3. Zrodla prawa (2016)

SAVE OFFLINE

Źródła prawa Michał Krotoszyński

§ Prezentacja na prawach rękopisu

§

Źródła prawa

źródła poznania prawa

źródła powstania prawa

fakty prawotwórcze fakty tworzące prawo: a) stanowienie aktu normatywnego (np. ustawy)

każdy dokument lub inna forma przekazu, z których czerpie się informacje o prawie (nieoficjalne: komentarze do ustaw, uzasadnienia wyroków, podręczniki, telewizja – ale także oficjalne: Dzienniki Ustaw czy obwieszczenia przepisów porządkowych)

rezultaty faktów prawotwórczych wytwory procesu tworzenia (się) prawa:

b) zawarcie i ratyfikacja umowy

a) normy zawarte w akcie normatywnym (np. w ustawie)

c) precedens prawotwórczy

b) normy zawarte w umowie

d) kształtowanie się prawa zwyczajowego

c) normy prawa precedensowego d) normy prawa zwyczajowego

pisane źródła prawa: stanowienie prawa i zawieranie umowy niepisane źródła prawa: precedens prawotwórczy i kształtowanie się prawa zwyczajowego

§

Akt normatywny a akt prawny akt prawny sensu largo akt, który wyrażać może normy generalne i abstrakcyjne (jak np. ustawa), ale może też wyrażać normy indywidualne i konkretne (jak np. wyrok sądowy).

akt normatywny

akt prawny sensu stricto

opatrzony nazwą, uporządkowany zbiór przepisów prawnych, wydany przez upoważniony podmiot, wyrażający normy prawne co do zasady generalne i abstrakcyjne.

akt, który wyraża normy indywidualne i konkretne (np. wyrok sądowy, decyzja administracyjna).

§

Norma prawna a przepis prawny (!) Akt normatywny to opatrzony nazwą, uporządkowany zbiór przepisów prawnych, wydany przez upoważniony podmiot, wyrażający co do zasady normy prawne generalne i abstrakcyjne.

Norma prawna to norma postępowania ustanowiona albo uznana przez kompetentny organ państwa. np. Każdemu, w jakichkolwiek okolicznościach,

zakazuje się zabierać cudzą rzecz ruchomą w celu przywłaszczenia.

≠ Przepis prawny to jednostka redakcyjna tekstu prawnego (np. ustawy), będąca zdaniem w sensie gramatycznym, zazwyczaj wyróżniona graficznie przez opatrzenie jej nazwą indywidualizującą. np. Art. 7616. k. c. Przepisy art. 761-7615 stosuje się

w razie gdy prowizja stanowi całość lub część wynagrodzenia, chyba że strony uzgodniły stosowanie tych przepisów do innego rodzaju wynagrodzenia.

§

Rodzaje aktów normatywnych (1) Akty normatywne różnią się między sobą: • przedmiotem unormowania, tj. dotyczyć możną różnych dziedzin spraw (regulować mogą funkcjonowanie związków zawodowych, ochronę środowiska naturalnego, metody gry na giełdzie itp.), • mocą prawną, tj. pozycją jaką zajmują one w systemie prawa danego państwa Moc obowiązująca: cecha aktu normatywnego/przepisu/normy, która oznacza jego/jej przynależność do systemu prawnego – brak tu gradacji. Moc prawna: cecha aktu normatywnego/przepisu/normy, która oznacza jego/jej pozycję w hierarchicznym systemie prawa – jest gradacja. C. Terzolo, La scala Blu

§

Rodzaje aktów normatywnych (2) Akty normatywne:

wiążące na całym terytorium kraju np. ustawa, rozporządzenie (choć mogą

same zawęzić zakres terytorialny swego zastosowania)

akty prawa miejscowego wiążące na obszarze działania organu, który wydał dany akt

np. uchwały rady gminy, zarządzenia starosty, rozporządzenia wojewody

Akty normatywne:

powszechnie wiążące („obowiązujące”) akty, które zawierają normy, które mogą być adresowane do każdego podmiotu

o charakterze wewnętrznym

akty, które zawierają normy, kierowane do „jednostek organizacyjnie podporządkowanych organowi wydającemu dany akt”; są to uchwały i zarządzenia (art. 93 K.)

§

Polski system źródeł prawa

Jakie mamy w Polsce źródła prawa stanowionego, powszechnie wiążącego? Art. 87. Konstytucji RP:

1.

Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.

2.

Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.

