dotarł w archiwum Nachrichtendienst do akt budowlanych i planów architektonicznych Dworca Górnośląskiego. Z prawdziwym podziwem ten miłośnik porządku i jasnych struktur studiował szkice rysowane bardzo starannie i zaopatrzone w dokładne objaśnienia. Choć nie znalazł żadnych planów podziemia, to na jednym z rysunków natrafił na cztery dziwne kropki na rzucie poziomym budynku. Narysowano je innym kolorem tuszu, co mogłoby świadczyć, że naniesiono je później. Jedna z nich była w rogu pokoju pań Kayser, a druga w ich kuchni. Dwie pozostałe zaznaczono w rogach pomieszczeń zajmowanych przez pana Weigerta. Kropki owe były objaśnione jako poczta rurowa. W pierwszej chwili nie mógł sobie uzmysłowić, czym jest ten wynalazek, ale po minucie

przypomniał sobie o książce, której wprawdzie sam nie czytał, ale o której dużo mu opowiadała jego dawna kochanka fryzjerka Anna. W powieści Theodora Fontanego Frau Jenny Treibel dwie zaprzyjaźnione rodziny przesyłały sobie wiadomości berlińską pocztą pneumatyczną. Listy w zamkniętych kapsułach krążyły po rurach łączących nawet odległe dzielnice miasta. Były popychane sprężonym powietrzem i kierowane do adresata dzięki skomplikowanemu systemowi połączeń, kolanek i zapadek. Wszystko było zatem jasne – w budynku dawnego dworca była zamontowana poczta pneumatyczna. Jej rury przewodziły dźwięki i były swoistym tunelem dla szczurów. To wyjaśnienie, które przedstawił w szpitalu, nie zadowoliło Marii – w odróżnieniu od jej matki. O ile starsza pani uważała, że zalanie rur zaprawą murarską uniemożliwi szczurom ich wędrówki i załatwi całą sprawę, o tyle dziewczyna z uporem twierdziła, że zagadka może i została rozwiązana, ale – i tu Mock przyznawał jej rację – nikt do tych rur się przecież nie wciśnie, by sprawdzić, dokąd one prowadzą. Dziewczyna słusznie twierdziła, że hałasy, jak dochodziły, tak i będą dochodzić. Mimo swego niezadowolenia pomogła mu jednak w działaniu, ponieważ kategorycznie wymusiła na matce zgodę, aby najbliższe dnie i noce Ebi spędził u nich w mieszkaniu. Staruszka usiłowała protestować, ale argument Marii był nie do odparcia. Podstawiła matce pod oczy swoją zagipsowaną rękę i spojrzała na nią groźnie. „Chce mama, żebym przez mamy upór jeszcze sobie coś złamała?”, mówiło jej spojrzenie. To wystarczyło – za zgodą pani Kayser Ebi mógł przystąpić do akcji. I właśnie w przygotowaniach do tej akcji Mock odniósł sukces tylko połowiczny. Nie udało mu się bowiem namówić nikogo ze swoich kolegów z pracy, by mu pomogli zlustrować teren dokoła dawnego dworca. Jedni ironizowali na temat duchów, inni wymawiali się złą pogodą i niechęcią do chlapania się w błocie, a jeszcze inni – drętwieli na dźwięk słowa „Nachrichtendienst”. Eberhard był zawiedziony i sfrustrowany reakcją kolegów, choć w głębi duszy tego się mniej więcej spodziewał. Po pierwsze, żaden z nich nie był jego bliskim przyjacielem, po drugie zaś, wszyscy razem z trudem ukrywali swą zawiść z powodu jego rychłego odejścia do wywiadu wojskowego, o czym trąbili po całym prezydium policji plotkarze z działu kadr. Tak czy inaczej – musiał sam zlokalizować źródło hałasów. Kiedy teraz przyjechał wraz z panią Berthą Kayser do jej mieszkania, natychmiast wszedł do kuchni, zaczął odsuwać meble od ścian i po chwili zakrzyknął: „Heureka!”. Za kredensem na wysokości metra nad ziemią znajdował się otwór o poszarpanych brzegach i o średnicy mniej

więcej pięciu centymetrów. Ślady na jego krawędziach wyraźnie wskazywały na małe szczurze zęby. Potem zlustrował pokój pań Kayser, szukając tego miejsca, które było zaznaczone na planie jako kolejne wyjście poczty pneumatycznej. Szybko je znalazł za szafą po dokładnym opukaniu ścian. Było zatynkowane, szczury jeszcze tędy nie przeszły. Stwierdziwszy to wszystko, Mock wydał zarządzenie pani Kayser, aby udała się do sklepu i kupiła kilka kipusiów dla sąsiada, gdyż potrzebuje jego pomocy. Samego Weigerta postawił przy dziurze w kuchni na warcie. Niezbyt trzeźwy emeryt stał posłusznie z pogrzebaczem, którego miał użyć, gdyby w dziurze pojawił się szczur. On sam poszedł do śmietnika, na którym miał nadzieję znaleźć coś, czym mógłby zatkać owe dziury. Z nieba lał się lodowaty deszcz, a on brodził w śniegu i błocie, wśród tajemniczych skórek od bananów, i szukał – sam nie wiedząc czego. Po kwadransie, kiedy przyznał sam przed sobą, że jego eksploracje są daremne, udał się do lokomotywowni, której pilnował nocny stróż. Po krótkich negocjacjach udało mu się wypożyczyć – za stosownym pokwitowaniem – cztery odważniki ze starej nieczynnej wagi, którą w czasach świetności dworca ważono transportowane tu zwierzęta hodowlane. Przy okazji zapytał stróża o podziemnie hałasy, ale jako odpowiedź otrzymał jedynie widok jego rozwartej ze zdziwienia gęby. Udał się zatem z powrotem do mieszkania Marii. Do dziury w kuchni i w pokoju wcisnął po odważniku, pomagając sobie młotkiem i wzbijając chmury tynku. Żaden szczur, jak sądził Eberhard, nie miał prawa ani się przecisnąć, ani – tym bardziej – wypchnąć odważnika. Dwa z nich, które pozostały, wręczył Weigertowi, a dzielny wartownik zablokował nimi swoje dziury, skruszywszy najpierw warstwę tynku. Po solidnej pracy Mocka czekała syta kolacja. Pani Kayser podała mu na przekąskę bułkę z wątrobianką i ogórki kiszone, które przyjemnie chrzęściły mu pod zębami, a na danie główne kaszankę z ziemniakami, ozdobioną skwarkami i podsmażaną cebulą. Mock zjadł to wszystko z dzikim apetytem, po czym wypił kwaterkę piwa od Kipkego i zapalił papierosa. Matka Marii wykorzystała tę chwilę na zagadywanie go a to o pracę, a to o jego religijne zaangażowanie, a to o wielką politykę międzynarodową. Odpowiadał bardzo głośno, ale lakonicznie, przy czym okazał mały entuzjazm dla wszystkich tych tematów. Pani Kayser weszła zatem na inne poletko – pod niebiosa zaczęła zachwalać zalety Marii jako przyszłej żony. Widziała, że i to nie pasjonuje nadmiernie narzeczonego jej córki – bo za takiego zaczęła go uważać, choć na razie nie doszło do oficjalnych zaręczyn. Była nieco zawiedziona, że ten młody,

dobrze zbudowany brunet w ogóle nie pali się zbytnio do zabawiania rozmową swej głuchej przyszłej teściowej. Wyszła zatem demonstracyjnie do pokoju trochę obrażona i trochę smutna. Kiedy zostawiła Mocka samego, ten głęboko odetchnął. Mógł wreszcie się zająć tym, o czym myślał od momentu, kiedy tylko przyszedł tutaj z odważnikami – musiał umyć i wypastować swe eleganckie buty od Neumanna, które ostatnio srogo były doświadczane, a po dzisiejszym brodzeniu w błocie śmietnika ich stan był naprawdę opłakany. Dochodziła godzina dziewiąta. Mock, ukryty pod parasolem pani Kayser, udał się najpierw do ustępu na podwórzu, tam oddał dług naturze, po czym przez chwilę się jeszcze porozglądał wokół – w poszukiwaniu łysego faceta. Nie widząc niczego podejrzanego, wrócił do mieszkania. Rozebrał się do podkoszulka, zakasał rękawy, strzelił szelkami o brzuch i zabrał się do czyszczenia butów. Umył je najpierw pod bieżącą wodą, a potem postawił je na gazecie koło pieca, zważając jednak, aby nie stały zbyt blisko źródła ciepła. Ich mokra skóra mogłaby bowiem popękać od gorąca, a tego by sobie nie darował, wydał przecież na nie astronomiczną kwotę pięćdziesięciu marek. Wyjął z teczki podręczny zestaw do czyszczenia butów, który w specjalnym pudełku dostał gratis w manufakturze obuwniczej Neumanna – miękkie szmatki, dwie szczotki i pastę Kiwi. Już miał nakładać pastę na szczoteczkę, kiedy coś usłyszał. Najpierw myślał, że to pisk szczura. Po sekundzie jednak zrozumiał, jak bardzo był podły, uznając lęki Marii za rojenia chorego umysłu. Od strony zatkanej dziury dochodził żałosny płacz niemowlęcia. A potem rozległ się rozdzierający krzyk kobiety.

Wrocław, wtorek 6 stycznia 1914 roku, kwadrans na północ

MINĘŁY JUŻ PRAWIE TRZY GODZINY od momentu, kiedy Mock usłyszał pierwsze krzyki dziecięcia i kobiety. Przez cały ten czas narastały w nim wściekłość i zniechęcenie – mieszanka wybuchowa i niebezpieczna, bo wywoływała reakcje, nad którymi nie panował. Słyszał, że gdzieś bardzo blisko krzywdzone jest dziecko, ale w żaden sposób nie mógł określić miejsca jego męki. Pierwsze było źródłem wściekłości, drugie – żrącej frustracji. Siedział z zaciśniętymi szczękami w samym podkoszulku i w kalesonach i przykładał ucho do dziury zatkanej odważnikiem. Był on oczywiście tam potrzebny, bo zagradzał szczurom wejście do mieszkania, ale w tej chwili stanowił przeszkodę nie tylko dla nich, ale również dla jego uszu. Starał się nie oddychać i natężał słuch, aby uchwycić jakieś najlżejsze charakterystyczne dźwięki, które pomogłyby mu ustalić miejsce, gdzie wyrządzano zło. A że tak się właśnie dzieje, tego Mock był pewien – przynajmniej w wypadku kobiecych głosów, których było już chyba kilka. O ile płacz dzieci może oznaczać przeróżne negatywne uczucia i nie musi świadczyć od razu o tragedii, o tyle w kobiecych lamentach rozróżniał wyraźne nuty bólu i cierpienia. Mieszało się w nich błaganie o łaskę i pełen rezygnacji szloch. Co jakiś czas zapadała cisza, po czym znowu podnosiły się żałosne jęki i wokalizy bólu, aż osiągały punkt kulminacyjny i milkły, by po chwili znów wybuchnąć. Chwile przerwy nie były całkiem bezgłośne. Wtedy to bowiem pojawiały się jeszcze jakieś inne dźwięki. Raz czy dwa był to świst, najpewniej bicza, bo natychmiast po tym odgłosie pojawiał się ludzki skowyt. Kilka razy były to zdania wypowiadane męskimi, bełkotliwymi głosami. – Co? Lubisz to, macioro, prawda? Lubisz to, maciorko... O tak... Tak... – Posuń się! No, mówię, posuń się, ty dziwo! – Dawaj! Nastawiaj się! Nie tak, kurwa twoja mać! Niech cię diabli, ty suko! Mock słuchał tego i był pewien, że jest świadkiem zboczonych praktyk seksualnych. Kiedy rozlegały się głosy dziecięce – na szczęście dość rzadko – czuł, że podnosi mu się przepona,

a głowa puchnie od napierającej krwi. Przeklinał najgorszymi słowy swoją bezsilność, zwłaszcza wtedy,

gdy

w czasie

owych

przerw

nadchodziła

nadzieja,

że

zaraz

usłyszy

coś

charakterystycznego. Niestety, nic takiego się nie zdarzyło – w chwili największego napięcia wszystko nieoczekiwanie zagłuszało dudnienie kół pociągów przejeżdżających obok budynku. Wypalił papierosa i odsunął się od ściany. Postanowił zrezygnować. Wypił łyk zsiadłego mleka, dorzucił drew do pieca i rozesłał sobie czyste koce na kozetce. Wyciągnął się na niej i zamknął oczy. Dzisiaj już nic nie zaradzi złu, które się dzieje gdzieś w pobliżu. Ale jutro to on tu przyjdzie – zwarty i gotowy stawić mu czoła! Ale nie sam, nie sam! Z Ludwigiem von Rannemannem, swoim kolegą z wydziału obyczajowego. Ten były muzyk, człowiek obdarzony znakomitym słuchem, wprawdzie nie chciał mu pomóc – podobnie jak inni – ale taką przysługę to na pewno mu wyświadczy, zwłaszcza że chodzi tu najpewniej o przestępstwo obyczajowe, którego wykrycie przyda mu się w karierze! Zapadając w sen, Mock słyszał dudnienie pociągu – wyraźne jak zawsze. Wydawało mu się, że jedzie w wagonie, który usypia go swym kołysaniem. Spał dobrze kilka godzin i wciąż śniły mu się dworce i pociągi. Z wylotu dawnej poczty pneumatycznej nie dochodziły już żadne krzyki ani jęki. Nagle coś go obudziło. Wystraszony, zerwał się na równe nogi. Oddychał szybko i płytko. Pot wystąpił mu na czoło. Wiedział, że to, co go wyrwało ze snu, było bardzo znaczące, a jednocześnie miał pewność, że nie chodzi o kolejny krzyk bólu i rozpaczy ani huk pociągu, który dudnił obok domu. To była szybka myśl, jakaś wskazówka, która we śnie wybuchła jak jasny płomień. Na zewnątrz koła składu kolejowego wciąż waliły o szyny. Eberhard wstał i wybiegł do przedpokoju w podkoszulku i w samych kalesonach. Otworzył drzwi prowadzące do pokoju pana Weigerta. Stał w nich i nasłuchiwał łoskotu ostatnich wagonów ku zdziwieniu starego pijaka, który właśnie się obudził. – Hej, co jest, panie!? – zabełkotał Weigert. – Co jest, panie!? Jest czwarta rano! Czego tu!? Eberhard nie odpowiedział nic na te inteligentne pytania i wrócił do kuchni. Myśl w jego głowie wciąż płonęła, ale nieco słabiej. Aby ją zatrzymać i w pełni zrozumieć jej znaczenie, zrobił to co zwykle. Zaczął formułować ją w wypowiadanych przez siebie poprawnie zbudowanych zdaniach.

– Okna Marii wychodzą na ulicę, nie na szyny kolejowe – szeptał sam do siebie. – Hałas jadącego pociągu musi być zatem cichszy niż odgłos, który słychać za oknem Weigerta. Tymczasem w kuchni słychać go było równie głośno jak w pokoju sztajmesa. Dlaczego? Usiadł w ciemności na taborecie i długo szukał w głowie odpowiedzi na to pytanie. Na szczęście przez kilka minut nic go nie rozpraszało. W końcu sapnął z zadowoleniem. Zrozumiał wszystko. – Bo u Marii dudnienie pociągu nie dochodzi zza okna, lecz z tej dziury, którą odkryłem – wciąż mówił do siebie. – Ale dlaczego jest równie głośne i wyraźne jak u pijaczyny? Bo źródło dźwięku, wylot rury poczty pneumatycznej, jest gdzieś blisko torów kolejowych. Bardzo blisko! Ja przedwczoraj pobieżnie tylko przejrzałem teren między budynkiem a torami, a na same tory machnąłem ręką. Wszystko było śniegiem zasypane, nie chciało mi się butów moczyć... Był gotów. Wzuł suche, lecz nie wypastowane buty, na plecy narzucił marynarkę i płaszcz, a na głowę nacisnął melonik. Kiedy wychodził z domu, w pamięci dźwięczały mu ulubione słowa gimnazjalnego profesora Eduarda Mullera, który uczył jego klasę języka francuskiego. Stawiając Mockowi najgorsze noty, ten stary Alzatczyk, którego losy wywiały het do wałbrzyskiego gimnazjum, zawsze cytował Talleyranda: „C’est pire qu’un crime, c’est une faute”. To gorzej niż zbrodnia, to błąd.

Wrocław, środa 7 stycznia 1914 roku, wpół do piątej rano

W NOCY MIASTO ŚCISNĄŁ MRÓZ, który zamienił brudne uliczne rozlewiska śniegu i błota w niebezpieczne ślizgawki. Mock wyszedł z bramy bardzo energicznie i poślizgnął się już na schodach. Chwycił się poręczy i ten obronny ruch osłabił impet upadku. Klapnął na pośladki i poczuł ból w lędźwiach, ale zdecydowanie mniejszy niż dwa dni wcześniej w czasie upadku w śmietniku. W wyniku tego drobnego zdarzenia Mock znalazł się poza kręgiem słabego światła odległej latarni, które nie docierało do niszy, skąd wchodziło się do mieszkania Marii i gdzie się właśnie znajdował. Zanim wstał, usłyszał szuranie stóp nieopodal. Zamarł i przestał oddychać. Przeklinał swoją głupotę. W mieszkaniu zostawił swój pistolet Mauser M 1910. – Co to było? – Usłyszał donośny męski głos. – To sopel oderwał się od dachu... Ktoś kopnął jakiś przedmiot. Zadźwięczało metalicznie. To był pewnie wspomniany sopel. – Tak to jest – zaczął sarkać ten pierwszy. – Głucha noc, kurwa, zimno jak pod Śnieżką, a ty chodź, człowieku, dokoła, pilnuj nie wiadomo czego... Taki to już nasz los, Willy... – Nie narzekaj, Fritz – odezwał się drugi. – Rozkaz to rozkaz. Tamci z tyłu, co pilnują załadunku, mają jeszcze gorzej niż my... My to przynajmniej na rampę możemy wejść, pod daszkiem się schować, z piersiówki pociągnąć... No, chodź, brachu, łyknij sobie, rozgrzej się ździebko! Kroki zaczęły się oddalać w stronę rampy. Mock cicho wstał i wszedł z powrotem do mieszkania. Zamknął drzwi na zamek. „Sprawdzimy, co to za »tamci z tyłu«” – pomyślał. Jedynie od Weigerta można było zobaczyć, co się dzieje na tyłach budynku. Eberhard najpierw zlokalizował potężne chrapanie alkoholika, a potem wszedł do tego pokoju, z którego ono nie dochodziło. Na szczęście zasłony nie były zasunięte i jakieś migotliwe, ruszające się światła rozjaśniały nieco zagracony pokój. Mock minął ostrożnie wypchane czymś kartonowe

pudła oraz skrzynki po owocach i zbliżył się do okna. Patrzył uważnie i przecierał oczy ze zdumienia. Dwaj funkcjonariusze policji kolejowej stali przy elektrycznej lokomotywie towarowej z napisem „Siemens & Halske” i wznosili wysoko naftowe latarnie, które kiwały się na wietrze. Ich dwaj koledzy stali w pewnym oddaleniu i uważnie rozglądali się na boki, trzymając w rękach karabiny. Nie więcej niż półtora metra od torów stał okrągły, wysoki na dwa metry betonowy walec przykryty szpiczastym daszkiem. Wychodzili z niego ludzie, którzy dźwigali różne pakunki. Teraz taskali jakąś szczególnie dużą pakę. Niosło ją aż czterech. Włożyli ją z wielkim trudem do ładowni lokomotywy. Wszyscy – tragarze i funkcjonariusze – spojrzeli wtedy w lewo. Z tej właśnie strony weszli w bladą poświatę latarń dwaj wysocy mężczyźni – jeden szczupły, a drugi wysoki i szeroki jak szafa. Szczuplejszy niecierpliwymi gestami poganiał tragarzy, którzy w końcu wsiedli do lokomotywy, włączyli silnik, ruszyli do tyłu i odjechali w stronę Oławy. Policjanci kolejowi zasalutowali, zarzucili karabiny na ramiona i ruszyli w stronę Dworca Głównego, żwawo przeskakując przez szyny. Także dwaj wysocy mężczyźni zniknęli po chwili w ciemnościach, po czym pojawili się, tuż pod oknem Weigerta. Błysk zapałki oświetlił twarz tego,

co

gwałtownymi

ruchami

popędzał

tragarzy.

Była

to

twarz

gładka

i biała,

hermafrodytyczna, całkiem pozbawiona zarostu. Na krawędziach oczodołów nie było śladu brwi. Mężczyzna przypominał Mockowi gada. Po chwili cichej rozmowy i lustrowania terenu dokoła odszedł wraz ze swym towarzyszem. Po minucie obaj, pochyliwszy się mocno ku ziemi, zniknęli w betonowym walcu. Wokół domu Marii było znów cicho i ciemno. – To chyba z tej wieżyczki wchodzi się pod budynek mieszkalny – szepnął do siebie Mock, odchodząc od okna. – Pewnie jakiś tunel, jakieś podziemie... To stamtąd dochodziły te jęki, to tam była katownia! Eberhard wiedział, że ma dla Marii dobrą wiadomość – duchy właśnie się wyprowadziły. Już żadne hałasy nie zmącą jej snu. Ale z drugiej strony przeczuwał, że on sam długo nie zazna spokoju, a jego sen będzie wciąż zakłócany przez zagadkę, kto dręczył tam kobiety i dzieci. Musiał ją rozwiązać. Wyjaśnianie tajemnic było sensem jego życia. Nie akceptował tego, co mgliste i niejasne, nienawidził światłocienia i niuansów. Opuścił mieszkanie, zupełnie się już nie kryjąc. Zgodnie z jego oczekiwaniami dwaj policjanci kolejowi, którzy palili i popijali pod daszkiem rampy, już dawno zniknęli. Na podwórzu hulał tylko wiatr i szarpał bezlistnymi gałęziami lip.

Pewnym krokiem wszedł za budynek i zbliżył się do betonowego walca z półokrągłymi drzwiczkami. Uchylił je bardzo ostrożnie. Nie skrzypiały, były dobrze naoliwione. Nic nie widział w ciemności. Musiał podjąć ryzyko. Wskoczył do środka. Nikt go nie zaatakował. Zapalił zapalniczkę i oświetlił ściany. Widział już wiele takich walcowatych wieżyczek, które były wejściami schronów. Zwykle stały koło torów i do tej pory przechowywano w nich narzędzia i smołę. Ta jednak okazała się wyjątkowa. W środku były blaszane schodki prowadzące do piwnicy. Biegły one stromo w dół i kończyły się ukośnie leżącym dwuskrzydłowym włazem. Wszystko to przypominało małą studzienkę wewnątrz betonowej wieżyczki. Mock zszedł po schodkach metr w dół i delikatnie dotknął uchwytu włazu. Chwycił go lewą ręką i pociągnął ku górze. W prawej trzymał pistolet. Tym razem zawiasy zazgrzytały. Uniósł trochę pokrywę, wpuszczając odrobinę światła do środka. Po sekundzie zganił się za tę lekkomyślność i zamknął klapę. Nie zamierzał zgrywać bohatera. Z tunelu, do którego – jak przypuszczał Eberhard – prowadził właz, może być jeszcze inne wyjście, którym Gad – jak nazwał w myślach bezbrewego mężczyznę – wraz ze swoim towarzyszem pewnie już dawno wyszedł. Wchodzenie tam teraz nic nie da. „Jeśli zaś wyjście jest tylko jedno – rozważał – to włazić tam samemu byłoby błędem. Ktoś bardzo niegościnny mógłby mnie czymś po łbie zdzielić. A tak to prędzej czy później oni muszą wyjść. Zaczekam jeszcze z kwadrans. Wtedy to albo ich wcale już nie będzie w podziemiu, albo sami do mnie wyjdą. W pierwszym wypadku wlezę do tego schronu i zobaczę, co się tam działo, w drugim oni ujrzą mojego wiernego przyjaciela”. Myśląc tak, przesunął pieszczotliwie palcami po rękojeści swego nowiutkiego mauzera, którego tym razem nie zapomniał ze sobą zabrać. Nie minął nawet kwadrans, kiedy rzeczywistość potwierdziła jego wnioski. Oto zatrzeszczała klapa od włazu. Mock ustawił się przed nią na rozstawionych szeroko nogach i celował w szparę, która stawała się coraz większa. Usłyszał jakieś dziwne zwierzęce charczenie. Czuł, że spocone palce ślizgają mu się nieznacznie po rękojeści pistoletu. Charkot zamienił się w chrzęst i bulgot. Mock poczuł na plecach zimny dreszcz przerażenia.

Nagle z zewnątrz doszedł do jego uszu odgłos szybkich kroków. Ktoś szarpnął za żelazną sztabę u drzwiczek. Mock nieznacznie odwrócił głowę. I to był błąd. Eberhard usłyszał donośny syk, a potem poczuł chemiczny wyziew, który spowił jego głowę śmierdzącą chmurą. W jednej chwili z oczu wypłynęły mu łzy, a z nosa wydostała się kleista wydzielina. Zaczął gwałtownie kaszleć. W piersi go zakłuło – jakby ktoś wbijał mu szpikulec w płuco coraz głębiej i głębiej. Upadł na kolana i okładał się pięściami po klatce piersiowej, jakby chciał zmusić się do oddechu. Wybuch, jaki poczuł w żołądku, rozerwał mu zaciśnięte zęby. Kaszanka, wątrobianka, kartofle i cząstki ogórków wypłynęły z niego w silnych skurczach. Upadł na ziemię i przekręcił się w bok, aby nie zadusić się własnymi wymiocinami. Dwaj mężczyźni w maskach przeciwgazowych pochylili się nad leżącym. Jeden z nich trzymał w dłoni nieduży ręczny rozpylacz gazu wyglądający jak lampka oliwna. Mock poczuł teraz silne ukłucie w pośladku, czyjeś mocne ręce chwyciły go pod pachy. Jego pięty zabębniły po blaszanych schodkach. Zazgrzytały zawiasy włazu. A potem znalazł się w ostatnim kręgu piekła.

Wrocław, środa 7 stycznia 1914 roku, kwadrans na szóstą rano

W POMIESZCZENIU O ŚCIANACH częściowo obitych filcem było zimno i cuchnęło odchodami. Eberhard siedział z opuszczoną głową, bez ruchu, oparty plecami o ścianę. Jego broda dotykała klatki piersiowej. Patrzył na swe wyprostowane nogi, którymi nie mógł ruszyć, i na swe ręce, wiszące bezwładnie wzdłuż tułowia. Dłonie płasko leżały na zimnej betonowej podłodze. Nie był niczym związany, jakiś paraliż wywołany gazem i zastrzykiem, od którego bolał go pośladek, krępował go skuteczniej niż jakiekolwiek więzy. Jedynie mięśnie szyi i przedramion były posłuszne jego woli – choć w niewielkim tylko stopniu. Mógł nieznacznie poruszać głową i palcami dłoni. Wystarczało to jednak na tyle, by widzieć, co się dzieje za otwartymi na oścież drzwiami. Biegł tam słabo oświetlony bladożółtym światłem korytarz. Szli nim ludzie w jakimś powolnym korowodzie. Potężni mężczyźni, ubrani w fartuchy sanitariuszy, popychali wózki, na których siedziały kobiety. Wszyscy oni spoglądali z zainteresowaniem na Mocka. Kobiety były przypięte do wózków pasami i łańcuchami, kilka z nich trzymało przy piersi niemowlęta i większe dzieci – na oko dwu-, może trzyletnie. Niektóre niewiasty były szczupłe, niektóre otyłe – najwyraźniej w zaawansowanej ciąży. Ich wzdęte brzuchy z gigantycznymi pępkami wyłaniały się pośród szmat i brudnych koców, którymi były okryte. Twarze ich były czarne, oczy błyskały białkami, a szerokie nozdrza rozdymały się, wciągając zgniłe, śmierdzące powietrze. Niektóre apatycznie się kiwały i płakały cicho, wspominając pewnie dżungle i sawanny utraconej, ciepłej Afryki. Po Murzynkach szły gęsiego małe istoty. Ich szyje tkwiły w pętlach przymocowanych do jednego długiego, grubego kija. W pierwszej pętli była głowa karlicy ubranej w sukienkę, w kolejnych pętlach – mniejsze dziecięce główki. Dzieci było pięcioro – trzy dziewczynki i dwóch chłopców w wieku trzech–czterech lat. Wszystkie otępiałe, senne i milczące, stąpały noga za nogą w swych włóczkowych śpiochach. W ich rysach widać było cechy zarówno białego, jak i czarnego człowieka. Były dobrze odżywione, a nawet tłuste. Ich włosy były kręcone, a niektóre pyzate twarzyczki pokrywał makijaż.

Przedostatnia pętla była pusta, a z ostatniej wystawała głowa kolejnej liliputki. Jej czoło, policzki, broda, szyja, ręce, a nawet nos były pokryte gęstą sierścią. Kudły zafalowały, kiedy spojrzała na Mocka. Owłosiona karlica posłała mu uśmiech. Eberhard nie odwzajemnił go. Nie był pewien, czy to, co widzi – mali niewolnicy uwiązani do drąga – jest snem czy jawą. Był bezwolny, a jego mózg pracował na jałowych obrotach. Nie mógł się ruszać i w swym odrętwieniu umysłowym nie reagował przerażeniem ani odrazą na widok istot, które tutaj doznawały jakichś niewiarygodnych krzywd. Wtem rozległ się zwierzęcy ryk, ale po sekundzie ten odgłos zginął w głośnym dudnieniu pociągu i pisku hamulców. Mock miał wrażenie, że lokomotywa przejechała przez pomieszczenie, w którym się znajdował. Obok jego drzwi przeszli czterej mężczyźni, niosąc jakąś skrzynię jak lektykę. Z jej wnętrza dobiegło warczenie i stukot. Zamknięta tam istota usiłowała się wydostać. „Może to małpa, którą karmiono bananami” – przebiegło mu przez głowę. Teraz do drzwi jego pomieszczenia podeszli dwaj wysocy mężczyźni – Gad i jego towarzysz. Obaj mieli maski przeciwgazowe przesunięte na czoło. Jeden z nich rzucił na podłogę ubranie Mocka. Dopiero teraz Eberhard zobaczył, że jest ubrany tylko w podkoszulek i w kalesony. Ktoś go rozebrał, zabrał pistolet i dokumenty. – Czułeś coś, Josef? – zapytał Gad. – Wtedy jak go załatwiliśmy? Jakiś smród? – Nie – odparł zagadnięty. – No widzisz. Dobra jest izolacja w naszych maskach. Przez zwykłe przejdzie aerozol, przez nasze nie da rady. Jak żołnierz wroga dostanie tym gazem, musi zdjąć swoją maskę, bo inaczej zadusi się własnymi rzygowinami... Ten tutaj omal się nie zadławił... Widzisz, Josef? Tak działa nasz boski obłok... – To co, szefie? – odezwał się olbrzym i spojrzał na Mocka obojętnie. – Mam zdusić pluskwę? Zdeptać go laczkiem? Więzień chciał coś powiedzieć, a nawet zażartować, ale z jego ust wydobył się tylko cienki pisk. Josef przykucnął i zaczął się śmiać. Rechocząc, podskakiwał niezgrabnie, a dłońmi wielkimi jak liście łopianu walił się po kolanach. Na twarzy miał dwie potężne szramy, które biegły z obu stron ust prawie do uszu. Wyglądało to tak, jakby ktoś kiedyś – najpierw z jednej, a potem z drugiej strony – wsadził mu nóż w kącik ust i pociągnął w stronę ucha, rozrywając cały

policzek. Kiedy Josef zanosił się rechotem, obie te blizny rozszerzały się i zwężały, już to blednąc, już to ciemniejąc. – Patrz pan, szefie – bulgotał. – Jak pluskwa cienko śpiewa... – Zamknij się, idioto – skarcił go Gad. – Na co się tak patrzysz? Urodziłeś się idiotą i umrzesz nim, jak twoja matka syfilityczka i ojciec sodomita. Josef skulił się i zatrząsł, jakby te słowa były kulami, które go właśnie przeszyły. Pochylił się przed pryncypałem, składając mu pokłon. Nie ośmielił się podnieść oczu. Jego wielkim ciałem targały spazmy. Drżał – ze strachu, z upokorzenia, może ze złości. Gad wymierzył mu w bok przyjaznego kuksańca i podszedł do słabej żarówki wiszącej na środku sufitu. Zaczął przeglądać legitymację Mocka. Nie przerywając swej czynności, mówił tym samym tonem co poprzednio: – Gdybyś, durniu, dobrze sprawdził, kto tu mieszka, nie musielibyśmy teraz przenosić się z Hadesu na koniec miasta. Mówiłeś, że tylko głucha staruszka i notoryczny pijak... Zapomniałeś, że stara ma córkę, a ta młoda dziwka nie może spać po nocy... I idzie na policję kolejową, i składa skargi... Poza tym jest ładniutka... Do takiej zawsze przylgnie jakiś ciekawski donżuan... Podskoczył, wyprostował nogę i kopnął Mocka w czoło. Ten uderzył potylicą w ścianę i już wiedział, że nie śpi i że wszystko, co widział i widzi, było i jest potworną, ale najprawdziwszą realnością. Ból rozlewał się od tyłu głowy i sięgał do oczu. W płucach zakłuło go tak ostro, że zdawało mu się, iż przez jego ciało przebija się mozolnie jakiś gryzoń. Z oczu lały mu się łzy, z nosa pociekły smarki, a z ust kapała ślina. Gad kucnął przed więźniem, chwycił jego brodę w dwa palce i spojrzał mu głęboko w oczy z krzywym uśmiechem. Jego wargi były tak wąskie i blade, że nie wyróżniały się prawie na gładkim obliczu. Do liniejącego węża upodabniała go nie tylko biała i napięta skóra, ale i oczy – skośne i bardzo jasne, jakby czymś wypalone. – Jeszcze go zdążysz zabić, Josef, na pewno zdążysz... Muszę się tylko zastanowić – teraz mówił do Mocka – kiedy i w jaki sposób zdechniesz... Jesteś z Nachrichtendienst i nie możesz spocząć po prostu na dnie Odry, bo rozpęta się piekło w tym mieście. Zginiesz tak, by wszyscy pokiwali nad tobą głowami i powiedzieli: „No tak, jak żył, tak umarł”. Albo: „Kto mieczem wojuje, ten od miecza ginie”. No, chodź już, Josef. – Wstał i spojrzał na swego przybocznego. – Idziemy, bo dziewczyny czekają w lokomotywie... Zasuń dobrze sztabę i tu, i tam! Żeby nam nie umknęła nasza zguba. Chociaż tutaj nie nawal, idioto! Rozumiesz?

Josef nie sprawiał wrażenia, by cokolwiek rozumiał. Kiedy jego szef otrzepywał kolana spodni, goryl zajął jego miejsce. Przysunął swą twarz do twarzy więźnia i otworzył usta, pokazując nieproporcjonalnie małe, ostre zęby i wypuszczając woń czosnku i tytoniu. – Jutro cię zduszę laczkiem, pluskwo – wyszczerzył się, naciągając błyszczące blizny na policzkach. – Czekaj jutro, czekaj... Przyjdzie do ciebie on... On sam... – Kto? – wyszeptał Mock. Josef odwinął dolną wargę – różową i mokrą od śliny. Na jej wewnętrznej stronie było wytatuowane DIABEŁ. Eberhard zwymiotował wprost na swój podkoszulek. Tak zareagował na tę odpowiedź.

Wrocław, środa 7 stycznia 1914 roku, godzina siódma rano

SIEDZIAŁ TERAZ W CAŁKOWITYCH CIEMNOŚCIACH i usiłował myśleć. Nie skupiał się zanadto na swoim obecnym położeniu – niemal całkowity bezwład kończyn, spowodowany gazem, który wciąż zatruwał mu organizm, nie dawał wielkich nadziei na zmianę sytuacji w najbliższej przyszłości. Owszem, mógł spróbować krzyczeć, ale jego krzyk – o ile w ogóle zareagują sfatygowane płuca – na pewno nie dojdzie do uszu głuchej Berthy Kayser ani do pijanego Paula Weigerta. Z drugiej strony Mock wiedział, że jeśli nie będzie działał, to stanie się zwykłą owcą czekającą na rzeź. Tak go to przeraziło, że postanowił w desperacji zająć myśli czymś innym. Znalazł dwa problemy, które teraz usiłował rozwiązać. Chciał przejrzeć intencje Gada i zinterpretować to, co mówił on do Josefa. Co miały znaczyć słowa „i tu, i tam” w zdaniu „Zasuń dobrze sztabę i tu, i tam!”? Tę kwestię udało mu się wyjaśnić – przysłówek „tu” oznaczał drzwi pomieszczenia, w którym się teraz znajdował. A co znaczyło „tam”? Na pewno nie chodziło o właz do podziemia. Czekając przed nim wraz ze swoim utraconym – niestety! – mauzerem, doskonale widział, że właz nie miał żadnej zasuwy, jedynie duże ucho do wkładania w nie kłódki. A zatem „tam” musiało oznaczać jeszcze inne wejście. Do Hadesu wchodziło się być może nie tylko od strony torów kolejowych. Może od Flurstrasse[15], a może był jakiś dostęp pod wiaduktem biegnącym nad Brüderstrasse[16]? Na mapach, które przeglądał w archiwum Nachrichtendienst, nie było niczego, co odpowiadałoby na to pytanie, bo nie było na nich w ogóle Hadesu, który – najpewniej jako schron wojskowy – był objęty kartograficzną cenzurą. Tutaj pojawiała się myśl, która napawała go zgrozą. Oto w tym bunkrze odkrył jakiś straszny burdel dla sadystów, gdzie czarnoskóre kobiety i ich mieszane rasowo dzieci poddawano torturom i zboczonym praktykom. To już samo w sobie było czymś po prostu niebywałym na skalę niemiecką, a może nawet europejską! Ale do tego jeszcze dochodzi bardzo prawdopodobne podejrzenie, że zawiadujący tymi kazamatami Gad ma nie byle jakie kontakty z władzami

kolejowymi, a może i z wojskowymi. Wyprowadza się to monstrum z Hadesu, jak samo sugerowało, na skutek skarg, które Maria zanosiła na Bahnpolizei. Przenosi zamtuz, a banpolicaje mu salutują! Być może klientami tego bajzlu byli jacyś mężczyźni na wysokich stanowiskach? Czyż trudno sobie wyobrazić statecznego rajcę miejskiego albo oficera, który po pracy zamienia się w sadystę, biczującego bezbronne kobiety i dzieci? Nietrudno. Mock już niejedno widział w swej krótkiej karierze w wydziale obyczajowym. Westchnął ciężko. Sprawa, która zaczynała się od niesłychanego odkrycia tajnego podziemnego burdelu z Murzynkami, mogła zataczać niewiarygodnie szerokie kręgi. A wiedział o niej tylko on! Mock przerażony myślą, że jest jedynym, który mógłby zrobić z tym porządek i położyć kres męce tych nieszczęsnych kobiet, spróbował poruszyć nogą, ale ta nawet nie drgnęła. Zatruty toksyną dubeltowo – i aerozolem, i zastrzykiem – wciąż nie mógł wykonać najmniejszego ruchu. Jedyne, co mu zostało, to czekanie na śmierć, która zjawi się wraz z Josefem. Mock przymknął oczy z obrzydzeniem, przypominając sobie woń czosnku. Zaraz zostanie zduszony laczkiem jak pluskwa. Nie tak wyobrażał sobie własną śmierć, nie tutaj, nie w takim stanie. Nagle przeszedł go dreszcz. W obolałe po truciźnie płuca nabrał powietrza i wypuścił wolno. Cokolwiek ma się stać, i tak się stanie. Najgorsze, że nie był tu sam. Gad powiedział: „Zasuń dobrze sztabę i tu, i tam! Żeby nam nie umknęła nasza zguba”. Przecież nie chodziło o Mocka, on nie był żadną zgubą! To musiał być inny człowiek! Nagle jakiś szmer odwrócił jego uwagę. Spojrzał w zasnuty mrokiem kąt pomieszczenia, ale nic poza szczurem nie wychynęło z ciemności. Mock skrzywił się. Nienawidził szczurów. Zwierzę zatrzymało się, stanęło na tylnych łapkach, węsząc w powietrzu, i po chwili odbiegło z piskiem. „Najwidoczniej nie pachnę zbyt zachęcająco” – pomyślał z ulgą. Oddałby wszystko za to, by znów móc się poruszyć. Bezsilność była dla niego, człowieka czynu, jak wyrok. Zawsze twierdził, że istnieje jakieś wyjście – choćby była nim nawet śmierć. Jako student zachwycał się samobójstwem Seneki, które pod piórem Tacyta było szczególnie dramatyczne. Niedawno czytał powieść polskiego pisarza Henryka Sienkiewicza Quo vadis i odczuwał podziw dla Petroniusza, który zresztą był ideałem Mocka – jako subtelny poeta i filozof, który wielbi paradoksy, i jako elegancki miłośnik wina i kobiecych wdzięków, który w jednej chwili z zupełnym spokojem potrafi podjąć decyzję o porzuceniu tych rozkoszy raz na zawsze. Katon Młodszy, który postąpił podobnie jak tamci dwaj, budził w Mocku o wiele mniejszy entuzjazm – z powodu ogólnego zaniedbania i niechlujnej odzieży.

Przenikliwy chłód dawał się Mockowi we znaki. Dygocąc z zimna w ciemnym lochu poczuł najpierw lekki lęk, potem paniczny strach, a w końcu obezwładniającą grozę. Wszystkie te uczucia można by oddać jednym zwrotem: nieunikniona i ostateczna samotność. „Jestem sam – pomyślał, przełykając gorzką ślinę. – Zupełnie sam”. Wtedy usłyszał kroki na korytarzu. Spokojne, ciężkie, powolne. Przez szparę pomiędzy ziemią a drzwiami zobaczył wątły poblask. Ktoś szedł w jego kierunku. Mock słyszał skrzypienie otwieranych drzwi w sąsiednich pomieszczeniach. Usiłował krzyczeć, ale z jego ust wyszedł – tak jak wcześniej – jedynie cienki pisk, który tak rozbawił Josefa. Światło w szparze trochę przygasło. Wiedział dlaczego. Ktoś stał pod drzwiami. Zazgrzytała zasuwa. „To koniec – pomyślał Mock. – Przyszedł do mnie”. Poczuł łzy pod powiekami. Potężny mężczyzna w pelerynie pokrytej płatami śniegu, z melonikiem w dłoni, uniósł latarnię. Ostry blask oślepił więźnia, który zacisnął oczy, a potem usłyszał przekręcający się włącznik światła. To nie był Josef. Pomocnik Gada nie był łysy i nie miał wielkich i zdeformowanych uszu.

Wrocław, środa 7 stycznia 1914 roku, godzina ósma rano

TO BYŁ MĘŻCZYZNA, o którym Eberhardowi opowiadała Maria. Rzeczywiście mógł budzić w niej strach, kiedy widziała go nocą koło domu. Wyglądał na nie więcej niż pięćdziesiąt lat, miał duży orli nos i ponure wejrzenie czarnych oczu. Do całkowicie łysej, wygolonej głowy przylegały niekształtne, spuchnięte uszy wypełnione przez jakieś skórne zgrubienia. Mock, miłośnik sportu, a zwłaszcza boksu i zapasów, doskonale wiedział, że atleci podczas walk często zadają przeciwnikowi niewidoczne dla sędziego i surowo zakazane ciosy głową w uszy. Są to uderzenia bardzo bolesne i pozostawiają blizny, które potem nakładają się jedna na drugą i tworzą narośle przypominające kalafiory. O profesji przybysza świadczyła też wygolona głowa. Atleci pozbywają się bowiem owłosienia w tym samym celu, w którym żołnierze Aleksandra Macedońskiego golili swe brody – aby wróg w walce wręcz nie miał za co ich chwycić. Atleta ujął Mocka pod ramiona i postawił na nogi. Jego nos się skrzywił z odrazy, kiedy poczuł smród wymiocin. – Będziesz pan sam stał? – zapytał głębokim basem. – Dasz radę? Mock usiłował kiwnąć głową i chyba mu się to udało – podobnie jak utrzymanie swego ciała w pozycji wertykalnej. Lekko się chwiejąc, przywierał plecami i dłońmi do ściany. Atleta włożył na głowę melonik i kucnął. Zwinął starannie ubranie Mocka w węzełek i włożył sobie pod pachę. Potem wsunął buty na nogi więźnia, przyjrzawszy się wcześniej wyciśniętemu na nich znakowi firmowemu. – No, no – mruknął z podziwem. – Buty od Neumanna... No, no, no... Drugą dłonią przerzucił ramię Eberharda przez swój mocarny kark i chwycił go mocno za przegub. Drobnymi krokami przeszli przez pomieszczenie i dotarli na korytarz. Mock stawiał niepewnie nogi i szorował podeszwami o chropowaty beton, atleta lekko sapał i wlókł go za sobą. Weszli w końcu na schodki, a potem owionęło ich zimne, wilgotne powietrze. Wybawca Mocka zaczął coś majstrować przy kłódce, którą wcześniej otworzył zapewne wytrychem. Jego

podopieczny opierał się o zimną, szorstką ścianę wieżyczki, a potem – pchnięty nagłym impulsem – wychylił głowę na zewnątrz i zwymiotował na tory. Niczego już więcej nie pamiętał.

Wrocław, środa 7 stycznia 1914 roku, kwadrans na południe

EBERHARD OBUDZIŁ SIĘ NA KOZETCE w kuchni pani Kayser. Pierwsze, co zauważył, to makatka z widokiem roześmianego kucharza i napisem: „Szczęście w domu gości wciąż, gdy pomaga żonie mąż”. Pierwsze, co poczuł, to zapach kawy. Jego niedoszła teściowa szczebiotała jak młódka, podsuwając talerzyk z ciastem drożdżowym łysemu mężczyźnie. Atleta zajadał kolejne porcje i pewnie uszy by mu się trzęsły z zadowolenia, gdyby tak ściśle nie przylegały mu do głowy. – Ależ pan jest dobrym kolegą, panie Gerstmayer – wołała pani Bertha – że pan tak troskliwie się zajął narzeczonym Marii... Ach, ci mężczyźni! Są jak dzieci! Siedział ci u mnie, to mu się znudziło... I wymknął się na piwo jak niepoprawny sztubak... Jak uczniak na wagary! – Powiedziałem tej starej – rzekł cicho atleta, zakrywając usta dłonią – że wczoraj się wyrwałeś na jednego do dworcowej i mnie tam spotkałeś... Zalałeś się w trupa, a ja cię tutaj odtransportowałem... Jakby co, to jesteśmy kolegami z pracy... – Mój świętej pamięci Clemens to też czasami lubił wypić po pracy w dworcowej, ale zawsze z kulturą, grzecznie... I kwiaty wtedy przynosił. Ach, ci mężczyźni! – Uratowałem ci życie – szepnął Gerstmayer. – A potem, już tutaj, trzymałem ci łeb, gdy rzygałeś. I wylewałem to w kiblu... Zrobiłem trochę dla ciebie, nie? I chcę coś w zamian... Mock uniósł się na łokciu. Ujrzał stojące obok kozetki czyste wiadro. Jeszcze kręciło mu się w głowie, ale czuł się o wiele lepiej. Co najważniejsze, mógł mówić, choć przy każdym słowie paliło go w płucach i w gardle. – Kim jesteś? – szepnął. – Nie słyszałeś, jak się nazywam? Gerstmayer. – Kim jesteś? – Twoim wybawicielem. Uśmiechaj się, Ebi. Ma to wyglądać na rozmowę dwóch kumpli. Staruszka patrzyła zaciekawiona na rozmawiających mężczyzn i przykładała zwiniętą dłoń do ucha. Nie pomagało. Słyszała tylko szum, nie rozróżniała słów. Gerstmayer uśmiechał się do niej

szeroko. Zrobił na niej bardzo dobre wrażenie w swoim surducie, meloniku i szerokim krawacie. Nawet zaczęła się zastanawiać, czy nie byłby on lepszym narzeczonym dla Marii niż ten skacowany pijak na kozetce. – Pyszna ta kawa, pani Kayser, i wspaniałe ciasto! – O tak, wiem. Bardzo je lubi moja Maria i jej narzeczony, pański przyjaciel znaczy się... Mock, dowiedziawszy się, że lubi ciasto drożdżowe, co było dla niego pewną niespodzianką, również się uśmiechnął – choć bardzo blado i niemrawo. – Jestem twoim wybawicielem – mówił cicho atleta, wciąż szczerząc zęby. – I chcę, żebyś to teraz powiedział. – Jesteś moim wybawicielem – powtórzył posłusznie Mock. – I jeszcze: „Mam u ciebie dług i obiecuję go spłacić”. No, powtarzaj! – Obiecuję go spłacić. – Wszystko, com powiedział! „Mam u ciebie dług i obiecuję go spłacić”. Mów jak pacierz! – Mam u ciebie dług i obiecuję go spłacić. – Mock marzył o tym, aby Gerstmayer już poszedł. Atleta wstał, chwycił jedną ręką ciężki żelazny stołek, dając pokaz siły. Postawił go pod drzwiami, wszedł nań i zdjął ze ściany duży krucyfiks. Bertha Kayser patrzyła na Gerstmayera ze zdumieniem zmieszanym ze złością. „To nie jest dobry narzeczony dla mojej Marii – myślała – To gbur jakiś! Tak sobie w cudzym domu pozwala, taki syn!” Rzekomy kolega z pracy podstawił Mockowi krucyfiks pod nos. – Przysięgaj na krzyż! – warknął. – Przysięgam – słabym głosem odparł Eberhard. Gerstmayer odwrócił się do pani Berthy z uśmiechem. – Widzi pani? Przysięga, że więcej nie będzie pił! No, zobaczymy, zobaczymy... A teraz żegnam szanowną panią i dziękuję za przepyszne ciasto! Żegnam! Pani Bertha całkiem się rozpromieniła, kiedy całował ją w dłoń. – Zupełnie jak mój Clemens, świeć Panie nad jego duszą. Też tak nieborak przysięgał. Nie raz i nie dwa...

Wrocław, środa 7 stycznia 1914 roku, trzy kwadranse na szóstą po południu

MOCK SZEDŁ SZYBKIM KROKIEM przez Neue Taschenstrasse[17] w stronę Dworca Głównego i obrzucał swoją pedanterię najgorszymi słowy. Gdyby nie był takim nieznośnym skrupulantem, to ze spokojem przyjąłby skutki swojego roztargnienia, które zresztą było jak najbardziej usprawiedliwione wypadkami minionej nocy i wczesnego poranka. Nie co dzień ktoś traktuje go gazem, a potem wstrzykuje mu jakieś świństwo, które powoduje paraliż niemal całego ciała. Nie co dzień widuje okrutnie skrzywdzone ofiary zboczonej żądzy i dwóch dewiantów, którzy – pewni swej bezkarności, ochraniani przez policję – wystawiają na hańbę kobiety i dzieci. Nie co dzień uśmiechają się do niego owłosione karlice wyglądające jak strzygi. Wszystkimi tymi przeżyciami każdy normalny człowiek usprawiedliwiłby sam przed sobą jakieś niedopatrzenie, zwykłe zapomnienie, niedotrzymanie terminu lub niedopełnienie obowiązku. Każdy normalny człowiek tak by właśnie zrobił. Ale nie Eberhard. On nie był zupełnie normalny. – Jak mogłem, do kurwy nędzy, zapomnieć teczki z przyborami do pastowania butów!? – darł się sam na siebie w swojej kawalerce na mansardzie. Wrócił tam o godzinie trzeciej po południu na chwiejących się nogach, brudny, nie ogolony i cuchnący treścią żołądkową. Stróż Möwe uśmiechnął się do niego znacząco i uderzył w szyję kantem dłoni, sugerując, iż wie, dlaczego jego ulubiony lokator jest w takim kiepskim stanie. Mock zwrócił baczną uwagę nie na to, co dozorca zrobił, lecz na to, czego nie zrobił, a właściwie czego nie powiedział. Nie rzekł bowiem: „Ktoś tam czeka na pana” ani „Ma pan gości”. Milczenie stróża na ten temat znaczyło, że Gad albo jeszcze nie stwierdził nieobecności Mocka w Hadesie, albo – odkrywszy ją – nie rozpoczął na razie poszukiwań pluskwy, jak nazywał więźnia zboczony pretorianin. Szef burdelu miał dokumenty Eberharda, znał zatem jego adres. Mógł czatować na niego albo na Zwingerstrasse[18], albo u Marii. Było niewiarygodne, aby pozwolił żyć człowiekowi, który tyle wiedział o jego bestialskim procederze. Dziewczynie na

szczęście nic nie groziło ze strony Gada, ponieważ – o czym Mock dowiedział się od jej matki – chirurdzy postanowili przetrzymać pacjentkę jeszcze kilka dni w szpitalu. Rozważywszy to wszystko, nie poszedł od razu do swej kawalerki, lecz wstąpił do córki stróża, młodziutkiej i zawsze chętnej do żartów dziewczyny o imieniu Klara. Poprosił ją, aby napaliła mu w piecu, przyniosła wody i zabrała brudną bieliznę do prania. Myśl o odwecie Gada była tak przemożna, że Eberhard ani nie żartował i nie przekomarzał się jak zwykle z dziewczęciem, ani nawet – po przyjściu do swego mieszkania – nie zaległ w pościeli, by choć trochę odpocząć po koszmarnej nocy. Kiedy Klara wyszła, zainkasowawszy dwadzieścia fenigów, Eberhard szybko się ogolił, zacinając się w dwóch miejscach na szczęce, umył całe ciało w miednicy, chlapiąc dokoła niemiłosiernie, włożył czystą koszulę, przypinając do niej świeży biały kołnierzyk, i usiadł ciężko na łóżku. Nieoczekiwanie ogarnęły go teraz zniechęcenie i opieszałość. Patrzył ponurym wzrokiem na wszystkie swoje skromne sprzęty – na szafę bez drzwi, mieszczącą kilka książek, trochę bielizny i garnitur na zmianę, na stolik i fotel, z którego wychodziło włosie, oraz na obraz przedstawiający dwie nagie, obejmujące się kobiety w mitologicznym anturażu. Ten pokój uzmysławiał mu całą mizerię jego egzystencji, napełniał go smutkiem i bezwładem. Potrząsnął głową – albo się zmusi do aktywności, albo zaszyje się tu w poczuciu zniechęcenia i niemocy. Wiedział, co ma zrobić, aby zacząć działać. Najprostszym i zgodnym z jego naturą impulsem było ułożenie planu. Zaczął go zapisywać na kratkowanych karteczkach. Najpierw pójść do zaprzyjaźnionego karczmarza Petruskego na Stockgasse[19], poprosić go o pożyczenie jakiejś broni, potem udać się do szpitala, do Marii, oznajmić jej, iż duchów już nie ma, oraz zapewnić, że wcale nie upił się w nocy, na co bez wątpienia poskarżyła się jej matka. Wieczorem zamierzał iść na czynną do późna pocztę dworcową, znaleźć w księdze adresowej miejsce zamieszkania kapitana Johannisa, po czym odwiedzić go, usprawiedliwić swoją nieobecność na dzisiejszych zajęciach i zameldować o wszystkim, czego doświadczył tej nocy, z najdrobniejszymi szczegółami. Sporządziwszy ten plan, Mock schował karteczki do kieszeni i sięgnął po buty. Były brudne, a jeden z nich miał obdarty czubek. „Da się zapastować” – pomyślał i zaczął rozglądać się po pokoju w poszukiwaniu swej teczki, w której miał przybory do butów. Wtedy się wściekł i zaczął przeklinać sam siebie.

– Jak mogłem, do kurwy nędzy, zapomnieć teczki z przyborami do pastowania butów! – wrzeszczał i walił w bok szafy pięściami jak rozwścieczony bokser. – Muszę zmienić plan i iść po nią do Marii! Nie znosił zmian planu. Wyrżnął trzewikami od Neumanna o ścianę, wzuł stare i dziurawe sztyblety, po czym

wybiegł

z kamienicy. Ruszył

przez

Zwingerpark[20] do Neue

Taschenstrasse[21], a stamtąd w stronę dworca. Po dwóch kwadransach pukał już do drzwi pani Kayser. Otworzył mu lekko podpity sąsiad. Uśmiechnął się szeroko na widok Mocka. – Dobrze, że pan jest, generale, bo właśnie... – Dzień dobry – przerwał mu Eberhard. – Jest pani Kayser? – No właśnie... – Weigert był uparty. – Dobrze, że pan jest, bo... – Jest czy nie?! – wrzasnął przybysz. – Chodź pan tu... – Sąsiad otworzył drzwi do kuchni i wskazał palcem na kredens. – Słyszy pan to, generale? Mock zamilkł i usłyszał coś, czego się nie spodziewał. Zza kredensu wyraźnie dochodził żałosny płacz dziecka.

Wrocław, środa 7 stycznia 1914 roku, wpół do siódmej wieczór

MOCK PRZYGOTOWAŁ SIĘ do ponownej wyprawy do Hadesu na tyle dobrze, na ile pozwoliły mu na to okoliczności. Z teczki wyjął zestaw wytrychów, które już dawno sporządził dla niego pewien ślusarz będący z prawem trochę na bakier. Od Weigerta wziął latarkę kolejową oraz solidny pogrzebacz dla obrony, którym sąsiad miał niedawno zabijać szczury wychodzące z kanału poczty pneumatycznej. Uzbrojony w te przyrządy, wszedł do betonowej wieżyczki schronu. Kryjąc się w ciemnościach, otworzył właz szybko i tak cicho, jak było to możliwe. Z wnętrza buchnął odór nie wietrzonego pomieszczenia, zmieszany z wyraźną nutą kloaki. Płacz dziecka było słychać bardzo wyraźnie. Weigert, który towarzyszył Mockowi, aż się skrzywił ze strachu i z odrazy. Domorosły włamywacz uczył go przez chwilę, jak ma zamknąć kłódkę wytrychem. Potem rozkazał mu właśnie to uczynić, kiedy on sam już zniknie w podziemiu. – Kiedy będę tam na dole, ma pan iść do domu i nie pić alkoholu przez najbliższą godzinę, rozumiemy się, panie Weigert? – Widząc, że sąsiad kiwa głową, kontynuował: – Bo inaczej pan mnie nie usłyszy, kiedy się będę darł stamtąd, rozumiemy się? A więc krzyknę z dołu, że ma pan przyjść, to pan przyjdzie i mnie wypuści... Chciał dodać: „Rozumiemy się?”, ale doszedł do wniosku, że nie jest to potrzebne. Weigert był tak zaaferowany całym wydarzeniem, że zupełnie wytrzeźwiał. Po poinstruowaniu swego tymczasowego pomocnika Mock zszedł do Hadesu. Płacz dziecka dochodził z głębi pomieszczenia. Był bardzo wyraźny. Usłyszawszy zgrzyt wytrycha nad sobą, Eberhard zapalił latarkę. Natychmiast zauważył włącznik elektryczności. Przez chwilę zastanawiał się, czy blask zapalanego światła nie wystraszy dziecka i czy nie przestanie ono płakać, utrudniając poszukiwaczowi zadanie. Zaryzykował. Włączył światło. Ucichło. Zaklął cicho i zaczął chodzić po podziemiu. Był to rzeczywiście typowy betonowy schron o jednym długim korytarzu, do którego wychodziły drzwi z obu stron. Naliczył ich pięcioro po każdej stronie – w sumie otworów wejściowych było razem siedem, licząc właz i jeszcze jedne

drzwi zamykające korytarz z przeciwległej strony. Obejrzenie wszystkich pomieszczeń zajęło mu dwa kwadranse. Trwało to tak długo, ponieważ jako rasowy policjant nie zamierzał zatrzeć istotnych śladów ani niczego przeoczyć, a zwłaszcza ukrytego gdzieś dziecka. Nie znalazł jednak nigdzie większej żywej istoty poza karaluchami i jednym wystraszonym szczurem, który czmychnął pod jego stopami na drugi koniec korytarza. Jedno puste pomieszczenie o ścianie pokrytej filcem już był poznał tej nocy. We wszystkich pozostałych znajdowały się meble. W jedynym pokoju, urządzonym jak séparé luksusowego burdelu, stały sprzęty solidne i dobrej jakości, w innych mniej lub bardziej sfatygowane – głównie stare kanapy i szezlongi o wytartych albo rozdartych obiciach. Były też szafy i lustra – niektóre wielkie, inne mniejsze, wszystkie popękane. Na ściany wpełzały jęzory wilgoci. Pod kapiącymi kranami w rogach pomieszczeń zebrały się małe kałuże. Zauważył, że każdy pokój ma muszlę klozetową i zabezpieczony kratą odpływ wody, przez który zapewne przedostawały się szczury i brązowe insekty zmykające teraz pod wpływem światła i ruchu powietrza. Jeden pokój był na pewno zbiorczą sypialnią. Na solidnych łańcuchach wisiały piętrowe prycze z siennikami leżącymi na sprężynach. Naliczył piętnaście takich posłań. Inne pomieszczenie było chyba czymś w rodzaju gabinetu lekarskiego. Stwierdził to, widząc żelazną, oszkloną szafę pełną zużytych ampułek po zastrzykach. W kącie leżała brudna od krwi strzykawka z ułamaną igłą. W pokojach walało się pełno śmieci. W tym, w którym go przetrzymywano, leżało kilka skórek po bananach. Przeglądał wszystkie odpadki i czuł, jak mu się podnosi ciśnienie krwi – były to głównie porozrzucane puzderka po kosmetykach i kartoniki po prezerwatywach wśród niekompletnych

dziecięcych

zabawek:

samochodzików

bez

kół,

misiów

bez

głów

i kauczukowych nóżek powyrywanych lalkom. Zaglądał do każdej szafy, pod każdą sofę. Nigdzie nie było żadnego dziecka. Bo właśnie jakiegoś malca miał prawdopodobnie Gad na myśli, nazywając go zgubą. Powoli ogarniała Mocka desperacja. Zaczynał już wierzyć, że wraz z Weigertem ulegli zbiorowej słuchowej halucynacji. Pozostały mu jeszcze jedne drzwi – na przeciwległym końcu korytarza, tuż za sypialnią. Ruszył w ich stronę. Niestety, były zamknięte na klucz. Usiłował wcisnąć pogrzebacz w szparę pomiędzy drzwiami a metalową futryną. Nie udało się. Było zbyt ciasno, by pogrzebacz mógł stać się skuteczną dźwignią. Dokąd te drzwi prowadziły? Najpewniej do innego wejścia do

schronu – może na Flurstrasse[22], a może w okolice wiaduktu nad Brüderstrasse[23]? Mógł tylko domniemywać. Tak czy inaczej, nic tu po nim. Dziecka nigdzie nie znalazł i nie znajdzie, chyba że wlazło gdzieś do ścieku kanalizacyjnego. Zaraz je wszystkie sprawdzi, a w tym czasie przyjdzie tu Weigert i otworzy Hades. Trzeba go tylko zawołać. Mock wszedł do najbliższego pomieszczenia, czyli sypialni, stanął na jej środku i wrzasnął w całej siły, która mu już wróciła do płuc. – Panie Weigert, chodź pan tu!!! Krzyk był tak potężny, że poruszyły się prycze wiszące na łańcuchach. Mock nigdy nie zdawał sobie sprawy, że moc jego głosu ma zdolność oddziaływania na przedmioty. „To jest niemożliwe” – pomyślał i spojrzał na trzy chwiejące się prycze przymocowane do łańcuchów jedna nad drugą. Ukucnął, by im się przyjrzeć po kolei. I wtedy otrzymał nagrodę za swe racjonalne myślenie, które wykluczało zburzenie Jerycha rykiem trąb. Wtedy ujrzał „zgubę”. Trzyletnia na oko dziewczynka leżała na dolnej pryczy, ściśnięta pomiędzy sprężynami a siennikiem. Na policzkach i rączkach miała czerwone odgniecenia od metalowej konstrukcji. Dziecko tam wlazło pewnie wtedy, gdy usłyszało, że ktoś wchodzi do schronu. A potem, gdy Mock wrzasnął na Weigerta, drgnęło wystraszone, wprawiając w ruch wiszące prycze. – Nie bój się, dziecino – powiedział łagodnie. – Jeszcze raz tylko krzyknę i przyjdzie tu pan, który nas wypuści. Czarne wielkie oczy małej Mulatki wpatrywały się w niego z niepokojem. – Alarm!!! – wrzasnął Eberhard. – Weigert, przyłaź pan tutaj, do jasnej cholery!!! Ugryzł się w język. Nie powinien przeklinać przy dziecku, choć ta mała doświadczyła pewnie większego zła niż przekleństwa. Zdjął siennik z pryczy i chwycił dziewczynkę pod pachy. Nie opierała się. Była ładnie ubrana i miała podmalowane oczy, co napełniło go głuchą furią. Z daleka usłyszał chrobot zdejmowanej kłódki. Dziecko przylgnęło do mężczyzny i objęło go za szyję. Całe drżało. – Nie bój się, kochanie – szepnął Eberhard. – Ten pan to przyjaciel... „Przy moim pechu – pomyślał, ściskając pogrzebacz – to pewnie będzie sam Lucyfer”. Na szczęście się pomylił. Paul Weigert był brzydki, ale nie aż tak bardzo jak upadły anioł.

