Dookoła świata 098 Wyspy Zielonego Przylądka - Afryka na oceanie

SAVE OFFLINE

Wyspy Zielonego Przylqdka W tym numerze:

Za dwa tygodnie: przewodnik + plyta D

Wyspy Zielonego Przyladka

(okoto 60 minut filmu)

Przyroda archipelagu Oceaniczne gory

str. 4

Santo Antao i Sao Vicente Po zawietrznej stronie

str. 6

Pfetersburg

Sao Nicolau, Sal, Boa Vista Na fali karnawalu i spa

str. 8

Maio i Sao Tiago Swiat przeciwienstw

str. 10

Fogo i Brava Na wulkanicznych szczytach

str. 12

Bezludne wyspy Owiane tajemnic^

str. 14

Po drodze Wolnosc po afrykaiisku

str. 15

Mapa Wyspy Zielonego Przylqdka

str. 16

Wenecja Poinocy

Juz za dwa tygodnie z „Kolekcj^ Dookoia Swiata" wybierzemy SIQ do dawnej stolicy carow Petersburga w Rosji. Choc miasto powstato niewiele ponad 300 lat temu, ze wzgl^du na potozenie wsrod kanatow i wspaniat^ architektur^ zwane jest Wenecja Poinocy. Zwiedzimy najstarsz^ cz^sc miasta - WyspQ Zaj^cz^

- z Twierdz^ Pietropawlowsk^ z 1703 r. Na Wyspie Wasiljewskie nasz^ uwag^ zwroc^ okazate budynki, m.in. dawna Gietda Pa pierow Wartosciowych, oryginal na Kunstkamera czy gmach Dwunastu Kolegiow. Poznamy Nabrzeze Palacowe z budynkiem Admiralicji ze wspaniat^ klasycy styczn^fasad^, plac Dekabrystow z dawnymi imponuj^cymi siedzi bami senatu i synodu oraz plac sw. Izaaka z monumentalnym soborem na 15 tys. wiernych. N naszej trasie znajdzie si^ takze m.in. stynny Ermitaz, ktorego zbiory sztuki przekraczaj^ 3 mi egzemplarzy, Newski Prospek

- gtowna ulica miasta ze wspa niatymi barokowymi patacam oraz wspaniaty Patac Sztuk.

e 2009 De Agostini Polska sp. 2 o.o. Wydawca: De Agostini Poiska sp. z o.o.. Al. Jerozolimskie 125/127. 00-973 Warszawa. tel. (22) 699 71 56, laks (22) 699 72 72 Dyrektor generalny: Wojciectl Hoitatowski, Dyrektor tinansowy: Dariusz Ola Redaktor naczelna: Joanna DowgiaHo-Tyszka. Redakcja: Krzysztol Wielgopolan. Ewa Malinowska. Katarzyna Beliniak, Marzena Dobosz. Konsultacja: dr Ewa Malinowska, Projekt i wykonanie: DSign - Krzysztof Lada Studio. Asystent redakcji: Luiza Bale Finanse: Marta Al Abbas. Joanna Ortowska. Ksi^gowosc: Ewa Kosowska. Katarzyna Zakrzewska, Justyna Giera. Dorota Hawryluk. Marketing: Jan Sochoii. Patrycja Krasowska. Biuro Obslugi Klientow: Joanna K?dra. Produkcja: Beata Wronka. Magdale K^piiiska. Ewa Zduniak. Dystrybucja i prenumerata: Maaej Gocal. Beata Stawierej. Anna Krupa, Druk: Graldfukpol s,), ISBN 978-83-248-2229-4 (nr 98), 978-83-7316-738-4 (catosr:). indeks: 342 025 Prenumerata 1 sprzedaz egzemplarzy archiwalnych: tel. (022) 488 62 01. laks (022) 488 62 51. Numery archiwalne s^ wysylane za zaiiczeniem pocztowym po otrzymaniu pisemnego lub telelonicznego zamowienia. Inlernetowe Biuro Obslugi Klientow: www.6eagoslini.pl/bokhtml. Kopiowanie i wykorzystywanic catosci lub jakichkolwiek fragmentow bez zgody wydawcy zabronione. Wszelkie prawa zastrzezone. Wydawca ostrzega P.T. Sprzedawcow. ze sprzedaz aktualnych i archiwalnych egzemplarzy po cenie innej niz cena detaliczna ustalona przez wydawc? jest zabroniona i skutkuje odpowiedzialnosci^ kamq. iwww.deagostini.plj

pii-ilMlimiilinTniTilTil

Wyspy Zielonego Przylqdka 2

Wyspy Zielonego Przylqdka

Przed podrozq

Santo Antao

Wyapy Zielonego Pr7.ylq.dka Sao V i c e n t e * "

Wyspy Zielonego Przyladka (Arqui-

» Santa Luzia

pelago de Cabo Verde) to archipelag lez^cy w s'rodkowej cz^sci Oceanu

Sao Nicolau

Atlantyckiego, okolo 650 k m od zachodnich wybrzezy Afryki. Dzieli si? on na dwie grupy: polozone na poino-

Boa Vista

cy Wyspy Zawietrzne (Ilhas de Bari lavento): Santo Antao, Sao Vicente,

W Y S P Y Z I E L O N E G O P R Z Y L A D K A

Santa Luzia, Sao Nicolau, Sal, Boa Vista, i lez^ce na potudniu Podwietrzne (Ilhas de Sotavento): Maio, Sao Tiago,

( A F R Y K A )

Fogo, Brava (w sklad archipelagu

tMaio

wchodzi rowniez kilkanas'cie malych, j

Sao Tiago

niezamieszkanych skalistych wyse-1 pekj. Wraz z wodami terytorialnymi

• Fogo

tworzq

Brava C ^ l

o n e Republik?

