mikrobiologia i parazytologia - pielęgniarstwo lic

SAVE OFFLINE

MIKROBIOLOGIA I PARAZYTOLOGIA Pielęgniarstwo, zagadnienia do egzaminu Prowadzący: dr n.med. mm Łukasz Henszel 1. WPROWADZENIE DO MIKROBIOLOGII I PARAZYTOLOGII Mikrobiologia – (łac.micros - mały, bios – życie, logos – nauka). To nauka o drobnych organizmach, dział biologii zajmujący się organizmami jednokomórkowymi lub złożonymi ze struktur komórkopodobnych. Parazytologia (z gr. parasitos – współbiesiadnik, logos – nauka) – nauka zajmująca się badaniem pasożytów i pasożytnictwa. Pasożytnictwo, parazytyzm – forma antagonistycznego współżycia dwóch organizmów, z których jeden czerpie korzyści ze współżycia, a drugi ponosi szkody. PODZIAŁ ORGANIZMÓW 1. VIRIALES – (wirusy) niepełne cechy organizmów żywych, nie trawią, nie mogą się same odżywiać ani rozmnażać, nie wykazują życia, brak metabolizmu, element pośredni pomiędzy materią ożywioną a nieożywioną. 2. PROCARIOTA – (CARION – jądro) – organizmy jednokomórkowe nie posiadające jądra komórkowego, podwójna nić kwasu nukleinowego bezpośrednio w cytoplazmie. Należą tu: bakterie, sinice, rikestje. 3. EUCARYOTA – (EU – prawdziwy) organizmy zawierają wykształcone jądro komórkowe, zawieszone w cytoplazmie. Należą tu: rośliny, pierwotniaki, zwierzęta, grzyby. W obrębie mikrobiologii wyróżnia się: 1. wirusologię (obejmującą biologię wirusów), 2. bakteriologię (obejmującą biologię bakterii, riketsji i mykoplazm), 3. protozoologię (dotyczącą pierwotniaków), 4. mikologię (obejmująca biologię grzybów), 5. algologię (dotyczącą biologii glonów, która nie znaczenia w naukach medycznych). Prekursorzy mikrobiologii: 

Antoni van Leeuwenhoek – odkrycie bakterii pod mikroskopem



Ludwig Pasteur – opracował metody wyjaławiania i szczepionkę przeciw wściekliźnie



Robert Koch – odkrycie prątków gruźlicy



Alexander Fleming – odkrycie antybiotyku penicyliny



Rudolf Weigl - polski biolog, wynalazca pierwszej w świecie skutecznej szczepionki przeciw tyfusowi plamistemu

Podział drobnoustrojów w zależności od rodzaju ich interakcji z organizmem ludzkim:  drobnoustroje komensalne - kolonizują powierzchnie ciała nie wyrządzając żadnej szkody,  drobnoustroje patogenne - działają szkodliwie na organizm gospodarza przez bezpośrednią inwazję lub produkty toksyczne  drobnoustroje oportunistyczne zwykle występują w środowisku, ale także są składnikami prawidłowej flory organizmu. Dla zdrowych osob są nieszkodliwe, mogą powodować jednak ciężkie schorzenia u chorych z upośledzoną odpornością.  drobnoustroje wywołujące choroby odzwierzęce (zoonozy) POJĘCIA ZWIĄZANE Z MIKROBIOLOGIĄ Zakażeniem (infekcją) nazywa się proces wniknięcia i namnażania się czynnika patogennego (inaczej czynnika etiologicznego, patogenu lub zarazka) w zakażanym organizmie (gospodarza). W przypadku zakażeń wywołanych przez pasożyty stosuje się zamiast określenia zakażenie – termin zarażenie lub inwazja pasożytnicza. Stany chorobowe powodowane przez drobnoustroje, w których objawy związane są z działaniem toksyn drobnoustrojów powstałych poza ustrojem noszą nazwę zatrucia lub intoksynacji (np. zatrucie jadem kiełbasianym). Do wywołania zakażenia konieczny jest czynnik chorobotwórczy, ale jest to cecha wybitnie zróżnicowana która określa się jako zjadliwość. Miara zjadliwości jest dawka zakaźna, czyli minimalna liczba drobnoustrojów zdolna do spowodowania zakażenia we wrażliwym makroorganizmie. Postacie zakażenia: Zakażenie bezobjawowe – do chwili kiedy uszkodzenie tkanek nie powoduje objawów chorobowych (tak kończy się większość zakażeń gdyż proces namnażania się zarazka jest skutecznie powstrzymywany przez układ odpornościowy). Zakażenie objawowe – gdy w początkowym okresie rozwoju zakażenia układ odpornościowy nie jest w stanie powstrzymać namnażania się patogenu i uszkodzenie tkanek daje widoczne objawy. Mamy do czynienia z chorobą zakaźną. Okres czasu między wniknięciem czynnika patologicznego a pojawieniem się pierwszych objawów choroby nazywamy okresem wylęgania. Bakteriemia – stan obecności bakterii w normalnie jałowej (pozbawionej mikroorganizmów) krwi, analogiczna sytuacja w przypadku wirusów to wiremia, w przypadku grzybów – fungemia a pasożytów – parazytemia. Toksemia - gdy we krwi stwierdza się obecność toksyn wytwarzanych przez patogeny.

Współistnienie bakteriemii (lub jej odpowiednika), toksemii i objawów ciężkiego zakażenia dotyczącego całego organizmu nazywa się sepsą (posocznicą). Nosicielstwo – jest stanem specyficznej równowagi immunologicznej wytwarzającej się między drobnoustrojem a organizmem gospodarza – nosiciela, przy której drobnoustrój bytuje w makroorganizmie nie powodując objawów zakażenia.