Wrocław, środa 7 stycznia 1914 roku, godzina dziesiąta wieczór

KAPITAN ERICH JOHANNIS MIESZKAŁ w miasteczku Leśnica, położonym dziesięć kilometrów od centrum Wrocławia. Zajmował wraz ze swoją matką, żoną oraz z czworgiem dzieci piękny dom przy Platanen Allee[24] w oficerskiej kolonii willowej. Kiedy Mock zadzwonił do drzwi, starsza pani Johannis zmawiała przed pójściem spać Litanię do wszystkich świętych, młoda pani domu układała dzieci do snu, a kapitan siedział w swoim gabinecie z cygarem i analizował pilny, zaszyfrowany meldunek, który otrzymał przed chwilą od adiutanta szefa VI Korpusu Armijnego, generała Kurta von Pritzelwitza. Nikomu z domowników nie była na rękę ta nieoczekiwana i późna wizyta. Starsza pani musiała przerwać swe modlitwy, czego nie znosiła. Dzieci, słysząc dzwonek u drzwi, natychmiast wyskoczyły z łóżek i podbiegły do okna, by zobaczyć, kto przyszedł, i ani myślały się położyć z powrotem, lekceważąc zupełnie polecenia swej matki, łagodnej kobiety o delikatnych manierach. Najbardziej zirytował się sam kapitan. Odwiedziny kursanta w prywatnym domu szkoleniowca były jaskrawym złamaniem regulaminu. Ich spotkania nie powinny się odbywać na gruncie prywatnym, lecz wyłącznie w gmachu komendantury – z dala od wścibskich oczu wrażych szpiegów, którzy mogą czaić się wszędzie! Johannis odebrał meldunek od służącej, że przyszedł pan wachmistrz policyjny Eberhard Mock. Gniewnym tonem – tak aby przybysz stojący za drzwiami wyraźnie to słyszał – krzyknął: – Jeśli ten pan ma czelność burzyć mój mir domowy o godzinie dziesiątej w nocy, to musi uzbroić się teraz w cierpliwość! Niech czeka! Nie wiem, kiedy go przyjmę! Niemłoda służąca nie musiała przekazywać tych słów Mockowi, ponieważ machnął jej ręką na znak, że wszystko dobrze słyszał. Spojrzała na niego ze współczuciem i przyniosła mu popielnicę na dużej mosiężnej nodze oraz kubek ciepłego mleka i kawałek ciasta drożdżowego, które – jak się niedawno okazało – było jego ulubionym. Kobieta najwyraźniej dobrze rozumiała jego sytuację. Pewnie jej apodyktyczny pan nie raz i nie dwa dał się służbie we znaki. Mock

podziękował jej za wszystko, po czym usiadł ciężko w przedpokoju na drewnianym fotelu wyściełanym popękaną skórą. Nie oczekiwał wiele po tej wieczornej rozmowie. Z plotek krążących po Generalnej Komendanturze wiedział, że Johannis jest służbistą i leniem w jednej osobie, a ta ostatnia cecha zdecydowanie u niego dominuje. Wyrażało się to w ledwo skrywanej niechęci do pomagania komukolwiek. Słysząc jakieś prośby czy sugestie, natychmiast szukał sposobności, aby się wykręcić i daną sprawę zepchnąć na inny dział lub na innego człowieka. Ponieważ odznaczał się wielką bystrością umysłu i doskonale znał wszelkie przepisy, wykonywał sprawne uniki i przerzucał na innych trudne kwestie bez najmniejszego uchybienia z regulaminowego punktu widzenia. Nie przysparzało mu to specjalnej popularności w komendanturze i narażało oczywiście na zarzut lenistwa. Johannis oburzyłby się na taką charakterystykę swojej osoby. Tak naprawdę nie odczuwał on żadnej lojalności wobec oficerów z Generalnej Komendantury, a za swojego szefa uważał majora Waltera Nicolaia, dowódcę cesarskiej służby wywiadowczej Nachrichtendienst. Sądził, iż szkolenie przyszłych jej agentów, któremu oddawał się z ogromnym zapałem, jest najważniejszym zadaniem z możliwych, a wszystko, co mu zakłóca tę pracę, jest kukułczym jajem, jakie należy jak najszybciej komuś podrzucić. Choć Mock nie znał tych ukrytych motywacji swojego wykładowcy, nie spodziewał się zbyt wiele po wieczornej z nim rozmowie z powodów ogólnych. Podczas swych nie ukończonych studiów filologii klasycznej zetknął się z interesującą koncepcją Empedoklesa, iż w dziejach świata okresy jednoczenia i pokoju są przedzielane okresami rozpadu, destrukcji i wojny. Nie wiadomo, dlaczego młody Eberhard uznał to za bezdyskusyjną zasadę ludzkiej codzienności i wszystkie zdarzenia, które go spotykały, zapisywał w notesie, opatrując je znakiem plus lub minus. Zauważył, że kiedy coś mu się uda – znak plus – to bardzo często następuje potem porażka, znak minus. „Tak było i będzie dzisiaj – myślał, popijając ciepłe mleko i jedząc ciasto, które mu rzeczywiście smakowało, bo było pierwszym posiłkiem od wielu godzin. – Najpierw zostałem sponiewierany przez Gada: minus, potem znalazłem dziewczynkę: plus, a teraz czeka mnie najpewniej reprymenda ze strony Johannisa: minus. Taka to już swoista sinusoida. Może to jest jakaś dziwna sprawiedliwość, jakaś egzystencjalna równowaga?”

Oprócz plusów i minusów małych Mock wystawiał oceny całym dniom. I tak uważał, że dzisiejszy należy opatrzyć wielkim znakiem plus. Przecież uratował to biedne dziecko od dalszej hańby! Pojechał z nim dorożką na Stockgasse[25] do karczmy Petruskego. W czasie drogi dziewczynka – wobec braku wierzchniego okrycia owinięta w kocyk, spod którego widać było tylko jej zaciekawione oczy – chłonęła świat wokół siebie i nie sprawiała żadnych kłopotów. Karczmarz Petruske bez wahania zgodził się udzielić Mockowi pomocy, a jego zacna żona, wiedząc, że nie należy znajomym męża zadawać zbyt wielu pytań, obiecała umyć dziecko, odwszawić je oraz dać mu dach, wikt i opierunek przez kilka dni. Mock był bardzo zadowolony, że mała zaśnie dziś u dobrych ludzi, nie na pryczy w Hadesie, w zaduchu i brudzie. A po paru dniach, jak planował, dołączy do niej Maria i u Petruskego obie będą bezpieczne. Ogromnie się ucieszył też, że jego niedoszła, a może i przyszła narzeczona, która następnego dnia rano miała być poddana operacji, zgodziła się bardzo chętnie na to – chcąc pewnie trochę odpocząć od swej matki – by po wyjściu ze szpitala tymczasowo zamieszkać z dzieckiem w pokoiku nad karczmą Petruskego, dopóki cała sprawa nie przyschnie. W tym punkcie planu było coś, co go mocno niepokoiło. Co to znaczy, że sprawa przyschnie? Był oczywiście pewien, że zabierając dziecko z Hadesu, rozwścieczył Gada i naraził się na brutalny odwet z jego strony, ponieważ mała Mulatka była żywym i naocznym dowodem haniebnych i długotrwałych praktyk szefa burdelu. Aby do niej dotrzeć, musiał pochwycić Mocka i wydobyć od niego obecny adres dziecka. Eberhard, wypożyczywszy od Petruskego stary i nieco rozklekotany reichsrevolver M 1879, czuł się w miarę pewnie, natomiast śmiertelne niebezpieczeństwo groziło Marii, kiedy już opuści gościnę państwa Petruske. Wszak będzie musiała chodzić do pracy do Bielschowskiego! Gdzie zamieszka? Znowu z matką? Wtedy ją Gad będzie miał jak na tacy! To były pytania, na które Mock miał nadzieję otrzymać zaraz odpowiedź. „Johannis jest, owszem, leniem i służbistą – myślał – ale chyba zareaguje odpowiednio, gdy się dowie, że narzeczonej, no niech będzie, że narzeczonej, jego najlepszego kursanta grozi śmierć z rąk kogoś, kto używa do niecnych celów strategicznego obiektu, jakim jest schron pod Dworcem Górnośląskim!” Był to wniosek o oczywistym życzeniowym charakterze i niezgodny z przewidywanym minusem egzystencjalnej sinusoidy. Eberhard pod wpływem emocji zapomniał o zasadzie Empedoklesa.

– Proszę na górę, do gabinetu! – rozległ się głos Johannisa. – Zobaczymy, co tak ważnego was sprowadza do mnie o godzinie jedenastej! Mock zdusił papierosa w popielnicy, wyjął z kieszeni kamizelki zegarek i stwierdził, że do jedenastej brakuje prawie dwóch kwadransów. Nie zamierzał jednak irytować wykładowcy uściśleniami. Po chwili wszedł do gabinetu kapitana. Było to nieduże pomieszczenie z osadzonym na trójkątnej szachulcowej ścianie oknem, skąd za dnia rozpościerał się piękny widok na las rosnący tuż za płotami kolonii willowej. Pod oknem stało duże biurko, a na nim znajdowała się nadstawka z przegródkami do korespondencji. Od razu zwracał uwagę piękny zestaw kancelaryjny z brązu i z laki – kałamarz, piasecznica i korytko na pióra. Bibularz z potężnym ryczącym lwem kiwał się lekko – widać kapitan przed chwilą przyciskał nim papier. To oraz wielka popielnica w kształcie złożonej w garść dłoni – to były jedyne ozdoby gabinetu Johannisa. Poza tym pokój zajmowały jeszcze dwa proste fotele stojące obok okrągłego stolika i dwie duże oszklone szafy na książki, dokładnie zasłonięte od wewnątrz zielonymi zasłonkami. O wytężonej pracy lokatora tego pomieszczenia świadczyły porozrzucane w bezładzie wojskowe mapy leżące na podłodze, stoliku, a nawet na fotelach. Interesant stanął przed biurkiem kapitana, który coś pisał, nawet na niego nie patrząc, i wyrzekł stałą formułę: – Wachmistrz policyjny Eberhard Mock melduje się u pana kapitana Johannisa. – W jakiej sprawie? – zapytał wojskowy, nie odrywając oczu od kartki papieru. – W sprawie wagi państwowej! – zaryzykował przybysz. Johannis podniósł wzrok. Nie wyglądał na swoje czterdzieści trzy lata mimo lekko szpakowatych włosów, wąsów i monokla, który nie tyle miał korygować wzrok, ile dodawać powagi. Mundur, który nosił również w domu, spełniał podobną funkcję. Oznaczał on: „Mój właściciel jest zawsze na służbie”. – Wiecie o tym, Mock – powiedział cicho – że nie możemy się widywać poza budynkiem komendantury. Wiecie o tym czy nie? – Wiem, panie kapitanie. – To ja wam życzę, Mock – syczał Johannis – to ja wam serdecznie życzę, żeby ta sprawa była...

I tu kapitan walnął z całej siły dłonią w biurko, aż podskoczyły zgodnie kałamarz, piasecznica i bibularz. – Żeby ta sprawa była naprawdę wagi państwowej! – wrzasnął. – Bo inaczej czekają was niewyobrażalne konsekwencje! Niewyobrażalne! – Spojrzał w sufit, jakby stamtąd miały spaść na Mocka owe straszliwe konsekwencje, aż z oczodołu monokl wypadł mu na mundur. – Mówić! – powiedział ciszej. – Nie byłem na dzisiejszych zajęciach, bo zostałem zaatakowany gazem bojowym w schronie pod Dworcem Górnośląskim. – Wachmistrz wiedział, że oficer lubi konkrety. – W tym schronie był burdel dla sadystów. Udało mi się z niego uratować małą dziewczynkę, Mulatkę. Kiedy to wszystko wypowiedział, zrozumiał, że każde zdanie z osobna oraz zbudowana przez nie historyjka brzmią jak rojenia wariata. Wiedząc, że Johannis podrzuca innym kukułcze jaja, Mock spodziewał się, że teraz pokaże mu drzwi, wcześniej wydawszy rozkaz, by zgłosił do lekarza psychiatry. Kapitan zachował się jednak inaczej. Odłożył pióro i z zaciekawieniem spojrzał na kursanta. – Jak wy znaleźliście się w tym schronie? – zapytał. „Według zasady Empedoklesa – pomyślał Mock – po plusie, jakim było zakwaterowanie dziecka u Petruskego, teraz powinien być minus. Tymczasem kapitan nie tylko mnie nie wyrzuca, ale każe sobie wszystko opowiedzieć. To zmierza ku dobremu. Będzie plus zamiast minusa. Zasada Empedoklesa nie zadziałała”. Doszedłszy do takiego wniosku, opowiedział Johannisowi wypadki minionej nocy z najdrobniejszymi szczegółami, podkreślając dziwne kontakty Gada z Bahnpolizei oraz kończąc dramatycznym apelem o roztoczenie opieki nad narzeczoną i jej matką. Był tak wykończony długą przemową wygłoszoną na stojąco, że aż zachwiał się na nogach. Johannis wstał od biurka i podszedł do stolika. Jednym ruchem ręki zwalił na podłogę wszystkie mapy z foteli. Zajął jeden z nich, a drugi wskazał Mockowi. Ten usiadł z wielką ulgą. – Tak działa difenylochloroarsyna – powiedział w zamyśleniu. – Gaz bojowy, który przenika przez zwykłe maski i powoduje wymioty... A potem pewnie wam wstrzyknięto tubokurarynę. Ten specyfik paraliżuje mięśnie przy zachowaniu pełnej świadomości. Trzeba tylko wiedzieć, ile go wstrzyknąć. Zbyt duża dawka sprawi, że wiotczeją mięśnie przepony i człowiek się udusi... Nie wykluczam, że ten wasz Gad wstrzykiwał to kobietom i dzieciom w czasie swych

haniebnych praktyk. No co tak patrzycie, Mock? Nie spodziewaliście się, że tyle wiem o truciznach? Wachmistrz, ku zadowoleniu Johannisa, potwierdził kiwnięciem głowy. – W moim zawodzie trzeba wiele wiedzieć... A teraz do rzeczy. – Kapitan wstał i włożył monokl w oczodół. – Gdzie jest to dziecko? – Karczma Petruske, Stockgasse[26] 10, nad mieszkaniem karczmarza. – Mock zerwał się na nogi. – Dobrze. Mój ogrodnik Walter zawiezie was teraz automobilem pod ten adres. Powiadomicie ludzi, którzy się opiekują małą, że jutro rano moi funkcjonariusze po cywilnemu zabiorą ją do sierocińca na Ostrowie Tumskim... Tam będzie bezpieczna. Waszej narzeczonej i jej matce też nic złego się nie stanie. Przez jakiś czas ich mieszkania będą pilnować dwaj moi ludzie. Johannis podszedł do Mocka i wyciągnął palec wskazujący w kierunku jego twarzy. – Dobrze się spisaliście, Mock. Nie zapomnę wam tego. Kiedy już zaczniecie służbę w Nachrichtendienst, spodziewajcie się szybkiego awansu i jakiegoś spektakularnego zadania. – Przez chwilę patrzył na rozradowanego policjanta. – Ta cała sprawa wygląda rzeczywiście niedobrze – powiedział jakby do siebie. – Jakaś bestia dysponuje gazem, o którego istnieniu wiedzą tylko nieliczni. Ma też do dyspozycji specyfik paraliżujący, którego znaczenie militarne może być ogromne. To jest sprawa dla mnie, Mock, i dla moich najlepszych ludzi! A wam udzielam tymczasem pochwały, która zostanie przedstawiona na piśmie, kiedy już skończymy kurs. Na razie wszystko jest ściśle tajne! To wszystko, Mock. Na twarzy kursanta pojawił się grymas zaniepokojenia, a nawet rozczarowania. – A co ja mam robić w tej sprawie, panie kapitanie? – Przyznaję wam niniejszym tydzień urlopu. Zagadnienia z zajęć zdacie u mnie eksternistycznie. Macie się dobrze wyspać, a potem meldować się na szkoleniu! Z całym entuzjazmem! Odmaszerować! Kapitan usiadł przy biurku. Wachmistrz policyjny nie opanował jęku zawodu. Jego wykładowca odwrócił się i uniósł głowę. Wyszedł wolno zza biurka, podszedł do Mocka i oparł mu dłonie na ramionach. Jego spojrzenie było życzliwe. – Ta sprawa cię przerasta, Eberhardzie. Ale ja z ciebie tak łatwo nie zrezygnuję. Będę cię potrzebował. Nie mogę zlekceważyć dzielnego gliniarza, który pracował w obyczajówce i który

się cieszy dobrą opinią samego majora Nicolaia[27]. To nie będzie typowy tydzień urlopu. Będziesz w ciągłej gotowości. Na każde moje wezwanie. Może cię wezwę, a może nie, ale masz być przygotowany na wszystko. Jak żołnierz na warcie. Czuję, że sprawa Hadesu tak szybko się nie skończy. Odmaszerować, do cholery! – wrzasnął. – Co ja powiedziałem! Mock wyszedł. Na schodach szeptał sam do siebie: – Plus, wielki plus. Rozmowa z nim to wyjątek od prawa Empedoklesa. Kapitan Johannis sięgnął po słuchawkę telefonu i wykręcił jakiś numer. Kiedy ktoś się odezwał, szef wrocławskiego referatu wywiadu wojskowego rzucił jakby od niechcenia: – Wszystko pod kontrolą. Trzymam go na smyczy.

Wrocław, środa 7 stycznia 1914 roku, przed północą

KIEDY EBERHARD MOCK DWANAŚCIE LAT WCZEŚNIEJ szedł w stronę uniwersytetu, by na uroczystej immatrykulacji stać się pełnoprawnym studentem, znalazł się na wąskiej Stockgasse[28] po raz pierwszy w życiu. Niepokój i niepewność, jakie wówczas odczuwał po opuszczeniu rodzinnego Wałbrzycha, sprawiały, że cały świat postrzegał jako nieprzyjazny i niegościnny – również tę ciasno zabudowaną uliczkę łączącą Rynek z uniwersytetem. Wpatrując się w wąskie, odrapane kamienice obwieszone u dołu tandetą – nieforemnymi, używanymi płaszczami, niemodnymi kapeluszami i starymi koszami z wikliny – był wtedy przekonany, że nazwano ją tak[29] ze względu na przytłaczające, klaustrofobiczne wrażenie, jakie robiła na przechodniach. Nie dość, że była wąska, to na dodatek tanie towary kiepskiej jakości, wiszące przy witrynach sklepów i licznych knajp, układały się w grube warstwy, które zwężały jej prześwit, zagradzały drogę, a gdzieniegdzie wręcz spychały przechodnia z chodnika wprost do rynsztoka. – Pewnie dlatego tak się ona nazywa, że ogranicza ludziom przestrzeń, czyli zamyka ich jakby w więzieniu – odpowiedział koledze ze studiów, który go zapytał o pochodzenie jej nazwy kilka miesięcy później. Usłyszawszy ich rozmowę na korytarzu uniwersyteckim, pewien młody docent prywatny roześmiał się głośno i natychmiast skorygował hipotezę Mocka. Wyjaśnił, że nazwę swą ulica zawdzięcza średniowiecznemu więzieniu, które mieściło się w połowie jej długości. Ta rozmowa była dla Mocka ważną lekcją filozoficzną. Uświadomiła mu, że wrażenia i opinie mają niewielką wartość poznawczą. Z drugiej strony nie mógł się całkowicie pozbyć pierwszej impresji, jaka utkwiła mu w mózgu jak drzazga, mimo iż objaśnienie historyczne było ze wszech miar satysfakcjonujące. „Pierwsze wrażenie coś wnosi do oglądu świata – mawiał później do siebie – choćby nawet było zabobonem”. W tym przekonaniu zawsze się utwierdzał, kiedy szedł ulicą Stockgasse[30]. Tak było i teraz. Mimo późnej pory i przenikliwego zimna była zatłoczona. Z nędznych piwiarń wypadali

wrzeszczący pijacy, którzy – straciwszy równowagę – lądowali albo na bruku, albo w objęciach uśmiechniętych prostytutek stojących po bramach. Owe dziewczyny – jeśli chciały się jakoś przyczynić do utrzymania rodziny – nie mogły nocy spędzać w ciepłych, zawszonych izbach, gdzie musiałyby dzielić łóżko z gruźliczym rodzeństwem. Musiały tu sterczeć w nadziei na klienta, który byłby na tyle pijany lub wyposzczony, że nie zwróciłby uwagi ani na ich zniszczone wstydliwą chorobą twarze, ani na miejsce szybkiej cielesnej konsumpcji – w ledwo ogrzewanej szopie na podwórku albo na stryszku lub półpiętrze. Posługacze z restauracji wylewali do rynsztoków resztki zupy i kapustę na gęsto – to, co zostało po studenterii, która ciągnęła po nocy na Stockgasse właśnie w nadziei napełnienia brzuchów za połowę ceny. Nad ranem ulica się uspokajała. Tanie dziwki szły spać, pijaków zgarniała policja, a rynsztoki stawały się jadłodajnią dla bezpańskich psów i miejskich szczurów. Teraz jednak, kiedy Walter, ogrodnik i kierowca Johannisa, przywiózł tam Mocka, na Stockgasse panowało apogeum brudu i rozpasania – jak zwykle przed zamknięciem lokali. Z powodu tłoku szofer nie wjeżdżał w głąb ulicy, lecz zaparkował automobil pod uniwersytetem, przy pomniku szermierza, i wydął usta, wyraźnie pokazując tym gestem, jak bardzo mu się podoba ta nocna eskapada. Eberhard, nie przejmując się pantomimą Waltera, ruszył pod małą kamieniczkę oznaczoną numerem 10, gdzie mieszkał i prowadził swoją restaurację stary znajomy Hermann Petruske. Mock wszedł do lokalu i przez chwilę przyzwyczajał oczy do gryzącego tytoniowego dymu. Przy stołach siedzieli pijani mężczyźni. Jedni wbijali nieprzychylne spojrzenia w przybysza, inni zajmowali się wyłącznie swoimi kuflami, a jeszcze inni spali na stołach, oparłszy głowy na przedramionach. Większość wyglądała na robotników w swych grubych drelichowych spodniach, kamizelkach i brudnych koszulach bez kołnierzyka. Jeden stolik był zajęty przez studentów, którzy – jak wynikało z ich okrzyków – świętowali zdanie jakiegoś egzaminu w przedterminie. Pan Petruske, jak zwykle na koniec dnia pracy, wycierał kufle i uważnie obserwował swych gości, przewidując – najczęściej bardzo trafnie – który wyjdzie spokojnie, a któremu trzeba będzie pomóc kopniakiem w opuszczeniu lokalu. Nad nim z belki pod sufitem zwieszała się cokolwiek zabrudzona chorągiew, na której znany malarz Josef Block narysował w latach studenckich swój autoportret. Młodzieniec w wysokim kapeluszu trzyma w jednej ręce zwinięty

rulon papieru, a drugą przyciska do piersi naręcze butelek. Napis głosił: „Bei Petruske – Schluck, Schluck, Schluck. Bei Petruske – Gluck, Gluck, Gluck”[31]. Karczmarz natychmiast dojrzał Mocka w gęstej chmurze dymu i przywołał go do siebie ruchem ręki. – Niech pan idzie na górę, panie Mock. – Wskazał ręką sufit. – Moja Helga nie daje sobie rady z pańskim dzieckiem. Aż tu słychać krzyki tej małej. Szaleju się najadła czy co? Może pan ją uspokoi. Mock zawahał się i sięgnął po zegarek do kieszeni kamizelki. – Dobra, dobra. – Petruske zrozumiał jego gest. – Mówię panu, że nikt jeszcze nie śpi. Ani Helga, ani moje dzieci. Nie daje spać ta mała... Mock kiwnął głową na znak zgody i wszedł za szynkwas, gdzie, jak wiedział, znajdowały się drzwi prowadzące do prywatnego mieszkania karczmarza. Po chwili był na pierwszym piętrze i pukał do drzwi. Otworzył mu Helmut, dwunastoletni syn Petruskego. – Ach, pan od tej czarnej... – rzekł chłopiec i patrzył na Mocka ponuro, nie ustępując mu z drogi. – Będziesz tak stał, chłopcze – zapytał przybysz – czy mam cię wziąć za ten durny łeb i odsunąć? Helmut natychmiast się cofnął, a Mock przeszedł obok niego. Histeryczne krzyki dziecka wskazały mu drogę. Zapukał do drzwi, zza których dochodziły, i nacisnął klamkę, nie czekając na zaproszenie. W ciepłym pokoju znajdowało się kilka osób, z których nie wszystkie były najwidoczniej wzorami higieny, bo panował tu zaduch, w którym naturalne ludzkie wonie były doprawione nutą naftaliny z ubrań, krochmalu z wiszącego prania i serowego odoru, jaki wydzielały zużyte wełniane skarpety suszące się na piecu. Klaus, młodszy brat Helmuta, siedział przy stole w koszuli nocnej i w szlafmycy i przeglądał jakąś książkę. Obok niego chowała się pod stołem nieco wystraszona Gertrud, a na łóżku po pierzynach skakał najmłodszy przedstawiciel rodu Petruske, którego imienia Mock nie pamiętał. Brzdąc ubrany był w długą koszulinę i marynarską czapkę z napisem „SMS Friedrich der Grosse[32]”. Na podłodze mała Mulatka szarpała się z nieco starszą od siebie Hildą. Przedmiotem sporu była szmaciana lalka. – Czarnucha! Czarnucha! – wrzeszczała Hilda. – Wstrętna czarnucha!

Na widok Mocka zapadła cisza. Mulatka wyrwała zabawkę dziewczynce, która ją wyzywała, i podbiegła do Eberharda. Ten kucnął, rozłożył ramiona i omal nie upadł – z takim bowiem impetem dziewczynka chwyciła go za szyję i przywarła do niego. Na szyi czuł jej łzy. Cała drżała. – Jak masz na imię, kochanie? – zapytał Eberhard. – Augusta – pisnęła dziewczynka. Mężczyzna wstał, trzymając na rękach dziecko, które wtuliło buzię w kołnierz jego płaszcza. Rozglądał się po pokoju, czując, że zaczyna się pocić pod melonikiem. W świetle elektrycznym widział zegar wiszący, komodę koło podwójnego łóżka i obrazki na ścianach przedstawiające górskie pejzaże. Nigdzie nie było pani domu. – Gdzie jest matka? – zapytał. – Do ustępu wyszła – odezwał się Helmut, który stał w drzwiach. – A ja miałem pilnować tej całej hołoty... – Sam jesteś hołota. – Klaus uniósł wzrok znad książki. Mock przestał słuchać. Augusta obejmująca go za szyję tak mocno, że ledwo mógł oddychać, wywołała w nim nie znane mu uczucia. Targały nim wyrzuty sumienia, że okazał taką bezduszność wobec nieszczęsnej dziewczynki i nawet nie zapytał jej wcześniej o imię. A była przecież jego dzieckiem, jak się wyraził za barem stary Hermann, mówiąc: „Moja Helga nie daje sobie rady z pańskim dzieckiem”. I teraz, kiedy wszedł w to epicentrum dziecięcej awantury, Augusta schroniła się w jego ramionach. Był dla niej azylem – jak ojciec, którego najpewniej nie znała. Jeszcze nigdy nie czuł, że może być tak szaleńczo potrzebny drugiej osobie. I nagle zrozumiał, że z tym dzieckiem już się żegna na zawsze, bo jutro ono trafi do sierocińca i już nigdy więcej nie znajdzie schronienia w jego mocnych ramionach. Całe skromne umeblowanie tego pokoju straciło swe kontury. Rozpłynęło się. Nie mógł opanować łez. Jedna z nich toczyła się po jego policzku, kiedy do pokoju weszła tęga wysoka kobieta. Na koszulę nocną miała narzuconą pelerynę z kapturem. Jej włosy pokrywały liczne papiloty. Ze zdumieniem i ze współczuciem zauważyła wzruszenie mężczyzny. – Dobry wieczór, pani Petruske – powiedział, ocierając łzę. – Przepraszam, że tak późno przychodzę, ale muszę pani coś ważnego powiedzieć...

– Dobry wieczór, panie Mock. – Helga Petruske usiadła na łóżku, a wszystkie dzieci, oprócz dwóch najstarszych synów, rzuciły się ku niej; najmłodszy zrobił to tak energicznie, że czapka ze słynnego cesarskiego pancernika spadła mu na podłogę. – Jeśli pani chce – pogłaskał dziewczynkę po głowie – to ja zabiorę Augustę... Bo ma pani tylko kłopot z nią... Zresztą jutro ona trafi do sierocińca... Przyjadą tu rano i ją zabiorą. Miałem panią uprzedzić... – A daj pan spokój, panie Mock – uśmiechnęła się kobieta. – Co pan zrobisz z tym dzieckiem, jak się panu na ten przykład w nocy zesika? Wiesz pan, co wtedy należy zrobić? A co jej pan dasz na ten przykład na śniadanie? – Zje to co ja – wysapał, czując, jak jego głowa po prostu pływa w kapeluszu. – Śledzia, serdelka, bułkę... To co ja... No, nie wiem, co jeszcze mogę jej dać... Pójdę z nią do restauracji automatycznej, to sobie sama coś wybierze... – Tylko piwa przypadkiem pan jej nie dawaj! Pani Petruske ryknęła śmiechem, aż Augusta zadrżała w objęciach Mocka, który był coraz bardziej osłabiony i czuł, że długo tak nie utrzyma dziecka. – No, widzi pan! – zatriumfowała niewiasta. – Ja nawet polubiłam tę czarnuszkę, ale moje dzieci są głupie i jej dokuczają... Zwłaszcza Hilda, ta mała rozrabiaka. – Pieszczotliwie zburzyła włosy córki. – Dlatego to dobrze, że ją zabiorą jutro do sierocińca... Dzisiaj się u nas prześpi... Zostaw pan ją, panie Mock... O, widzisz pan? Zasnęło niebożątko! Rzeczywiście – poczuł, jakby rączki Augusty nieco zwiotczały. Pochylił się i najostrożniej, jak tylko mógł, położył dziewczynkę na pierzynie – tak dzielnie podeptanej wcześniej przez małego marynarza, który teraz zwinął się w kłębek na kolanach matki i poszedł w ślady swej nowej koleżanki. Mock pochylił się nad Augustą i pocałował ją w policzek. Wyprostował się i zamrugał powiekami. Aby ukryć wzruszenie, sięgnął do kieszeni marynarki po chusteczkę. – Ma pani rację, pani Petruske. – Mock sapał i wycierał wielką kraciastą chustą twarz, czoło i kark. – Lepiej jej będzie u pani... Bardzo pani łaskawa... Dziękuję. Dobranoc. – Odprowadzę pana – powiedziała kobieta. – Ależ nie, nie trzeba. – No to odprowadzę. Weszli do ciemnego przedpokoju. Pani Helga chwyciła za klamkę, ale nie otworzyła drzwi. Spod kaptura patrzyła na Eberharda bardzo uważnie.

– Szanuję pana, panie Mock, i wiem, co pan czujesz. Jesteś pan bardzo przywiązany do tej małej. Ale muszę coś panu powiedzieć. – Jej szept był bardzo poważny. – Nie wiem, skąd ją pan wytrzasnąłeś, ale ta mała widziała wiele złych rzeczy. Dałam jej kredki, a ona rysowała. Nie były to domy, drzewa i zwierzęta, jak to często u dzieci. To były złe rzeczy, panie, złe. Bezwstydne. Przez usta mi nie przejdzie, co to było. Nie chcę, żeby moje dzieci widziały te złe rzeczy. Dlatego cieszę się, że jutro ją zabiorą do sierocińca... Mock czuł, jak wnętrzności zwijają mu się w ciasny kłąb. – Dobranoc, pani Petruske – powiedział i zaczął schodzić po schodach. – I nie wstydź się pan łez – krzyknęła za nim. – Kiedy płacze taki chłop na schwał, to znaczy, że coś ważnego się stało na tym Bożym świecie... Mock wyszedł z kamieniczki i ruszył w stronę Rynku. Śnieg osiadł na dachach, drzewach i murkach. Grubym kożuchem pokrył brudną ulicę. Knajpy były pozamykane, bramy domów puste. Szedł we mgle, którą tworzyły dymy domowych palenisk, wtłoczone przez wiatr w wąski kanion uliczki. Spod jego nóg uskakiwały szczury, a z daleka warczały bezpańskie psy. Miasto zapadało w sen. W domu był o pierwszej w nocy. Rozbierając się, zauważył, że ma w kieszeni paltota laleczkę Augusty. Przyszła mu do głowy absurdalna myśl, że dziecko specjalnie zostawiło tę zabawkę, w nadziei że jeszcze je kiedyś odwiedzi. W nocy obudził się ze szlochem. Nie pamiętał, co mu się śniło. Wstał, otarł oczy, poszedł do ubikacji na półpiętrze, gdzie oddał nadmiar wody, po czym znów zaległ spocony na wilgotnej pościeli. „Nie płakałem od czasu pierwszej gimnazjalnej, kiedy dostałem po mordzie od Rudiego Pfistera – pomyślał, zasypiając. – Ten cholerny gaz całkiem mnie dzisiaj rozstroił i w płaczkę zamienił”.

Wrocław, czwartek 8 stycznia 1914 roku, trzy kwadranse na czwartą po południu

MOCK BYŁ CZŁOWIEKIEM o niezbyt wysublimowanym podniebieniu. W kwestii spożywania posiłków kierował się nieskomplikowaną zasadą: jedzenie miało być świeże, proste oraz szybko i w odpowiedniej ilości podane. Ta pierwsza cecha – świeżość – sprawiała, że unikał potraw zbyt mocno doprawionych, ponieważ sądził w swej niepoprawnej podejrzliwości, że przyprawy grają często niechlubną kulinarnie rolę – mają tłumić nieświeżą woń. Kierując się zasadą prostoty, ten miłośnik przewidywalnych wrażeń smakowych szerokim łukiem omijał snobistyczne lokale serwujące modną kuchnię francuską. Był w nich narażony na długie czekanie na zamówienie, na eksperymenty kulinarne za niebotyczną cenę i na osobliwe zachowania kelnerów, którzy z jednej strony nadskakiwali klientom w nadziei na spore napiwki, z drugiej zaś – ledwo powstrzymywali ironiczne uśmieszki, gdy gość niepoprawnie wymawiał francuską nazwę jakiejś potrawy. Personelu restauracyjnego Mock w ogóle nie lubił, ponieważ w tanich knajpach zwykle natrafiał na zbyt spoufalających się kelnerów, a w drogich – na takich, co ledwo raczyli spojrzeć na kulinarnego profana, który zamiast sarniego combra z truflami wolał zwykły sznycel z jajkiem. Ponadto Eberhard nie znosił długiego czekania na jedzenie, bo mijającego czasu nie mógł niczym wypełnić. Głód uniemożliwiał mu bowiem skupienie myśli, które było konieczne choćby przy czytaniu gazety, nie mówiąc już o rozmyślaniu nad aktualnymi sprawami. Ponieważ sam nie potrafił gotować, a jego kawalerka na mansardzie była pozbawiona kuchni, był, niestety, skazany na codzienną mniejszą lub większą irytację w jadłodajniach. Dopiero niedawne pojawienie się we Wrocławiu restauracji automatycznych odmieniło jego życie. Jedzenie było w nich smaczne i proste, nie trzeba było długo na nie czekać, a nade wszystko – nie było żadnych kelnerów. Ze wszystkich siedmiu wrocławskich restauracji automatycznych najbardziej lubił tę najbliższą jego domu – Café Kainz na rogu Ohlauerstrasse[33] i Weidenstrasse[34]. W odróżnieniu od innych była ona wyposażona w niezawodne automaty firmy Stollwerck, które robiły zawrotną karierę na świecie, czego widomym znakiem była ich obecność na wszystkich peronach amerykańskich dworców, gdzie serwowały głównie słodycze i czekoladę.

W ulubionej restauracji Eberharda ujęte były one w piękne żeliwne ramy w kształcie bluszczu i pokrywały ściany na całej ich długości. Pomiędzy nimi stały stoliki: niskie, otoczone giętymi krzesłami, i wysokie, których blaty spoczywały na jednej nodze przymocowanej śrubami do podłogi. Przy pierwszych siedzieli, a przy drugich stali ludzie wszelkich stanów i zawodów – od robotników z pobliskiej elektrowni stałoprądowej[35] i z drukarni popularnego dziennika „Breslauer General Anzeiger”, poprzez urzędników z Banku Kredytowego Ziemskiego[36], po nauczycieli ze Szkoły Ludowej na Taschenstrasse[37]. W momentach wzmożonego ruchu przychodzili tu nawet bezdomni, którzy – korzystając z nieuwagi personelu – napełniali swe manierki bezpłatną gorącą wodą. Po południu, kiedy Mock po czternastu godzinach snu, wypoczęty i wygłodniały, wkroczył do Café Kainz, nie panował tu tak wielki ruch jak w porze obiadowej. Jedynie jakaś młoda dama w wyżartym przez mole cienkim płaszczyku piła mleko, a zarośnięty student w korporacyjnej czapce pochłaniał kawałek sernika. Eberhard podszedł do kasjerki, która urzędowała w małym kantorku, i rozmienił monetę półmarkową na drobniejszy bilon. Następnie wrzucał owe drobniaki w otwory przy rozmaitych półkach i szklanych przegródkach i układał na tacy kanapki z szynką, jajko w majonezie, sałatkę kartoflaną i dwa tłuste śledzie w śmietanie. Następnie wrzucił kilka fenigów przy kraniku z kawą oraz w dziale potraw ciepłych – zamawiając tam jajecznicę i pachnący różowy serdelek z ulubionej masarni Mückego. Stanął przy stoliku i zaczął od śledzia, którego mocny, charakterystyczny smak łagodził kęsami kanapki z szynką. Po kilku minutach zapaliła się lampka i rozległ się dźwięk dzwonka przy stoisku z potrawami ciepłymi. To był znak, że małą windą dostarczono jajecznicę i kiełbaskę. Zabrał się do tych specjałów z wilczym apetytem. Plastry serdelka zanurzał w małej czarce, w której wcześniej był zmieszał chrzan z majonezem, i widelcem nabierał wielkie porcje wpółściętej jajecznicy. Po ostatnim kęsie późnego śniadania wziął jeszcze kawał szarlotki. Jedząc ten potężny posiłek, pomyślał o Auguście. Przypomniawszy sobie swoją wieczorną rozmowę z panią Petruske o żywieniu dzieci, zastanawiał się, czy małej smakowałyby te potrawy, które sam spożywał z takim apetytem. „Na pewno wszystko by zjadła ze smakiem – myślał – Po tych okropieństwach, które przeżyła w Hadesie... Co ona biedna tam jadła? A tutaj dopiero to by jej smakowało! Oczywiście kawy bym jej nie dał, tylko mleka ciepłego. O kawie pisali ostatnio, że niezdrowa dla dzieci”.

Wtedy nagle uzmysłowił sobie, że kapitan Johannis słowem mu nie wspomniał o ewentualnych poszukiwaniach matki dziewczynki. „Nie szukasz rodziców Augusty? Tylko na tyle cię stać, by upchnąć dziecko w sierocińcu? I na tym koniec? – pytał go w myślach Eberhard. – Jak jakiś przedmiot chcesz je komuś podrzucić i umyć ręce Piłatowym gestem?” Bardzo mu się to nie podobało. Przecież ktoś płacze za tym dzieckiem, ktoś za nim tęskni. Ale może w Hadesie wcale nie było jego matki? Bo przecież gdyby tam była, to zabrałaby Augustę ze sobą. Z drugiej strony dziwne było to, że dziewczynka się schowała pod materacem, zamiast iść z matką. Te wszystkie pytania uruchomione nieoczekiwanym impulsem, jakim było późne śniadanie w Café Kainz, nie dawały Mockowi spokoju. By na nie odpowiedzieć, trzeba było po prostu najzwyczajniej w świecie z dzieckiem porozmawiać. Dobrocią i cierpliwością wydobyć z niego jakieś wspomnienia. Miał dobry pretekst, aby teraz iść do sierocińca – wszak powinien oddać dziewczynce szmacianą lalkę. Przez chwilę tłumił wyrzuty sumienia, jakie podsunęła mu myśl, iż raczej powinien odwiedzić Marię w szpitalu, a może nawet przywieźć ją do domu po operacji. Zważył w duchu obie powinności i uznał, że ważniejszy jest obowiązek wobec Augusty, jest ona bowiem w obcym otoczeniu, gdzie – samotna i bezbronna – musi znosić dokuczanie i wyzwiska, których jej pewnie nie szczędzą rozwydrzone bachory. „Życie składa się z problemów i z rozwiązywania problemów. Reszta jest tylko gadaniem” – powiedział do siebie, włożył melonik i opuścił ulubioną restaurację. Był kilkustopniowy mróz. Śnieg zdążył już sczernieć pod wpływem węglowych osadów: miejskie kominy wypuszczały w niebo mnóstwo sadzy. Tu i ówdzie śniegowe bryły były podziurawione przez strugi zwierzęcego moczu. Na chodnikach widać było zamarznięte kałuże. Mock zapalił papierosa. Nie chciało mu się iść na piechotę na Ostrów Tumski, gdzie Augusta od rana była w sierocińcu. Wyciągnął pugilares i policzył pieniądze. „Spokojnie, wystarczy” – pomyślał. Obfite śniadanie i niechęć do ślizgawek przeważyły. Cofnął się nieco pod dawny pałac Oppersdorfów[38], w którym teraz mieściły się wydawnictwo i drukarnia prasowa. Przed wjazdem do niej stało kilka dorożek, a nawet jedne sanie. Wziął ten ostatni pojazd. Najpierw pojechali do jego mieszkania, skąd zabrał lalkę, a potem na róg Breitestrasse[39] do Poczty Paczkowej[40], gdzie sprawdził w księdze adresowej wszystkie sierocińce na Ostrowie Tumskim. Na szczęście były tylko dwa – Elektorskie Orphanotrophaeum na Domstrasse[41] 4

i sierociniec Zgromadzenia Ubogich Sióstr Szkolnych de Notre Dame przy Martinistrasse[42] 10. Wynotował te adresy i znów wskoczył na sanie, każąc woźnicy jechać na Martinistrasse. Od tego drugiego sierocińca postanowił zacząć, ponieważ uznał, że zakład zawiadywany przez siostry jest bardziej odpowiedni dla dziewczynek. Przejechali przez most Piaskowy i most Gneisenaua[43] i wjechali w krótką Martinistrasse otwierającą wspaniały widok na gotycki kościół Świętego Krzyża. Zapłacił woźnicy piętnaście fenigów i poszedł do potężnego nowoczesnego gmachu Zgromadzenia Ubogich Sióstr Szkolnych de Notre Dame, gdzie mieścił się sierociniec Pod Matką Boleściwą. Siostra furtianka długo lustrowała legitymację Mocka, po czym zapytała: – A w jakiej to mianowicie sprawie pan wachmistrz policyjny zaszczyca nas swoją osobą? Widać było, że skomplikowana formuła pytania była odwrotnie proporcjonalna do entuzjazmu, jaki w niej wzbudzał przybysz. „Powinna mnie zapytać: A w jakiej to mianowicie sprawie taki łotr jak pan, który ma ręce we krwi unurzane, nasz zakład łaskawie swoją obecnością zaszczycić raczył?” – pomyślał Mock, lecz odpowiedział równie uprzejmie: – Rad bym był to wyjaśnić siostrze przełożonej. Siostra furtianka kiwnęła głową i zamknęła mu przed nosem okienko. Stał na mrozie dobrych kilka minut i – dla iluzorycznego rozgrzania nóg – lekko uderzał o siebie swymi błyszczącymi, pięknie wypastowanymi trzewikami. Po chwili usłyszał zgrzyt furty i poczuł na sobie badawcze spojrzenie. – Nasza przełożona siostra Dorothea przyjmie pana wachmistrza policyjnego za minutę w swoim gabinecie. Proszę za mną. Mock poszedł za furtianką, która pędziła tak szybko, że jej habit prawie furkotał. Nie zdążył się nawet dobrze przyjrzeć ani podwórzu, ani błyszczącym od czystości korytarzom, kiedy już siedział przed obliczem siostry Dorothei. Przełożona była kobietą w średnim wieku o grubo ciosanych rysach, które łagodziło uważne i nieco ironiczne spojrzenie inteligentnych siwych oczu. – Słucham pana. – Chciałem oddać zabawkę pewnej dziewczynce, którą tu do pani przywieziono dziś rano... Oczy zakonnicy rozszerzyły się w zdumieniu.

– No, może nie rano – dodał szybko Mock. – Może około południa... Siostra Dorothea pokręciła przecząco głową. – Na pewno ją siostra pamięta. – Poczuł ukłucie niepokoju w piersi. – To dziecko jest mieszane... Mieszane rasowo... To mała Mulatka, trzy-, może czteroletnia... Ma na imię Augusta... Zakonnica wstała. Teraz jej twarz widoczna w obramowaniu czepka, który przykrywał dwuskrzydłowy welon załamujący się nad czołem, wyrażała zatroskanie, a nawet niepokój stanem psychiki dziwnego przybysza. Mock również wstał i wbił w nią poirytowany wzrok. – Czy pani nie umie mówić po niemiecku? – Nie panował na swoim głosem. – Czy tak sobie jeszcze trochę pomilczy, po czym pokaże mi drzwi? – Dobrze nie umiem, jestem z Włoch... A poza tym tak mnie pan zdumiał, że zapomniałam... Jak wy to mówicie? Języka w zębach – odparła z silnym cudzoziemskim akcentem. – A teraz odpowiadam na pański pytanie. Pracuję tu od dziesięciu lat. Nie było nigdy u nas ciemnoskórej dziewczynki. Ani dzisiaj, ani wczoraj, ani w żaden dzień w tych dziesięciu latach. Czy powiedziałam jaśnie? – Tak. Bardzo jasno. Proszę mi jeszcze powiedzieć z łaski swojej, ile jest sierocińców na Ostrowie Tumskim oprócz tego! – Tylko Orphanotrophaeum na Domstrasse[44], ale to sierociniec tylko dla chłopców. Poza tym jest Sierociniec i Dom Opiekuńczy dla Gimnazjalistów, którzy śpiewają w chórze katedralnym. Jak pan słucha nazwę, to też dla chłopców. Nie ma innych na Ostrowie Tumskim. Mock poczuł przemożną chęć zapalenia papierosa. Zaczął się klepać po kieszeniach marynarki. Wyjął papierośnicę i spojrzał pytająco na siostrę. Zrozumiała go bez słów. – Niech pan pali. I mnie też poczęstuje... Wyciągnął zapalniczkę i odpalił jej i sobie. Zaciągnął się głęboko i rozejrzał po ascetycznym wnętrzu, którego całym umeblowaniem były biurko z obrotowym fotelem, szafa, krzesło dla interesantów i potężny krucyfiks na ścianie. Czuł, że drżą mu ręce. Oparł dłonie na kolanach, aby jego wzburzenia nie zauważyła siostra Dorothea. Na próżno. Widziała je dobrze. – Niech pan mówi, o co idzie – powiedziała spokojnie. – Może nie do tego sierocińca miała trafić ta dziewczynka?

– Mój przełożony – starał się opanować drżenie głosu – powiedział mi, że do sierocińca na Ostrowie Tumskim trafi dziś mała Augusta, Mulatka, którą uratowałem od śmierci. Jestem przejęty losem tego dziecka... – Może on przełożony kłamał. To najzwyklejsze stwierdzenie poraziło go swoją nieubłaganą logiką. Wróciła wcześniejsza myśl: „Johannis nie wspomniał wczoraj nic o poszukiwaniu matki dziewczynki. To podejrzane. I ludzie tego podejrzanego człowieka dzisiaj ją zabrali. Ale dokąd? Czy ja jestem pewien, że ją w ogóle wzięli od Petruskego? Muszę to sprawdzić! Natychmiast!”. Zastanawiał się intensywnie, jak tego dokonać. Wyjął zegarek z kamizelki. Było pięć po piątej. Siostra Dorothea wykręciła jakiś numer telefonu i włożyła słuchawkę pod welon. Nie zwracał na nią uwagi, nie słyszał, co mówi. Zastanawiał się, do kogo on sam mógłby zadzwonić. Kogo poprosić, aby poszedł szybko do Petruskego, by sprawdził, czy jest tam dziecko, a potem zadzwonił tutaj. Nikogo takiego nie znał. Zdusił papierosa w bezsilnym gniewie. Zakonnica przerwała jego niewesołe myśli. – Zatelefonowałam do

dwóch sierociniec.

W pobliżu Ostrów Tumski. Jeden na

Laurentiusstrasse[45], a drugi na Waisenhausstrasse[46]. Ani siostra Felicitas, ani pani Stein, dyrektorki tych zakładów, nie słyszały nigdy o dziewczynce Mulatce... Mock zaczął w pamięci powtarzać fragment VI księgi Eneidy Wergiliusza. Dźwięczne heksametry tego eposu zawsze go uspokajały. Kiedy dotarł w myślach do słynnego przesłania do Rzymian, jakie wygłasza Anchizes, ojciec głównego bohatera Eneasza, przerwał nagle. Poczuł, że poemat wywołał w nim jakieś skojarzenia. „Gdzie się rozgrywa akcja szóstej księgi? – myślał. – Głównie w świecie podziemnym. W Hadesie”. I wtedy go olśniło. Poprzedniego wieczoru zdziwił się bardzo, kiedy Johannis powiedział: „Może cię wezwę, a może nie, ale masz być przygotowany na wszystko. Jak żołnierz na warcie. Czuję, że sprawa Hadesu tak szybko się nie skończy”. Radość, która wtedy przepełniła wachmistrza, i wielki szacunek do Johannisa przyćmiły jego umysł. Do tego zamglenia przyczyniły się jeszcze i choroba wywołana gazem, i zmęczenie, i w końcu spotkanie z Augustą, które nieoczekiwanie doprowadziło go do łez. Gdyby nie to wszystko, powinien był wtedy, w czasie rozmowy z Johannisem, zastanowić się natychmiast, dlaczego kapitan określił podziemie pod Dworcem Górnośląskim mianem Hadesu. Wszak Eberhard, opowiadając swe przygody, na pewno nie wymienił nazwy mitologicznej krainy umarłych! Na pewno. Skąd zatem

Johannisowi przyszło do głowy takie porównanie? Oczywiście to skojarzenie nie jest trudne dla nikogo, ktoś choć liznął klasycznego wykształcenia. Ale tutaj zbieżność była uderzająca. O Hadesie mówił ten sam Johannis, który słowem nie zająknął się o matce dziewczynki! Ten sam, który obiecał, iż Augusta znajdzie się tego ranka w sierocińcu na Ostrowie Tumskim, podczas gdy nie ma jej nie tylko w tych na wyspie, ale nawet w żadnym z okolicznych! „Kłamał” – brzęczały mu w uszach słowa siostry Dorothei. Zreflektował się, że wciąż tak stoi naprzeciwko niej z głupim wyrazem twarzy i z półotwartymi ustami. – Już czas na pana – powiedziała zakonnica. – Pomogłam, próbowałam pomóc. I nie mam czasu... – Pewnie uważa mnie pani za wariata. – Uśmiechnął się blado. – Tak – stwierdziła z całą bezpośredniością. – Tak uważałam. I może i jest pan wariat, ale chcę pomóc. Jestem też pielęgniarką po wykształceniu i pracowałam na misji w Afryce. Widziałam czarnoskóre dziewczęta porywane do haremów, nawet małe dziewczynki. Mulatka we Wrocławiu... to dźwięczy fantastycznie. Może i pan jest wariat, ale pan widzi w niej istotę ludzką tak jak ja, jak Kościół... A wszyscy inni widzą zwierzę jak ci, co przychodzą je oglądać w naszym zoo... Mock włożył melonik i zaraz go zdjął. Nie mógł uwierzyć w to, co usłyszał. – Pani świetnie mówi po niemiecku – rzekł spokojnie. – Ale muszę mieć pewność, że nie zrobiła pani żadnego błędu. Powiedziała pani: „wszyscy inni widzą zwierzę jak ci, co przychodzą je oglądać w naszym zoo”. Kogo pani miała na myśli, kto przychodzi? – Widzowie w zoo. Mężczyźni, kobiety, dzieci. Śmieją się dla nich, rzucają do nich ogryzki i kapustę. Jak do zwierząt. A oni przecież mają nieśmiertelną duszę jak my wszyscy! Welon zakonnicy przekrzywił się nieco, na jej policzkach rozlały się rumieńce gniewu. Mock przez chwilę analizował to, co usłyszał. Widział, że kobieta jest wzburzona, i nie chciał ryzykować, że jeszcze bardziej się zdenerwuje i coś mu wytłumaczy niezrozumiale. – Niech mi pani powie z łaski swojej... Komu rzucają kapustę? Komu? – No Murzynom zamkniętym w klatkach... – A gdzie są te klatki? – No przecież mówiłam! W naszym ogrodzie zoologicznym! Tuż obok goryli i szympansów. Tam są te klatki, gdzie trzymają ludzi!

Tym razem Mock nie panował nad swoją szczęką, która mu jeszcze niżej opadła. Wytrzeszczył oczy w bezbrzeżnym zdumieniu. – Naprawdę nie słyszał pan nic o ludzkiego zoo? Tego bestialstwa w tym świecie, nazwanym niesłusznie cywilizowanym?

Wrocław, czwartek 8 stycznia 1914 roku, godzina szósta po południu

MOCK POBIEGŁ DO NIEDALEKIEJ KNAJPY PETRUSKEGO, nie zważając ani na lód na jezdni, ani na piach i sól, które przyklejały mu się do wypastowanych butów. Wpadł do knajpy zdyszany i czerwony od mrozu. W ciepłym lokalu unosiła się para z jego pokrytego śniegiem paltota i z włosów przyklepanych i jakby ubitych melonikiem. Znad kufli podnieśli na niego zaciekawiony wzrok goście restauracji i – uznawszy, że to nikt znajomy – zaraz skierowali mętne spojrzenia na powrót ku swoim bułkom z wątrobianką, ku smażonej kaszance i świeżonce wieprzowej, które to wyroby masarskie były jeszcze ciepłe. Gospodarz stojący za barem uśmiechnął się do niego przyjaźnie. Mock podszedł doń i nie odwzajemnił uśmiechu. – Panie Petruske – wciąż sapał po biegu – czy jest jeszcze u pana ta dziewczynka? – Nie, już jej nie ma – odparł karczmarz i spochmurniał nieco. – Około szóstej rano pański znajomy całą kamienicę na nogi postawił. Darł się, walił w drzwi i w okno, bo wszyscy jeszcze spali. Żona i dzieci późno wczoraj spać poszli... – Był tylko jeden człowiek po tę małą? – Tak, tylko jeden. Nawet mnie to trochę zdziwiło, bo mówił pan wczoraj, że przyjdą w kilku i tę małą Murzynkę do sierocińca na Ostrowie Tumskim zabiorą. A tu ci był tylko jeden... I to wyglądał na ważnego, bo darł się okropnie, jakby przyzwyczajony, że wszyscy go słuchać muszą... – W mundurze był? – Coś pan? – oburzył się pan Hermann. – Ja jestem stary wojak. Od razu bym panu powiedział, gdyby to był oficer... Znam się dystynkcjach... Ale wie pan co? Głos to ci miał rzeczywiście taki bardziej wojskowy... Nowy gość otworzył i zamknął drzwi, a zimno wdarło się do ciepłej knajpy. Mock zapragnął się rozgrzać. Spojrzał na Petruskego, a potem na różne smakołyki stojące w słojach na bufecie. Chciał też – w irracjonalnym odruchu – za wszelką cenę opóźnić złą wiadomość, którą zaraz usłyszy.

– Daj pan małą czystą, kwaterkę piwa i coś na ząb! O, tej serwolatki marynowanej kawałek! Karczmarz postawił przed nim napoje i talerzyk z żądanym specjałem. Mock wypił wódkę, skrzywił się, po czym zakąsił marynowaną kiełbaską z poprzecznymi nacięciami na skórce. Pociągnął długi łyk piwa, otarł usta i zapalił papierosa. Wiedział, że dłuższe zwlekanie nie jest już możliwe. Ktoś z sali krzyknął: – Panie gospodarzu! Daj pan, panie ładny, jeszcze po maluchu! Petruske patrzył na wachmistrza wyczekująco, jakby chciał powiedzieć: „No, mów pan, do cholery, bo goście czekają”. – Ten facet, który przyszedł po dziecko – Mock trafnie zrozumiał to spojrzenie – był wysoki, szczupły, szpakowaty? Z monoklem w oku? – Tak jest! – rozpromienił się Petruske. – To cały on! Cały on! Jak darł mordę, to ten okular mu całkiem ze ślipia spadał! Spojrzał z troską na swego znajomego. – No, coś się pan tak zasępił, Herr Kriminalwachtmeister? – Nic, nic, panie Petruske – odparł Mock w zamyśleniu. – Tylko do zoo jeszcze muszę jechać... – Za późno, panie! Już zoo zamknięte! Choć prowadzili tę rozmowę raczej ściszonym głosem, pan Petruske zakończył ją, wyrażając swe zdumienie zadziwiająco donośnie. Jeden z gości wstał, rzucił na bar monetę i szybko opuścił lokal.

Wrocław, czwartek 8 stycznia 1914 roku, godzina siódma wieczór

MARIA BYŁA BARDZO SMUTNA. Siedziała osowiała w swej kuchni i stukała nożem po talerzu. Zgarniała okruszki po porcji ciasta, którą dostała od matki, i najpierw grupowała je wszystkie obok siebie, a następnie jednym ruchem widelca rozrzucała po całym talerzu, by po chwili powtórzyć swą dziwną czynność. Na jej bladej, zmęczonej i pozbawionej makijażu twarzy mocno się odznaczały ciemne podkówki pod oczami. Włosy miała gładko zaczesane i spięte w kok na czubku głowy. Ubrana była w skromną fioletową sukienkę. Jej lewy rękaw był podwinięty prawie pod pachę. Uszyła ją sobie kiedyś chyba w jakimś zamroczeniu umysłowym, tylko dlatego że tkanina była mocno przeceniona u Bielschowskiego. Prawie nigdy jej nie nosiła. Nie lubiła ani jej kroju, ani tego trupiego koloru. Dzisiaj ją jednak włożyła, bo tylko ta sukienka miała rękawy na tyle szerokie, by mogła przez nie przejść – bez rozcinania materiału – zagipsowana ręka. Operacja, jakiej poddano tego ranka jej łokieć, była skomplikowana, ale udała się bardzo dobrze – jak twierdzili doktorzy. Po obiedzie Maria została wypisana do domu. Przyjechała tu dorożką i zastała matkę wściekłą jak osa. Starszą panią Kayser rozsierdziła opowieść pana Weigerta o tym, jak to narzeczony Marii znalazł w podziemiach małą murzyńską dziewczynkę. Emerytowany kolejarz swoją wyobraźnię wzmacniał kolejnymi kipusiami i w końcu tak ubarwił całą historię, że Mock wyszedł w niej niemal na ojca owego dziecka. Weigert na tej konstatacji poprzestał i poszedł do siebie się zdrzemnąć, a pani Kayser żuła w sobie całą złość, po czym wylała ją na córkę natychmiast po jej przybyciu ze szpitala. Nie poprzestała na tym. Od dobrego kwadransa obrzucała błotem swego ewentualnego przyszłego zięcia. Oczywiście nie była na tyle głupia, by uwierzyć, że Mock ukrywał w piwnicy swe nieślubne dziecko z jakąś Hotentotką, ale na tyle go nie lubiła, że nawet największy absurd na jego temat pogłębiał jej niechęć.

– Widzisz? Widzisz? – Stała nad córką i groziła jej teraz palcem. – Patrz, jaki wspaniały jest ten twój kochaś! Nawet cię w szpitalu dziś nie odwiedził! Nie zajął się tobą, nie odwiózł cię do domu! Jestże to mężczyzna, na jakiego może liczyć dziewczyna? Maria patrzyła w okno i widziała dwóch funkcjonariuszy, którzy – jak się dowiedziała od matki – trzymali tu wartę. Właśnie podchodził do nich jakiś wysoki mężczyzna, pewnie zmiennik. Odwróciła wolno głowę od okna i spojrzała na matkę ze złością. Rzuciła widelczyk na talerz z taką siłą, że omal go nie stłukła. – Nie widzi mama? Nie widzi? Dzięki komu mamy tu strażników na podwórku? No, dzięki komu? To Ebi ich tu sprowadził! Nie czuje się teraz mama bezpiecznie, kiedy żaden łysy olbrzym z uszami jak kalafiory nie zagląda nam w okna!? – krzyknęła. – Co dzięki niemu? Co dzięki niemu? Wielkie mecyje! Jest policmajstrem, to niech cię chroni! Łaski tu nie robi! A ten łysy to bardzo zacny dżentelmen. Kulturalny i jaki miły! A zresztą patrz. – Skierowała palec w okno. – Już odchodzą ci strażnicy! Już się nastali! Maria niechcący poruszyła złamaną ręką. Syknęła z bólu i powiedziała podnieconym, choć drżącym głosem: – Przed chwilą powiedziała mama, że Ebi jest mężczyzną, na którego nie można liczyć. Kiedy pokazałam mamie, że jednak można, że strażnicy są dzięki niemu pod naszymi oknami, to mama z kolei mówi, że łaski nie robi. – Zaśmiała się ze złośliwą satysfakcją. – No to niech się mama zdecyduje! To można na niego liczyć czy nie można!? Matka ścisnęła pięści i stanęła przed Marią w postawie bokserskiej. – To pijanica ten twój kochaś! Pijanica jedna! Ty wiesz, że zamiast pilnować domu, poszedł w nocy na dworzec się nachlać!? I nie wiadomo, co jeszcze tam robił! Wiesz o tym? Całą kuchnię mi potem zarzygał, brudas i niechluj jeden! – No i co z tego, że trochę się napił. Chłop musi się czasami napić i na dziwki nawet pójść, i z krzyża upuścić, żeby mu się sperma całkiem uszami nie wylała! Ten gruby męski głos dochodził od strony drzwi. Obie kobiety odwróciły się, chcąc zbesztać pana Weigerta za takie grubiaństwo. To nie był jednak ich zapijaczony sąsiad. Potężny mężczyzna zamknął drzwi na klucz i schował go do kieszeni. Spojrzał na kobiety z przymilnym uśmiechem. Na naciągniętych policzkach widniały dwie szerokie czerwone blizny z widocznymi śladami po niedbałym założeniu szwów. W półotwartych ustach błyskały małe

szczurze zęby. Na wywiniętej uśmiechem wardze miał jakiś tatuaż. Jednym ruchem głowy strząsnął z niej melonik. Ukazał się w pełnej krasie jego duży nieforemny łeb z jakby przyklejonymi doń rudawymi rzadkimi włosami. Wzruszył ramionami – i spadł z nich mokry od śniegu płaszcz. Zanim Maria pchnięta przez niego upadła na kozetkę i zawyła z bólu, przypomniała sobie, że przed chwilą go wzięła za zmiennika strażników. Tymczasem mężczyzna chwycił matkę Marii i rzucił ją na stół kuchenny, obliczem skierowanym w dół. Starsza pani uderzyła twarzą o blat i na chwilę straciła przytomność. Krew z jej nosa wypłynęła na obrus. Napastnik jednym ruchem zadarł jej sukienkę. Spojrzał na ciepłe barchanowe majtki i wełniane, niezbyt czyste pończochy. Chwycił się za krocze. Nie spuszczał oczu z przerażonej Marii, która przyciskała bolącą rękę do swych piersi. – Najpierw wyrucham starą, a potem ciebie – powiedział i rozpiął rozporek. – Patrz tutaj, suko, patrz, jak ci matkę rucham! Jak nie będziesz patrzeć, to ci ślipia wydrę ze łba! Maria nie patrzyła. Napastnik oderwał się od ciała szlochającej teraz matki i zapiął spodnie. Najwyraźniej się rozmyślił. – Poczekam jeszcze, poczekam – mruknął. – Aż mnie większa ochota najdzie... Aż mi się sperma uszami wyleje... Podszedł do kranu, odkręcił zimną wodę i wsadził swój łeb pod cieknącą strugę. Po chwili przyklepał włosy i spojrzał na przerażone kobiety, które siedziały na kozetce ciasno do siebie przywarte. – Znikąd pomocy, znikąd – rechotał, a jego szramy rozszerzały się i zwężały. – Moi ludzie są wszędzie i widzą wszystko... Wiem, że twój chłoptaś do zoo pojechał. Zanim tu przyjedzie, was już dawno nie będzie...

Wrocław, czwartek 8 stycznia 1914 roku, wpół do ósmej wieczór

EBERHARD BYŁ RZECZYWIŚCIE W OGRODZIE zoologicznym. Pojechał tam dorożką natychmiast po upewnieniu się u Petruskego, iż Augusta jest w rękach Johannisa. Wszystko się układało w logiczną, przerażającą całość. Akta budowlane Dworca Górnośląskiego z archiwum zabrał kapitan Johannis. Nie oddał dziewczynki do sierocińca, ale gdzieś ją uprowadził. Wniosek był oczywisty: Johannis ma coś wspólnego z Gadem i z jego niecnymi praktykami w Hadesie. Przez chwilę Mock rozważał, czyby nie pojechać znów do Leśnicy i nie udawać idioty – powiedzieć, że oto był w sierocińcu, by oddać dziecku zabawkę, że dziecka tam nie ma, i zapytać, czy pan kapitan nie wie, gdzie ono może być. Mógłby też zastosować rozwiązanie siłowe – wpaść do Johannisa z braćmi Matyskami, zbirami, z których usług niegdyś korzystał[47], przydusić kapitana, a może nawet znaleźć małą Augustę. Oba te pomysły uznał za absurdalne. Udawanie głupka i rozmowa z Johannisem potwierdzą to, co i tak już wie – że jego zwierzchnik jest zamieszany w całą sprawę. Pomysł siłowy był natomiast kompletnie poroniony. Napad na dom kapitana wywiadu wojskowego z bandytami, by znaleźć czarnoskóre dziecko, którego tam na pewno nie ma, byłby samobójstwem. Pozostawało mu zatem pójść tropem, na który naprowadziła go siostra Dorothea. Tropem ludzkiego zoo. Wrocławski ogród zoologiczny był już oczywiście nieczynny o tej porze i nie można się było dostać do niego przez główną bramę od Grüneicher Weg[48] tuż za mostem Zwierzynieckim. Mock dobijał się tam tak długo, aż w końcu wyszedł strażnik, zasalutował na widok legitymacji i wpuścił policjanta przez podwórko domu mieszkalnego dla pracowników, który był częścią muru otaczającego cały obiekt. Poprowadzony przez tegoż strażnika Mock przeszedł przez całe zoo uśpione i pokryte śniegiem. Po pięciu może minutach dotarł do pięknej willi na obrzeżu, gdzie urzędowali i mieszkali ze swoimi rodzinami dyrektor doktor Friedrich Grabowski oraz jego zastępca, doktor Horst Rühlow. Od tygodnia Grabowski był nieobecny, ponieważ wyjechał był na wyprawę naukową na Nową Gwineę, a jego obowiązki sprawował doktor Rühlow, o czym Mock został poinformowany po drodze przez swojego cicerone nazwiskiem Ruprecht.