Zielonego

Przyladka (Republica de Cabo Verde).

s 'fysz^c nazw^ Wyspy Zielonego Przyladka, wielu z nas zadaje sobie pytanie - gdzie to wtasciwie jest?

Powierzchnia kraju wynosi 4033 k m kw., a zamieszkuje go 429,5 tys. osob.

Rzadko kiedy, wertujqc atlasy geograficzne, zwracamy uwag^ na drobne wysepki rozsypane u zachod-

Powierzchnia

niego wybrzeza Afryki. Nie maj^ turystycznej renomy Madery i Azorow, nie staty si^ ikon^ luksusu jak

wTilkanicznych

wysp

jest wyzynno-gorzysta. Klimat jest po-

Wyspy Kanaryjskie, wfasciwie moglyby nie istniec. Przynajmniej tak mysli wi^kszosc z nas. Nie zawsze

drownikowy suchy (bardziej wilgotny

jednak tak byfo. W drugiej pofowie XV w. uwag^ na wyspy lezqce na skrzyzowaniu szlakow handlowych

na poludniowych wyspach) ze sred-

z Europy, Afryki i Ameryki zwrocili Portugalczycy. Pofozenie wysp byto doskonate z punktu widzenia

n i ^ m l e s i ? c z n ^ temperature 22-27°C.

ekspansji krolestwa. Mozna tu byfo odnowic zapasy wody i zywnosci przed dfugim rejsem przez Atlantyk, zafozyc plantacje cytrusow dostarczajqcych zafogom witaminy C, hodowac kozy na mi^so. Niestety, strategiczne pofozenie wysp zostafo wykorzystane w zupefnie inny sposob. W XVI i XVII w. na Wyspach Zielonego Przylqdka istniafy najwi^ksze w regionie porty przefadunkowe niewolnikow pojmanych w Gwinei i Senegalu. Zarowno dia nich, jak i ich oprawcow robiqcych krociowe interesy byfo to niewqtpliwie najwazniejsze miejsce na Ziemi. To ciemna, tragiczna strona wysp, ktorej nikt nie stara si§ ukryc ani o niej zapomniec. Pilouhnho, sfup, do ktorego przywiqzywano niewolnikow, stojqcy w Cidade Veiha, ciqgle przypomina haniebnq przeszfosc. Ci, ktorzy mieli okazj^ poznac archipelag, zgodnie twierdzq, ze jest to jedno z najbardziej urokliwych rriiejsc na Ziemi, gdzie nie wkroczyfa jeszcze turystyka masowa z plastikowym, zunifikowanym entourage'em. Na wyspach niemal wszystko dzieje si^ pod dyktando s^ natury - wulkanicznych erupcji, deficytu sfodkiej wody, wszechobecnej erozji, kaprysow oceanu czy plag szaranczy. DIatego tak wiele tu ksi^zy-

k Ptasia Wyspa to enklawa ptactwa morskiego

cowych krajobrazow, spalonych sfoiicem wzgorz, ogofoconych z gleby urwistych skaf, zastygfych potokow lawy, a mafo bujnej zieleni i spiewu ptakow. Ten swiat jest rajem, ale tyiko dIa tych, ktorzy przybywajq tu na chwil^. Notoryczny niedostatek sfodkiej wody, ziemia zniszczona przez monokultury i plagi suszy - oto prawdziwy obraz wysp. Ludzie zdofali dostosowac si^ do niesprzyjajqcej przyrody. Pracowicie, kawafek po kawafku odbierajq gorom sptachetki cennej gleby, tarasujq zbocza, wszelkimi sposobami starajq s\q zatrzymac wod§. Zmaganie z nieprzyjaznym losem majq we km, w zdecydowanej wi^kszosci sq przeciez potomkami dawnych niewolnikow. Jednoczesnie cieszq si^ codziennym, niespiesznym zyciem, nie zapominajq o bliskosci, zyczliwosci i goscinnosci. T^ filozofi? zyciowq okreslajq pi^knie brzmiqcym sfowem morabeza.

• Monte Grande 1 Monte Vermelho samotnie goruj^ nad ptask^ Sal

\Myspy Zielonego Przylqdka 3

Przyroda archipelagu

Wyspy Zielonego Przylqdka

Turysci, ktorzy po raz pierwszy przybywaje na Wyspy Zielonego Przyladka, spodziewajq si? krajobrazow adekwatnych do nazwy archipelagu, pelnych soczystej zieleni i bujnej ros'linnos'ci. Takimi widzieli je zapewne XV-wieczni odkrywcy wysp. Tymczasem okresy vi^niszczajqcych susz wyst?puj^ce ze znacznym nasileniem od XVIII w. sprawily, ze z bogactwa zieleni zostalo niewiele. Bardziej roznorodne formy zycia biologicznego wyst?puje jedynie tam, gdzie jest dostatek wilgoci, np. w polnocnej cz?s'ci Santo Antao, w polnocno-zachodniej

cz?sci Fogo. Natu-

ralne lasy piniowe, eukaliptusowe i cedrowe przetrwaly w wyzszych partiach gor. Nizsze zajmuj^ rozlegie plantacje kawy, trzciny cukrowej i bananowcow. Powszechna • Santo Antao - wioska na wulkanicznym zboczu

Oceaniczne gory

nie, moge rosn^c tylko suche mura-

niegdys' dracena smocza (Dracena draco] dzis jest rzadko spotykanym drzewem.

i w^tle krzewy. Mieszkahcy

Specyficzne polozenie geograficz-

nieustannie wydzieraj^ gorom cen-

ne wysp, izolacja od stalego l ^ d u

n ^ gleb?. Ogromnym nakladem

oraz warunki srodowiska niesprzy-

pracy f o r m u j ^ na stokach plaskie

jaj^ce rozwojowi fauny sprawily,

ryspy Zielonego Przyladka (Il-

tarasy, ktore porosni?te roslinno-

ze nie znajdziemy t u przyrodni-

has de Cabo Verde) s^ w istocie V Vvsi wierzcholkami pot^znych podwod-

s'ci^ skutecznie zatrzymujq wilgoc,

czych atrakcji na miar? Serengeti,

umozliwiaj^c upraw?.