2. BAKTERIOLOGIA MORFOLOGIA I FIZJOLOGIA BAKTERII Budowa komórki bakteryjnej Bakterie są organizmami prokariotycznymi i jako takie są przeciwstawiane organizmom eukariotycznym, do których należą rośliny, grzyby i zwierzęta. Podstawową cechą odróżniającą prokarionty od eukariontów jest brak wyodrębnionego jądra komórkowego – materiał genetyczny mieści się bezpośrednio w cytoplazmie. Wielkość komórek bakterii określa się w mikrometrach. Materiał genetyczny (kwas DNA) bakterii mieści się w nieograniczonym błoną komórkową chromosomie bakteryjnym (nukleoidzie) o prostej budowie (kolisty, zamknięty, skręcony dwuniciowy łańcuch DNA). Materiał genetyczny bakterii obejmuje zarówno DNA chromosomalne jak i genetyczne elementy pozachromosomalne (plazmidy). W komórkach bakteryjnych znajdują się także dodatkowe elementy genetyczne: 

Plazmidy – autonomiczne DNA o własnym zapisie informacji genetycznej, mogące występować w komórce, ale dla niej nie niezbędne. Nadają one komórce pewne nowe cechy np. oporność na antybiotyki.



Transpozony – małe elementy genetyczne mogące zmieniać swoja pozycję w genomie bakteryjnym.



Bakteriofagi – małe, bakteryjne wirusy zbudowane z kwasu nukleinowego i białkowej otoczki.

Komórka bakteryjna otoczona jest błoną komórkową, która może się wpuklać do środka tworząc mezosomy, w których zachodzą niektóre procesy metaboliczne. Przez błonę komórkową zachodzi transport określonych substancji, pełni uczestnictwo w procesach oddychania. Na zewnątrz od błony komórkowej mieści się ściana komórkowa, której budowa jest charakterystyczna dla większości bakterii. Nieliczne bakterie pozbawione są ściany komórkowej. Ze względu na strukturę ściany komórkowej bakterie można podzielić na bakterie Gram-dodatnie, Gram-ujemne i kwasooporne. 

Ściana bakterii Gram-dodatnich ma prostą strukturę. Bakterie posiadające tą ścianę barwią na fioletowo w barwieniu metodą Grama.



Struktura ściany bakterii Gram-ujemnych jest bardziej złożona. Bakterie posiadające tą ścianę barwią się na czerwono w barwieniu metodą Grama.



Bakterie charakteryzujące się kwasoopornością barwią się metodą Ziehl’a-Neelsen’a.

Część bakterii potrafi wytwarzać dodatkowo otoczki, które chronią bakterie m.in. przed fagocytozą. Rzęski są strukturami umożliwiającymi czynny ruch bakteriom. Większość bakterii ma fimbrie w postaci długich nitkowatych lub rurkowatych struktur zbudowanych z białek. Fimbrie służą przede wszystkim do przyłączenia się do komórek gospodarza. Komórki bakteryjne mogą występować w wielu formach: 

bakterie o kształcie pałeczkowatym  pałeczki,   



laseczki, maczugowce, prątki,

bakterie o kształcie kulistym    

ziarenkowce, gronkowce, paciorkowce, dwoinki,

pakietowce, bakterie o kształcie spiralnym  śrubowce, 



 

przecinkowce, krętki.

Fizjologia bakterii Bakterie ze względu na zapotrzebowanie na składniki odżywcze można zaliczyć do dwóch grup: 

autotrofów, które potrafią syntetyzować wszystkie elementy komórki i inne substancje niezbędne do życia z prostych związków nieorganicznych,



heterotrofów, które potrzebują do wzrostu obecności w środowisku wybranych substancji organicznych.

Wszystkie bakterie patogenne są heterotrofami i w przypadku zakażenia do swojego wzrostu wykorzystują składniki pochodzące od gospodarza. Jednym z kryteriów podziału bakterii jest wykorzystywanie lub niewykorzystywanie tlenu, co daje podział na bakterie tlenowe (aerobowe) i beztlenowe (anaerobowe). Do czynników zjadliwości bakterii można zaliczyć: 

adhezyjność, czyli przytwierdzanie do miejsca gdzie wywoływane jest zakażenie (główną rolę pełnią białka i polisacharydy powierzchniowe bakterii oraz fimbrie)



zdolność do kolonizacji,



zdolność do uniknięcia odpowiedzi immunologicznej (tworzenie otoczek chroniących przed fagocytozą),



inwazyjność (czyli przedostawanie się w głąb tkanek – rola enzymów),



wytwarzanie toksyn (np. toksyna botulinowa, toksyna laseczek wąglika, toksyna błonicza).

PODSTAWOWE POJĘCIA I LEKI PRZECIWBAKTERYJNE: Antybiotyk – substancja przeciwbakteryjna pochodząca od żywego organizmu, pochodna chemiczna takiej substancji lub jej analog otrzymany syntetycznie. • Antybiotyk bakteriostatyczny – antybiotyk pozbawiający bakterie zdolności do podziału wtedy, kiedy jego stężenie przekracza określoną wartość graniczną. • Antybiotyk bakteriobójczy – antybiotyk, który w określonym stężeniu i czasie zabija bakterie (trwale pozbawia je zdolności do podziału ale mogą one zachowywać aktywność metaboliczną). KLASYFIKACJA BAKTERII: Podstawową jednostką klasyfikacyjną jest szczep bakterii, czyli grupa komórek o identycznych cechach, które najprawdopodobniej pochodzą od jednej komórki w wyniku podziałów. Szczepy o bardzo zbliżonych cechach łączy się w gatunki, które z kolei grupowane są w rodzaje na podstawie podobieństw ich właściwości. CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH RODZAJÓW I GATUNKÓW BAKTERII: Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty) 

wygląd groniastych skupisk pojedynczych komórek

Zakażenia: 1. Zakażenia skórne (charakteryzują się intensywnym ropnym zapaleniem, miejscowa martwica tkanek i wytworzeniem miejscowego ropnia) 