§

Konstytucja (najwyższa moc prawna) Konstytucja (ustawa zasadnicza) to akt normatywny o najwyższej mocy prawnej i szczególnym zakresie regulacji, zazwyczaj uchwalany i zmieniany w szczególnej procedurze, co do zasady noszący specjalną nazwę. Najwyższa moc prawna: w systemie prawnym brak aktów o wyższej mocy prawnej; wszystkie inne akty muszą być zgodne z konstytucją: • proceduralnie, tj. muszą być wydane przez podmiot upoważniony przez Konstytucję i w określonej procedurze (konstytucja stwarza podstawy kompetencyjne systemu prawa), oraz • treściowo, tj. inne akty normatywne nie mogą zawierać norm niezgodnych z normami konstytucyjnymi (stwarza ona podstawy treściowe systemu prawnego, a także jego podstawy aksjologiczne – wyraża ona więc system wartości prawodawcy). Pozostałe akty normatywne winny służyć najpełniejszej realizacji postanowień Konstytucji.

jak

Konstytucja USA, s. 1

§

Konstytucja (przedmiot regulacji) Konstytucja ma jednak nieograniczony treściowo przedmiot regulacji. Art. 4 ust. 2 Konstytucji Słowacji:

2. Transport wody wydobytej ze zbiorników znajdujących się na terytorium Republiki Słowacji poza jej granice za pomocą pojazdów lub wodociągów jest zakazany. Zakaz nie dotyczy wody przeznaczonej na osobisty użytek, wody pitnej i naturalnej wody mineralnej rozlanej do opakowań konsumenckich na terytorium Republiki Słowackiej oraz wody przeznaczonej na cele humanitarne i pomoc w stanach nadzwyczajnych. Szczegóły warunków transportu wody na użytek własny lub wody na cele humanitarne i pomoc w stanach nadzwyczajnych określi ustawa. fot. Jsdo1980/Andrzej22

§

Konstytucja (przedmiot regulacji) W Konstytucji tradycyjnie reguluje się: 1) podstawy ustroju politycznego państwa (rodzaje organów państwa, ich kompetencje i zadania, sposób ich powoływania i ich wzajemne relacje, relacje między władzą federalną a państwami związkowymi), 2) podstawy ustroju ekonomicznego państwa (podejście do prawa własności, podstawowe zasady ustroju gospodarki państwowej), 3) wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela (prawa osobiste, polityczne, społeczne, ekonomiczne i kulturowe, zasady ograniczania tych praw oraz obowiązki) 4) procedurę zmiany Konstytucji.

2) Art. 22. Ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w

drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny.

3) Art. 39. Nikt nie może być poddany eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez

dobrowolnie wyrażonej zgody.

1) Art. 96. 1. Sejm składa się z 460 posłów. 4) Art. 235. Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5

ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent Rzeczypospolitej.

§

Konstytucja (szczególny procedura zmiany) Konstytucje dzielimy na na:

sztywne szczególna, trudniejsza procedura zmiany niż w przypadku ustaw:

elastyczne

procedura zmiany taka jak w przypadku ustaw, decydujący dla wyróżnienia konstytucji jest przedmiot regulacji

1)

wymogi dotyczące kworum i większości (np. 2/3 głosów w obecności połowy składu parlamentu), bądź udziału innego podmiotu w procedurze zmiany (nowego parlamentu, stanów w państwie federalnym, udziału społeczeństwa w referendum),

2)

konkurencyjne procedury zmian: trudniejsze w przypadku rewizji konstytucji (poważne zmiany), łatwiejsze w przypadku nowelizacji,

3)

zakaz zmiany konstytucji w określonych sytuacjach (np. stanu wojennego)

Konstytucja RP jest konstytucją sztywną: -

ograniczona liczba podmiotów mogących przedkładać nowelizację bądź nowy projekt: Prezydent, Senat jako cała izba, 92 posłów

-

uchwalenie: w Sejmie wielkością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy posłów i nie dalej niż po 60 dniach w tym samym brzmieniu w Senacie, bezwzględną wielkością głosów w obecności co najmniej połowy senatorów; Prezydentowi nie przysługuje prawo weta

§

Konstytucja a inne pojęcia Konstytucja RP jest konstytucją sztywną (cd.): -

możliwe referendum w przypadku zmiany rozdziałów: I (Rzeczypospolita Polska), II (Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela) i XII (Zmiana Konstytucji); podmiot upoważniony do inicjowania procedury nowelizacji Konstytucji może zażądać przeprowadzenia referendum w ciągu 45 dni od uchwalenia zmiany przez Senat,

