7 ZJAWISKA EKSTREMALNE W POLSCE I INSTYTUCJE JE MONITORUJĄCE

SAVE OFFLINE

ZJAWISKA EKSTREMALNE W POLSCE

INSTUTUCJE MONITORUJĄCE I OSTRZEGAJĄCE PRZED ZJAWSISKAMI EKSTREMALNMYMI

CELE ZAJĘĆ: • czasowe i przestrzenne występowanie zjawisk ekstremalnych na świecie i w Polsce • przyczyny, przebieg i skutki występowanie zjawisk ekstremalnych - powodzie i susze - pożary - osuwiska - lawiny śnieżne i błotne

Powodzie

- Powódź − przejściowe zjawisko hydrologiczne polegające na wezbraniu wód rzecznych lub morskich w ciekach wodnych, zbiornikach lub na morzu powodujące po przekroczeniu przez wodę stanu brzegowego zatopienie znacznych obszarów lądu – dolin rzecznych, terenów nadbrzeżnych lub depresyjnych, doprowadzające do wymiernych strat społecznych i materialnych. Jest jedną z najbardziej groźnych i niszczycielskich w skutkach klęsk żywiołowych. Wpływ na występowanie powodzi ma istniejący układ rzek oraz występująca w poszczególnych okresach roku sytuacja hydrologiczno-meteorologiczna.

Powodzie Przyczyny wystąpienia powodzi mogą więc być różne: intensywne opady deszczu, roztopy wiosenne, zatamowanie biegu rzeki przez zatory lodowe czy osuwiska, uszkodzenie obiektów hydrotechnicznych (np. przerwanie tamy), cofka,i in.

Powodzie w Polsce ze względu na proces powstawania, wezbrania można podzielić na typy: - opadowe – których przyczyną są opady ulewne lub nawalne, czyli o dużym natężeniu lub rozlewne , czyli długotrwałe, na dużym obszarze zlewnym, - roztopowe – których przyczyną jest gwałtowne topnienie śniegu, - zimowe – których przyczyną jest nasilenie niektórych zjawisk lodowych, - sztormowe – których przyczyną są silne wiatry, sztormy występujące na zalewach i wybrzeżach. Wielkość powodzi określa się w 3-stopniowej skali: - zwyczajne - wielkie - katastrofalne Zasięg powodzi określa się również w trzystopniowej skali: - małe – o zasięgu lokalnym, - średnie – o zasięgu regionalnym, nie mają wpływu na funkcjonowanie państwa, - duże – o zasięgu krajowym, mają charakter klęski żywiołowej, zakłócają normalne funkcjonowanie państwa lub jego dużej części, istnieje wtedy konieczność pomocy międzynarodowej. Powodzie można również podzielić na naturalne i antropogeniczne (awarie lub niewłaściwe gospodarowanie urządzeniami hydrotechnicznymi).

Całkowita zarejestrowana liczba powodzi w Europie: 1973 - 2002

Powodzie Największe powodzie XX wieku 1911 r. – wylała chińska rzeka Jangcy, zginęło ok. 100 tys. osób, 1931 r. – powódź na Huang Ho spowodowała śmierć 3,7 mln ludzi, 1939 r. – powódź u ujścia Huang Ho, do 500 tys. ofiar śmiertelnych, 1942 r. – powódź w ujściowych odcinkach Gangesu i Brahmaputry, śmierć 42 tys. ludzi, 1948 r. – w Kolumbii Brytyjskiej (Kanada) wielka powódź roztopowa pozbawiła dachu nad głową 2000 osób, 1953 r. – styczniowy sztorm u wybrzeża Morza Północnego zniszczył 500 km wałów morskich, 1600 km² powierzchni Belgii i Holandii znalazło się pod wodą, zginęło 1800 osób, zostało zniszczonych 43 tys. domów, zasolenie gleby uniemożliwiło uprawę zalanych gruntów rolnych przez kilka kolejnych lat. 1953 r. – spiętrzenie poziomu morza i wywołane nim cofki we Wschodniej Anglii spowodowały śmierć 300 osób, 1953 r. – jedna z najrozleglejszych współczesnych powodzi – w Amazonii zalane 4640 tys. km², brak większych strat ze względu na minimalną gęstość zaludnienia obszaru objętego powodzią, 1966 r. – obfite pady w północnej części Włoch (w 40 godzin 1/3 rocznej sumy opadowej) spowodowały nagłe wezbranie rzek. Oprócz wielkich strat materialnych życie straciły 144 osoby. Ucierpiały zabytki Florencji (zniszczone 1400 dzieł sztuki, utopiony zbiór 1 mln książek Biblioteki Narodowej), 33 zabitych floreńczyków. Powódź tę ocenia się jako koronny przykład następstw deforestacji stoków, 1970 r. – majowa powódź w Transylwanii i Karpatach Rumuńskich wskutek opadów deszczu i śniegu, 1970 r. – powódź w Bangladeszu, według różnych szacunków 300 tys. -1 mln zabitych, 1974 r. – wielka powódź w Australii – w ciągu 17 godzin zanotowano 480 mm opadu, w miejscowościach Darwin i Broome (Australia Zachodnia i Północna) poziom wody sięgnął wysokości słupów telegraficznych. Zginęło 200 osób, a ponad 20 tys. straciło dach nad głową. 1986 r. – wylew Missisipi w Stanach Zjednoczonych objął powierzchnię 9,5 mln km², 1991 r. – lipcowa powódź w Chinach określana jako „powódź XX w.”, 1400 ofiar śmiertelnych 1992 r. – w listopadzie na Filipinach 2-3 tys. ofiar wskutek tzw. flash flood (nagła powódź po intensywnych opadach), 1993 r. – lipcowa powódź Missisipi i Missouri związana z działaniem El-Nino, w 9 stanach USA rzeki zalały 44 tys. km², zniszczyły 50 tys. domów, powodując śmierć 50 osób i straty materialne szacowane na 125 mld $, 1993 r. – fala tsunami o wysokości 30 m zalała wyspę Okushiri-To na zach. od Hokkaido (Japonia) powodując śmierć 300 osób, 1994 r. – wielkie wystąpienie z brzegów Renu, nad którym zachowało się jedynie 10% naturalnych terenów zalewowych w wyniku antropopresji i utwardzania powierzchni, podtopiona Kolonia (Niemcy), 1998 r. – w wyniku powodzi w Chinach i Korei Południowej straciło życie ponad 3,5 tys. ludzi, ucierpiało ok. 240 mln osób, zniszczonych zostało 21,5 mln ha upraw, straty materialne wyniosły 30 mld $, 1997 r. - wezbrania rzek w Polsce i Czechach, zginęły 52 osoby, 1998 r. – powodzie w Bangladeszu w okresie od czerwca do września pochłonęły życie 4,5 tys. osób, 2000 r. – listopadowa powódź w Hat Yai, największym mieście w południowej Tajlandii, śmierć poniosło 50 osób, ponad 10 tys. osób straciło dach nad głową. 2000 r. – listopadowa powódź po gwałtownych deszczach w Indonezji ze skutkiem śmiertelnym dla 86 osób.