Zapalenie mieszków włosowych,



Czyraki (bardziej rozległe zakażenia mieszków włosowych),



Jęczmienie,

 Ropnie. 2. Zakażenia głębokie; 

Zakażenie szpiku i kości,

 Zapalenie płuc. 3. Choroby wywoływane działaniem toksyn gronkowcowych: 

Gronkowcowe zatrucie pokarmowe,



Gronkowcowe zapalenie złuszczające skóry,



Zespół wstrząsu toksycznego.

paciorkowce Streptococcus pyogenes • ziarenkowce tworzące łańcuszki Zakażenia: 

Ropne pierwotne: zapalenie gardła i migdałków, angina, ropne zapalenie skóry, liszajec.



Ropne wtórne: może powodować m.in. różę (rozlana infekcja śródskórna). Inne postaci zakażeń mogące towarzyszyć zakażeniom paciorkowcowym to szkarlatyna (płonica) i gorączka połogowa.



Nieropne: gorączka reumatyczna i ostre kłębuszkowe zapalenie nerek.

Streptococcus pneumoniae (pneumokok, dwoinka zapalenia płuc) Zakażenia: 

Czynnik etiologiczny zakażeń dróg oddechowych, takich jak m.in. zapalenie oskrzeli i płuc,



Zakażenia inwazyjne: posocznice, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Rodzaj Enterococcus (paciorkowce kałowe) Zakażenia: 

Czynniki etiologiczne ciężkich zakażeń szpitalnych,



Typowe drobnoustroje oportunistyczne (większość infekcji u pacjentów z upośledzeniem odporności).

meningokok, dwoinka zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych Neisseria meningitidis Zakażenia: 

Przede wszystkim: zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i posocznica.

Profilaktyka: 

Bezwzględna antybiotykoterapia u osób, które miały bezpośredni kontakt z chorym,



Szczepionka przeciw serogrupie A i C, brak przeciw B

gonokok, dwoinka rzeżączki Neisseria gonorrhoeae Zakażenia: 

Czynnik etiologiczny rzeżączki,



Powikłania to m.in. zapalenie gruczołu krokowego i najądrzy, zapalenie jajowodów prowadzące do bezpłodności,



Rzeżączkowe noworodkowe zapalenie spojówek będące wynikiem zakażenia podczas porodu.

maczugowiec błonicy Corynebacterium diphtheriae 

Główny czynnik zjadliwości: toksyna błonicza

Zakażenia: 

Bakteria patogenna mogąca wywoływać śmiertelną chorobę zwaną błonicę (dyfterytem):



Główna postać błonicy: błonica gardła (w ciężkich przypadkach śmiertelna wskutek obrzęku dróg oddechowych i niewydolności krążenia).

Listeria monocytogenes Zakażenie: 

Gatunek powodujący listeriozę, na którą najczęściej chorują osoby z zaburzeniami układu odpornościowego, osoby starsze oraz noworodki. Do zakażenia może dojść drogą pokarmową po spożyciu skażonej żywności, a szerzeniu się zakażenia sprzyja zdolność do przeżywania tych bakterii w niskiej temperaturze w lodówkach.



Zakażenie kobiety ciężarnej może zostać przeniesione na płód.

Escherichia coli  główne czynniki zjadliwości: toksyny takie, jak np. werotoksyny Zakażenia: ZAKAŻENIA POZAJELITOWE



Zakażenia ran (szczególnie po zabiegach na przewodzie pokarmowym),



Zapalenie płuc – u wcześniaków i noworodków,

 Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – u wcześniaków i noworodków, ZAKAŻENIA JELITOWE Wywoływane przez szczepy enteropatogenne (biegunki z utratą wody z komórek na skutek zaburzeń wodno-elektrolitowych) i enterotoksyczne (zła absorpcja wody po uszkodzeniu komórek jelitowych). 

Nieżyt żołądkowo-jelitowy,



Krwotoczne zapalenie okrężnicy (krwawa biegunka),



Zespół hemolityczno-mocznicowy.

Rodzaj Salmonella • większość chorobotwórczych szczepów należy do jednego gatunku Salmonella enterica. Zakażenia: 

salmonellozy (zapalenia żołądka i jelit),



dur brzuszny wywoływany przez serotyp S. typhi,



posocznica.

Rodzaj Shigella  czynnik zjadliwości: toksyna czerwonkowa (Shiga) Zakażenia: 

Zapalenie jelita  krwawe biegunki.