-

zakazana zmiana Konstytucji w trakcie trwania stanu nadzwyczajnego

Ustawa konstytucyjna, to akt normatywny mający moc prawną równą Konstytucji, normujący niektóre dziedziny spraw tradycyjnie należących do materii konstytucyjnej, uchwalany w procedurze wymaganej dla zmiany Konstytucji. Uzupełniają one, zmieniają lub jednorazowo zawieszają treść niektórych

Ustawa konstytucyjna z 23 kwietnia 1992 r. o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej (uzupełnienie) Ustawa Konstytucyjna z dnia 3 grudnia 1985 r. o terminie upływu kadencji Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (nowelizacja, przedłużenie kadencji Sejmu)

Karta Praw i Wolności Podstawowych Republiki Czeskiej

§

Ratyfikowane umowy międzynarodowe (1) Umowy międzynarodowe: ratyfikowane przez Prezydenta za uprzednią zgodą Sejmu wyrażonej w ustawie

tzw. wielka ratyfikacja, w ich przypadku umowa ma pierwszeństwo przed ustawą

bez uprzedniej zgody Sejmu wyrażonej w ustawie tzw. mała ratyfikacja, w ich przypadku ustawa ma pierwszeństwo przed umową

Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową. Art. 91 ust. 2 K.:

zatwierdzone przez Radę Ministrów umowy międzynarodowe mające charakter aktów prawa wewnętrznego, wiążącego administrację publiczną – ale niedotyczące praw i obowiązków obywateli

np. Umowa między Rządem

Rzeczypospolitej Polskiej a Radą Ministrów Republiki Albanii o współpracy gospodarczej, sporządzona w Warszawie dnia 4 czerwca 2007 r., zatwierdzona 19 września 2007 r.

§

Ratyfikowane umowy międzynarodowe (2) Kiedy konieczna jest wielka ratyfikacja: Art. 89 ust. 1 K.: Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą

Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:

1)

pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,

2)

wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,

3)

członkostwa Rzeczypospolitej organizacji międzynarodowej,

4)

znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,

5)

spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.

Polskiej

w

§

Ratyfikowane umowy międzynarodowe (3) Wielka ratyfikacja (przykład):

§

Ratyfikowane umowy międzynarodowe (4) Mała ratyfikacja (przykład): Zawiadomienie Prezesa Rady Ministrów przyjęto bez zastrzeżeń na 68 posiedzeniu Sejmu, 11.06.2010 r.

§

Prawo unijne (1) Prawo Unii Europejskiej dzieli się na:

prawo pierwotne

prawo wtórne

traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie, traktaty ustanawiające Unię Europejską, traktaty rewizyjne, traktaty o przystąpieniu nowych państw, protokoły do powyższych traktatów oraz ogólne zasady prawa wspólnotowego

prawo stanowione w Unii Europejskiej przez różne jej instytucje (rozporządzenia, dyrektywy)

np. Traktat z Lizbony zmieniający Traktat

o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską podpisany w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007 r.

Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową. Art. 91 ust. 2 K.:

np. Rozporządzenie Parlamentu Europej-

skiego i Radu (UE) nr 438/2010 z dnia 19 maja 2010 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 998/2003 w sprawie wymogów dotyczących zdrowia zwierząt, stosowanych do przemieszczania zwierząt domowych o charakterze niehandlowym

Art. 91 ust. 3 K.: Jeżeli wynika to z

ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

§

Wtórne prawo unijne (1) Wtórne prawo UE dzieli się na:

rozporządzenia

dyrektywy

Mają charakter wiążący we wszystkich państwa UE; adresatami norm mogą być państwa oraz wszystkie podmioty przebywające na terenie UE. Są bezpośrednio stosowalne: nie implementuje się ich, a w razie kolizji z prawem krajowym mają pierwszeństwo przed ustawodawstem państwa członkowskiego.

Adresatami norm zawartych w dyrektywie są wszystkie bądź niektóre państwa członkowskie; ich obowiązek sprowadza się do obowiązku osiągnięcia stanu przewidzianego w dyrektywie. Dyrektywy nie są bezpośrednio stosowalne: należy je implementować (w Polsce ustawą). Nie można powoływać się na nie przed sądem, chyba że dyrektywa jest wystarczająco konkretna, a państwo nie implementowało jej w terminie w sposób właściwy. Dyrektywy także mają pierwszeństwo przez ustawodawstwem krajowym.

inne akty przede wszystkim decyzje, co do zasady adresowane do indywidualnie oznaczonych podmiotów

acquis communataire – cały prawny dorobek wspólnotowy UE: prawo pierwotne, prawo wtórne, orzecznictwo sądowe TSUE, normy prawa zwyczajowego oraz wspólne europejskie wartości.