Powodzie Historyczne powodzie w Polsce 2013 rok – lipiec, Leśna i Miłoszów 2010 rok – sierpień, Bogatynia, Leśna i Miłoszów 2010 rok – maj/czerwiec Polska południowa 2009 rok – czerwiec, południowe powiaty województwa podkarpackiego, małopolskiego, śląskiego, opolskiego oraz dolnośląskiego 2008 rok – lipiec, południowe powiaty województwa podkarpackiego i małopolskiego 2001 rok – lipiec/sierpień – dorzecze Wisły w południowej Polsce 1998 rok – powódź na Bystrzycy Dusznickiej; która dotknęła Duszniki-Zdrój, Szczytną, Polanicę, gminę Kłodzko, 1997 rok – tzw. powódź tysiąclecia, dorzecze dolnej i środkowej Wisły i Odry 1996 rok – 1 poł. września dorzecze Olzy 1982 rok – powódź roztopowa 1980 rok – podczas lata 1979 rok – marzec/kwiecień 1977 rok – początek sierpnia – powódź opadowa na Dolnym Śląsku głównie w zlewni Kaczawy, Kwisy i Bobru 1970 rok – dwa wielkie wezbrania – pierwsze roztopowe na północy kraju, drugie opadowe w lipcu 1962 rok – wezbranie opadowe w czerwcu objęło znaczny obszar kraju – od Nysy Łużyckiej, przez Wyżynę Małopolską, dopływy środkowej i dolnej Wisły, lokalnie wystąpiło też na dopływach Narwi. 1960 rok – wylały Odra i Wisła 1958 rok – czerwiec/lipiec 1947 rok – powódź zerwała most w Tczewie, zalała Żuławy i przedmieścia Gdańska; w rejonie Warszawy przerwane zostały wały między Zakroczymiem a Czerwińskiem 1934 rok – lipiec, dorzecze Wisły, woda zalała 1260 km², zginęło 55 osób, także zostało zniszczonych 22 059 budynków, 167 km dróg, zerwanych 78 mostów, zostały też przerwane wały 1924 rok – powódź roztopowa 1903 rok – lipiec, dorzecze Odry, górna Wisła 1888 rok – marzec/kwiecień – objęła cały prawie obszar północnej części kraju (Bug, Narew, dolna Warta, Pomorze). 1813 rok – sierpień, górna Wisła i Dunajec oraz środkowa i dolna Wisła. Wezbranie to miało największy zasięg terytorialny z notowanych do owego czasu i objęło także górną i środkową Odrę oraz tereny Niemiec, Czech i Węgier 1493 rok 1471 rok – katastrofalna powódź pod Krakowem 1468 rok – wylew Odry 1459 rok – wylew Odry 1456 rok – wylew Odry 1451 rok – długotrwała powódź 1310 rok – „...Drugiego dnia w Kłodzku zatopiło całe przedmieście, tak, że tam utonęło przeszło dwa tysiące ludzi.” 1270 rok – wspomniana przez Jana Długosza: „Wisła, rzeka do takiej wzrosła wysokości, że całą przestrzeń między Górą Lasotą a kościołem Św. Stanisława na Skałce zalała, a rwistym prądem bardzo wiele ludzi i domów, bydła, trzody, koni i drobnego dobytku porwała [...].” 1253 rok – powódź opadowa 1235 rok – powódź roztopowa 1221 rok – powódź roztopowa 1118 rok – wiosna i lato, 988 rok – pierwsza wzmianka o powodzi w Polsce