Rodzaj Yersinia Zakażenia: 

Najważniejszy gatunek Yersinia pestis: wywołuje dżumę, która występuje w dwóch postaciach klinicznych: jako dżuma dymienicza i dżuma płucna



Yersinia enterocolitica i Yersinia pseudotuberculosis: choroby jelit.

przecinkowiec cholery Vibrio cholerae  czynnik zjadliwości: toksyna choleryczna Zakażenia: 

Są przyczyną biegunkowej choroby – cholery  nadmierne wydzielanie wody i elektrolitów z komórek do światła jelita  charakterystyczna biegunka (ryżowate stolce).

pałeczka ropy błękitnej Pseudomonas aeruginosa Zakażenia:  Częsta przyczyna zakażeń szpitalnych (1. przenoszonych np. przez niejałowy sprzęt medyczny, 2. po kolonizacji skóry i błon śluzowych hospitalizowanych pacjentów).  Rezerwuarem w szpitalach są miejsca związane z wilgocią,  Także zakażenia pozaszpitalne: związane np. ze stosowaniem soczewek kontaktowych, piercingiem, stosowaniem iniekcji dożylnych niejałowymi igłami. Campylobacter jejuni Zakażenia:  Ostre stany zapalne żołądka i jelit z owrzodzeniami i krwawieniem,  Automimmunologiczne zapalenie stawów,  Zespół Guillaina – Barrego (uszkodzenie nerwów) Helicobacter pylori  Wytwarzanie enzymu – ureazy rozkładającej mocznik w amoniak, który chroni bakterie powłoka neutralizującą kwaśne środowisko żołądka) Zakażenia:  istotna rola w patogenezie wrzodów żołądka i dwunastnicy oraz raka żołądka. Haemophilus influenzae Zakażenia: Patogenne szczepy otoczkowe powodują m.in:  Posocznicę noworodków,  Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Szczepy bezotoczkowe wywołują głównie choroby układu oddechowego. pałeczka krztuśca Bordetella pertusis  Główny czynnik zjadliwości – toksyna krztuścowa. Zakażenia:  Wywołuje krztusiec. Podstawowym objawem krztuśca jest silny napadowy suchy kaszel utrzymujący się długotrwale (bakteria kolonizuje a następnie zakaża błonę śluzową). Rodzaj Brucella Zakażenia:  Powoduje chorobę odzwierzęcą brucellozę. Do zakażenia dochodzi przez uszkodzoną skórę (najczęściej u weterynarzy i rolników) i drogą pokarmową po spożyciu mleka lub sera. Charakterystycznym objawem ostrej postaci brucelozy jest gorączka o przebiegu falującym. W przypadku przewlekłej postaci choroby – nieleczona trwa 2 lata i wywołuje spustoszenia w organizmie człowieka. Francisella tularensis Zakażenie:  Wywołuje u człowieka chorobę odzwierzęcą tularemię.

Rezerwuar zarazka stanowią dzikie gryzonie, a transmisja choroby odbywa się przez wektory (kleszcze, pchły, wszy). Choroba dotyczy głównie leśników, rolników i myśliwych. Choroba występuje w postaciach: węzłowej, płucnej, gardłowej, ocznej lub trzewnej. Legionella pneumophila Zakażenia: Powoduje:  legionelozę (chorobę legionistów) – atypowe zapalenie płuc lub  gorączkę Pontiac – bez zajęcia płuc. Rezerwuar stanowią urządzenia związane z wodą: instalacje klimatyzacyjne, nawilżacze powietrza, prysznice. Do zakażenia dochodzi poprzez wdychanie drobin aerozolu zawierających bakterie. Choroba nie przenosi się z człowieka na człowieka. laseczka wąglika Bacillus anthracis  Zjadliwość bakterii związana jest z obecnością otoczki oraz toksyny.  Tworzą przetrwalniki, które mogą przetrwać w środowisku długi czas (kilkadziesiąt lat), które w sprzyjających warunkach (np. krew lub tkanki ludzi) zaczynają kiełkować. Zakażenie: Choroba wąglik – 3 postacie u ludzi: 1. Postać skórna, 2. Postać żołądkowo – jelitowa, 3. Postać płucna. W przypadku wąglika jest wysoka śmiertelność. Charakterystycznym objawami pośmiertnymi są szybki rozkład gnilny i wyciek ciemnej krwi z naturalnych otworów ciała. laseczka tężca Clostridium tetani Wytwarza spory, które mogą dostać się do organizmu ludzkiego przez uszkodzenia skóry, najczęściej z gleby lub kurzu. Zakażenie:  W tkankach bakterie wytwarzają toksynę tetanospazminę, która przenika wzdłuż nerwów obwodowych do ośrodkowego układu nerwowego  częste napięcia i kurcze mięśni. laseczka jadu kiełbasianego Clostridium botulinum  Wytwarzają jedną z najsilniej działających neurotoksyn, botulinę. Zakażenie:  Zatrucie jadem kiełbasianym (botulizm) jest wynikiem spożycia toksyny, objawia się postępującym paraliżem  paraliż mięśni oddechowych (lub zatrzymanie akcji serca)  śmierć. Rodzaj Actinomyces Czynnik etiologiczny promienicy (aktynomykozy): przewlekła choroba ropna przebiegająca z tworzeniem drążących przetok, np. w okolicy żuchwy

Rodzaj Mycobacterium Zakażenia:  Prątki należące do kompleksu Mycobacterium tuberculosis wywołują u ludzi gruźlicę.  Gruźlica dotyczy najczęściej płuc (gruźlica płucna) lecz również może atakować ośrodkowy układ nerwowy, układ limfatyczny, naczynia krwionośne, układ kostnostawowy, moczowo-płciowy oraz skórę.  Zakażenie, którego źródłem jest chory prątkujący, szerzy się drogą kropelkową.  Najczęstszą postacią gruźlicy płuc jest gruźlica naciekowa. 

Prątki należące do Mycobacterium leprae wywołują trąd – chorobę skóry i nerwów.

krętek blady Treponema pallidum  Bakterie spiralnego kształtu Zakażenie:  Wywołuje kiłę. Zakażenie przenosi się bezpośrednio przez kontakt seksualny (kiła nabyta) lub przez łożysko od chorej matki na płód (kiła wrodzona). Wrotami zakażenia są błony śluzowe lub uszkodzona skóra. 