CO nie znaczy, ze swiat zwierz^t

nych w u l k a n o w wynurzaj^cych

Natomiast w cz?sci poludniowej

jest tu ubogi w gatunki.

si? nad powierzchni? w o d oce-

na Wyspach Podwietrznych (Ilhas

Na Wyspach Zielonego Przyladka

anicznych. Licz^c od dna oceanu,

de Sotavento) vmlkany s^ ciqgle

wyst?puje 188 gatunkow ptakow,

wyrastaj^ce

z niego gory m a j ^

aktywne. Przypominaj^ o t y m ska-

w t y m cztery zagrozone globalnie.

ponad 5 tys. metrow wysokos'ci.

ly o dziwacznych ksztaltach i s'wie-

ws'rod nich: wrobel rudogrzbie-

W polnocnej cz?sci archipelagu

ze pola zastyglej lawy po niedaw-

ty [Passer iagoensis] zwany tchota

zwanej

nym wybuchu Pico do Fogo.

de cana, barwny lowiec szaroglowy

W

Wyspami Zawietrznymi

wy

(Ilhas de Barlavento) procesy w u l kaniczne oslably. Ich miejsce zaj^la erozja niszcz^ca cienk^ warstw? gleby. Gdy po dlugiej suszy spadnie deszcz, splukuje ziemi?, odslaniaj^c lite skaly. Na tym, co pozosta-

Zielone nazwy Zgodnie z powszechnq opinio Wyspy Zielonego Przylqdka noszq takq nazw? ze wzgl^u na porastajqcq je w przesztosci bujnq roslinnosc. Tymczasem ich nazwa pochodzi od Zielonego Przylqdka (Cap Vert) lezqcego na zachodnim wybrzezu Afryki w Senegalu na Potwyspie Zielonego Przylqdka (Cap Vert Peninsula). Miejsce to do niedawna traktowano jako najdalej na zachod wysuni^ty punkt kontynentu (obecnie za taki uwazany jest przylqdek Almadi). Procz archipelagu i potwyspu istnieje jeszcze basen oceaniczny zwany Basenem Zielonego Przylqdka (Cape Verde Basin) o gt^bokosci dochodzqcej do 7292 m. Lezy on w dnie Oceanu Atlantyckiego mi^dzy srodkowq cz^sciq Grzbietu Srodatlantyckiego a stokiem kontynentalnym potnocno-zachodniej Aftyki. Z jego dna wyrastajq wulkaniczne gory, ktorych wierzchotki tworzq Wyspy Zielonego Przylqdka. A Plaze z palmami i spoM.,; .u taioczrM lo ,ejt:

Wyspy Zielonego Przylqdka 4

Wyspy Zielonego Przylqdka

Przyroda archipelagu

Ziemia pod ochronq I Na obszarze Wysp Zielonego Przylqdka znajdujq si? trzy obszary chronione j uwzgl^nione w spisach Mi^dzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobow (lUCN). Jednym jest Park Natury Bordeira, Cha das Caldeiras e Pico Novo (8,5 tys. ha), nazywany takze Parkiem Natury Fogo (Parque Natural do Fogo), obejmujqcy rozlegtq kalder? Pico da Fogo. Kolejnym jest Park Natury Monte Gordo (352 ha) na wyspie Sao Nicolau. Obejmuje szczyt wyspy Monte Gordo (1312 m n.p.m.) ze zboczami z lasami piniowymi. Ostatnim Pari^iem Natury jest Serra da Malagueta, (774 ha) z cz^sciq pasma gorskiego na potnocnej stronie wyspy Sao Tiago.

leucocepha-

Z kolei w oceanicznych wodach

la] z pomaraiiczowym dzlobkiem

[passarinha, Halcyon

oplywaj^cych wybrzeza archipela-

i czapla purpurowa [garga-vermel-

gu zycie t?tni bioroznorodnos'ci^.

ha, Ardea purpurea) oraz perlica

Wyst?puje tam ponad 100 gatun-

czubata

kow ryb, w tym papugoryby [Sca-

zwana

tez gwinejsk^

[Guttera pucherani).

Z ptakow

ridae], mureny [Muraena), dorady

wodnych pojawiaj^ si? tu mewy

[Spams aurata] i turiczyki [Thun-

Iguincho], albatrosy, burzyki wiel-

nini) oraz liczne gatunki rekinow,

kie (Puffinus gravis) i mate [Puf-

m.in. zarlacz tygrysi

finus assimilis boydi).

cuvier), zarlacz bialy [Carcharodon

Polozone na poludniowy wschod

carcharias),

od Santa Luzii wysepki Branco

[Sphyrna zygaena) i zarlacz t?po-

(Biala Wyspa) i Raso

domem

[Galeocerdo

glowomlot pospolity

glowy [Carcharhinus

leucas).

gluptaka bialobrzuchego [Sula leu-

Jednak najwi?ksze chyba osobli-

cogaster) i faetona

wosci^ wod archipelagu s^ zolwie

[Phaethon

bialosternego

aethereus).

Na Raso

morskie. Wyst?puje tu pi?c gatun-

wyst?puje takze zagrozony wygi-

kow tych zwierzqt: zolw skorzasty

ni?ciem endemiczny skowronek

[Dermochelys

wyspowy (Alauda razae) zwany tu

lony [Cbelonia mydas), zolw szyl-

coriacea), zolw zie-

calhandra. Ich populacj? obj^tq s'ci-

kretowy [Eretmocbelys

st^ ochrony ocenia si? na okolo 50

karetta (Carefta caretta) i zolw

par. Latwo je zlokalizowac dzi?ki

oliwkowy [Lepidocbelys

wydawanjon przez nie przerazh-

Niemal zupelnie wyt?pione dla

wym piszcz^cym odglosom. Ko-

cennego mi?sa, jaj, skor i pancerzy,

lejnymi endemicznymi gatunkami

z ktorych wyrabiane s^ ozdoby

s^ jerzyk wyspowy [Apus alexan-

i pami^tki, zostaly obj?te ochrony

dri) i trzciniak wyspowy [Acro-

na wyspie Boa Vista.

imbricata), olivacea).

cephalus brevipennis).