Doktor Rühlow był tak bardzo zaskoczony nieoczekiwaną wizytą, że zapomniał o dobrych manierach. Nie poprosił policjanta do gabinetu, lecz przyjął go w hallu domu, dokąd wszedł wprost z kolacji, o czym świadczyły zawiązana pod szyją biała chusta i oddech trącący winem. Poczekał, aż przybysz się napatrzy na zdjęcia i malowidła przedstawiające dzikie zwierzęta oraz na wypchane i spreparowane głowy lwa, tygrysa i bawołu, umocowane na ścianach pomieszczenia. Na dziobatej twarzy Rühlowa, na której szczególną uwagę zwracały nierówno osadzone oczy i szerokie kości policzkowe, pojawił się ironiczny uśmieszek. Mimo tych nieregularności oblicza wicedyrektor sprawiał miłe wrażenie. Jego rzadka, zmierzwiona nieco grzywka nad wysokim czołem rozbawiała zwykle interesantów. Temu, który go odwiedził dzisiaj wieczorną porą, nie było do śmiechu. – Sprowadza mnie do pana doktora sprawa obyczajowa – zaczął Mock. – Ostatnimi czasy wielką popularność zyskała u naszych mieszkańców rozrywka zwana ludzkim zoo. Ja nie korzystałem z jej uroków, nie wiem zatem dokładnie, czym ona właściwie jest... Może mi pan doktor powiedzieć o niej coś bliższego? – Oczywiście, bardzo chętnie – odparł Rühlow. – Rok temu pokazywaliśmy wrocławianom Arabów i Tuaregów, mieszkańców Afryki Północnej, głównie Tunezji. Ich życie codzienne, ich wspaniałą jazdę konną, ich zręczne rzucanie dzidami... To wszystko rzeczywiście cieszyło się wielkim zainteresowaniem. – Pokazywano ich gdzie? W klatkach? – No, może nie w klatkach, bo nie mogliby tam jeździć konno. – Doktor roześmiał się wyrozumiale. – Ale za żelaznym parkanem... – A czy rok temu oprócz Arabów pokazywano też Murzynów? Takich, wie pan... – Nie – natychmiast mu przerwał Rühlow. Ta odpowiedź, której szybkość nie pozwoliła Mockowi na rozwinięcie myśli, wzbudziła w nim podejrzliwość. – Ja nie pytam, czy na tej wystawie przed rokiem pokazywano Murzynów. Ja pytam, czy w ogóle tu, w naszym mieście, była kiedykolwiek wystawa czarnoskórych ludzi. Mieszkańców Czarnej Afryki, Pigmejów, Masajów czy jakichś innych... – Tak, przed kilku laty była taka wystawa – odparł Rühlow z wahaniem. – Kto się nią zajmował z ramienia dyrekcji? Pan, panie doktorze? – Kilka osób. Ja również.

– Może mi pan ją scharakteryzować? – Mock uśmiechnął się. – Tak ładnie i krótko, jak opisał przed chwilą wystawę Arabów i Tuaregów? Wicedyrektor wciąż się uśmiechał. Zdjął chustę spod brody i wytarł nią usta, choć nic nie jadł. Lekko drżały mu ręce. „To od wina czy z nerwów?” – zastanawiał się policjant. – Chatka murzyńska, palenisko, wódz w odświętnym stroju, szaman, wojownicy, kilka ich żon i kilkoro dzieci. Jedzenie, gotowanie, tańce. Życie codzienne po prostu. – Jak pan ich tutaj sprowadził, panie doktorze? To chyba było niełatwe... – Ależ bardzo łatwe. – Rühlow rozpromienił się, jakby nagle przyszły mu do głowy dobre wspomnienia. – To było dla mnie naprawdę łatwe. Wystarczy mieć dobre kontakty. Z Afryki sprowadzili ich łowcy zwierząt z zaprzyjaźnionego z nami wspaniałego ogrodu zoologicznego Hagenbecka z Hamburga. Mock natychmiast zauważył sprzeczność w wypowiedziach Rühlowa. Wicedyrektor wpadł w zastawioną

na

siebie

pułapkę.

Najpierw

odpowiedział,

że

był

jednym

z wielu

przygotowujących wystawę, teraz zaś przypisywał ją wyłącznie sobie. Tylko czy ta sprzeczność oznaczała coś więcej niż pyszałkowatość? – Rad bym był poznać nazwiska tych łowców od Hagenbecka – Mock już dziś po raz drugi użył tego uprzejmego zwrotu. – Nie pamiętam. – Wicedyrektor rozłożył bezradnie ręce. – To było tak dawno... – To prawda – zasępił się Eberhard. – Pamięć ludzka jest zawodna... Ale na pewno ma pan doktor dokumentację... W końcu ci panowie z Hamburga wykonali dla pana ważną usługę, za którą z pewnością wzięli niemałe honorarium. Musiały zatem zostać jakieś rachunki, pokwitowania... Rühlow wstał z krzesła. – Ależ tak! – zawołał. – Proszę za mną do gabinetu! Ja bardzo pana przepraszam, Herr Kriminalwachtmeister, że wcześniej pana nie zaprosiłem i rozmawiałem z panem w przedpokoju jak z jakimś komiwojażerem! Proszę, proszę! Ja pójdę pierwszy... Wszedł na dość strome schody, a Mock wspinał się za nim. Nagle Rühlow odwrócił się tak gwałtownie, że policjant uskoczył nieco w bok, jakby spodziewał się ataku. Wicedyrektor stał i klepał się otwartą dłonią w szerokie czoło pod śmieszną grzywką. – Zapomniałem, Herr Kriminalwachtmeister, na śmierć zapomniałem! – krzyknął. – Ci dostawcy od Hagenbecka byli potem zamieszani w jakieś nadużycia finansowe... Rachunki,

pokwitowania... to wszystko zabrała policja, czyli ludzie od pana! – Klepnął Mocka przyjaźnie po ramieniu. – Widzi pan? Wszystko znajdzie pan u siebie w prezydium policji! Tak, wszystko jest w prezydium! Pan się do mnie fatygował, a wszystko ma pod nosem! – Jeśli te dokumenty wypożyczono do prezydium policji – powiedział spokojnie Eberhard i lekko się odsunął, bo drażnił go nieświeży oddech rozmówcy – to na pewno zostawiono panu odpowiednie pokwitowanie z nazwiskiem policjanta, który je zabrał. Mogę je zobaczyć? Rühlow zawahał się. – Teraz? – zapytał z wyraźną niechęcią. – Czemu nie? Przecież pan doktor tak ochoczo ruszył do gabinetu po dokumentację. Czyli jest ona przechowywana, w co nie wątpię, w najlepszym porządku... Poszukiwanie kwitu z prezydium policji też więc nie zajmie panu dużo czasu. Czemu nie teraz? – Wie pan, panie wachmistrzu... Może jutro... Teraz to naprawdę nie mam czasu... Przypomniałem sobie o czymś... Muszę z synem porozmawiać... Przepraszam, naprawdę nie teraz... – No dobrze – ustąpił Mock. – Może być i jutro. O której mógłbym przyjść po papiery? – W południe – odpowiedział wicedyrektor. – Proszę przyjść w południe. – Dziękuję, panie doktorze. Dobranoc. – Mock skłonił się i zszedł po schodach. Na zewnątrz czekał na niego Ruprecht, strażnik, który go przyprowadził. Przytupywał nogami i wyraźnie się ucieszył na widok Mocka. Ten postanowił zdobyć od niego jakieś dodatkowe informacje i wyciągnął papierośnicę. Ruprecht chętnie do niej sięgnął. – Dobre papierosy – rzucił Eberhard jakby od niechcenia. – Tytoń Georgia... Niech pan weźmie więcej... Dla brata w wojsku! Ruprecht uśmiechnął się, podziękował i wziął kilka sztuk. Zapalili. Mock rozejrzał się dokoła. – Jak wy ogrzewacie te klatki i pawilony w taki mróz? Nie usłyszał odpowiedzi. W willi dyrektora głośno trzasnęło okno i rozległ się wściekły krzyk Rühlowa: – Co to ma znaczyć, żeby taki gówniarz papierosy palił! Co to ma znaczyć? Ja ci tak ten pokój wywietrzę, że na mrozie będziesz spał!

Strażnik pociągnął Mocka w cień, jaki dawało wejście japońskie do zoo, tuż obok willi dyrektorskiej. Złośliwie się przy tym uśmiechał. – Tak jest zawsze. – Zachichotał. – Stary nie pali, a młody to kopci ile wlezie... Rozległ się głos młodego człowieka: – Ojcze, ja nie mogę się na mrozie uczyć matematyki, a jutro mam poprawkę. Ja bardzo ojca przepraszam, ale tytoń mi takie skupienie daje, lepiej mi się myśli... – Ty idioto! – wrzeszczał Rühlow – Przez cały semestr powinieneś się uczyć, a nie w ostatniej chwili! Marsz teraz! Marsz! Teraz załatwić moją sprawę! – Jaką sprawę? – Masz iść do niej i przekazać wiadomość. – Tu zapadła cisza, po czym znów rozległ się rozkazujący ton: – Natychmiast! Jak wrócisz, to dalej będziesz się uczyć! Powtórz, co masz jej powiedzieć! – To jakaś piramidalna głupota – zaprotestował młody głos. – Mam mówić takie bzdury? – Powtarzaj w tej chwili, co masz jej powiedzieć! Znów było cicho. Widocznie chłopak półgłosem przytaczał polecenie ojca. Po dłuższej chwili usłyszeli głos kobiety: – Bój się Boga, Horst! Zamknij to okno! Dziecko mi przeziębisz! – Ale cyrk, ale zoo. – Ruprecht chichotał i zacierał ręce. Trzasnęła zamykana okiennica. Mock zaciągnął się głęboko dymem i spojrzał na swego towarzysza. – Często on tak wysyła młodego po nocy? – zapytał. – I po co go wysyła? Do jakiej kobiety? Wszak mówił: „Masz iść do niej”. – Nie wiem po co ani do jakiej. – Strażnik aż się skulił z uciechy. – Nieczęsto, chyba nigdy... A bo ja wiem zresztą? Z budynku wypadł młody człowiek w płaszczu i w gimnazjalnej czapce. Minął ich i otworzył sobie bramę przy wejściu japońskim. Mock przez chwilę się wahał. Iść za nim czy nie iść? Co da śledzenie młodego Rühlowa? Czy już nie dość atrakcji na dzisiaj? „Pierwsze wrażenie jest ważne, choćby potem okazało się zabobonem” – przypomniał sobie zasadę, której nauczył się przed laty na Stockgasse[49].

A pierwsze wrażenie było teraz następujące: „Coś tu jest nie tak z tym dyrektorem i jego synalkiem”. Mock pożegnał stróża Ruprechta i ruszył za gimnazjalistą. Zaufał swej intuicji. Nie żałował później swej decyzji.

Wrocław, czwartek 8 stycznia 1914 roku, godzina ósma wieczór

EBERHARD POBIEGŁ ZA CHŁOPAKIEM. Spieszył się, bo stracił już cenne sekundy, zastanawiając się, co zrobić. Z dużą dozą pewności można było przypuszczać, że nastolatek wykona polecenie ojca jak najszybciej, by potem wrócić do domu i rozwiązywać matematyczne zadania przed jutrzejszym egzaminem. Mock musiał się śpieszyć. Policjant wybiegł przez bramę japońską i ujrzał pochyloną sylwetkę chłopaka, który szedł co sił w nogach w stronę mostu Zwierzynieckiego. Ścigający zmierzył w myśli dzielącą ich odległość i odetchnął z ulgą. Już go nie zgubi. Poszedł w odpowiednim tempie – żwawo, lecz nie pełną parą. Nie chciał się znaleźć za plecami gimnazjalisty tak blisko, by ten usłyszał skrzypienie śniegu. Wkrótce chłopak doszedł do mostu, przeskoczył przez Grüneicher Weg[50] koło dawnej rogatki[51] i zniknął w ciemności na skwerze wśród pozbawionych liści, niewysokich brzóz. Mock wszedł pomiędzy drzewa i pewnym krokiem poszedł na ukos, w stronę uliczki Am Birkenwäldchen[52]. Znał dobrze tę okolicę. Poznał był ją w czasie swej niedawnej, głośnej sprawy związanej z Halą Stulecia[53], a i wcześniej w restauracji Przy Brzozowym Lasku[54], stojącej na brzegu Odry, niejeden kufel opróżnił. Ujrzał przygarbione plecy chłopaka idącego wspomnianą uliczką, przy której stało sześć dużych reprezentacyjnych willi. Było cicho i pusto, tylko pod pierwszym domem stała dorożka, która najwidoczniej na kogoś czekała. Mock wbiegł do niecki pomiędzy nadodrzańskim wałem a ulicą, schował się za drzewem i obserwował młodego Rühlowa. Ten minął dorożkę, stanął przed drugą willą, rozejrzał się dokoła i kilkakrotnie nacisnął dzwonek. Po kilku minutach zapaliło się światło na podjeździe willi i do ogrodzenia zbliżył się kamerdyner, który wysoko unosił latarnię i oświetlał sylwetkę przybysza. Kiwnął mu głową, jakby go znał, i wpuścił go do środka. Mock nie podchodził do parkanu. Jeszcze zdąży sprawdzić, kto tu mieszka. Teraz czekało go inne zadanie. Podszedł do dorożki. Fiakier drzemał na koźle. Eberhard uniósł stopę i kopnął

spodem buta w koło pojazdu. Dorożkarz obudził się i rozejrzał wokół nieprzytomnym nieco wzrokiem. – Co jest, panie szanowny? – zapytał. – Chętnie bym pana zabrał, ale umówiony tu jestem. Czekam na kogoś z tego domu. Pokazał batem pierwszą willę, po czym spojrzał z zaciekawieniem na ceratową legitymację. – Nie mam okularów, panie szanowny, no to nie wiem, co tam pisze... – Tam jest napisane – powiedział Mock z naciskiem – prezydium policji. Wasze nazwisko? – Jakob Schreyer. – Dobrze, Schreyer. – Mock uśmiechnął się. – Teraz policja zajmuje waszą dorożkę. Nie dłużej niż na godzinę. – Trudno. – Fiakier był wyraźnie zawiedziony. – To miał być dobry kurs: stąd na Dworzec Odrzański[55]... No, trudno... Takie życie... – Nic się bardziej nie opłaca niż pomaganie władzy. – Mock usadowił się w dorożce, skąd miał dobry widok na willę, w której zniknął chłopak. – Kiedyś przyjdziecie, Schreyer, z jakąś zgryzotą do mnie do prezydium policji, przedstawicie się, przypomnicie mi dzisiejszy wieczór, a ja może będę mógł wam pomóc. Niczego nie obiecuję, ale kto wie... – A niby kogo to ja mam prosić, kiedy to już, nie daj Boże, kiedyś przyjdę do prezydium policji? Mock nie zdążył się przedstawić, bo oto zobaczył gimnazjalistę opuszczającego willę. Nakazał fiakrowi milczenie i uważnie obserwował zbliżającą się postać. Chłopak szedł z opuszczoną głową w stronę dorożki. Kiedy już się do niej zbliżył, Mock wyskoczył nagle i jednym szybkim ruchem chwycił młodego człowieka za połę paltota. – Policja! – krzyknął i podstawił legitymację pod przerażone oczy młodzieńca. – Za mną do dorożki! Ale już! Chłopak nie protestował. Usiadł obok Mocka skamieniały z przerażenia. – Jechać, Schreyer! – krzyknął wachmistrz. – Do parku Szczytnickiego na przejażdżkę jedziemy! Fiakier zaciął batem konia. Jego ukradkowe spojrzenie, którym obrzucił parę swych pasażerów, wyraźnie mówiło, że zna on dobrze życie i do parku Szczytnickiego, gdzie spotykali się wrocławscy odmieńcy, to on już woził niejednego dorosłego mężczyznę z nastolatkiem.

Kiedy wjechali w Tiergartenstrasse[56] i minęli kolejne piękne wille, Mock kazał się zatrzymać i odwrócił się do wystraszonego chłopaka. – Nie bój się! Jak masz na imię, chłopcze? Schreyer splunął z obrzydzeniem. Ileż to razy on słyszał takie pytania padające z ust pasażerów, których wiózł do parku Szczytnickiego! – Gregor – odparł chłopak drżącym głosem. – Schreyer! – zwrócił się Mock do dorożkarza. – Idźcie sobie zapalić tam dalej, a ja tu muszę porozmawiać z tym młodym człowiekiem! Fiakier splunął jeszcze głośniej. No, ładnie się zapowiada! Zna on takich, oj zna! Kiedy dorożkarz się nieco oddalił, Mock spojrzał na chłopca przyjaźnie. – Jestem z policji, Gregor. Wiesz, co to znaczy? Że mam nad tobą władzę. – Widziałem pana – pisnął młody Rühlow. – Z ojcem moim pan dzisiaj rozmawiał... – Wiem, że masz jutro egzamin semestralny z matematyki, prawda? I musisz się uczyć, prawda? – Tak, mam poprawkę. – Chłopak skinął głową. Już był o wiele spokojniejszy. – Zabawmy się w zgadywankę. – Mock wyciągnął papierośnicę i po chwili obaj już palili. – Co by było, gdybym cię teraz zabrał do prezydium policji... I zamknął w areszcie... Wiesz, chłopcze, ja właściwie to jestem z policji obyczajowej. Napisałbym w raporcie, że się obnażałeś w parku. Mógłbyś zaprzeczać do woli. Nikt by ci nie uwierzył. Bo każdy uwierzy policjantowi. Byłby straszny wstyd. Może bym był na tyle miły, że nie doniósłbym dyrekcji twojego gimnazjum i sprawę zamiótł pod dywan... Mock rozparł się wygodnie z papierosem w ustach i obserwował z zatroskaniem Gregora, który nagle zaczął krztusić się dymem. – Ale nie to byłoby najgorsze... – ciągnął z fałszywym współczuciem w głosie. – Nie to... Tylko twoja nieobecność dziś w domu... Matka by się zamartwiała... A jutro bym cię wypuścił z aresztu dopiero po południu... A ty po przyjściu do domu usłyszałbyś od ojca jedno pytanie. – Zaczął naśladować cienki głos Rühlowa seniora: – Jak ci poszło z matematyki, mój synu? Co mu wtedy odpowiesz, Gregor? No co mu odpowiesz?

Zapadło milczenie. Fiakier Schreyer z daleka rzucał im złe spojrzenia. Jakiś automobil przejechał wolno obok dorożki. Jakiś ptak odleciał z kępy drzew przy statui polującej Diany, strącając przy tym trochę śniegu. Gimnazjalista drżał z zimna i emocji. – Tego wszystkiego nie będzie, Gregor – łagodnie mówił Mock – jeśli mi powiesz, do kogo pobiegłeś i jaką wiadomość przekazałeś tej osobie... Chłopak odetchnął z ulgą i roześmiał się wesoło. – Nie trzeba było mnie straszyć – krzyknął. – Od razu bym panu powiedział! Od razu! Mój ojciec jakieś głupoty mi kazał wygadywać tej kokocie! – Komu? – Księżnej Agnette von Nimptsch. – Kobieta o tym nazwisku tam mieszka, tak? W tej willi, gdzie byłeś? – Tak. – Co miałeś jej przekazać? Jakie bzdury? Gimnazjalista pstryknął papierosem, który poleciał łukiem i upadł w śnieg niedaleko miejsca, gdzie stary fiakier Schreyer podskakiwał i uderzał się dłońmi po ramionach. – Jak panu powiem, to pan uzna mojego ojca za kompletnego idiotę. – I to cię powstrzymuje, Gregor? – Nie. Bo on jest idiotą. – Zaciśnięte usta chłopca ułożyły się w wyraz pogardy i niechęci. – No to mów! Wszystko dokładnie. Nie zgub ani jednego słowa, choćbyś je uważał za najgłupsze na świecie! – Dobrze, powiem. – Nastolatek nabrał powietrza w płuca. – Miałem przekazać księżnej wiadomość dla Lamparta. Od razu powiem, że nie mam zielonego pojęcia, kim jest Lampart. Otóż ta wiadomość brzmi: „W wiosce narodziły się bliźnięta”. – To wszystko? – Mock zaczynał intensywnie myśleć. – To wszystko czy jeszcze coś? – To wszystko, co miałem powiedzieć. Kiedy się zdumiałem i zapytałem ojca, co to za głupoty mi każe wygadywać księżnej, odpowiedział mi: „Wedle afrykańskich wierzeń narodzenie bliźniąt to bardzo zły omen”. To wszystko. – To wyjaśnienie –

Eberhard starannie

dobierał

słowa –

niczego

nie wyjaśniało

i prowokowało do dalszych pytań. Nie byłeś ciekaw, dlaczego zostałeś posłańcem przekazującym informację o jakimś afrykańskim zabobonie?

– Byłem ciekaw – odparł Gregor. – Ale nie zdążyłem zapytać. Ojciec się wściekł, kiedy zobaczył popielniczkę pod moim biurkiem, no i zrobił mi straszliwą awanturę za palenie... On sam nie pali... Kazał mi się wynosić do księżnej, przekazać jej wiadomość, no i wracać. I uczyć się, w kółko się uczyć tej cholernej algebry... – „Powiedz Lampartowi – powtarzał Mock w zamyśleniu – że w wiosce narodziły się bliźnięta...”. Czyli: „powiedz Lampartowi, że pojawił się zły omen”. A co to jest zły omen? Zapowiedź czegoś złego... Kiedy na to wpadł Rühlow i kiedy wysłał syna do księżnej? Po mojej wizycie. Czyli ja jestem złym omenem. Moja działalność, mówiąc ściśle... Do czegoś się zbliżam... Zorientował się, że Gregor przysłuchuje mu się z uwagą. – Schreyer! – krzyknął Mock. – Jedziemy do zoo! Od strony Odry, pod wejście japońskie! A ty – zwrócił się do Gregora – spróbuj tylko pisnąć słówko ojcu o mnie! Powiadam ci, chłopcze, nie chcesz mnie spotkać już więcej w swoim życiu, nie chcesz... Fiakier wskoczył na kozioł z wyraźną ulgą. Jego ironiczne spojrzenie, którym obrzucił swych pasażerów, mówiło: „Co, nie udała się randka?”.

Wrocław, czwartek 8 stycznia 1914 roku, godzina dziewiąta wieczór

DOROŻKARZ SCHREYER OSTATECZNIE ZALICZYŁ wieczór do udanych. Funkcjonariusz policji, który, jak przypuszczał stary, nie chce zdradzić swojego nazwiska z powodu podejrzanego nocnego spotkania z gimnazjalistą – i to do tego w parku Szczytnickim! – zamówił długi kurs na dawny Dworzec Górnośląski. Zapłacił i dorzucił napiwek tak sowity, że Schreyer przestał się znacząco uśmiechać i dopytywał o godność „pana komisarza”, jak go zaczął tytułować natychmiast po otrzymaniu pieniędzy. Mock, pożegnawszy fiakra, wszedł za parkan otaczający stary dworzec i zbliżył się do schodów prowadzących do mieszkania Marii. Postawił nogę na pierwszym stopniu i poczuł silne ukłucie niepokoju. Sięgnął natychmiast pod płaszcz po stary reichsrevolver M 1879. Coś tu było nie tak. Brakowało strażników, którzy na polecenie Johannisa mieli pilnować domu, a drzwi do mieszkania były lekko uchylone. Co gorsza, dobiegały z nich ciche jęki przypominające jakby popiskiwania szczurów. Mock ostrożnie uchylił drzwi wejściowe i spojrzał do przedpokoju. Było tam całkiem ciemno. Zwykle mrok tego pomieszczenia był rozcięty jakimś wątłym promieniem światła, padającym jeśli nie przez uchylone drzwi, to przynajmniej widniejącym w szparze nad progiem któregoś pokoju. Tym razem brakowało nawet najlżejszego poblasku. Pisk się wzmógł. Usłyszał głos, który określiłby jako dźwięk pośredni pomiędzy ciszą a szeptem: – Pomocy, Pomocy... Wsadził do środka lufę rewolweru, a potem głowę – po czym szybko uskoczył. Tak go uczono na kursie. Wycofać się tak prędko, by przeciwnik w środku ujawnił swą obecność, lecz nie zrobił nieproszonemu gościowi żadnej krzywdy. Nikt się teraz nie poruszył, najpewniej przedpokój

był

bezpieczny.

Chyba

że

stał

tam

ktoś

odpowiednio

przeszkolony

w Nachrichtendienst – przyczaił się i zaatakuje, mając stuprocentową pewność. W tym wypadku nie czekało Mocka nic dobrego w domu Marii. Kiedy już wkroczy w ciemność przedpokoju, natychmiast zostanie unieszkodliwiony, w stosownym momencie ktoś zdzieli go czymś ciężkim

przez łeb i wyrwie mu rewolwer. Można się tam było spodziewać wszystkiego, ale raczej nie powitania z kwiatami i fanfarami. – Pomocy... Pomocy... – szept wzmógł się nieco. Mock zaryzykował. Wskoczył do środka i nastąpił na coś miękkiego. Rozległo się przeraźliwe wycie. Stracił równowagę i omal nie upadł. Oparł się plecami o drzwi kuchni i rewolwerem zakreślał w ciemności koła, jakby był otoczony przez zgraję niewidocznych bandytów. – Ratunku! – chrypiał głos dochodzący gdzieś spod nóg Mocka. Wachmistrz wymacał włącznik światła i zapalił je. Na podłodze leżał Paul Weigert. Poznał go, choć twarz emeryta pokryta była zaschniętą skorupą krwi. Obok głowy walała się brudna porcelanowa sztuczna szczęka. Brzuch, na który Mock najprawdopodobniej nastąpił, wchodząc do sieni, falował w nieregularnych paroksyzmach. Dziwnie wykrzywiona noga drżała jak kończyna żaby drażniona prądem. – Pomocy, panie Mock, pomocy – teraz Weigert znów szeptał. – Bo umrę, bo zaraz umrę... – Mniej pić – warknął ze złością Eberhard. Rozejrzał się wokół i zastygł z rewolwerem w dłoni. Na drzwiach pokoju Marii były wypisane potężne krwawe kulfony. Litery układały się w ponure zaproszenie do królestwa zmarłych. JESTEM W HADESIE. URATUJE MNIE EBI. MASZ BYĆ SAM. INACZEJ MNIE ZABIJĄ. MARIA

Wrocław, czwartek 8 stycznia 1914 roku, trzy kwadranse na dziesiątą wieczór

MOCK OTWORZYŁ DRZWICZKI w wieżyczce schronu i szybko uskoczył w bok. Ze środka dochodził lekki poblask. Włożył głowę przez otwór i szybko ją cofnął – tak jak to czynił uprzednio, wchodząc do domu Marii. Tak jak tam, tak i tutaj nie czekała nań na szczęście żadna nieprzyjemna niespodzianka, nikt nie strzelił z wnętrza wieżyczki ani nie wynurzyła się stamtąd żadna ręka z pętlą, by pochwycić intruza. Uspokojony nieco, wszedł do środka i stanął przy wejściu do Hadesu z rewolwerem gotowym do strzału. – Eberhard Mock? – usłyszał okrzyk ze schronu. – Czy to jest Eberhard Mock? Czy jest ktoś z nim? – To ja! – odkrzyknął. – Jestem sam! Z dołu doszedł stuk kroków. Głos stał się znacznie wyraźniejszy. – Zostań tam, gdzie jesteś. Eberhard rozpoznał głos Gada. – Nie wolno ci się stamtąd ruszać. Zamknij drzwi od wieżyczki. Nie schodź w dół. Jeśli moi ludzie zobaczą twoje nogi, zaczną strzelać. Dziesięć kul pogruchoce ci kości. Nie będziesz o własnych siłach chodził do końca życia. Powtórz, co masz robić! – Nic! – odkrzyknął Mock. – Nie wolno mi się stąd ruszać. Mam zamknąć drzwiczki od schronu. W przeciwnym razie zdarzy się dużo złych rzeczy. – Pojętny uczeń – w głosie Gada zadźwięczała ironia. – A oto plan naszych działań. Porozmawiamy teraz, pogawędzimy sobie. Jeśli nie dojdziemy do porozumienia, zamknę właz, zabiję obie damy: starą i młodą, po czym ulotnię się z Hadesu. Jeśli zaś się dogadamy, zrobię tylko to ostatnie, a do ciebie po chwili wyjdzie twoja narzeczona. Rozumiemy się, Mock? – Tak. Rozumiemy się.

Z wnętrza schronu doszedł gardłowy śmiech. Głos opadał i wznosił się, charczał i piszczał. Mock nie mógł się pozbyć myśli, że jeśli istnieje piekło, to tak wyją w nim demony. Po chwili rozległ się kaszel. – A teraz glosa do zawartego przez nas porozumienia – odezwał się znów Gad, wolno sącząc wyrazy. – Matka panny Kayser zostanie moją zakładniczką. Jeśli nie przestaniesz prowadzić swego niepotrzebnego dochodzenia, to stara zostanie oddana Josefowi jako zabawka do uciech cielesnych. Wiesz, który to jest Josef, prawda? Z tatuażem „Diabeł” na wardze. On jest dziwny, nie całkiem normalny... Nie lubi kobiet w wieku rozrodczym. Lubi albo stare, albo dziewczynki jeszcze niedojrzałe. Pod tym ostatnim zresztą względem zgadzam się z nim w zupełności. A zatem Josef najpierw będzie wielokrotnie rozrywał staruchę swoją halabardą, a potem rzucimy ci ją pod nogi zhańbioną i zmaltretowaną. Głos Gada stał się szyderczy, niemal wesoły. Nagle spoważniał i zamienił się w syk. Mock poczuł, jak mu się włosy jeżą ze strachu. Kiedy wiele lat później pewna zabobonna niewiasta zapyta go, czy widział albo słyszał kiedykolwiek diabła, oczywiście zaprzeczy. Będzie jednak wtedy nie do końca szczery. – Oddam ci staruchę całą porozrywaną. Przyczołga się do ciebie, ciągnąc za sobą swój wielki zakrwawiony zad. I wkrótce umrze. Żadna nie pożyła długo po zapoznaniu się z halabardą Josefa. Nie sądzę, aby panna Maria chciała po tym wszystkim wyjść za mąż za ciebie. Jeśli nawet tak się stanie, śmierć jej matki będzie śmierdzącym jajem, które kiedyś wybuchnie w waszym małżeństwie. Zrozumiałeś, Mock? Starsza pani Kayser będzie moją zakładniczką! A jej córka wie, że los matki zależy tylko od ciebie, rozumiesz? Masz porzucić swoje dochodzenie i zapomnieć o całej sprawie. Nikomu nigdy ani słowa! Co mi powiesz na taki układ? – Tak jest! – krzyknął zapytany. – Doszliśmy zatem do porozumienia, czy tak? Mock wahał się przez dłuższą chwilę. – Nie, nie doszliśmy do żadnego porozumienia. Dojdziemy, kiedy mi powiesz, gdzie jest dziecko i co się z nim stanie. Zapadło głuche milczenie. Potem rozległ się zgrzyt ciężkiej klapy. Mock zacisnął palce na rękojeści swojego rewolweru. W otworze pojawiły się wymierzone w niego lufy dwóch karabinów. Pomiędzy nimi wolno wyłaniała się głowa Gada. Najpierw melonik, potem wężowe jasne oczy, a w końcu mały trójkątny podbródek. Mężczyzna wyszedł z włazu i stanął

naprzeciwko Mocka. Był nieuzbrojony. Jego oczy błyskały złowrogo, a napięta biała skóra zdawała się pękać na policzkach. – Mógłbym cię teraz zabić, Mock – powiedział powoli Gad – bo nie przyjąłeś mojej umowy. Ale byłoby to trochę nie fair z mojej strony. Powinienem był ci wcześniej powiedzieć, że negocjacje pomiędzy nami i jakieś warunki dodatkowe są niemożliwe. Nie uprzedziłem cię, że twój język w trakcie zawierania umowy ma być bardzo ubogi, taki jak mowa starożytnych chrześcijan. Tak, tak. Nie, nie. Tylko tyle możesz powiedzieć. Od tego momentu, od tej chwili mówisz tylko tak lub nie. Rozumiesz, Mock? – Tak – odparł Eberhard po namyśle. – Dobrze. – Wąskie białe usta Gada rozciągnęły się w szerokim uśmiechu, który odsłonił nieco jego sine dziąsła. – Dobrze. Ale ponieważ lex retro non agit[57], to ci odpowiem na twoje pytanie. Augusta jest ze swoją matką. Jest szczęśliwa, jak to dziecko przy matce. Niedługo wrócą do swojego domu do Afryki i zamieszkają w dżungli. To wszystko. A teraz pamiętaj: jakiekolwiek słowa poza „tak” lub „nie” powodują zerwanie naszej umowy. Ze wszystkimi konsekwencjami. Mock uniósł wysoko lewą rękę i bardzo powoli sięgnął do kieszeni paltota. Wyjął z niej szmacianą laleczkę. Wyciągnął w stronę Gada swoją otwartą dłoń, na której leżała zabawka. – Pojętny uczeń, pojętny. – Drwiący uśmieszek stał się jeszcze szerszy. – Ma mówić tylko „tak” i „nie”, toteż odstawia pantomimę. Dobrze, oddam to tej małej dziwce. Nie odbierał laleczki od Mocka. Ten patrzył na niego bez wyrazu, ale jego wyciągnięta ręka zaczęła drżeć. Gad wziął w końcu zabawkę. Jego palce musnęły dłoń Mocka. Były ciepłe i wilgotne. – Lubisz małe dziewczynki, co, Mock? Wyobrażasz sobie taką drobinkę w swoich ramionach? Jak zwija się pod tobą jak mała żmijka, jak się nasycasz jej delikatnym ciałkiem... Czujesz to teraz? Mock nie mógł opanować wyrazu obrzydzenia i nienawiści. – Nie oszukasz mnie – wycharczał Gad. – Dowiem się, czy prowadzisz swoje śledztwo czy też nie. Dowiem się na pewno. Wszędzie są moi ludzie. Nawet kiedy będziesz ostrożny, kiedy będziesz się oglądał dokoła, by zobaczyć, czy ktoś cię śledzi, to i tak mi nie umkniesz. I jeśli się dowiem, że nie zrezygnowałeś ze śledztwa, zabiorę dziecko do swojej sypialni. Kiedy będę to robił z tą śliczną czekoladką, pomyślę o tobie, Mock. O twojej nienawiści. Twój bezsilny gniew

doda mi sił witalnych. Będę jak młot pneumatyczny, jak lokomotywa parowa, jak pompa ssącotłocząca... Błyskawicznie odwrócił się od Mocka i zniknął w wejściu do schronu. Dwaj goryle schowali się zaraz za nim. Trzasnął zamykany właz. Mock oparł się o ścianę. Drżał z wściekłości. Minęło kilka minut, zanim zrozumiał, że musi się pogodzić z własną bezsilnością. W przeciwnym razie pozostałoby mu tylko złorzeczenie całemu światu i miotanie gróźb rodzajowi ludzkiemu. Ten wniosek pozwolił mu uspokoić się i zebrać myśli. Wszystkie one, najpierw bezkształtne i chaotyczne, po chwili skierowały się ku jednemu bardzo istotnemu pytaniu: dlaczego Gad nie zabił Mocka ani teraz, ani wtedy w schronie, gdy jako jego więzień leżał obezwładniony tubokuraryną? Wytężył pamięć i przypomniał sobie tę ostatnią sytuację, gdy Gad się nad nim pochylał i mówił: „Jesteś w Nachrichtendienst i nie możesz spocząć po prostu na dnie Odry, bo rozpęta się piekło w tym mieście. Zginiesz tak, by wszyscy pokiwali nad tobą głowami i powiedzieli: »No tak, jak żył, tak i umarł«. Albo: »Kto mieczem wojuje, ten od miecza ginie«”. Gad nie mógł go zatem „po prostu” wrzucić do Odry, bo „rozpętałoby się piekło”. Z tego wynikało, że mimo potężnego poplecznika w osobie Johannisa Gad musiał się liczyć z czyjąś gwałtowną reakcją na śmierć Mocka. A kto by mianowicie zareagował? Oczywiście cała wrocławska policja, a może i zwierzchnicy Johannisa z Nachrichtendienst. Rzuciliby się na Gada tak wściekle, że uniemożliwiliby jego działalność. To wszystko zaś oznaczało, że zwykłe zabicie Mocka – wtedy w schronie – było niemożliwe, gdyż potwór musiał najpierw obmyślić, jak zaaranżować zabójstwo, by nie ściągnąć na siebie wspomnianych reperkusji. A teraz go nie zabił, ponieważ wciąż nie miał scenariusza takiej likwidacji. Z jakichś względów chciał tylko trzymać Mocka na uwięzi, a środkiem, który miał zablokować śledztwo, była matka Marii. Gad zrobił jednak błąd. Sugerując, że zhańbi małą Augustę, wydał na siebie wyrok śmierci. Nie wiedział, że Mock – w którym dziewczynka rozbudziła wykluwające się od niedawna marzenia o dziecku i o rodzinie – nie daruje mu już samej sugestii tego bestialskiego aktu. Nie wiedział, że Eberhard nigdy nie zrezygnuje ze śledztwa i bez mrugnięcia okiem zgodzi się na złożenie ofiary z matki Marii. Policjant otarł pot z czoła. Był tak zmarznięty, że drżał na całym ciele. Maria wciąż nie wychodziła z Hadesu. Myśl o dziewczynie wywołała pytanie: czy nie jest to właściwy moment,

aby oderwać się w końcu od kobiety, której przecież nie kocha, a która przez swoją matkę zakładniczkę jest mu kulą u nogi w prowadzeniu śledztwa, w dotarciu do zwyrodnialca i w zlikwidowaniu go? To zerwanie Gad mógłby odebrać jako przesłanie: „Nie dbam o matkę Marii, z którą właśnie zerwałem jako z osobą całkiem mi obojętną”. Kiedy jednak zobaczył wychodzącą z Hadesu Marię – bladą, przerażoną, zziębniętą i przyciskającą w akcie rozpaczy swą zgruchotaną rękę do piersi – zawstydził się strasznie swych planów zerwania z kochanką. Co nie oznaczało, że zrezygnował z nich raz na zawsze.

Wrocław, czwartek 8 stycznia 1914 roku, przed północą

EBERHARD SIEDZIAŁ PRZY ŁÓŻKU MARII i głaskał ją po włosach. Dziewczyna spała od godziny zmęczona bólem ręki i rozpaczą, jaka ją dręczyła z powodu uwięzienia matki. Obwiniała samą siebie o to, że wpędziła rodzicielkę do grobu, bo rozpętała niepotrzebną aferę z „duchami”. – Jakoś bym się przyzwyczaiła, Ebi – szeptała, kiedy ją niósł na rękach do domu. – Jakoś bym to zniosła... A tak to mama jest u tego diabła... I pan Weigert by żył, bo chyba go zamordowali, tak strasznie go bili... W domu Eberhard położył Marię na łóżku w jej pokoju, pocałował i zapewnił, że zaraz wróci. Tymczasem sprawdził, czy Weigert jeszcze żyje. Ku swojej nieoczekiwanej radości stwierdził, że emeryt doszedł jakoś do siebie, a jego rany nie zagrażają życiu. Po zmyciu krwi z twarzy okazało się, że ma pod oczami potężne sińce, pogruchotany nos, a noga, która wyglądała na złamaną, jest tylko zwichnięta. Kolejarz umieścił już w ustach swoją sztuczną szczękę i zajadał ze smakiem czerstwą bułkę z cebulą. Nie pamiętał ani żadnego napadu, ani swojego dramatycznego wołania o pomoc, przedtem bowiem Weigert stracił świadomość i był przekonany, że poturbował się gdzieś po pijanemu, jak to zdarzyło mu się nie raz i nie dwa. Mock odetchnął z ulgą i nie wyprowadzał go z błędu. Marią zajął się troskliwie. Napalił w piecu, zrobił kawy i podgrzał w duchówce obiad, na który się składał gulasz z kaszą gryczaną. Przełykając ślinę – sam był piekielnie głodny – nakarmił dziewczynę łyżeczką jak dziecko. Najdelikatniej, jak tylko mógł, obmył kciuk i dłoń jej złamanej ręki z krwi, której odrobina wydostała się spod gipsu. Pościelił łóżko, a potem zdjął z dziewczyny nieszczęsną, nietwarzową fioletową sukienkę i bieliznę – tę ostatnią czynność wykonał z zamkniętymi oczami, bo zawstydzona Maria nie pozwoliła mu patrzeć, jakby nie widział jej wcześniej w stroju Ewy! Potem naciągnął na nią koszulę nocną, wziął ją znów na ręce i przeniósł z kuchni do pokoju, po czym usiadł koło niej na łóżku. Włączył lampkę elektryczną i zaproponował, że coś jej poczyta przed snem.

Maria zgodziła się i patrzyła na niego z takim oddaniem, że poczuł gorzkie wyrzuty sumienia na myśl, że teraz, w tej strasznej sytuacji, miałby ją porzucić na zawsze – chorą, zgnębioną i osamotnioną. Przeklinał ze złością swój egoizm skłaniający go do zerwania z tą dobrą, kochającą go młodą kobietą, by oddać się całkowicie unicestwianiu zwyrodnialców i naprawianiu świata, który – mimo tych prób korekty – wciąż do końca istnienia będzie zły i miotany najgorszymi zwierzęcymi instynktami swoich mieszkańców. Aby ukryć uczucia, które nim targały, zaczął czytać Marii jedną z nowel włoskich Paula Heysego. Jego donośny, mocny głos na pewno nie był monotonny, a mimo to uśpił dziewczynę bardzo szybko. Pocałował ją w policzek, pogłaskał czule po cokolwiek przetłuszczonych włosach i wyszedł do kuchni, aby zjeść resztki po Marii i zapalić papierosa. Kiedy, zjadłszy niewielką ilość kaszy z sosem, myszkował po kuchni, szukając – nadaremnie – czegoś więcej do jedzenia, usłyszał słaby okrzyk dziewczyny dochodzący z pokoju. Wrócił tam natychmiast. Maria siedziała na łóżku i wpatrywała się w niego płonącymi oczyma. – Ebi, ja wiem, że ty nie lubisz mojej matki – mówiła w uniesieniu. – Ja wiem. Ale błagam cię, nie rób nic, co by mogło ją zabić. Pomogłeś mi, Ebi, bardzo mi pomogłeś... Już nic mnie nie straszy po nocy, żadnych duchów już nie ma... Zrobiłeś to, co powinien dla swej kobiety zrobić prawdziwy mężczyzna. Zostań tu ze mną, zamieszkaj... Nikt nas nie oczerni. Matki na razie nie ma, Weigert nie piśnie nikomu słówka, jest wciąż pijany... Zostań ze mną, przeprowadź się tutaj, pluńmy na mieszczańskie gadanie... I porzuć swoje dochodzenie, błagam cię, Ebi, porzuć je, nie zabijaj mojej matki. Kiedy ją wypuszczą, wyjedziemy stąd, o wszystkim zapomnimy i oddamy się tylko naszej miłości... Wyciągnęła do niego ręce. Eberhard podszedł do łóżka, usiadł na jego brzegu, a potem objął dziewczynę – delikatnie, tak by nie urazić złamanej ręki, i mocno, tak by poczuła jego siłę i gotowość do chronienia jej przed złym światem. Dotykał swym nieogolonym policzkiem ciepłego płatka jej skóry pomiędzy uchem a obojczykiem i czuł jej zapach. Poczuł też podniecenie. Dotknęła lekko dłonią jego policzka i odsunęła nieco jego głowę. – Obiecaj mi, Ebi, że nie zabijesz mej matki – szepnęła. – Że porzucisz to śledztwo... Obiecaj! A ja ci obiecuję, że odejdę z tobą, dokąd zechcesz, i zostawię matkę, jak tylko będzie wolna... – Przyrzekam – mruknął Eberhard po długiej chwili.

– Pacta sunt servanda[58]. Mock, usłyszawszy tę formułę, zbladł. Maria jeszcze nigdy nie wypowiedziała żadnej łacińskiej sentencji, skąd ją zresztą miała znać, skończywszy tylko szkołę handlową? Ten pierwszy raz sprawił, że jej słowa stały się w jego uszach uroczystą inkantacją. Poczuł się, jakby był w kościele i właśnie zawarł jakąś świętą i nieodwołalną umowę. Chciał się wycofać, coś powiedzieć, poprosić o czas do zastanowienia. Ale było już za późno. Maria spała mocnym snem i uśmiechała się słodko.

Wrocław, piątek 9 stycznia 1914 roku, godzina ósma rano

EBERHARD MOCK OBUDZIŁ SIĘ pod ogromną pierzyną w łóżku matki Marii wyspany i rozgrzany. Na czole i na policzkach czuł zimny powiew ciągnący od okna. W uszach dźwięczało mu ciche pochrapywanie dziewczyny, która spała w łóżku obok. Eberhard stłumił w myślach poranną żądzę, która go skłaniała do tego, by położyć się obok ciepłej od snu Marii i „męskiej dać upust mocy”, jak to powiadał grecki poeta Archiloch. Ebi nie sądził jednak, aby Maria – po ostatnich przeżyciach – z radością i z entuzjazmem odwzajemniła jego pożądanie. Wyszedł z łóżka, na kombinezon, w którym spał, składający się z połączenia kalesonów i podkoszulka z długim rękawem, wciągnął spodnie i zapiął rozporek. Ta ostatnia czynność nie była całkiem łatwa z powodu erotycznej ekscytacji. Poirytowany nieco, rozpiął na powrót spodnie i zdusił żądzę garścią śniegu, którą zgarnął z parapetu. Potem narzucił na siebie koszulę, na nią zaś paltot i udał się do ubikacji na podwórku. Powróciwszy, przypiął do koszuli ceratowy półokrągły kołnierzyk, a pod niego włożył czarny krawat na gumce. Szczotką do ubrań oczyścił granatową marynarkę ze smug jakiegoś pyłu i miękką szmatką starł z butów brudne zacieki. Przesunąwszy dłonią po brodzie i po policzkach szorstkich od zarostu, uświadomił sobie, że wszystkie przybory do golenia ma u siebie – na Zwingerstrasse[59]. – Ani jedzenia, ani golenia – mruknął. Napalił w piecu, po czym włożył melonik, paltot i rękawiczki. Szalik artystycznym obyczajem owinął wokół szyi, a jego wolny koniec zarzucił na plecy. Choć mróz był – tak na wyczucie – najwyżej kilkustopniowy, na dworze panowało przenikliwe zimno. Spowodowane było mocnym wiatrem, który szarpał nagimi gałęziami drzew i rozwiewał papiery w pobliskim śmietniku. Zimny podmuch dostał się pod paltot Mocka i wywołał dreszcze. Sprawiły one, że Eberhard zmienił pierwotną decyzję. Początkowo zamierzał iść na Dworzec Główny, by tam kupić coś na śniadanie i ogolić się u dworcowego fryzjera. Teraz jednak uznał, że pójdzie do znacznie bliższych firm spożywczych – do piekarni Goldnaua i do serowarni firmy

Appel & Wernicke. Tym samym podaruje sobie fryzjera, by mieć jak najkrótszy kontakt z zimnym powietrzem. Wyszedł zatem na Flurstrasse[60] i ruszył w stronę urzędów kolejowych stojących przy Brüderstrasse[61]. Po chwili jednak się zatrzymał i zawrócił. „Pacta sunt servanda – pomyślał. – Nawet te zawarte z samym sobą. Jeśli najpierw postanowiłem, że się ogolę, to muszę być w porządku wobec samego siebie: mam się ogolić i basta!” Zacisnął mocno pięść, by tym gestem pokazać, że może polegać na samym sobie, i zawrócił w stronę Dworca Głównego. Przebycie niespełna pięciuset metrów zabrało mu prawie kwadrans z powodu porywistego wiatru, pod którego podmuchami zginał się jak starzec. W końcu dotarł do celu. Lubił Dworzec Główny. W wyobraźni Mocka dworce stawały się świątyniami porządku i racjonalności. Działały jak dobrze naoliwiona maszyneria. Ich życie regulowały rozkłady jazdy, które stawały się jakby prawami przyrody. To one pozwalały śledzić i przewidywać zjawiska. Wiadomo było, że pociąg z Berlina przyciągnie na perony bagażowych i kieszonkowców, w ślad za którymi pojawią się policjanci po cywilnemu. Wiadomo było, że nocny z Katowic zwabi naganiaczy z kabaretów i burdeli, a oni będą się przymilać do podchmielonych bogaczy z branży węglowej, którzy wracają z Górnego Śląska po ubiciu dobrych interesów i nie zawsze chcą spędzać wieczór u boku swych połowic. Takie oraz inne dworcowe zjawiska mówiły wyraźnie: „Drogi gościu, może ci się zdawać, że tutaj panuje chaos, bo wszyscy dokądś się śpieszą, coś wykrzykują, kogoś zaczepiają, czymś się ekscytują, a nawet jeden drugiego bije. Ale gdybyś się wzniósł ponad ziemię uzbrojony w dokładny zegar i powiększające binokle, to natychmiast byś zauważył, iż panuje tu wyższy porządek dostępny tylko oczom nielicznych, a pozornie chaotyczny ruch jest zrozumiały i racjonalny”. Jedno było pewne: gdyby Eberhard nie został policjantem, byłby kolejarzem. Tak jak jego brat Franz. Znalazłszy się w środowisku, które tak doskonale odpowiadało jego charakterowi, Mock zapomniał o nieszczęsnej małej Auguście i o szantażu Gada. Uśmiechał się z zadowoleniem do ludzi i emanował dobrym nastrojem. U chłopki stojącej przed wejściem na dworzec kupił jajka i kawał boczku, a przy pobliskim kramie piekarskim – świeże chrupiące bułki i rogale. Chłopakowi od piekarza wręczył dwa fenigi i kazał wszystko ładnie zapakować, po czym zabrał te wiktuały do golibrody. Pan Max Kober, szef salonu fryzjerskiego w hali głównej dworca, przywitał go w swym pustym jeszcze zakładzie tak wylewnie jak każdego klienta – zginając się w pokłonach

i wysyłając doń natychmiast dwóch czeladników. Jeden z nich odebrał od gościa paltot i melonik, drugi już sadzał go w fotelu i zawiązywał mu pod szyją olbrzymią śnieżnobiałą chustę. Wtedy do klienta zbliżył się tanecznym krokiem sam mistrz Kober i zaczął mydlić mu brodę. Mock zamknął oczy, bo widok obcej ręki z brzytwą przy swojej szyi zawsze wydawał mu się wstrętny. Czuł, jak pędzel z borsuczego włosia przyjemnie gładzi go po twarzy, zostawiając pachnącą pianę. Czuł, jak brzytwa lekko zdziera nawilżony zarost, wydając przy tym charakterystyczny chrzęst. Miękkie palce pana Kobera chwyciły go lekko za nos i pociągnęły brodę ku górze. Najwidoczniej cyrulik miał zamiar zająć się zarostem pod brodą. Faktycznie wachmistrz poczuł ostrze na grdyce. Palce jednak nie puszczały nozdrzy. I przestały być miękkie. Stały się twarde od odcisków. Zamknęły mu dopływ powietrza, którego spory haust musiał zaczerpnąć ustami. Ostrze wciąż dotykało jego grdyki. Bał się poruszyć, choć aż go korciło, aby ostro zrugać fryzjera za jego niezręczność. Otworzył oczy. Nad nim stał potężny łysy mężczyzna i trzymał go palcami za nos. Ta sytuacja bawiła go niepomiernie, bo uśmiechał się złośliwie. – Pamiętasz, Ebi – odezwał się z niskim pomrukiem – żeś na krucyfiks przysięgał, że słowa dotrzymasz? Kiedy przyjdę do ciebie, okażesz mi swoją wdzięczność za ocalenie z Hadesu. Tak mówiłeś. Pamiętasz, Ebi? A ja obiecałem, że przyjdę do ciebie odebrać przysługę. Mock poczuł, że mimo swej wielkiej miłości do języka starożytnych Rzymian znienawidzi raz na zawsze maksymę Pacta sunt servanda. – No i właśnie przyszedłem – dodał Gerstmayer.

Wrocław, piątek 9 stycznia 1914 roku, trzy kwadranse na godzinę dziewiątą rano

OLBRZYM ODŁOŻYŁ BRZYTWĘ, wytarł z piany twarz siedzącego mężczyzny i dał znak komuś stojącemu z tyłu. Mock odwrócił głowę i ujrzał dwóch łysych pretorianów stojących po obu stronach drzwi wejściowych. Jeden z nich zamknął drzwi na klucz, a drugi podniósł do połowy żaluzje okienne. Golibroda i jego dwaj czeladnicy stali w zatrwożonej gromadce przy wejściu na zaplecze. – Panie szefie – powiedział Gerstmayer do Kobera. – Teraz zrobi pan sobie krótką przerwę śniadaniową. Proszę wywiesić na drzwiach stosowną informację. A ja i ten pan – wskazał palcem na Mocka – sami się teraz ogolimy i zapłacimy panu za używanie jego sprzętu. Jedna marka wystarczy? A zatem marsz do budy! Krzyknął i wskazał grubym palcem drzwi prowadzące na zaplecze. – Oskar – zwrócił się do jednego ze swoich ludzi – idź za nimi i pilnuj, aby tylko śniadanie jedli i nie próbowali się wydostać jakimś tylnym wyjściem! Jeden z pretorianów ruszył na zaplecze, drugi pozostał przy drzwiach. Gerstmayer usiadł na fotelu obok, zawiązał pod szyją podobną chustę jak Eberhard i zaczął się mydlić. – Golimy się, Ebi – mruknął, ostrząc brzytwę na pasku. – Nie traćmy czasu. Mock pochylił się do lustra i również pokrył twarz pianą. – Jak mam ci się odwdzięczyć? – zapytał. – Faceta, który cię zamknął w Hadesie, znam pod pseudonimem „Małpa” albo „Biała Małpa”, a jego przyboczny to Josef, pseudo „Halabarda”, zwany tak ponoć od rozmiarów swego przyrodzenia. – Gerstmayer uznał, że brzytwa jest wystarczająco ostra, kiedy przeciął nią wpół jakąś nitkę. – Małpa urodził się w Afryce Południowej, jego ojciec był kolonizatorem i właścicielem wielkich dóbr ziemskich. To wszystko, co o nim wiem, bo tyle mi o sobie powiedział. Co ciekawe, lubi swój pseudonim, kazał tak mówić do siebie. Małpa. O Halabardzie wiem jeszcze mniej, bo właściwie nic. Chcę twojej wdzięczności, Ebi. Chcę, abyś mi tych obu podał na tacy...

– Powiedz dokładnie – Mock zjeżdżał brzytwą w dół, od skroni do uszu – o co ci chodzi. A poza tym, skoro już jesteśmy na ty, to może mi wyjawisz, jakież to imię jest przed twoim długim, chyba austriackim, nazwiskiem. – Nie lubię mojego rzymskiego imienia i go nie używam. – Atleta golił się teraz nad górną wargą, ciągnąc brzytwą pod włos. – Kiedy jeszcze walczyłem na arenie, uzyskałem przydomek Ohri[62]. Tak mówią do mnie wszyscy. I ty tak mi mów, Ebi! – Same pseudonimy – mruknął Mock. – Jak na jakimś konkursie poetyckim w „Breslauer General Anzeiger”... Ktoś usiłował wejść do zakładu fryzjerskiego, ale szarpnął tylko klamką. Człowiek Ohriego uśmiechnął

się krzywo zza szyby i powiedział bezgłośnie:

„Przerwa śniadaniowa”.

Niezadowolony klient popatrzył z niedowierzaniem, jak w środku golą się dwaj faceci, po czym pokręcił głową ze złością, pogroził palcem i odszedł. – Wiele robiłem w życiu i wiele potrafię – ciągnął Gerstmayer. – Ale nie potrafię śledzić i nie wiem, jak ustalić czyjś adres. To zbyt delikatne jak dla mnie. To sprawa w sam raz dla ciebie. Ja jestem od rozwiązań siłowych, nie od takich delikatnych... Milczeli przez chwilę. – Muszę wiedzieć, gdzie Małpa mieszka i gdzie przebywa. I pod jakim fałszywym nazwiskiem. Ty jesteś policjantem, poproś swoich kumpli, to ci pomogą. Tak, wiem, kim jesteś. Byłeś w archiwum? Byłeś. Machałeś tam swoją legitymacją? Machałeś. Archiwista to widział? Widział. Wiedział też, do kogo ma zadzwonić i powiedzieć o tobie. Dostał za to niezłą sumkę. – Ohri syknął, bo zaciął się lekko na brodzie. – Zdobycie tych informacji o Małpie i o Halabardzie... Tak mi się odwdzięczysz. – Posmarował skaleczenie ałunem. – Wiem, że zadanie nie jest łatwe. Trzech prywatnych detektywów wycofało się z tego zlecenia... Bali się... Jeden mi powiedział, że sprawa zahacza o tajne służby... Ale uratowanie ci życia też nie było łatwe... – Dlaczego wystawałeś po nocach pod domem Marii? – przerwał mu Mock. – Skąd wiedziałeś, że Małpa ma coś wspólnego z tym budynkiem? Odpowiedzią było milczenie. Mock był nieco zaniepokojony. Nie mógł zrozumieć, dlaczego Gerstmayer – mając taką przewagę siły – stara się przekonać swego rozmówcę, zamiast mu po prostu rozkazać zrobić to, czego chce.

– Kiedyś ci może powiem, dlaczego tak się z tobą cackam. – Atleta jakby czytał w jego myślach. – To nie ma nic wspólnego ani z tobą, ani z twoją panienką... Kiedy się dowiedziałem od archiwisty, jak się nazywasz i że jesteś gliniarzem, początkowo chciałem cię przekupić... Miałem kłopot. Przycisnąć cię? Gliniarze to nie są ludzie, których łatwo się ciśnie.. Ale szczęście się do mnie uśmiechnęło. Uratowałem ci życie, a ty mi się teraz odwdzięczysz. Czysta wymiana bezgotówkowa. Mock odłożył brzytwę i spojrzał z boku na atletę. Widział teraz wyraźnie zdeformowane kalafiory jego uszu. – Posłuchaj mnie, Ohri – powiedział spokojnie. – Nie zrobię tego. Nie mogę. Jeśli zbliżę się do Gada, on zabije matkę mojej narzeczonej. Tę, co ciasto u niej jadłeś... – Do jakiego gada? O czym ty mówisz? – Tak nazywam tę twoją Małpę. Bo według mnie wygląda raczej jak gad. Gerstmayer po raz ostatni pociągnął brzytwą po swym podgardlu i wytarł ją o ręcznik. Potem odkręcił kurek z zimną wodą i zmył z twarzy mydło, pochlapał też obficie swoją łysinę. Wytarł się ręcznikiem bardzo dokładnie. Spojrzał na swego przybocznego, który stał przy drzwiach. – Zasłoń sobą całkiem drzwi, Konrad – polecił z uśmiechem. – Zbyt dużo ludzi się tu dobija. Nie dadzą człowiekowi spokojnie porozmawiać. Kiedy Konrad uczynił, co mu kazano, Ohri roześmiał się głośno. – A to dobre. – Aż się krztusił od wesołości. – Bardzo dobre... Ładnie go nazwałeś. On jest nawet podobny do węża, wiesz? Śmiał się donośnie i wymierzył Mockowi lekkiego przyjacielskiego kuksańca w bok. Nagle chwycił go za klapy marynarki i szarpnął tak mocno, że Eberhard przeleciał przez poręcz fotela, na którym siedział. Kiedy zdał sobie sprawę, że leży na ziemi, stracił oddech. Atleta siedział na nim, jedną ręką ściskał go za gardło, a w drugiej trzymał brzytwę. – Co mnie, kurwa, obchodzi jakaś starucha? – W jego wciąż spokojnym głosie, który kontrastował ze wściekłymi, przekrwionymi oczami, przekleństwo zabrzmiało dziwnie. – Powiedz mi, Ebi, dlaczego miałbym dbać o to, że jakiś babsztyl trafi do nieba czy do piekła? – Tu nie chodzi tylko o starą – charczał Mock. – Puść, to ci powiem! – Mów! – Ohri zabrał ręce z szyi wachmistrza i oba kciuki wraził mu w oczy, powodując mocny ból.

– Jeśli się zbliżę do Gada – Eberhard z trudem dobywał słowa z obolałej krtani – to on zabije starą, potem moją narzeczoną, a potem pewne dziecko... Rozumiesz, Ohri? Czteroletnią dziewczynkę... Gad i Josef zgwałcą to dziecko, rozerwą je na strzępy... Tak mi zagroził... Nie mogę, Ohri. Wydłub mi oczy, ale nie dopuszczę, by to dziecko... Nie dokończył. Gerstmayer zerwał się z niego i usiadł ciężko na fotelu fryzjerskim. Mock ukucnął obok i masował obolałą szyję. Niewiele widział załzawionymi, bolącymi oczami. Konrad stał obojętnie przy drzwiach. Na zapleczu słychać było okrzyki. – Czas się przedstawić, Ebi. – Atleta wstał z fotela. – Jestem Marius „Ohri” Gerstmayer, człowiek interesu, impresario siłaczy takich jak Oskar czy Konrad. Wielu atletów jest pod moją komendą. Tworzymy jeden niezawodny oddział. Pod opieką Oskara i Konrada zostawię twoją panienkę. Włos jej nie spadnie ze ślicznej główki. A my w tym czasie, na czele innych siłaczy, dorwiemy Gada. Zanim on piśnie słówko, zanim zabije starą, zanim zgwałci dziecko, będzie nasz. A potem, Ebi... A potem... Dopóki ja będę w tym mieście, to możesz na mnie liczyć. Gliniarz musi czasami użyć silnorękich w delikatnych sprawach, co, Ebi? No, pomyśl teraz. Masz ostrych ludzi pod swoją komendą. Jak będziesz działał? Masz jakiś plan? Mock wstał i myślał, chodząc wielkimi krokami po zakładzie fryzjerskim. Ktoś zaczął się energicznie dobijać do drzwi. – Policja kolejowa! Otwierać! – Schowasz Marię pod ziemię, tak by jej Gad nie znalazł? – Mock zatrzymał się przed Ohrim i patrzył mu w oczy. – Schowam. – Porwiesz dyrektora zoo, pewną księżną i złego oficera? Zrobisz to? Porwiesz ich i zamkniesz w jakiejś dziurze, żebym mógł ich spokojnie tam przesłuchać? – Choćby samego diabła porwę – krzyknął atleta, tracąc pozorny spokój. – Otwierać, policja kolejowa! Bo drzwi wyważymy! Mock wyciągnął rękę, a Ohri uścisnął ją tak mocno, że omal mu palców nie połamał. Eberhard potrząsnął dłonią, przywracając jej krążenie, podszedł do drzwi i otworzył je. Na progu stało trzech funkcjonariuszy policji kolejowej, jeden z odbezpieczonym mauzerem. – Prezydium policji! – warknął Mock, podsuwając im pod oczy legitymację. – A ci ludzie – zatoczył krąg ręką – są moimi współpracownikami... Wykonujemy tu pewne zadanie.

– A to, to skąd? – zapytał jeden z funkcjonariuszy. – No to, pod pańską brodą, Herr Polizeiwachtmeister? Mock spojrzał w lustro i ujrzał sinoczerwony ślad, który zostawiła dusząca go dłoń Gerstmayera. – A to... – Uśmiechnął się. – Zaciąłem się przy goleniu. Jesteśmy u fryzjera, czyż nie?

Wrocław, piątek 9 stycznia 1914 roku, godzina druga po południu

WICEDYREKTOR OGRODU ZOOLOGICZNEGO Horst Rühlow wracał do biura po obfitym obiedzie, jaki wbrew swoim zwyczajom zjadł po drugiej stronie Odry, w kawiarni kompleksu rozrywkowego Wappenhof przy Weidendamm[63]. Zwykle nie fatygował się tak daleko, przynoszono mu po prostu obiady z restauracji znajdującej się na terenie ogrodu, dwieście metrów od dyrektorskiej willi. Dzisiaj jednak wolał być jak najdalej od swojego biura. Spotkanie z wachmistrzem policyjnym niejakim Eberhardem Mockiem, szukającym kwitów i faktur dotyczących ludzkiego zoo, było mu bardzo nie na rękę z oczywistego powodu – żadnej dokumentacji najzwyczajniej nie posiadał. Na rozkaz funkcjonariusza wywiadu wojskowego kapitana Ericha Johannisa każdy kwit, każdy rachunek i każda faktura miały być przekazywane przez zaufanego posłańca do siedziby Generalnej Komendantury. Ten arogancki oficer zjawił się w biurze dyrekcji cztery lata wcześniej. Powiedział wówczas obu dyrektorom, że dokumentacja ludzkiego zoo ma tak wielkie znaczenie państwowe, iż nie może być po niej żadnego śladu, nawet pokwitowania. Dodał, że najbezpieczniejsza będzie w tajnej siedzibie Nachrichtendienst, a gdyby się ktoś o te rachunki i faktury dopytywał, to należy owego kogoś odesłać w celu dalszych bezpłodnych poszukiwań do prezydium policji, po czym osobiście – zaakcentował i powtórzył przysłówek „osobiście” – powiadomić o wszystkim jego, Johannisa. Dyrektor Friedrich Grabowski zareagował na te polecenia świętym oburzeniem i powiedział, iż nie zwykł przyjmować żadnych rozkazów od kogoś, kto nie jest jego zwierzchnikiem. Ponadto najlepiej byłoby, aby przybysz natychmiast opuścił jego gabinet. Oczywiście bez żadnej dokumentacji. Wskazał drzwi oficerowi, a ten – owszem – wyszedł, wyrwawszy jednak pierwej z segregatora wszystkie kwity i faktury. Grabowski omal nie dostał apopleksji. Jeszcze tego dnia poszedł na skargę do komendantury, do samego generała Kurta von Pritzelwitza. Ten – ku jego zaskoczeniu, a nawet oburzeniu – wcale się nie zdziwił opowieścią o gburowatym Johannisie i uprzejmie poprosił, by w obliczu

napiętej sytuacji międzynarodowej pan dyrektor zoo zechciał w przyszłości okazywać funkcjonariuszom wywiadu więcej zrozumienia. Życzył też dokonania wielu naukowych odkryć podczas wyprawy na Nową Gwineę, po czym oznajmił, że musi już wracać do swych obowiązków. Wspomniany doktor Rühlow sekundował dzielnie Grabowskiemu przez kilka następnych dni, kiedy ten rzucał gromy na Johannisa i von Pritzelwitza. Jego przyklaskiwanie zwierzchnikowi kontrastowało z poprzednim zachowaniem wicedyrektora. W czasie wizyty oficera milczał bowiem i nie tylko nie podzielał wtedy oburzenia pryncypała, ale wręcz był uprzedzająco grzeczny wobec intruza. To zresztą natychmiast zwróciło na niego uwagę Johannisa. Kilka dni później w sali bilardowej w Wappenhofie nastąpiło drugie spotkanie, ale już bez udziału Grabowskiego. Kapitan podszedł do Rühlowa i zaproponował mu współpracę z tajnymi służbami, dyskretnie pokazując doktorowi wstępną gratyfikację – czyli pięć banknotów stumarkowych. Opór werbowanego natychmiast stopniał, o ile w ogóle wcześniej był. Zlecenie, które miał wykonać za to honorarium, było dziwaczne i może nawet moralnie odrażające, ale wykonalne. Po wczorajszej wizycie ciekawskiego Mocka Rühlowowi nie udało się zareagować tak, jak sobie tego życzył Johannis w rozmowie z oboma dyrektorami – i to z winy samego kapitana. Rühlow za pośrednictwem swojego syna zawiadomił księżną von Nimptsch i jakiegoś Lamparta, ale nie poinformował kapitana o wizycie wachmistrza osobiście, ponieważ nie zastał go w domu. Pani Johannis powiedziała, że mąż dokądś wyjechał na kilka dni. Cel podróży nie był jej znany, ponieważ małżonek ze względu na swoją pracę nigdy jej takich szczegółów nie ujawniał. Rühlow rozzłościł się i klął na czym świat stoi, wracając do domu z drugiego końca miasta. Nieobecność kapitana stawiała go w trudnej sytuacji. Nazajutrz miał się zjawić ten wścibski Mock, a wicedyrektor nie wiedział, co mu powiedzieć w sprawie nie istniejących rachunków i faktur. Gdyby Johannis był we Wrocławiu, powstrzymałby ani chybi dociekliwego policjanta, jak zapewniał podczas pierwszej rozmowy. Tymczasem kapitan zniknął i nie było z nim żadnego kontaktu. Rühlow postanowił zatem chwycić się środków tymczasowych i zgoła sztubackich – na razie unikać Mocka, aż do momentu gdy oficer Nachrichtendienst nie wróci ze swojej tajnej misji. Prostym sposobem ominięcia natręta było tego dnia zjedzenie obiadu poza biurem. „Wachmistrz przyjdzie o dwunastej – myślał Rühlow ze złośliwą satysfakcją – i klamkę pocałuje. A dobrze mu tak! Niech nie denerwuje ludzi”.