Kiła jest przewlekłym zakażeniem ogólnoustrojowym. Choroba może się rozwijać nawet kilkadziesiąt lat przebiegając bezobjawowo lub przejawiając się kolejnymi charakterystycznymi zmianami klinicznymi (kiła objawowa). W przebiegu i rozwoju kiły objawowej wyróżnia się kilka okresów: o Kiła pierwszorzędowa (objaw: wrzód pierwotny) o Kiła drugorzędowa (objawy: osutki, plamki, grudki, zmiany nadżerkowe w okolicy narządów płciowych) o Kiła trzeciorzędowa (późna), po 2 latach od zakażenia, dotyczy układu sercowonaczyniowego i nerwowego. Zakaźność największa w okresie kiły I-rzędowej i II-rzędowej. W okresie kiły późnej chory niezakaźny (wyjątek matka - płód). krętki Borrelia burgdorferi Zakażenie:  Czynnik etiologiczny boreliozy z Lyme (choroby przenoszonej przez kleszcze),  Przewlekłe zakażenie bakteryjne dotyczące wielu narządów.  3 stadia choroby: 1. zmiany skórne (rumień wędrujący), 2. zakażenia układowe (OUN, układu sercowo-naczyniowego i układu kostnostawowego), 3. zanikowe zapalenie skóry i neuropatia obwodowa. MYKOPLAZMY  Bakterie pozbawione ściany komórkowej Zakażenia:



dotyczą najczęściej układu oddechowego i układu moczowo-płciowego.

CHLAMYDIE  bakterie, które są bezwzględnymi wewnątrzkomórkowymi pasożytami ludzi i zwierząt niezdolnymi do samodzielnego rozmnażania się. Chlamydia trachomatis Zakażenia: • Serotypy A-C wywołują jaglicę będącą główną przyczyną ślepoty w krajach Bliskiego i Dalekiego Wschodu, Afryce i Ameryce Południowej. • Serotypy D-K powodują zakażenia układu moczowo-płciowego, przenoszone drogą kontaktu seksualnego. • Serotypy L1-L3 przenoszone drogą kontaktów seksualnych wywołują chorobę określaną jako ziarniniak weneryczny pachwin. Chlamydia psittaci Zakażenia:  wywołuje chorobę ptasią  atypowe zapalenie płuc RIKETSJE  charakteryzują się bezwzględnym pasożytnictwem wewnątrzkomórkowym Zakażenia: Np.:  Rickettsia prowazekii – tyfus plamisty, przenoszony przez wszy lub pchły  Rickettsia rickettsii – gorączka plamista, przenoszona przez kleszcze  Coxiella burnetii – gorączka Q (objawy ze strony układu oddechowego i pokarmowego), zakażenie przez kontakt ze zwierzętami.

3. WIRUSOLOGIA WIRUSY 1) nie są organizmami 2) są tworami organicznymi 3) składają się z kwasu nukleinowego i białka (wyjątkowo mogą zawierać cząsteczki tłuszczów) 4) mają od kilkudziesięciu do kilkuset nm 5) pasożytują w komórkach Eukariota i Prokariota 6) nie przeprowadzają samodzielnie żadnych procesów metabolicznych 7) poza komórkami nie przejawiają żadnych funkcji życiowych BUDOWA WIRUSÓW Genom wirusa to DNA lub RNA zawierające pełną informację o budowie, właściwościach i innych cechach przekazywanych potomnym generacjom wirusów. Koduje wirusowe białka strukturalne i enzymy konieczne do ekspresji wirusowych genów i replikacji genomu. Zazwyczaj wystepuje w postaci jednej cząsteczki, pojedynczej lub podwójnej nici nukleotydów, może być liniowy lub kolisty. Połozony centralnie genom wirusa osłonięty jest jednostkami białkowymi (kapsomerami) tworzącymi kapsyd. Niektóre wirusy mają dodatkową strukturę - lipidową osłonkę zewnętrzną, w której często zakotwiczone są wypustki glikoproteinowe. Postacie: Wirusy występują w dwóch postaciach funkcjonalnych:  Pozakomórkowej (spoczynkowej), określanej jako wirion,  Wewnątrzkomórkowej (aktywnej), którą jest wirusowy genom pozbawiony białkowego płaszcza. W środowisku pozakomórkowym wirusy są szczególnie wrażliwe na działanie czynników fizycznych i chemicznych:  Podwyższona temperatura,  Wysuszanie materiału zawierającego wirusy,  Działanie ultradźwięków  mechaniczne uszkodzenie wirusów,  Znaczne zmiany pH środowiska.

NAMNAŻANIE WIRUSÓW Wirusy mogą namnażać się tylko w żywej komórce, gdyż same nie są w stanie wytwarzać energii w postaci ATP, koniecznej do syntezy białek i kwasów nukleinowych. Etapy:  Adsorpcja (przyleganie wirusa do powierzchni komórki, połączenie białka wirusa ze specyficznym receptorem),  Wnikanie wirusa przez błonę komórkową do komórki wraz z utratą osłonki lipidowej i białkowego kapsydu,  Replikacja DNA lub RNA wirusa, synteza białek wirusa,  Dojrzewanie (tworzenie wirionu),  Uwalnianie wirusa przez pączkowanie lub rozpad komórki.