§

Ustawa (1) Ustawa to akt normatywny uchwalany przez parlament w procedurze określonej w ogólnym zarysie w konstytucji, zajmujący wśród aktów prawa krajowego miejsce bezpośrednio po konstytucji, mający nieograniczony przedmiotowo zakres normowania (wyjątek: nie reguluje się ustawą Regulaminu Sejmu i Senatu), pod warunkiem zgodności uregulowań z konstytucją. Materia ustawowa: zakres spraw, które można uregulować tylko ustawą (prawa i obowiązki obywateli, podatki, budżet, prawo karne, kompetencje organów państwa i ich zadania). Ustawa: w sensie materialnym

wyraża normy prawne generalne i abstrakcyjne)

(w

w sensie formalnym zasadzie

nie wyraża normy prawnych, ale ustala coś, tworzy, zmienia lub znosi

np. Ustawa z dnia 14 marca 2003 r.

np. Ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r.

o referendum ogólnokrajowym

o nadaniu Akademii Medycznej w Poznaniu imienia Karola Marcinkowskiego

§

Ustawa (2)

§

Ustawa (3) / Ustawa organiczna Co do zasady ustawy uchwala jedynie parlament, jako przedstawiciel woli narodu. Możliwe jest jednak: - zatwierdzenie ustawy w formie referendum (w Polsce nie), - ustawodawstwo delegowane, a więc wydawanie przez organy władzy wykonawczej aktów normatywnych o mocy ustawy, regulujących sprawy normowane zazwyczaj ustawą; w państwach demokratycznych wydawane są wyjątkowo i w ograniczonym zakresie spraw. Art. 234. Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenia z mocą ustawy w zakresie i w granicach określonych w art. 228 ust. 3-5 [rozporządzenie musi być zgodne z zasadą proporcjonalności; zakres: działanie organów władzy publicznej i zakres ograniczeń wolności i praw jednostek – MK]. Rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu.

Ustawa organiczna to akt normatywny o mocy prawnej wyższej od innych ustaw ale niższej od konstytucji, zmieniany w specjalnej procedurze (większe kworum/większość), regulujący doniosłe dziedziny spraw. W Polsce brak ustaw organicznych (Rumunia, Hiszpania, Portugalia).

§

Akty podustawowe Aktów podustawowe powszechnie obowiązujące:

umowy międzynarodowe ratyfikowane bez uprzedniej zgody Sejmu wyrażonej w ustawie

akty wykonawcze wydawane przez organy władzy wykonawczej na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania: rozporządzenia, do 1997 zarządzenia/w PRL uchwały

układy zbiorowe pracy i porozumienia umowne źródło prawa pracy, powstające w drodze porozumienia przedstawicieli pracodawców i pracowników, wiążące wszystkie reprezentowane podmioty (chyba, ustalono inaczej)

akty prawa miejscowego wydawane przez organy j. s. t. i terenowej administracji publicznej, powszechnie wiążące na terenie działania organu, który wydał dany akt

§

Akty wykonawcze (1) Art. 92 ust. 1 K.: Rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane

w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu.

Art. 34 ust. 3 Prawa pocztowego: Minister właściwy do spraw łączności określi, w drodze rozporządzenia, wymiary, sposób oznaczenia oraz warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać nadawcze skrzynki pocztowe, kierując się wymaganiami Europejskiego Komitetu Normalizacji, a w przypadku braku takich wymagań - wymaganiami innych międzynarodowych organizacji normalizacyjnych, których Rzeczpospolita Polska jest członkiem, a także biorąc pod uwagę łatwy dostęp do nadawczych skrzynek pocztowych. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury (1) z dnia 24 września 2003 r. w sprawie nadawczych skrzynek pocztowych

Na podstawie art. 34 ust. 3 ustawy z dnia 12 czerwca 2003 r. - Prawo pocztowe (Dz. U. Nr 130, poz. 1188) zarządza się, co następuje: § 1. Rozporządzenie określa: 1) wymiary nadawczych skrzynek pocztowych; 2) sposób oznaczenia nadawczych skrzynek pocztowych; 3) warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać nadawcze skrzynki pocztowe. (1) Minister Infrastruktury kieruje działem administracji rządowej - łączność, na podstawie § 1 ust. 2 pkt 3 Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 29 marca 2002 r. w sprawie szczegółowego

zakresu działania Ministra Infrastruktury

§

Akty wykonawcze (2) Art. 92 ust. 1 K.: Rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane

w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu.