A Nurkujqc w przybrzeznych wodach. mozemy spotkac zolwie karetta

Rownie unikatowy jest swiat gadow. Wyst?puje tu 12 gatunkow jaszczurek, w tym gekon wielki (Tarentola gigas) i jaszczurki z rodziny scynkowatych. Wi?kszosc ssakow na Wyspach Zielonego Przyladka pochodzi od zwierz^t domowych sprowadzonych tu przez portugalskich osadnikow. Niektore z nich zdziczaly, na przyklad osly, ktore w XVIII w. w stanie poldzikim wyst?powaly na Fogo, Boa Vista i Santo Antao, oraz krowy i kozy niekiedy krzyzowane z gatunkami afrykaiiskimi.

A Pola uprawne w kalderze na Santo Antao

Wyspy Zielonego Przylqdka 3

Wyspy Zielonego Przylqdka

Santo Antdo i Sdo Vicente

Po zawietrznej stronie Nieludzki proceder Handel pojmanymi w Afryce (zwiaszcza w pobllskiej Gwinei i Senegalu) niewolnikami rozpoczqt si? na Wyspach Zielonego Ptzylqdka niemal od razu po ich odkryciu w 1460-1461 r. Az do XVII w. wyspy stanowHy jeden z najwazniejszych punktow przetadunkowych w drodze do Brazylii, na Antyle, Kub?, do Portugalii, Hiszpanii, na Mader? i Wyspy Kanaryjskie. Apogeum tego procedenj przypadto na lata 1475-1575. Wedtug oficjalnych szacunkow w ciqgu 400 lat z portow archipelagu wywiezionood300do410tys. niewolnikow (liczba nie uwzgl?dnia ogromnego przemytu). Dqzenia do abolicjonizmu rozpocz^ty si? w 1773 I. W 1858 r ogtoszono 20-letni okres wygasni?cia praw do niewolnikow na catym terytorium portugalskiej korony. Czas ten skrocono i w 1869 r. niewolnicy zostali wyzwoleni, choc do 1878 r. nadal musieli pracowac u bytych wtascicieli. Za oficjalny kres niewolnictwa na Wyspach Zielonego Przylqdka przyjmuje si? 1878 r.

X o d r o z po Wyspach

Zielonego

Przyladka zaczynamy na poinocy archipelagu na Wyspach Zawietrznych (Ilhas de Barlavento). Ilha de Santo Antao (Wyspa Swi^tego Antoniego) to druga co do wielkosci wyspa archipelagu (779 k m kw.) i chyba najbardziej z nich gorzysta. Wysp? dzieli na cz?s'c polnocnq i poludniowy pasmo gorskie z najwyzszymi szczytami Topo da Coroa (1979 m n.p.m.), Guido do Gavaleiro (1811 m n.p.m.) i Pico da Cruz (1585 m n.p.m.). Gory skutecznie zatrzymujy chmury niosyce zyciodajny wUgoc.

A Mindelo - najwi?ksze miasto Sao Vicente

Santo Antao to prawdziwy raj dla amatorow trekkingu i swobodnej

nu porastaje eukaliptusy, cyprysy

o wielkich lis'ciach, papaje, man-

wspinaczki. Nagie skalne zbocza,

i sosny. Na poludniowych zboczach

gowce, gujawy, cytrynowce. Bez

urwiste sciany, gi?boko wci?te doli-

dominuje roslinnosc trawiasta, jed-

wqtpienia Santo Antao jest spichle-

ny porosni?te tropikaln^ ros'linno-

nak prawdziwe pi?kno przyrody

rzem Wysp Zielonego Przyladka,

sciy, przyklejone do skalnych scian

jest w pelni widoczne w polnocnej

a jej krajobraz w pelni uzasadnia

malerikie

oplywajyce

cz?sci, gdzie krajobraz wprost eks-

nazw? archipelagu. Tylko dlaczego

wody oceanu

ploduje soczysty zieleni^ roslinno-

wsrod dorodnych drzew niemal

- wszystko to sprawia, ze wyspa

sci i kolorami kwiatow. Tu zobaczy-

nie slychac ptakow? Niestety, s'rod-

jest uwazana

najpi?kniejsze

my rozlegie plantacje kawfy, trzciny

k i owadobojcze uzyte do zwalcza-

w archipelagu. Wyzsze partie tere-

cukrowej i manioku, bananowce

wysp?

wioski i

szafirowe za

nia plagi szaranczy przetrzebily ich populacj?. W centrum Santo Antao, 1200 m n.p.m., w prehistorycznych czasach wfybuch vralkanu pozostaw i l po sobie idealnie okrqgty kalder?. Dzis' plaskie dno krateru Cova zajmujy pola kukurydzy. Pierwszym Europejczykiem, ktory przybyl na wysp? w 1462 r., b y l Diogo Afonso. Jednak odnalezione na Santo Antao naskalne inskrypcje

jednoznacznie

wskazujq, ze

przed n i m na wryspach byU juz ludzie, prawdopodobnie pochodzenia berberyjskiego, cz?s'c napisow wykonana jest bowiem starozytn y m alfabetem tifinagh. Pierwsi Europejczycy osiedliU si? w polowie XVI w. w okolicach dzisiejszego Vila da Ribeira Grande.