Powodzie

Powódź 13-17 Lipiec 1934

Powódź w Polsce w 1934 roku – największa powódź w Polsce międzywojennej. Powódź zaczęła się od intensywnych opadów deszczu (dobowo ponad 50 mm) w dorzeczu górnej Wisły w dniach 13-17 lipca 1934 roku. Silne opady zanotowano w dorzeczach Raby, Skawy i Wisłoki, a w szczególności Dunajca (Tatry, Gorce). 16 lipca osiągnięty został, nie pobity nawet w czasie powodzi w 1997 roku, polski rekord wysokości opadów w ciągu jednej doby, kiedy to na Hali Gąsienicowej spadło prawie 300 mm deszczu. Drobne rzeki wylały już 16 lipca, a dzień później powódź objęła dorzecza Dunajca, Raby, część dorzecza

Wisłoki i Skawy. Fala powodziowa dopłynęła do Wisły 19 lipca, pojawiając się na 200-kilometrowym odcinku do Dzikowa. Z powodu częstych pęknięć wałów i zalania obszarów zalewowych fala powodziowa uległa osłabieniu i dotarła do Warszawy 22 lipca, nie wyrządzając miastu szkody. W sumie woda zalała 1.260 km², zabijając 55 osób. Uszkodzeniu, bądź zniszczeniu, uległo 22.059 budynków, 167 km dróg i

78 mostów. Wartość powstałych szkód oceniono na 12 milionów dolarów (wartość ówczesna), tj. równowartość 60,3 miliona przedwojennych złotych. W efekcie powodzi przyśpieszono prace przeciwpowodziowo i zbudowano jako zabezpieczenie zbiorniki retencyjne w Porąbce na Sole (1936) oraz w Rożnowie na Dunajcu.

Powodzie

Powódź tysiąclecia Lipiec 1997 Potoczna nazwa powodzi, która nawiedziła w lipcu 1997 roku południową i zachodnią Polskę, Czechy, wschodnie Niemcy (Łużyce), północno-zachodnią Słowację oraz wschodnią Austrię, doprowadzając na terenie Czech, Niemiec i Polski do śmierci 114 osób oraz szkód materialnych w wymiarze blisko 4,5 miliarda dolarów. Na terenie Polski zginęło 56 osób, a szkody oszacowano na ok. 3,5 miliarda dolarów. Wylały wówczas wody dorzeczy rzek Bóbr, Bystrzyca, Kaczawa, Kwisa, Mała Panew, Nysa Kłodzka, Nysa Łużycka, Odra, Olza, Oława, Skora, Szprotawa, Ślęza i Widawa, a także górnej Wisły i Łaby. W dniach 3–10 lipca 1997 na obszarze południowej Polski, Czech i Austrii wystąpiły obfite deszcze. Opady w Sudetach Wschodnich oraz południowej części Śląska objęły dorzecze Odry spowodowały, że już 6 lipca pierwsze wsie i miasteczka zostały zalane przez Nysę Kłodzką i Odrę. Lokalnie opady przekroczyły 500 mm, tj. 3-4 razy przewyższyły średnie sumy miesięczne a przepływ na Odrze wynosił około 3500 m³/s. Druga fala opadów wystąpiła pomiędzy 18 a (20) 22 lipca. Spowodowały one wezbrania jeszcze większe od tych z pierwszych dni miesiąca. Ocenia się, że przepływy maksymalne były w niektórych miejscach bliskie przepływom, jakie statystycznie mogą się zdarzyć z prawdopodobieństwem 0,1% (jest to tzw. woda tysiącletnia). Maksymalne dotychczas zanotowane poziomy wody zostały na górnej Odrze przekroczone na odcinku długości ponad 500 km, licząc od granicy państwa z Czechami. Na dolnym odcinku druga fala wywołała na przykład 27 lipca w Słubicach i Frankfurcie nad Odrą wezbranie do poziomu 657 cm, o kilkadziesiąt centymetrów więcej niż fala pierwsza (17 lipca – 620 cm) i więcej od najwyższego tam zanotowanego do tej pory (w listopadzie 1930 r. – 635 cm).

Powodzie

Powódź tysiąclecia Lipiec 1997 Powódź w 1997 była wyjątkowa w historii Polski – w dorzeczu górnej Odry fala powodziowa przekroczyła o 2-3 m najwyższe notowane dotąd stany wód. W dorzeczu Wisły powódź miała łagodniejszy przebieg wobec niższych opadów i mniejszego przyboru wód. Dodatkowo w dorzeczu Odry problem powstał wobec faktu, że rzeki są tu w znacznej mierze uregulowane, a niedrożność ich koryt, zły stan techniczny urządzeń hydrotechnicznych i m.in. powojenna zabudowa polderów pogorszyły sytuację. Bilans powodzi to 56 ofiar śmiertelnych i straty materialne szacowane na około 12 mld złotych. W wyniku powodzi dach nad głową straciło 7000 ludzi, a około 40 tys. straciło dorobek całego życia. Straty z tytułu zniszczenia majątku poniosło 9000 firm. Woda zniszczyła lub uszkodziła 680 000 mieszkań, 843 szkoły, z których 100 uległo całkowitemu zniszczeniu, 4000 mostów, w tym zerwanych ok. 45, 14 400 km dróg, 2000 km torów kolejowych, 613 km wałów przeciwpowodziowych i 665 835 ha ziemi, czyli ponad 2% kraju.