PATOMECHANIZM ZAKAŻEŃ WIRUSOWYCH Na powstanie i rozwój zakażenia ma wpływ wiele czynników, zarówno wynikających z cech zarazka, takich jak zjadliwość wirusa i jego dawka zakaźna, jak i gospodarza, jego uwarunkowań genetycznych, a przede wszystkim stanu odporności. WIREMIA  pierwotne namnożenie wirusa w miejscu jego wniknięcia (zakażenie bezobjawowe),  namnożony wirus drogą naczyń chłonnych lub krwionośnych (pierwotna wiremia) zostaje przeniesiony do komórek układu siateczkowo-śródbłonkowego węzłów chłonnych, śledziony, wątroby lub szpiku kostnego, gdzie następuje dalsza replikacja wirusa,  przedostanie się wirusa do krwi (wtórna wiremia). Mechanizmy obronne wirusów: Wiele wirusów wykształciło jednak mechanizmy, dzięki którym atak immunologiczny jest nieskuteczny:  stan latencji (uśpienia wirusa),  zakażenie w miejscach niedostępnych dla układu immunologicznego,  tworzenie się połączeń między komórkami ułatwiających szerzenie się wirusa,  zmienność antygenowa, charakterystyczna dla wielu wirusów RNA,  antygeny wirusów zbliżone do antygenów układu zgodności tkankowej, przez co nie są rozpoznawane jako obce przez komórki układu odpornościowego. LEKI PRZECIWWIRUSOWE 

Hamują namnażanie wirusa na różnych etapach, np. inhibitory enzymów wirusowych potrzebnych do replikacji wirusa.



Spośród naturalnych substancji o działaniu przeciwwirusowym zastosowanie terapeutyczne znalazły interferony, które hamują syntezę białek wirusowych.

CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH WIRUSÓW:

WIRUSY DNA HERPESWIRUSY  Zakażenie pierwotne najczęściej bezobjawowe, w określonych typach komórek pozostaje DNA wirusa, w sprzyjającej sytuacji w komórce zakażonej latentnie dochodzi do reaktywacji wirusa  

wirus opryszczki pospolitej (zmiany zapalne na granicy skóry i błony śluzowej warg lub narządów płciowych). Wirus ospy wietrznej i półpaśca (półpasiec jest następstwem uczynnienia się wirusa latentnie zakażającego zwoje nerwowe),

 

wirus cytomegalii - powoduje zakażenia płodowe i okołoporodowe  działanie teratogenne  wady wrodzone. wirus Epsteina-Barr – wywołuje nowotwory (chłoniak Burkitta, rak jamy nosowogardłowej) lub mononukleozę zakaźną.

HEPADNAWIRUSY Wirus zapalenia wątroby typu B  Do zakażenia może dojść po podaniu krwi, w wyniku naruszenia ciągłości tkanek, drogą wertykalną jak również droga kontaktu seksualnego  Choroba może mieć przebieg bezobjawowy, ostry (z żółtaczką lub bez) lub przewlekły ( marskość lub pierwotny rak wątroby). POKSWIRUSY Wirus ospy prawdziwej  Tropizm do skóry i błon śluzowych: zmiany o charakterze krost lub zmiany rozrostowe  Ospę prawdziwą udało się całkowicie wyeliminować dzięki skutecznej immunoprofilaktyce.  Występowały dwie formy zachorowań: ospa duża ze śmiertelnością 40% i ospa mała ze śmiertelnością 4%.  Zakażenie następowało przez bezpośredni kontakt (droga oddechowa).

PAPILLOMAWIRUSY Wirus brodawczaka ludzkiego  Wywołuje zmiany brodawkowate w obrębie skóry i błon śluzowych, np. brodawki skórne, kłykciny kończyste (związane z zakażeniami narządów płciowych i odbytu).  Może wywoływać zmiany nowotworowe. WIRUSY RNA ORTOMYKSOWIRUSY Wirusy grypy  kształt kulisty lub owalny,  3 typy wirusa: typy A i B są przyczyną ciężkich zachorowań, które mogą osiągać rozmiary epidemii, a typ C powoduje zachorowania o lżejszym przebiegu i nie wywołuje epidemii.  nukleokapsyd okrywa glikoproteinowa osłonka z charakterystycznymi wypustkami, w których znajdują się ważne antygeny wirusowe (hemaglutynina i neuraminidaza),  wirus grypy typu A wykazuje ogromną zmienność antygenową na skutek czego zawsze część populacji ludzkiej jest na niego wrażliwa. Grypa jest ostra chorobą układu oddechowego, jedną z najbardziej zakaźnych, szerzy się drogą kropelkową. Na zakażenie narażone są wszystkie grupy wiekowe, ale powikłania (m.in. zapalenie płuc, mięśnia sercowego) obserwuje się przede wszystkim u dzieci i osób starszych. PARAMYKSOWIRUSY Wirus świnki (nagminnego zapalenia ślinianek przyusznych)

 

wirus odpowiedzialny za zakażenie cechujące się przede wszystkim obrzękiem ślinianek przyusznych, zakażenie szerzy się drogą kropelkową i dotyczy głównie dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym.

Wirus odry  czynnik etiologiczny odry - ostrej, bardzo zakaźnej choroby wysypkowej występującej zwykle u dzieci, której najpoważniejszym powikłaniem są zapalenia mózgu mogące powodować zgon. KORONAWIRUSY  odpowiedzialne za objawy przeziębienia, także infekcje dolnych dróg oddechowych i zapalenie mięśnia sercowego,  w 2003 roku do tej rodziny zaliczono nowo odkryty wirus SARS wywołujący u ludzi ciężki ostry zespół oddechowy (współczynnik śmiertelności około 10%).  także odkryty w 2012 nowy koronawirus (zachorowania głównie wśród osób na Półwyspie Arabskim). ENTEROWIRUSY  wirus polio - powodujący zakażenia objawiające się w postaci nagminnego porażenia dziecięcego (poliomyelitis).  Wirusy Coxsackie – przyczyna m.in. choroby rąk, stóp i jamy ustnej (HFMD).  Wirusy ECHO – powodują epidemie zapalenia opon mózgowych, zachorowania gorączkowe połączone z wysypką i/lub biegunką. TOGAWIRUSY Wirus różyczki  czynnik etiologiczny różyczki (powiększenie węzłów chłonnych oraz bladoróżowa wysypka) przebiegającej głównie u dzieci,  zakażenia płodu: wirus przeniesiony na płód może prowadzić do jego obumarcia lub powstania wad wrodzonych. HEPATOWIRUSY Wirus zapalenia wątroby typu A  Zakażenie : droga fekalno-oralna przez kontakt z wydzielinami chorego lub produktami zakażonymi