Wszedł teraz na prom kursujący pomiędzy ulubionym kompleksem rozrywkowym a wejściem japońskim do zoo. Podniósł kołnierz płaszcza, by ochronić szyję przed porywistym wiatrem, i przytrzymał rondo kapelusza, bo nie chciał, by jego nakrycie głowy znalazło się na lodzie, którego wielkie tafle pływały po rzece. Na promie były tylko trzy osoby – jakiś jegomość ukryty za postawionym kołnierzem paltota i dwaj niewysocy, lecz potężnie zbudowani mężczyźni, którzy teraz szli wolno w jego kierunku. Mieli zacięte, nieprzyjemne twarze. Rühlow odwrócił wzrok. Wiedział, że takie dwa byki mogą szukać zaczepki i uznać przyglądanie się im za prowokację. Odwrócił się zatem do nich bokiem, opierał się o barierkę i udawał, że kontempluje piękny zimowy nadodrzański pejzaż. Kątem jednego oka ujrzał, że mężczyźni stanęli przy nim, kątem drugiego spostrzegł, że ów jegomość z podniesionym kołnierzem zachodzi go z drugiej strony. Odwrócił ku niemu wzrok już nieco wystraszony. Westchnął ciężko. Nie udało mu się uniknąć Eberharda Mocka.

Wrocław, piątek 9 stycznia 1914 roku, kwadrans na ósmą wieczór

KSIĄŻĘ HUBERTUS VON NIMPTSCH oraz jego żona Agnette byli małżeństwem nowoczesnym. Bajeczne bogactwo dawało im niezależność oraz możliwość narzucania maluczkim swej woli i swych osobliwych zwyczajów. Książę został osierocony przez oboje rodziców w wieku lat dwudziestu, stając się spadkobiercą fortuny gromadzonej przez jego śląskich praprzodków od średniowiecza. Młody beztroski wiek nie jest dobrym doradcą w sprawach finansowych. Von Nimptsch po śmierci rodziców zaczął wydawać pieniądze bez opamiętania. Dalsza rodzina, widząc jego rozrzutność, zaniepokoiła się brakiem kontroli nad majątkiem, ale Hubertus na rodzinnym zjeździe w dosadnych słowach pokazał krewniakom, gdzie ma ich niepokój. Familia wycofała się zatem z wszelkich prób temperowania młodzieńca. Tylko raz jeden zaingerowano w sprawy Hubertusa. Jego cioteczny dziadek, pomorski baron Georg von Tempelburgk, postanowił prawnymi sztuczkami wybić mu z głowy plan ożenienia się z aktorką i tancerką z kompleksu rozrywkowego Palmengarten przy Gartenestrasse[64] 65. Owa młoda dama koncertowo wykonująca tam szpagaty – wbrew pozorom i stereotypom związanym z jej profesją – opierała się zdecydowanie zakusom księcia i nie chciała mu ulec. Wtedy lekkomyślny arystokrata, przyzwyczajony, że dostaje wszystko, czego pragnie, oświadczył się jej po prostu, z góry planując rozwód – w razie gdyby młoda żona nie spełniła jego oczekiwań. Szczęśliwa dziewczyna, nieświadoma szatańskiego planu, zgodziła się bez wahania, a cały plotkarski Wrocław miał używanie. Przestała się też opierać młodemu księciu i wzbudziła w nim taką namiętność, że – dowiedziawszy się o intrygach pomorskiego krewnego – wyzwał go na pojedynek. Panowie spotkali się w Lasku Osobowickim i bynajmniej nie strzelali w niebo. Celniejsze oko miał młody arystokrata, a stary długo po tym zajściu leczył swój zgruchotany obojczyk. Po tym skandalu rodzinnym, o którym trąbiło całe miasto, nic już nie przeszkadzało Hubertusowi w ożenku. Ślub w katedrze Jana Chrzciciela był bombastyczny i szeroko opisywany w prasie.

Pochodząca z plebsu tancerka z radością porzuciła swe niezbyt wyszukane nazwisko Agnes Pfiffke dla arystokratycznego Agnette von Nimptsch i zaczęła wymarzone życie. Toczyło się ono na przyjęciach, rautach i w salach koncertowych całej Europy. Zimą małżonkowie oddawali się śnieżnemu szaleństwu w rodzimych Karkonoszach, latem zażywali morskiej kąpieli w Adriatyku i w Morzu Tyrreńskim. Towarzyszyło im zawsze kilkoro służby płci obojga. Wśród nich byli też tacy, do których obowiązków należały pewne dyskretne nocne posługi. Do tej aberracji doszło po dwóch latach trwania ich małżeństwa. Hubertus, obdarzony niespożytym temperamentem, doszedł wtedy do wniosku, że żona mu nie wystarcza, i bez pytania jej o zgodę stworzył dla siebie kilkuosobowy harem, którego odaliski zatrudnione były oficjalnie jako służące. Agnette, nie mogąc ścierpieć innych kobiet, które coraz bardziej się szarogęsiły w jej domu, robiła mężowi dzikie sceny zazdrości i karczemne awantury. Doprowadziły one do nieoczekiwanego skutku. Po trzech latach bezdzietnego pożycia małżeńskiego Hubertus postawił sprawę na ostrzu noża – albo Agnette zaakceptuje całą sytuację i uzna się za prima inter pares[65], albo on rozwiedzie się z nią ekspresowo pod pretekstem jej bezpłodności i odeśle bez grosza przy duszy z powrotem do warsztatu krawieckiego jej ojca. Łaskawy pan zaproponował jej stworzenie własnego haremu męskiego – w razie gdyby przyjęła pierwszą możliwość, a przy tym czuła się zaniedbywana. Agnette zgodziła się po długim wahaniu i rzeczywiście – na złość mężowi, nie zaś z własnej potrzeby – przyjęła nocne usługi młodych kamerdynerów. Jej małżeństwo uległo najpierw rozkładowi, a później zupełnemu zwyrodnieniu. Książę Hubertus stracił radość życia. Potrzebował wciąż nowych, coraz bardziej wyuzdanych podniet, co sprawiło, że poświęcał się tylko ich poszukiwaniu i zobojętniał na wszystko. Jako trzydziestopięciolatek zniszczony mocno alkoholem i chorobą weneryczną – zaleczoną bajecznie wówczas drogim salwarsanem – podnietę odczuwał tylko wtedy, gdy obserwował dwie okładające się pięściami kobiety ubrane w same pończochy. Dołączał wtedy do nich i boks zamieniał na orgię, ale jego występ nie zawsze się kończył pełnym sukcesem. Z żoną utrzymywał stosunki jedynie reprezentacyjne. Już w wieku trzydziestu lat księżna Agnette miała osobną sypialnię, gdzie – aby zasnąć – znieczulała się naparem z konopi, a po przebudzeniu, zaraz po umyciu zębów, wcierała w swe dziąsła kokainę zmieszaną z pyłem szklanym. Ten specyfik – właśnie dzięki szkłu – szybko się wchłaniał w krwiobieg i wywoływał silną ekscytację, która pozwalała jej żyć na pełnych obrotach.

Lata mijały, a księżna coraz częściej popadała w melancholię, którą starała się niweczyć różnymi rozrywkami. Uwielbiała kino. Na jedno jej kiwnięcie palcem wybudowano w ogrodzie ich wspaniałej willi na Am Birkenwäldchen[66] pawilon filmowy, do którego wypożyczano filmy z wrocławskich kin. Po jakimś czasie ta rozrywka ją znudziła. Zauważyła kiedyś, że bardziej od filmów bawi ją obserwowanie kinomanów, ich grymasów i reakcji. Porzuciła zatem swój pawilon, gdzie od tego czasu książę urządzał projekcje filmów wyłącznie pornograficznych, i zaczęła chodzić do wrocławskich kin i przyglądać się widzom. Ta jej dziwaczna aktywność denerwowała kinomanów i powodowała liczne skargi. Kiedy grzecznie, choć zdecydowanie wyproszono ją z kina Kammer-Lichtspiele przy Schweidnitzer Strasse[67], postanowiła sama aranżować seanse filmowe, na których mogłaby śmiać się do rozpuku z kinomanów. Właścicielka kiepsko prosperującego kina Roland-Lichtspiele przy Salzstrasse[68] 2–4, pani Johana Beer, chętnie się zgodziła wynająć całe kino na prywatne seanse i dostarczyć mieszkańców z pobliskich czynszowych domów, którzy za niewielką opłatą zgodziliby się oglądać w kółko te same filmy i nie zwracaliby uwagi na przyglądającą im się przez cały czas elegancką damę. Tak było i tego dnia. Seans zaczął się punktualnie. Pani Beer – zainkasowawszy okrągłą sumkę – siedziała spokojnie w swym kantorze i paliła papierosa, kiedy usłyszała dzwonek u drzwi. Zeszła na dół nieco poirytowana analfabetyzmem dobijającego się człowieka, który najwyraźniej nie przeczytał, co napisano na kartce: „Dzisiejszy seans o 7 odwołany”. Otwierając drzwi, była przekonana, że pomylił adresy jakiś student z katolickiej korporacji Alania, która również mieściła się w tym domu. Tymczasem przed nią stał młody mężczyzna, którego bystre, inteligentne oczy nie przypominały tępego wejrzenia analfabety, natomiast wiek i pewna brutalność oblicza nie znamionowały studenta.

Wrocław, piątek 9 stycznia 1914 roku, dwa kwadranse na ósmą wieczór

EBERHARD MOCK PO GRZECZNEJ dwuminutowej może rozmowie z panią Beer zachował się bardzo niegrzecznie. Wsunął nogę w drzwi i dał znak ręką pięciu ludziom, którzy nagle pojawili się jak spod ziemi. Dwaj potężni mężczyźni o ogolonych głowach atletów chwycili panią Beer pod pachy i zanieśli do kantorka. Dwaj pozostali weszli wraz z Mockiem do salki kinowej, a przy drzwiach pozostał piąty jako wartownik. W sali siedziało raptem dziesięć osób i oglądało z udawanym przejęciem film Student z Pragi. W smugach światła kręcił się papierosowy dym. Pod sceną stało pianino, przy którym siedział taper i walił mocno w klawisze, dodając dramatyzmu wyświetlanej scenie. Rozgrywała się ona najpewniej w pałacyku myśliwskim, sądząc po licznych jelenich porożach. Mężczyzna ubrany w bonżurkę w jednej ręce trzymał tomik poezji, drugą zaś szarpał się z piękną panną, która chciała mu odebrać białą koronkową chustkę. Na sali oprócz widzów była jeszcze szczupła niewiasta, która siedziała tuż obok instrumentu i zamiast w ekran wpatrywała się w widownię. Woalka zakrywała połowę jej twarzy – aż do ust, w których tkwiła długa lufka z wepchniętym w nią palącym się papierosem. Mock podszedł cicho do tapera i zaczął na oślep bębnić w klawisze. Pianista uskoczył w bok, siedząca zaś obok niego kobieta spojrzała na intruza z zaciekawieniem. Widzowie zaczęli rozmawiać i zerkać już to na siebie, już to na siedzącą panią. Byli najwyraźniej zaniepokojeni widokiem atletów. – Na widownię, ale już! – powiedział Mock do tapera. – Pooglądaj sobie w końcu film raz a dobrze, człowieku! Pianista posłusznie usiadł koło jakiejś pary. Ludzie szemrali coraz głośniej. Mock wyszedł na scenę. Na głowie miał melonik, a jego twarz była zasłonięta białym jedwabnym szalikiem, który sięgał mu aż do oczu. Wyświetlał się teraz na nim świecznik stojący na stole, o który jakiś mężczyzna walił pięścią. – Milczeć! – ryknął przez szalik. – I oglądać w ciszy do końca!

Natychmiast zamilkli. Eberhard zszedł ze sceny i stanął naprzeciwko siedzącej kobiety. Nie spuszczała z niego wzroku. Zdjęła z głowy kapelusz, z twarzy zsuwając woalkę. Miała krótkie rudawoblond włosy i białą, lekko piegowatą cerę. Uśmiechnęła się. W wielkich zielonych oczach zapalił się błysk. Do nozdrzy Eberharda doszła delikatna woń perfum. – Rozmawiajmy cicho, aby nie przeszkadzać kinomanom – zaczął. – A teraz powiem coś na uspokojenie... Nic się pani nie stanie, szanowna pani księżno. Proszę się nie obawiać. Nie jestem bandytą, chcę tylko z panią porozmawiać... – Bezpieczeństwo jest nudne. – Już się nie uśmiechała. – A może ja chcę, aby coś mi się stało? – Tylko o coś zapytam, pani księżna mi odpowie, coś mi pani obieca, a potem pożegnam ją w niskich ukłonach – ciągnął Mock, nie zważając na jej zaskakującą wypowiedź. – A może ja nie chcę, by tak szybko było już po wszystkim? – Księżna wstała i podeszła do mężczyzny bardzo blisko. – Może spróbuję zobaczyć pańskie tajemnicze oblicze schowane pod tym szalikiem? Był zdezorientowany. Śledził ją dzisiaj i wyrobił sobie pewien stereotypowy obraz tej kobiety. Był przekonany, że tak delikatna istota, wyglądająca jak madonna ze średniowiecznych obrazów, przerazi się na widok umięśnionych osiłków i wszystko mu wyśpiewa bez żadnych dodatkowych nacisków. Tymczasem ona z nim igrała w tej absurdalnej i naładowanej podtekstami rozmowie. Poczuł, że jej bliskość wyzwala w nim pożądanie, które napina jego spodnie. A tutaj nigdzie nie było śniegu. – Kim jest Lampart? – Odsunął się od niej. – Ach, Lampart... – Roześmiała się perliście. – To mój giermek, mój pachołek... W końcu jestem księżną... – To pani służący? Mieszka z państwem? – Nie. Czasami przychodzi i wtedy mi służy... Z wielkim oddaniem mi służy... – Nazwisko Lamparta! – krzyknął Eberhard i stłumił przekleństwo, bo we własnym głosie usłyszał dziwne, jakby histeryczne nuty. Księżna podeszła do pianina i oparła się o nie, lekko wypinając pośladki. Była ubrana w obcisłą sukienkę, która uwydatniała jej małe, lecz kształtne piersi. Kokardy i falbany spięte były powyżej bioder i siłą rzeczy przyciągały spojrzenie mężczyzny tam, gdzie kończyły się jej

plecy. Otworzyła torebkę i wyjęła z niej szminkę. Wróciła do Mocka i ujęła jego dłoń. Skórę miała wilgotną i zimną, co na chwilę zgasiło jego pożądliwość. – Lampart ma bardzo trudne do wymówienia nazwisko – szepnęła i zaczęła pisać litery we wnętrzu dłoni mężczyzny. Dotknięcia szminki miały w sobie coś erotycznego i znów rozkojarzyły Mocka, a właściwie skoncentrowały jego myśli na tym, co od paru chwil wciąż przychodziło mu do głowy. MBASSOU – tak się ułożyły czerwone litery. – Em, be, a, es, es, o, u? – przeliterował Eberhard bezmyślnie. – Tak. Lampart się nazywa Heinz Mbassou. – Uśmiechnęła się filuternie, rysując szminką linię pod literami. – Co to za nazwisko? Francuskie? – Blisko, bardzo blisko – szepnęła uwodzicielsko Agnette. – On biegle zna francuski... – Kto to jest? – Zaczął się irytować jej gierkami. – On pochodzi z Kamerunu, z naszej cesarskiej kolonii. – Zamknęła mu dłoń i odsunęła się nieco. – Jest czarny i lśniący jak heban... – A gdzie mieszka tutaj, we Wrocławiu? – Nie wiem... – Uniosła ręce ku górze i okręciła się wokół własnej osi jak baletnica. Mock stracił cierpliwość. Chwycił ją mocno za ramię, ściskając wątły biceps. Przyciągnął księżnę ku siebie. – Mów mi wszystko, co wiesz o Lamparcie! Oprócz tego, oczywiście, jakie oferuje ci usługi... – Naprawdę nie chcesz tego wiedzieć? – Wpatrywała się w niego rozszerzonymi źrenicami. – Czy on lubi na siedząco, a może na stojąco? Mock zaklął i odsunął się od kobiety. Czuł, że policzki mu płoną. Nagle zmieniła się na twarzy i patrzyła teraz na niego z zimną obojętnością. – Heinz Mbassou pracuje w cyrku Buscha – powiedziała w końcu. – Pokazuje ciekawe sztuczki... Idź tam i zapytaj o Lamparta... Chętnie bym ci jeszcze tak dozowała te informacje i rozpaliła cię do czerwoności. Co byś wtedy zrobił, brutalu? Zaczął uszami ruszać czy może nogami nerwowo przebierać...

Eberhard milczał i starał się przypomnieć sobie jakieś wiersze greckie lub łacińskie. Na darmo. – Nic więcej nie wiem. – Agnette powiedziała to normalnym tonem. – Muszę teraz iść do domu... Puści mnie pan? – Tak. – Kiwnął głową. – Tylko proszę nikomu ani słowa o tej rozmowie. Jeśli Mbassou zniknie, to... – A szkoda – przerwała mu z lekkim uśmieszkiem. – Myślałam, że tak łatwo się pan nie podda i mnie nie puści... Bardzo jestem ciekawa, czy ci panowie, pańscy pomocnicy – wskazała ręką na atletów – są też tak brutalni... Może też wkładają maski na twarze tak jak pan? Zbliżył się do niej, by ją przeprosić za ból, jaki jej sprawił, i by ją postraszyć skutkami ewentualnej niedyskrecji. Nie wyrzekł jednak słowa. Nie mógł później wyjaśnić sam przed sobą, dlaczego ogarnął go taki niepokój na widok licznych kropli potu, które pokryły jej alabastrowe czoło, dlaczego poczuł ukłucie w przeponie, gdy ujrzał strużkę krwi wypływającą z jej małego noska. Był przecież funkcjonariuszem policji obyczajowej i widział już w swym życiu niejednego narkomana.

Wrocław, piątek 9 stycznia 1914 roku, dwa kwadranse na dziewiątą wieczór

HALA STULECIA, CZYLI WROCŁAWSKIE KOLOSEUM, była monumentalną budowlą przypominającą ogromny piętrowy tort. Składało się na nią, z grubsza rzecz biorąc, osiem betonowych kręgów ułożonych jeden na drugim, z których większość była zaopatrzona w biegnące

dokoła

nich

okna.

W tej

hali

widowiskowej

odbywały

się

koncerty,

pokazy i sportowe zmagania. Odwiedzały ją tłumy mieszkańców i przyjezdnych gości. U ludzi prostych budziła podziw swoją wielkością, a bardziej wybrednych urzekała surowym posępnym pięknem. Znawcy architektury pokazywali ją sobie jako przykład niewiarygodnie śmiałej artystycznej wizji jej twórcy Maksa Berga, a filozofowie i artyści widzieli w niej pomnik człowieka nowoczesnego, czciciela umiaru, symetrii i idealnych proporcji, który swym duchem dąży ku gwiazdom. W architektonicznych detalach doszukiwano się jakichś ukrytych informacji o naturze wszechrzeczy, wyłuskiwano z nich tajemne przesłania i opowiadano mrożące krew w żyłach legendy o zatopionych w betonie ludziach, których pokutujące dusze wyją po nocach. Dla Mocka była ona miejscem jego prawdziwej zawodowej inicjacji – to właśnie tutaj popełniono pewną przerażającą zbrodnię, której sprawców tropił tuż przed oficjalnym otwarciem betonowego kolosa. To właśnie tutaj zdobył swe kryminalne szlify, które nieoczekiwanie okazały się przepustką do Nachrichtendienst. To właśnie podczas sprawy Hali Stulecia rozpoczął się jego namiętny romans z baronową Charlottą Bloch von Bekessy[69]. Mockowi wydawało się, że zna wszystkie zakamarki tej potężnej budowli, że nie ma ona przed nim żadnych tajemnic. To wyobrażenie okazało się błędne. Pokój nagrody ujrzał dziś po raz pierwszy w życiu. Wchodziło się do niego od strony restauracji i pawilonów wystawienniczych. W pewnym miejscu teren przy Hali obniżał się lekko i schodził betonowym podjazdem do drzwi położonych metr poniżej poziomu gruntu. Tymi to właśnie drzwiami – już po raz drugi tego dnia – Mock dostał się teraz do podziemia budowli, a za nim weszło pięciu ludzi Gerstmayera, którzy towarzyszyli mu wcześniej w wypadzie do kina Roland.

Otworzył im ich kolega Peter. Unosząc wysoko lampę naftową, szedł przodem i pokazywał drogę. Najbardziej rzucającym się w oczy elementem tej części Hali była ogromna betonowa łapa – podstawa jednego z czterech filarów, na których wspierała się kopuła budynku. Szli gęsiego – za Peterem Mock, a za nim czterej atleci. Projektant hali Max Berg nie przewidział w swym planie podziemia odpowiedniej wysokości dla takich jak oni Herkulesów, toteż „chłopcy” Ohriego zmuszeni byli maszerować na ugiętych nieco nogach i z pochylonymi głowami. Po kilkunastu metrach Peter skręcił w lewo i zatrzymał się. Uniósł lampę. W jej świetle pokazały się trzy stopnie betonowych schodków prowadzących w dół do ukrytych w cieniu drzwi. – Zna pan drogę – powiedział Peter. – Ale ja i tak tu panu poświecę. Mock podziękował mu skinieniem głowy i zszedł po schodkach. Otworzył drzwi i znalazł się w pokoju nagrody. Tak właśnie nazwał to miejsce Gerstmayer. Pokazał je Mockowi po południu, tuż po przywiezieniu tu Rühlowa z workiem po kartoflach naciągniętym na głowę. Opowiedział wówczas, jak je odkrył. Podstawową działalnością Ohriego było przyjmowanie nielegalnych zakładów sportowych we Wrocławiu i na całym Śląsku. Oprócz tego prowadził całkiem legalną działalność. Urządzał walki atletów i zawody ciężarowców. Był jednym z organizatorów Dziewiętnastych Mistrzostw Świata w Podnoszeniu Ciężarów, które się odbyły w lipcu poprzedniego roku w świeżo zbudowanej Hali Stulecia. Wtedy to właśnie odkrył pokój nagrody w dość dziwnych okolicznościach. W pewnym momencie zabrakło wody w łazience dla zawodników. Poirytowany tą awarią Ohri poszedł osobiście sprawdzić, czy nie nastąpił jakiś przeciek na zaworze głównym. I tak trafił do podziemia, do pomieszczenia, w którym znajdował się ów zawór. Było tu sucho, cicho i spokojnie. Idealne miejsce, o jakie prosili jego podopieczni, którzy nie mogli się opędzić od kobiet, a intensywne treningi nie pozwalały im oddalać się zbytnio od Hali Stulecia, by czynić zadość swym żądzom. Gerstmayer dorobił zatem klucz do tego betonowego pokoju z małym, zasłoniętym okienkiem położonym tuż nad poziomem gruntu. Wstawił tam odpowiednio duży i mocny szezlong, a pomieszczenie nazwał pokojem nagrody. Użyczał go tym ciężarowcom, których chciał docenić za ich ciężkie treningi. Mawiał: „Jak będziecie ciężko harować, to otrzymacie specjalną premię – tam, na dole”.

Tym razem w pokoju nagrody nie było żadnych kobiet, a to, co tam robiono, nie przypominało aktu kopulacji. Doktor Rühlow siedział przywiązany do krzesła, natomiast Gerstmayer zajmował miejsce na szezlongu. Atleta patrzył na wicedyrektora ponurym wzrokiem i przerzucał z jednej ręki do drugiej sztangę z małymi ciężarkami, dając pokaz wielkiej krzepy. Na widok Mocka wstał. – Nie będzie się długo opierał – szepnął. Eberhard powiesił melonik na innej sztandze i stanął obok Gerstmayera. Zauważył, że więzień ma całą twarz spoconą mimo zimna. Oddychał szybko, a jedna noga mu drżała. Siłacz miał rację. Rühlow niedługo wszystko wyśpiewa. Był bliski załamania. Siedział tu kilka godzin i został już poddany przez Mocka krótkiemu przesłuchaniu bez żadnych szczególnych środków perswazji. Jego dotychczasowe zeznania nie wniosły do sprawy niczego istotnego poza postawieniem wielu nowych znaków zapytania. Potwierdziły to, co policjant i tak wiedział – że Rühlow współpracował z kapitanem Johannisem. Na tym właściwie skończyły się zeznania wicedyrektora, bo Mock nie mógł mu poświęcić więcej czasu. Musiał się zająć księżną i pozostawił Rühlowa pod opieką Gerstmayera i jego ludzi, nakazawszy im, by nie poturbowali go zbytnio, ale uświadomili mu, że mogą być nieprzyjemni. Jak było widać po przerażeniu malującym się na twarzy gościa, ich groźby były skuteczne. – No dobrze, Rühlow – powiedział policjant i usiadł na wprost przywiązanego do krzesła mężczyzny. – Wróćmy do twojej wcześniejszej opowieści. Powtórz ją powoli i dokładnie. Wicedyrektor powtórzył zeznanie słowo w słowo. Mock palił papierosa i przyglądał się uważnie jego mimice. Było oczywiste, że strach powoli opada. Przesłuchiwany czuł się coraz pewniej. Przypominał ucznia, który powtarza dobrze opanowaną lekcję i już cieszy się w myślach na dobrą ocenę. Na jego ustach zagościł nawet nikły uśmieszek. Mock wydał mu się wybawieniem z rąk potężnych bandytów, którzy go wcześniej mocno nastraszyli, mówiąc, jakie tu czekają na niego katusze. – No tak. – Eberhard zgasił papierosa. – Zreasumujmy teraz. Powiedziałeś, że Johannis przed czterema laty zabrał wam siłą wszystkie dokumenty dotyczące ludzkiego zoo. Grabowski poskarżył się dowódcy komendantury, a ten wyraźnie zasugerował, że twój szef ma słuchać Johannisa i zbytnio nie podskakiwać. Johannis następnie zapłacił ci za twoje milczenie pięćdziesiąt marek na bilardzie w Wappenhofie. Zanim ci jednak wręczył te pieniądze, postraszył cię trochę, prawda? Powiedział, że lepiej, byś się nie narażał tak potężnej instytucji jak wywiad

wojskowy. A zatem najpierw tobą potrząsnął, a potem cię obłaskawił. Powiedziałeś nam jeszcze, że wysłałeś syna do księżnej von Nimptsch i kazałeś przekazać jej hasło „W wiosce narodziły się bliźnięta”, które to hasło ona miała powtórzyć nie znanemu ci bliżej człowiekowi o pseudonimie „Lampart”. Zrobiłeś to, bo bałeś się Johannisa, a poza tym chciałeś okazać wdzięczność za te pięćdziesiąt marek. – Spojrzał na swego wspólnika. – Tyle nam właśnie powiedział, ni mniej, ni więcej, prawda, Ohri? – Prawda – odparł zapytany. – Dobrze. – Mock wstał z szezlonga, podszedł do więźnia, powąchał go jak pies i odskoczył w bok z przesadną odrazą. – Znam ten smród. To śmierdzi strach. Dlaczego się boisz, Rühlow? Ja wiem dlaczego. Otóż wyobraź sobie, że ja dobrze znam Johannisa i że przed spotkaniem z tobą na promie chciałem go nawet odwiedzić w Generalnej Komendanturze. Tam się dowiedziałem, że nie ma go w pracy. Zatelefonowałem do niego do domu. I wiesz, co mi powiedziała jego gadatliwa i sympatyczna żona? Że wczoraj u niego późnym wieczorem ktoś był. Wprawdzie się nie przedstawiłeś, ale ta kobieta jest bardzo bystra i świetnie opisuje ludzkie fizjognomie. Dużo mi mówiła o twojej śmiesznej grzywce nad czołem. Dowiedziawszy się zatem o nieobecności jej męża, byłeś bardzo niezadowolony, tak twierdziła pani Johannis. A teraz do twojego niezadowolenia dołączyła jeszcze trwoga. Wiem, dlaczego się boisz. Bo nie masz nad sobą parasola ochronnego w postaci Johannisa i jesteś mocno zdezorientowany. Nie wiesz, co możesz powiedzieć, a czego nie możesz... Chętnie zapytałbyś o to kapitana. A gdzie on jest? Widzisz tu gdzieś Johannisa, Ohri? – Nie widzę. – Atleta roześmiał się. Mock założył ręce za plecy i przespacerował się po pomieszczeniu, uważając, by nie zawadzić o prostopadłościenne bryły betonu, które w dwóch miejscach tworzyły tu jakby siedziska. – Jesteś sprytny, Rühlow – odezwał się w końcu. – Powiedziałeś coś, czego i tak bym się dowiedział od Grabowskiego po jego powrocie z podróży naukowej. Wizyta aroganckiego Johannisa to był pierwszy wątek twojego zeznania. A drugi to hasło, księżna i Lampart. Nadałeś tej informacji niebywałą rangę, jakbyś mi zdradzał tajemnicę wagi państwowej. A przecież ty wiesz, że ja o Lamparcie i księżnej już wcześniej wiedziałem. Wczoraj wieczorem twój przerażony synalek opowiedział ci zapewne, że został porwany przeze mnie i zmuszony do zeznań na temat Lamparta, księżnej i absurdalnych bliźniąt w afrykańskiej wiosce. A zatem,

Rühlow, sprzedałeś mi informacje znane, bo wczoraj je wydusiłem z twojego syna... Karmisz mnie odgrzewanymi kotletami, a ja tego bardzo nie lubię. Powiedz mi w końcu coś, czego nie wiem! Podszedł do siedzącego mężczyzny i spojrzał mu w oczy, po czym powoli rozwiązał więzy. Przed chwilą był złym gliniarzem. Nadszedł czas, by włożyć maskę dobrego. – Doprawdy, Ohri – zwrócił się znowu do atlety. – To barbarzyństwo tak trzymać w więzach człowieka z najlepszego wrocławskiego towarzystwa. Zawołaj któregoś z chłopaków, niech wskaże panu doktorowi drogę w miejsce ustronne, bo ten zapewne chce się tam udać za potrzebą... Gerstmayer zrobił, co mu nakazano, a Rühlow – z workiem narzuconym na głowę – wyszedł w towarzystwie Petera, by powrócić po kilku minutach. W tym czasie Mock wprowadzał Ohriego w swój plan. Był pewien, że przesłuchiwany, zmiękczony już wielogodzinnym bezruchem oraz nie najmilszym widokiem Ohriego i jego rosłych kompanów, teraz wszystko wyśpiewa – kiedy tylko okaże mu się sympatię i życzliwość. Wicedyrektor wrócił, usiadł, a Mock wprowadził swój plan w życie. – Niech mi panie powie, panie doktorze Rühlow, wszystko, co pan wie – położył mu ręce na ramionach i uśmiechnął się serdecznie – a wtedy spokojnie wróci pan do domu i dowie się w końcu, czy pański pierworodny Gregor, z pewnością chluba i nadzieja całej rodziny, zdał tę przeklętą matematykę... Zobaczył w oczach przesłuchiwanego chwilowy przestrach. Ale zaraz potem na jego twarz wrócił uśmieszek. Ten grymas w połączeniu z przedłużającym się milczeniem świadczył o jakiejś drobnej satysfakcji, o poczuciu tymczasowego zwycięstwa. Przesłuchujący intuicyjnie zrozumiał to jako: „No i co, Mock, miękniesz, prawda? Już nie jesteś taki butny, co? Wystraszyłeś się, że mnie nie złamiesz, że trafiłeś na silniejszego od siebie, co? Że spotkają cię jakieś konsekwencje, bo torturujesz człowieka z dobrego towarzystwa?”. Eberhard pokiwał smutno głową nad brakiem rozsądku przesłuchiwanego, odszedł i dał znak Gerstmayerowi. Ten otworzył drzwi i zawołał Petera. – Pokaż mu, Peter – powiedział do swego podopiecznego – że nie warto z nami igrać. Potraktuj go na początek jak tego, co nie chciał nam wypłacić doli z zakładów loteryjnych, no wiesz, tego rudego... Tylko nie połam mu niczego jak tamtemu. Ma jedynie poczuć, że robi błąd...

Peter zacisnął pięści, pochylił głowę i ruszył w kierunku Rühlowa. Ten wprawdzie zaczął się cofać, ale chyba nie do końca wierzył, iż ktoś się dopuści wobec niego przemocy. Jego oblicze wyrażało tylko lekką obawę. Peter uderzył go z otwartej ręki. Wymierzył dobrze. Trafił w policzek i w ucho. Siła uderzenia była wielka, bo głowa Rühlowa jakby się przekrzywiła w pionie, ale natychmiast wróciła do dawnej pozycji, gdy Peter walnął go z drugiej strony. Wicedyrektor, uderzony prawie jednocześnie i z lewej, i z prawej, tkwił przez chwilę w chwiejnej równowadze, ale zaraz został z niej wytrącony. Peter chwycił go bowiem za klapy marynarki i zakręcił nim, jakby brał zamach w rzucie młotem, po czym z całym impetem walnął o ścianę bezwładnym ciałem. Rühlow uderzył plecami o beton i zaczął się osuwać na ziemię. Już nie było mu do śmiechu. Stał się jeszcze bardziej poważny, gdy w trakcie tego zjeżdżania w dół otrzymał kolejny cios. Peter jednym precyzyjnym, szybkim ruchem pięści rozkwasił mu nos. Wtedy Gerstmayer uniósł rękę i powstrzymał swego człowieka. – Nie złamałeś mu kinola? – zapytał. – Coś pan, szefie! – Peter uśmiechnął się. – To było mierzone. Sam mi pan tłumaczył: nigdy nie pozwól, by twoja siła zapanowała nad tobą. Zwycięża głowa, nie mięśnie. – Dobrze. – Ohri poklepał olbrzyma po rozbudowanym karku. – Tak trzymaj, Peter. Na koszulę i marynarkę Rühlowa chlustała krew z nosa. Wicedyrektor był oszołomiony i zachowywał się nieracjonalnie. Usiłował łapać krew w dłonie, aby nie pobrudzić sobie koszuli. Tymczasem płynna substancja przeciekała mu przez palce i rozlewała się szeroko po jego garderobie. Patrzył z niedowierzaniem to na Mocka, to na własne pobrudzone ubranie. – Popamiętasz mnie, ty skurwysynu! – krzyknął do Eberharda. – Zniszczę cię! Nawet nie wiesz, co ja mogę! Co ja znaczę! Peter spojrzał pytająco na szefa. Zamiast niego zareagował Mock. Podniósł rękę, powstrzymując osiłka przed kolejnym atakiem. Stał na szeroko rozstawionych nogach z papierosem w zębach i wpatrywał się w przesłuchiwanego, kucającego na ziemi i wciąż miotającego groźby pod jego adresem. Czuł na sobie spojrzenia Gerstmayera i Petera. Musiał działać. Wiedział, że jeszcze chwila zwłoki i straci ich szacunek. Mimo wszystko pozwolił sobie na krótką analizę sytuacji. Wyobraził sobie, że teraz zacznie się bawić w dobrego policjanta. „Co mi powiesz – zapytał w myślach Rühlowa – kiedy będę dla ciebie łaskawy?” Nie wiedział, ale jednego był pewien. Łaskawość musi być czymś

wyjątkowym, czymś, o czym Rühlow będzie marzył. A marzenie jest najsilniejsze, kiedy jest przeciwieństwem zadawanego bólu. – Tak mu przypierdol – Mock wstał i patrzył na Petera – żeby nie wiedział, jak się nazywa... Stało się. Eberhard obserwował całą scenę i nasłuchiwał odgłosów, które teraz dochodziły spod ściany z jeszcze większą intensywnością. Głuche uderzenie, charkot, smuga krwi na betonie. Szczęk kości, pisk i plwocina wypływająca z ust. Bulgot i wymioty wylewające się spomiędzy zębów. – Stop! – krzyknął Mock. Nie udała mu się zabawa w dobrego i złego policjanta. Trudno. Ma jeszcze czas, by lepiej się nauczyć kilku sztuczek. Nie czuł najmniejszych wyrzutów sumienia. Kiedy tylko się wykluwały w trakcie katowania Rühlowa, wyobrażał sobie Gada, Josefa, wicedyrektora oraz małą Augustę. Był pewien, że Rühlow ich zna i jest zamieszany w sprawę Hadesu. Taką pewność dawało mu jedno – doktor nie powiedział ani razu: „Jestem niewinny”. Ani: „Nic więcej nie wiem”. Kiedy tylko ulatniał się jego strach, pojawiał się natychmiast pogardliwy uśmieszek, znak – być może – poczucia bezkarności. Przesłuchiwany zamieniał się z lękliwej owieczki w pewnego siebie barana. A wszystko to dlatego, że Mock pozwolił mu pójść za potrzebą. Wtedy to Rühlow zrozumiał, że on, Mock, jest słaby, bo traktuje więźnia z kurtuazją. Nie, nic tu po metodzie złego i dobrego gliny! Podszedł do leżącego. – Nie będę cię oszczędzał, skurwysynu – szepnął do zmasakrowanego ucha – dopóki mi nie powiesz o odrażającym człowieku o białej napiętej skórze, którego nazywam Gadem, dopóki się nie dowiem, jaki jest adres zboczeńca Josefa, który gwałci małe dziewczynki i stare kobiety. Jeśli się tego wszystkiego nie dowiem, nie będę się z tobą bawił w grzeczności. Być może w końcu zdechniesz w czasie tego przesłuchania. Nie dbam o to. Nic nie powiesz, to mój człowiek cię w końcu zabije i odda na żer odrzańskim rybom. A kiedy zostaniesz wyłowiony i pochowany na cmentarzu, to ja przyjdę na twój grób. I odleję się obficie. Tak zaśpiewam requiem na twoją cześć. Rühlow się wcale nie wystraszył. Uśmiechał się drwiąco spuchniętymi, zakrwawionymi wargami. Był nadspodziewanie odporny. I wtedy Eberhard uświadomił sobie, że chyba zna słaby punkt wicedyrektora. Kiedy ironicznie nazwał Gregora chlubą i nadzieją rodziny, Rühlow zmienił się w oczach. „Tu cię mam” – pomyślał Mock.

– Tak, Rühlow, odleję się na twój grób – powiedział powoli. – A zaraz po mnie zrobi to twój syn Gregor. Nie lubi cię on, oj, bardzo nie lubi... Usta wicedyrektora wykrzywiły się w niepohamowanym płaczu, a potem zaczęły wstrząsać nim spazmy. Mock długo czekał, aż się uspokoi. W końcu Rühlow przestał płakać i wyszeptał. – On nie Gad, on chce, by go nazywać Biała Małpa... – Opowie mi pan wszystko po kolei, doktorze Rühlow? – Po co? – Trudno go było zrozumieć. – Po co mam mówić? Przecież ten wyrodny bękart doniósł na mnie i wszystko wygadał... Gdyby Rühlow był teraz w normalnej formie umysłowej, natychmiast by spostrzegł zdumienie, jakie się pojawiło w oczach Mocka. Zrozumiałby wtedy, dlaczego przesłuchujący go policjant nagle zamilkł jak zaklęty. Eberhard zablefował bowiem, słusznie sądząc, że stosunki między Gregorem a jego ojcem są napięte. Mówiąc o tym, że syn zbezcześciłby grób rodzica, chciał tylko jak najdotkliwiej dopiec temu ostatniemu. Tymczasem otworzył jakąś bolesną ranę, której rozdarcie okazało się skuteczniejsze od tortur. – Tak to jest, doktorze Rühlow. – Mock pokiwał głową z udawanym współczuciem. – Dzieci są takie niewdzięczne... Gregor mówił tyle złego o panu, że nawet wierzyć mi się nie chciało w niektóre rzeczy... Dlatego proszę, by pan mi opowiedział wszystko, by oddzielić nienawistne oczernianie od prawdy, ziarna od plew... Wicedyrektor znów zapłakał, Mock czekał. – Tak, powiem wszystko – rozległo się po chwili. Tej nocy Mock poznał przerażającą prawdę o ludzkim zoo.

Wrocław, sobota 10 stycznia 1914 roku, godzina druga w nocy

KIEDY DOKTORA RÜHLOWA WYPROWADZILI dwaj ludzie Gerstmayera, Mock odsłonił i otworzył okienko, aby wywietrzyć pomieszczenie ze smrodu potu, wymiocin, zapachu medykamentów i prawie nieruchomego papierosowego dymu. Położył się na szezlongu w samej kamizelce i pocierał palcami zaczerwienione powieki. Był bardzo zadowolony z efektu swoich działań, natomiast zastosowana metoda budziła jego głęboki niesmak. Starał się Rühlowowi zrekompensować tortury. Do skatowanego mężczyzny przyjechał zaprzyjaźniony z Ohrim lekarz, który starannie opatrzył rany wicedyrektora i nie zadawał żadnych pytań. Tymczasem jeden z atletów przywiózł z restauracji automatycznej, czynnej przez całą noc, jedzenie dla wszystkich. Mock własnoręcznie nakarmił i napoił Rühlowa, a potem wysłuchał jego zeznań i starał się obchodzić z nim najdelikatniej, jak tylko mógł. Mimo tych zabiegów został obdarzony przez wicedyrektora, opuszczającego pokój nagrody, tak nienawistnym spojrzeniem, że nie zapomni go długo – nie dlatego, iżby się bał zemsty, lecz dlatego, że ta nienawiść była uzasadniona. Katowanie człowieka nie przysparza katowi sympatii udręczonego, chyba że ten lubi odczuwać ból. Te rozważania sprawiły, że Mock nie trzymał już dłużej Rühlowa w Hali Stulecia. W jakimś irracjonalnym odruchu wierzył, że wicedyrektor – udręczony torturami i załamany synowską nienawiścią – będzie milczał, chcąc o wszystkim jak najszybciej zapomnieć. Musiał jednak przyznać, że efekt tortur przeszedł jego oczekiwania. Wyjaśniły się prawie wszystkie niewiadome tego równania – niestety, oprócz najważniejszych. Nie było wiadomo, jaką właściwie rolę odgrywał w całej sprawie kapitan Johannis i Nachrichtendienst ani gdzie mieszkają i jak się nazywają Gad oraz jego pretorianin Josef. Ta pierwsza zagadka bardzo niepokoiła Mocka, bo Johannis był potężnym przeciwnikiem, ta druga natomiast do białości rozeźliła Ohriego, który wciąż nie wiedział, jak dotrzeć do nowego Hadesu i do znienawidzonej Białej Małpy. Atleta po wyprowadzeniu Rühlowa w ostrych słowach zrugał Mocka. Był wściekły, że wciąż tkwią w punkcie wyjścia. Policjant starał się uspokoić wspólnika, mówiąc, że

nazajutrz wszystko będzie jasne, kiedy do pokoju nagrody przyprowadzą Heinza Mbassou, a zrobią to najpóźniej po jego wieczornym występie w cyrku Buscha. Zeznania Lamparta – zapewniał Mock – rzucą nowe światło i na rolę Johannisa, i na ponury obraz ludzkich zboczeń, jaki się wyłaniał z zeznań Rühlowa. A był on rzeczywiście wstrząsający. W 1910 – a nie przed rokiem, jak twierdził Rühlow w czasie pierwszej rozmowy z Mockiem – kilka dni po swojej wizycie u obu dyrektorów, kapitan Johannis zwerbował jego samego jako tajnego współpracownika wywiadu wojskowego. Zapłacił mu nie pięćdziesiąt, ale pięćset marek – tu wicedyrektor znów skorygował swoje pierwsze zeznanie – za zorganizowanie tajnego domu publicznego dla specjalnych gości, którzy mieliby w tym przybytku zaspokajać swe nietypowe potrzeby. Goście ci przedostawaliby się na teren zoo i opuszczaliby je jakimś ukrytym tajnym przejściem. Usługiwałyby im czarnoskóre kobiety, które Johannis miał tutaj sprowadzić. W dzień owe kobiety oraz ich opiekun, niejaki Heinz Mbassou, pokazywani byliby w ramach tak zwanego ludzkiego zoo, a w nocy czarnoskóre damy towarzyszyłyby różnym dżentelmenom, którzy byli bardzo ważni z punktu widzenia bezpieczeństwa państwowego. Zadaniem Rühlowa byłoby znaleźć i wyszykować takie miejsce – oczywiście jak najbardziej zakamuflowane – wraz ze stosownym i dyskretnym przejściem oraz umożliwić Johannisowi i ludziom przez niego wskazanym stały tam dostęp nocną porą. Miał też sporządzać kwity, rachunki i faktury za dostarczanie eksponatów do ludzkiego zoo i całą dokumentację natychmiast przekazywać do Nachrichtendienst. Poza tym miał milczeć i bacznie zważać, czy jacyś pracownicy zoo nie zaczynają węszyć wokół tajnego burdelu. Do samego przybytku Johannis zakazał Rühlowowi wstępu. Za wszystko zaoferował zoologowi astronomiczną sumę czterech tysięcy marek. Kiedy ten zawahał się w obawie przed dyrektorem Friedrichem Grabowskim, kapitan uspokoił go, twierdząc – zgodnie zresztą z prawdą – że dyrektor naczelny tak szybko nie wróci z Nowej Gwinei, a poza tym on, Johannis, zna metody, by powstrzymać wszelką dociekliwość nawet bardzo wysoko postawionych osób. W kwietniu 1910 roku we wrocławskim ogrodzie zoologicznym otwarto wystawę pod nazwą Ludzkie zoo. Wrocławianie z fascynacją oglądali czarnoskórych ludzi z Kamerunu w czasie ich codziennych życiowych czynności. Obejrzawszy pierwej goryle, słonie, hipopotamy i antylopy, szli do wybiegu dla ludzi. Oglądali tańce wojownika zwanego Lampart – Rühlow znał dobrze Heinza Mbassou wbrew swoim wcześniejszym zeznaniom – patrzyli, jak jego żony zajmują się małymi Murzyniątkami, czasami jakiś niepoprawny sztubak rzucił w egzotycznych ludzi

kamieniem lub główką kapusty. Wieczorami czarny wojownik jechał na występ do cyrku Buscha albo do alkowy jakiejś zamożnej wrocławianki, zaś kobiety znikały z wybiegu i wraz ze swoimi dziećmi wchodziły do podziemnego świata, gdzie czekali na nich pożądliwi i zamożni sybaryci, których mogły podniecić tylko wyszukane rozrywki i których wywiad wojskowy uważał z jakiegoś powodu za osoby ważne dla bezpieczeństwa cesarstwa. Od kwietnia do października wystawę odwiedziła rekordowa liczba trzystu tysięcy widzów, a w nocnym burdelu gościły prawie dwie setki mężczyzn. Jedna z afrykańskich kobiet przeziębiła się i umarła, jedna dostała pomieszania zmysłów i zniknęła w nie wyjaśnionych okolicznościach. Johannis natychmiast uzupełnił te braki, a Rühlow sporządził nowe faktury. Cały interes kręcił się znakomicie – dopóki młody Gregor Rühlow nie odkrył tajnego burdelu. W listopadzie 1910 roku trzynastoletni wówczas syn wicedyrektora wymknął się w nocy z domu, by zobaczyć się ze swoim szkolnym przyjacielem, synem jednego z wartowników z zoo. Miejscem

spotkania

była

przystań

promu

łączącego

ogród

zoologiczny

z dzielnicą

Morgenau[70]. Chłopcy mieli porozmawiać i wypalić wspólnie papierosy wykradzione swym ojcom. Zanim jednak je zapalili, zobaczyli grupę kilku podchmielonych mężczyzn, którzy szli wzdłuż muru ogrodu i dochodzili już do wejścia japońskiego. Minęli je jednak i poszli sto metrów dalej, gdzie się zatrzymali. W nocnej ciszy chłopcy usłyszeli stukanie do drzwi, a potem zgrzyt zawiasów, po czym wszyscy hałaśliwi mężczyźni zapadli się jak pod ziemię. Dwaj młodzi przyjaciele zapamiętali to miejsce i postanowili którejś nocy wyjaśnić zagadkę tajnego wejścia do zoo. Dokonał tego Gregor ze szkodą dla ojcowskiego przedsięwzięcia. Następnego dnia odkrył wejście, które jednak było zamknięte. Jego kolega, bardziej bojaźliwy, nie był zainteresowany dalszymi eksploracjami, Gregora natomiast fascynowało, co jest za drzwiami. Zachodził tam w każdej wolnej chwili i szarpał za klamkę. Pewnego dnia drzwi, nie zamknięte przez gapowatego strażnika, otworzyły się na oścież, Gregor wszedł tam, gdzie nie powinien był nigdy wchodzić, i zobaczył to, czego chłopiec w jego wieku stanowczo nie powinien był widzieć. Złapany przez strażników, został dostarczony ojcu. Doktor Rühlow następnego dnia pojechał do Leśnicy. Oznajmił Johannisowi, że nie może gwarantować, iż chłopiec – zwyczajnie jak to dziecko – będzie trzymał język za zębami. Johannis najpierw wpadł w furię. Nie mógł za nic zrozumieć, jak to jest możliwe, by Gregor pisnął cokolwiek wbrew ojcowskiemu zakazowi. Darł się, że wicedyrektor źle wychował syna i nie ma

u niego należnego posłuchu. Kiedy jego gniew opadł, lodowatym tonem kazał Rühlowowi zwrócić trzy czwarte otrzymanej sumy – bo funkcjonowanie burdelu planował na cztery lata i za każdy rok oferował tysiąc marek. Ponadto pozbawiony autorytetu ojciec miał zapomnieć o wszystkim pod groźbą straszliwych konsekwencji. W ciągu dwóch tygodni burdel został zlikwidowany, a młodego Gregora przez dłuższy czas męczyły sny, w których jakiś gruby mężczyzna walił dłonią czarnoskórą kobietę po trzęsących się tłustych pośladkach. Na tym kończyły się zeznania Rühlowa i pojawiły się znów liczne znaki zapytania. Mock wstał zziębnięty z leżanki, zamknął okno i przeciągnął się tak mocno, aż zatrzeszczały mu kości. Narzucające się pytanie brzmiało: Dokąd przeniesiono burdel? Czy od razu do schronu pod Dworcem Górnośląskim, czy też miał on jeszcze inną lokalizację, pośrednią? Wydawało się, że wchodziła w grę raczej ta druga możliwość. Przecież gdyby dom publiczny był od trzech lat w Hadesie, to Maria słyszałaby już wcześniej dziwne odgłosy. Z drugiej jednak strony kanały poczty pneumatycznej mogły być czymś wypełnione, a odetkane zostały znacznie później – przez wszędobylskie szczury. Ponieważ afrykańskim niewolnicom nie służył pewnie chłodny klimat Wrocławia i wilgoć piwnic, trzeba było personel uzupełniać. Kto mógł wiedzieć, dokąd dostarczano kobiety? Na pewno wie o tym Johannis, ale bardzo prawdopodobne też, że Heinz Mbassou. „Tak – myślał Mock. – To Kameruńczyk jest tu brakującym ogniwem. Tylko on już pozostał”. Eberhard zaczął gorączkowo chodzić po pokoju. Trzeba Lamparta złapać jak najszybciej. Być może księżna von Nimptsch wcale się nie przejęła groźbami i już zawiadomiła swego czarnego kochanka. A może wicedyrektor – Mock poczuł dreszcz na myśl, że sam na to pozwolił, wypuściwszy go odruchu litości – dokądś zatelefonował natychmiast po przyjściu do domu. Wskutek tego Gad być może wie o wszystkim i już rzucił matkę Marii na pożarcie swemu zboczonemu pretorianinowi „Na to, co się stało – analizował w myślach całą sytuację policjant – nie mam żadnego wpływu. Jedyne, co mogę zrobić, to jak najszybciej odnaleźć Lamparta”. Wyszedł z pokoju nagrody i natknął się na Gerstmayera rozmawiającego z Peterem. Obaj ledwie stali na nogach ze zmęczenia. – Weź jednego człowieka, Ohri – powiedział Mock. – Reszta niech się prześpi. I idziemy. – Dokąd? – zapytał atleta, a jego oblicze okazywało całkowitą konsternację.

– Na pocztę. Na Dworzec Główny. Tam w księdze adresowej znajdziemy adres pana Buscha, właściciela cyrku. A od niego dowiemy się, gdzie mieszka Lampart Mbassou. Jeśli Busch nas nie wpuści i nie będzie chciał z nami rozmawiać, pojedziemy do cyrku i rozpętamy tam piekło. – Ebi – jęknął Gerstmayer. – Ty wiesz, która jest godzina? Wpół do trzeciej, człowieku! Za wcześnie na piekło. Mock uśmiechnął się. – Doskonale wiem, która jest godzina. Czyż nie powiedziałem, że jedziemy na Dworzec Główny? Tylko tam jest czynna poczta o tej porze.

Wrocław, sobota 10 stycznia 1914 roku, godzina piąta po południu

TO NIE BYŁ DOBRY DZIEŃ DLA MOCKA. O ile przesłuchanie Rühlowa było sporym sukcesem w śledztwie, o tyle prawie wszystkie kolejne zdarzenia tego dnia były jedną wielką porażką. Pierwsze rozpoznawcze zadanie poszło jeszcze łatwo i zgodnie z planem. O trzeciej nad ranem Peter zaparkował nowiutki automobil Mercedes 10/25 PS typu lando pod Dworcem Głównym. Z tylnej części wozu, zaopatrzonej w otwierany kabrioletowy dach, wygramolili się Mock i rozespany Gerstmayer. Ten pierwszy udał się na całodobową pocztę, drugi ziewał i rozciągał kości. Na poczcie Eberhard przejrzał aktualną wrocławską księgę adresową i upewnił się, że znany na całe Niemcy Paul Vincenz Busch mieszka wraz ze swoją rodziną w Berlinie, natomiast kierownikiem jego wrocławskiej filii i zarządcą tutejszej cyrkowej restauracji jest pan Paul Schandalla, którego adres jest taki sam jak adres cyrku. Krótko po trzeciej w nocy byli na Luisenplatz[71] 5, gdzie stał okrągły budynek cyrku, niektórymi swoimi detalami bardzo przypominający Halę Stulecia. Paul Schandalla nie był zachwycony, kiedy służący obudził go w środku nocy i oznajmił, że chce z nim rozmawiać policja kryminalna. Na szczęście był obywatelem o czystym sumieniu, a do tego na tyle rozespanym, że nie przyglądał się bacznie legitymacji policyjnej Mocka i nie odkrył, że ma do czynienia z funkcjonariuszem policji obyczajowej, nie kryminalnej. Drapiąc się po głowie nakrytej szlafmycą, pan Schandalla przyjął w końcu do wiadomości, że jego pomoc jest bardzo potrzebna już w tej chwili i władze policyjne nie zapomną o jego właściwej obywatelskiej postawie. Po dłuższym wahaniu oznajmił, że Heinz Mbassou jest, owszem, od czterech albo pięciu lat zatrudniony w cyrku Buscha jako fakir, akrobata i tancerz. Kierownikowi jest znany jako niesforny, choć w gruncie rzeczy dobry pracownik, obarczony jednak dwiema poważnymi wadami – niemoralnie się prowadzi i czasami bez najmniejszych powodów przerywa pracę na miesiąc lub dwa. Ta pierwsza wada nie przeszkadza Schandalli, gdyż nie oddziaływa ona negatywnie na pracę pana Mbassou, natomiast ta druga – niestety – dezorganizuje mocno pracę całego przedsiębiorstwa. Na nic jednak się zdały rozmowy dyscyplinujące z akrobatą, a nawet próba zwolnienia go z pracy. Kameruńczyk, jak się wyraził kierownik, był nie do ruszenia,

ponieważ – nie wiedzieć z jakiego powodu – miał poparcie samego właściciela cyrku pana Paula Vincenza Buscha. Na pytanie, gdzie obecnie mieszka ów Mbassou, pan Schandalla odpowiedział, że na tyłach tegoż budynku, w którym się właśnie znajdują, ale – o ile wie – jego podopieczny ostatnio mocno zaktywizował swoje i tak bardzo intensywne nocne życie i najpewniej nie ma teraz go w pokoju. Kierownik miał rację. Rzeczywiście Heinz Mbassou udał się do jakiejś damy, o czym poinformował Mocka współlokator akrobaty, karzeł Jorge Alcalde. Zanim jednak to powiedział, minęła prawie godzina, ponieważ ów Indianin znad Amazonki był tak pijany i rozespany, że nie mógł wydusić z siebie słowa, a i jego niemczyzna pozostawiała wiele do życzenia. W końcu cyrkowiec doszedł jakoś do siebie, w czym mu niewątpliwie pomogła butelka piwa, jaką przypadkiem w samochodzie miał Peter. Alcalde przypomniał sobie mianowicie, iż jego kolega robi spisy zaprzyjaźnionych z nim niewiast, a nawet wystawia im oceny – w postaci liczby serduszek – pewnie za intensywność doznań, jakich mu dostarczają. Wyraziwszy to przypuszczenie w postaci mało subtelnych gestów przedramieniem, zapewniał, że spis musi gdzieś być w pokoju, i po chwili rzeczywiście go znalazł. Obejmował on piętnaście kobiet, z których siedem wymienionych było po nazwisku, osiem zaś miało jakieś francuskie pseudonimy. Karzeł tak się ucieszył tym, że pomógł policji, i tak się rozochocił wypitym piwem, że zaczął serdecznie zapraszać na swój wieczorny występ, na którym wraz z Heinzem mieli rzekomo dokonywać niewiarygodnych wręcz wyczynów. Jakby tego było mało, chciał rozśmieszyć nieoczekiwanego przybysza a to podskakiwaniem na jednej nodze, a to wystrzeliwaniem strzał z dmuchawki, a to śpiewaniem piosenek, czym zresztą obudził i rozeźlił swych sąsiadów. Mock nie nagrodził tych występów przesadnym aplauzem. Zabrał ze sobą kartkę ze spisem cudzołożnic i o wpół do piątej wyszedł z cyrku ścigany przekleństwami rozbudzonych członków zespołu. Upewniwszy się, że do budynku i do mieszkań artystów nie ma innego wejścia niż przez bramę główną, poszedł noga za nogą do automobilu. Rozumiał doskonale, że musiałby się zdarzyć cud, aby Gad nie dowiedział się o jego poszukiwaniach Lamparta. Zbyt dużo osób już o nich wiedziało, a Mock nie wierzył, by groźbami albo prośbami o dyskrecję, której obiecali dotrzymać i Schandalla, i Alcalde, udało mu się zapobiec wyciekowi. Wystarczyło, by jakiś inny pracownik cyrku, bliżej zaprzyjaźniony z Heinzem Mbassou niż indiański karzeł, wiedział

dokładnie, gdzie jest teraz czarny akrobata, i uprzedził go, iż jest poszukiwany przez policję. Dalszy scenariusz był następujący: Lampart powiadomi o tym natychmiast Gada, a ten zareaguje tak, jak obiecał. Matka Marii zostanie zgwałcona i zabita przez Josefa, Gad zniknie wraz z akrobatą oraz ze swoim przybocznym zboczeńcem, małą Augustę spotka los gorszy od śmierci, a Ohri wycofa się z całej sprawy. Mock zostanie wtedy sam ze swoją historią o potwornym burdelu z czarnoskórymi kobietami, którą ewentualnie będzie mógł opowiadać na jarmarkach. Johannis zaś wróci z Berlina i powie mu z szyderczym uśmieszkiem: „Nie nadajesz się, chłopie, do wywiadu wojskowego. Wracaj do spisywania dziwek i alfonsów”. Aby ten czarny scenariusz się nie spełnił, należało działać szybko – ująć Lamparta i skutecznie go przesłuchać. To pierwsze należało zrobić tu, pod cyrkiem Buscha – poszukiwanie go teraz w alkowie jednej z piętnastu wrocławskich dam było bezsensowne. Przesłuchanie miało nastąpić oczywiście w pokoju nagrody w Hali Stulecia. Mock obudził Gerstmayera i jego szofera Petera. Założył, że w najgorszym razie spędzą tutaj czas do pierwszego wieczornego występu, czyli jeszcze dwanaście godzin. Murzyn musiał w końcu przyjść, bo przecież miał wspólny pokaz z Indianinem. I tak minęło dwanaście godzin, a Mock et consortes poznali, co znaczy obezwładniająca nuda. Jeden z nich czuwał w szoferce, dwóch zaś przysypiało w tylnej części automobilu. Zmieniali się co cztery godziny. Z auta – oczywiście na zmianę – wychodzili tylko do restauracji cyrkowej, gdzie załatwiali potrzeby fizjologiczne, ogrzewali się, pili kawę i spożywali posiłki. Ich elegancki mercedes lando, stojący w punkcie przecięcia się dwóch ulic – Seydlitz Strasse[72] i Luisenstrasse[73] – był lustrowany z uwagą i zawiścią przez robotników idących tymi ulicami do elektrowni zasilającej miejską sieć tramwajową. Wszyscy oni widzieli w oczach mężczyzn, dymiących niemiłosiernie w aucie, kompletny brak zainteresowania. Nic dziwnego – żaden z robotników nie był czarnoskóry. Czas mijał. Słońce przygasało, aż w końcu schowało się całkiem za wiaduktem kolejowym. Wtedy na pobliskich ulicach zaroiło się od wieczorowo ubranych ludzi. Szli do cyrku. Zbliżała się pora pierwszego przedstawienia. Mock wysiadł z mercedesa i poszedł do kantoru pana Schandalli. Poprosił go o przydzielenie mu miejsca na widowni. Dwaj atleci mieli zostać na zewnątrz i ująć Heinza Mbassou, gdyby ten się w końcu zjawił. Kierownik, usłyszawszy to, uniżenie poprosił, by przesłuchać Kameruńczyka w przerwie między oboma wieczornymi przedstawieniami. Uspokajał Mocka, że Lampart jest

bardzo pokojowo nastawiony do świata, na pewno powie panu wachmistrzowi kryminalnemu wszystko, czego ten zażąda. A że jeszcze go nie ma? No cóż, zwykle zjawia się w ostatniej chwili. Mock zgodził się na wszystko automatycznie i bez dłuższego zastanowienia. Schandalla dostarczył bilety wszystkim trzem panom – pokrzykując: „Najlepsze miejsca dla gości specjalnych!”, a na czas dyskretnej rozmowy z Heinzem obiecał udostępnić swój własny gabinet. Eberhard nakazał kierownikowi, by natychmiast wysłał do niego chłopaka, gdy tylko Lampart trafi do swej garderoby. To nie był dobry dzień dla śledztwa w sprawie Gada. Mock był smutny, zrezygnowany i małomówny, a w głowie jak natarczywa mucha brzęczała mu tylko jedna myśl: „Już zbyt późno, już zbyt późno. Już koniec z matką Marii”. Dochodziła piąta, kiedy policjant, mając atletów po obu swych bokach, wszedł głównym wejściem do cyrku i usiadł w pierwszym rzędzie na prawo zgodnie z napisem na bilecie „Parquet-rechts 2–4”. Rozłożył szczegółowy program, który dostał od kierownika, i zaczął go studiować. Za sobą słyszał posykiwania widzów. Domyślał się, że siedzący z tyłu ludzie niespecjalnie się cieszą, że przed nimi, w pierwszym rzędzie, zajęli miejsca dwaj olbrzymi w melonikach. Po chwili jednak posykiwania ustały. Ciepło bijące od kaflowych piecyków, które stały wokół maneżu, wzmogło senność towarzyszy Mocka. Gerstmayer poprosił, by obudzić ich obu na walki zapaśników, które organizował tutaj konkurencyjny impresario. Atleci stracili zainteresowanie cyrkiem, skulili się, oparli łokcie na kolanach, twarze schowali w wielkich dłoniach i zgodnie zachrapali. Nie obudziło ich ani rzęsiste granie orkiestry, ani klauni, którzy popychali się wzajemnie, skakali jeden przez drugiego, a potem – ku szczególnej uciesze publiki – wykonywali numer „ogni bengalskich”, o którym Mock słyszał od dawna. Jeden z nich pochylał się, a drugi przykładał mu do zadka pochodnię. Wtedy orkiestra w nie znany Mockowi sposób imitowała dźwięk wypuszczania wiatrów, a tyłek klauna stawał się miotaczem ognia. Publiczność wiwatowała i domagała się więcej takich scenek. Jak się okazało, te jarmarczne występy były jednak

odpowiednio

dozowane

i pełniły

funkcję

antraktów

pomiędzy

pokazami

zręcznościowymi. Zaczęło się od sztuki jeździeckiej najwyższej próby. Najpierw wjechały na maneż amazonki na pięknych białych koniach arabskich bez siodeł i wędzideł. Pięć kobiet jeździło dokoła, prezentując widzom swe luźne czerwone suknie i turbany z pawimi piórami. Podczas trzeciej

takiej rundy z sufitu zjechało pięć obręczy. Wtedy amazonki stanęły na koniach i w pełnym kłusie – jedna po drugiej – skakały przez owe obręcze i lądowały na oklep na swych rumakach. W głowie Mocka natychmiast zrodziły się nieprzyzwoite myśli – patrząc na którąś z artystek, szczególnie urodziwą brunetkę, wyobraził sobie, jak to ona ląduje na rumaku o imieniu Eberhard. Ta sama młoda kobieta wykonywała po chwili ewolucję solową. Rzuciła swą długą suknię i turban pomocnikom, którzy – w mundurach dragonów – tłumnie pojawili się na maneżu, a spod jej odzienia wyłonił się strój baletnicy. Orkiestra zagrała słynny taniec łabędzi z baletu Piotra Czajkowskiego, a akrobatka – stojąc na koniuszkach palców na swym koniu – obracała się dokoła własnej osi z rękami połączonymi nad głową, prezentując przy tym swe posągowe kształty. Mock bił brawo zajadle – bynajmniej nie dlatego, że był miłośnikiem muzyki rosyjskiej. Mniejsze jego zainteresowanie wzbudzili dżygici, jeźdźcy o śniadych twarzach i czarnych włosach, którzy kryli się pod końmi, przyciskając się do ich brzuchów, albo leżeli na nich, obejmując nogami zwierzęce szyje, z rękami i głowami za zadami wierzchowców. Mock zaczął ziewać – sztuka cyrkowa nie należała do jego ulubionych rozrywek, zwłaszcza gdy już zniknęły piękne amazonki. Stał się na powrót czujny, kiedy po występie klaunów, którzy znów miotali ogniami bengalskimi, usłyszał zapowiedź, wygłoszoną przez cyrkowego maître de la cérémonie. Ten bardzo niski mężczyzna w ogromnym cylindrze krzyczał: – A teraz, drogie panie i drodzy panowie, będą występy mrożące krew w żyłach! Zobaczą państwo ludzi bez kości, połykaczy mieczy, żywe szkielety, tatuowane kobiety i lunatyków spacerujących pod samym sufitem! Ale najpierw... Ale najpierw... Werbel wybijał jednostajny, niepokojący rytm. – Ale najpierw ujrzą państwo dmuchawki śmierci! Zapadła całkowita ciemność. Werbel umilkł, rozległy się tam-tamy. Obsesyjnie wybijany rytm potężniał, aż obudził Petera i Ohriego, którzy zaczęli się kręcić, odpędzając sen. Zapaliły się światła. Na scenę wbiegł mały Alcalde z dmuchawkami w ręku. Miał na sobie jedynie przepaskę dokoła bioder i kołczan wiszący na plecach, a jego ciało pokryte było falistymi tatuażami. Naprzeciwko niego ustawiona była duża czarna tarcza z wymalowanym na środku białym okręgiem. Karzeł położył na piasku siedem dmuchawek, sięgał do kołczanu i do każdej wtykał jedną strzałę. Potem unosił z ziemi każdą po kolei rurkę i błyskawicznie wydmuchiwał

strzały w kierunku tarczy. Po kilkunastu sekundach w malutkim białym okręgu drgało siedem, idealnie wbitych strzał, a wokół rozlegały się brawa i okrzyki. Wtedy na scenie pojawił się dragon pomocnik z poprzeczką, stelażami oraz z dużym zamykanym wiadrem, z którego wystawało siedem sznurków. Ustawił stelaże, pomiędzy nimi położył poprzeczkę i sięgnął do wiadra. Po chwili wisiało na niej na sznurkach siedem wyginających się żywych szczurów, które usiłowały kąsać się nawzajem. Alcalde otworzył puszkę, którą miał przy opasce, i obszedł dokoła maneż, pokazując widzom zielonkawy gęsty płyn, w którym następnie zanurzył siedem strzał. Tam-tamy wciąż grały, choć teraz już ciszej. Cyrkowiec stanął na środku maneżu i znów włożył siedem strzał do siedmiu dmuchawek. Pęd powietrza tłoczonego z płuc błyskawicznie je wypchnął z wielką szybkością. Wszystkie zwierzęta znieruchomiały jak porażone prądem. Kiwały się na sznurkach, a z ich ciał wystawały zatrute strzały. – Kurara, kurara! – zakrzyknął karzeł. I wtedy na widowni zapadła cisza. Na środek wyszedł potężny czarnoskóry mężczyzna. – Lampart – szepnął Mock do swych towarzyszy i pomyślał, że ostro się policzy z kierownikiem cyrku za to, że nie wysłał do niego żadnego chłopaka z informacją o przyjściu Heinza Mbassou. Światło załamywało się na wielkich mięśniach artysty natartych oliwą. Ubrany był tylko w czarną przepaskę na biodrach, a na jego wygolonej głowie widać było rytualne podłużne blizny układające się w jakiś wzór. Mężczyzna stanął na tle czarnej tarczy i rozstawił szeroko ręce i nogi. Zgasło światło, jeden tylko punktowy reflektor oświetlał Indianina. Ten podszedł do znieruchomiałych szczurów i powoli wyjął z nich strzały. Oddalił się od swego kolegi na odległość dwudziestu kroków, które dokładnie odliczył. Światło przygasło. Widać było tylko tyle, ile trzeba – że Alcalde wkłada z powrotem do dmuchawek strzały, które przed chwilą wyjął z zabitych przez siebie zwierząt, z dodatkowo umazanymi trucizną grotami. Heinz Mbassou był niewidoczny na tle czarnej tarczy. Zagrał werbel, światło całkiem zgasło. Zapadła cisza. I wtedy świsnęło siedem razy powietrze, i prawie natychmiast zapaliło się światło. Strzały z dmuchawek tkwiły w tarczy wokół ciała Lamparta – dwie nad jego głową, dwie obok jego uszu, dwie pod pachami i jedna pomiędzy mocarnymi kolanami. Aplauz był ogłuszający.