Powodzie

Powódź maj 2010 Powódź ta była jedną z największych w Polsce. Kulminacja fali wezbraniowej na Wiśle była największa od 160 lat. Poziom wody na Wiśle przekroczył w wielu miejscach (np. w Krakowie) poziom notowany podczas tzw. powodzi tysiąclecia w 1997 roku. W wyniku obfitych opadów deszczu (14-18 maja) podniósł się poziom wody w dorzeczu górnej Wisły (województwa: śląskie, małopolskie i podkarpackie). Wezbrane wody zalały m.in. miasta: Czechowice Dziedzice, Chełm Śląski, Oświęcim, Kraków (przerwały wał powodziowy) oraz Sandomierz. Wały przeciwpowodziowe na Wiśle, zostały przerwane również w województwie lubelskim (gmina Wilków), podkarpackim (Tarnobrzeg) i mazowieckim (Świniary). Zagrożenie pojawiło się też na Odrze. W dorzeczu tych rzek i na nich samych w wielu miejscach woda przerwała wały, lub nastąpiło ich przesiąknięcie. Po przejściu fali powodziowej głównie w Małopolsce wystąpiło ponad 1300 osuwisk ziemi. Pierwsza kulminacja fali była długa i trwała nawet kilka dni. Z powodu intensywnych opadów deszczu (1-2 czerwca) nastąpiło ponowne przekroczenie alarmowych stanów wód w dorzeczu górnej Wisły i Odry, powodzie w południowej części Małopolski oraz na Podkarpaciu. Woda zalała m.in. Jasło, Sandomierz, Tarnobrzeg i wiele miast i gmin w województwach małopolskim, podkarpackim, świętokrzyskim i lubelskim. Wały przeciwpowodziowe na Wiśle, zostały przerwane w województwie małopolskim (gmina Szczurowa i gmina Szczucin), podkarpackim (Tarnobrzeg), świętokrzyskim (gmina Tarłów), lubelskim (gmina Wilków i gmina Janowiec). Nastąpiły również kolejne osunięcia ziemi wraz z domami w małopolskim i podkarpackim. Woda zalała ok. 554 000 hektarów w 2157 miejscowościach. Ewakuowano ponad 30 000 osób. Straty materialne według szacunków MSWiA wyniosły ponad 10 mld złotych

Powodzie

Powódź maj 2010

Susze • •

•

•

Susza - długotrwały okres bez opadów atmosferycznych lub nieznacznym opadem w stosunku do średnich wieloletnich wartości. Powoduje: – przesuszenie gleby, – zmniejszenie lub całkowite zniszczenie upraw, a za tym klęskę głodu, – zmniejszenie zasobów wody pitnej, – zwiększone prawdopodobieństwo katastrofalnych pożarów. Wyróżnia się suszę: – atmosferyczną – ponad 15 dni bez opadów atmosferycznych , – glebową - niedobór wody w glebie, powodujący straty w rolnictwie, – hydrologiczną - obniżenie się poziomu wody w naturalnych i sztucznych zbiornikach wodnych powierzchniowych i podziemnych. Susze atmosferyczna i glebowa zanikają stosunkowo szybko. Susza hydrologiczna trwa natomiast na ogół długo, nawet kilka sezonów, bowiem odbudowa zasobów wodnych wymaga obfitych oraz długotrwałych opadów deszczu i śniegu.

Susze

Susze w dniu 15 października 2008

Susze W okresie od 1851-1900 wystąpiło kilka okresów posusznych, z czego najdłużej trwającym był od 18721876 i swym zasięgiem objął cały kraj. Również lata 90-te XIX w. należały do suchych. W XX w. suchymi charakteryzowały się lata 20-te. Susze obejmowały wtedy znaczną część kraju, a w 1921 r. objęły swym zasięgiem cały kraj. Początek następnego dziesięciolecia również zaliczamy do okresu suchego. W okresie 1951-2015 wystąpiło kilka okresów posusznych obejmujących swym zasięgiem Polskę lub znaczną jego część. W tym okresie susze atmosferyczne wystąpiły w latach: 1951, 1953, 1954, 1959, 1963, 1964, 1969, 1976, 1982, 1983, 1989, 1992, 1994, 2002, 2005-2006, 2015 i swym zasięgiem objęły przeważający obszar kraju.

Pożary • Pożar to niekontrolowane rozprzestrzenianie się ognia, które stwarza zagrożenie dla ludzi i obiektów objętych pożarem. • Warunkiem zapoczątkowania i przebiegu procesu jakim jest pożar (podobnie jak w procesie spalania) jest istnienie czworokąta spalania: – – – –

materiał palny, utleniacz, ciepło, skomplikowane reakcje łańcuchowe.