Charakter służebny akty wykonawczego wobec ustawy przejawia się w więzi:

kompetencyjnej

derogacyjnej

akty wykonawcze utrata mocy wydawane jedynie na podstawie szczegółowego, obowiązującej przez podstawę prawną każdorazowego, powoduje utratę zawartego w ustawie mocy obowiązującej upoważnienia przez wydane na jej podstawie akty wykonawcze

treściowej akt wykonawczy nie może być niezgodny w swej treści z ustawą, na podstawie której został wydany, z innymi ustawami oraz z aktami wyższego rzędu akt wykonawczy nie może wychodzić swą treścią poza zakres spraw przekazany mu w upoważnieniu do uregulowania

Art. 92 ust. 2 K.: Organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może

przekazać swoich kompetencji, o których mowa w ust. 1, innemu organowi.

§

Akty wykonawcze (3) Rozporządzenia wydawane są przez Prezydenta RP, Radę Ministrów, Prezesa Rady Ministrów, ministrów kierujących działami administracji rządowej, przewodniczących określonych w ustawach komitetów oraz KRRiT Wydanie rozporządzenia może być:

obligatoryjne

fakultatywne

konieczne dla funkcjonowania ustawy

niekonieczne dla funkcjonowania ustawy

Minister (inny organ) ... określi...

Minister (inny organ) ... może określić...

Pałac Paca-Radziwiłłów, siedziba Ministerstwa Zdrowia

Gmach Ministerstwa Finansów

§

Akty prawa miejscowego Akty prawa miejscowego wydawane są przez organy jednostki samorządu terytorialnego (radę gminy, radę powiatu, sejmik województwa) i terenowe organy administracji rządowej (wojewoda, organy administracji niezespolonej) i są powszechnie wiążące na terenie działania organu, który wydał dany akt. Ogłaszanie aktów prawa miejscowego:

wojewódzkie dzienniki urzędowe

przepisy porządkowe to

szczególne akty prawa miejscowego, wydawane w uzasadnionych przypadkach przez radę gminy, powiatu Art. 13 u. o. a. n.: W wojewódzkim dzienniku urzędowym ogłasza się: 1) akty albo wojewodę, dla ochrony życia, zdrowia, mienia, prawa miejscowego stanowione przez porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego oraz wojewodę i organy administracji (w przypadku powiatu) środowiska

niezespolonej; 2) akty prawa miejscowego stanowione przez sejmik województwa, organ powiatu oraz organ gminy, w tym statuty województwa, powiatu i gminy;

Art. 14. 1. Przepisy porządkowe ogłasza się w drodze obwieszczeń, a także w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie lub w środkach masowego przekazu. 2. Za dzień ogłoszenia przepisów porządkowych uważa się dzień wskazany w obwieszczeniu.

w formie obwieszczenia i w sposób zwyczajowo przyjęty

w formie obwieszczenia i w środkach masowego przekazu

§

Układy zbiorowe pracy Układy zbiorowe pracy i porozumienia to umowne źródła prawa pracy, powstające w drodze umów przedstawicieli pracodawcy (-ów) i pracowników, wiążące wszystkie reprezentowane podmioty (chyba, ustalono inaczej). Normują najczęściej treść stosunku pracy i wzajemne zobowiązania stron. Art. 59 ust. 2 K: Związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do

rokowań, w szczególności w celu rozwiązywania sporów zbiorowych, oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień.

Art. 9. § 1 k.p.: Ilekroć w Kodeksie pracy jest mowa o prawie pracy, rozumie się przez to

przepisy Kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw i aktów wykonawczych, określające prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, a także postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy.

§

Prawo zwyczajowe / precedens sądowy Konstytucja RP milczy co do tego, czy dopuszczalne jest w Polsce powstawanie norm prawa zwyczajowego. Jako iż zwyczaj jest zakorzeniony w polskiej kulturze prawnej (patrz: powstawanie norm prawa zwyczajowego w średniowieczu), należy uznać, iż jego kształtowanie się nie jest wykluczone.