– Bis! Bis! – wrzeszczeli widzowie, którym Alcalde i Mbassou kłaniali się nisko. Obaj artyści byli na to przygotowani. Kiwnęli z uśmiechem głowami i powtórzyli swój występ. Lampart znów rozpostarł swe wielkie ciało na tle tarczy, a Indianin znów zaczął cały rytuał – pokazywał truciznę, zanurzał w niej strzały i umieszczał dmuchawkach. Potem światło zgasło, jedynie reflektor uświadamiał widzom, że Alcalde będzie znów strzelał zatrutymi strzałami. Rozległy się świsty, a potem gruchnęły brawa. A potem zapadła grobowa cisza. Heinz Mbassou wciąż stał na tle czarnej tarczy, ale działo się z nim coś dziwnego. Otworzył usta i usiłował zaczerpnąć powietrza. Na widowni rozległ się przeraźliwy kobiecy krzyk. Mock zaczął liczyć strzały. Było ich sześć. Siódma tkwiła w oku Kameruńczyka. I wtedy Eberhard poczuł, że ktoś dotyka jego ręki. Był to chłopiec od Schandalli. – Rychło w czas przyszedłeś, szczeniaku! – obruszył się Mock. – Miałeś do mnie przyjść przed występem tego... – Ten pan przesyła panu pozdrowienia – pisnął posłaniec. – I ten oto list. Wzrok Eberharda poszedł za jego dłonią. Wskazywała ona mężczyznę, który machał mu ręką po drugiej stronie maneżu. Miał białą, napiętą na policzkach skórę i skośne oczy węża. Uśmiechnął się i zniknął w tłumie. List był napisany bardzo starannym charakterem pisma. Stara wyruchana i martwa. Za chwilę masz być przy wejściu do pobliskiej elektrowni. Jeśli nie będziesz sam, jutro podrzucę ci malutką. Wyruchaną i martwą. Mock wbijał wzrok w kartkę, a Heinz Mbassou umierał, jak przystało na prawdziwego artystę – na scenie. Po chwili już leżał, bo przestały działać jego sparaliżowane kurarą płuca. To nie był dobry dzień dla Eberharda Mocka.

Wrocław, sobota 10 stycznia 1914 roku, godzina siódma wieczór

BYŁ SAM, ZGODNIE Z ZALECENIEM GADA. Stał przy Luisenplatz[74] przed wejściem do elektrowni zasilającej miejską sieć tramwajową i rozglądał się dokoła. Czuł gorycz porażki. Tak, przegrał. Patrząc w kategoriach szachowych na rzecz całą, wykonał właśnie nieudany gambit. Poświęciwszy Berthę Kayser, rozpoczął szaleńczy atak, który mógłby się udać tylko przy założeniu, że dotrze do Heinza Mbassou i przesłucha go, zanim księżna czy Rühlow powiadomią o wszystkim Gada. Tymczasem to założenie okazało się błędne. Afrykański rex vivendi[75] robił bowiem w nocy to co zwykle i był nieuchwytny w swoim pokoju. Mock go nie przesłuchał, a Gad wykonał szach – błyskawicznie zabił matkę Marii, zabił Kameruńczyka – i zagroził matem w dwóch ruchach. Eberhard znalazł się w kleszczach – albo przyjmie warunki Gada, albo Augustę skaże na niewyobrażalny ból i pohańbienie. Był to ponury paradoks – Mock brał pod uwagę śmierć Berthy Kayser jako cenę za życie małej dziewczynki. Uważał, że taki wybór jest racjonalny. Stara kobieta, której w dodatku nie lubił, za małe dziecko, przed którym jeszcze wiele lat życia. Tymczasem bestialskie zamęczenie Berthy nie było żadnym wyjściem – śmierć starszej pani okazała się niepotrzebną daniną złożoną złośliwemu demonowi, którego dalszą ofiarą – było to bardzo prawdopodobne – stanie się za chwilę on sam. Gad pewnie już wiedział, jak go uśmiercić, by ten zgon był dla wszystkich oczywisty. Mock był wyraźnie widoczny w świetle latarń. Ulica, która przed chwilą była zatłoczona przez rozgorączkowane tłumy widzów wracających z cyrku i komentujących śmierć Lamparta, teraz już opustoszała. Z daleka szedł kołyszącym się krokiem podpity jegomość, pociąg towarowy zadudnił na pobliskim wiadukcie, ktoś dotknął ramienia Mocka. Był to umundurowany strażnik elektrowni. – Pan Eberhard Mock? – zapytał uprzejmie i otrzymawszy potwierdzenie, dodał: – Proszę za mną. Ktoś na pana czeka. Weszli na teren zbudowanej z czerwonej cegły elektrowni. Składała się ona z potężnego komina i niewielkiego budynku fabrycznego, przed którym wznosiła się węglowa hałda. Mieściły

się w nim kotłownia, maszynownia i warsztaty. Do jednego z pomieszczeń, sąsiadującego z kominem, zbliżył się Mock, idąc za strażnikiem. – To tu. – Cerber pokazał żelazne drzwi i ulotnił się. Zanim Mock je otworzył, rozejrzał się dokoła. Stał w pustym korytarzyku, a za jego plecami huczały maszynownia i kotłownia. Hałas był ogromny. Wszyscy robotnicy drugiej zmiany zapewne byli właśnie tam, a w warsztatach nikt teraz nie pracował. Godzina siódma była kulminacją sobotniego szczytu komunikacyjnego i tramwaje jeżdżące po mieście potrzebowały szczególnie dużo prądu. Wszystko wskazywało na to, że nie może liczyć nawet na przypadkową pomoc, gdyby musiał się bronić. Drzwi otwierały się do środka. Kiedy ręka Mocka znalazła się w pomieszczeniu, ktoś ją mocno chwycił i wciągnął go do wnętrza. Usłyszał szczęk drzwi za sobą i zobaczył to, czego się obawiał. Środek warsztatu zajmowało kilka stołów, a pod ścianami stały metalowe szafy z szufladami. Do stołów przykręcone były potężne imadła. W jednym z nich tkwiła dziecięca nóżka. Augusta leżała związana na stole. Pokrętło od imadła trzymał w swych wielkich łapach Josef. Uśmiechnął się szyderczo do Mocka i lekko zacisnął szczęki urządzenia. Dziecko krzyknęło z bólu. – Nikt niczego tu nie usłyszy, za duży tu hałas – powiedział bardzo głośno Gad, siedzący na stole, i wskazał głową na swych ludzi stojących pod ścianami. – Nawet jak oni wszyscy na jeden mój znak rozpoczną kanonadę, to i tak robotnicy uznają, że zagrzechotała jakaś machina. Oddaj teraz swój pistolet. Mock zrobił, co mu kazano. Nie miał szans. Oprócz niego, Gada i Josefa w warsztacie było dziesięciu ludzi. Mieli w rękach pistolety, a ich lufy skierowane były w przybysza. – Nie gniewaj się na dyrektora Schandallę. – Gad zeskoczył ze stołu i podszedł do Mocka. – On nie wiedział, że otworzył puszkę Pandory. Wykonał po prostu polecenie tajnych służb. Gdyby ktoś pytał o Heinza, miał zadzwonić do Nachrichtendienst pod numer, który dostał. Biedak wcale nie wiedział, że trafił na mnie... Mock przez chwilę analizował tę informację. Już widział perspektywę swych dalszych działań. Jeśli uda mu się stąd wyjść, zmusi Schandallę do pokazania tego numeru telefonu. A potem kilka godzin spędzi nad księgą adresową Wrocławia i zlokalizuje mieszkanie Gada, po czym złoży mu wizytę z Gerstmayerem.

Potrząsnął głową. Nic nie wskazywało na to, że uda mu się stąd wyjść, czyli zrealizować pierwszy punkt tego planu. – Po co mnie tu wezwałeś? – zapytał Mock. – Gdybyś chciał mnie po prostu zabić, to już bym tu leżał, a po chwili opuszczałbym ten świat fabrycznym kominem. Gad podszedł do leżącego dziecka i przesunął palcami po jego nóżce. Choć ruch był lubieżny, Mock nie zwrócił na niego uwagi, ponieważ ogarnęła go zgroza. Teraz już wszystkie kończyny Augusty tkwiły w imadłach. – Patrz, Mock, jak ta mała dziwka bezwstydnie leży. – Gad podszedł do Eberharda tak blisko, że ten poczuł od niego woń tytoniu. – Nogi ma rozłożone jak dojrzała kokota. Jeden mój gest, a Josef wejdzie w ciasne antrum amoris[76] i rozerwie to dziecko swym mieczem. Zrobi to na twoich oczach tak gwałtownie, z takim impetem, że ujrzysz, jak latają dokoła strzępy jej skóry. Ma jeszcze całą błonę dziewiczą, ale... Chcesz to widzieć, Mock? – Nie chcę. – Eberhard czuł, że słowa z trudem przechodzą mu przez wysuszone gardło. – Wierzysz mi, Mock? Wierzysz, że jestem zdolny wydać ten rozkaz? I że Josef to zrobi, jak mu każę? – Tak, wierzę. Eberhard poczuł się tym prostym potwierdzeniem tak upokorzony, jakby przed chwilą wyznał Gadowi, że uważa go za króla tego świata i że będzie mu odtąd oddawał pokłony. – Dobrze, Mock. – Gad odsunął się od niego. – To teraz przytul się do tego dziecka. Eberhard, usłyszawszy o nienaruszonej błonie dziewiczej, poczuł ogromną ulgę. Podszedł do Augusty, pochylił się nad nią i pocałował ją w czoło. Dziewczynka przestała płakać, spojrzała na mężczyznę i blado się uśmiechnęła. – Wujciu – szepnęła. – Zabierze mnie stąd wujcio? Eberhard oparł się łokciami o stół i przytulił do dziecka. Zamknął oczy, by nie widziało jego łez. Od dziewczynki biła nieświeża woń brudnego ubrania, naftaliny i moczu. Zagryzł zęby, by nie zaszlochać. Poczuł na ramieniu twardą dłoń. Ktoś nim szarpnął. Mock wstał i odszedł od stołu. Zamrugał oczami, by ukryć łzy. Nie uszło to uwagi Gada.

– Dość tych karesów, Mock. – Gad przekrzykiwał hałas. – Zapytałeś, po co cię tu wezwałem. Właśnie otrzymałeś pierwszą odpowiedź. Brzmi ona... Brzmi ona... No powiedz, Ebi, jaka jest ta odpowiedź? – Chciałeś powiedzieć, że nie żartujesz – odparł zapytany po chwili milczenia. – Że zhańbisz to dziecko, jeśli nie przestanę prowadzić śledztwa... Gad chwycił dwoma palcami za policzek Mocka i lekko potarmosił. Pod wąskimi bladymi wargami ukazały się nierówne zęby. – Dobry uczeń, dobra odpowiedź. – Roześmiał się wesoło. – Dostajesz najwyższą notę... A teraz drugie pytanie. Dlaczego wciąż cię jeszcze nie zabiłem? Nie przyjmuję odpowiedzi „nie wiem”. – Skąd mogę wiedzieć? – odparł Mock bez wahania. Gad dał znak Josefowi. Ten wydął usta, pokazując wszystkim napis DIABEŁ na swojej dolnej wardze, i lekko poruszył pokrętłem. Dziewczynka krzyknęła przeraźliwie i zaczęła drżeć spazmatycznie. Mock zacisnął pięści i rzucił się na Josefa, ale jeden z ludzi Gada podstawił mu nogę. Eberhard runął na ziemię, a po sekundzie dwa osiłki leżały na nim i przyciskały jego twarz do klepiska. Josef zwolnił nacisk i dziecko wypuściło powietrze z płuc z lekkim sykiem. Gad kucnął nad Mockiem. – Wykręcić mu mordę do mnie! – krzyknął, a potem szepnął Mockowi do ucha: – Jeszcze jedna taka odpowiedź, a Josef złamie jej rękę lub nogę. Co wybierasz, Mock, rękę czy nogę? – Nie będę mówił „nie wiem”... – To dobrze... – ucieszył się Gad. – To teraz moi ludzie cię puszczą, a ty grzecznie mi powiesz, dlaczego wciąż twoim zdaniem jeszcze jesteś żywy. Mock po chwili stał i patrzył na roześmianego Josefa. Blizny na jego policzkach drgały jak struny, a drobne zęby błyszczały złowrogo w czarnej jamie ustnej. Eberhard odwrócił się wolno od Halabardy w stronę Gada. Patrzył teraz na jego trójkątną twarz i małe skośne oczy – tak jasne, jakby były czymś wypalone. Spojrzenie Mocka mówiło: „Zapamiętam was na zawsze!”. – Masz jakieś konszachty z Nachrichtendienst i z Johannisem – odpowiedział policjant powoli. – A ja jestem przyszłym funkcjonariuszem wywiadu. Coś cię powstrzymuje przed zabiciem mnie. Sądzę, że kapitan Johannis. Gad poprawił melonik, a potem włożył kciuki w kieszonki kamizelki.

– Zdradzę ci pewien sekret. – Zaczął się kiwać na podeszwach butów w przód i w tył. – Johannis siedzi w Moabicie[77]. I trochę tam posiedzi. Na razie nikt o tym nie wie, ale wkrótce cała komendantura o niczym innym nie będzie mówiła. To miasto zahuczy od plotek, że Nicolai pozbył się Johannisa. A kiedy i ty się o tym dowiesz, mogą ci przyjść do głowy różne głupie pomysły. Na przykład pojedziesz osobiście do majora Waltera Nicolaia i opowiesz mu o mnie, by mnie oczernić, a samemu przed nim zabłysnąć. Nie wiem doprawdy, dlaczego wszechwładny szef cesarskiego wywiadu ma do ciebie słabość, ale że ją ma, to pewne[78]. I dlatego nie mogę pozwolić Josefowi, aby zdusił pluskwę laczkiem, czyli pozbył się ciebie. Gad włożył do ust papierosa, a Josef posłusznie go odpalił. – A teraz egzaminu ciąg dalszy. Nie mogę cię zabić, a muszę cię unieszkodliwić. Jak mam to zrobić, Mock? – Nie wiee... – Mock ugryzł się w język. – Przepraszam, już odpowiadam właściwie. Jak masz to zrobić? No właśnie tak, jak to zrobiłeś. Trzymasz mnie w szachu. Zabiłeś matkę Marii. Masz Augustę. Pokazałeś, że i ty, i ten twój zboczeniec nie żartujecie. I, co najważniejsze, naprawdę mnie przestraszyłeś. Boję się ciebie. Oddasz mi teraz pistolet, wyjdę stąd i zapomnę o tobie na zawsze. Nie pojadę do majora Nicolaia, bo wtedy ten skurwysyn – wskazał głową Josefa – zgwałci dziecko. Zwyciężyłeś. Gad milczał przez długi czas i wpatrywał się w Mocka. Ruszał ustami tak wąskimi, że wydawało się, że drży mu tylko goła skóra między nosem a brodą. Po cichu powtarzał słowa Eberharda, naśladując jego intonację. Słuchał uważnie sam siebie i szukał w wypowiedzi przeciwnika jakiegoś zgrzytu i fałszu. Najwyraźniej znalazł. – Nie jestem ryzykantem, nie puszczę cię wolno. Pójdziesz ze mną. Do mojej nowej fabryki hybryd. Tam posiedzisz sobie grzecznie, aż sprawa z Johannisem przycichnie. I wtedy dopiero pomyślę, co z tobą zrobić. Idziemy! Brać go! Ze wszystkich stron ruszyli ku Mockowi ludzie Gada z wyciągniętymi pistoletami. Eberhard uniósł obie ręce, jakby się poddawał. – Stop! – krzyknął. – Mam ostatnie życzenie! Skazańcowi zawsze przysługuje ostatnie życzenie! Żądanie było tak absurdalne, że aż zainteresowało Gada. Jednym ruchem dłoni powstrzymał swych ludzi przed poskromieniem Mocka. – Mów!

Mock powiedział. Gad powtórzył po cichu jego słowa sam przed sobą. Analizował przez chwilę melodię usłyszanego zdania. Teraz nie wyłapał fałszu. – No cóż... – syknął. – Miałem jechać w całkiem przeciwną stronę! Ale czegóż to się nie robi dla przyjaciół?

Wrocław, sobota 10 stycznia 1914 roku, trzy kwadranse na ósmą wieczór

PO WYJŚCIU Z ELEKTROWNI ruszyli Seydlitz Strasse[79] w stronę wiaduktu nad Hohenzollern Strasse[80]. Najpierw szedł Gad z Josefem, za nimi pięciu ludzi, a później Mock z Augustą, która rozpłaszczyła się prawie na klatce piersiowej mężczyzny i wtuliła twarzyczkę w jego kołnierz. Eberhard głaskał dziecko po obolałej nóżce i coś mu szeptał do ucha. Pochód zamykało pięciu kolejnych pretorianów. Dotarli wszyscy do wiaduktu i wspięli się na schody prowadzące ku torom kolejowym. Kiedy już się znaleźli na górze, poszli po nasypie w stronę Gräbschenerstrasse[81]. Za kolejnym wiaduktem na bocznym torze oczom Mocka ukazały się jedna za drugą trzy towarowe drezyny – każda wyposażona w dwa siedziska z pedałami i ławeczkę dla pasażerów oraz w przednią i tylną latarnię. Sześciu wskazanych przez Gada mężczyzn, w tym Mock, zaczęło intensywnie pracować nogami, co – z powodu przenikliwego zimna – robili nader chętnie. W pierwszej drezynie na siedzeniu siedzieli Gad z płaczącą Augustą, a pedałowali Mock i Josef, który usadowiony za Eberhardem, patrzył uważnie, czy policjantowi nie przychodzi do głowy głupi pomysł ucieczki. Jechali w stronę Dworca Głównego. Mock pedałował zawzięcie, starając się skupić swe myśli na tej prostej czynności. Niestety, nie udawało mu się odpędzić obawy przed rychłą śmiercią. Był całkowicie pewien, że z powodu ostrożności Gada dostał niejako życie na kredyt i że zostanie natychmiast zabity, gdy „sprawa z Johannisem przycichnie”. Ciepło myślał o majorze Walterze Nicolaiu, z którym los go zetknął przy okazji sprawy Hali Stulecia[82]. Szef cesarskiego wywiadu uwięził Johannisa najpewniej za coś, co miało związek z Gadem, i dlatego ten ostatni chciał przeczekać trudne momenty, jakie nadchodziły, i nie ośmielił się jeszcze zabić protegowanego majora Nicolaia, za jakiego uważał Mocka. Było to jednak tylko chwilowe pocieszenie. Gad z całą pewnością postanowił go wyeliminować, bo w przeciwnym razie nie wyjawiłby w elektrowni tak szczerze swoich obaw. Nie powiedziałby ani słowa o udaniu się do Berlina i o oczernieniu jego samego. Była to przecież sugestia zgubna dla Gada! Gdyby nie był pewien swojej przewagi nad Mockiem, nie wyrzekłby ani słowa o swoim telefonie ani o jakimś dziwnym przedsięwzięciu zwanym fabryką hybryd. Te wyznania były zwykłym naigrawaniem

się. Gad mówił: „Patrz, Mock, ile ci zdradzam. Robię to, bo się ciebie nie boję. Jesteś w moim władaniu do momentu, aż opuścisz ten świat”. Eberhardowi przyszła do głowy myśl Epikura. „Kiedy śmierci nie ma, my istniejemy, a z chwilą jej nadejścia już nie istniejemy. Nie ma zatem sensu obawiać się śmierci”. Logika tej wypowiedzi uspokoiła go na chwilę. Zaczął rozglądać się wokół. Rzadko kiedy obserwował Wrocław z perspektywy kolejowych wiaduktów i chętnie by się delektował widokiem ukochanego miasta, gdyby nie okoliczności, w których się był znalazł. Nie skłaniały go one bynajmniej do odkrywania uroków takiego zwiedzania. Wszystkie obiekty, jakie mijali, zamieniały się w jego wyobraźni w chór greckiej tragedii, który mu boleśnie przypominał o niechybnie nadciągającym końcu. Widok nowoczesnej szkoły elementarnej[83] na rogu Sadowa Strasse[84] i Höfchen Strasse[85] uruchamiał w jego głowie łańcuch skojarzeń: do tej szkoły chodzą małe dzieci, tu są uczone pięknych rzeczy, tu są chronione przed złym światem, a czy ty obronisz tę istotkę, która się do ciebie tuliła i mówiła wujciu? Dwa piękne, pokryte płaskorzeźbami słupy, oznaczające wjazd na wiadukt, który był granicą pomiędzy Schweidnitzer Strasse[86] i Kaiser-Wilhelm-Strasse[87], kierowały swe szpice ku niebu, jakby mu mówiły: wskazujemy ci miejsce, gdzie niebawem się znajdziesz. Po dwóch kwadransach wjechali na teren Dworca Głównego. Podszedł tam do nich funkcjonariusz policji kolejowej, który – obejrzawszy legitymację Gada – zameldował mu, że bocznica będzie wolna za parę minut i wtedy będą mogli dojechać do Dworca Górnośląskiego. Dotarli tam wkrótce. Trzech ludzi zostało przy drezynach, pozostali – w tym Mock i przytulone do niego dziecko – obeszli budynek dworca i zbliżyli się do domu Marii. Josef wszedł tam pierwszy i po chwili wrócił. – Nie ma dziewczyny – oznajmił. – A stary śpi nachlany jak świnia. Wąskie oczy Gada zajaśniały w świetle latarni, gdy spojrzał na Mocka. – Twoim ostatnim życzeniem było pożegnać się z narzeczoną i błagać ją o wybaczenie za śmierć matki – syknął. – Zgodziłem się. Ale tu nie ma twojej flamy. Wracamy zatem. Nie mam więcej czasu na twoje fanaberie. – Daj mi kwadrans – rzekł Mock błagalnym tonem. – Tylko kwadrans... Może Maria poszła do sklepu. Jeśli nie będzie jej w ciągu kwadransa... – Nie – uciął Gad. – No to pozwól, że jej coś napiszę i zostawię w kuchni...

– Nie. Wtedy Mock energicznie podał Gadowi Augustę. Ten chwycił ją odruchowo. Mock odepchnął zaskoczonego Josefa i wskoczył na schody. Po sekundzie znalazł się w kuchni i zamknął drzwi na zasuwę. Złapał ołówek i zdarł ze ściany makatkę z napisem: „Szczęście w domu gości wciąż, gdy pomaga żonie mąż”. Rozpoczął się łomot w drzwi. Eberhard zaczął pisać ołówkiem na materiale. PRZEZE MNIE ZGINĘŁA TWOJA MATKA. BŁAGAM, WYBACZ MI, JEŚLI POTRAFISZ Nie zdążył postawić kropki po tym zdaniu, kiedy wyrwana została framuga i posypał się tynk. Do kuchni wpadli Gad z Josefem. Obaj byli wściekli. Blizny na twarzy zboczeńca czerwieniały i bladły na zmianę, a jego szef tak mrużył oczy, że wyglądały jak szparki. – Nie! – krzyczał histerycznie Mock. – Nie zabijajcie mnie! Niczego nie powiem! Dokąd mnie zabieracie? Do jakiej fabryki hybryd? – Bądź mężczyzną, Mock! – wrzasnął Gad. – I przestań się wydzierać! Josef, bierz tego drania! – Nie! Zostaw mnie! Nie! Josef rzucił się na Mocka. Eberhard zamachnął się, ale pretorianin zdołał się uchylić i wymierzył mu od dołu straszliwy cios w podbródek. Na szczęście nie trafił całym swym impetem, tylko ześlizgnął się nieco po brodzie. Szczęknęły zęby, ale żaden się nie złamał. Josef chwycił Mocka wpół jak zapaśnik. – Dajcie mi dokończyć list do Marii... – rozległ się potężny głos Eberharda. – Dokąd mnie zabieracie, skurwysyny?! – Tam gdzie cię nikt nie usłyszy – powiedział Gad. – Oprócz martwych Żydów... Mock widział głowę i kark napastnika na wysokości swej piersi. Josef ściskał go bardzo mocno pod łopatkami. Eberhardowi brakowało tchu. Ale ręce miał wolne. Splótł swe dłonie, tworząc kościstą bryłę. I od góry z całej siły uderzył tą bryłą w kark Josefa. Ten krzyknął i na chwilę rozluźnił chwyt. Wtedy Eberhard odepchnął go i błyskawicznie chwycił za pogrzebacz opierający się o piec. Zaczął nim walić w pokrytą rzadkimi rudawymi włosami głowę zboczeńca. Ten cofał się zdumiony i szykował do kolejnego ataku. Krew zaczęła się wylewać wolno z płytkich ran.

Tymczasem Mock ruszył z pogrzebaczem na Gada. Wtedy zza jego pleców wyszli napastnicy z pistoletami. Eberhard skoczył na parapet i spojrzał na nich z szyderczym uśmiechem. – No, zabij mnie który! Żaden pistolet nie wystrzelił. Mock potężnym kopniakiem rozbił szybę i wyrwał okno prawie z ramą. Śmiał się wesoło, zeskakując na podwórze. Słyszał wściekły głos Gada: – Gdzie jest dziecko!? Uciekło? Który z was go nie dopilnował, idioci!? Mock biegł w stronę Flurstrasse[88]. Przepełniała go euforia. O to chodziło. O tym szeptał dziewczynce przez całą drogę na wiadukt. By uciekła, ukryła się i czekała gdzieś w dziurze, aż ją później zawoła. Tak jak wtedy gdy ją znalazł w schronie pod materacem. Augusta sprawiała wtedy wrażenie, że rozumie. Kiwała główką i uśmiechała się do wujcia. Mock biegł w stronę ulicy. I wtedy usłyszał triumfalny ryk: – Mamy ją, Mock! Mamy! Odwrócił się i zobaczył Gada trzymającego za rączkę wyrywające się dziecko. To był koniec jego nadziei.

Wrocław, sobota 10 stycznia 1914 roku, godzina dziesiąta wieczór

PO PRZEBUDZENIU POCZUŁ NAJPIERW SMRÓD odchodów, a potem usłyszał brzęk metalu i niski charkot jakiegoś wielkiego zwierzęcia. Nagle potężny ryk odbił się od ścian. Mock zerwał się na równe nogi, oparł się o ścianę i przetarł oczy. O metr od niego stała żelazna klatka, za której kraty szarpał goryl. Zwierzę ryczało, otwierając pysk i pokazując mocne żółtawe zęby. Kropelki jego śliny pryskały daleko za metalowe pręty. – O kurwa! – szepnął Mock i poczuł, że w jednej chwili staje się mokry od potu. – Gdzie ja jestem? „Pójdziesz ze mną. Do mojej nowej fabryki hybryd” – odpowiedział mu w wyobraźni głos Gada. Goryl ryczał i przesuwał się po klatce, nie odrywając od krat swych potężnych łap, a wzroku od Mocka. Jego krótkie nogi brodziły w lepkiej mazi, od której czuć było odór fekaliów. Człowiek również nie przestawał patrzyć na zwierzę. Nie dlatego, że widział taką małpę po raz pierwszy – już dziesięć lat wcześniej była ona atrakcją wrocławskiego zoo. Coś innego sprawiało, że w głowie Mocka zdumienie mieszało się ze zgrozą. Goryl miał papiloty na głowie, a jego pysk umalowany był jasnoróżową szminką, która poplamiła zwierzęciu zęby. Na łapach tkwiły kajdanki, które uderzały o kraty, wydając charakterystyczny brzęk. Małpa nie była jednak przykuta do krat i mogła się swobodnie poruszać po klatce. Pod kajdankami widać było mokrą od krwi sierść i obdarte metalem przeguby. Mock oderwał w końcu wzrok od zwierzęcia, pociągnął nosem i rozejrzał się dokoła. Woń była identyczna z tą, którą czuł w schronie, kiedy się obudził z zamroczenia obezwładniającym gazem. Najpewniej wtedy znalazł się w pomieszczeniu, skąd wyniesiono klatkę z małpą. Smród był taki sam. To, w którym był teraz, miało podobne ściany z surowego betonu z widocznymi szalunkami. Większą część pomieszczenia wypełniała klatka. Pomiędzy nią a ścianą był z każdej strony metrowy na oko odstęp. Na suficie paliła się jasno żarówka umieszczona w koszyku z gęstej

metalowej siatki. Żelazne drzwi z judaszem, zamykane od zewnątrz, były ostatnim elementem ponurego wnętrza. Mock obszedł dokoła klatkę, trzymając się ściany, w bezpiecznej odległości od pyska i łap goryla, którego ozdoby wskazywały, iż jest samicą. Dokładnie i z pewną obawą przyjrzał się drzwiom klatki, zamkniętym na zwykły skobel – czy aby małpa ich nie otworzy? Odetchnął z ulgą. Skobel był zagięty z obu stron i gdyby był wyciągany od góry, to w pewnym momencie by się zablokował. Aby go wypchnąć, trzeba było się wykazać odrobiną ludzkiej inteligencji. Ukucnął w kącie i odetchnął z ulgą – wszystko go bolało, ale nie na tyle, by uniemożliwić chodzenie, co oznaczało, że nie połamano mu nóg poprzedniego dnia – kiedy został pobity do nieprzytomności zaraz po tym, jak przybiegła do niego mała Augusta, którą znaleziono w śmietniku wśród skrzynek po owocach. Został wtedy skopany i ogłuszony na podwórku przed dawnym dworcem. Ostatnie, co słyszał, to okrzyki przechodniów stojących pod parkanem na Flurstrasse[89] i uspokajający głos Gada, który im tłumaczył, że oddział Nachrichtendienst pod jego dowództwem poskramia właśnie niebezpiecznego rosyjskiego szpiega. Ostatnie, co widział, to odwet Josefa, biorącego zamach pogrzebaczem. Tkwiąc cały czas w kącie, obmacał ręce. Bolały go nadgarstki i łokcie, przedramiona pokryte były sińcami podbiegniętymi krwią, a jeden palec, bardzo opuchnięty, być może był złamany. Zdrową ręką przesunął po włosach, a potem zaczął obmacywać głowę – centymetr po centymetrze. W pewnym momencie krzyknął z bólu – wsadził sobie palec w miękką wilgotną dziurę, którą pewnie pozostawił pogrzebacz Josefa. Omal nie zemdlał. Osunął się po ścianie i usiadł na ziemi z wyciągniętymi nogami. Jak przez mgłę widział warczące zwierzę i czuł, jak po czole leje mu się krew, jak opływa oczy i skapuje z brody. Wtedy otworzyły się drzwi do celi. W jasnym świetle żarówki pojawił się Josef popychający wózek na kółkach, a za nim Gad ubrany w biały fartuch. Mock usłyszał brzęk szkła. To uderzały o siebie fiolki i strzykawki, które kiwały się w małych stelażach ustawionych na wózku. – Okłamałeś mnie, Mock – powiedział spokojnie Gad. – Powiedziałeś, że chcesz pożegnać się z Marią, tymczasem chciałeś uciec wraz z dzieckiem. Nie dotrzymałeś słowa, a ja byłem taki łatwowierny, taki dobroduszny... Co ja mam z tobą zrobić, Mock? Wczoraj jeszcze nie wiedziałem. Dzisiaj już wiem.

Gad uniósł z wózka błyszczący podłużny przedmiot i mały młotek. Tymczasem Josef chwycił za długi kij, na którego końcu była zawieszona gęsta sznurkowa siatka. Gorylica zawarczała zaniepokojona i zaczęła się rzucać po klatce, brzęcząc kajdankami. – Poczekaj, Josef. – Gad uśmiechnął się. – Wstrzymaj się... Powiem mu teraz, co go spotka. Będzie bardziej cierpiał, kiedy mu to teraz uświadomię. Gdybym tego nie zrobił, nasz Ebi po prostu poczułby za chwilę ból, kiedy bym mu wbijał ten szpikulec w oko. I słodko by zasnął, po czym obudziłby się jako roślina. I patrzyłby, nieborak, swoimi krowimi, tępymi gałami na majora Nicolaia i na mnie. I nie rozumiałby niczego, co mówię do majora... Toteż poczekaj, mój drogi Josefie. Na razie pobaw się z naszą małą Ernestine. – Wymówił to imię po francusku. – Tak jak to lubisz... Josef wsadził do klatki drugi koniec kija i zaczął popychać nim zwierzę. Gorylica zawyła przeraźliwie, obnażając zęby. Z jej uszminkowanego pyska zaczęła kapać piana. – A co będziesz mu mówił, Gadzie? – wychrypiał Mock. – No majorowi Nicolaiowi... Czego niby nie będę rozumiał? – Nawet mi się podoba to twoje określenie... Gad, gad – powtarzał, po czym zmienił ton. – Wiesz co, Ebi? W każdym z nas siedzą liczne i różniące się znacznie osoby. Najgorzej, jeśli te osoby walczą ze sobą. Wtedy człowiek popada w obłęd. Ale moje persony, we mnie, żyją w najlepszej symbiozie. Przedstawię ci je teraz. Jedna z nich to zapalony neurochirurg, druga to niestrudzony fizjolog. Od której mam zacząć? Od neurochirurga? W ciągu najbliższego kwadransa Mock poznał obie te persony. Neurochirurg doktor Karl Mohnacker – pod takim fałszywym nazwiskiem Gad przybył w 1900 roku do Szwajcarii – odwiedził owianego ponurą sławą psychiatrę profesora Gottlieba Burckhardta. Ich spotkanie nastąpiło pod Bazyleą, w sanatorium dla chorych psychicznie w Riehen. Mohnacker chciał koniecznie poznać metody leczenia obłąkanych, które zatrzasnęły przed dyrektorem Burckhardtem drzwi całego świata lekarskiego. Szwajcar, zgorzkniały i rozwścieczony na lekarską Europę, która go nie doceniła, najpierw zrobił młodemu Niemcowi wykład filozoficzny, w którym wykazywał, że lepsza jest zasada melius anceps remedium quam nullum[90] niż słynna Hipokratejska maksyma primum non nocere[91]. Widząc, że jego słuchacz gorliwie mu przytakuje i ze wszystkim się zgadza, zapytał, co sprowadza do niego młodego doktora. Mohnacker oświadczył, że uważa Burckhardta za geniusza oraz za swojego mistrza i przybył do niego na dalsze nauki. Przedstawił mu swoje bardzo szczegółowe przemyślenia

i projekty, objawiając przy tym głęboką wiedzę medyczną. Po długim wahaniu Burckhardt przyjął go jako współpracownika, który – zatrzymując się w Riehen oczywiście na własny koszt – miałby starego profesora wyręczać przy trepanacjach czaszek. Te to bowiem operacje, podczas których następowało krojenie mózgów pacjentów, owiały Burckhardta wspomnianą czarną legendą. Mohnacker przystąpił energicznie do swej pracy i wykonywał ją przez dobry rok. Wycinał ludziom fragmenty kory mózgowej i ze zdumieniem stwierdzał, że diametralnie zmienia się ich zachowanie. Agresywni, wulgarni pacjenci, trapieni przez głosy albo przez mania grandiosa, przeistaczali się w potulne, delikatne i małomówne istoty. Przez rok skutecznie trepanował czaszki swą własną, autorską metodą wdzierania się do ludzkiego mózgu. – Tak, to metoda młotka i szpikulca do lodu. – Gad trzymał teraz w rękach oba te przedmioty. – Josef cię przytrzyma, zostaniesz znieczulony, a ja ci wsadzę w oczodół ten oto szpikulec. Zrobię to umiejętnie i delikatnie, tysiące razy to robiłem w Riehen. Szpic przejdzie tuż koło oka, nie bój się, nie wydłubię ci gałki ocznej... I wejdzie w mózg. Wtedy ja zakręcę dłońmi o tak – zaczął wykonywać rękami kółka w powietrzu – i posiekam ci płaty czołowe. Zniszczę twoją zapalczywość i agresję... I kiedy w szpitalu na Einbaum Strasse[92] za parę tygodni odwiedzi cię Walter Nicolai, to będziesz siedział cichutko w kąciku, ślinił się i wodził dokoła nic nie widzącymi oczętami. A ja mu powiem wtedy: „Widzi pan, panie majorze, Eberhard Mock oszalał”. Stary może mi nie uwierzyć, pomyśli, że ja po praktyce u Burckhardta, o czym wie, wdarłem ci się do czaszki i coś tam poprzestawiałem. Obejrzy twój łeb dokładnie i nie znajdzie nawet najmniejszej dziurki. Oczodołów nie będzie przecież oglądał, bo nigdy i nigdzie tej metody nie opisałem. Znał ją tylko Burckhardt, ale on od siedmiu lat nie żyje... Mock zerwał się na równe nogi tak gwałtownie, że zakręciło mu się w głowie. Przez chwilę latały mu przed oczami czarne płaty przypominające sadzę. – Nie rzucaj się, robaczku. – Gad parsknął śmiechem. – Josef zarzuci na ciebie sieć jak rzymski gladiator retiarius... On ma naprawdę duże doświadczenie w łapaniu zwierząt... Nabył je w Afryce... Ale cicho sza... O mojej trzeciej afrykańskiej personie może jeszcze ci powiem, a na razie poznaj moją drugą maskę: doktora Richarda Saricha. Rzeczywiście Mohnacker nie opublikował żadnego artykułu na temat swej metody młotka i szpikulca. Nie oznaczało to jednak, że nie dzielił się ze światem naukowym wynikami innych swoich badań. W roku 1910 pojawił się na Światowym Kongresie Zoologów w Grazu. Wygłosił tam – tym razem pod prawdziwym swym nazwiskiem Richard Sarich – referat o badaniach

mózgu kóz chorych na epilepsję. To wystąpienie zostało ostro skrytykowane, ale mimo to kongres w Grazu był dla kariery Gada ważnym doświadczeniem. Tutaj bowiem poznał rosyjskiego profesora Ilię Iwanowa oraz doktora Horsta Rühlowa, wicedyrektora wrocławskiego ogrodu zoologicznego. Pierwszy z nich natchnął go niezwykłą, przełomową ideą, drugi – pomógł tę ideę wprowadzać w życie. Ilia Iwanow, uczeń i współpracownik wielkiego Iwana Pawłowa, był znany na całym świecie ze swych skutecznych metod sztucznej inseminacji, której poddawał krowy, maciory i kobyły w naukowych hodowlach w kraju carów. Nikt tam nie wiedział, że Iwanow – wycinając zwierzęce gruczoły płciowe, aby opracować metodę sztucznego zapładniania zwierząt – tak naprawdę marzy o stworzeniu humanoidów, hybryd człowieka i małpy. To marzenie przedstawił na wspomnianym kongresie jako postulat naukowy. Kilka dni po referacie dziwnie wyglądający albinos o nazwisku Richard Sarich złożył wizytę Iwanowowi w wiedeńskim hotelu Hofburg i zaproponował mu finansowanie jego badań przez wywiad niemiecki. Iwanow odmówił, a Sarich go grzecznie pożegnał. Trzy dni później Rosjanin, wyjeżdżający już do ojczyzny, został w pociągu zaatakowany i okradziony z całej naukowej dokumentacji, którą miał ze sobą. Sprawców policja wiedeńska nigdy nie złapała. – Wiesz, dlaczego ci o wszystkim powiedziałem? – zapytał Gad. – Bo chcę, byś wiedział, że ofiara z ciebie ma wielki sens naukowy. Twoje nieroztropne śledztwo staje na drodze największemu eksperymentowi w dziejach ludzkości: wyprodukowaniu pół ludzkich, pół zwierzęcych hybryd. Niezwyciężonych żołnierzy, którzy nie mają żadnych oporów moralnych, i niestrudzonych niewolników, którym za cały posiłek wystarczy garstka zgniłych ziemniaków... I teraz, kiedy to już wiesz, to rozumiesz dobrze, że ofiara z ciebie, złożona na ołtarzu nauki, ma wielki sens. Wydajesz mi się racjonalnym człowiekiem, Mock. Złóż teraz racjonalności daninę. Pożegnaj się z rozumem, witaj się z instynktami. – Sięgnął po strzykawkę. – No, bądź grzeczny i wyciągnij ramię. Dostaniesz zastrzyk znieczulający... No, Ebi, nie daj się prosić! Josef w tym czasie oddawał się osobliwej rozrywce. Usiłował wrazić wolny koniec drąga pomiędzy pośladki gorylicy. Wysunął język, zmrużył oczy i celował najwyraźniej w jej drogi rodne. Zwierzę próbowało gryźć kij, odsuwało się i podskakiwało, rycząc wniebogłosy. Josef chodził dokoła klatki, a Gad patrzył na niego z upodobaniem, kiwał głową i mówił: – No, nie wytrzymam z tym chłopakiem, to wciąż duże dziecko... No, nie... Nie wytrzymam... Gad cofnął się. I to był jego błąd.

Mock bardzo powoli przesuwał się pod ścianą w stronę otwartych drzwi celi. Kiedy Josef, wciąż zabawiając się z gorylicą, znalazł się tuż obok nich, Eberhard rzucił się do skobla, który tkwił w żelaznym uchu drzwiczek do klatki. Wyrwał go jednym ruchem, nie zwracając uwagi na obezwładniający ból złamanego palca. Klatka była otwarta na oścież. Drzwi do niej otwierały się na zewnątrz, toteż były one teraz dla Mocka ochroną przed zwierzęciem. Oddzielały go od Gada, Josefa i Ernestine. Ona jednak o nim teraz nie myślała. Rozwarła pysk i rzuciła się na swojego dręczyciela. Eberhard słyszał, jak pod jej zębami pęka skóra na twarzy Josefa. Widział, jak jej siekacze odrywają od jego oblicza dolną wargę z napisem DIABEŁ. Słyszał, jak trzeszczą kręgi szyjne zboczeńca, kiedy zwierzę zacisnęło szczęki na jego krtani. Kiedy Josef przestał się ruszać, gorylica oderwała się od jego gardła i spojrzała z dołu na Eberharda prawie ludzkim wzrokiem. Posoka spływała z jej zębów, nad papilotami na jej głowie zawisła przez chwilę krwawa mgiełka. Mock trzymał kurczowo drzwiczki klatki, które – wsparte o ścianę – oddzielały go od zwierzęcia. Po sekundzie wybiegło ono z celi, tuż za Gadem. Mock został sam – nie licząc człowieka z przegryzioną grdyką i zmasakrowaną twarzą, na której krew mieszała się z absurdalnymi plamami po różowej szmince.

Wrocław, sobota 10 stycznia 1914 roku, przed północą

EMIL SEEMANN ZE WZGLĘDU na swoją wrodzoną przypadłość nazywany był Platfusem. Żaden z jego kolegów – żebraków i kloszardów zamieszkujących owiane najgorszą sławą okolice Rynku Solnego[93] – nie znał jego prawdziwego nazwiska. Żadna z ulicznych dziewek, wystających po bramach na Krullstrasse[94], gdzie w jednej z piwnic miał swoją norę, nigdy inaczej na niego nie wołała jak tylko Platfus. Żaden stójkowy z policyjnego rewiru V przy Karlstrasse[95] nie pamiętał jego nazwiska, natomiast jego pseudo było dla każdego stróża porządku natychmiastowym znakiem rozpoznawczym. W odróżnieniu od swych podwładnych szef rewiru V komisarz policji Artur Mutschke znał doskonale personalia Platfusa, ponieważ był – ni mniej, ni więcej – tylko szwagrem tego byłego drukarza, który się stoczył na dno upadku. Policjant wstydził się tego powinowactwa, a brat jego żony również nie ujawniał go publicznie z obawy przed kompanami i prostytutkami, którym Mutschke dawał się ostro we znaki. Po cichu jednak policjant wspierał, jak mógł, Platfusa, dając mu a to drobne datki, a to przynosząc po kryjomu jedzenie do piwnicy. Niestety, Mutschke nie był wystarczająco ostrożny i kiedyś pewna ulicznica zobaczyła ich w piwnicy razem, a następnego dnia o ich bliskich kontaktach wiedział każdy mieszkaniec owej szemranej dzielnicy. Po tym zdarzeniu Seemann był tu spalony. Grożono mu śmiercią i szykanowano go. Musiał się dokądś wynieść w środku mroźnej zimy. Szwagier przyszedł mu z pomocą. Porozmawiał ze swoim odpowiednikiem z dalekiego osiedla Pöppelwitz[96] i poprosił go o wskazanie jakiegoś lokum dla życiowego rozbitka i o ewentualne chronienie go, gdyby miejscowe opryszki nie zaakceptowały obcego na swym terenie. W podziemnym światku zachodniego Wrocławia przyjęto Platfusa bardzo wrogo, a komisarz policji z XXV rewiru ani myślał dotrzymywać obietnicy danej koledze i zawracać sobie głowy jakimś alkoholikiem. Ten zatem sam musiał gdzieś znaleźć stosowne miejsce do przezimowania.

Idealne wydały mu się okolice cmentarza żydowskiego przy Berliner Chaussee[97]. Najpierw zamierzał wprowadzić się do jakiegoś grobowca. Służba cmentarna, a zwłaszcza należące do niej psy, była jednak bardzo czujna. Platfus uciekł jak niepyszny z dziurą w spodniach, ale się nie zraził. Nie opuszczał rejonów przy granicy miasta i krążył dalej wokół Bebelpark[98]. Pewnego dnia tuż obok cmentarnego muru Platfus wypatrzył wybudowany prawie dwadzieścia lat wcześniej schron dla piechoty. Niestety, liczne jego drzwi były zamknięte na solidne żelazne sztaby. Żebrak nie poddawał się, próbował zdjąć choć jedną z nich. Szarpał za kolejne klamki i – ku swojej radości – odkrył, iż jedna ze sztab jest trochę poluzowana. Sporo wysiłku i pomyślunku włożył Platfus w otwarcie tego pomieszczenia. W końcu mu się udało i znalazł schronienie bezpieczne, z miękkim i ciepłym posłaniem, które tworzyły zgromadzone tu, spleśniałe nieco mundury i worki na wojskowy ekwipunek. Sielanka nie trwała jednak zbyt długo. Po Nowym Roku wokół schronu zaczęli się kręcić wartownicy, a później zwieziono tutaj jakieś skrzynie i ładowano je do środka. Platfus krótko po tych wypadkach zaczął słyszeć kobiece głosy i płacz dzieci, co uznał za zjawiska nadprzyrodzone, które niewątpliwie zdarzają się na każdym cmentarzu. Bardziej się jednak martwił wartownikami niż głosami z zaświatów. Spał jak zając pod miedzą i wychodził na żer, to znaczy do śmietników osiedla Pöppelwitz[99] albo pobliskiej wioski Pilsnitz[100], jak nocne zwierzę. Tak było i tej nocy. Seemann wydostał się ostrożnie ze swej kryjówki i ruszył w stronę cmentarnego muru, by pójść wzdłuż niego. Wolał kryć się pod murem, niż iść przez park w świetle księżyca w pełni. Miał jednak pecha. Kiedy odszedł kilka kroków od swojej noclegowni i zbliżył się do muru nekropolii, trzasnęły głośno drzwi schronu i wyszli zeń czterej wartownicy. Zastygł w bezruchu. Musiał tak trwać, licząc na łut szczęścia. Nie mógł uciec, bo jego kroki trzeszczące na śniegu natychmiast zwróciłyby ich uwagę. Poza tym deformacja jego stóp, która sprawiała, że bardzo szybko się męczył, skazywała próbę ucieczki na natychmiastową porażkę. Mężczyźni zapalili papierosy. – No dobra, chłopaki, wystarczy na dzisiaj – odezwał się jeden. – Czas do domu. – Coś ty, Klaus! Może wyskoczymy na jednego do gospody w Pilsnitz? – Nieee... Już za późno. Spadajmy stąd, bo jeszcze albinos wyskoczy i nas zawróci tak jak kiedyś...

– Gówno nam zrobi, paskud jeden! – oburzył się Klaus. – Niech tylko spróbuje! Nadgodzin nam nie płaci, to niech sam tu waruje z tym kretynem Halabardą! – Idziemy, chłopaki! Nic tu po nas. Do nozdrzy Platfusa doszła woń kiepskiej machorki, która wzbudziła w nim tęsknotę za tytoniem, do jego uszu dotarł odgłos oddalających się kroków na śniegu. Poszedł w przeciwnym kierunku niż oni. Niestety, los rzucał tego dnia Seemannowi kłody pod nogi.

Wrocław, sobota 10 stycznia 1914 roku, przed północą

EBERHARD MOCK ZE WŚCIEKŁĄ SATYSFAKCJĄ oparł czubek kija na piersi Josefa, a następnie oparł się na nim całym swym ciężarem. Upewniwszy się w ten sposób, że zboczeniec nie żyje, wysunął głowę na korytarz i szybko się wycofał do środka. Dopiero po chwili wystawił pół głowy za framugę i zlustrował korytarz. Był on pusty i jasno oświetlony elektrycznymi lampami. Trzymając w ręku drąg zakończony siatką, którym Josef obezwładniał i dręczył gorylicę, Mock wyszedł cicho na korytarz. Po obu jego stronach były drzwi – jak w Hadesie. Z najbliższego pomieszczenia dochodził cichy monotonny śpiew w nie znanym mu języku. Nagle piosenka się urwała. Jeśli to była kołysanka, to dziecko chyba zasnęło. Eberhard szedł noga za nogą po korytarzu, starając się nie szurać podeszwami butów. Patrzył na każde drzwi, które mijał po drodze. Wszystkie były zamknięte na solidne sztaby i kłódki. Tu i ówdzie słychać było jakieś ciche rozmowy, płacz lub donośne chrapanie. Kilka metrów przed nim korytarz się rozwidlał na dwa mniejsze. Już stąd widział, że w obu panuje ciemność. Jeśli ktoś tam się czaił – człowiek albo zwierzę – to miał teraz Mocka jak na widelcu. Eberhard doszedł do rozwidlenia i stanął przy nim. Przesuwał drąg od lewa do prawa, jakby zaznaczał strefę, w której będzie walczył, i starał się przeniknąć wzrokiem mrok to jednego, to drugiego korytarzyka. I wtedy – jak błysk w ciemności – zobaczył biel lekarskiego fartucha. Gad wyskoczył z lewej odnogi korytarza. Na jego białej błyszczącej twarzy zamiast oczu były jakieś fałdy. Podciągnięta ku górze górna warga odsłaniała zęby jak u wściekłego zwierza. W obu zaciśniętych dłoniach dzierżył strzykawki. Tyle Mock zauważył, zanim poczuł ostry ból koło lewego obojczyka. Słaniając się na nogach, ostatkiem sił wyprowadził cios prawą ręką i poczuł, że trafił. Gad nie zdążył nacisnąć tłoczka od strzykawki, kiedy otrzymał cios w lewy oczodół.

Mock ponowił atak. Wziął zamach tak potężny, że aż nim rzuciło, a strzykawka wbita pod obojczykiem zakołysała się jak trzcina na wietrze. Ten drugi cios nie doszedł jednak celu. Gad ukucnął i cofnął się, a pięść Eberharda przecięła powietrze tuż przed nosem przeciwnika i uderzyła o betonową ścianę, wywołując przeraźliwy ból złamanego palca. Ta pomyłka miała jednak dobry skutek – ramię Mocka oddzieliło go od szponiastych paluchów Gada, który robił wszystko, by nacisnąć tłoczek strzykawki. Widząc to, Eberhard wyrwał ją ze swego ciała. Wtedy zgasło światło. W zupełnej ciemności Mock przerzucił strzykawkę do zdrowej lewej dłoni i zadał tym narzędziem cios z góry – jakby chciał ukłuć przeciwnika nożem. Trafił w coś miękkiego, a potem szkło pękło mu w dłoni. Ryk, który rozdarł ciemność, nie mógł być wydany przez człowieka. Odór, który owionął twarz Mocka, nie był ludzkiego pochodzenia. Zęby, które teraz szarpały mu spodnie, należały do bestii.

Wrocław, sobota 10 stycznia 1914 roku, przed północą

EMIL SEEMANN NIE ODSZEDŁ daleko po tym, jak schron opuścili wartownicy. Zdenerwowanie oraz trzaskający mróz sprawiły, że poczuł parcie na pęcherz. Stanął pod cmentarnym murem na szeroko rozstawionych nogach i sięgnął do rozporka poprzez trzy warstwy zdobycznych wojskowych szyneli. Nie zdążył oddać moczu. Śnieg wokół niego zaskrzypiał ze wszystkich stron. Platfus zrozumiał. To była obława. Rozległ się gromki okrzyk: – Coś ty za jeden!? – Emil Seemann – przedstawił się, odwracając się do nieproszonych gości. Księżyc był przesłonięty przez chmury. Nie widział wyraźnie obcych, ale wiedział, że złe mają zamiary. Czas i miejsce – północ w odległym parku obok cmentarza – to nie były okoliczności stosowne dla towarzyskich spotkań. Cienie mężczyzn wskazywały na to, że są rośli, ich oddechy – że sporo wypili. Platfus znał takich jak oni – bijących dla rozrywki. Kiedyś wpadli do jego piwnicy przy Krullstrasse[101]. Został tak dotkliwie pobity, że – gdyby nie doktor opłacony przez szwagra Mutschkego – niechybnie by umarł. Tak, znał takich jak oni. Młodzi, pijani mężczyźni, którym dręczenie słabych daje radość. – Co tu robisz? – odezwał się bełkotliwie jeden z nich. – Leję – odparł Platfus zgodnie z prawdą. Nie spodobała im się ta odpowiedź. Pierwszy cios trafił go w nos. Upadł i skulił się, przyjmując kolejne. Potem nic już nie czuł i nic nie słyszał.

Wrocław, sobota 10 stycznia 1914 roku, północ

MOCK WCIĄŻ CZUŁ SZARPANIE za spodnie. Cofał się pod ścianę i wymachiwał wokół rękami, broniąc się w ciemności przed gorylicą. Ta przywarła do jego nogi i w pewnej chwili wyrwała mu z uda przez rozdarty materiał spodni kawał skóry i mięsa. W pierwszej chwili nawet nie czuł bólu. Usłyszał tylko mlask. Kopnął w ciemność i trafił w zwierzę. Poprawił drugą – chorą – nogą i ujrzał swój but lądujący na wypukłej klatce piersiowej bestii. Zobaczył jej rozwarty pysk i płaski owłosiony łeb. Przez głowę przeszła mu absurdalna myśl, że oto zaraz umrze, bo zobaczył blade światło – jakby odległy blask zaświatów, który zaraz stanie się oślepiająco jasny i przyjazny. Tak też się stało. Zapłonęły żarówki na suficie. Gruchnął strzał. Gorylica ryknęła z bólu i przebiegła po ciele leżącego Mocka. – Ożeż ty, kurwa, ale bydlę – usłyszał głos Gerstmayera. – Trafiłeś je, Oskar, czy spierdoliło stąd? – Nie wiem, szefie, coś koło mnie śmignęło – odezwał się zniekształcony przez alkohol głos. – Za dużo dziś wypiłem, to i oko nie takie jak zawsze...

Wrocław, niedziela 11 stycznia 1914 roku, kilka minut po północy

EMIL SEEMANN OCKNĄŁ SIĘ i przewrócił w śniegu. Ci, co go pobili, nie byli tak brutalni jak tamci przed laty. Nie złamali mu szczęki ani nie wyrwali ręki ze stawu. Utrata przytomności miała też znaczenie zbawienne – nie czuł bólu, kiedy go okładali. Nie wiedział też, że status kloszarda, który kiedyś ściągnął na jego głowę żądnych krwi młodzieńców, teraz go ocalił. Nie słyszał, jak jeden z napastników mówi: „To jakiś bezdomny. Mieszka pewnie w jakiejś norze i tyle. To nikt od Gada”. Obmacał się dokładnie. Nie czuł żadnego dotkliwego, ostrego bólu – nic mu nie złamali. Skończyło się na strachu i kilku sińcach. Jak to zwykle w życiu żebraka. Platfus postanowił tej nocy nie wyruszać na żer. Zaczął się cofać w stronę swojej noclegowni. Miał dosyć atrakcji i chciał tylko spać. Nie wiedział jednak, że to jeszcze nie wszystko.

Wrocław, niedziela 11 stycznia 1914 roku, kwadrans na pierwszą w nocy

– MASZ SZCZĘŚCIE, EBI – powiedział z radością Gerstmayer, a potem w jego głosie dała się słyszeć troska. – Bydlę wyrwało ci kawałek uda. Na szczęście nieduży i z daleka od tętnicy. Masz też złamany palec i dziurę w głowie. Ktoś ci nieźle przyłożył. Broczysz krwią z szyi, ale ona nie wali ostro. Znów daleko od tętnicy. Będziesz żył, chłopie! Klepnął go po przyjacielsku w policzek i chciał wstać, ale Mock chwycił go mocno za rękę. – Poczekaj – mruknął atleta. – Zaraz cię zabiorę do szpitala. A teraz muszę... – Dziękuję, Ohri – wyszeptał Eberhard. – Uratowałeś mi życie. Wiedziałem, że jesteś bystry... – No cóż, ma się ten pomyślunek. – Gerstmayer pękał z dumy. – Martwiłem się wtedy w cyrku, czy cię dobrze zrozumiałem. Miałem iść do Hadesu i nasłuchiwać, co mówi Gad, kiedy z tobą przyjdzie do mieszkania Marii. A tak w ogóle, to skąd wiedziałeś, że ci pozwoli na ostatnie życzenie? – Nie wiedziałem, ale musiałem mieć jakieś jedno, choćby nieprawdopodobne wyjście. Ty nim byłeś. – No tak. – Ohri zamyślił się. – No tak... No to zrobiłem, jak chciałeś. I siedziałem w tamtym schronie, i usłyszałem coś o martwych Żydach. Że tylko oni usłyszą twój krzyk... A gdzie są martwi Żydzi? Na cmentarzu. A ile jest we Wrocławiu cmentarzy żydowskich? Dwa. Teren przy Lohestrasse[102] obszukują moi ludzie, a tutaj jestem ja z kilkoma innymi. A teraz puszczaj, do cholery! – Gdzie Gad? – wystękał Ebi. – Miałem wybór: albo go gonić, albo zabić małpę i uratować ciebie. – W głosie Ohriego zabrzmiało nie do końca szczere oburzenie, bo zrozumiał to pytanie jako przyganę. Rozwarł palce Mocka na swoim przegubie i wstał. – Wyważyć wszystkie drzwi! – krzyknął. – Tylko migiem, pijanice! To obiekt wojskowy. Nie chcę tu mieć zaraz całej armii na głowie!

Zwykłym ludziom wyważenie pięciorga drzwi w betonowym schronie zajęłoby kilka dobrych kwadransów. Atleci Gerstmayera wyrwali wszystkie zacementowane skoble w ciągu kilkunastu minut. Kłopot sprawiła im nie zaprawa, ale żelazne dźwignie, które pękały pod naciskiem ich mocarnych rąk. Na korytarzu zaroiło się od ludzi. W ostrym elektrycznym świetle ustawiały się pod ścianami zalęknione czarnoskóre kobiety okryte jakimiś kocami i gałganami. Drżały ze strachu i z zimna. Niektóre tuliły do piersi niemowlęta. Inne niewolnice kucały i osłaniały rękami kilkuletnie dzieci, które z zaciekawieniem odwracały ku obcym swe twarzyczki. Kilka Afrykanek było ciężarnych. Pomiędzy nimi przeciskała się karlica, która była całkiem naga. Nie musiała się jednak wstydzić, bo jej piersi i pudenda były w całości pokryte miękką sierścią. Atleta Oskar, wydzielając woń piwa, zabandażował Mockowi udo i zatamował krew płynącą z szyi. Eberhard obojętnie poddawał się tym zabiegom. Był zbyt zmęczony i nawet nie syczał z bólu. Patrzył na wszystko wokół siebie jak na obrazy dobrze sobie znane. Widział już piekło, w jakim Gad zamknął Afrykanki. Przez kanały poczty pneumatycznej słyszał odgłos upokorzeń, jakim je poddawano. A teraz stały one jak towar na targu niewolników, a pomiędzy nimi przechadzał się Gerstmayer. Jak kupiec, który taksuje swój przyszły nabytek. Mock zamknął oczy. Zapulsowała mu krew w głowie. Główny krzywdziciel, Lucyfer w ludzkiej skórze, który tu, w tym bogatym i sytym mieście, zorganizował inferno, jest wciąż na wolności! I nikt go nie goni! Nikt! Kiedy starał się jakoś opanować gniew, który ta myśl wywołała, poczuł świdrujący ból w głowie – w miejscu, w które wbił się pogrzebacz Josefa. Mock otworzył oczy i usta, by zrugać Oskara za jego niedelikatność. To nie był jednak Oskar. – Wujciu, wujciu... – odezwał się dziecięcy głosik. Mała Augusta gładziła go po głowie i po twarzy. Za nią stała szczupła piękna Murzynka. Na jej delikatnym ramieniu spoczywała potężna ręka Gerstmayera. – Friederike – zwrócił się olbrzym do kobiety. – Poznaj mojego przyjaciela pana Eberharda Mocka. Gdyby nie on, nie wyszłabyś stąd nigdy... Ebi – spojrzał z uśmiechem na kolegę – to pani Friederike Bodiam, moja przyszła żona... Mock chciał wstać, ale zakręciło mu się w głowie. Wciąż siedząc, ujął ją za rękę i pocałował w smukłą dłoń.

– Miło mi panią poznać – wyszeptał. Gerstmayer pochylił się i chwycił Augustę pod pachy. Uniósł ją, nieco wystraszoną, tak wysoko nad swoją łysą głową, że dziecko prawie dotknęło sufitu. Rzymianie w ten symboliczny sposób uznawali dzieci za swoje.