Naturalne przyczyny pożarów • pioruny • susze • samozapalenia – dotyczy substancji, które zostały silnie skoncentrowane w jednym miejscu, jak np.: wilgotne siano, torf, węgiel. W ich wnętrzu, ze względu na brak cyrkulacji powietrza, wytwarza się temperatura powyżej 200°C, co prowadzi do tlenia, a dalej powstania płomieni. • pirofity i ich formacje są przystosowane do okresowych pożarów, a ich Pożar w Bitterroot National Forest w Montanie w USA budowa i wydzielane przez nie np. olejki eteryczne sprzyjają samozapłonowi.

Pożary Pożary są jednym ze zjawisk zachodzących w lasach. Z punktu widzenia gospodarki leśnej zaliczane są do najpoważniejszych niebezpieczeństw zagrażających lasom. Corocznie na świecie notuje się blisko 2000 pożarów katastrofalnych.

Pożary lasów dzieli się na następujące kategorie: - pożary ziemne zwane też pożarami podziemnymi. W Polsce występują rzadko. Powstają one przeważnie w czasie długotrwałej suszy, a ogień trawi pokłady torfu, murszu, a czasami płytko zalegające pokłady węgla brunatnego. Najczęstszą przyczyną powstawania tej kategorii pożarów jest rozpalanie ognisk na torfowiskach. Zdarza się, że pomimo zasypania ognia ziemią, zapalają się głębsze pokłady torfu lub murszu. Pożary podziemne rozprzestrzeniają się wolno, nie szybciej niż kilkanaście do kilkuset metrów na dobę. Zazwyczaj pożar taki jest późno zauważony i jego opanowanie jest niezwykle trudne. Może on trwać nawet kilka miesięcy i tylko energiczna akcja gaśnicza, polegająca głównie na przekopywaniu warstw torfu lub murszu aż do skały macierzystej, przynosi pozytywny efekt. Na terenach objętych pożarem ziemnym powstaje dodatkowo niebezpieczeństwo zapadania się ludzi i zwierząt w ogień rozprzestrzeniający się pod powierzchnią.. - pożary przyziemne zwane są także pożarami dolnymi. Najczęściej występująca kategoria pożarów w Polsce. Materiałem palnym jest runo leśne, ściółka, próchnica, a także leżanina, chrust, podszyt i podrost. - pożary wierzchołkowe zwane są również pożarami górnymi. Rozprzestrzeniają się one w koronach drzew i najczęściej powstają w drzewostanach sosnowych I–III klasy wieku. Pożar ten powstaje z reguły wskutek pożaru przyziemnego poprzez korony niższych drzew i zwisające gałęzie. Podczas trwania pożaru wierzchołkowego, w wyniku różnic temperatur, tworzą się silne prądy powietrzne. W zależności od siły wiatru i prądów powietrznych, prędkość przesuwania się ognia wynosi od kilku do kilkunastu kilometrów na godzinę. Podczas pożarów wierzchołkowych prądy powietrzne oraz wybuchy substancji eterycznych rozrzucają płonące żagwie na odległość nawet ponad 200 metrów. Przy szczególnie sprzyjających warunkach atmosferycznych pożary wierzchołkowe mogą przybierać rozmiary kataklizmu. Przykładem tego może być pożar lasów Nadleśnictwa Rudy Raciborskiej w dniu 26 sierpnia 1992 roku, który strawił ponad 10 tysięcy hektarów lasu oraz pochłonął 2 ofiary śmiertelne. - pożary pojedynczych drzew. Powstają one najczęściej wskutek rozpalania ognisk w starych, spróchniałych dziuplach i rozpalanie ognisk pod drzewami. Przyczynami pożarów pojedynczych drzew są również uderzenia pioruna. Tego rodzaju pożary nie mają większego znaczenia gospodarczego, jednak muszą być dokładnie ugaszone, gdyż mogą stanowić źródło pożaru sąsiednich partii drzewostanów.

Pożary

Pożary

Pożary katastrofalne >500 ha

Pożary Ruda Raciborska 26 sierpnia 1992 Pożar lasu w nadleśnictwie Rudy Raciborskie – największy pożar jaki miał miejsce w Polsce oraz Europie środkowej i zachodniej po II wojnie światowej. Rozpoczął się 26 sierpnia 1992 około godziny 13.50 Najprawdopodobniejszą przyczyną pożaru była iskra spod kół hamującego pociągu. Pożar udało się ugasić dopiero cztery dni później, a jego dogaszanie trwało do 12 września. Dużą rolę podczas gaszenia odegrało masowe (pierwsze i jak dotychczas jedyne) użycie 26 samolotów PZL M18 Dromader zrzucających "bomby wodne" na czoło pożaru. Ponadto w akcji gaszenia pożaru brało udział około 1100 samochodów pożarniczych, śmigłowce, 50 cystern kolejowych i 6 lokomotyw, a także sprzęt ciężki taki jak: czołgi, pługi i spychacze. W sumie w akcji gaśniczej brało udział około 10 000 osób. Zniszczenia na terenie nadleśnictw: Rudy Raciborskie, Rudziniec i Kędzierzyn miały cechy klęski ekologicznej. Żywioł pochłonął trzy ofiary wśród ludzi , 50 osób odwieziono do szpitala, a lekko poszkodowanych – którym pomocy udzielono na miejscu – było ok. 2000. Spłonęło 15 wozów gaśniczych i 26 motopomp. Rozgrzany popiół pogorzeliska zniszczył 70 km węży strażackich. Spłonęło łącznie 9062 ha.