Wyspy Zielonego Przylqdka 6

^ Naturalny port na Sao Vicente

Santo Antdo i Sdo Vicente

Wyspy Zielonego Przylqdka

To polozone w cieniu gorskich zboczy

miasteczko

z niewysokimi

domami o kolorowych fasadach, zwanymi sobrados, nalezy do najbardziej malowniczych na wyspie. W poblizu, w najdalej na polnoc wysuni^tym punkcie wyspy, a zarazem calego archipelagu,

lezy

rownie urokliwe, male rybackie miasteczko Ponta do Sol, nad ktor y m wznosi si? okazala bryla Igreja de Nossa Senhora do Livramento. Pozbawiona zieleni Sao Vicente, jedna z mniejszych wysp archipelagu (262 k m kw.), jest w znacznej cz?s'ci pokryta piaskiem i zwirem. Rzezba powierzchni, choc rowniez gorzysta, jest t u znacznie urozmaicona.

Niewysokie

z najwyzszym szczytem

mniej gory Monte

• Ocieniona palmami promenada w Mindelo

Verde si?gajy 774 m n.p.m. W kraj-

dowa - kolorowe kamienice stojq

obrazie widoczne sy takze znacz-

stloczone wzdtuz wyskich uliczek

nie przeksztalcone

przez erozj?

i placow. Wi?kszosc atrakcji miasta

pozostalosci wulkanicznych krate-

koncentruje si? w poblizu Avenida

row. Wysp? odkryto w 1462 r., ale

de 5 Junho i prostopadlej do niej

do polowy X I X w. pozostawala

Rua de Lisboa. Styd ocieniona pal-

praktycznie niezamieszkana. Wlas-

mami promenada wiedzie az pod

ciciele ziemscy z sysiedniej Santo

skarp? z ruinami Fortim d'el-Rei,

Antao wykorzystywaU jej rozlegie

niegdys' obronnej twierdzy strzeg^-

trawiaste obszary jako pastwiska

cej zatoki, a potem wi?zienia. Dzis

dla bydla. Pierwsi osadnicy pojawi-

wi?zienie juz nie istnieje, a opusto-

U si? tu dopiero w polowie XIX w.

szaly i zrujnowany fort jest miej-

dzi?ki budowie skladu w?gla za-

scem spotkali mieszkaricow miasta

opatrujycego statki kursujyce na

i turystow.

hnii transatlantyckiej.

Wieczorem zycie miasta skupia si?

Najwi?kszym miastem wyspy jest

na najwi?kszym placu - Praga

70-tysi?czne Mindelo, lezyce w za-

Nova. Tu rozpoczynaje si? nocne

toce i z trzech stron otoczone zloci-

w?dr6wki po kafejkach i zaimpro-

stobryzowymi gorami. Pozbawione

wizowanych

ros'linnos'ci zbocza okalajy je od

wych, pubach, afrykahskich noc-

wschodu, na zachodzie wznosi si?

nych klubach i dyskotekach.

scenach

Na uwag? zaslugujy tez zab3rtki.

dniu

Jest wsrod nich otoczony ogrodem

bezlesny

.

koncerto-

pasmo niskich gor Vigia, na poluzas poszarpany,

A Na archipelagu turbiny wiatrowe to najlepszy sposob, by uzyskac energiQ elektrycznq

mas3rw Monte Cara. Od poludnio-

Palac Gubernatora

wego zachodu okolo 3 k m od mia-

Governador, Palacio do Povo) zbu-

sta lezy skalisty przyl^dek Morro

dowany w kolonialnym stylu. Jego

Branco. Miasto wcisni?te mi?dzy

dwukondygnacyjny rozowq fasad?

wysokie gory i bl?kitne wody oce-

zdobiy orientalne elementy zapo-

anu ma szczegolny atmosfer?. To

zyczone z indyjskiej architektury.

zasluga artystow - malarzy, poetow

Interesujycy pod wzgl?dem archi-

i muzykow, ktorych wabi barwna

tektonicznym jest takze

mieszanka roznych kultur i nacji.

(Pago do Concelho)

Uroku miejscu przydaje tez zabu-

Liceum Ludjero Lima.

(Palacio do

ratusz

i budynek

Dolina Paul na

^

J?zykkreolskizWysp Zielonego Przylqdka [krioulo) jest lingwistycznq mi szankq j?zyka portugalskiego i lokalnych j^zykow Afryki Zachodniej. Semantycznie przypomina portugalski, natomiast fonetyka, gramatyka, sktadnia sq zblizone do afrykahskich narzeczy, zwtaszcza mandinka. Niekiedy mozna w nim dostrzec takze pewne wptywy angielskie, francuskie i wtoskie. jQzyk ten, jak si? przypuszcza, powstat mi?dzy 1550 a 1600 r., a pozniej ulegat roznym wptywom i zmlanom w obr^bie poszczegolnych wysp. Im dalej na potudnie, ku Wyspom Nawietrznym, wykazuje silniejsze wptywy afrykahskie, z kolei na Wyspach Zawietrznych jest blizszy portugalskiemu.

Wyspy Zielonego Przylqdka 7

Sdo Nicolau, Sal, Boa Vista

Wyspy Zielonego Przylqdka

A Praia da Cruz na Boa Vista

zloz soli przynioslo wyspie obecny

Na fali karnawalu i spa

nazw? i bogactwo. Dzis' wedlug powszechnej

opinii Sal jest naj-

mniej atrakcyjny wyspy archipelagu, ale paradoksalnie

trafia tu

wielu turystow. Na vifyspie nieopo-

A Domostwa u podnoza stromych wzniesieri na Sao Nicolau

JLlynqc na wschod z Sao Vicente,

i mniejsze, ale bardziej umocnione

dal miejscowos'ci Espargos znajdu-

po niediugim czasie dotrzemy do

Sao Jorge. Szcz?sliwie piraci odply-

je si? bowiem mi?dzynarodowe

Ilheu Sao Nicolau (wyspy sw. M i -

n?li, a Sao Nicolau mimo przeciw-

lotnisko (Aeroporto Internacional

kolaja, 388 k m kw.). Rozdzielajq jy

nos'ci losu rzucilo si? w w i r zaba-

Amilcar Cabral).