Wrocław, niedziela 11 stycznia 1914 roku, kwadrans na pierwszą w nocy

LOS NIE SPRZYJAŁ EMILOWI SEEMANNOWI. Wyprawę aprowizacyjną najpierw uniemożliwili mu strażnicy schronu, wracający do domu po służbie, a potem pobili go jacyś pijacy. Kiedy już wracał w poczuciu rezygnacji do swojego barłogu, stało się coś, co sprawiło, że raz na zawsze porzucił swoją kryjówkę. Już wcześniej niepokoiły go jakieś głosy i jęki dobiegające zza ściany. Irracjonalna część jego duszy podpowiadała mu, iż jest to lament zmarłych Żydów, którzy przecież jako nieochrzczeni – tak sobie to tłumaczył – na pewno trafili do piekła i teraz pokutują za swe grzechy w okolicy cmentarza. Dotąd nie przejmował się jednak tymi hałasami na tyle, aby opuścić swe idealne, ciepłe schronienie. Wola przeżycia przezwyciężyła zabobonne lęki. Aż do tej nocy. Aż do momentu kiedy zobaczył samego Szatana. A stało się to po godzinie duchów, gdy w przejrzystym powietrzu umilkł odgłos dwunastu uderzeń dzwonów kościoła w Pilsnitz[103]. Po ostatnim dźwięku nad głową Platfusa, który się zbliżał do swoich drzwi, rozległo się diabelskie warczenie i nieszczęsny kloszard zobaczył rozwarty pysk piekielnej Bestii. Upadł wtedy na ziemię i zaczął się modlić. Modlitwa była skuteczna, bo kiedy podniósł oczy ku rozgwieżdżonemu niebu, Belzebuba już nie było. Emil Seemann nie wrócił już do swej kryjówki. Ruszył przez ośnieżony park, kiwając się na swych płaskich stopach. Na swoje szczęście nigdy wcześniej nie widział goryla, którego wziął za diabła. Bo gdyby widział, to pewnie zniknąłby jego zabobonny lęk. Wróciłby do siebie. A tam czekała na niego śmierć. Miała ona blade, obrzydliwe, zakrwawione oblicze, a w ręku trzymała potężną strzykawkę.

Wrocław, wtorek 13 stycznia 1914 roku, godzina dziesiąta rano

MOCK BARDZO LUBIŁ OKOLICE LAZARETU WOJSKOWEGO na Bürger Werder[104], gdzie teraz dochodził do sił po ostatnich wypadkach. Powierzchowne, choć bolesne rany zostały zdezynfekowane i poddane leczeniu. Zszyto mu nagryzione udo i nastawiono palec. Mógł wyjść do domu już poprzedniego dnia, ale nie palił się do tego zbytnio. Musiałby stawić czoła Marii. Wolał przesunąć tę chwilę ad Kalendas Graecas[105] – czyż nie lepiej było kontemplować widok za oknem, niż wysłuchiwać zarzutów, na które w pełni zasłużył? Z tą okolicą związanych było wiele jego wspomnień – zwłaszcza z biednych, ale szczęśliwych lat studenckich. Kiedy stał teraz w szpitalnej sali, którą dzielił z pięcioma rekrutami i podoficerami z koszar landwery, przypominał sobie te jasne dni młodości, kiedy w letnie miesiące wylegiwał się tutaj, na wąskiej plaży Kępy Mieszczańskiej, i zażywał kąpieli w odrzańskich falach. Pamiętał, że wtedy lazaret mijały małe wycieczkowe parowce i pozdrawiały chorych rykiem syreny i słupem dymu wzbijającego się w niebo. Teraz Odrą płynął lodołamacz z płaskim dziobem w kształcie łyżki. „Miejsce to samo – pomyślał – ale pora roku inna i ja jestem już inny”. Niby było to całkiem niedawno – zaledwie dziesięć lat wcześniej. Tylko że wtedy Mock nie zdawał sobie sprawy, jak bardzo świat jest zepsuty. Tylko że wtedy Eberhard nie skrzywdził nikogo tak dotkliwie jak teraz, gdy zranił Marię. Sięgnął do kieszeni szpitalnego szlafroka po papierosy i zapałki. I wtedy napotkał karcący wzrok pielęgniarki, która weszła do sali z zastrzykiem. Tak, wiedział, że tu nie można palić, że musi wyjść na korytarz. Uśmiechnął się do siostry i pokuśtykał w stronę drzwi. Po chwili stał już pod wielkim oknem, które wychodziło na rzekę. Zaciągnął się głęboko i zastanawiał, czy czekać do następnego dnia, kiedy to będzie wypisany, czy też uciec i pójść do Marii, by stawić czoła wielu uczuciom, które targały dziewczyną i które w jej duszy zlały się na pewno w jedną niepohamowaną furię. Tak, Mock złożył w ofierze jej matkę, tak, powie jej o tym expressis verbis, a potem jak mężczyzna, ze spokojną rezygnacją, przyjmie cios, który mu się należy. Pozostawała do rozstrzygnięcia jedna

tylko wątpliwość. Czy błagać Marię o wybaczenie, czy pożegnać ją i czekać, czekać, czekać – aż mu w końcu wybaczy i wróci do niego? Drgnął. Ktoś dotknął jego ramienia. Czyżby Maria? Nie, ona nigdy nie trąciła wonią tytoniu i piwa. – Cześć, kamracie. – Gerstmayer uśmiechał się szeroko. – Jak się czujesz? Atleta wyciągał ku niemu wielką dłoń, uważając, by spod pachy nie wypadła mu papierowa paczka owinięta szpagatem. Mock podał mu zdrową rękę i zaraz poczuł, jak wielką siłą odznacza się ten człowiek. – Nie mogę już tu dłużej... – mruknął. – I nie ściskaj mi tak łapy, do cholery, bo mi zdrową pogruchoczesz! – Trzymaj! – Ohri podał mu pakunek. – Kupiłem w sklepie kolonialnym. Masz tam pomarańcze i cygara. Na zdrowie, brachu! – Dziękuję. – Mock uśmiechnął się i położył podarunek na stojącym obok krześle. – Wybacz mi, ale jestem dzisiaj niespecjalnie towarzyski i gadatliwy... – Nie musisz być. – Atleta rozejrzał się dokoła. – To ja będę gadał. Jeśli będziesz jeszcze kiedyś tropił Małpę... musisz wiedzieć o nim jak najwięcej... Powiem ci, czego jeszcze nie mówiłem... Bo wstyd było się przyznać, że... że... Gerstmayer umilkł. Zdjął melonik i przetarł ogoloną głowę wielką kraciastą chustą. A potem wystawił język i drapał się po głowie kciukiem, czym przypominał Mockowi pewnego gimnazjalnego kolegę, który gdy był pytany, zawsze się tak się zachowywał, niezależnie od tego, czy znał odpowiedź na zadane pytanie czy też nie. – Wstydziłeś się przyznać, że pokochałeś czarną kobietę, prawda? – Mock przyszedł mu z pomocą. – Tak – odpowiedział natychmiast Ohri i odetchnął z ulgą. – Tak. Właśnie tak, Ebi. – To nie jest żaden powód do wstydu, każdy był kiedyś zakochany. – Eberhard spojrzał bystro na swojego rozmówcę. – No, ale dobra, zostawmy ten temat. Czego mi nie powiedziałeś o Gadzie oprócz tego, że trzymał w zamknięciu twoją wybrankę? – To długa historia. – Atleta zapatrzył się na kamienice stojące po drugiej stronie rzeki. – Poznałem go cztery lata temu w cyrku, gdzie walczyli na arenie moi ludzie... Podszedł do mnie, pogratulował i przedstawił się jako graf von Hybris, co oczywiście było fałszywym nazwiskiem. Chciał mi wcisnąć proszek z cudownej rośliny, która znieczula na ból. Rośnie tylko w Afryce

Równikowej, a plemiona murzyńskie uważają ją za boską... Za cudowną... „Dasz pan to swoim siłaczom, to prętem przez łeb będą ich walić, a nic nie poczują”, gada wtedy do mnie. „To jakiś komiwojażer – myślę. – Też mi, kurwa, hrabia z taką zakazaną mordą, jakby matka syfa miała”. „A idź pan stąd”, mówię mu. A on mi na to daje za darmo na spróbowanie mały słoik. „Nie więcej niż na czubku łyżeczki, bo jak dasz więcej, to się porzygają jak koty. Zapytaj o mnie wicedyrektora zoo, jeśli będziesz chciał więcej. Pamiętaj: wicedyrektora, nie naczelnego”. Zagadał i po chwili go nie ma. Długo myślałem, czy dać to chłopakom. Może to jakaś trucizna, a on z konkurencji... Dałem najpierw psu. Przeżył. A potem sam spróbowałem... Wiesz, wtedy miałem zły czas, krucho było u mnie z forsą. No i wyobraź sobie, że to zadziałało! Rzeczywiście znieczulało na ból! Sprawdziłem to najpierw na sobie, a potem na chłopakach. Kupiłem więcej tego gówna. Chłopaki zaczęły roznosić przeciwników. Interes z Małpą był opłacalny... Gerstmayer zamilkł i zapalił papierosa. Przez chwilę patrzył na zimowy pejzaż i stukał po szybie pazurami. – W zoo powiadasz... – rzekł Mock w zamyśleniu. – W której klatce Gad rezydował? – Pokazał mi wicedyrektor. Wchodziło się od strony Odry. Przez tajne przejście. No i kupowałem. Von Hybris mówił mi więcej o tym proszku. Że jak dużo weźmiesz, to dostajesz majaków. Jak mało, to nic nie czujesz. Ani bólu, ani zimna, ani zmęczenia. Że Murzynom wolno zbierać tylko jedno ziarenko dziennie. Że ta iboga, bo tak się nazywa, rośnie w tajnych miejscach i tylko miejscowi wiedzą... A on też wie i jego człowiek, co prowadzi specjalną plantację w Kamerunie... – Znałeś tego człowieka? To był Lampart? – Nie, nie znałem! – Ohri uderzył się w potężną pierś. – Nawet nie wiem, czy jest czarny czy biały. W każdym razie on to wysyłał statkiem z Afryki do Szczecina, a stamtąd Odrą do nas... On też dostarczał ludzi do ludzkiego zoo. Niektórzy z nich umierali, inni znikali, zwłaszcza ładne kobiety... Atleta umilkł, a jego oczy nieco się zaszkliły. – I tam, w ludzkim zoo, poznałeś Friederike Bodiam? – Mock sięgnął po nowego papierosa. – O, jak dobrze pamiętasz jej nazwisko! – Gerstmayer spojrzał na chorego z wielką życzliwością. – Nie w ludzkim zoo, ale już w podziemiach zoo, dokąd ją zabrał von Hybris. Miał on tam cały afrykański harem. Jedną z kobiet mi pożyczył. W nagrodę, bo dobre robiliśmy interesy. Tak, to była Friederike... Spotykałem się z nią prawie codziennie... Po dwóch

miesiącach zaciążyła. Gad się wściekł. Zaczął mi grozić. No to dostał ode mnie w mazak. Więcej już mnie nie wpuścił do swojego haremu. Jestem silny, a on też miał silnorękich, a ci wciąż byli na ibodze... Przez trzy lata trzymał mnie z daleka od mojej ukochanej... Nawet mojego dziecka nie poznałem... A co jej robił przez te trzy lata, to jeden tylko Bóg wie... Najwidoczniej te wspomnienia wzburzyły Ohriego. Zaczął chodzić nerwowo po korytarzu, wachlując się melonikiem. Głośno oddychał, a na czole pojawiły mu się krople potu. Sięgnął swoją wielką dłonią do ceratowego kołnierzyka koszuli i wyszarpnął spod niego krawat, który rzucił na podłogę i podeptał zimowym brudnym buciorem. W końcu usiadł na krześle, oparł łokcie na udach i nie patrząc na Mocka, ciężko sapał. Eberhard zajął miejsce obok niego i współczująco milczał. – Zakochałem się, Ebi – mruknął atleta. – Minęły trzy lata... Miałem różne kobiety. W moim zawodzie nie jest to trudne. Same lgną do nas. Każda chce zobaczyć, jak to jest z atletą. A ja wciąż myślałem o Friederike i o moim dziecku. W interesach było bardzo dobrze. Na rynku pojawiła się koka... Dawałem ją chłopakom zamiast ibogi. Nie trzeba za nią tak dużo płacić jak za ibogę. Każdy pigularz w tym mieście ci ją wypreparuje... Tak, w interesach szło mi aż za dobrze, kupiłem auto, którym rozbijałem się po mieście. Pewnego dnia von Hybris sam się do mnie zgłosił. Zażądał forsy. A jeśli mu nie dam, jeśli nie dam, to gadał... – Gerstmayer zacisnął zęby tak mocno, że zadrgały mu mięśnie policzków. – Gadał: „Ładniutka ta twoja córuchna, ładniutka. Niedługo będzie dla mnie pracować tak jak jej matka. Znam takich, co lubią takie drobiażdżki. Chyba że będziesz grzeczny, Ohri... No, zapłać mi trochę ze swojego majątku, o którym miasto całe aż huczy. Parę tysiączków to dla ciebie tyle co splunąć”. Tak powiedział. Poprosiłem o czas. Na kolejne spotkanie zawiózł mnie jego człowiek. Miałem opaskę na oczach. Słyszałem pociągi i syk parowozów. To musiało być gdzieś obok dworca. On sam to miejsce nazywał Hadesem. Zapłaciłem mu pierwszą dolę dla świętego spokoju. A potem obstawiłem moimi ludźmi wszystkie wrocławskie dworce. Jeden z chłopaków widział pod Górnośląskim jakąś dziwną dostawę do schronu. Komenderował rozładunkiem strasznie brzydki facet. Von Hybris. Opis pasował. Dzień i noc czatowałem w okolicach Górnośląskiego. Czaiłem się. Pewnego dnia rozpoznałem Małpę. – I co? – zniecierpliwił się Mock. – Nie wpadłeś do Hadesu z chłopakami? Nie rozniosłeś na obcasach tego skurwysyna?

– Musiałem być ostrożny – odparł Ohri. – Stójkowi i banpolicaje go obstawiali... Co innego zaatakować Małpę, a co innego policję... Postanowiłem inaczej dostać się do Hadesu. Pod ziemią. Może są jakieś przejścia? Z budynku dworca albo skądś jeszcze? Musiałem zdobyć plany okolicznych budynków. Poszedłem do archiwum, ale nie było ich tam... Nachrichtendienst skonfiskowała, bo niby stary dworzec to obiekt strategiczny... Archiwiście powiedziałem, że płacę dużo za każdą informację o Górnośląskim... No to zadzwonił do mnie pewnego dnia ten chłopaczyna, że jakiś Eberhard Mock z prezydium policji też chce o dworcu wszystko wiedzieć... Zacząłem więc cię śledzić... Że ty mnie doprowadzisz do jakiegoś tajnego przejścia... Chciałem cię przekupić, ale wszystko... wszystko potoczyło się bardzo szybko... – Tak, tak – powiedział rekonwalescent w zamyśleniu. – Pewnego dnia, śledząc mnie, zobaczyłeś, że Gad się wyprowadza ze skrzyniami z Hadesu, a ja tam wchodzę... – Wszystko to widziałem, jak pragnę zdrowia – krzyknął atleta. – Ten się wyprowadza, wynoszą skrzynie, a w którejś z nich pewnie uśpiona moja Friederike... Tak, uśpiona! Von Hybris miał mnóstwo różnych zastrzyków. To chyba konował jakiś... No to myślę: „Atakować czy nie?”. Ale tu policaje, i zwykli, i kolejowi... No to czekam, wkurwiony jak nieboskie stworzenie, ale czekam. Wszyscy wyszli oprócz Małpy, Halabardy i ciebie, a policaje odjechali. Myślę: „Kurwa! Dobra! Teraz albo nigdy”. No i włażę tam, a tam jeszcze jedne drzwi do innego wyjścia. A tych dwóch ani słychu, ani dychu. A ty siedziałeś, nieboraku, bez ruchu na betonie. Myślę: „Wilka jeszcze dostanie, skubany”, i biorę cię na ręce... I niosę do domu, a tam stara, świeć Panie nad jej duszą... I tak się poznaliśmy, Ebi... – Posłuchaj mnie uważnie, Marius. – Mock zwrócił się do niego nielubianym imieniem, aby nadać specjalną wagę swoim słowom. – Czy ty kiedykolwiek spotkałeś w tym afrykańskim haremie kapitana Johannisa? I w ogóle wiesz, kto to jest? – Nie. To nazwisko usłyszałem po raz pierwszy, kiedyśmy spuścili manto dyrektorkowi... Mock pokiwał głową w zamyśleniu. Układanka była kompletna. Byłoby jeszcze piękniej, gdyby Gad spoczywał teraz na dnie Odry. Byłoby jeszcze piękniej, gdyby pewna stara kobieta nie została zgwałcona i zabita przez zwyrodnialca. – Muszę już iść, Ebi. – Gerstmayer wstał i wyciągnął potężną dłoń. – Odpoczywaj, chłopie... Zapal sobie cygarko... Dobre, marki Fortuna... Na pewno ci posmakują... Eberhard podał rękę olbrzymowi. Ten przytrzymał ją. Tym razem mocno nie ściskał, ale i nie puszczał.

– Dziękuję – mruknął. – Za co? Że uratowałem twoją córkę? Miła dziewczynka. Wezmę ją kiedyś na lody... – Za to też... – Ohri drapał się po głowie. – Oczywiście... Też... Ale dziękuję ci, stary kamracie, za coś innego... Za to, że widzisz we Friederike człowieka... – Za co mi dziękujesz? – zdumiał się Mock. – O czym ty mówisz, chłopie? Ona jest przecież człowiekiem! Równie dobrze mógłbyś mi dziękować, że twierdzę... – Zamyślił się. – Że ziemia jest kulista... Tak po prostu jest i nie ma za co dziękować... Atleta jakby tego nie słyszał. – Pocałowałeś ją w rękę. Jak kobietę. Inni widzą w niej czarną afrykańską kurwę, a ty widzisz w niej... Ty widzisz w niej... – Damę – wszedł mu w słowo Eberhard. – Ona jest damą... Ma to wrodzone, Ohri... Oczy Gerstmayera znów się zaszkliły. – Naprawdę tak mówisz? Naprawdę? Że co? Że dama? – Obrócił głowę i wskazał palcem wchodzącą po schodach kobietę. – Jak ta pani? Mock mu nie odpowiedział. Kobieta stanęła przed nimi. Miała na sobie sobolowe futro i okrągłą czapkę z tejże materii. Długa suknia z ciemnogranatowego materiału, przetykana srebrną nitką, kończyła się nad zgrabnymi wysokimi i sznurowanymi bucikami. Elegantka upuściła na ziemię parasolkę, którą atleta podniósł natychmiast. Podziękowała mu uśmiechem i skinieniem głowy, po czym powoli zsunęła rękawiczki. Wypielęgnowanymi palcami uniosła woalkę. Jej czarne oczy błyszczały, a spod toczka wymykały się czarne spirale włosów. – Już mi pan pomógł. – Uśmiechnęła się do Gerstmayera. – Teraz proszę pożegnać swojego przyjaciela i wrócić do lepszego, nieszpitalnego świata! – Że co? Że jak? – Ohri otworzył usta ze zdumienia. – A zmiataj stąd, osiłku, ale już! – huknęła i tupnęła rozzłoszczona. – Chcę z tym panem porozmawiać! Atleta uśmiechnął się, uniósł melonik i wyparował. Charlotta Bloch von Bekessy nie takich jak on potrafiła skutecznie skłonić do posłuszeństwa.

Wrocław, wtorek 13 stycznia 1914 roku, trzy kwadranse na południe

MOCK, WYPISANY WŁAŚNIE ZE SZPITALA i przebrany już w garnitur, paltot i melonik, wsiadł do czteroosobowego automobilu marki American Underslung, który był wart jego pięcioletnich zarobków. Szofer w skórzanym uniformie odwrócił się do niego i podał mu dwie złożone kartki papieru. – Kiedy pan to wszystko dwukrotnie przeczyta – patrzył na Mocka zza gogli zimnym obojętnym wzrokiem – to proszę mi dać znać. Zapuścił silnik i automobil ruszył. Kierowali się w stronę Königsbrücke[106]. Eberhard rozejrzał się po luksusowym wnętrzu pojazdu z czerwoną skórzaną tapicerką ze złotymi guzami. Przez moment zastanawiał się, czy Charlotta, lubiąca nietypowe miejsca erotycznych igraszek, oddawała się komuś w tym pojeździe. Po chwili zmusił się do porzucenia sprośnych myśli świadom, że pani doktor, słynna na całe miasto lekarka chorób kobiecych i bardzo wpływowa śląska osobistość, nie przybyła do szpitala, by go zaprosić na miłosną schadzkę. Otworzył złożoną we czworo kartkę wykaligrafowaną starannym pismem. Zeznanie kapitana Ericha Johannisa. Więzienie Moabit, Berlin, 10 stycznia 1914 roku. Przesłuchujący: Südhof, porucznik. Ja, kapitan Erich Johannis, przyznaję się, że dokonałem defraudacji funduszów Armii Cesarskiej Rzeszy Niemieckiej. Od marca 1910 r. do grudnia 1913 r., występując z ramienia Wydziału Kwatermistrzowskiego Armii Cesarskiej Rzeszy Niemieckiej, zakupiłem od firmy Sarich Kakao- und Kaffeegesellschaft, mającej siedzibę w Hamburgu, a reprezentowanej przez dr. Richarda Saricha (zob. załącznik nr 4), 3000 kg substancji o nazwie „ibogaina” za kwotę 300 000 RM (100 RM à 1 kg), podczas gdy sprzedający ustalił jej faktyczną cenę na połowę mniejszą (50 RM à 1 kg). Różnica w wysokości 150 000 RM była moim zarobkiem, a jednocześnie stratą Cesarskiej Rzeszy Niemieckiej. Dalsze wyjaśnienia

Za uzyskanie tak znacznego przychodu podjąłem się dodatkowo następujących bezprawnych działań: A) Zwerbowawszy do rzekomej współpracy wywiadowczej doktora Rühlowa (załącznik nr 6), wicedyrektora Ogrodu Zoologicznego we Wrocławiu, zorganizowałem na terenie tegoż przedsiębiorstwa w roku 1910 dom publiczny, którego personel stanowiły czarne kobiety z Kamerunu. AA) Kobiety owe były sprowadzane najpierw w ramach wystawy „Ludzkie zoo”, a po sfałszowaniu aktu ich rzekomego zgonu oddelegowywane do pracy w ww. domu publicznym. AB) Sprowadzaniem ww. kobiet zajmowała się ww. firma Sarich Kakao- und Kaffeegesellschaft, a jej przedstawicielem był zamieszkały we Wrocławiu i zatrudniony w cyrku Buscha Kameruńczyk Heinz Mbassou (dane Mbassou w załączniku nr 1). ABA) Ów Mbassou wyjeżdżał często do Kamerunu, by osobiście dopilnować załadunku kobiet oraz ibogainy, a ja mocą mej władzy zmusiłem dyrektora cyrku Schandallę (dane w załączniku nr 5) do przyzwalania ww. Mbassou na wyjazdy do Kamerunu, co było sprzeczne z interesami ww. cyrku. AC) Kobiety oraz ich potomstwo były w trakcie swej cielesnej posługi ciężko doświadczane i bite, w wyniku czego kilka z nich zmarło. Wiedziałem o tym, ale nie reagowałem na bestialskie znęcanie się nad osobami ww. kobiet. AD) Doktorowi Rühlowowi jako memu tajnemu współpracownikowi płaciłem wynagrodzenie z funduszy Nachrichtendienst (rachunki – załącznik nr 6) – za usługi, które

nie

leżały

w interesie

Nachrichtendienst

i były

wykonywane

przez

ww. wicedyrektora w moim własnym interesie. B) W ww. okresie zatuszowałem śmierć siedmiu owych kobiet i ich potomstwa (nie pamiętam, w jakiej liczbie); owe kobiety zostały na mój rozkaz pochowane w nie znanym mi miejscu. C) Po przypadkowym odkryciu ww. domu publicznego przez syna ww. wicedyrektora zoo, korzystając z mej władzy, zorganizowałem w marcu 1913 roku kolejny nielegalny dom publiczny w wojskowym schronie pod Dworcem Górnośląskim we Wrocławiu, na Flurstrasse[107].

D) Oba ww. domy publiczne wykorzystywane były przez ww. doktora Saricha do bestialskich, sprzecznych z naturą medycznych praktyk, o czym się dowiedziałem w czasie niniejszego przesłuchania. Nie wiedziałem o nich, co nie usprawiedliwia tego, że w mej nieświadomości przyzwalałem na owe praktyki, które poprzez moją osobę były niejako pod protekcją tajnej służby wywiadowczej (Nachrichtendienst) Cesarskiej Rzeszy Niemieckiej. Tym samym naraziłem na szwank dobre imię ww. służby. E) Do ww. bezprawnych (oprócz opisanych w punkcie D) działań wciągałem podległych mi żołnierzy, funkcjonariuszy policji oraz funkcjonariuszy policji kolejowej (ich lista w załączniku nr 3). F) W obu ww. domach publicznych wykonywałem fotografie różnych mężczyzn (lista bywalców w załączniku nr 2, fotografie – pakiet nr 1) w trakcie aktów cielesnych, a potem ich szantażowałem, grożąc ujawnieniem tych fotografii. FA) W wyniku F uzyskałem dochód dodatkowy w wysokości 30 000 RM, którą to kwotą podzieliłem się z dr. Sarichem. Pod zeznaniami były dwa podpisy: „Johannis” i „Südhof”. Mock przeczytał ten dokument dwukrotnie, a potem wyjrzał przez okno, bo oto automobil się zatrzymał. Byli na Nikolai Platz[108], pod kościołem tegoż wezwania. Szofer odwrócił się do Mocka i patrzył na niego pytająco. „Już pan przeczytał?” – mówiło jego spojrzenie. – Jeszcze nie – odparł i sięgnął po drugą kartkę. Załącznik nr 4 Dr Richard Sarich – zeznanie kapitana Johannisa Ja, kapitan Erich Johannis, poznałem dr. Richarda Saricha 2 IX 1909 we Wrocławiu. Jako światowej sławy neurolog został mi on przedstawiony przez księżną Agnette von Nimptsch podczas przyjęcia w jej willi, Wrocław, Am Birkenwälde[109]. Wspomniana księżna, rekomendując mi osobę dr. Saricha, spełniała z kolei, czego zresztą nie ukrywała, prośbę swojego kochanka Kameruńczyka, niejakiego Heinza Mbassou (załącznik nr 1). Doktor Sarich zainteresował mnie bardzo swymi badaniami nad postrzeganiem pozazmysłowym.

Szczególnie

interesował

się

związkami

psychicznymi

matki

z potomstwem, które byłyby według niego tak silne, że cierpiące potomstwo falami psychicznymi przekazywałoby swe cierpienia matce. Doktor Sarich uważał, że wszelkie

myśli można przekazywać na odległość. By dojść do naukowych ustaleń, dokonywał wielu eksperymentów na zwierzętach. Wyniki tych eksperymentów wydały mi się bardzo frapujące i możliwe do wykorzystania w pracy wywiadowczej – pod tym mianowicie warunkiem że sprawdziłyby się na ludziach. Nawiązałem znajomość i współpracę z dr. Sarichem, mimo że nieprawdą było, że jest światowej sławy neurologiem (psychiatra prof. Alzheimer z Uniwersytetu Wrocławskiego nic o nim nie słyszał). Powody, dla których to uczyniłem, były osobistej natury. Chciałem się wzbogacić oraz wykorzystać badania dr. Saricha do zrobienia kariery w Nachrichtendienst. Zdaję sobie teraz sprawę, jak bardzo ryzykowałem – wszak dr Sarich mógł być agentem obcego (angielskiego lub rosyjskiego) wywiadu. Moja lekkomyślność była tym większa, że autobiografia, którą mi przedstawił dr Sarich, jest pełna luk i kłamstw. Mimo iż zweryfikowałem negatywnie prawie wszystkie informacje na temat jego osoby, podjąłem z nim współpracę – dla zysku i kariery. Ułatwiłem mu zdobycie materiałów prof. Iwanowa na temat krzyżowania zwierząt. Owo zdobycie materiałów miało charakter bandyckiego napadu, dokonanego przez moich ludzi na obywatela obcego państwa (prof. Iwanow jest obywatelem Cesartwa Rosyjskiego) na terenie innego obcego państwa (Cesarstwa Austro-Węgierskiego). Gdyby ów napad się nie powiódł, rozpętałbym dyplomatyczny konflikt. Nie mam nic na moje usprawiedliwienie. A oto co wiem o dr. Sarichu. Jedyne, co jest pewne, to jego medyczne wykształcenie. Dnia 16 XII 1909 r. wysłuchałem jego prywatnego wykładu wygłoszonego w willi prof. Neissera. Wystąpienie jego, zdaniem gospodarza i innych uczestników, znamionowało głęboką wiedzę medyczną. I na tym zebraniu, i wcześniej w czasie rozmów prywatnych, dr Sarich twierdził, że jest absolwentem wydziału medycznego uniwersytetu w Dorpacie (jeden z naszych agentów tamże nie potwierdził tej informacji). A teraz inne informacje[110]. Wszystkie pochodzą z naszych rozmów prywatnych. Richard Sarich urodził się w roku 1870 na farmie Straussburg niedaleko Oudtshoorn w Afryce

Południowej

w rodzinie

Burów

pochodzenia

niemieckiego,

wyznania

luterańskiego, która mieszkała na tych terenach od prawie stu lat. Jego ojciec Johannes Sarich był właścicielem ogromnego latyfundium. Sarich junior, człowiek o niezwykle bladej cerze, był uważany przez tubylców za albinosa, co narażało go z ich strony na ogromne niebezpieczeństwo (Murzyni uważają albinosów za złe demony). W 1887 r.

opuścił rodzinną farmę i udał się na naukę do South African College w Kapsztadzie (+); uczelnia ta nie ma uprawnień do końcowych egzaminów i do nadawania tytułów naukowych. Po trzech latach kształcenia w 1890 r. udał się do rodziny ojca, do guberni inflanckiej Cesarstwa Rosyjskiego, gdzie w Dorpacie studiował przez kolejne trzy lata do 1893 r. Po studiach wrócił do Afryki, tam przebywał do 1900 r. – w Afryce Południowej, gdzie po śmierci ojca sprzedał jego farmę (+), a potem w Kamerunie, w okolicach Ossidinge, na terenach ludu Ekoi, gdzie przeprowadzał prywatne badania medyczne oraz nadzorował interesy założonej przez siebie firmy „Sarich Kakao- und Kaffeegesellschaft” (+). Twierdził, że – inaczej niż w rodzinnych stronach – tutaj jego blada karnacja wywoływała przestrach i zabobonną bojaźń, którą wykorzystywał w interesach (jako właściciel kilku plantacji kawy, kakao i jednej tajnej plantacji ibogi) oraz w celach erotycznych (miejscowe kobiety oddawały mu się ze strachu). Chełpił się kiedyś, że jest jedynym białym, który ma prywatny harem, a swoje nałożnice liczył w setki. W 1900 r., przekazawszy prowadzenie interesów wspólnikom, wyjechał do Szwajcarii, gdzie w sanatorium dla obłąkanych w podbazylejskim Riehen podjął (pod fałszywym nazwiskiem Karl Mohnacker) bezpłatną pracę asystenta u prof. Burckhardta (+). Jego mistrz i mentor zdobył ponurą sławę jako „kroiciel ludzkich mózgów”. Sam Sarich również kroił mózgi pacjentom chorym psychicznie (+). W Riehen przebywał do 1907, do śmierci Burckhardta, potem został usunięty ze Szwajcarii jako persona non grata (+). Nic nie wiadomo o kolejnym 1908 roku oprócz tego, że oficjalnie zarejestrował swoją firmę w Hamburgu, toteż tam najpewniej przebywał. We Wrocławiu zjawia się wraz ze swym służącym i współpracownikiem, niejakim Heinzem Mbassou, w roku 1908. Ów osobnik zostaje zatrudniony w cyrku Buscha i nadzoruje interesy „Sarich Kakao- und Kaffeegesellschaft”. Doktor Sarich zapoznaje się z dyrekcją Ogrodu Zoologicznego i organizuje tutaj tak zwane ludzkie zoo. To wszystko, co o nim wiem. Załącznik numer 4 znów był podpisany tymi samymi nazwiskami – „Johannis” i „Südhof”. Mock oderwał wzrok od kartki. Złożył oba dokumenty i chciał je schować do kieszeni. – Przykro mi. – Szofer baronowej uśmiechnął się krzywo. – Musi mi pan to oddać. To było tylko do przeczytania. Proszę oddać i iść. Pani baronowa czeka w kościele. Mock przez chwilę zastanawiał się, czy ryzykować przepychankę z szoferem. Uznał jednak, że nawet gdyby był w swej normalnej dobrej formie, to marne miałby z nim szanse. Oddał mu

zatem posłusznie dokumenty i wygramolił się z automobilu, uważając, by nie urazić pogryzionej przez małpę nogi. Wszedł za żelazny parkan ogradzający kościół i po chwili podchodził już do drzwi świątyni. Stał przy nich wysoki mężczyzna ubrany w wojskowy szynel. Spojrzał ponad głową Mocka na szofera. Ten dał mu znak ręką. Mężczyzna w szynelu otworzył drzwi. – Pani baronowa czeka. Mock znalazł się w środku. Za sobą usłyszał odgłos odjeżdżającego samochodu, a potem huk zamykanych drzwi i zgrzyt klucza przekręcanego w zamku. Rozejrzał się dokoła. Nie zamierzał jednak teraz zwiedzać tego kościoła, choć nigdy wcześniej w nim nie był. Po pierwsze, nie gustował w sztuce sakralnej, po drugie, widok sylwetki baronowej Charlotty Bloch von Bekessy, siedzącej samotnie w ostatniej ławce, odwiódł jego myśli od wieczności. Podszedł do kobiety i schylił głowę, witając ją tym gestem ponownie. – Proszę usiąść tuż przede mną, panie Mock – powiedziała zimnym tonem. – I nie oglądać się do tyłu. Mam panu coś do zakomunikowania. – Słucham, pani baronowo. – Eberhard zajął nakazane mu miejsce. – W naszej rozmowie reprezentuję samego majora Waltera Nicolaia – rzekła dobitnie i urwała, jakby czekając na słowa wyrażające jego niedowierzanie. – I wszystko, co teraz panu powiem, pochodzi od niego, chyba że zaznaczę, że coś jest wyłącznie moją opinią. Rozumiemy się, Mock? – Rozumiemy się bez słów – odparł zapytany. – Nasze umysły są ze sobą połączone, tak jak rok temu były połączone nasze ciała... – Powtarzam – pochyliła się ku niemu, jak wywnioskował po bardziej intensywnej woni perfum, dochodzącej z tyłu – rozmawiam z panem jako inkarnacja majora Nicolaia, szefa cesarskiej służby wywiadowczej. Czyżby pańskie ciało było połączone rok temu z jego ciałem? – Broń Boże! – obruszył się mężczyzna. – Nie jest w moim typie... – Nie czas na dowcipkowanie, Mock. – W jej głosie nie było ani cienia wesołości. – Jest teraz czas mówienia i czas słuchania, trawestując Koheleta. Ja mówię, pan słucha. – Teraz mówi baronowa czy major? Jeśli to on, to chyba zrobił znaczne postępy w wiedzy o Starym Testamencie... A ja pani odpowiem jako Ebi, bo tak mnie pani kiedyś nazywała. Tenże Kohelet mówi: „Jest czas pieszczot cielesnych i czas wstrzymywania się od nich”[111]. Zapadło milczenie. Mock odwrócił się do swej rozmówczyni. Nie widział jej twarzy za gęstą woalką. Miał jednak nadzieję, że ta wyniosła osoba z zasłoniętym obliczem przestanie być

w końcu automatem i stanie się żywym, czującym człowiekiem. Jego oczekiwania spełniły się częściowo. Baronowa nie kazała mu się odwracać od siebie i zwróciła się do niego per ty. – Johannis był mi od dawna solą w oku, Eberhardzie. A ja jemu. Rywalizował ze mną o względy majora Nicolaia. Marzył o tym, by rządzić w tym mieście wzorem jakiegoś śląskiego księcia, który ma pełną samodzielność, a jego służba królowi ogranicza się wyłącznie do składania sprawozdań. Nie mógł się pogodzić z tym, że miałam tak wiele do powiedzenia w Nachrichtendienst. Jak widzisz, jestem z tobą szczera... A najbardziej prostolinijna będę na końcu naszej rozmowy. Przerazisz się wtedy mojej szczerości... Ale powoli... Powoli... – Szczerość należy dozować małymi dawkami – szepnął i pochylił się ku niej. – Jak pieszczoty... – Jesteśmy w kościele, Eberhardzie! – syknęła. Mock odsunął się od niej. – Był ci solą w oku – powiedział obojętnie. – A ty jemu... I co? Postanowiłaś go wykończyć? – W swych zeznaniach Johannis kłamie. – Charlotta uśmiechnęła się. – Wiedział doskonale, że Sarich chce wyhodować sztuczną rasę ludzi poprzez krzyżowanie ich z małpami. Ta nieszczęsna gorylica, która pewnie zdechła z zimna gdzieś nad Odrą, to była kolejna samica goryla, którą usiłował zapłodnić ludzkim nasieniem. Tym razem nie musiał dokonywać sztucznej inseminacji. Znalazł chętnego, który to robił z własnej woli i na którym to zwierzę się zemściło, wyrywając mu pół twarzy. Sarich szukał po całej Europie ludzi, których uważał za stadium pośrednie między człowiekiem a gorylem. Interesowały go karły i osoby chore na hypertrichosis. Nie muszę ci tłumaczyć, co to jest. Jesteś w końcu policjantem filologiem, a ta cecha najbardziej mnie kiedyś w tobie urzekła... – Usiłujesz mnie uwodzić, Charlotto? – Nie – odpowiedziała poważnie. – Zaraz ci wyjaśnię, dlaczego jestem dla ciebie teraz miła. Ale ad rem. Ja zebrałam więcej informacji o Sarichu niż ktokolwiek inny. Wiem o nim prawie wszystko. Mam dowody na to, że Johannis spotykał się z Sarichem już w Szwajcarii, i wiem, dlaczego Sarich został tam uznany za persona non grata... Wszystko to powiedziałam Nicolaiowi niedawno, a on wezwał do siebie Johannisa. Na dworcu w Berlinie czekali na niego dobrze zbudowani mężczyźni i dyrektor więzienia Moabit. Tak, zniszczyłam Johannisa. Nasz Erich położy już niedługo głowę pod topór. Cesarz nie skorzysta z prawa łaski...

Mock wstał i spojrzał w górę – w stronę witraży – jakby stamtąd chciał zaczerpnąć sił do tego, co teraz miał zamiar powiedzieć. Zdawał sobie sprawę, że chce narzucić coś kobiecie, która przed chwilą w swej pysze zasugerowała, że zna przyszłe posunięcia Wilhelma II. – Trochę ci pomogłem, Charlotto, w wyjaśnieniu całej sprawy, prawda? Nie zapomnisz o mnie? Chciałbym... – Ty się nie liczysz, Eberhardzie. – Baronowa również wstała, prezentując swą smukłą kibić. – A nawet ja się nie liczę. Liczą się tylko dowódcy cesarskiej armii. A oni wciąż domagają się cudownej rośliny, która uodparnia żołnierzy na ból, głód i zmęczenie. Chcą mieć Saricha, by robić z nim interesy. Zdrowego i całego. – Po co mi o tym mówisz, Charlotto? – Nadeszła pora, by ci powiedzieć, dlaczego byłam dla ciebie miła. – Baronowa podniosła woalkę, spod której pokazała się jej twarz blada z ledwie skrywanej furii. – To stara technika walki. Osłabić przeciwnika, uśpić jego czujność, by cios ostatni był skuteczny. Aby bolał najmocniej. Sięgnęła do skórzanej teczki z wytłaczanej krokodylej skóry. Wyciągnęła ku niemu dłoń z dokumentem opatrzonym herbem Cesarstwa. – To twoje nowe dokumenty. Na fałszywe nazwisko. Mock czytał powoli, a na jego twarzy pojawiło się zdziwienie. – No dobrze. – Uśmiechnął się niepewnie. – A gdzież tu twój cios? – Pomożesz naszemu agentowi wytropić Gada, że użyję twojego przezwiska na Saricha, a on odda go generałom – prawie szeptała. – Generałowie darują mu życie i w zamian za ibogę zatuszują

jego

bestialskie

eksperymenty.

Twoim zadaniem

będzie

tylko

wytropienie

i zidentyfikowanie go. Nikt nie zrobi tego tak dobrze jak ty. Mock wciąż patrzył na Charlottę niewiele rozumiejącym wzrokiem. – Dlaczego ja? Wszak wielu ludzi go widziało, wielu ludzi go zna... Wielu go może rozpoznać... Na przykład Gerstmayer, Rühlow, funkcjonariusze policji kolejowej... Kobieta podeszła do Eberharda i chwyciła go za klapy paltota. Z jej ust doszła słodkawa woń alkoholu. – Wymogłam na majorze Nicolaiu, żeby to właśnie ciebie wysłał z misją odnalezienia Saricha. A wiesz dlaczego? Bo chcę twojego najdotkliwszego upokorzenia. Chcę podeptania twej

dumy. Nie będziesz już dzielnym rycerzem walczącym z Szatanem, ale sługą, który tego Szatana odnajdzie i dostarczy go żywego i nietkniętego. Największą moją zemstą na tobie będzie to, że ty nie zemścisz się na Szatanie. Dorwiesz bestię, aby ją ocalić. Potrafisz to znieść w swym niezłomnym policyjnym sercu? Eberhard odsunął się od baronowej, potem spokojnie podarł swój nowy paszport, a jego resztki rozrzucił demonstracyjnie po kościele. Spokojnym krokiem ruszył ku wyjściu. Zastukał w drzwi. Otwarły się. Mężczyzna w szynelu bez słowa skierował swą dłoń w stronę krzyża stojącego obok parkanu, pokazując coś Mockowi. W automobilu marki American Underslung dwóch mężczyzn trzymało wyrywającą się zapłakaną Marię. Na szybie osadziła się mgła jej oddechu. Po bladej twarzy płynęły łzy zmieszane z tuszem. Usta były otwarte w bezgłośnym krzyku. Szofer zasalutował Mockowi i wolno ruszył. Eberhard, kuśtykając, pobiegł za autem. Po sześćdziesięciu metrach zawrócił, trzymając się za bolącą nogę. Charlotta stała przy wejściu. – Mogłabym tam posłać każdego – wróciła do przerwanej rozmowy, jakby nic się nie stało. – Johannisa, by odkupił swoje winy, Gerstmayera, funkcjonariuszy policji kolejowej... Choć akurat nie Rühlowa, bo go bardzo lubię... Od początku był moim człowiekiem... Od chwili gdy Johannis zwrócił się do niego z propozycją zorganizowania „burdelu zoologicznego”... Wysyłam jednak nie ich wszystkich, ale ciebie... Mock nie mógł zebrać myśli. Ciężko oddychał. Czuł, że ślina zaczyna wypełniać mu usta w gwałtownych napływach. – Tak, ciebie – szepnęła prawie pieszczotliwie. – Bo stamtąd, dokąd pojedziesz, mało kto wraca. A ja ci życzę, żebyś nigdy nie wrócił. – Dokąd jadę? – wychrypiał. – Do samego... – kobieta zachichotała – do samego serca ciemności.

Przypisy [1] Obecnie ul. Teatralna. [2] Zob. powieść Marka Krajewskiego pt. Mock. [3] Obecnie ul. Dąbrowskiego. [4] Obecnie ul. Małachowskiego. [5] Bahnpolizei – policja kolejowa (niem.). [6] Obecnie ul. Kruszwicka. [7] Obecnie ul. Świdnicka. [8] Obecnie ul. Teatralna. [9] Obecnie hotel Canary na ul. Menniczej. [10] Obecnie ul. Teatralna. [11] Obecnie Biblioteka Uniwersytecka przy ul. Szajnochy. [12] Obecnie ul. Świdnicka. [13] Obecnie ul. Grabiszyńska. [14] Obecnie Borek. [15] Obecnie ul. Małachowskiego. [16] Obecnie ul. Pułaskiego. [17] Obecnie ul. Kołłątaja. [18] Obecnie ul. Teatralna. [19] Obecnie ul. Więzienna. [20] Obecnie park Staromiejski im. Mikołaja Kopernika. [21] Obecnie ul. Kołłątaja. [22] Obecnie ul. Małachowskiego. [23] Obecnie ul. Pułaskiego. [24] Obecnie ul. Platanowa. [25] Obecnie ul. Więzienna. [26] Obecnie ul. Więzienna. [27] Zob. powieść Marka Krajewskiego pt. Mock. [28] Obecnie ul. Więzienna.

[29] Stock – więzienie (niem.). [30] Obecnie ul. Więzienna. [31] U Petruskego –

łyk,

łyk,

łyk.

U Petruskego –

szczęście,

szczęście,

szczęście

(zniekształcone Glück [niem.]). [32] Fryderyk Wielki (niem.). [33] Obecnie ul. Oławska. [34] Obecnie ul. Wierzbowa. [35] Obecnie Punkt Obsługi Klienta firmy Tauron na rogu ul. Menniczej i ul. Wierzbowej. [36] Bank mieścił się w nie istniejącym dziś gmachu na rogu ul. Teatralnej i Wierzbowej. [37] Obecnie IX LO na ul. Piotra Skargi. [38] Pałac barokowy przy ul. Wierzbowej, obecnie wbudowany w Biurowiec Dominikański. [39] Obecnie ul. Purkyniego. [40] Obecnie gmach Telekomunikacji Polskiej SA / Orange Polska. [41] Obecnie ul. Katedralna. [42] Obecnie ul. Świętego Marcina. [43] Obecnie Mosty Młyńskie. [44] Obecnie ul. Katedralna. [45] Obecnie ul. Piwna. [46] Obecnie ul. Edyty Stein. [47] Zob. powieść Marka Krajewskiego pt. Mock. [48] Obecnie ul. Wróblewskiego. [49] Obecnie ul. Więzienna. [50] Obecnie ul. Wróblewskiego. [51] Obecnie Green Hostel. [52] Obecnie ul. Bartla. [53] Zob. powieść Marka Krajewskiego pt. Mock. [54] Obecnie nie istnieje. [55] Obecnie Dworzec Wrocław-Nadodrze. [56] Obecnie początkowy fragment ul. Mickiewicza. [57] Prawo nie działa wstecz (łac.).

[58] Umów należy dotrzymywać (łac.). [59] Obecnie ul. Teatralna. [60] Obecnie ul. Małachowskiego. [61] Obecnie ul. Pułaskiego. [62] Uszatek (niem.). [63] Obecnie ul. Na Grobli. [64] Obecnie ul. Piłsudskiego. [65] Pierwsza wśród równych (łac.). [66] Obecnie ul. Bartla. [67] Obecnie ul. Świdnicka. [68] Obecnie ul. Cybulskiego. [69] Zob. powieść Marka Krajewskiego pt. Mock. [70] Obecnie Rakowiec. [71] Obecnie pl. Rozjezdny. [72] Obecnie ul. Pszenna. [73] Obecnie ul. Jęczmienna. [74] Obecnie pl. Rozjezdny [75] Król życia (łac.). [76] Jaskinia miłości (łac.). [77] Znane berlińskie więzienie. [78] Zob. powieść Marka Krajewskiego pt. Mock. [79] Obecnie ul. Pszenna. [80] Obecnie ul. Zaporoska. [81] Obecnie ul. Grabiszyńska. [82] Zob. powieść Marka Krajewskiego pt. Mock. [83] Obecnie Centrum Kształcenia Ustawicznego. [84] Obecnie ul. Swobodna. [85] Obecnie ul. Zielińskiego [86] Obecnie ul. Świdnicka. [87] Obecnie ul. Powstańców Śląskich.

[88] Obecnie ul. Małachowskiego. [89] Obecnie ul. Małachowskiego. [90] Lepsze jest niepewne lekarstwo niż żadne (łac.). [91] Po pierwsze nie szkodzić (łac.). [92] Obecnie ul. Kraszewskiego. [93] Obecnie pl. Solny. [94] Obecnie ul. Psie Budy. [95] Obecnie ul. Kazimierza Wielkiego. [96] Obecnie Popowice. [97] Obecnie ul. Lotnicza [98] Obecnie park Zachodni. [99] Obecnie Popowice. [100] Obecnie Pilczyce. [101] Obecnie ul. Psie Budy. [102] Obecnie ul. Ślężna. [103] Obecnie Pilczyce. [104] Obecnie Kępa Mieszczańska. [105] Na bliżej nieokreślony czas (łac.). [106] Obecnie most Sikorskiego. [107] Obecnie ul. Małachowskiego. [108] Obecnie pl. św. Mikołaja [109] Obecnie ul. Banacha. [110] Znak „+” oznacza zweryfikowane pozytywnie, brak znaku – brak zweryfikowania albo informacje fałszywe (przypis przesłuchującego por. Südhofa) [111] Przekład Księgi Koheleta za Biblią Tysiąclecia.

AFRYKA 1914

Stary Calabar, południowa Nigeria, niedziela 28 czerwca 1914 roku, godzina dziesiąta rano

MOCK MIAŁ LAT TRZYDZIEŚCI JEDEN i znał dobrze życie. Doświadczył i euforii, i upadku, i przepychu, i nędzy. Budził się i w pałacach u boku arystokratek, wśród zapachu wykwintnych perfum, i w nędznych izbach na poddaszu u boku krzepkich dziewczyn, które rozsiewały wokół siebie woń zdrowego potu. Jeszcze nigdy nie obudził się jednak w smrodzie gnijących roślin. Nic dziwnego – jeszcze nigdy nie był w afrykańskim więzieniu. Eberhard wielokrotnie czuł w ustach smak alkoholu – zarówno wtedy, gdy przyjmował jego spore dawki, jak i wtedy, gdy je zwracał. Nawet jeśliby dobrze nie pamiętał, jaki alkohol dominował dnia poprzedniego, mógł rano rozpoznać jego rodzaj po woniach, które dochodziły z jego własnych trzewi. To, co czuł teraz, przesuwając sztywnym drewnianym językiem po szorstkich dziąsłach i po obolałym podniebieniu, nie przypominało mu niczego. Nic dziwnego – jeszcze nigdy wcześniej nie pił whisky. Mock wielokrotnie miał kaca i potrafił nawet poklasyfikować różne jego odmiany. Był kac jadowity, który wywracał trzewia pod wpływem jakiegokolwiek pokarmu, i był kac dobrotliwy, który malał po kęsie gorącej parówki z chrzanem, popitej szklanką piwa. Ten, który teraz ściskał jego wnętrzności, był kacem, który dławił gardło, przenikał do jelit i wylewał lepką wilgoć przez pulchną i rozmiękczoną skórę. Takiego nie znał. Nic dziwnego – choć w Afryce przebywał już ponad trzy miesiące, jeszcze nigdy się tu nie upił i dotąd nie wiedział, co oznacza poranny katzenjammer w nieruchomym równikowym powietrzu, którego wciąganie w płuca przypomina zachłystywanie się ciepłą parą. Eberhard wielokrotnie widział rozmaite insekty, pająki, skorpiony i stonogi. Wszystkie te stworzenia mieszkały w pomieszczeniach, które w swym życiu zajmował. Nie dziwił go widok karalucha, czmychającego pod kuchennym zlewem, ani pluskwy, która błyskawicznie znikała za tapetą. Nie słyszał nigdy, by ruch owadów, pajęczaków czy stonóg wywoływał jakieś dźwięki. Do tej chwili – kiedy to po raz pierwszy w życiu usłyszał cichy stukot licznych odnóży na suchym liściu palmy, leżącym na środku jego celi.

Wielka ciemnobrązowa skolopendra pełzła po liściu w kierunku jego twarzy, wykrzywiając swe ciało długie prawie na łokieć. Jej jaskrawe, zakrzywione odnóża przypominały haczyki. Na końcu ciała wija był czerwony segment, który pulsował rytmicznie. Mock wyobraził sobie, że tam jest trucizna – tak jak w kolcu skorpiona. Szarpnął się, ale przez ten gwałtowny ruch rozbolały go jedynie kostki u nóg i nadgarstki, a odległość pomiędzy nim a stworzeniem wcale się nie zmniejszyła. Leżał wciąż na boku ze skrępowanymi kończynami i z policzkiem przylegającym do mazi, jaka po niedawnym deszczu zalegała na podłodze celi. Mógł jedynie oderwać twarz od podłoża, aby umożliwić jadowitej stonodze przejście tunelem – pomiędzy szyją a klepiskiem. Ona jednak zatrzymała się gwałtownie. Zareagowała na ruch więźnia. Być może szykowała się do ataku – Mock niedawno widział w swym namiocie rozbitym na polanie w dżungli, jak skolopendra owija się błyskawicznie wokół małej tłustej myszy. Nie mógł długo wytrzymać w tej pozycji. Zmęczone mięśnie karku odmówiły mu posłuszeństwa i opadła mu głowa. Skroń i policzek klasnęły w gęstej brei. Skolopendra powoli ruszyła w jego kierunku. Zamknął oczy. Na nosie zaskrobały jej odnóża – jak małe pazury. I wtedy poczuł jakiś podmuch powietrza we włosach. Leżał wciąż z zamkniętymi oczami. Nie odczuwał już dotyku przerażającego wija. Coś jednak naciskało mu skórę twarzy. Otworzył oczy i ujrzał nad sobą dłoń czarnoskórego mężczyzny ubranego jedynie w przepaskę dokoła bioder i dziurawą okrągłą czapkę z kutasem – takie same nosili tubylcy służący w kolonialnej armii brytyjskiej. Poczuł woń ekskrementów. Przekręcił głowę i zauważył otwarte wiadro stojące pod ścianą. Pięta Murzyna miażdżyła wijącą się w agonii skolopendrę, a jego dłoń cały czas już to naciskała, już to głaskała twarz więźnia. Widząc to wszystko, leżący odtworzył sobie sekwencję zdarzeń – jego towarzysz z celi wstał z wiadra, uwalniając smród, odrzucił mu z twarzy wija i zabił go. Nie mógł tylko zrozumieć, czego on chce od jego skóry. Nagle Afrykanin odskoczył. Drzwi celi gwałtownie się otworzyły. Stanął w nich szczupły wysoki biały mężczyzna pod sześćdziesiątkę w jasnym lnianym tropikalnym garniturze i w kapeluszu takiegoż koloru. Jego wydatna grdyka poruszała się nad węzłem ciasno zawiązanego granatowego krawata w czerwone kropki. Za nim stali czarnoskórzy żołnierze. Ich bose stopy zapadały się w błoto o barwie cegły, silne ręce mocno dzierżyły karabiny wymierzone w obu więźniów. Na głowach mieli czapki takie jak towarzysz Mocka, a na spranych i brudnych bluzach mundurowych kamizelki z czerwonym obszyciem.

Mężczyzna podkręcił z obu stron swe siwiejące rudawe wąsiki i powiedział coś po angielsku do swych podkomendnych. Weszli z hukiem do celi i wrzasnęli na swego pobratymca, wskazując rękami wiadro. Ten, wystraszony, uskoczył w kąt celi, przykrył deską kibel i usiadł na nim. Smród znacznie się zmniejszył. Żołnierze położyli na ziemi maszynkę spirytusową, zapalili ją i postawili na niej garnek. Wlali do niego z bukłaka najpierw wodę, a później mleko. Potem rozsupłali więzy Mocka. Ten usiłował wstać, ale obolałe mięśnie i ścięgna odmówiły mu posłuszeństwa. Mrowienie w bezwładnych rękach i nogach było tak dotkliwe jak ugryzienia drobnych zębów. Osunął się na kolana i całym wysiłkiem woli oparł się plecami o ścianę. – Napije się pan herbaty, poruczniku von Seht? – zapytał go mężczyzna po niemiecku. – Wprawdzie jeszcze daleko do five o’clock, ale chyba jest pan trochę spragniony, nieprawdaż? To będzie dobra indyjska herbata. Mocna i pełna przypraw. Kardamon, goździki, imbir... Taka jak lubię. Mock poczuł rozsadzającą go wściekłość – oto ktoś inny prowadzi z nim psychologiczne gierki, które on sam zwykł stosować w czasach, zanim został zesłany do tego wilgotnego piekła. Ten Anglik najpierw go rzucił – jak związane cielę – na pastwę parszywego robactwa, a teraz zaprasza na herbatę i gotów biszkoptami jeszcze częstować! W pierwszym odruchu chciał odmówić, dumnie omijając wzrokiem przybysza, ale zmaltretowany alkoholem, wysuszony organizm mu na to nie pozwolił. Bezwiednie skinął głową na znak zgody. – Jestem niemieckim oficerem i szlachcicem – wysyczał. – A pan jest kim? I jak pan śmiał mnie zamknąć w tym cuchnącym szambie? I to w dodatku z tubylcem!? – Co za niewdzięczność, co za czarna niewdzięczność. – Anglik wyjął papierośnicę i skierował ją w stronę Mocka. – Uratowałem panu wolność i życie, a pan jeszcze na mnie krzyczy... Wyszedł pan wczoraj z przyjęcia u ojca Dalrymple’a kompletnie pijany i ruszył pan jakimś obłąkanym biegiem do dżungli... Urwał i patrzył uważnie na Mocka, który szybkim ruchem dłoni odmówił papierosa. Eberhard musiał przyznać, że niemczyzna Anglika, choć fonetycznie fatalna, była w najwyższym stopniu słownikowo i gramatycznie poprawna, a nawet poetycka. Był pod wrażeniem prawidłowo użytych nazw przypraw i frazy „obłąkany bieg”. Spojrzał z nadzieją na gotującą się wodę, co nie umknęło uwagi przybysza.

– Dwudziestoletnia whisky naszego kochanego Szkota dodała panu nadludzkich sił, poruczniku. – Mężczyzna uśmiechnął się. – Aż trzech ludzi, w tym mówiący te słowa, musiało pana obezwładnić i przynieść tutaj... Dla pańskiego dobra, podkreślam, dla pańskiego dobra... – A dlaczegóż to dla mojego dobra – zadrwił Mock – nie pozwolił mi pan nocować choćby w przedpokoju swojej kwatery? – Zarzygałby mi pan podłogę – Anglik użył wulgarnego słowa – a ja nawet w Afryce dbam o czystość... Skinął głową jednemu z żołnierzy, który wyjął z woreczka dwie filiżanki. Następnie do gotującej się na maszynce wody z mlekiem wsypał sporą garść herbaty z puszki z nadrukiem „Ty-Phoo Tea” i zaczął ją uważnie mieszać, a kiedy już zaczynała kipieć, dolewał trochę zimnej wody. – Gdyby pan uciekł do dżungli i, nie daj Boże, tam zasnął, to rozszarpanie pana przez lamparty albo powolna śmierć na posłaniu z czerwonych mrówek byłyby niewielką karą za pańskie pijaństwo... Po prostu by pan umarł w słodkim upojeniu. Znacznie, ale to znacznie gorzej byłoby, gdyby pana pojmali łowcy niewolników. Biały niewolnik jest wciąż nie lada atrakcją na dworach sułtanów. Trafiłby pan po cichu gdzieś daleko stąd, może nad jezioro Czad. W dzień byłby pan błaznem, a w nocy... No cóż, noce spędzałby pan w tak samo komfortowych warunkach jak tutaj – rozejrzał się po celi – i przyzwyczajałby się pan do swoich nowych towarzyszy, węży, skorpionów i takich ślicznotek jak ta oto. Czubkiem wyglancowanego buta dotknął martwej skolopendry. Jeden z żołnierzy dosypał do gotującej się herbaty z mlekiem trochę goździków, kardamonu i imbiru. Potem przecedził napój i nalał herbaty do filiżanek. Anglik chwycił jedną z nich kościstymi palcami i podsunął Mockowi pod nos. Więzień sięgnął po pachnący napar, ale w tym momencie cała zawartość szklanki znalazła się na ziemi. Anglik wciąż trzymał filiżankę za uszko i uśmiechał się krzywo. Mock usiłował oblizać wysuszone wargi. Wydawało mu się, że przesunął po ustach papierem ściernym. Aby się opanować, zatopił wzrok w czerwonych wzorach na krawacie, które – teraz to rozpoznał – były małym herbami jakiejś pewnie prestiżowej uczelni. Trzy czerwone rozety kwiatów, a ponad nimi lew Albionu. – Mogę z tobą zrobić wszystko – powiedział cicho Anglik. – Na przykład zawieźć cię na Papuzią Wyspę i porzucić związanego w dżungli. Najpierw cię zjedzą moskity, a po dwóch tygodniach zostaną z ciebie gładkie, błyszczące kości... Wszyscy zainteresowani twoim losem,

wszyscy ci, co byli wczoraj na przyjęciu: ojciec Dalrymple i niemiecki pallotyn Hultmann... Otóż wszyscy będą musieli się w końcu zgodzić, że dżungla pochłonęła kolejnego białego pijaka. Chyba że... będziesz ze mną współpracował, von Seht. Wtedy oddam ci twój pas z pistoletem i z nabojami, kapelusz... Dostaniesz herbaty i posłanie pod moskitierą... A potem wrócisz do swojego garnizonu w Soppo, gdzie jest taki przyjazny, górski klimat... Wybór należy do ciebie, von Seht... Mock spojrzał na swój mokry od potu, brudny tropikalny garnitur w kolorze piasku, na powalane błotem wysokie buty, po których – pewnie po kilku dniach przebywania w tej norze – rozpełznie się wszechobecna tu pleśń. A potem jego stopy zostaną zaatakowane przez grzybicę, którą widział u swoich podwładnych askarysów. Próbował przełknąć ślinę. Nie udało się. Spojrzał na herbatę i podjął decyzję. – Co pan chce wiedzieć? Anglik uśmiechnął się i kazał jednemu z żołnierzy podać więźniowi filiżankę. Napełniano ją jeszcze kilkakrotnie. Mock pił zachłannie aromatyczną herbatę, nie zważając na błyszczące muchy, które usiłowały wcisnąć mu się do ust i do nosa. Przesłuchujący przyglądał mu się w milczeniu. W końcu przerwał ciszę, wydając polecenie łagodnym głosem. – Opowiedz mi wszystko o sobie. Mock miał już pewność, że mężczyzna jest oficerem wywiadu. Wiedział ze szkolenia, że zaczyna się pierwszy etap przesłuchania. Życiorys. Znał go na pamięć, był pewien, że teraz będzie musiał powtarzać go w nieskończoność, a przeciwnik wciąż będzie go pytał o to samo, by w końcu go złapać na kłamstwie, na drobnym przeinaczeniu – i wtedy bezlitośnie zdemaskować. – Armin von Seht, urodzony 18 września 1883 roku. – Zawsze podawał prawdziwą datę swojego urodzenia, a potem już tylko fałszywe dane. – W Otterndorfie w Dolnej Saksonii, ojciec, właściciel ziemski, Heinrich Christian von Seht, stara szlachta saksońska, wykształcenie: gimnazjum w Cuxhaven, a potem dwa semestry seminarium orientalistycznego w Berlinie i rok w Instytucie Kolonialnym w Hamburgu. Od dziewięćset pięć do trzynaście służba w regimencie piechoty w Mansteinie w Szlezwiku-Holsztynie, we wrześniu trzynastego roku na własną prośbę przeniesiony do wojsk kolonialnych w Kamerunie. Stacjonowałem w Duali, skąd w ramach aklimatyzacji, poznawania kraju i przyszłych obowiązków kwatermistrzowskich udałem się na wyprawę do garnizonu w Ossidinge. Potem objąłem swoją obecną funkcję kwatermistrza

naczelnego garnizonu kolonialnych wojsk niemieckich w Soppo. Czy mogę teraz prosić o wzajemność? Z kim mam do czynienia? Anglik uśmiechnął się szeroko i dotknął swojego krawata. – Wystarczy panu tylko tyle, że jestem absolwentem Trinity College Uniwersytetu w Cambridge, co już i tak pan pewnie zauważył. Szkolenie szpiegów w Niemczech jest bardzo solidne, poznajecie wszystkie herby i symbole naszych uczelni. Proszę mi się teraz zrewanżować... Ja tak dużo opowiedziałem o sobie... Proszę o wzajemność... Mock drgnął i zaklął cicho. Uderzył się w skroń, gdzie przed chwilą poczuł dotkliwy ból. Poczuł wilgoć pod palcami. Duża zielona mucha, która przebiła swym żądłem skórę na jego skroni, padła martwa na mokre klepisko. Czuł, że nabrzmiewa mu bąbel na głowie, ale starał się nie myśleć o tym i skupił wyłącznie na przesłuchaniu. Wiedział, że jeśli teraz nie zaprzeczy, że jest szpiegiem, to tym samym to potwierdzi. – Nie rozumiem, panie absolwencie Cambridge, o czym pan mówi. – Uśmiechnął się nieznacznie. – Jakie szkolenie szpiegów, jaki rewanż? Anglik spojrzał na niego z uśmiechem. – Słabo cię przeszkolili, von Seht. – Wypił ostatnie krople herbaty. – Powinieneś krzyczeć, że chcesz stąd wyjść, że rozpętasz dyplomatyczny skandal... Ty tymczasem uśmiechasz się ironicznie i droczysz się ze mną. A ja nie mam najmniejszych wątpliwości, kim ty jesteś... Powiedz mi zatem, genialny szpiegu, co robiłeś na Mirtowym Cyplu na półwyspie Arong dwa tygodnie przed przyjęciem u ojca Dalrymple’a. Mock pamiętał oczywiście o tym, że o swoim pobycie na półwyspie Arong rozmawiał na wspomnianym przyjęciu. Wtedy – owszem – wypił sporo, ale zgodnie ze szkoleniem wypił w czasie kolacji dwie szklanki oleju palmowego, co umożliwiło mu przyjmowanie potem dużych dawek whisky. Ważył każde swoje słowo, pamiętał każde wypowiadane przez siebie zdanie i każdy grymas na twarzy ojca Jamesa Dalrymple’a z zakonu Ducha Świętego. Stracił przytomność dopiero wtedy, gdy wyszedł do ogrodu, by oddać ziemi wstrętną mieszaninę oleju i whisky. Zapamiętał jednak mokrą szmatę, którą mu ktoś wtedy zarzucił na głowę, oraz twarde uderzenie swojego ciała o deski. A potem podskakiwanie wehikułu, którym wieziono go gdzieś po wertepach. Następnie był już tylko smród celi i pijacki sen, który mu w końcu odebrał świadomość.