FLAWIWIRUSY  Do tej grupy zaliczane są przenoszone przez wektory (komary lub kleszcze) takie wirusy, jak: o wirus gorączki Denga, o wirusy kleszczowego zapalenia mózgu, o wirus gorączki zachodniego Nilu, o wirus żółtej gorączki.  Do tej grupy zaliczany jest także wirus zapalenia wątroby typu C (zakażenie głównie przez transfuzję krwi, zabiegi medyczne, używanie niesterylnego sprzętu).

RABDOWIRUSY Wirus wścieklizny  czynnik etiologiczny wścieklizny,  w większości przypadków zakażenie szerzy się przez ukąszenie zwierzęcia, czasami wystarcza zadrapanie lub tylko wdychanie cząstek zakażonego materiału,  jest przykładem wirusa wykazującego neurotropizm,  zakażenie prowadzi do degeneracyjnych zmian w komórkach nerwowych,  prawie zawsze choroba kończy się zejściem śmiertelnym. Wirusy gorączek krwotocznych Cechy: o bardzo wysoka śmiertelność, o podobne objawy chorobowe u zakażonych osób, m.in. skaza krwotoczna, Przykłady: 1) wirus gorączki Marburg: zakażenie przez kontakt z płynami ustrojowymi, 2) wirus gorączki Ebola: zakażenie drogą kropelkową, 3) wirus krymsko-kongijskiej gorączki krwotocznej: zakażenia ludzi przez ukłucie kleszcza lub kontakt z krwią chorej osoby. RETROWIRUSY HIV - ludzki wirus nabytego niedoboru odporności 

Wywołuje zespół nabytego upośledzenia odporności – AIDS.



HIV cechuje duża zmienność antygenowa (znaczne różnice wśród szczepów pochodzących z różnych regionów świata).



W patomechanizmie zakażenia szczególną rolę odgrywa uszkodzenie limfocytów T CD4.

 Zakażenie przez kontakt seksualny, krew lub przez łożysko. Fazy zakażenia: o pierwotne zakażenie HIV (od momentu zakażenia do pojawienia się przeciwciał antyHIV, w ciągu 1-3 tygodni od wniknięcia HIV do organizmu u większości pacjentów pojawiają się objawy tzw. ostrej choroby wirusowej), o faza zakażenia utajonego (faza bezobjawowego nosicielstwa mogąca trwać całe lata) o faza zakażenia objawowego (kompleks chorób związanych z AIDS, w fazie tej następuje przełamanie sił obronnych organizmu, pojawiają się wyraźne objawy takie jak m.in. zakażenia oportunistyczne i inne symptomy AIDS – choroby wskaźnikowe).

4. PRIONY PRIONY to infekcyjne białka, występujące powszechnie w każdym organizmie i całkowicie niegroźne. W sytuacji, gdy zmieniają one swoją naturalną konformację, stają się białkiem prionowym infekcyjnym - uszkadzającym komórki nerwowe. Białko prionowe infekcyjne kodowane jest przez ten sam gen, posiada tę samą sekwencję aminokwasów, różni się jedynie ukształtowaniem przestrzennym - ma kształt pofałdowanej kartki papieru i jest nierozpuszczalne. Choroby prionowe:  Zakaźne: przenoszą się przez kontakt.  Dziedziczne: przechodzą z pokolenia na pokolenia wraz z punktową mutacją sprzyjającą zapadnięciu na chorobę. Choroby prionowe nie są uleczalne. Mechanizm szkodliwości prionów zakaźnych polega na gromadzeniu się ich w komórkach w błonach powiększających się pęcherzyków, zwanych wakuolami oraz gromadzeniu się prionów zewnątrzkomórkowo w postaci złogów. Choroby prionowe charakteryzują się zmianami neurodegeneracyjnymi w obrębie ośrodkowego układu nerwowego. Przykłady: 1) Kuru 2) Creutzfelda - Jacoba 3) Śmiertelna rodzinna bezsenność

5. MYKOLOGIA GRZYBY DROŻDŻOPODOBNE Rodzaj Candida 

Drobnoustrój oportunistyczny



U osób z grup ryzyka przy istnieniu czynników predysponujących powoduje powstawanie kandydozy narządowej lub uogólnionej zagrażającej życiu.

Rodzaj Pityrosporum 

objawy łupieżu pstrego

GRZYBY PLEŚNIOWE Rodzaj Aspergillus 

Aspergiloza narządowa najczęściej dotyczy układu oddechowego i jest jedną z najczęściej występujących grzybic układu oddechowego w Polsce.



Inne postaci zakażenia to: o Zapalenie zatok obocznych nosa o Zapalenie gałki ocznej o Aspergiloza skóry gładkiej o Aspergiloza OUN o Posocznica - jako uogólnienie grzybicy płuc u osób wyniszczonych chorobą nowotworową.

GRZYBY DERMATOFITOWE 

Grzyby te posiadają zdolność do asymilacji kreatyny.



Wywołują zakażenia skóry , paznokci i włosów o różnym nasileniu.



Grzybicy wywołanej przez te grzyby zwanej dermatomykozą sprzyja obniżenie wydolności układu odpornościowego gospodarza oraz obecność ogólnoustrojowych i miejscowych czynników predysponujących.