Osuwiska Osuwisko - nagłe przemieszczenie się mas ziemnych, powierzchniowej zwietrzeliny i mas skalnych podłoża spowodowane siłami przyrody lub działalnością człowieka (podkopanie stoku lub jego znaczne obciążenie). Jest to rodzaj ruchów masowych, polegający na przesuwaniu się

materiału skalnego lub zwietrzelinowego wzdłuż powierzchni poślizgu (na której nastąpiło ścięcie), połączone z obrotem. Ruch taki zachodzi pod wpływem siły ciężkości. Osuwiska są szczególnie częste w obszarach o sprzyjającej

im

przepuszczalnych

budowie i

geologicznej,

nieprzepuszczalnych

gdzie występują

warstwy

skał

naprzemiennie.

Miejsca występowania osuwisk to naturalne stoki i zbocza dolin i zbiorników wodnych, obszary źródłowe rzek (gdzie erozja wsteczna zwiększa spadek terenu), skarpy wykopów i nasypów oraz wyrobisk. Do zjawisk wywołujących osuwisko należą:

- wzrost wilgotności gruntu spowodowany długotrwałymi opadami lub roztopami, - podcięcie stoku przez erozję, np. w dolinie rzecznej lub w wyniku działalności człowieka, np. przy budowie drogi, - nadmierne obciążenie stoku, np. przez zabudowę, -

wibracje

związane

np.

z

robotami

ziemnymi,

ruchem

samochodowym, eksplozjami, trzęsienia ziemi. - zachwianie mechanicznej równowagi mas skalnych na skutek odkrywkowej eksploatacji surowców

Osuwiska W Polsce osuwiska występują najczęściej w Beskidach, o wiele rzadziej w Sudetach czy na skarpie wiślanej. PRZYKŁAD 2010 rok W 2010 roku w Małopolsce wystąpiło ponad 1300 osuwisk, głównie - bo więcej niż 100 w gminie Lanckorona (powiat wadowicki), powiecie limanowskim (gminie Laskowa, gminie Limanowa - głównie w Kłodnem ok. 30, (Tymbark) i powiecie nowosądeckim (ok. 200 - głównie w gminie Łososina Dolna (111) i gminie Gródek nad Dunajcem (65 domów)). Uszkodzonych i zagrożonych uszkodzeniem zostało ponad 1000 domów, a około 500 osób przesiedlono. Osuwiska uszkodziły również budynki i infrastrukturę w powiecie myślenickim (prawie 90 osuwisk), wielickim, nowosądeckim (ponad 50), nowotarskim, oświęcimskim, suskim (głównie w Zembrzycach), tarnowskim, bocheńskim, brzeskim, miechowskim oraz w Krakowie i Nowym Sączu. W Kurowie droga wojewódzka nr 975 całkowicie osunęła się do Jeziora Rożnowskiego. Z powodu ulewnych deszczów osunęło się również zbocze krakowskiego kopca Piłsudskiego. W czerwcu uaktywniły się następne osuwiska. W Kłodnem zniszczonych zostało 30 budynków, a kolejne są zagrożone, z wioski ewakuowano 434 osoby. Uaktywniły się osuwiska w miejscowości Łapszanka i Szczawnica w powiecie nowotarskim, a także w Mniszku nad Popradem oraz w gminie Tuchów, gdzie doszło przez to do wykolejenia pociągu osobowego. W Krzeczowie osuwisko na kilka godzin zatarasowało drogę krajową nr 7, podobnie w Tenczynie na tej drodze. Osuwiska nastąpiły również na wielu innych drogach, które zostały czasowo zamknięte (m.in. na drogach krajowych: w Radoczy, Czchowie, Wytrzyszczkach, czy w Muszynce). Na Podkarpaciu zagrożonych nimi pozostaje ponad 240 budynków i kilkanaście mostów. Najbardziej zagrożone tereny to powiaty: jasielski, strzyżowski (145 budynków), dębicki (52 budynki), rzeszowski (23 budynki). W 2001 roku osuwisko w Lachowicach zniszczyło 15 zabudowań mieszkalnych, osuwisko w Jachówce zagroziło osiedlu Straczkówka, osuwisko w Nowym Sączu zniszczyło kilka zabudowań mieszkalnych i gospodarczych, itd.), a także na zboczach Wisły oraz na bałtyckich klifach. Pierwsza próba zliczenia osuwisk, przeprowadzona w końcu lat 60. wykazała istnienie na stokach karpackich ponad 3000 osuwisk. Dalsze prace doprowadziły do rozpoznania w Karpatach około 20 000 osuwisk. Na obszarze 6% powierzchni kraju, jaką stanowią Karpaty, występuje ponad 95% wszystkich osuwisk w Polsce. Ocenia się również, że w Karpatach występuje średnio jedno osuwisko na 5 km drogi jezdnej i na 10 km linii kolejowej.