Odtwarzał to teraz w myślach i jednego był pewien. Słowem nie wspomniał nikomu o Mirtowym Cyplu. – Na półwyspie Arong byłem w celach służbowych – powiedział – aprowizacyjnych, by kupić ryby od miejscowych rybaków. Nazwę geograficzną Mirtowy Cypel słyszę po raz pierwszy od pana. Byłem na południu wyspy, a właściwie półwyspu Arong, gdzie jest znane targowisko rybne, niecały dzień żeglugi na północny zachód od ujścia rzeki Meme... Udałem się drogą wodną z eskortą trzydziestu askarysów, głównie Sudańczyków. Płynęliśmy na czółnach i mieliśmy jedną szeroką łódź transportową... Popłynęliśmy potem do Rio del Rey. To cała moja opowieść. Nie znam żadnego Ziarnkowego Cypla... – Mirtowego, drogi panie, Mirtowego. – Anglik roześmiał się. – Ładnie pan przeinacza nazwę, wie pan, że tak trzeba robić podczas przesłuchania, prawda? I co, kupił pan te ryby? Jaki to gatunek był? – Tak, kupiłem. Dwieście sztuk ryb lubangu. Zaczęliśmy je suszyć już na łodzi transportowej... – Mój drogi von Seht, czy jak ty tam się nazywasz... Twój współtowarzysz z celi należy do bardzo niebezpiecznego ludu Efik, który kontroluje wszystkie cieśniny i bagna w rozlewiskach rzek Ndian, Ngosso i Akpa-Jafe. To plemię, a ściśle mówiąc, jego tajemna sekta czcząca leśnego demona Egbo, wzbudza strach u krajowców i u nas w Nigerii, i u was w Kamerunie. Sąsiedzi boją się ich panicznie. Ale my, Brytyjczycy, nie boimy się niczego: ani tego demona Egbo, ani jego wyznawców. Niedawno urządziliśmy ekspedycję karną przeciwko czcicielom Egbo. Wielu z nich zginęło, ośmiu trafiło tutaj, do naszego więzienia. Wszyscy oni wkrótce zawisną na dziedzińcu – wskazał głową na drzwi celi – ale zanim to się stanie, zdołaliśmy ich przesłuchać, co nie było łatwe, bo są bardzo wytrzymali na ból... Mimo wszystko dowiedziałem się, mój drogi von Seht czy jak cię tam zwą, że od dwóch miesięcy handel zamarł w krainie ludu Efik, czyli również na wszystkich wyspach i półwyspach w tej łaźni parowej, jaką jest cała zatoka Biafra. A dlaczego zamarł? Bo duchowi przywódcy kultu Egbo zakazali go pod karą okrutnej śmierci. Nikt się im oczywiście nie sprzeciwił i nikt niczym nie handluje na półwyspie Arong... Nie mogłeś zatem tam kupić nawet krewetki, nie tylko dwustu ryb lubangu. Kłamałeś, von Seht. Anglik powiedział coś szybko do swego nigeryjskiego podwładnego. Ten wrzasnął na współwięźnia Mocka, po czym wypchnął go z celi. Zanim zamknął drzwi, Eberhard ujrzał

podwórze, po którym biegał pies z plackami gołej skóry, tak wychudzony, że sprawiał wrażenie szkieletu chwiejącego się na pokrytych strupami łapach. – Posłuchaj mnie uważnie. – Anglik kucnął przed Mockiem. – Pewnie się zastanawiasz, dlaczego twój kolega z celi dotykał twojej twarzy. Co? Zastanawiasz się? – Tak – odparł spokojnie Mock. – Jestem ciekaw... – Otóż on i jego współbracia z plemienia Efik zastanawiają się, dlaczego nam, białym, płatami schodzi skóra pod wpływem słońca. Odpowiadają sobie na to pytanie tak: biali mają miękką skórę. Ludzie Efik muszą mieć bardzo silną pasję poznawczą, bo kiedyś niedaleko stąd, w okolicach Ikangu, obdarli ze skóry pewnego angielskiego oficera. Byli pewni, że pod białą skórą znajdą warstwę czarnej. Zostawiam cię teraz samego... Bez kolegi z celi. Przemyśl sobie naszą rozmowę, mój niemiecki przyjacielu. Przyjdę wieczorem i wtedy mi powiesz, co naprawdę robiłeś na półwyspie Arong, a także, jak donoszą moje źródła, na Mirtowym Cyplu. A jeśli mi nie powiesz, spędzisz noc w gronie dżentelmenów z plemienia Efik, którzy są bardzo zainteresowani warstwami europejskiej skóry...

MOCK ZNAŁ BARDZO DOBRZE niewielki, liczący niespełna pięćset metrów szerokości Mirtowy Cypel na zachodnim wybrzeżu półwyspu Arong. Dotarł tam czternastego czerwca po niebezpiecznej wędrówce, którą rozpoczął dziesięć dni wcześniej. Wtedy to właśnie w osadzie Soppo u stóp wulkanu Albertspitze pojawił się czarny posłaniec, który wręczył Mockowi list od łowcy zwierząt Waltera Kremppa. Ten wybitny specjalista w swoim fachu, znany i chętnie zatrudniany przez wiele europejskich cyrków i ogrodów zoologicznych, urządzał pomiędzy graniczną rzeką Akpa-Jafe oraz rzeką Ndian bezkrwawe łowy na goryle. W swym liście donosił o możliwości zakupu znakomitych ryb lubangu od plemienia

Balondo, świetnych rybaków zwanych Krokodylami – z powodu ich ojczyzny obejmującej bagna i rozlewiska ujścia rzek: Kreuzfluss, Ndian i Meme. Krempp w następnym zdaniu radził, aby (...) pan porucznik von Seht nie przybył tam – Boże broń! – z jakimiś Kameruńczykami, ponieważ pobliskie góry Rumpi są wedle wierzeń miejscowej ludności zamieszkane przez złe duchy, które przyjąwszy postać goryli, porywają z wiosek i zapładniają miejscowe kobiety. Skutkiem tego prawie wszyscy tubylcy uciekli z tej krainy, a wieść o gorylich demonach roznieśli po całym obszarze. Strach jest tak paniczny, że ja sam miałem poważny kłopot, by skompletować własną eskortę łowiecką. Dopiero gdy zapewniłem, że będę działał z daleka od gór Rumpi, udało mi znaleźć kilkunastu tragarzy i odważnych łowców z plemienia Bakossi. Sugeruję zatem wielce szanownemu panu porucznikowi przybyć przynajmniej z trzema tuzinami muzułmańskich askarysów, którzy nie są podatni na miejscowy zabobon. Będę czekał na szanownego pana porucznika w osadzie Mbonge, skąd przez rozlewiska, drogą wodną, wspólnie podążymy na targ na Mirtowym Cyplu na półwyspie Arong. Jako tłumacza radzę zatrudnić młodego Kameruńczyka o imieniu Klaus, władającego językami usaghade oraz efik, który uczy się w katolickiej misji pallotyńskiej Engelberg. Mock poznał Waltera Kremppa dwa miesiące wcześniej. Wszystkim było wiadomo, że przed laty stracił on oko w walce z Hererami w Niemieckiej Afryce Południowo-Zachodniej, niewielu zaś wiedziało – a Mock należał do wtajemniczonych – że jest on również jednym z najlepszych afrykańskich agentów Nachrichtendienst. Gdyby nie ta ostatnia jego funkcja, to listowne zalecenie wzięcia ze sobą trzydziestu sześciu askarysów Mock mógłby uznać za zdumiewające. Przecież każdy choć trochę obeznany z Kamerunem doskonale wie, że askarysi, głównie muzułmańscy Sudańczycy, stanowią lwią część czarnych żołnierzy w tamtejszych niemieckich wojskach kolonialnych! Wskazówka zatem, udzielona von Sehtowi, żeby wziął ich ze sobą, nie była zbyt sensowna, bo ten nie miał żadnego przecież innego wyboru i – tak czy inaczej – musiał polegać na nie-Kameruńczykach! Przypominała ona zatem radę, by na wyprawę do dżungli koniecznie włożyć buty z cholewami, nie zaś sandały, i wziąć ze sobą maczetę, a nie nożyczki do paznokci. W tym dziwnym komunikacie Kremppa musiało być zatem tajne przesłanie. I Mock je znalazł, przypomniawszy sobie zalecenia otrzymane w czasie szkolenia szpiegowskiego we Wrocławiu i w Hamburgu. Jakaś oczywistość w liście – której łatwo nie

wyłowi mniej bystry wróg – oznacza zdecydowane ponaglenie. Krempp pisał między wierszami: „Wiem coś bardzo ważnego, przybywaj natychmiast”. Mock przystąpił zatem do działania. Pierwsze ważne zadanie, jakie go czekało, to stawić czoła niechęci swego bezpośredniego przełożonego. Żołnierze i oficerowie z czwartej kompanii ekspedycyjnej w Soppo oraz ze stacjonującego tamże oddziału artylerii bali się jak ognia swego dowódcy, pod którego komendę oddana była zresztą cała niemiecka Schutztruppe w Kamerunie. Pięćdziesięcioletni major Carl Zimmermann uważał, że bezlitosny pruski dryl, któremu poddawał czarnych żołnierzy, jest podstawą wszelkich działań w czasie pokoju, a w razie wojny tylko on gwarantuje militarny sukces. Ten były inspektor wojsk chilijskich, który – jak sam o sobie mawiał – bezlitośnie uformował nowoczesną armię ze śmierdzących Metysów, nie widział żadnego sensu w działalności wywiadu wojskowego w koloniach. Von Sehta oraz dwóch innych działających w Kamerunie oficerów wywiadu, czyli Waltera Kremppa oraz kapitana Richarda von der Heydego, oficjalnego rezydenta Nachrichtendienst, nie darzył zatem wielką sympatią i uważał za darmozjadów. Nie mogąc swojemu – przynajmniej z formalnego punktu widzenia – podwładnemu jawnie utrudniać życia, nie przegapił żadnej okazji, aby mu rzucać kłody pod nogi. Nie był mu w stanie zabronić – bez narażania się na kłopotliwe monity ze strony gubernatora Karla Ebermeiera – niebezpiecznej ekspedycji na półwysep Arong, ale mógł znacznie ograniczyć liczbę towarzyszących mu żołnierzy, a oddziałowi narzucić lojalnego wobec siebie dowódcę. Tak też i zrobił. Mock wyruszył czwartego czerwca nie z prawie czterdziestoma askarysami, jak o to prosił, ale z dwudziestoma, nad którymi komendę sprawował porucznik Gustav Richter. Ten kolejny tępy Prusak lubił swojego kolegę von Sehta równie mocno jak ich wspólny dowódca. Od samego początku pokazał, kto tu sprawuje władzę. Pozostawił von Sehtowi swobodę podejmowania decyzji wyłącznie w sprawach aprowizacyjnych oraz związanych z tłumaczem Klausem. To wkrótce musiało doprowadzić do konfliktu. Pierwsza sprzeczka wybuchła, kiedy po dwóch dniach marszu okrążyli wulkan Albertspitze, porzucając chłodny górski klimat wokół niego, i rozbili obóz w tropikalnym upale koło źródeł rzeczki Mbote. Richter kazał wychłostać jednego z żołnierzy za to, że nie dość gorliwie poganiał tragarzy, którzy byli – co prawda, to prawda – bardzo opieszali. Choć wyznaczył mu tylko trzy uderzenia biczem kiboko sporządzanym ze skóry hipopotama, zdaniem von Sehta i ta kara była zbyt surowa. Między oficerami doszło do kłótni, w czasie której Richter uznał swych żołnierzy

za zwierzęta, a w zamian usłyszał pytanie, czy czworo swoich kolorowych dzieci, które miał z kobietą z plemienia Bakweri, również nie uważa za ludzi. Richtera zatkało i swoją wściekłość wyładował na nieszczęsnym askarysie, któremu zasądził o jedno uderzenie biczem więcej. Kolejne trzy dni ekspedycji przebiegały bez żadnej kłótni, ponieważ wędrówka odbywała się bagnistymi strumieniami, skutkiem czego obaj biali siedzieli i spali na osobnych czółnach – pod moskitierami ciężkimi od insektów. Spór rozgorzał na nowo w opustoszałej wiosce, gdzie się zatrzymali na nocleg. Obaj mieli inne zdanie na temat dalszej trasy. Richter twierdził, że należy iść na północ, wyrąbując drogę przez dżunglę, von Seht natomiast optował za drogą rzeczną, którą polecali krajowcy. Ta ostatnia trasa wymagała jednak dziesięciokilometrowego odbicia na wschód. Richter, brutalnie wykazując koledze jego nieznajomość realiów i lekkomyślne zawierzenie tubylcom, postawił na swoim. Kwatermistrz zmęczony dokuczliwą biegunką, która go właśnie dopadła, uznał opinię Richtera za rozkaz, nie chcąc się przyznać do strachu, jaki odczuwał przed bogactwem tamtejszej fauny, z którą niestety wciąż wchodził w bliższy kontakt, wzywany do dżungli przez irytującą dolegliwość. Wolał załatwiać się na rufie łodzi, obstawiony żołnierzami, którzy mieli natychmiast strzelać do krokodyli, niż w czasie marszu przez dżunglę odchodzić na stronę, gdzie było mnóstwo stworzeń gotowych do ataku – od czarnych os, skorpionów i skolopendr po śmiertelnie niebezpieczną i niewidoczną w suchym listowiu żmiję gabońską. Decyzja marszu przez dżunglę została zatem podjęta. Zostawili łodzie w małej zatoczce, zamaskowali je i przywiązali do wystających z wody korzeni mangrowców. Modląc się, by ich środek lokomocji nie został zniszczony przez hipopotamy, które nocą szalały na bagnach, wbili się w dziewiczą puszczę. Przez kolejne dwa dni pokonali tylko trzydzieści kilometrów, przedzierając się przez roślinność tak gęstą i wilgotną, że tragarzom i askarysom mdlały ręce od wycinania w niej maczetą wąskich ścieżek, które prawie natychmiast zarastały. Widok rzeki i osady Mbonge sprawił, że wszyscy krzyczeli z radości – oprócz białych, z których jeden chciał zachować ponurą kamienną twarz surowego dowódcy, drugi zaś gorączkował i biegał wciąż do dżungli, rozpinając już po drodze spodnie. W Mbonge nie czekał jednak na von Sehta nikt poza czarnym chłopcem, który wręczył mu kolejny list od Kremppa. Był to lakoniczny raport pozbawiony jakichkolwiek ukrytych informacji. Łowca donosił w nim, że stracił dwóch ludzi w wyniku potyczki z wojownikami Oroko, którzy ich znienacka zaatakowali w Mbonge, oraz że został zmuszony okolicznościami

do powrotu do ujścia rzeki Meme. List kończył się słowami: Oczekuję wielce szanownego pana porucznika na parowcu Roseira Brava, prosząc go jednakże o bardzo szybkie tempo marszu, gdyż chcę jak najszybciej opuścić to miejsce z powodu wysoce niezdrowego klimatu. Porucznik Richter miał dość tej wycieczki i ogłosił jej definitywny koniec. Mieli dotrzeć do Mbonge? Dotarli. Zadanie wykonane? Wykonane. Czas wracać. Kategorycznie zarządził odwrót do Soppo i nie chciał nawet słyszeć, że do ujścia rzeki Meme jest tylko jeden dzień marszu. Mock nie przekonał go ni groźbą, ni prośbą i po godzinie zdzierania gardła w gorszącej kłótni uznał, że nie chce już więcej widzieć nadętej twarzy swego kolegi. Wymusił na nim pozostawienie mu pięcioosobowej eskorty askarysów, trzech tragarzy i tłumacza Klausa. Po sześciu dniach wspólnej wędrówki każdy z oficerów poszedł swoją drogą. Wieczorem jedenastego czerwca Mock, którego biegunka dręczyła już z mniejszą intensywnością, wyruszył przez dżunglę wzdłuż rzeki Meme i – nie niepokojony przez nikogo – dotarł po jednym dniu marszu do jej ujścia. Natychmiast zauważył zdezelowany parowiec z dużym

napisem

Pflanzungsgesellschaft”.

„Roseira

Brava”

Czarno-biało-czerwona

oraz

z mniejszym –

flaga

cesarstwa

„Westafrikanische

niemieckiego –

prawie

niewidoczna w wątłym świetle kilku lamp naftowych – utwierdziła go w przekonaniu, że dobrze trafił. Po chwili witał się z Walterem Kremppem w gryzącym dymie nafty, który odstraszał moskity. Naśladując słynne spotkanie Henry’ego Stanleya z doktorem Livingstone’em, powiedział: „Walter Krempp, I presume?”. Zapytany spojrzał ponuro na Mocka i warknął: – Taki jesteś wesoły, co? Taki jesteś wesoły? A ja, wyobraź sobie, ani trochę. Ani trochę! Nie mam ochoty na głupie dowcipy, Mock. Nie jesteś tu mile widziany z tą garstką ludzi... Miałeś ich mieć dużo, dużo więcej... Krempp urwał gwałtownie i wbijał w Mocka swe przekrwione oczy ukryte za zaparowanymi okularami, których jedno szkło było zaklejone plastrem. Kipiał ze złości w swym tropikalnym ubraniu i zgrzytał zębami. Mock uświadomił sobie, że Kremppa mogło dopaść zaburzenie nerwowe, zwane równikowym szałem. Powinien go w tym stanie pozostawić samemu sobie, ale nie posłuchał głosu rozsądku. Wyszczerzył zęby i wysyczał: – Sam chciałbyś złapać Gada, co, Krempp? I otrzymać za to Krzyż Żelazny, co, Krempp? Ale nie dokonasz tego beze mnie, bo tylko ja mogę go rozpoznać. Z tych, którzy go widzieli i wciąż jeszcze żyją, pozostałem tylko ja oprócz kilku ważniaków, którzy się boją dżungli i nigdy w niej

nie postanie ich noga. Przestań więc mi tu pierdolić i pokaż mi moją koję w twoim królestwie termitów i karaluchów. Mock tej nocy ze zgrozą się przekonał, że sporządzona przez niego ad hoc charakterystyka statku Roseira Brava była, była nadzwyczaj trafna.

Stary Calabar, południowa Nigeria, niedziela 28 czerwca 1914 roku, godzina szósta wieczór

MOCK UMILKŁ, POPRAWIŁ SIĘ NA STOŁKU i sięgnął po kolejną filiżankę znakomitej herbaty Ty-Phoo. Zaschło mu w ustach po półgodzinnej opowieści, w której głównie rozwodził się nad szczegółami topograficznymi swej ekspedycji, odmalowując bardzo plastycznie faunę kameruńskiej dżungli. Relacjonował dokładnie swe etnograficzne i językowe doświadczenia oraz objawy swej biegunki. Rozczarowanie, jakie z trudem ukrywał przesłuchujący go oficer Secret Service Bureau, nie było dobrym zwiastunem jego dalszych losów w tej celi. Mimo to Mock obstawał uparcie, iż jest kwatermistrzem i że cel jego ekspedycji na półwysep Arong był wyłącznie aprowizacyjny. Anglik siedział na identycznym jak on stołku, wniesionym tu wraz ze stolikiem przez nigeryjskich żołnierzy, w zamyśleniu patrzył na swego rozmówcę przez dłuższą chwilę i bawił się papierośnicą, którą już to otwierał, już to zamykał. – Pan mnie nie zrozumiał, von Seht – rzekł w końcu. – Ja tylko dlatego się zgodziłem rozwiązać pana, usunąć z tej śmierdzącej celi pańskiego współtowarzysza, poczęstować pana herbatą i tym skromnym posiłkiem... Czymś w sam raz na pański naruszony alkoholem żołądek – wskazał na pustą menażkę, którą więzień prawie że wylizał, zanim rozpoczął opowieści o swych eskapadach. – Tylko dlatego, że pan obiecał mi coś więcej powiedzieć o sobie... Coś pan tam powiedział, muszę przyznać... Ale nie to, co mnie interesuje... – Zdarzenia biegną we własnym porządku, nie próbujmy dopasowywać świata do naszych myśli – zauważył filozoficznie Mock. – Tymczasem pan stara się to właśnie robić. Założył pan sobie, tak wnioskuję, że jestem szpiegiem, i teraz robi pan wszystko, aby samego siebie przekonać, że to prawda. Jeśli skłamię i powiem: „Tak, jestem szpiegiem”, to pan na pewno się tym nie zadowoli. Będzie pan wypytywał mnie o różne szczegóły, a ja dalej będę zmyślał. Po kilku dniach tego pozornego przesłuchania nazbiera się tak dużo detali, że zacznę się w nich gubić, mylić w zeznaniach... Pan natychmiast zobaczy te sprzeczności w moich wypowiedziach

i szybko dojdzie do wniosku, że cały czas kłamałem... Obaj będziemy mieli poczucie straconego czasu... Obaj będziemy sfrustrowani... i co wtedy się stanie? Umilkł. Czuł, że przesadził. Oto siedzi zamknięty w więzieniu, które może być nocnym koszmarem dla każdego Europejczyka wiedzącego, do czego służą papier higieniczny i pasta do zębów. Zaraz zapadnie zmrok, a podłoga w jego celi zacznie się ruszać od robactwa. Zaraz – wbrew kolonialnemu prawu zabraniającemu wspólnych cel dla białych i czarnych – zaroi się tutaj od ludzi z plemienia Efik, którzy będą obmacywać jego twarz. On tymczasem – mimo takiej groźby – drwi sobie z Anglika i snuje filozoficzne rozważania! Krople deszczu zaszeleściły po dachu z liści. Przesłuchujący zapalił papierosa i przyglądał się przez chwilę, jak woda deszczowa ścieka po glinianej ścianie. – Ja ciebie dotąd tylko straszyłem, von Seht – powiedział Anglik bardzo powoli. – Groziłem, że cię zostawię spętanego na Papuziej Wyspie, że cię wydam wojownikom Efik, aby płatami zdzierali z ciebie skórę... To było czcze gadanie, tak się mówi po niemiecku? Ale teraz przystąpię do działania. Nie będę ci nic mówił, nie będę groził, tylko zrobię to, co przyszło mi na myśl, gdy słuchałem o twoich przygodach i o twojej niechęci do naszych braci mniejszych, do robaczków... Krzyknął coś ostro na swoich dwóch żołnierzy i wyszedł z celi. Nigeryjczycy rzucili się na Mocka jak rozszalałe buhaje. Mimo zaskoczenia zdołał zamachnąć się, celując w szczękę tego, który był bliżej. Przeciwnik roześmiał się pogardliwie i zaciśnięta dłoń Mocka trafiła go w otwarte usta szczerzące się białymi nierównymi zębami. Więzień poczuł się tak, jakby trafił w żelazną kratę. Jego pięść spłynęła krwią. To było ostatnie, co poczuł, bo w tym momencie drugi przeciwnik skoczył mu na plecy i razem runęli na ziemię. Pierś Mocka po zderzeniu z klepiskiem celi została zmiażdżona potężnym ciężarem napastnika. W jednej chwili stracił oddech, a potem przytomność. Kiedy się ocknął, zorientował się, że ma na sobie tylko krótkie kalesony. Jakiś owad pełzał mu po szyi. Wstał gwałtownie i trzasnął się dłonią w to miejsce, czekając na ból ukąszenia. Nic takiego nie nastąpiło, to był pewnie zwykły karaluch. Wytarł dłoń o ścianę, zostawiając na niej zezwłok insekta. Oparł się o mokrą glinianą powierzchnię. Kręciło mu się w głowie i czuł, że zaraz wypluje z siebie w gwałtownych skurczach swój jedyny dziś posiłek – proso z kleistym sosem jarzynowym. I wtedy drzwi się otworzyły. W nikłym blasku ogniska palącego się na dziedzińcu więzienia Mock ujrzał dwóch ludzi, którzy wepchnęli do celi małą taczkę. Jeden z nich poświecił latarką,

drugi uniósł taczkę i wywalił jej zawartość na klepisko. W świetle latarki więzień ujrzał martwego czarno-białego warchlaka rasy berkszyr, która, jak wiedział, świetnie zadomowiła się w Nigerii. Potem drzwi zatrzasnęły się z hukiem, a on został sam na sam ze zwłokami zwierzęcia i ze wszystkim, co na tych zwłokach żerowało. Z przerażeniem dotknął swych gołych stóp. Jeden z wykładowców w Instytucie Kolonialnym w Hamburgu przestrzegał przed pchłami piaskowymi, które żyją nie tylko – jak mówi ich nazwa – na piaszczystych pustyniach lub plażach, ale zamieszkują również brudne domostwa i zagrody zwierząt hodowlanych. Ich ciężarna samica wgryza się w naskórek ludzkich stóp, najchętniej pomiędzy palcami, wciska się pod skórę, a następnie jej ciało wzdęte od jajeczek pęcznieje do wielkości ziarnka grochu. Później na skórze stóp pojawiają się dwa czarne punkciki. Jeden z nich to głowa napęczniałej pchły, drugi – to jej aparat oddychający. Po jakimś czasie wypływają na zewnątrz – wraz z ropą – małe żywe larwy. Stopy i łydki żywiciela tego pasożyta są obrzęknięte, bardzo bolą, puchną i są pokryte wrzodami z czarnymi dziurkami w środku. „Lepiej się bronić przed tym pasożytem, niż później leczyć chorobę zwaną tungiazą – perorował wykładowca. – Dlatego trzeba zawsze nosić buty z cholewami i unikać murzyńskich chlewów”. Mock zdjął kalesony i obwiązał nimi stopy. Zdawał sobie sprawę z tego, iż jest to iluzoryczna ochrona przed pchłami piaskowymi, które żerowały na martwej świni w jego celi. – Ja cię nie będę torturował! – krzyknął Anglik za drzwiami. – Przyroda Afryki będzie twoim katem!

DWUNASTEGO CZERWCA 1914 ROKU Roseira Brava, prychając czarnym dymem, wyruszyła z dobrą prędkością pięciu węzłów. W ciągu godziny minęła Cypel Pelikana i Wyspę von Sodena, po czym zbliżyła się do południowego cypla półwyspu Arong. Przez kolejnych trzynaście kilometrów płynęli pod prąd szerokim korytem, obserwując nadbrzeżną dziką przyrodę. Mock czynił to z fascynacją połączoną z odrazą, a Krempp – bo nic lepszego nie miał do roboty. Nie rozmawiali ze sobą, bo na razie nie musieli. Ich spojrzenia spotykały się tylko wtedy, gdy sięgali równocześnie do woreczka z tytoniem – chmurami dymu otaczali swe głowy w obronie przed wyjątkowo natarczywymi czarnymi muszkami, które pokrywały jedzenie i picie czarnym, ruszającym się kożuchem. I Mock, i Krempp wiedzieli dobrze, że podróż rozlewiskiem za dnia jest tylko przykra – z powodu owadów i nieruchomego tropikalnego powietrza – natomiast w nocy jest śmiertelnie niebezpieczna, bo można paść ofiarą słoni i hipopotamów, które pod księżycem pławią się w błotnistych, słonawych wodach. Roseira Brava płynęła w gęstym, cuchnącym zgnilizną powietrzu rozpalonego słońcem rozlewiska, nad powierzchnią którego wznosiły się powykręcane korzenie mangrowców, przypominające gołe kości zdeformowanych ludzkich szkieletów. Tu i ówdzie stały przycumowane do nich stare dziurawe archaiczne barki, na których mieszkali niegdyś chorzy na malarię handlarze niewolników. Szpitalna funkcja jednej z nich wciąż była zachowana – na barce o paradoksalnej nazwie „Esperança”, nadzieja, wegetowali trędowaci. Kilku chorych oddaliło się od swej siedziby na starym czółnie odwróconym do góry dnem. Siedząc na nim okrakiem, wyciągali ręce do Mocka i Kremppa w niemej prośbie o jałmużnę, po czym – nie otrzymawszy jej – szybko zawracali w obawie przed krokodylami. Po południu Niemcy przycumowali do Mirtowego Cypla. Po wyjściu na ląd natychmiast zauważyli, że roślina, która dała mu swą nazwę, rzeczywiście niebywale się tam rozpleniła. Tworzyła gęste zagajniki dwumetrowych prawie drzew mirtowych, pokrytych małymi białymi kwiatami w kształcie gwiazdek. Owe zagajniki były prawdziwym królestwem zwierząt. Różnokolorowe motyle siedziały na kwiatach, rzadko kiedy płoszone skokami małp, a jaszczurki i węże wygrzewały się na słońcu. Mock i Krempp musieli porzucić złość po wieczornej kłótni i przestać udawać, że się nie znają. Zwłaszcza Mockowi doskwierała niepewność, po co właściwie Krempp wyciągnął go do

tego piekła, które akurat na Mirtowym Cyplu przypominało biblijny Eden. Wprawdzie był świadom, że do Kamerunu został zesłany tylko po to, aby rozpoznać Gada, po czym już inni – w tym wypadku Krempp – mieli przekonać tego zwyrodnialca, by nadal dostarczał korzeń ibogi armii cesarskiej, chciał jednak wiedzieć, co wspólnego z jego misją ma ekspedycja na półwysep Arong. Poskromił więc niecierpliwość i postanowił wstrzymać się z pytaniami do momentu, aż wspólnie z Kremppem zasiądą do posiłku. Kilku łowców Bakossi udało się na zwiady. Wrócili po godzinie z informacją, że wokół nikogo nie ma. Dwóch z nich Krempp ustawił na straży tam, gdzie cypel rozszerzał się w półwysep, nie spodziewał się bowiem ataku od strony rozlewiska. Było cicho i spokojnie. Tłumacz Klaus, który poza geniuszem językowym objawiał również wielki talent kulinarny, zabrał się do przyrządzania kolacji dla białych i dla siebie. Pozostali Bakossi rozpalili lampy naftowe. Każdy z nich zjadł swoją wieczorną porcję suszonego mięsa i garść zielono-czerwonych gąsienic, po czym kucając, rozpoczęli swe ciche rytmiczne śpiewy. Sudańczycy natomiast siedzieli w milczeniu i pogryzali posiekane daktyle i suszoną szarańczę. Niemcy zjedli pożywną zupę z węża, suchary i po dwa jajka na twardo, co jak zwykle zdumiewało i oburzało Kameruńczyków. Tak było i teraz – Bakossi przerwali nawet swe śpiewy, trącali się łokciami i mówili jeden do drugiego: „Patrz, oni jedzą coś, co wychodzi z dupy”. Biali, kiedy Klaus przetłumaczył im te krytyczne uwagi, roześmiali się i popijali kawę, dymiąc obficie fajkami. Ta wspólna wesołość przełamała lody. – Porzućmy swary – pierwszy odezwał się Mock. – Nie przyjął mnie pan wczoraj na statku zbyt wylewnie, a ja nie doceniłem odpowiednio pańskiej gościny. Tak podsumujmy naszą scysję, dobrze? – Zapomnijmy o niej – pojednawczo odezwał się Krempp. – Przyznaję, że miałem kiepskie poczucie humoru, gdy zobaczyłem, że przybył pan do mnie tylko z dziewięcioma ludźmi, podczas gdy wyraźnie sugerowałem sprowadzenie tu pół kompanii wojska. Ja po dwóch krwawych spotkaniach z Oroko mam dziesięciu niepewnych łowców Bakossi i dwóch cherlawych palaczy z parowca, pan zaś – pięciu Sudańczyków, trzech tragarzy i swojego tłumacza, wszyscy razem stanowimy zatem prawdziwą potęgę... Umilkli obaj. Mock obserwował Kremppa i zastanawiał się nad przeszłością swego towarzysza podróży. Ten ćmił fajkę i poprawiał co chwila tropikalny kask i lnianą chustę, która z niego opadała na szyję, chroniąc ją przed owadami. Był szczupłym mężczyzną około

czterdziestki o mocnych dużych dłoniach pokrytych czerwoną egzemą. Gdyby nie brak lewego oka, jego gładko ogolona twarz, nieśmiały uśmiech i okulary w okrągłych drucianych oprawkach upodobniłyby go do nauczyciela albo pastora. Mało kto by przypuszczał, że ów Biały-TrojeOczu, jak mawiali o nim tutejsi Afrykanie, licząc jako oczy również szkła okularów, jest wyśmienitym snajperem, który w czasie powstania Hererów w Niemieckiej Afryce PołudniowoZachodniej szkolił swe umiejętności strzeleckie, zabijając kobiety i dzieci tegoż plemienia. W akcie zemsty Hererowie go torturowali, wykłuli mu jedno oko, a w ranę nasypali piasku. To samo chcieli uczynić i z drugim okiem, ale dopiero następnego dnia – aby ich jeniec trochę pocierpiał. Nieszczęśliwy zbieg okoliczności im to uniemożliwił, ponieważ następnego dnia Krempp został odbity w czasie słynnej bitwy na płaskowyżu Waterberg. Były jeniec postanowił pomścić swe cierpienia i stał się odtąd bezlitosnym okrutnikiem dyszącym żądzą mordu. Po upadku powstania Hererów nasycał ją bez przeszkód jako jeden z nadzorców obozu śmierci na Wyspie Rekinów niedaleko Lüderitz, gdzie powstańcy marli od głodu i tortur szybciej niż muchy, które ich pokrywały. Mock o tym wszystkim dowiedział się później. Teraz natomiast przerwał jałowe spekulacje na temat przeszłości Kremppa i uznał – wobec braku jakichkolwiek danych – że ma do czynienia ze zwykłym żądnym przygód awanturnikiem i łowcą zwierząt, który po latach niebezpiecznych eskapad postanowił – za sowitą zapłatą – oddać swe usługi cesarskiej Nachrichtendienst. – Niech pan mi w końcu powie, Krempp – odezwał się cicho – co my tu właściwie robimy. Zapytany milczał przez chwilę, myśląc, ile może wyjawić Mockowi. W końcu doszedł do wniosku, że nie ma nic do ukrycia. – Musimy znaleźć Saricha, von Seht. Dotąd wiedzieliśmy o nim tylko tyle, że działa na południe od Ndian, między graniczną rzeką Akpa-Jafe a górami Rumpi. To ogromny obszar i znaleźć go tam, wśród tych puszcz i bagien, to jak znaleźć igłę w stogu siana. Miesiąc temu dostałem od Anglików wiadomość, że Sarich został złapany przez plemię Efik, które uważa go za demona albinosa. Jeden z arystokratów tego ludu, niejaki Amama, przywódca duchowy czcicieli leśnego boga Egbo, o których na pewno pan słyszał w Instytucie Kolonialnym... Mock przytaknął w milczeniu. – Otóż ten Amama wie, że dobrze płacę za każdą wiarygodną wiadomość o Białej Małpie, jak nazywają tu Saricha. Amama powiedział Anglikom, których nie odróżnia od nas nawet po języku, że pochwycił Białą Małpę i chce za nią dziesięć bel perkalu, skrzynię złota i, tu Murzyn

nie podał żadnej konkretnej liczby, karabiny wraz z nabojami do nich. Dodał, że wymiana nastąpi podczas pełni księżyca na Mirtowym Cyplu. I dlatego tu jesteśmy, von Seht, pan i ja. A wczoraj była właśnie pełnia księżyca... Mock milczał przez chwilę, rozważając opowieść Kremppa. Zdawał sobie sprawę, że Afrykanie traktują czas zupełnie inaczej niż biali. Umówić się z kimś o pełni księżyca oznacza w tutejszych obyczajach duży przedział czasowy – przynajmniej od samej pełni do tygodnia po pełni. Było jasne, że się nie spóźnili, natomiast nie do końca było jasne coś innego. – Nie boi się pan, że Anglicy szykują jakiś podstęp? – zapytał. – Że mogli w jakimś celu sprzedać panu fałszywą informację? To nie są nasi sojusznicy, panie Krempp... – Nie obawiam się tego zbytnio, ponieważ ta wiadomość nie dotarła do mnie z jakiegoś podejrzanego źródła, ale z ust najzacniejszego człowieka, jakiego znam w tej okolicy: od przełożonego Jamesa Dalrymple’a z calabarskiej misji ojców od Ducha Świętego. Ale doskonale rozumiem pańską wątpliwość. Nie byłbym tym, kim jestem, gdybym ufał nawet zacnym ludziom. – Krempp uśmiechnął się drwiąco. – Dlatego poprosiłem, by pan tu przybył z dużą obstawą, tym bardziej że nie mam skrzyni złota i negocjacje mogą być bardzo gwałtowne... Tymczasem wczoraj ujrzałem przy panu dziewięciu ludzi... Dlatego wybuchłem gniewem i tak niechętnie pana przyjąłem... Teraz, wobec szczupłości naszych sił, pozostaje nam tylko wierzyć w szczerość ojca Dalrymple’a i wyrozumiałość kapłana Amamy... – Mam ich tak mało, tych moich ludzi, bo... – Mock zaczął się tłumaczyć. – To nieważne – przerwał mu Krempp. – Już nic na to nie poradzimy. Jestem nieufny, tak. Ale nie wobec ojca Dalrymple’a, ale wobec... Coś innego mnie niepokoi... Coś zupełnie innego... – Co? Niech pan mówi, Krempp! – Mock tracił już cierpliwość. – Wie pan, w tych rejonach rodzi się dużo owłosionych dzieci – mówił łowca w zamyśleniu. – Na całym ciele włosy. Na twarzy, czole, nawet na nosie... Nasi medycy nazywają tę przypadłość hypertrichosis. Miejscowi wierzą, że dzieci to pomiot goryla, a ściśle mówiąc – goryli z gór Rumpi. Uważają, że kobiety są przez te zwierzęta porywane, zapładniane, po czym wypędzane z powrotem do swoich... Tubylcy albo zabijają owłosione dzieci od razu, albo sprzedają mnie, a ja wysyłam je dalej, do Duali, a stamtąd do cyrków Europy... Wierzą też, i to jest dla nas bardzo ważne, że Sarich ma nad tymi gorylami władzę. Tak czy inaczej, jest on znienawidzony przez większość tutejszych plemion, a jego obstawa składa się, o ile wiem, z okrutnych wojowników Nyang, którzy mu są ślepo oddani, uważają go za boga albinosa.

A zatem wszyscy oprócz Nyang marzą raczej o tym, by nabić jego łeb na dzidę, niż go przehandlować nam za perkaliki... I to mnie niepokoi, von Seht, to mnie bardzo niepokoi... Czy naprawdę Amama chce nam sprzedać człowieka, którego tak bardzo nienawidzi? Wszak oskarża go, jak inni, o porywanie kobiet! Mimo tej wątpliwości powiedziałem sobie: „Trudno, muszę przyjąć jego warunki, nie mogę z góry uznać tego tropu za fałszywy”. To był pierwszy, bardzo wyraźny ślad Saricha, na jaki tu natrafiłem, a na dodatek dostawałem go na tacy! Nie mogłem tego zlekceważyć. Napisałem do pana i pan tu jest... Tylko że nie ma przy panu połowy kompanii askarysów... Trudno, musimy zaryzykować... Wszystko było jasne. Mock wstał i rozprostował kości. Pod pachami jego kurtki rozlewały się wielkie koła potu. Zdjął na chwilę kapelusz i użył go jako wachlarza, po czym natychmiast włożył, bo moskity były natrętne nawet w pełnym słońcu, o najgorętszej porze dnia. W mirtowym zagajniku, w którym siedzieli, powietrze stało nieruchomo. Obaj Niemcy z nadzieją patrzyli w niebo. Zaraz nadejdzie nagły krótki zmierzch, a potem parująca noc, która mimo wszystko da ludziom trochę ochłody. W tym momencie Mock poczuł, jak skręcają mu się jelita. „Biegunka wróciła” – pomyślał. Odbiło mu się zupą z węża. W żołądku zaburczało głośno. – Tylko nie nawal pan w spodnie! – ryknął Krempp, słysząc te odgłosy. Mock odskoczył i pobiegł w głąb półwyspu. Wytrzymywał, ile mógł, i w straszliwym napięciu jelit szukał stosownego miejsca wśród okolicznych zarośli. Wszędzie, gdzie chciał ukucnąć, roiło się od jakichś stworzeń – raz trafił na gniazdo jaszczurek, a raz na kopczyk termitów. W końcu zdjął spodnie i wydał z siebie długi jęk ulgi. Kiedy je podciągał, wciąż słyszał swój wibrujący w powietrzu jęk. Zaniepokoił się. To nie mogło być echo, jego głos nie mógł się odbić od gęstych zarośli. Ale jęk wciąż się rozlegał i przechodził w wysoki, paniczny krzyk. Mock odruchowo przywarł do pnia starej kolczastej akacji. Wspiął się nań nieco wyżej, strzepując rządek czerwonych mrówek i płosząc małą syczącą małpkę. I wtedy to ujrzał. Brązowe ramiona miotające dzidami. Krew tryskająca z tułowia jednego z Sudańczyków. Głowa Klausa, którą czyjeś mocne umięśnione ramię odrzynało od szyi. Rozległ się tylko jeden strzał, a potem było już jedynie świstanie włóczni i maczet, których ostrza zagłębiały się w głowy i w brzuchy jak w dojrzałe melony. Widział biegnącego w swoim

kierunku jednego z palaczy z parowca Roseira Brava, a potem ujrzał, jak marynarz wspina się na palce, a spomiędzy jego żeber wychodzi zakrwawiony grot dzidy. Bał się nawet oddychać. Przywarł całym ciałem do kolczastej akacji. Biegunka wstrząsała jego wnętrznościami, ale nie mógł się ruszyć i odejść gdzieś dalej – pod jego stopami mogła zaszeleścić trawa albo trzasnąć gałązka. Jedyny ruch, jaki wykonywał, to dmuchanie na moskity, które krążyły mu wokół twarzy. Nagły skurcz. I stało się. Z nogawek jego spodni zaczęła skapywać gęsta ciecz. Czuł, że drży mimo upału. Minęły dwa kwadranse. Wojownicy o pomalowanych na biało twarzach ciągnęli coś z zagajnika w stronę, gdzie był przycumowany parowiec. Mock domyślił się, że były to ciała zabitych. A zatem atak nastąpił od strony rozlewiska, co Krempp uznał był za nieprawdopodobne. Mock nie widział ze swego miejsca, czy łowca podzielił los pozostałych. Runął gwałtowny afrykański zmierzch, a dżungla zaczęła ryczeć, syczeć i trzeszczeć. W zagajniku zapłonęło ognisko. Do nozdrzy Mocka doszedł zapach pieczonego mięsiwa. W blasku ognia widział, jak mężczyźni podnoszą do ust kalebasy. Do jego uszu doszły śmiechy, krzyki, a potem dudnienie tam-tamów. Na polanę wbiegł mężczyzna w lamparciej skórze – najpewniej szaman – w spódnicy z suchych traw i w masce przyozdobionej krzywymi rogami. Nagle tam-tamy umilkły. Zapadła cisza. I wtedy Mock ujrzał Kremppa. Przyciągnęli go związanego jak barana czterej mężczyźni. Podźwignęli i trzymali za ramiona. Czarownik zerwał mu okulary, włożył je na swoją maskę i długo macał jeńca po twarzy. Po pewnym czasie rozległo się głośne rzężenie łowcy zwierząt, które po chwili przerodziło się w mokry bulgot. Potem Krempp umilkł, jego ciało znikło z pola widzenia. Napastnicy wrócili do ognia, do swych tykw wypełnionych najpewniej piwem z prosa, do swych rozmów i śmiechów. Po dwóch godzinach z polany doszło głośne chrapanie. Mock zsunął się drzewa i – kiedy w końcu poczuł władzę w kończynach – ruszył cicho w stronę brzegu, odchodząc jak najdalej od polany. Najpierw szedł na czworakach, niekiedy się czołgał, a wstać odważył się dopiero po jakichś dwustu metrach. Poczuł wilgoć bijącą od rozlewiska i zanurzył się po szyję w lepkiej, bagnistej wodzie. Trawiony gorączką, starał się nie myśleć, jakie to wodne pasożyty wnikają teraz w jego organizm. Wychylił się lekko spoza korzeni mangrowca. Parowiec był dobrze widoczny w świetle księżyca. Mock poruszał się w jego kierunku, czując, jak brudna słonawa woda

wywołuje pieczenie licznych ranek po ukąszeniach moskitów. W końcu zobaczył to, na co liczył. Tubylcze czółno z wiosłem. Zbliżył się do niego powoli, starając się nie pluskać wodą. Wsparł się łokciami o burtę, ciesząc się, że odgłosy dżungli tłumią hałas jego poczynań. Z trudem wtarabanił się na łódkę. Zanurzył wiosło w wodzie i ruszył w stronę przeciwną niż ta, skąd przybył statkiem Roseira Brava. Wiedział, że od Rio del Rey, najdalej na zachód położonej miejscowości niemieckiego Kamerunu, gdzie jest poczta i posterunek policji kolonialnej, dzieli go około dwudziestu kilometrów żeglugi szerokim rozlewiskiem o tej samej nazwie. Czekała go pracowita noc, w czasie której musiał wciąż rozbudzać w sobie nadzieję, że nie zaatakują go nocne potwory – słonie i hipopotamy. Nagle uderzył o coś wiosłem. O coś zawadził. Wystraszony, że walnął w jakieś inne czółno, gdzie może spać jeden z napastników, zanurzył całe wiosło w wodzie, bojąc się, by jej ciurkanie nikogo nie obudziło. Spojrzał w stronę przeszkody. Znad lustra wody wystawała głowa Kremppa. Pomiędzy jego brodą a obojczykiem było mnóstwo małych obręczy. Nakładane jedna za drugą, wydłużyły szyję i zerwały staw żuchwowy, która teraz wisiała bezwładnie. Nad ustami ziała dziura po nosie. Drugie oko było wykłute. Wojownicy Efik dokończyli dzieła Hererów.

Stary Calabar, południowa Nigeria, poniedziałek 29 czerwca 1914 roku, godzina siódma rano

– WOJOWNICY EFIK DOKOŃCZYLI DZIEŁA HERERÓW, powiada pan... Niezupełnie... Oni byli tylko narzędziem w moim ręku, podobnie jak poczciwy ojciec Dalrymple. – Anglik złożył starannie kartki z zeznaniami Mocka, uśmiechnął się i uderzył w czoło otwartą dłonią. – Ależ proszę mi wybaczyć, Mock, powinienem był dawno się przedstawić... Major Anthony ScottBowles w tajnej służbie Jego Królewskiej Mości Edwarda. A jak mam się zwracać do pana? Mock stał w samych kalesonach i spoglądał na swoje obolałe stopy, na zaczerwienioną skórę i pęcherze pomiędzy palcami, gdzie wtargnęły w nocy pchły piaskowe. Nie było ich stąd widać. Już się dobrze zadomowiły w jego organizmie. Pamiętał ukłucia, jakie czuł ciemną nocą, kiedy już zasypiał, opierając się plecami o ścianę. To był znak, że niektóre pasożyty opuściły już ciało warchlaka i poszukały sobie nowego żywiciela. Pamiętał, że zamknął wtedy oczy w spokojnej rezygnacji. Sen nadszedł nagle i powalił go na klepisko celi. Śniło mu się, że ktoś otwiera drzwi celi i w blasku pochodni wyciąga z worka truchło świni. Śniło mu się też, że ten sam człowiek przynosi potem trzepoczące się kury i wali nimi w leżącego Mocka. To był sen. Natomiast jawa była znacznie gorsza – rozbudził się całkiem, kiedy poczuł na dłoni ugryzienie małych zębów, a w twarz uderzyły go trzepoczące skrzydła. Człowiek w drzwiach rzucił w jego kierunku trzy nietoperze i zamknął celę. Wtedy Mock zerwał się na równe nogi i zaczął krzyczeć. Wrzeszczał długo i walił zapamiętale w drzwi. Poskutkowało. Scotta-Bowlesa przyniesiono w lektyce po dwóch kwadransach. Był przebrany w czysty mundur i pachniał wodą kolońską. Czterej Nigeryjczycy wstawili lektykę do celi. Dwaj stanęli obok z pochodniami, a ich koledzy rozstawili na środku stolik i krzesło, po czym zabrali się do parzenia herbaty. Anglik wskazał Mockowi krzesło, wręczył papier i pióro, po czym zapytał, czy on, Scott-Bowles, dobrze zrozumiał jego krzyk. Więzień potwierdził kiwnięciem głowy i zaczął pisać. – Jak mam się zwracać do pana? – ponowił pytanie major, a Mock znów je zignorował.

Myślał teraz o swych stopach, o gryzących nietoperzach, nosicielach wścieklizny, o mocnej herbacie Ty-Phoo, którą pił małymi łykami, i o dużych kawałkach sucharów i suszonego mięsa. Był teraz najedzony i senny. Było mu po świńsku dobrze, tak dobrze, jak może czuć się tylko zdrajca, który – wyśpiewawszy wszystko – czuje ulgę po torturach. Scott-Bowles jeszcze raz przeczytał zeznania Mocka. – Jedno mnie zastanawia: dlaczego Nachrichtendienst ściągnęła pana do Afryki. – Poprawił okulary na nosie i stuknął w kartkę wypielęgnowanym paznokciem. – Pisze pan tutaj, że pańskim zadaniem było rozpoznanie Saricha. Nikt nie mógłby go tu rozpoznać? Naprawdę nikt inny go wcześniej nie widział? Przecież z tego, co pan powiedział, wynika, że on tu działał i działa, a jest bardzo... ale to bardzo charakterystyczny... – Zanim Gad znalazł się we Wrocławiu, rzeczywiście działał w Kamerunie – mruknął Mock. – Znało go wielu oficerów niemieckich i kupców zarówno naszych, jak i francuskich. Był widywany nawet na dworze gubernatora w Duali. Ale po wrocławskiej wpadce, do której się jakoś nieznacznie przyczyniłem, Gad zaszył się w kameruńskiej dżungli i nosa z niej nie wychyla. Nie wiemy, co robi ani gdzie jest. Gdyby Nachrichtendienst zatrudniła do szukania i rozpoznania Gada któregoś z owych kupców czy oficerów, to cała jego działalność, a zwłaszcza właściwości cudownej rośliny o nazwie iboga, wyszłyby na jaw. Nachrichtendienst zleciła to zatem człowiekowi, dla którego dżungle i pustynie Afryki były drugim domem, czyli Walterowi Kremppowi, a do pomocy i do rozpoznania Gada dali mu mnie... Dwóch dyskretnych ludzi. Nie bez znaczenia jest tu też to, że musiałem jakoś odkupić swoją winę, bo zdemaskowałem Gada we Wrocławiu, a potem on, przerażony, że odkryłem jego straszliwą i nieludzką działalność, uciekł do Kamerunu i armia cesarska straciła ibogę. Zresztą Gad na pewno panu o tym wszystkim powiedział... Zapadło milczenie. Poranek był już w rozkwicie. W nieodległej dżungli śpiewały ptaki, a na dziedzińcu więzienia odpowiadały im rytmiczne przeróbki kościelnych angielskich pieśni w wykonaniu nigeryjskich żołnierzy. Jeśli Scott-Bowles został tym pytaniem trafiony, to w najmniejszym stopniu tego nie okazał. – Dlaczego pan sądzi, że go znam? – Aż klasnął rękami z ukontentowania. – Tubylcy mogą uważać Gada za boga, demona, białą małpę czy cokolwiek innego – prychnął Mock. – Ale kimkolwiek by był i jakkolwiek dobrze by ich znał, to nie pożyłby zbyt długo w dżungli, gdyby ktoś nad nim nie rozwinął parasola ochronnego, prawda, sir? Jakoś nie

zdziwił się pan wcale, przeczytawszy o cudownych właściwościach ibogi... Może Anglicy są nią zainteresowani, może już ją kupują od Gada i dlatego tak troskliwie się nim opiekują? Jak duży oddział waszego wojska mu towarzyszy? Pół kompanii? A może kompania? – Ma pan bujną wyobraźnię, ale rozumuje pan logicznie. – Major pokiwał głową z uznaniem. – Szkoda tylko, że logicznie nie zawsze znaczy to samo co zgodnie z prawdą. Zaraz pan włoży buty. – Dał znak jednemu z żołnierzy, żeby podał Mockowi ubranie i obuwie. – Tylko ostrożnie, mogły się w nich przez noc zagnieździć skorpiony. Mock potrząsnął butami i wyjął mokre spleśniałe skarpety. Jeszcze raz potrząsnął. Oprócz jakiegoś nieszkodliwego chrząszcza nie ujawniło się żadne żywe stworzenie. Na znak ScottaBowlesa jeden z Murzynów schylił się ku niemu. – Ach, byłbym zapomniał ... Teraz zajmiemy się pańskimi pchłami piaskowymi... – mruknął Anglik i spojrzał na Mocka prawie przyjaźnie. Więzień postanowił wykorzystać to przychylne nastawienie przesłuchującego. – Mam pytanie. Może mi pan major wyjaśnić to, co pan powiedział po przeczytaniu mojego zeznania? Że dokończył pan major dzieła za Hererów... – Moja żona twierdzi – odparł Scott-Bowles – że zgubi mnie kiedyś moja chełpliwość... No, ale cóż... Mogę to panu wyjaśnić... Nie sądzę, żeby ktokolwiek panu uwierzył... Jeden z żołnierzy przyniósł skalpel, czyste patyki i suche skarpety. Mock położył stopy na stoliku i zacisnął zęby. Nigeryjczyk umoczył skalpel w spirytusie i naciął pęcherz między palcami. Więzień ani drgnął. – Tommy jest felczerem. – Anglik poczęstował Mocka papierosem. – Wyciągał już larwy z niejednej nogi... No dobrze, odpowiem panu... W dowód uznania za to, że pan zdemaskował we Wrocławiu Jednookiego... To rzeczywiście była dobra robota. Jednooki mi często o tym mówił. Podziwia pana i nienawidzi... Ale wracając do rzeczy... Walter Krempp bardzo mi przeszkadzał na pograniczu, postanowiłem się go pozbyć na dobre. Nie mogłem sam tego zrobić, moi szefowie nie zostawili mi aż takiej swobody działania, a nasze państwa nie są w stanie wojny. Wykorzystałem zatem podobieństwo Kremppa do Jednookiego. I ten, i ten nie ma jednego oka. Kremppowi wypalili ślipie Hererowie, a Sarichowi, o ile wiem, to właśnie pan je wykłuł igłą od strzykawki. Powiedziałem Amamie, duchowemu przywódcy sekty Egbo, że Biała Małpa będzie na Mirtowym Cyplu około pełni księżyca. Natomiast Dalrymple’a poprosiłem o przekazanie Kremppowi identycznej informacji z tą różnicą, że ojczulek miał dodatkowo zaproponować

interes: wykupienie Gada za jakąś wielką kwotę. Amama nienawidzi Gada z powodów religijnych i zaprzysiągł mu śmierć w męczarniach. Podpłynął zatem do Mirtowego Cypla o pełni księżyca, cichutko i znienacka, a potem w stososownym momencie wdarł się tam i zamordował Kremppa et consortes... Tylko panu się udało zbiec z powodu biegunki... Nie uciekł pan jednak z mojego celownika... O tym, że był pan na Mirtowym Cyplu, Amama dowiedział się od jednego z dwóch pańskich strażników, którzy stali na czatach na stałym lądzie i gdzieś się chowali po krzakach. Następnego dnia po pańskiej ucieczce ci dwaj strażnicy przyszli do Amamy i oddali mu hołd. A on darował im życie i przyjął ich w poczet swoich sług. Opowiedzieli Amamie o panu, po czym on przekazał ich słowa mnie, przesyłając mi wiadomość pisaną dość precyzyjną kombinacją pisma nsibidi i bamum, którą, nawiasem mówiąc, ja sam stworzyłem, aby korespondować z wodzami współpracującymi z Imperium Brytyjskim. Mocka olśniło. Już wiedział, w co trafił strzykawką podczas szamotaniny z Gadem w schronie przy cmentarzu żydowskim we Wrocławiu, wiedział też, dlaczego Amama zerwał okulary z oczu Kremppa, co on, Mock, widział, leżąc na konarze akacji; nie po to, aby mu je po prostu zabrać, ale po to, by się upewnić, że ma do czynienia z człowiekiem jednookim. Mock wiedział już wszystko oprócz jednego – dlaczego Scott-Bowles przyznał mu się tak lekko do zamordowania Kremppa i do znajomości z Gadem. To się wyjaśniło w kolejnych słowach Anglika. – Mogłem sobie pozwolić na szczerość z panem, Mock – major czytał w myślach więźnia – ponieważ i tak pan za dużo wie... Zbyt dużo. Pańska wiedza jest szkodliwa dla imperium Jego Królewskiej Mości. Muszę to panu wyznać z wielką przykrością, naprawdę wielką, bo pana polubiłem. Podziwiam pańską przenikliwość do tego stopnia, że chętnie zaproponowałbym panu pracę dla Jego Królewskiej Mości Edwarda... – Do tego stopnia mnie pan polubił, majorze – Mock uśmiechnął się drwiąco – że wrzucił mi pan zapchloną martwą świnię, by na mnie przeszła zaraza. Tak bardzo jest mi pan przychylny, że kazał walić mnie po głowie wściekłymi nietoperzami... – Niech pan będzie mężczyzną, Mock – tym razem w głosie Scotta-Bowlesa słychać było szyderstwo – i niech mi się pan tutaj nie użala nad sobą... Coś się zaczyna, coś się kończy, taki jest bieg zdarzeń. – Mówi pan, że zbyt dużo wiem, że moja wiedza jest groźna dla imperium, w którym słońce nie zachodzi. – Mock wstał gwałtownie, a Murzyn wyciągający mu pchły piaskowe uskoczył

wystraszony. – Zbyt dużo wiem, aby co? No właśnie, aby co, majorze? Chyba zbyt dużo, aby dalej żyć... Anglik nie zaprzeczył. Milczał, kończąc papierosa. – Dwukrotnie zapytał pan, jak ma się do mnie zwracać... No to odpowiem panu: niech pan do mnie mówi umarły. Ja już nie żyję, prawda, sir? Scott-Bowles również wstał z krzesła. – Zostanie pan przeniesiony z tej celi do celi dla białych, dostanie pan zaraz dobre angielskie śniadanie, a potem czysty mundur. – Patrzył na Mocka z szacunkiem i powagą. – Proszę mi teraz zgłosić ostatnie pańskie życzenie. Mock myślał dłuższą chwilę. – Chcę się wyspowiadać u ojca Jamesa Dalrymple’a. Scott-Bowles raz za razem kiwał głową – jakby każde kiwnięcie podkreślało, iż rozumuje prawidłowo i właściwie łączy fakty. Ostatnie było oczywiste i zdecydowane. – Dobrze – rzucił i wyszedł z celi, nie patrząc na więźnia. Kiedy znalazł się w swojej kwaterze, usiadł przy biurku i napisał coś na kartce. Popatrzył na tekst, po czym zgniótł kartkę i wyrzucił do śmieci. Tę czynność powtórzył kilkakrotnie. Przypominał poetę, który cyzeluje wiersz, pozbywając się jego wcześniejszych – gorszych – wersji. W końcu, zadowolony z efektu, nalał sobie szklaneczkę whisky i zawołał służącego. Kiedy w pokoju zjawił się młody Nigeryjczyk, podał mu złożoną wpół kartkę. – Zanieś to, Tommy, wiesz dokąd... – uśmiechnął się, czekając, aż w oczach służącego pojawi się strach – i przekaż to jednemu z ludzi Nyang... Służący zadrżał. Nazwa tego plemienia wzbudzała trwogę wśród ludów pogranicza. Tommy nie był wyjątkiem od tej reguły.

TRZYNASTEGO CZERWCA O GODZINIE DZIESIĄTEJ RANO, kiedy słońce już rozpalało mokrą parę unoszącą się nad krajem, czółno Mocka zaszorowało o piaszczyste dno rybackiej przystani w Rio del Rey. Kiedy usłyszał ten wymarzony dźwięk, stracił przytomność. Dużo przeżył tej nocy. Płynął rozlewiskiem dwanaście godzin, a zatem niespełna dwa kilometry na godzinę. To wolne tempo nie było spowodowane wyłącznie kiepskim stanem fizycznym wioślarza trapionego przez biegunkę i gorączkę oraz pogryzionego przez różne owady biegające i latające. Powód był inny – słonie i hipopotamy pływały nocą w estuarium Rio del Rey całymi stadami. Mock musiał zatem albo przeczekać ich swawolenie w wodzie, albo omijać je w największej możliwej odległości. Najczęściej swe wiosło traktował jak ster i kierował łódkę w stronę brzegu, gdzie wbijał je – jak kotwicę – w muliste dno, by stamtąd wypatrywać stosownej okazji do dalszej ucieczki, kiedy te potężne nocne zwierzęta nasycą się w końcu wilgocią i uczynią trochę wolnego miejsca na rzece. Na szczęście księżyc świecił bardzo jasno i wszelkie niebezpieczeństwa oraz droga, którą Mock pokonywał, były dobrze widoczne. Największym wrogiem okazało się to, co wcześniej było wybawieniem – malaria, która ogarnęła jego organizm. To ona bowiem, a nie zupa z węża, zmusiła go do udania się na stronę, kiedy wojownicy z plemienia Efik zaatakowali cypel od strony rozlewiska. W czasie ucieczki czółnem choroba rozwijała się tak szybko, że Mock wystraszył się, iż padł ofiarą śmiertelnej „gorączki z Dum-Dum”. Jego zwieracze przestały zupełnie działać. Na początku chciał – wiedziony jakimś europejskim poczuciem przyzwoitości – załatwiać się do wody, ale było to niemożliwe, bo nawet nie czuł, kiedy z niego wypływał śmierdzący rzadki kał i zwilżał czółno, które i przed tym zanieczyszczeniem niespecjalnie było czyste. Mock obsesyjnie przestrzegający zawsze higieny był upokorzony tym, co się z nim dzieje pod wpływem choroby – stał się bezwolnym popuszczającym bałwanem. Zdarzenia te, choć ohydne i odrażające, nie groziły mu jednak bezpośrednio śmiercią, ona – owszem – mogła nadejść jako skutek odwodnienia organizmu, a na to potrzeba było czasu.

Najgorsze było to, że pod wpływem gorączki wszystko widział podwójnie. Stadka słoni i hipopotamów, składające się zaledwie z kilku zwierząt, w zmąconych chorobą oczach Mocka rozrastały się do groźnych tabunów, które zajmowały całe koryto rzeki. Trzy razy zaryzykował spotkanie z hipopotamami, bo słoni bał się panicznie – i skierował czółno w tę stronę rozlewiska, gdzie zwierzęta były, jak sądził, wytworem jego imaginacji. Udało mu się. Dwa razy dobrze wybrał, a raz trafił na trzy wystraszone osobniki, które czmychnęły przed czółnem w stronę brzegu. Udało mu się. Niebo zmieniało barwę, a Mock płynął i płynął. W końcu ujrzał błysk wielu świateł – oczywiście były one zwielokrotnione przez jego rozgorączkowany mózg. Ale istniały rzeczywiście. Osada Rio del Rey szykowała się do kolejnego dnia. Dwaj czarni rybacy z plemienia Issangili znaleźli Mocka, leżącego bez życia w czółnie, w przystani rybackiej. Biały człowiek był pokryty bąblami od ugryzień owadów i pęcherzami od słońca, które w ciągu kilku godzin zdołało boleśnie go poparzyć. Zaczerwieniona skóra schodziła płatami z pleców. W odległości kilkunastu kroków na zamulonej plaży podskakiwały ciężko – czekając na żer – cztery niezgrabne sępy. Rybacy podnieśli krzyk i niedługo potem nadbrzeże zaroiło się od ludzi – jak niegdyś, w tych strasznych czasach, kiedy port Rio del Rey był jednym z ważniejszych ośrodków handlu niewolnikami w zachodniej Afryce. Spośród rzadkich palm i z nędznych bambusowych chat pokrytych liśćmi wybiegli tubylcy. Pojawił się również czarny policjant z posterunku, stary Szwed, który prowadził punkt pocztowy, oraz dwóch Niemców – jeden z nich był urzędnikiem administracji

kolonialnej, drugi

zaś

księgowym

z przedstawicielstwa Westafrikanische

Handelsgesellschaft. Mock został wniesiony do murowanego budynku, w którym się mieściły obie instytucje. Natychmiast wezwano innego Niemca Johanna Voigta, półpijanego kierownika stacji celnej, który studiował niegdyś w Gryfii medycynę; nawiasem mówiąc – nigdy jej nie ukończył. Doktor Voigt, bo tak był przez wszystkich tytułowany, zajął się Mockiem troskliwie. Po przebudzeniu zaaplikował mu ogromne dawki chininy w postaci proszku w opłatkach, a potem – by się lepiej rozpuszczała – poił go szklankami wody z dodatkiem cytryny. Oparzenia słoneczne koił zsiadłym mlekiem kozim, a ukłucia owadów – zwłaszcza te opuchnięte – traktował wodą utlenioną i jodyną.