PNEUMOCYSTIS CARINII (JIROVECI) 

Grzyby te wywołują pneumocystozę - chorobę układu oddechowego u osób z HIV i noworodków o małej masie urodzeniowej (zapalenie płuc).

6. PARAZYTOLOGIA CHOROBOTWÓRCZOŚĆ WYBRANYCH GATUNKÓW PASOŻYTÓW CZŁOWIEKA: PIERWOTNIAKI Rzęsistek pochwowy Trichomonas vaginalis 

w narządach moczowych i płciowych człowieka



rzęsistkowica: stany zapalane tych narządów

Giardia lamblia 

w jelicie cienkim i dwunastnicy (w inwazjach przewlekłych w przewodach żółciowych wątroby i drogach wyprowadzających trzustki)



najczęściej u dzieci



giardioza: objawy jelitowe (biegunka) lub narządowe (dolegliwości ze strony trzustki i wątroby ); pierwotniaki przylegające do ściany dwunastnicy lub jelita powodują skracanie i zanik kosmków jelitowych  upośledzenia trawienia, niedobory wit. A i B12.

Plasmodium vivax 

w krajach strefy subtropikalnej i tropikalnej



wektor: komary z rodzaju Annopheles



u człowieka zimnica (malaria):



pasożyt w wątrobie – bezobjawowo



w erytrocytach - objawy: 1) dreszcze, uczucie zimna, 2) gwałtowny wzrost temperatury 3) zlewne poty. Po ustąpieniu tych objawów powiększenie wątroby, śledziony, zmiany we krwi

Toxoplasma gondii 

u człowieka wewnątrzkomórkowo w tkankach i narządach



u kota w jelicie



człowiek zaraża się spożywając surowe mięso (głównie wołowe) lub żywność zanieczyszczoną pierwotniakami wydalanymi przez kota



toksoplazmoza nabyta: głównie bezobjawowo, objawy u osób z obniżoną odpornością



toksoplazmoza wrodzona: działanie teratogenne na wodogłowie/małogłowie, zapalenie siatkówki i naczyniówki, śródmózgowe.

płód zwapnienie

PŁAZIŃCE Tasiemiec uzbrojony Taenia solium 

żywiciel ostateczny: człowiek (w jelicie cienkim)



żywiciel pośredni: świnia, może być człowiek (w narządach)



człowiek, który będzie żywicielem pośrednim zaraża się spożywając pokarm z jajami lub jajami własnego tasiemca



tasiemczyca (pasożyt w jelicie): bóle brzucha, utrata masy ciała



wągrzyca – objawy ze strony narządów np. mózgu: zaburzenia świadomości, bóle głowy, śmierć

Tasiemiec nieuzbrojony Taenia saginata 

człowiek – wyłącznie żywiciel ostateczny (u człowieka w jelicie cienkim)



żywiciel pośredni – bydło



człowiek zaraża się spożywając surowe lub niedosmażone mięso wołowe

Tasiemiec bąblowcowy Echinococcus granulosus 

żywiciel ostateczny: psowate (w jelicie cienkim), żywiciel pośredni: m.in. człowiek (w narządach)



człowiek zaraża się przez kontakt z psem (jaja tasiemca)



Bąblowica: w narządach człowieka (wątroba, płuca, mózg) tasiemiec tworzy pęcherze bąblowcowe wypełnione torebkami lęgowymi

OBLEŃCE Glista ludzka Ascaris lumbricoides 

w jelicie cienkim (dorosłe pasożyty)



w płucach (larwy)



Glistnica: podwyższona temperatura, kaszel, duszności (pasożyt w płucach); bóle brzucha, zgrzytanie zębami (w jelicie).

Owsik ludzki Enterobius vermicularis 

wyłącznie u człowieka, głównie u dzieci



w jelicie grubym



Owsica: nadpobudliwość, zaburzenia snu, zgrzytanie zębami, zadrapania wokół odbytu.

Włosień kręty Trichinella spiralis 

zarażenie człowieka poprzez spożycie surowego lub niedosmażonego mięsa, w którym są otorbione larwy.



postaci dojrzałe pasożyta pod nabłonkiem jelita cienkiego, larwy w mięśniach



Włośnica: podwyższona temperatura, bóle mięśniowe przy żuciu i połykaniu, obrzęk twarzy, wybroczyny dospojówkowe i podpaznokciowe, nieleczona - w ciągu 4 tygodni zgon.

STAWONOGI Kleszcz pospolity Ixodes ricinus 

pasożyt krwiopijny



po ukłuciach odczyny alergiczne



wektor patogenów wywołujących m.in. choroby takie jak: borelioza, babeszjoza, tularemia, kleszczowe zapalenie mózgu

Świerzbowiec ludzki Sarcoptes scabiei 

pasożytuje w zrogowaciałej warstwie naskórka



choroba - świerzb: stany zapalne naskórka

Wesz ludzka Pediculus humanus 

owad krwiopijny



2 odmiany: wesz głowowa (na skórze głowy, składa jaja na włosach) i odzieżowa (na całym ciele, składa jaja na szwach ubrań)



wesz odzieżowa przenosi m.in. zarazki duru epidemicznego

Wesz łonowa Pthirus pubis 

owad krwiopijny



może być też na rzęsach (!)



nie przenosi chorób

Pluskwa domowa Cimex lectularius 

owad krwiopijny



bolesne ukłucia



nie przenosi chorób

Pchła ludzka Pulex irritans 

owad krwiopijny



wektor zarazków (np. dżumy, duru plamistego), żywiciel niektórych tasiemców (np. psiego).