Osuwiska

Osuwiska

Osuwiska

Osuwiska

Osuwiska

Lawiny Lawina – gwałtowna utrata stabilności i przemieszczanie się: spadanie, staczanie lub ześlizgiwanie się ze stoku górskiego mas śniegu, lodu, gleby, gruntu, materiału skalnego, bądź ich mieszaniny (ruch jednego typu materiału z reguły powoduje ruch innego typu materiału znajdującego się na zboczu). Lawina jest najgwałtowniejszą postacią ruchów masowych i stanowi olbrzymie zagrożenie dla ludzi i ich otoczenia oraz infrastruktury. Rodzaje lawin: - lawina kamienna – przemieszczająca się po stoku górskim masa okruchów skalnych, kamieni, żwiru itp. powstająca w wyniku obrywu skalnego lub na skutek zaburzenia równowagi piargu w żlebie lub stożku usypiskowym (lawina piargowa); - lawina błotna – gwałtownie przemieszczający się potok błotny; - lawina lodowa – przemieszczająca się po zboczu masa lodu - lawina śnieżna – oberwanie i przemieszczanie się masy śniegu - lawina gruntowa – powstaje w czasie nagłych odwilży lub opadów

deszczu. Poruszająca się masa mokrego śniegu eroduje głęboko podłoże, porywając pokrywę zwietrzelinową i niszcząc roślinność - lawina mieszana – lawina powstająca z wymieszanego materiału w postaci: śniegu, lodu, kamieni, gruzu, błota, pni drzew etc. W

geologii tego typu lawina nosi nazwę spływu gruzowego.

Lawiny

Lawiny Lawina w Białym Jarze - zeszła 20 marca 1968 roku, porywając 24 osoby idące

dnem Białego Jaru w Karkonoszach; 5 spośród nich udało się uratować; pozostałych 19 - w tym 13 Rosjan, 4 obywateli NRD, i dwoje Polaków - zginęło. Ostatnie ciała ofiar znaleziono dopiero 1 i 5 kwietnia. Lawinisko miało długość ponad 600 metrów (podawana jest długość 740 m), ok. 25-80 metrów szerokości, grubość ok. 12 metrów, wysokość czoła ok. 2025 metrów (w różnych źródłach podaje się nieco inne dane, np. 12-15 m). Wycieczka złożona z osób wypoczywających w pobliskich ośrodkach, w której uczestniczyły ofiary wypadku, wyruszyła, mimo iż lawina z 17 marca porwała w Białym Jarze 7 osób, które udało się uratować. W akcji poszukiwawczej

uczestniczyło ponad 1100 osób. W wyniku zejścia lawiny w kilku miejscach kotła nastąpiło cofnięcie się krawędzi pokryw gruzowych nawet o 2-3 metry. Natomiast stosunkowo mało ucierpiała roślinność Białego Jaru. Połamały się niektóre krzewy jarzębiny, oderwało kilka płatów darni dochodzących do powierzchni 250x50 cm (przesunięcie o trzy metry w dół), złamaniu uległy nieliczne młode brzozy i jarzębiny w dolnej części Jaru Lawina w Tatrach – lawina, która zeszła 28 stycznia 2003 roku, porywając 13 osób zmierzających zimą na szczyt Rysy w Tatrach. Uczestnikami wycieczki byli

uczniowie I Liceum Ogólnokształcącego w Tychach oraz osoby związane z działającym w tej szkole Klubem Sportowym "Pion". Zginęło 7 osób.

Ekstremalne zdarzenia hydro-meteo

w ostatnich latach w Polsce W ostatniej dekadzie wydarzyło się w Polsce wiele ekstremalnych zjawisk, z których szczególnie dotkliwe były: • • • •

powodzie (lato 1997, 2001, 2010), pożary lasów (lato 1992), susze (lato 1992 i 2006, 2015), nawałnice śnieżne (8 kwietnia 2008),

Ekstremalne zdarzenia hydro-meteo w ostatnich latach w Polsce

• • •

W ostatniej dekadzie wydarzyło się w Polsce wiele ekstremalnych zjawisk, z których szczególnie dotkliwe były „biały szkwał” na Mazurach (21 sierpnia 2007) i orkan Emma nad Europą Środkową (2 marca 2008), trąby powietrzne wraz z gradobiciem nad Puszczą Piską (4 lipca 2002), koło Częstochowy (20 lipca 2007) i Grudziądza (16 kwietnia 2008) bow echo (11-12 sierpnia 2017)

Temperatura powietrza w 2015 Średnia roczna Temperatura powietrza W Polsce = 9,60°C