Po tygodniu letargu pod moskitierą stan chorego poprawił się znacznie. Potem młody silny organizm przemógł całkiem chorobę i Mock zaczął chodzić. W osadzie traktowano go jak bohatera, który walczył z dzikusami, choć on sam zaprzeczał temu najenergiczniej, jak tylko mógł. Ubolewano też nad nędzną śmiercią Kremppa, który był tu znany i lubiany. Kierownik poczty Szwed Olaf Paulsson zorganizował nawet krótką wyprawę na Mirtowy Cypel, by znaleźć ciało Kremppa i godnie je pochować. Udał się tam z dwoma uzbrojonymi czarnymi policjantami, ale niczego nie znaleźli. Miejscowe uzębione okonie urządziły mu już pogrzeb. Mock mieszkał u Voigta, chodził ubrany w zbyt szerokie spodnie i koszule doktora, powstrzymywał się od palenia tytoniu i picia alkoholu, pił głównie kakao i kawę, jadł ryby, a czas spędzał albo na rozmowach z tutejszymi białymi, albo na połowach ryb z tubylcami Issangili, a najczęściej na rojeniach o powrocie do Europy: dokądkolwiek, byleby to miejsce było jak najdalsze od Afryki. Podczas parnych nocy marzył o mroźnych polarnych przestrzeniach, gdzie nie ma węży ani robactwa. Były to jednak tylko mrzonki, które składał na karb swoich niedawnych przeżyć. Realny był tylko jeden kierunek – Soppo. Tam czekała go trudna rozmowa z rezydentem Nachrichtendienst kapitanem Richardem von der Heydem. Mock poważnie się obawiał, że ten – po śmierci Kremppa – rozkaże mu przejąć obowiązki zmarłego i Mock w poszukiwaniu Gada będzie musiał przeczesywać całą dżunglę pomiędzy rzekami Akpa-Jafe a Ndian. Taki scenariusz był dla niego nie do przyjęcia i rozkazu von der Heydego – tego był całkowicie pewien – na pewno by nie wykonał. A to równałoby się zamknięciu w więzieniu. Taka myśl go nie przerażała. W wojskowym więzieniu w Soppo, gdzie panował chłodny górski klimat, będzie o niebo lepiej niż w parnej dżungli. Inne wyjście nie wchodziło w grę. Dezercja i ucieczka z tego przeklętego kontynentu były pomysłem, delikatnie mówiąc, nierozsądnym, bo kontrole w niemieckich portach afrykańskich były drobiazgowe. Mógł, owszem, swoimi niewielkimi oszczędnościami przekupić jakichś marynarzy – przemyciliby go nocą do ładowni, ale było to bardzo ryzykowne, zważywszy na ich skłonność do trunków, która rozwiązywała języki. Pozostawała jeszcze jedna możliwość – przedrzeć się z Soppo na własnych nogach prawie trzysta kilometrów w dół, do hiszpańskiej Gwinei, albo zmierzać prawie dwieście kilometrów w górę, do Nigerii, przez dobrze mu znane rozlewiska. Szedłby na zmianę plażami wzdłuż oceanu albo błotnistymi ujściami rzek zarośniętymi przez mangrowce. Te wyprawy – wobec

braku pieniędzy i eskorty – równałyby się szybkiej śmierci z rąk tubylców albo powolnemu konaniu na malarię. I nagle go olśniło. Chce uciec do Nigerii? Wszak teraz jest pod nigeryjską granicą! Kilka godzin żeglugi – i znajdzie się w Starym Calabarze. A stamtąd wszystko jedno dokąd – do Ameryki, do Kanady, dokądkolwiek, gdzie nie wszystkie pory roku są gorące! Takie rozmyślania zabierały mu dnie i noce aż do dwudziestego siódmego czerwca. Wtedy to pojawiły się dwie przesłanki, które pozwoliły mu podjąć nieodwołalną decyzję o dezercji. Po pierwsze, dwudziestego siódmego dnia każdego miesiąca do Rio del Rey przybijał parowiec, który regularnie kursował pomiędzy kameruńskim portem Victoria a nigeryjskim Starym Calabarem. Wydawało się bardzo mało prawdopodobne, aby na statku byli jacyś urzędnicy albo żołnierze sprawdzający paszporty, i Mock mógł opuścić Kamerun nie niepokojony przez nikogo. Nawet gdyby jednak miała być jakaś kontrola, to na statek mógłby się dostać ukradkiem bez większego kłopotu. Jak się zorientował, krótki, kilkugodzinny postój statku w porcie Rio del Rey zamieniał się w wielki festyn pełen gwaru, śpiewu i tańca. Cała osada szykowała się do tego dnia. Nieliczni biali pragnęli listów i paczek od rodzin, a nade wszystko wiadomości ze świata, liczni czarni sposobili się do handlu, mając nadzieję na dobry zarobek za kakao, orzeszki, kawę i ryby lubangu rojące się w rozlewisku. Ludzie wchodzili na statek i schodzili z niego nie pytani o nic przez nikogo. Nie bez znaczenia było również to, co Mock usłyszał o ojcu Jamesie Dalrymple’u z zakonu Ducha Świętego, który w Starym Calabarze prowadził misję i szkołę dla miejscowych. Znał już to nazwisko od Kremppa. Łowca nazwał zakonnika najzacniejszym człowiekiem, jakiego zna. W dzień

przybycia

parowca

Mock

otrzymał

od

Konrada

Bernaysa,

księgowego

z Westafrikanische Handelsgesellschaft, jeszcze inne ważne informacje, które pozwoliły mu wiązać z duchownym pewne nadzieje. Bernays okazujący żywe zainteresowania etnograficzne stwierdził przy śniadaniu, że ojciec Dalrymple jest najwybitniejszym znawcą demonologii Nigerii i Kamerunu. Kiedy Eberhard zaczął podpytywać buchaltera, czy on sam coś wie o gorylich demonach porywających tubylcze kobiety i o Białej Małpie, ten zaprzeczył, dodając: – Ja nie słyszałem nic więcej ponad to, co pan powiedział i co tu wszyscy mówią. Ale radzę się zwrócić do Dalrymple’a. Jego wiedza w zakresie afrykańskiej demonologii jest – lekko licząc – dziesięciokrotnie większa od mojej. On powie panu dziesięć razy więcej niż ja. Moje zainteresowania są amatorskie, a jego profesjonalne. W końcu głównym zadaniem Dalrymple’a

jest oczyszczanie pogańskich dusz z diabelskich i demonicznych osadów... Poza tym to wybitny egzorcysta, o ile można wierzyć w egzorcyzmy... Prawdziwy łowca demonów, poruczniku von Seht, twardy człowiek, były wojskowy... Jeżeli te demony wyrządzają takie zło kobietom, jak się tu powszechnie mówi, to ten stary wiarus Dalrymple zaprzysiągł im śmierć w swoim sercu. Tego jestem pewien. Mock po śniadaniu u Bernaysa udał się do portu i zapalił papierosa – pierwszego od dwóch tygodni. Plan, jaki sobie ułożył, spacerując błotnistym nadbrzeżem, był misterny. Popłynie do Starego Calabaru i porozmawia z ojcem Dalrymple’em. Powie mu, kim jest Gad. I to, że on, Mock, poluje na niego od dawna. Zrelacjonuje mu historię wrocławskiego śledztwa i opisze zwyrodniałe eksperymenty rozrodcze Gada. Za te swoje zeznania, które pomogą ująć zbrodniarza, Mock oczekiwałby od Dalrymple’a pomocy w cichym opuszczeniu Afryki. Duchowny mógł zareagować na dwa sposoby. Wstrząśnięty nieludzkimi bezeceństwami, doniesie o nich władzom angielskim, które urządzą na Gada polowanie w najbliższej okolicy, czyli na terenie stanu Cross River, a sam Dalrymple pomoże Mockowi wrócić do Europy. Może też mu nie uwierzyć, uznać go za fantastę, podejrzaną personę lub prowokatora i po prostu wyrzucić go ze swej plebanii. W tym wypadku Mock z podwiniętym ogonem wróci do Soppo i powie von der Heydemu, że pojechał do Starego Calabaru, by wypytać Dalrymple’a o Gada i uzyskać ewentualne wskazówki co do miejsca jego pobytu. Wtedy mu oczywiście zagrozi gniew

kapitana

w najlepszym

wypadku,

a rozkaz

dalszego

przeczesywania

dżungli

w najgorszym. Wobec tego Mock odmówi i znajdzie się w niemieckim kolonialnym więzieniu, co już wcześniej był przewidział i co uznał za bardzo dobre wyście w swojej sytuacji. Oczywiście

najlepszym

rozwiązaniem

było

powiedzieć

Czarnemu

Lądowi

Nie

wiedersehen![112] Obmyśliwszy

to

wszystko,

Mock

wsiadł –

w środku

upalnego

dnia,

wśród

nieprawdopodobnego zgiełku i hałasu – na nowiutki nowoczesny parowiec Puttkamer, nazwany tak na cześć legendarnego byłego gubernatora Kamerunu. Ten wspaniały wyrób szczecińskiej stoczni Möllera i Hollberga miał maszyny pozwalające osiągnąć moc czterystu koni mechanicznych, dzięki czemu poruszał się z prędkością siedmiu węzłów na godzinę, co oznaczało, że po mniej więcej sześciu godzinach Mock przybędzie do Starego Calabaru. Rzeczywiście – sześć godzin później wysiadał w nigeryjskim porcie.

Był bardzo zadowolony ze swojego planu. Nie przewidział w nim tylko jednego – że stanie się obiektem zainteresowania Secret Service Bureau, że zostanie przez ojca Dalrymple’a zaproszony na przyjęcie i że z tym potężnym, pełnym energii Szkotem wypije pękatą baryłkę whisky.

Stary Calabar, południowa Nigeria, poniedziałek 29 czerwca 1914 roku, godzina ósma wieczór

OJCIEC JAMES DALRYMPLE z zakonu Ducha Świętego był masywnym mężczyzną o gęstych szpakowatych włosach opadających na ramiona. Jego szczękę otaczała rozrośnięta broda tej samej barwy co włosy, a na spalonej słońcem i pomarszczonej twarzy jarzyły się jasnoniebieskie bystre oczy. Był nieco zmęczony, a jego habit przepocony i wymięty. Poprzedniego dnia obchodził swe sześćdziesiąte pierwsze urodziny. Na przyjęciu wypił zbyt dużo z młodym Niemcem siedzącym teraz naprzeciwko niego w celi dla białych wojskowego aresztu w Starym Calabarze. Jednak w odróżnieniu od swego kompana, wycieńczonego niedawno przebytą malarią i nie przyzwyczajonego do whisky, Dalrymple był bardzo odporny na działanie jęczmiennego destylatu wędzonego dymem szkockich torfowisk. Od ponad trzydziestu lat, kiedy to jego misjonarska stopa po raz pierwszy dotknęła afrykańskiego lądu, wypijał codziennie trzy małe szklaneczki tego alkoholu, dzięki czemu, jak twierdził, tak uodpornił swój żołądek, że niestraszne mu było nawet jedzenie – co naprawdę niekiedy demonstrował – surowych termitów z klepiska najbrudniejszych afrykańskich chat. Dalrymple pochodził z bogobojnej szkockiej szlachty mieszkającej od pokoleń w hrabstwie Ayrshire. Przyszedł na świat w brudnym, przemysłowym mieście Kilmarnock, gdzie jego ojciec był głównym inżynierem w fabryce lokomotyw parowych. Jimmy, jedyny jego syn, ukończył katolicką szkołę St Mungo’s Academy w Glasgow. Dał się tam poznać jako bezwzględny i nieustępliwy rugbysta, wielki miłośnik języków klasycznych i młodzieniec przykładny w obyczajach i w modlitwie. Wszystkie te cechy predestynowały go do przyszłej kariery misyjnej – jak uważał jego nauczyciel ksiądz Henry Geddess, wcześniej długoletni katecheta w jezuickiej St. Joseph’s Boys’ High School w indyjskim mieście Bangalore. Młody bystry człowiek, uzdolniony lingwistycznie i pełen pobożności, a do tego twardy i uparty, da sobie na pewno radę, sądził stary kapłan, w codziennym tropikalnym znoju. Za zachętą księdza Geddessa Dalrymple zaczął czytać dostępne w Glasgow dzieła geograficzne i etnograficzne o Azji i Afryce. Kiedy już przeczytał wszystkie książki angielskie na ten temat, zaczął studiować dzieła łacińskie, niemieckie i holenderskie, poznając nieźle przy okazji dwa języki nowożytne. Po

ukończeniu szkoły summa cum laude młody James zrozumiał, że nieuchronnie wzywają go odległe egzotyczne krainy, i – ku rozpaczy ojca, który widział w nim swego następcę w fabryce lokomotyw – postanowił zostać podróżnikiem. Przeniósł się do Londynu i tam, korzystając z niewielkiej rodzicielskiej zapomogi, mieszkał w nędznym pokoiku w osławionej dzielnicy Whitechapel. Codziennie po porannej mszy przemierzał na piechotę pół miasta, by zasiąść za pulpitem czytelniczym w bibliotece Królewskiego Towarzystwa Geograficznego. Tam pochłaniał wszystko, co dotyczyło Afryki – od relacji podróżniczych, poprzez artykuły encyklopedyczne, aż po siedemnastowieczne bałamutne księgi opisujące mieszkańców tego kontynentu jako istoty o głowie wyrastającej z brzucha. Marzył o przemierzaniu sawanny na arabskim rumaku, widział siebie przedzierającego się z maczetą przez busz i polującego na bawoły u źródeł Nilu. Najmocniej oddziałały na niego relacje o porwaniach Afrykanów, o zakuwaniu ich w dyby i o transportowaniu w nieludzkim ścisku do Ameryki. Drżał ze zgrozy i wściekłości, kiedy czytał o arabskich bazarach, gdzie ludzi obmacywano jak bydło i zaglądano im w zęby. Roił śmiałe i chłopięco naiwne plany militarne, wyobrażając sobie swoje przyszłe potyczki z handlarzami żywym towarem. Wtedy też po raz pierwszy zetknął się z hasłem „O Nigrizia o morte”. Słowa „Albo Afryka, albo śmierć”, które wyszły z ust włoskiego misjonarza Daniela Comboniego, uznał za życiowe motto. Pewnego szczególnie ponurego listopadowego dnia 1873 roku dwudziestoletni Dalrymple postanowił poznać słońce Afryki. Wtedy to bowiem przeczytał przerażające wspomnienia pewnego portugalskiego mnicha o ofiarach z ludzi na dworze w Kumasi. Nieszczęśnikami tymi byli oczywiście niewolnicy, a składano ich w ofierze bóstwom podziemnym na ceremoniach pogrzebowych. Wiedząc, że Imperium Brytyjskie szykuje się do wojny przeciwko afrykańskiemu imperium Aszanti ze stolicą w Kumasi, Dalrymple krzyknął, ujawniając młodzieńczą butę i pewność siebie: „Albo umrę, albo wypalę żelazem tę plagę niewolnictwa!”. Powiedziawszy to, opuścił raz na zawsze bibliotekę Królewskiego Towarzystwa Geograficznego, a następnego dnia stawił się jako ochotnik w dowództwie Królewskiego Walijskiego Regimentu Fizylierów, o którym się dowiedział z gazet, że na pewno wejdzie w skład armii interweniującej na Złotym Wybrzeżu, skąd było niedaleko do zbrodniczego imperium. Na oficerach tej jednostki wielkie wrażenie zrobiła nieczęsta u żołnierzy kombinacja wielkiej siły fizycznej i dobrego wykształcenia. Przyjęli go bez wahania. Dalrymple po tygodniu wypłynął do zachodniej Afryki. Tam w obozie szkoleniowym w Cape Coast z energią poświęcił

się ćwiczeniom wojskowym. Bardzo mu się podobał ten przedsmak służby w armii kolonialnej. W starym forcie dawnej niewolniczej faktorii spędził swe pierwsze afrykańskie Boże Narodzenie. W styczniu 1874 roku naczelny dowódca wojsk brytyjskich na Złotym Wybrzeżu generał Garnet Wolseley wydał rozkaz wymarszu na imperium Aszanti. Wśród ponad czterech tysięcy brytyjskich żołnierzy, wdzierających się w dżunglę, był szeregowy James Dalrymple. W tej trwającej ponad miesiąc kampanii odznaczył się ogromną odwagą. Po bitwie pod Amoafo uratował nad pobliską rzeczką Densabu od pewnej śmierci swych dwóch rannych towarzyszy broni, rzucając się sam jeden, uzbrojony jedynie w karabin z bagnetem, na dwunastu wrogów. Kiedy kilka dni później brytyjskie wojska weszły do Kumasi, stolicy imperium, i odkryto niezaprzeczalne dowody na to, iż niewolnicy naprawdę byli zabijani podczas ceremonii pogrzebowych, Dalrymple poczuł, że spełnia swój młodzieńczy sen i – tak jak to sobie obiecał – żelazem i ogniem wypala niewolnictwo, tę hańbę ludzkości. Patrząc na wyniosłe mury Kumasi, ogarnięte płomieniem wznieconym przez Brytyjczyków, wiedział, że idzie właściwą drogą. Następnego dnia znalazł się w martwym punkcie swojego życia. Wybrawszy się z czterema kolegami na polowanie, wpadł w zasadzkę urządzoną w buszu przez uzbrojonych w europejskie strzelby wojowników z plemienia Ewe. On i jego towarzysze zostali złapani, skrępowani, zawleczeni do buszu i powieszeni za nogi na baobabie. Kiedy tak wisieli, wojownicy szybkimi cięciami maczet poobcinali im uszy. A potem powoli i metodycznie zaczęli pozbawiać ich palców u rąk. Wiedząc, że dla strzelca najważniejsze są kciuki i palce wskazujące, oderżnęli je każdemu u jednej i u drugiej dłoni. Potem siedzieli u stóp drzewa, patrzyli z podziwem na Dalrymple’a, nie mogąc uwierzyć, że ten biały nawet nie pisnął z bólu, podczas gdy pozostali czterej żołnierze rzęzili i płakali. Postanowiono zabić go honorowo – bez dalszych męczarni. Kiedy Murzyni zbliżyli się do niego i jeden z nich przyłożył mu maczetę do szyi, rozległy się strzały. Przybyła odsiecz. Napastnicy uciekli, a wiszących położono na noszach i prędko odniesiono do obozu, z którego tak lekkomyślnie się oddalili. Dwóch z nich parę dni później umarło od gangreny. Na szczęście w otwarte rany Dalrymple’a nie zdążyły się wedrzeć żadne pasożyty, jedynie muchy ścierwice złożyły tam swe jaja, a te szybko usunięto, zanim wylęgły się larwy. Tak się skończyła krótka kariera żołnierska Szkota. Został zwolniony do cywila, gdyż jego dłonie były niezdolne do używania broni.

Młody weteran, odznaczony prestiżowym Orderem Wiktorii za szczególne męstwo na polu bitwy i z wysoką wojskową emeryturą, wrócił do rodzinnej Szkocji, do ojcowskiego domu w Kilmarnock. Tam zapuścił długie włosy, które mu zakryły dziury po uszach, i zaczął tęgo pić. Ze złością odnosił się do wszelkich prób swatania go z miejscowymi pannami i – uzyskawszy opinię ekscentryka – snuł się bez żadnego celu po wrzosowiskach. Popadał w coraz silniejsze przygnębienie i kto wie, czyby nie skończył marnie, gdyby nie pojechał pewnego dnia do Glasgow i nie zaszedł do swej dawnej szkoły. Stary ksiądz Henry Geddess, emerytowany już nauczyciel religii z St Mungo’s Academy, przyjął go nader serdecznie. Usiadł z ulubionym uczniem przy herbacie i rozmawiał z nim do późnej nocy. Dalrymple wrócił do domu odmieniony. Podjął – znów ku rozpaczy ojca – kolejną życiową decyzję. Z okrzykiem „O Nigrizia o morte!” wyjechał do Francji i wstąpił do seminarium Zgromadzenia Ducha Świętego w Cellule. Po trzech latach studiów wyjechał jako misjonarz do Nigerii. Wszystkie swoje kolejne Boże Narodzenia spędzał już na afrykańskiej ziemi. Spotykał tu różnych ludzi i uczył się mówić różnymi językami. Niemców widywał w czasie swej kariery misjonarskiej wielokrotnie. Nie darzył ich specjalną sympatią, bo zwykle trafiał albo na sztywnych protestanckich pastorów pozbawionych zupełnie poczucia humoru, którzy uważali go w dodatku za konkurenta w chrystianizacji pogańskich dusz, albo na rubasznych podróżników i żołnierzy, którzy lubowali się w seksualnych przechwałkach i w skatologicznych żartach. Ten młody Niemiec, z którym teraz siedział, wywarł na nim jednak jak najlepsze wrażenie, choć nie od razu. Kiedy zapukał do drzwi jego misji w Starym Calabarze w piątkowy wieczór, sprawiał wrażenie obdartusa, który zdołał gdzieś wyżebrać sfatygowany tropikalny garnitur za duży przynajmniej o dwa numery. Ten człowiek przedstawił się jako kwatermistrz Schutztruppe, porucznik Armin von Seht, ale nie miał na to żadnych dokumentów. Dalrymple w odruchu niechęci postanowił go wyrzucić za drzwi, ale ten krzyknął rozpaczliwie: – Wiem bardzo dużo o demonie zwanym Białą Małpą! Szkot patrzył von Sehtowi przez dłuższą chwilę w oczy. Postanowił zaufać temu dziwnemu oficerowi. Na uwagę Dalrymple’a mógł liczyć każdy, kto miałby coś do powiedzenia na temat istoty, którą zakonnik uważał za wcielone zło. – Zapraszam pana jutro na moje przyjęcie urodzinowe, na pewno będzie okazja, by spokojnie porozmawiać – powiedział i zamknął drzwi.

Niestety, na przyjęciu nie odchodził prawie od von Sehta ojciec Jean Hultmann, stary Alzatczyk z zakonu pallotynów, którego – jak się okazało – Niemiec poznał miesiąc wcześniej na pallotyńskiej misji Engelberg, niedaleko wulkanu Albertspitze. Hultmann natknął się na von Sehta w Starym Calabarze dziwnym przypadkiem i ze względu na znajomość zaoferował mu gościnę. Z jednej strony Dalrymple cieszył się, że Hultmann potwierdził tożsamość von Sehta, z drugiej – niepokoiło go to żywe zainteresowanie pallotyna okazywane niespodziewanemu gościowi. Doskonale wiedział, że Alzatczyk jest tajnym współpracownikiem sir Anthony’ego Scotta-Bowlesa z Secret Service Bureau, a za nim Szkot wcale nie przepadał. Nie mogąc się zatem – z powodu wścibskiego Hultmanna – doczekać tego, co młody człowiek ma mu do powiedzenia o Jednookim, którego tu nazywano Białą Małpą, Dalrymple komenderował służbą, która hojnie nalewała whisky i wino palmowe licznym gościom swego pryncypała i donosiła na stół coraz to inne niezwykłe nigeryjskie potrawy. Von Seht, wygłodzony i wymizerowany, wsypywał sobie do ust zakąski z orzechów ziemnych i z kukurydzy. Zajadał się gęstą zupą z soku palmowego z egzotycznym, smacznym groszkiem zmieszanym z suszonym mięsem. Z wielkim apetytem pochłaniał nogę krowią, duszoną w gęstym, aromatycznym sosie i podaną z gotowanymi bulwami jam, przypominającymi w smaku słodkie ziemniaki. Nie będąc w stanie z powodu Hultmanna przejść do tego, co go najbardziej interesowało, Dalrymple – swoją odkurzoną i nie najlepszą niemczyzną – rozmawiał bardzo dużo z von Sehtem na tematy filologiczne. Zauważył, że porucznik, posiadający świetną znajomość łaciny i greki, interesuje się niezwykle właściwościami fonetycznymi języków afrykańskich, zwłaszcza języków tonalnych. W pewnym momencie von Seht – sądząc, że Hultmann jest pochłonięty rozmową z żoną pewnego angielskiego handlowca – stracił czujność. Wypił szybko dwie szklanki oleju palmowego, czym zdumiał wszystkich przy stole, zwracając na siebie niestety powszechną uwagę, a krótko później powiedział Dalrymple’owi, że on sam ściga Białą Małpę od dawna, dodając z pijacką przesadą, że ujęcie owego zbrodniarza jest celem jego życia. Uczynił to znów, niestety, bardzo głośno, starając się przekrzyczeć hałas przyjęcia. Szkot zauważył, że Hultmann, usłyszawszy słowa von Sehta, natychmiast zniknął. On sam – mimo że bardzo chciał wypytać teraz Niemca o wszystko – musiał zająć się kilkoma ważnymi gośćmi, między innymi młodym współbratem Josephem Shanahanem, który miał mu zrelacjonować swoje wysiłki skutkujące oddaniem do użytku Centrum Kształcenia Nauczycieli w Igbariam. Stracił z oczu von Sehta i już go więcej nie widział w swoim domu.

Następnego dnia poznał dalsze losy niemieckiego porucznika, kiedy późnym niedzielnym popołudniem przyszedł do niego major Scott-Bowles i oznajmił mu smutnym tonem, że aresztował von Sehta, który okazał się bardzo niebezpiecznym szpiegiem. Niemiec chciałby wyznać swoje grzechy, a jako spowiednika wskazał ojca Jamesa Dalrymple’a. – Nie muszę ci mówić, Jimmy – powiedział Scott-Bowles, nie bawiąc się w żadne subtelności – co to jest cholerna tajemnica spowiedzi. Tego, czego się dowiesz od von Sehta, nie możesz nijak wykorzystać. Mówię to, kierując się zbytnią ostrożnością, bo i tak to, co powie, to będą same brednie. Dalrymple darował sobie wszelkie słowa oburzenia na temat podejrzeń majora, że on, wierny sługa Kościoła, mógłby ujawnić to, co usłyszy od penitenta. Szkot nie oburzył się na majora z jeszcze jednego powodu. Słowa kapłana zabrzmiałyby nieszczerze. Niemożność ujawnienia powierzonych sobie sekretów była dla niego od kilku miesięcy ciężarem nadmiernym, kielichem goryczy, która go zatruwała. Pokiwał głową z ubolewaniem, włożył habit i wziął stułę. Po kwadransie był w areszcie wojskowym, gdzie ujrzał porucznika von Sehta ubranego w czysty, wyprasowany garnitur tropikalny i pijącego zachłannie pachnącą przyprawami herbatę Ty-Phoo. Więzień spojrzał na niego i rzekł: – Dziękuję, że ojciec przyszedł. To nie będzie żadna spowiedź, a ja nie nazywam się Armin von Seht, lecz Eberhard Mock. Może teraz ojciec wyjść, a ja jutro zostanę powieszony. Może też ojciec zostać i wysłuchać mojej opowieści. I być może ocalić mi życie. James Dalrymple został. Wysłuchał historii Mocka, prosząc często o wytłumaczenie nie znanych sobie niemieckich słów i zwrotów. Minęło dobre półtorej godziny, kiedy kapłan, wyraźnie wzburzony, załomotał w drzwi celi. Jego ogorzała twarz pociemniała od rumieńców. Brytyjscy młodzi żandarmi byli skonsternowani, kiedy dobrze im znany i ogólnie szanowany zakonnik oznajmił tonem nie znoszącym sprzeciwu, że oto zabiera więźnia na wspólną modlitwę do kościoła. Gdy próbowali nieśmiało protestować, że muszą mieć zgodę majora Scotta-Bowlesa, Szkot kategorycznie zażądał posłuchu, pokazał im Order Wiktorii i podniósł głos, uświadamiając im zgodnie z prawdą, że nie było ich jeszcze na świecie, kiedy on w dżungli walczył z dzikimi. Żandarmi na takie dictum spotulnieli i ograniczyli się jedynie do salutowania, kiedy Dalrymple, trzymając za ramię skutego kajdankami Mocka, opuszczał więzienie. Bocznymi, zabłoconymi ścieżkami poszli najpierw do misji, gdzie

duchowny musiał coś załatwić. Przy okazji jeden z jego służących otworzył wytrychem kajdanki. Niemiec z obiema rękami wolnymi szedł bezksiężycową nocą ze swoim oswobodzicielem w odległe rejony nigeryjskiego miasta.

Stary Calabar, południowa Nigeria, poniedziałek 29 czerwca 1914 roku, godzina jedenasta wieczór

STARY CALABAR BYŁ TYPOWYM AFRYKAŃSKIM MIASTECZKIEM z posterunkiem policji, kościołem katolickim i ewangelickim, kilkoma sklepami, hotelem, który mógł przyciągnąć jedynie najbardziej zdesperowanych podróżników, i ulicami zamieniającymi się w czasie deszczu w rwące potoki. Ważnym punktem orientacyjnym były też koszary, a właściwie baraki III Batalionu Nigeryjskiego Regimentu Zachodnioafrykańskich Sił Granicznych, z więzieniem wojskowym, w którym oczywiście była osobna część dla czarnych i dla białych. Ozdobą miasta były nieliczne wille kolonistów, osadzone na palach i ukryte wśród tropikalnych ogrodów, których dziką, gwałtowną ekspansję przeklinali miejscowi ogrodnicy. Te wyspy architektonicznego porządku były oblane przez morze pokrytych listowiem nędznych chat, które płynnie przechodziły w tropikalną dżunglę położoną pomiędzy rzekami Calabar River i Great Kwa River. W nocy Stary Calabar spowijał się dusznym wyziewem, od którego Europejczycy krztusili się pod lepkimi moskitierami, na ścianach mieszkań osadzała się wilgoć, a na murach – liszaje pleśni. I tę wilgoć wciągali teraz w płuca Mock i Dalrymple, a o jeden z takich liszajów się opierali, kryjąc się za wysokim murem otaczającym okazałą willę na skraju miasta. Tutaj miał się rozegrać przedostatni akt dramatu – jak się wyraził zakonnik. Ostatnim miała być ucieczka Mocka. Zanim jednak to zostało ustalone, zakonnik wysłuchał opowieści o wydarzeniach we Wrocławiu. Po długiej chwili, z trudem opanowując wzburzenie, rzekł: – Posłuchaj mnie, Mock, uważnie. Uwolnię cię i ułatwię ci ucieczkę do Kamerunu, jeśli spełnisz mój jeden jedyny warunek. Tej nocy nikogo nie poturbujesz ani nie zabijesz. To jest mój warunek. Nie możesz o nic więcej pytać ani niczego negocjować. Albo się zgadzasz i jutro o tej porze jesteś w dobrze ci znanym Rio del Rey, albo nie i wtedy ja z wielkim żalem opuszczam twoją celę i pozostawiam cię na pastwę Tony’ego Scotta-Bowlesa. On cię wcale nie powiesi, mój drogi, to groziłoby drobnymi, bo drobnymi, ale jednak reperkusjami dyplomatycznymi. On cię po

prostu wywiezie spętanego gdzieś do dżungli. Tam cię pozostawi martwego, jeśli okaże ci litość, albo żywego, by sprawić ci przed śmiercią ból nie do opisania. A potem zabierze się do ciebie afrykańska przyroda. Pochłonie cię szybko i staniesz się jej częścią. Wybieraj, Mock! Więzień długo milczał. – Nikogo nie zaatakuję, nie pobiję ani nie zabiję. Przyrzekam. – Pamiętaj, pacta sunt servanda! – Spondeo ac polliceor[113] – odpowiedział Mock po łacinie. Wyszli z więzienia i przeszli przez całe miasto, aż się znaleźli pod liszajowatym ogrodzeniem. Dalrymple dał Mockowi znak, by ten go podsadził. Eberhard splótł dłonie, a stary kapłan włożył stopę w strzemię z jego palców. Po sekundzie opierał się łokciami o szczyt muru i usiłował swym spojrzeniem przebić ciemność bezksiężycowej nocy. Mock trzymał go, ale czuł, że opada z sił. Stękał i sapał najciszej, jak tylko mógł. Zakonnik wydał z siebie kilkakrotnie dźwięk sowiego pohukiwania. Potem zeskoczył na wilgotne liście i przykucnął pod murem. Dał Mockowi znak, by ten uczynił to samo. Nie minęło nawet pięć minut, kiedy zza muru rozległo się identyczne pohukiwanie sowy. Zakonnik odpowiedział w ten sam sposób. Po chwili usłyszeli cichy szelest kroków. Do ojca Dalrymple’a podszedł mężczyzna w szerokim kapturze, pochylił przed nim głowę na znak szacunku i przycupnął obok niego. Na Mocka nawet nie spojrzał, czego i tak nie można by stwierdzić z całą pewnością z powodu ciemności nocy i cienia kaptura, w jakim była ukryta twarz przybysza. Przez chwilę obaj szeptali coś po angielsku, przy czym mężczyzna z willi kilka razy podniósł głos, a Dalrymple go uspokajał, sądząc po tonie jego wypowiedzi. Mock rozpoznał słowo confession. Mężczyzna przez chwilę nic nie mówił, po czym wstał i ruszył wzdłuż muru. Zakonnik i Mock poszli za nim. W pewnym momencie mężczyzna przystanął, zapalił lampę naftową i zaczął uderzać kijem w krzaki dzikich orchidei rosnące pod murem. Usłyszeli krzyk małpki i syk węża. Do lampy przyleciały ćmy, a nawet pacnął w nią duży szerszeń. Mockowi zdawało się, że o jego buty otarło się jakieś obłe, pełzające ciało. Mężczyzna wszedł w zagłębienie pod murem, jeszcze raz oświetlił teren, po czym powiedział coś do Dalrymple’a. Mock zrozumiał tylko słowo snakes. – Charles mówi, że nie ma węży. Wchodzimy. Eberhard zawahał się.

– Tylko tędy możemy się tam dostać – wyjaśnił Szkot znużonym głosem. – Wokół są strażnicy z plemienia Nyang... Oni nie znają żadnego innego języka poza własnym, bo ich zadaniem nie jest rozmawiać. Oni mają zabić każdego, kto wejdzie do ogrodu. Są ślepo oddanymi niewolnikami Białej Małpy, który zna ich język. Tony Scott-Bowles dobrze wiedział, co robi, dając Małpie takich pomocników... Ale do rzeczy. My dostaniemy się tam tajnym podkopem, rozumiesz już dlaczego? No, idziemy! Wbrew temu poleceniu sam nie ruszył się z miejsca. Intensywnie o czymś myślał. Charles posykiwał niecierpliwie. Zakonnik odwrócił się do Mocka i położył mu na piersi wielką mocną dłoń, pozbawioną kciuka i palca wskazującego. – Nie ufam ci, Mock – szepnął. – Muszę cię skuć. To, co ujrzysz, będzie straszne. Jeśli to zobaczysz, to nie dotrzymasz danej mi obietnicy, tego jestem pewien. Mock wyciągnął ręce i kajdanki zatrzasnęły się na jego przegubach. Charles otworzył zamek w drzwiach, które były osadzone tuż nad poziomem gruntu. Było to wejście do tunelu. Podobne do tego, które prowadziło do tajnego burdelu we wrocławskim zoo. Dalrymple pokazał Mockowi, że ma iść pierwszy, po czym wszedł on sam, a na końcu ich przewodnik. Ten ostatni zamknął drzwi, przepchnął się pomiędzy dwoma mężczyznami a wilgotnym ceglanym murem podziemnego korytarza. – Za mną – powiedział po niemiecku i ruszył pierwszy, trzymając wysoko lampę. Po kilkunastu metrach wędrówki wilgotnym tunelem, po którego ścianach śmigały jaszczurki, przewodnik otworzył drzwi. Buchnęły zza nich światło i woń zgnilizny. Rozległy się ludzkie jęki i zwierzęcy urywany skowyt. Wkroczyli do małego pomieszczenia, z którego szedł, wznoszący się lekko ku górze, jasno oświetlony tunel. Po obu jego stronach ujrzeli liczne drzwi, w każdych wycięto po dwanaście kwadratowych otworów przepuszczających powietrze, ale tak małych, że nie można się było przez nie przecisnąć. Tym tunelem poszli w innej niż poprzednio kolejności: Charles, Dalrymple i Mock. Ostry smród moczu i ludzkiego potu dławił oddech. Mock czuł, że jego niedawno jeszcze świeży garnitur jest lepki i mokry. Szedł ostatni i widział, że habit duchownego klei się do jego szerokich pleców. Mijając drzwi, zaglądał do znajdujących się za nimi małych cel. Miały one ceglane mury i sufity, podłogi zaś – gliniane. Oświetlone były przez okratowane żarówki. W wątłym świetle widział łóżka i leżące na nich czarnoskóre kobiety o wzdętych brzuchach. Niektóre jęczały i kwiliły boleśnie. Inne rzucały się przez sen i coś wykrzykiwały. Jedna

zeskoczyła z łóżka i podeszła do drzwi. Przez dziurę wystawiła smukłą dłoń o pogryzionych paznokciach. Jej wielkie oczy błyszczały w półmroku. Była karlicą o dużej nieforemnej głowie, na której widać było placki łysiny. W kolejnych celach na łóżkach siedzieli apatyczni mężczyźni o ciałach owłosionych w całości. Z ich twarzy spływały całe strąki czarnych włosów. – Hypertrichosis – szepnął Mock do siebie. Czuł, jak kajdanki ocierają jego dłonie. Miał mięśnie tak napięte, że zaczął cały drżeć. Rozsadzała go wściekłość, pot lał mu się po plecach małymi strumykami, a płuca gorączkowo pracowały. Za chwilę zobaczy Gada, ale nie może go zabić. Nagle rozległ się dziki ryk. Mock uskoczył i uderzył się boleśnie w ramię. W dwóch kolejnych celach, zaopatrzonych w kraty, siedziały goryle. Jeden z nich szczerzył zęby do Mocka i trzymał się krat czarnymi umięśnionymi palcami. Z jego kłów spływała ślina. Drugi, znacznie mniejszy, zachowywał się apatycznie. Przestępował z nogi na nogę jak w transie. Ubrany był w spódnicę. Miał wymalowany pysk, pokryte szminką wargi i ufryzowane włosy ozdobione koralikami. – Gorylica – szepnął Mock. – Jak wrocławska Ernestine... Dalrymple odwrócił się do niego. – Teraz wejdziemy do gabinetu Lucyfera – powiedział cicho. – Pamiętaj, coś obiecał. Mężczyzna w kapturze otworzył ostatnie drzwi. Dalrymple i Mock podbiegli do nich niezdarnie, wpadając na siebie w wąskim korytarzu. Stanęli w drzwiach pomieszczenia przypominającego gabinet lekarski. Rozległ się krzyk. Czarna otyła kobieta w pielęgniarskim stroju stała pod ścianą i patrzyła przerażona na trzech mężczyzn. Pokój był duży, jasno oświetlony. Centralną jego część zajmował fotel ginekologiczny. Z wysoko położonych rynienek, w których kobiety kładą swe nogi, zwisały łańcuchy z kłódkami. Pod dwiema ścianami stały zamykane na klucz oszklone szafy z książkami i instrumentami medycznymi. Pod ostatnią ścianą stała skórzana kozetka, na której leżał półnagi biały człowiek pozbawiony brwi. Jego prawe oko było obwiązane przepaską jak u pirata. Ciało mężczyzny – przerażająco białe i gładkie jak u gada – wyginało się w dziwnych konwulsjach. Jego długie ręce pokryte tatuażami podskakiwały jak rażone prądem.

Dalrymple podszedł do stojącego przy kozetce stolika i obiema rękami sięgnął do kartonowego pudełka, które na nim stało. W miseczce uczynionej z jego okaleczonych dłoni było pełno brązowego proszku. – Iboga – szepnął Mock. – To on? – zapytał zakonnik, wskazując palcem leżącego mężczyznę. – To ten, którego ścigałeś w swoim mieście? Muszę wiedzieć, czy to ten! Mock poczuł, że krew napływa mu do głowy. Zamiast odpowiedzieć, rzucił się do pierwszej oszklonej szafy. W swej wyobraźni już widział, jak wybija szybę, jak nie zważając na okaleczenia i krew lejącą się po rękach, chwyta obiema dłońmi za kawał szkła, jak biegnie do kozetki i wbija to szkło w zdrowe oko Gada. Widząc to wszystko w swej imaginacji, rzucił się do szafy i trzasnął o szybę. Nie zbiła się, wytrzymała. Obraz, który Mock sobie wyobraził, był tylko iluzją. Poczuł, jak mocne ręce chwytają go za bary i popychają na drzwi, spod których ucieka na korytarz gruba pielęgniarka, a tam chwyta ją Charles i brutalnie rzuca na podłogę. Dalrymple złapał go za klapy garnituru i przycisnął do ściany. – To on? To on? – szeptał, a jego twarz spływała potem. – Tak – potwierdził cicho Mock. – To on. Mohnacker vel Sarich... Dalrymple przybliżył swoją twarz do twarzy Niemca, a jego szczęka rozwierała się, jakby chciał ugryźć go w policzek. – Uratuję dziś te niewolnice, Eberhardzie, a zwierzęta wypuszczę do buszu – szeptał. – Ale na ciebie już czas. Najwyższy czas. Wyjął spod habitu niedużą skórzaną raportówkę. – Tu są pistolet i pieniądze. Za chwilę wyjdziemy z tego piekła. Zostań przy drzwiach w murze, przez które tu weszliśmy. Pewien chłopiec przyprowadzi ci konia. Nieduży, ale bardzo wytrzymały koń z Adamawy. Do przygranicznego miasta Ikang jest prosta droga. Szesnaście mil. Będziesz tam nad ranem. Za te pieniądze wynajmiesz jakiegoś rybaka i popłyniesz z nim czółnem do Rio del Rey. Jutro przed zachodem słońca będziesz u siebie w Kamerunie... To wszystko, Eberhardzie. Wyjął kluczyki do kajdanek. Mock podsunął mu nadgarstki i spojrzał po raz ostatni na Gada, który wciąż drgał na kozetce w narkotycznym transie.

– Co z nim zrobisz? – Poślę go do piekła – odparł duchowny. – Tam gdzie jego miejsce.

[112] Do widzenia nigdy! (niem.). [113] Przyrzekam i obiecuję (łac.).

BERLIN 1929

Berlin, sobota 2 lutego 1929 roku, godzina ósma wieczór

W BERLIŃSKIM TEATRZYKU VARIÉTÉS KOLIBRI muzyka już umilkła. Na scenę wszedł otyły konferansjer, który stał przez chwilę, unosząc wysoko ramiona, jakby chciał uspokoić wrzawę głosów domagających się dalszych szlagierów jazzowych, wygrywanych dziarsko przez The Jazzband of Chicago. – Moje panie i panowie – krzyczał, świecąc białymi nowiutkimi zębami. – Teraz chwila przerwy, po czym nastąpi... Urwał, a w tym czasie perkusista grał na werblu, wzmagając napięcie na sali. – Po czym nastąpi... – Zacięła mu się płyta! – rozległy się niezadowolone głosy. – No, Kluge, co jest z tobą?! Dawaj, stary! Werbel nie przestawał dudnić. – Po czym nastąpi noc dziwolągów, noc przerażających bestii, noc półludzkich hybryd! Mock pochylił się ku mężczyźnie w kapeluszu i uniósł karafkę zmrożonej wódki. Mężczyzna skinął głową. – Tylko po jednym, poruczniku von Seht – rzekł z silnym angielskim akcentem. – Zachowajmy umiar. Nie jesteśmy w Calabarze, a to nie jest dobra szkocka whisky z Kilmarnock, którą się można wieczorem delektować w cieniu palm. – Nie wiem, co pan tu robi, ojcze Dalrymple – Mock nalał Anglikowi wódki do kieliszka – ale chcę panu powiedzieć, że abwera ma pana na oku... Lepiej, żeby pan szybko opuścił ten Babilon... – Po to pan tu przyjechał? Trzeba było lepiej zostać przy boku swej żony i dzieci, bo pewnie ma ich pan niezłą gromadkę. Jest czas walki i czas zmagań ze zwykłą codziennością. Czasem nie wiadomo, co jest trudniejsze... – Ja nie mam żony ani dzieci – mruknął Mock ponuro.

– Nie ożenił się pan ze swoją narzeczoną? Tyle mi pan o niej opowiadał na moim pamiętnym przyjęciu urodzinowym, po którym trafił pan pod skrzydła Scotta-Bowlesa... No cóż... Przykro mi, że nie ułożył pan sobie życia. – Zawsze po pijanemu mam zbyt długi język. – Eberhard zdusił ze złością papierosa w popielnicy. – A Maria... Kiedy wróciłem z Kamerunu, była szczęśliwą żoną i matką. Jej mąż jest miłym, schludnym i zamożnym starszym panem... – Urwał i przeczesał palcami gęste włosy. – Nasze spotkanie jest aneksem do historii afrykańskiej. Nie dopełniłem pewnego obowiązku... Gdy wyszedłem z calabarskiej fabryki hybryd, nie powiedziałem ojcu jednego słowa. Teraz mówię. Dziękuję. Bardzo dziękuję. Dalrymple uśmiechnął się i zaciągnął papierosem, którego trzymał w okaleczonej dłoni pomiędzy palcem środkowym a serdecznym. – Cieszę się, że panu pomogłem. Ja panu też wiele zawdzięczam, Mock. Dzięki panu wymierzyłem sprawiedliwość Gadowi. – Nie rozumiem. – Mock wpatrywał się z podziwem w masywną sylwetkę zakonnika, który miał

lat

siedemdziesiąt

sześć,

a swoją

fizyczną

krzepą

mógł

się

mierzyć

z pięćdziesięciolatkami. – Przecież ten człowiek w kapturze, pański znajomy Charles, pracował w tej fabryce hybryd, toteż wiedział pan o całym procederze Gada wcześniej, zanim panu wszystko opowiedziałem na tej quasi-spowiedzi. Do czego ja się panu przydałem? – Pan mnie nie słucha uważnie. – Dalrymple poprawił włosy, tak by całkowicie zasłaniały mu blizny po obciętych uszach. – Ja nie powiedziałem, że trafiłem dzięki panu do fabryki hybryd, o której rzeczywiście wiedziałem już wcześniej. Ja powiedziałem, że dzięki panu posłałem Gada do piekła. – Nadal nie rozumiem, ojcze Dalrymple. – Gdybym to panu dokładnie wytłumaczył, przestałbym być tym, kim jestem. Niech to panu wystarczy, Mock, i niech pan nie pyta o więcej, bo panu nie odpowiem. Napijmy się jeszcze tej pańskiej wódki. Szkoda, że nie można jej sączyć tak jak whisky, tylko trzeba od razu zalewać gardło. Mock wypił, chuchnął i zamyślił się głęboko. „Przestałbym być tym, kim jestem” – powiedział zakonnik. „A kim jesteś?” – zapytał go Mock w myślach. „No, właśnie zakonnikiem, katolickim księdzem, czyli duchownym” – odpowiedział sam sobie. Postawił w myślach kolejne pytanie: „A kiedy duchowny przestaje być duchownym?”. I wtedy nagle, w jednym błysku

przypomnienia, ujrzał ciemną bezksiężycową noc w parnym Starym Calabarze. Do Dalrymple’a wychodzi Charles i rozmawiają o czymś po angielsku. Charles podnosi głos, krzyczy, powtarzając kilkakrotnie jedno słowo, które Mock zrozumiał. To słowo brzmiało confession, wyznanie. – Zadam panu dwa niewinne pytania. Jeśli mi pan nie odpowie, to trudno... Poszukanie właściwej odpowiedzi nie będzie dla mnie trudne. Czy confession znaczy po angielsku również spowiedź? – Tak – odpowiedział Dalrymple i zmienił się na twarzy. – Czy Charles z tej fabryki hybryd był katolikiem? – Tak – odparł kapłan głucho. Wtedy Mock wszystko zrozumiał. Charles spowiadał się u Dalrymple’a i w czasie spowiedzi mówił o swojej pracy w fabryce hybryd, o przerażających sodomicznych praktykach, których był świadkiem. Dalrymple nie mógł tego wyznania grzechów wykorzystać i ująć Gada, bo złamałby wtedy tajemnicę spowiedzi i przestałby być duchownym. Natomiast rozmowa z Mockiem nie była spowiedzią i zakonnik mógł dzięki niej ująć potwora z czystym sumieniem i nie ponieść żadnych moralnych konsekwencji. Duchowny tego pragnął i dlatego – usłyszawszy, że młody nie znany mu Niemiec coś wie o Białej Małpie – zaprosił go na swoje przyjęcie urodzinowe. – Co z nim zrobiliście? – zapytał Mock. – Od piętnastu lat chciałem o to pana zapytać... – Oddałem go kapłanowi Amamie, przywódcy duchowemu sekty Egbo. Widziałem potem ciało Gada przywiązane do drzewa. Zginął tak jak Krempp. Obręcze, które zaciskali mu wokół szyi, powoli odrywały mu głowę od ciała. Przychodziły potem całe pielgrzymki różnych odległych plemion, by oglądać jego czaszkę. Już nikt się nie boi Małpiego Demona z pogranicza... Już nikt nie porywa kobiet u podnóża gór Rumpi ani w dorzeczu Cross River czy... Jak wy to mówicie? – Kreuzfluss... A dlaczego zakuł mnie wtedy ojciec w kajdanki? – Nie chciałem, aby pan go zabił – odparł Dalrymple – lecz by to uczynił kapłan Amama. Syn tej ziemi, z której wywieziono tyle kobiet... To miał być gest symboliczny... Mock uścisnął prawicę zakonnikowi. W tym geście było wszystko – uznanie, szacunek i radość, że zbrodniarz trafił do piekła. Po sekundzie w oczach Mocka pojawił się również niepokój.

– Niech ojciec stąd wyjedzie, proszę! – powiedział z naciskiem. – Dopóki nie jest za późno. W tajnych służbach nie służą dżentelmeni! – Dziękuję za ostrzeżenie, ale nie odjadę stąd... Chyba że wraz z jednym z dziwolągów, który... O, właśnie wchodzi na scenę... Niech pan patrzy, poruczniku! W świetle scenicznych lamp pojawił się postawny mężczyzna w długiej szkarłatnej szacie i w obszernym kapturze tejże barwy, który mu całkiem zakrywał głowę. Rozległ się nerwowy stukot werbla. Mężczyzna wolno zsunął rękawiczki z dłoni. Na sali rozległy się okrzyki przerażenia. Smukłe dłonie i palce mężczyzny były całkiem czarne i pokryte gęstym włosem. – Charles – powiedział Mock ze zdumieniem i radością. – On żyje! – Tak, to Charles Kabirou. Po zabiciu Gada zaczął pracować w mojej misji. Golił twarz i nosił kaptur na głowie... Wojna nas rozdzieliła, zostałem wezwany do Europy, a potem dowiedziałem się, że taki dziwoląg jak on występuje na moim dawnym kontynencie. – Dalrymple uśmiechnął się ze smutkiem. – Szukałem go po wszystkich cyrkach i tancbudach od Lizbony po Warszawę. Aż znalazłem w tym burdelu. Od dwóch tygodni tu przychodzę i chcę go wykupić od jego impresaria Fritza Klugego, o tego! – Wskazał brodą konferansjera, który siedział pod sceną i wydmuchiwał potężne kłęby dymu z cygaretki. – Ale on chce zbyt dużo i jest nieustępliwy, bo wie, że mi zależy... Muszę go z różnych stron podchodzić... Grać na jego ambicji, zachwalać humanitaryzm, kłamać... Nie wyjadę stąd bez Charlesa. U mnie w Londynie będzie człowiekiem, tu jest tylko zwierzęciem, okazem, w który pijacy miotają kiszonymi ogórkami. Mock pokiwał głową ze zrozumieniem. Przez widownię przetoczyło się głuche westchnienie ekscytacji i obrzydzenia. Kabirou stał na scenie w kapturze i w krótkich kalesonach, prezentując swoje dobrze umięśnione kończyny. Kręcił się dokoła własnej osi, a długie włosy porastające mu całą skórę falowały w dusznym powietrzu sali. Dwie kobiety w smokingach, nakręcone kokainą, wymieniały głośno sprośne uwagi, mężczyźni o ogolonych torsach i podmalowanych oczach piszczeli z uciechy, a miejscowe dziwki, wyjąc z radości, mocno trzaskały wachlarzami po spoconych i niespokojnych łapach swych adoratorów. – On wie, że nie ma powrotu do ojczyzny – ciągnął Dalrymple. – W Kamerunie zostanie zabity, a jego głowa będzie obnoszona po polach, by wybłagać dobre plony u wiecznie nadąsanych afrykańskich bóstw... – Pomogę panu, ojcze Dalrymple. – Mock uniósł wysoko kieliszek. – Za przyszłe czasy! Kiedy żaden człowiek nie będzie zwierzęciem!

Wypili ten toast, Mock przeprosił Dalrymple’a i poszedł w stronę baru. Po raz nie wiadomo który postanowił skomplikować sobie życie. Ujął słuchawkę telefonu, wykręcił numer i rzucił kilka słów. Kabirou chwycił dłonią czubek kaptura i zaczął powoli go podnosić. Spod szkarłatnego materiału wypłynęły mu na pierś kłęby skręconych czarnych włosów. Zapadła grobowa cisza. Publiczność wstała z miejsc, wpatrując się w białka ludzkich oczu, które błyszczały w owłosionej skórze twarzy. – Oto człowiek-lew z afrykańskiej dżungli. – Na scenę wdarł się otyły konferansjer. – Kto z państwa okaże odwagę i zrobi sobie fotografię z człowiekiem-lwem? Ceny przystępne, firma fotograficzna Fritz Kluge & Synowie, niezawodna! Atelier, piętro niżej! Zapadła cisza. – Ja! – wrzasnął Mock. – Ja chcę sobie zrobić z nim zdjęcie!

Berlin, czwartek 7 lutego 1929 roku, godzina dziewiąta rano

PORUCZNIK VON TREU, adiutant szefa abwery podpułkownika Günthera Schwantesa, wykręcił z wałka nowoczesnej maszyny do pisania marki Mercedes raport dotyczący sobotniego zajścia w berlińskim variétés Kolibri. Przeczytał go bardzo uważnie – nie chciał znów wysłuchiwać kąśliwych stylistycznych uwag, jakich zwykle nie szczędził mu jego przełożony. W tekście raportu wszystko było w porządku poza zeznaniami właściciela tego tingeltangla – nawiasem mówiąc, ich tajnego współpracownika, niejakiego Fritza Klugego. Tutaj aż roiło się od błędów spowodowanych silnym wzburzeniem zeznającego. Owa płotka berlińskiego przemysłu

rozrywkowego

była

mocno

sponiewierana,

a jej

nowiutkie

uzębienie

w najważniejszym miejscu, na przedzie, zostało wyszczerbione metalową rurką. Kluge nie dość, że zeznawał nieskładnie, to na dodatek seplenił. Policjant, który go przesłuchiwał, nie był zbyt lotny, a zatem to i owo w raporcie wymagało korekty. Von Treu popoprawiał to, co wydało mu się oczywistym błędem, i przeczytał ten passus po raz drugi. Pan Kluge zauważył, że figurant „Angielski ksiądz” rozmawiał z N.N. Rozmowa była żywa, co by świadczyło, że figurant i N.N. dobrze się znają. Kluge widział N.N. już wcześniej, w pobliżu swego zakładu, na Invalidenstrasse, kiedy N.N. oglądał towary na wystawie sklepu z artykułami drogeryjnymi. Zwrócił on uwagę Klugego swym eleganckim wyglądem i odzieniem. W sobotę 2 lutego br. Kluge, widząc N.N. w swoim lokalu, postanowił się nim bliżej zainteresować. – Do czego odnosi się „nim”? – zapytał sam siebie von Treu. – Do N.N. czy do lokalu? Kluge miał zamiar podesłać N.N. jedną ze swoich pracownic – czytał dalej, nie mając pomysłu na to, jak ujednoznacznić zdanie, które wzbudziło jego wątpliwości – by się rozeznała, kto on i czego chce. Nie doszło do tego. Po występie dziwadła Karla Kabirou N.N. udał się wraz z Klugem oraz z tymże dziwadłem Kabirou, pracownikiem teatrzyku Kolibri, Murzynem Kameruńczykiem, do fotograficznego studia, gdzie ów Kluge miał

wykonać obu panom serię zdjęć. Wspólne zdjęcia z Kabirou były jedną z wielu atrakcji firmy rozrywkowej Kolibri, ponieważ Kabirou był dziwadłem, i cieszył się sporym zainteresowaniem gości. Kluge zeznał, że został zaatakowany, gdy ustawiał statyw. Von Treu przez chwilę się zastanawiał, czy przypadkiem fraza „Murzyn Kameruńczyk” nie jest jakimś podwojeniem informacji. Rozstrzygnął to na korzyść tego sformułowania – w końcu nie każdy Kameruńczyk jest Murzynem, a nie każdy Murzyn Kameruńczykiem. Po chwili wahania pozostawił również wielokrotnie powtórzony wyraz „dziwadło” i czytał dalej. Kluge, uderzony przez N.N. w głowę kilkakrotnie statywem fotograficznym, stracił przytomność. Kiedy się ocknął, była przy nim stała klientka lokalu, panna Margot zu Bentheim und Steinfurt, której przyjaciółka, panna Henrietta Burgk, ocuciła go, wylawszy mu na głowę wodę na kwiaty. N.N. zniknął, podobnie jak figurant „Ksiądz” oraz dziwadło Karl Kabirou. Pracownik Kolibri, boy i szatniarz Hans Prell, zeznał, że N.N. nie odebrał z garderoby swojego drogiego futra oraz śniegowców. Żaden ze strażników nie widział wychodzących, możliwe, że Kabirou, pracujący tu od pięciu lat, znał sekretne sposoby opuszczenia budynku. Kluge niezwłocznie zatelefonował do porucznika von Treua, natomiast ten niezwłocznie powiadomił najbliższe komisariaty policji. Trwają poszukiwania dorożkarzy, którzy mogli wieźć tych trzech wieczorem 2 lutego br. – Wspaniale działa nasza policja! Po prostu wyśmienicie! – wrzasnął nad uchem von Treua podpułkownik Schwantes, który wyszedł po cichu ze swojego gabinetu i czytał raport ponad ramieniem adiutanta. – Ucieka Murzyn. Czy Murzyn się czymś wyróżnia, von Treu? – Tak, jest Herr Oberstleutnant! – potwierdził zapytany. – Każdy Murzyn wyróżnia się kolorem skóry! – Mało tego. – Twarz podpułkownika nabrzmiała ze złości. – Ten Kabirou wyróżniał się nie tylko kolorem skóry! On był cały owłosiony na twarzy. Jak goryl! I co? I oto nasza kochana berlińska policja nie potrafi złapać trzech ludzi, z których każdy jest na swój sposób niezwykły i niecodzienny: goryla ubranego w szkarłatny płaszcz, obcokrajowca oraz człowieka w smokingu przy dwudziestostopniowym mrozie! I tacy ludzie uchodzą niepostrzeżenie! Jak to się stało, von Treu, może mi powiesz, jak to się stało!? – Nie wiem, Herr Oberstleutnant! – krzyknął adiutant.

Zapadła cisza. Porucznik milczał, choć potrafił na to pytanie odpowiedzieć bardzo wyczerpująco. W sobotni wieczór dzwoniono do niego do domu dwa razy. Najpierw zatelefonował Mock z variétés Kolibri. Potem sponiewierany przez niego Kluge. Von Treu nie dość, że nawet wtedy nie uniósł słuchawki, by zawiadomić o zdarzeniu jakikolwiek berliński komisariat, to jeszcze wsiadł w automobil i odebrał wszystkich trzech uciekinierów – zmarzniętych na kość – z cmentarza Świętej Zofii, który jest w sąsiedztwie teatrzyku. Dopiero potem zatelefonował na policję. Wieczorem porucznik Moritz von Treu siedział w swoim mieszkaniu i oglądał zdjęcia z Afryki. Na jednym z nich widniał martwy bawół. Na karku zwierzęcia siedział on sam, wówczas kilkunastoletni chłopiec, syn przedstawiciela Westafrikanische Pflanzungsgesellschaft. Trzymał sztucer i kipiał z dumy. Obok niego stał starszy zakonnik w habicie, z długimi białymi włosami – mistrz i mentor jego lat szkolnych, ojciec James Dalrymple ze Zgromadzenia Ducha Świętego. Obok zakonnika stał mały wytrzymały koń wyhodowany w północnokameruńskim emiracie Adamawa. Tego konia von Treu dostarczył kiedyś późną nocą Niemcowi, którego nie było na zdjęciu.

Powieść zacząłem pisać we wtorek 3 stycznia 2017 r. o godz. 15.44, skończyłem we wtorek 7 marca 2017 roku, o godzinie 21.03.

POSŁOWIE

SPECJALNE LABORATORIUM, W KTÓRYM LUDZIE związani z tajnymi służbami Cesarstwa Niemieckiego chcieli wyprodukować krzyżówkę człowieka i małpy, niejedemu Czytelnikowi wyda się mocno niewiarygodne. Niniejszym wyjaśniam, że ta dominanta powieści jest

faktem (zainteresowanych odsyłam

do artykułu

Kamila Nadolskiego pt. Dzieci

Frankensteina http://facet.onet.pl/meska-rzecz/dzieci-frankensteina/kn16g). Oprócz tego tekstu znalazłem w internecie jeszcze kilka innych, potwierdzających działalność rozmaitych „fabryk hybryd”, zwłaszcza w dwudziestoleciu międzywojennym. Moja modyfikacja fabularna polegała jedynie na tym, że nadzór nad tymi przerażającymi eksperymentami powierzyłem niemieckiemu wywiadowi, podczas gdy w rzeczywistości zajmowały się nimi najpierw tajne służby carskie, a później – sowieckie. Powieść moją opatrzyłem dwoma mottami. Jedno z nich pochodzi z Jądra ciemności Josepha Conrada, drugie zaś ze starożytnego dzieła Wyprawa do Afryki, zachowanego we fragmentach i przypisywanego kartagińskiemu żeglarzowi Hannonowi, żyjącemu prawdopodobnie w V wieku p.n.e. Pierwsze

z nich

cytuję

w tłumaczeniu

Magdaleny Heydel[114],

tekst

Hannona

zamieszczam w moim własnym przekładzie, a jego grecki oryginał pochodzi z monumentalnego dzieła Geographi Graeci minores[115]. Wśród innych cytatów i odwołań do autorów starożytnych jeden passus wymaga kilku słów komentarza. W pewnym miejscu mojej powieści czytamy: Eberhard stłumił w myślach poranną żądzę, która go skłaniała do tego, by położyć się obok ciepłej od snu Marii i „męskiej dać upust mocy”, jak to powiadał grecki poeta Archiloch. Większy fragment Archilocha, z którego pochodzi ta fraza, brzmi w świetnym przekładzie prof. dra hab. Jerzego Danielewicza następująco: Piersi jej delikatnie otoczyłem dłonią, Świeżością skóry, czarem młodości olśniony, I pieszcząc całe ciało śliczne, jasne włosy Muskając lekko, męskiej dałem upust mocy[116].

Cały szkopuł w tym, iż Mock nie byłby w stanie nawet w myślach zacytować powyższego fragmentu, ponieważ nie mógł go znać w roku 1914, kiedy się toczy akcja mojej powieści. Papirus zawierający ten tekst został odnaleziony dopiero w roku 1973. Uważnego Czytelnika, który ten błąd anachronizmu wytropi, zapewniam, że popełniłem go z rozmysłem. Za inne błędy – oby było ich jak najmniej! – odpowiadam oczywiście ja sam. Jednocześnie zapewniam, że uczyniłem wszystko, co należy, aby ich uniknąć. Wiele wątków konsultowałem z wybitnymi ekspertami. Swoją ogromną wiedzą podzielił się ze mną historyk i afrykanista prof. dr hab. Michał Tymowski (za umożliwienie mi kontaktu z prof. Tymowskim dziękuję mojemu koledze po piórze i historykowi prof. drowi hab. Tadeuszowi Cegielskiemu). Internetowe odsyłacze do szczegółowych map Kamerunu udostępnił mi filolog klasyczny dr hab. Gościwit Malinowski. On również wytropił niejeden błąd z zakresu historii politycznej Europy i Afryki oraz z zakresu typologii języków afrykańskich. Etnolog prof. dr hab. Ryszard Vorbrich podał mi cenne wskazówki bibliograficzne. Znawca historii wojskowości Adam Szubielski wyjaśnił mi wiele kwestii dotyczących umundurowania, odznaczeń i życia codziennego kolonialnych oddziałów angielskich i niemieckich w tamtym czasie, a polonista Leszek Duszyński

znalazł

w moim

tekście

uchybienia

filozoficzne

i teologiczne.

Psychiatra

dr hab. Przemysław Pacan udzielił mi licznych konsultacji z zakresu neurologii, fizjologii i psychiatrii (jestem mu szczególnie wdzięczny za pomysł na fabularne wykorzystanie substancji psychoaktywnej – ibogainy), a historyk dr Paweł Piotrowski wprowadził mnie w tajniki szkolenia szpiegów przed pierwszą wojną światową. Prawnik i teolog dr Krzysztof Pyclik dokładnie zbadał problematykę naruszenia tajemnicy spowiedzi w prawie kanonicznym. Jego ekspertyzy nie wykorzystałem w pełni w tej powieści, co nie znaczy, że nie wrócę kiedyś do tej nader interesującej kwestii. Zanim przystąpiłem do pisania tej książki, musiałem wymyślić jej dominantę, a potem ułożyć plan. W tej pierwszej pracy wydatnie mi pomógł Maciej Lamparski, który jest prawdziwym gejzerem pomysłów fabularnych i scenek rodzajowych, w drugiej zaś – moja długoletnia i nieoceniona redaktorka Karolina Macios. Dzięki jej uwagom i sugestiom skonstruowałem zwartą fabułę i uniknąłem późniejszych cięć oraz wszelkiej ekwilibrystyki narracyjnej. Na tym wstępnym etapie prac wielką przysługę wyświadczył mi też Michał Karczmarek, wrocławski przewodnik związany ze stowarzyszeniem Wratislaviae Amici. Znalazł on dla mnie miejsce,

które musiało spełnić szereg warunków (podziemie, prawdopodobna poczta pneumatyczna, bliskość któregoś z kilku wrocławskich dworców), abym mógł tam osadzić najważniejszą lokalizację w powieści – mieszkanie Marii Kayser oraz Hades. Potem przystąpiłem do pisania tej powieści w ciszy mojej literackiej pracowni, która się mieści w Hali Stulecia. To komfortowe miejsce do pracy zawdzięczam życzliwości prezesa Hali Stulecia Andrzeja Baworowskiego. Wszystkie szczegóły tej wspaniałej budowli, potrzebne mi zwłaszcza w scenie przesłuchiwania wicedyrektora Rühlowa, mogłem natychmiast weryfikować dzięki niezawodnej pomocy Pawła Romaszkana. Wszystkim wymienionym osobom z całego serca dziękuję. I jeszcze uwaga typu at last, but not least. W trakcie pisania tej powieści jako internetową stronę startową w moim komputerze ustawiłem znakomity portal www.dolny-slask.org.pl. Jest to prawdziwa skarbnica materiałów dla pisarza, który stara się zrekonstruować dawny Wrocław. Podziwiam pracę i entuzjazm administratorów tej strony i ich współpracowników, zrzeszonych w grupie o pięknej łacińskiej nazwie Wratislaviae Amici.

[114] Conrad, Joseph (2011). Jądro ciemności, przeł. M. Heydel, Kraków: Znak. [115] Müller, Karl (1883). Geographi Graeci minores, e codicibus recognovit, prolegomenis, annotatione, indicibus instruxit, tabulis aeri incisis illustravit Carolus Müllerus, vol. I, Parisiis: Editoribus

Firmin-Didot

et

Sociis,

s. 13–

14, https://archive.org/stream/geographigraeci00mueluoft#page/n7/mode/2up, dostęp 9.03.2017. [116] Danielewicz, Jerzy (oprac.) (1984). Liryka starożytnej Grecji, tłum. W. Appel (et al.), wyd. 2., zupełnie zmienione, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo.

Książki Marka Krajewskiego w Znaku

Erynie Liczby Charona Rzeki Hadesu Śmierć w Breslau Koniec świata w Breslau Widma w mieście Breslau W otchłani mroku Festung Breslau Władca liczb Dżuma w Breslau Arena szczurów Głowa Minotaura Mock

Opracowanie graficzne Michał Pawłowski www.kreskaikropka.pl Opieka redakcyjna Dorota Gruszka Redakcja Karolina Macios Korekta Barbara Gąsiorowska Judyta Wałęga

Copyright © by Marek Krajewski © Copyright for this edition by SIW Znak sp. z o.o., 2017

ISBN 978-83-240-5014-7

Książki z dobrej strony: www.znak.com.pl Więcej o naszych autorach i książkach: www.wydawnictwoznak.pl Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, ul. Kościuszki 37, 30-105 Kraków Dział sprzedaży: tel. 12 61 99 569, e-mail: [email protected]