dwa gorskie pasma poprzecinane

wy. Wyspa slynie dzis z barwnego,

Wyspa, mimo ze ciygle niedocenia-

stromymi dolinami (ribeiras]. Naj-

roztaiiczonego karnawalu oraz nie-

na, ma ogromny potencjal tury-

wyzszym szczytem Sao Nicolau

spotykanych nigdzie indziej lokal-

styczny, a pobyt na niej

jest Monte Gordo (1303 m n.p.m.).

nych obrz?d6w.

dostarczyc wielu wrazeri. Tylko

Skalne s'ciany i granie oraz zawsze

W

cz?sci

zainteresowani zabytkami i pi?k-

zielone

doliny, na

archipelagu Wysp Zielonego Przy-

nem krajobrazu mogy czuc si?

czele z urokliwy Vale de Faje, sy

ladka lezq dwie wyspy Sal i Boa

nieco zawiedzeni. Sal jest plaska,

wprost wymarzonym miejscem dla

Vista. Pierwsza z nich jest najstar-

a najwryzsze wzniesienia Monte

milosnikow trekkingu. Rozlegie

szy wyspq archipelagu. Powstala

Grande i Monte Vermelho si?gajy

plaze czekaje na amatorow kypieli

okolo 50 m l n lat temu w w y n i k u

zaledwie 406 m n.p.m. Za to slorice

slonecznych.

erupcji wygaslego wulkanu. Por-

swieci tu przez 350 dni w roku,

Sao Nicolau jest jedny z najpozniej

tugalscy przybysze w 1460 r. nadali

piaszczyste

zasiedlonych

jej nazw? Liana. Dopiero odkrycie

opalania, a silne wiatry, wspaniale

nawadniane

wysp archipelagu.

polnocno-wschodniej

Pierwsi osadnicy przybyh tu dopiero w XVII w., a swe osiedla w obawie przed atakami piratow zakladali w gl?bi wyspy, dodatkowo wyposazajyc je w fortece obronne. Tak wlasnie powstaly - glowna miejscowosc wyspy Ribeira Brava

Flaga z niebem i oceanem Flaga Republiki Zielonego Przylqdka zostata uctiwalona 22 wrzesnia 1992 r. Ma jednolicie niebieski kolor oznaczajqcy ocean i niebo. W dolnej cz?sci umieszczono biato-czenwone pasy symbolizujqce pokoj i wysKek. 10 gwiazd na fladze wyobraza 10 gtownych wysp Republiki Zielonego Przylqdka. Natomiast godto kraju sktada si? z podwojnego niebieskiego okr?gu, wewnqtrz ktorego znajduje si? ztota pochodnia umieszczona w czenwonym trojkqcie - symbol wolnosci i jednosci paiistwa. Nad nimi umieszczono potkolisty portugalski napis z nazwq kraju „Republica de Cabo Verde". Na zewnqtrz okr?gu znajduje si? 10 ztotych gwiazd. Pod okr?giem sq 2 zielone liscie palmy, a mi?dzy nimi otowiany taiicuch ztozony z 3 ogniw - symbole sprawiedliwosci.

Wyspy Zielonego Przylqdka

8

A Niewielka swiqtynia posrod jalowych ziem Sal

plaze

moze

zach?cajy do

Wyspy Zielonego Przylqdka

Sdo Nicolau, Sal, Boa Vista

Przeciw czarownicom Jednytn z tradycyjnych obrz^dow wyst?pujqcych na Sao Nicolau jest rytuat Guarda cabeQa, zwiqzany z ceremoniq chrztu. Jego celem jest ochrona dziecka przed ztymi czarownicami. Od potnocy szostego dnia po urodzeniu do potnocy siodmego zgromadzeni spiewem i tahcem odstraszajq zte duchy, raczqc si? przy tym wysmienitymi potrawami i tmnkami.

fale i wody zasobne w ryby to istny

krajobraz

raj dla milosnikow sportow wod-

Zielony Przylydek jest zdecydowa-

Boa Visty, ze nazwa

nych - windsurfingu, latania „na

nie nie na miejscu. Warto jednak

skrzydle", nurkowania, a takze

samodzielnie to sprawdzic - po-

w?dkarstwa oceanicznego. Dzi?ki

znac wiosk? Joao Galego i Fundo

regularnym wiatrom Sal uznawa-

das Figueiras, dotrzec do latarni

na jest za jedno z pi?ciu najlep-

morskiej Morro Negro, a potem

szych miejsc na s'wiecie do upra-

pojs'c

wiania windsurfingu i surfingu.

Esperanga, gdzie u wybrzeza spo-

Problemem jest tylko slodka woda,

czyl wrak statku.

ktory pozyskuje si? z odsalarni.

Sal jest plaska. Najwyzszy szczyt

dalej

az do plazy Boa

Najwi?kszym miastem wyspy jest

Monte

lezyca na poludniowym wybrzezu

wysokos'c zaledwie 387 m n.p.m.