Tp wyższa o: +2,12°C w porównaniu do 1961-1990 0,14°C w porównaniu do 2014

Liczba dni upalnych – ROK

Miary statystyczne i ich istotność

Poznań. Charakterystyka wartości ekstremalnych

Liczba dni upalnych (Tp > 30°C

Liczba dni upalnych (Tp > 30°C

Suma opadów – ROK

Miary statystyczne i ich istotność

Poznań. Charakterystyka wartości ekstremalnych

Geozagrożenia dla funkcjonowania środowiska przyrodniczego Polski:

- meteorologiczne, np. opady atmosferyczne, mgła, wiatr - hydrologiczne, np. wezbrania i niżówki, sztorm - geomorfologiczne, np. osuwiska, lawiny Instytucje zajmujące się monitoringiem, prognozą oraz posiadające bazy danych, np.: - Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - Państwowy Instytut Geologiczny

- Urzędy Morskie

INSTYTUT METEOROLOGII I GOSPODARKI WODNEJ Państwowy Instytut Badawczy www.imgw.pl

OSTRZEŻENIA METEOROLOGICZNE www: http://www.imgw.pl; www.pogodynka.pl

OSTRZEŻENIA METEOROLOGICZNE www: http://www.imgw.pl; www.pogodynka.pl

OSTRZEŻENIA METEOROLOGICZNE www: http://www.imgw.pl; www.pogodynka.pl

OSTRZEŻENIA METEOROLOGICZNE www: http://www.imgw.pl; www.pogodynka.pl

OSTRZEŻENIA METEOROLOGICZNE www: http://www.imgw.pl; www.pogodynka.pl

OSTRZEŻENIA METEOROLOGICZNE www: http://www.imgw.pl; www.pogodynka.pl

OSTRZEŻENIA METEOROLOGICZNE www: http://www.imgw.pl; www.pogodynka.pl

OSTRZEŻENIA METEOROLOGICZNE www: http://www.imgw.pl; www.pogodynka.pl

OSTRZEŻENIA METEOROLOGICZNE www: http://www.imgw.pl; www.pogodynka.pl

OSTRZEŻENIA METEOROLOGICZNE www: http://www.imgw.pl; www.pogodynka.pl

OSTRZEŻENIA METEOROLOGICZNE www: http://www.imgw.pl; www.pogodynka.pl

OSTRZEŻENIA METEOROLOGICZNE www: http://www.imgw.pl; www.pogodynka.pl

meteoalarm.eu

OSTRZEŻENIA HYDROLOGICZNE www: http://www.imgw.pl; www.pogodynka.pl

POWODZIE I SUSZE www: http://www.imgw.pl; http://www.susza.iung.pulawy.pl; http://www.coboru.pl;

SUSZE www:

posucha.imgw.pl

Susza meteorologiczna

SUSZE www:

[email protected]

Susza hydrologiczna

SUSZE www:

posucha.imgw.pl

Susza meteorologiczna

SUSZE www:

posucha.imgw.pl

Susza meteorologiczna

INSTYTUT UPRAWY NAWOŻENIA I GLEBOZNAWSTWA Państwowy Instytut Badawczy http://www.susza.iung.pulawy.pl

System Monitoringu Suszy Rolniczej http://www.susza.iung.pulawy.pl

System Monitoringu Suszy Rolniczej http://www.susza.iung.pulawy.pl

System Monitoringu Suszy Rolniczej http://www.susza.iung.pulawy.pl

System Monitoringu Suszy Rolniczej http://www.susza.iung.pulawy.pl

System Monitoringu Suszy Rolniczej http://www.susza.iung.pulawy.pl

System Monitoringu Suszy Rolniczej http://www.susza.iung.pulawy.pl

System Monitoringu Suszy Rolniczej http://www.susza.iung.pulawy.pl

System Monitoringu Suszy Rolniczej http://www.susza.iung.pulawy.pl

System Monitoringu Suszy Rolniczej http://www.susza.iung.pulawy.pl

URZĄD MORSKI Szczecin, Słupsk, Gdynia www.ums.gov.pl; www.umsl.gov.pl; www.umgdy.gov.pl

Urzędy Morskie udzielają informacji w zakresie warunków żeglugi: - Prognoza pogody - Warunki lodowe - Ostrzeżenia przed wiatrem i sztormem

PAŃSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY Państwowy Instytut Badawczy www.pgi.gov.pl

OSUWISKA

OSUWISKA

OSUWISKA

GÓRSKIE OCHOTNICZE POGOTOWIE RATUNKOWE www.gopr.pl

http://www.gopr.pl/lawiny

LAWINY

TATRZAŃSKIE OCHOTNICZE POGOTOWIE RATUNKOWE www.topr.pl

http://www.topr.pl/lawiny

LAWINY

PORTALE INTERNETOWE

https://burze.dzis.net/ Mapa burzowa Polski Na mapie zaznaczono miejsca zarejestrowanych doziemnych wyładowań atmosferycznych z ostatnich dwóch godzin. Mapa odświeżana co 5 minut i generowana w dwóch wersjach: statycznej oraz animowanej. •Mapa statyczna •Mapa animowana 2015-03-21 13:55

Źródła danych wyładowań atmosferycznych: blitzortung.org, blids.de.

http://www.blitzortung.org

Prognoza pogody www.pogodynka.pl; www.metoprog.pl; www.meteo.pl

www.eswd.eu

www.eswd.eu