Estancia wznosi si? na

20-tysi?czna Santa Maria. Tu prze-

Jeszcze nizsze sy Santo Antonio

bywa wi?kszos'c turystow odwie-

i Monte Negro. W t y m t k w i przy-

dzajycych Sal. Wzdluz 17-kilome-

czyna problemow. Gdyby istnialy

trowej piaszczystej plazy wyrastajy

tu gorskie pasma si?gajyce 1000 m

jak grzyby po deszczu wielkie kom-

n.p.m., b?dyce bariery orograficz-

pleksy hotelowe.

ny dla wilgotnych mas powietrza,

Glowny atrakcjy wyspy jest polozo-

bylaby szansa, ze niesione z wia-

na we wschodniej jej cz?sci salina

trem kl?biaste chmury zostany

usytuowana wewnytrz krateru wul-

przez nie zatrzymane.

kanu Pedra de Lume. Produkcja

Stolicy wyspy jest barwne Sal Rei,

soli rozpocz?}a si? tu w XVIII w.

zachwycajyce wyskimi uliczkami

Dzis, kiedy jej zaprzestano, salina

i kolorowy architektury domow

sluzy jako naturalne spa, kypiel

w stylu kolonialnym. W nazwie

w slonym jeziorze

miasteczka rowniez pojawia si?

ma bowiem

dobroczynny wplyw na skor?.

sol, ktory Anglicy odkryli i zacz?li

Boa Vista to wyspa piasku, substy-

eksploatowac w XVII w.

tut pustyni. Jej nazwa oznaczajyca w j?zyku portugalskim

„pi?kny

widok" zostala nadana w 1456 r. przez kapitana Alvise Cadamosto. Nie z powodu wyglydu, ale radosci, ze po wielotygodniowej zegludze pojawil si? 1yd. Co prawda mozemy tu zobaczyc: najpi?kniejsze piaszczyste plaze z bezkresny Santa Monicy na czele, cudowne wydmy, dajyce cien palmy i wioski o unikatowej architekturze, ale jednoczes'nie nie sposob nie dostrzegac jalowej, zniszczonej przez erozj?

gleby pozbawionej

wilgoci.

Krzysztof Kolumb, ktory zatrzymal si? tu podczas trzeciej wyprawy do Ameryki, stwierdzil, patrzyc na

• Wyspa Sal - saliny to jeden z elementow jej krajobrazu

A Santa Maria - wlasnie ziowione ryb> czel(ajq na swoich nabywcow

Maio i Sdo Tiago

Wyspy Zielonego Przylqdka

Swiat przeciwienstw A oludniowy cz?sc

archipelagu

Wysp Zielonego Przylydka tworzy Wyspy

Podwietrzne

(Ilhas de

Sotavento), z ktorych najwi?kszymi sy: Maio, Sao Tiago, Fogo i Brava. Jedny z najwczes'niej zaludnionych virysp archipelagu Maio

(269

jest

km kw.) odkryta

w maju 1460 r. Na Wiosennej Wyspie, jak czasem si? jy nazywa, zyje si? skromnie i spokojnie. Na liscie najcz?sciej odwiedzanych

A Pomnik Diogo Gomesa w centrum Praiary (przypisuje mu si? odkrycie w XVI w. Wysp Zielonego Przylqdka)

A Na arctiipelagu kobiety noszqzakupy najcz?sciej na glowie

wysp nie znajdziemy Maio, brak tu

Najwyzsze wzniesienia na wyspie

kolonialny

bowiem

kurortow,

si?gajyce 436 m n.p.m. znajdujy si?

zobaczyc

gwarnych marin czy wywolujy-

we wschodniej jej cz?sci w obr?bie

styczne kolorowe domy skupione

cych dreszcz emocji aktywnych

pasma gorskiego Monte Penoso. To

wokol placow i uliczek. Szczegolnie

wulkanow. Jest za to sol. Rozlegie

skalisty, jatowy, niemal pustynny

malovmiczo panorama miasta pre-

zentuje si? od strony morza. Pos'rod

halasliwych

atmosfery sobrados,

mozemy

charaktery-

solniska Terra Salgadas zajmujy

teren. Turysci trafiajy tu rzadko,

polnocny cz?sc wyspy. SaUny ciy-

brak tu przejezdnych drog i typo-

niewysokich domow o pastelo-

gny si? tu kilometrami. Ich eksplo-

wych turystycznych atrakcji. Je-

wych

atacja osiygn?ta apogeum w XIX w.

dnak panorama, jaka roztacza si?

barokowa trojdzielna fasada Igreja

w zwiyzku z eksportem soli do

z gorskich szczytow, nie ma sobie

de Bila. Rownie malownicze sy

Brazylii. Dzis produkcja zamarla,

rownych.

wioski polozone we wn?trzu i na

a plaski, rozlegly teren jasnieje

Dwie trzecie sposrod 5,5 tys. miesz-

wybrzezu wyspy, na przyklad cz?

solny biely kontrastujycy z czar-

karicow wyspy zamieszkuje w naj-

sto odwiedzana przez turystow

nym wulkanicznym piaskiem i zwd-

wi?kszym miescie Vila do Maio,

rybacka Calheta, w poblizu ktorej

rem pokrywajycym plaze. Tylko

noszycym dawniej nazw? Porto

ciygny si? pi?kne, zlociste, nieza-

gdzieniegdzie mozemy

Ingles (Angielski Port). W tym spo-

deptane przez turystow plaze czy

kojnym miasteczku przepojonym

peine kolorowych domow Mor-

zobaczyc

niepozorne k?py halofitow. T Pozostalosci fortu Sao Filipe z XVI w.

fasadach

uwag?

zwraca

rinho. Wszystko to sprawia, ze

morabeza, najpopularniejsze chyba

slowo archipelagu, okres'lajyce nie-

spieszny egzystencj?, gos'cinnosc,

otwartosc i zyczliwosc, nabiera tu

pelnego znaczenia. Na Maio czas

plynie duzo wolniej niz na innych wyspach archipelagu.

Polozona w poblizu wyspa Sao

Tiago jest calkowitym przeciwieri-

stwem Maio. Najwi?ksza (991 km

kw.) i najludniejsza (240 tys.) wyspa

archipelagu t?tni zyciem. Jest tu

wszystko, CO zlakniony wrazeii turysta

moze sobie wymarzyc.

Pi?kne plaze (najladniejsza w re

jonie jest plaza Tarrafal), gorskie

Wyspy Zielonego Przylqdka

10

Wyspy Zielonego Przylqdka

Maio i Sdo Tiago

masywy z najwyzszym szczytem Pico da Antonia (1392 m n.p.m.) i rozcinajyce skalne zbocza schodzyce k u morzu gl?bokie doliny [libeiras]

to

charakterystyczne

cechy krajobrazu. We wn?trzu ribeiras usytuowane sy przytulone do zboczy malownicze wioski, pola trzciny cukrowej i plantacje bananow. Po pozornie niedost^pnych zboczach zakosami prowadzy kamienne sciezki okolone niewielkimi murkami ulozonym i z kamieni. W jednej z dolin na poludniowym wybrzezu w 1462 r. portugalscy odkrywcy zaiozyh osad? Ribeira Grande (noszycy dzis

nych bogactwach

nazw? Cidade Velha). Cztery lata

z niewolniczych transakcji, nieste-

pozniej stala si? ona waznym por-

ty, wabily tez wszelkiej

tem przeladunkowym niewolni-

awanturnikow

kow z Gwinei, Senegalu i Sierra

powstrzymal ich nawet zbudowa-

Leone do Brazylii i na wyspy kara-

ny w 1590 r. pot?zny Fort Real de

ibskie. Schwytani na kontynencie

Sao Filipe. W 1712 r. piraci dowo-

i

pochodzycych

• Kamienne mury zniszczonej z uptywem lat budowli na Sao Tiago ^

mas'ci

piratow. N i e

Afrykanczycy tu byli gromadzeni,

dzeni przez Jacques'a Cassarda

szybko ewangehzowani i ladowani

wzniecili

na statki zmierzajyce

znaczny cz?sc miasta.

ich na sprzedaz. Warto tez zwie-

Ameryki. Niezwykle rentowny nie-

Nic wi?c dziwnego, ze z tego okre-

dzic zbudowany w stylu manuelih-

wolniczy interes sprawH, ze miasto

su przetrwato niewiele - portugal-

skim Igreja de Nossa Senhora do

stosunkowo szybko stalo si? waz-

skie domy z czasow pionierskich

Rosario

nym

gospodarczym

w Rua de Banana (starej cz?s'ci

podczas

i kulturahiym. Tu powstala pierw-

osady), ruiny XVI-wiecznego fortu

z X V I w. i klasztoru sw. Franciszka

os'rodkiem

w stron?

pozar,

ktory

strawil

A Element arctiitektoniczny fortu Sao Filipe

oraz r u i n y pozaru

zniszczonej

katedry

(Se)

sza parafia, katedra i biskupstwo

Sao Filipe i posadowiony w cen-

(Convento de Sao Francisco). Dzis'

w Afryce. Slawa miasta przyciyga-

t r u m miasta haniebny pilourinho

podejmowane sy dzialania majyce

la slynnych zeglarzy. Bywal tu

- pr?gierz, do ktorego przywiyzy-

na celu uchronienie Cidade Velha

Vasco da Gama i Krzysztof Kolumb

wano schwjrtanych lub zbieglych

przed zapomnieniem. Miasto zo-

podczas jego trzeciej podrozy do

niewolnikow albo (wedlug innej

stalo wybrane na jeden z „siedmiu

Ameryki. Opowies'ci o nieprzebra-

wersji) przy kt6r3rm wystawiano

portugalskich cudow swiata".

^ Na wyspie Sao Tiago ''"^ w Espinho Branco mieszka wspolnota Rabelados - Zbuntowanych. Nie korzystajq z radioodbiomikow, telewizorow ani samochodow, nie blorq udziatu w zyciu spotecznym, nie posytajq dzieci do szkol ani nie przystQpujq do sakramentow. Nie zabijajq tez zadnych zywycti stworzeii i nie spozywajq zadnych produktow niepochodzqcych z ich upraw. Izolujq si? od spoteczeiistwa i odrzucajq wszelkie administracyjne nakazy. Wiar? czerplq ze Starego Testamentu i Ksi?zycowego Kalendarza Wiecznego (Lunario Perpetuo) zawierajqcego informacje z zakresu astronomii, ludowej medycyny i przepowiedni. Zyjq tak od lat 40. XX w. w protescie przeciw narzucaniu przez wtoskich ksi?zy z zakonu sw. Ducha nowych praktyk religijnych i katechezy zaprzeczajqcej tokalne tradycji.

^

Historia Wysp Zielonego Przylqdka jest nierozerwalnie zwiqzana z piratami, ktorych sciqgaty tu bogactwa pochodzqce z niewolniczych transakcji i transatlantyckiego handlu. Przybywali tu angielscy, francuscy i holenderscy korsarze bezwzgl?dnie piqdnjjqcy wyspy i niszczqcy miasta. Jednym z nich byt Francis Drake (1540-1596), ktory bezkamie ztupit stolic? Sao Tiago Cidade Velha w odwecie za smierc kilku swoich ludzi.

A Male - kolorowe lodzie rybakdw na plazy

Wyspy Zielonego Przylqdka

11

Wyspy Zielonego Przylqdka

Fogo i Brava Rzewna Morna

Morna to najbardziej znany styl muzyczny z Cabo Verde. Jego popularnosc daleko wykracza poza granice archipelagu za sprawq Cesarii Evory urodzonej w Mindelo na wyspie Sao Vicente. Artystka jest najbardziej znanq interpretatorkq tych melodyjnych utworow. Wbrew powszechnej opinii morna nie pochodzi od portugalskiego fado, ale wyrosta z dawnego tahca weselnego, zwanego lundum, z wyspy Boa Vista. Delikatna morna mowi 0 t^sknocie, rozstaniu, nieszcz^sliwej mitosci. Wykonywana jest przy akompaniamencie czterostmnowej wysoko strojonej gitary, zwanej cavaqu mho, ktora wykonywanym utworom nadaje specyficzny rytm i charakter

A Pico do Fogo - al