Atlas ćw układ nerwowy

SAVE OFFLINE

Atlas ćwiczeń w wybranych chorobach układu nerwowego

AsteriaMed Y D AW N I CT WO

Atlas ćwiczeń wybranych chorobach układu nerwowego

Autorzy (kolejność alfabetyczna): dr n. med. Anna Gójska-Grymajło Klinika Neurologii Dorosłych Uniwersyteckie Centrum Kliniczne, Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk dr n. med. Joanna Jabłońska-Brudło Klinika Rehabilitacji Uniwersyteckie Centrum Kliniczne, Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk lek. med. Małgorzata Kusiak-Kaczmarek Klinika Rehabilitacji Uniwersyteckie Centrum Kliniczne, Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk dr n. med. Agnieszka Sobierajska-Rek, mgr fizjoterapii Klinika Rehabilitacji Uniwersyteckie Centrum Kliniczne, Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk dr hab. med. Dominika Szalewska Ordynator Kliniki Rehabilitacji Uniwersyteckie Centrum Kliniczne, Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk lek. med. Jarosław Tomaszewski Klinika Rehabilitacji Uniwersyteckie Centrum Kliniczne, Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk dr n. med. Piotr Zieliński Zakład Biologii, Ekologii i Medycyny Sportu, Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu, Gdańsk

Treści przedstawione w niniejszej publikacji mają wyłącznie charakter edukacyjny/informacyjny i nie stanowią profesjonalnej porady lekarskiej. Informacje zawarte w publikacji nie mogą stanowić podstawy do podejmowania działań o charakterze leczniczym i nie mogą zastąpić konsultacji lekarskiej. Autorzy i wydawnictwo nie ponoszą odpowiedzialności za skutki wykorzystania informacji zawartych w publikacji.

Wydanie 1 © Copyright by AsteriaMed Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna z części niniejszej publikacji nie może być rozpowszechniana, przechowywana w jakimkolwiek systemie wyszukiwania danych ani przesyłana w jakiejkolwiek postaci bądź przy użyciu jakichkolwiek środków elektronicznych czy też mechanicznych, a w szczególności poprzez kserowanie, nagrywanie lub kopiowanie na jakichkolwiek nośnikach danych bez wyraźnej zgody wydawcy. Wydane przez: AsteriaMed, ul. Konna 7B, 80-174 Otomin e-mail: [email protected], www.asteriamed.pl Redaktor prowadzący: Monika Turała Projekt i skład: BC Projekt — Warszawa Gdańsk 2017 ISBN: 978-83-65515-23-0

Spis treści Wstęp .....................................................................................................................................5 Wskazówki ogólne dotyczące proponowanych ćwiczeń....................................................7 1. Udar m ózgu....................................................................................................................... 9 1.1. Definicja............................................................................................................. 10 1.2. Etiopatogeneza i p o d ział................................................................................... 11 1.3. Obraz kliniczny................................................................................................. 12 1.4. Rehabilitacja ...................................................................................................... 14 1.5. Wskazówki do ćwiczeń po udarzem ózgu........................................................ 18 2. Stan po urazach rdzenia ................................................................................................. 89 2.1. Definicja.............................................................................................................90 2.2. Etiopatogeneza .................................................................................................. 91 2.3. Obraz kliniczny................................................................................................. 93 2.4. Rehabilitacja ......................................................................................................96 2.5. Wskazówki do ćwiczeń w uszkodzeniach rd zen ia......................................... 99 3. Stwardnienie rozsiane................................................................................................... 123 3.1. Definicja i etiologia..........................................................................................124 3.2. Postacie kliniczne............................................................................................ 125 3.3. Rehabilitacja .................................................................................................... 126 3.4. Wskazówki do ćwiczeń w stwardnieniu rozsianym ......................................128 4. Choroba Parkinsona ..................................................................................................... 165 i

4.1. Rys historyczny i definicja .............................................................................. 166 4.2. Epidemiologia.................................................................................................. 167 4.3. Leczenie............................................................................................................168 4.4. Rehabilitacja .................................................................................................... 169 4.5. Wskazówki do ćwiczeń w chorobieParkinsona.............................................170

3

5. Bóle krzyża .................................................................................................................... 201 5.1. D efinicje.......................................................................................................... 202 5.2. Etiopatogeneza ................................................................................................203 5.3. Obraz kliniczny...............................................................................................204 5.4. Leczenie operacyjne choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa........................205 5.5. Rehabilitacja ....................................................................................................207 5.6. Wskazówki do ćwiczeń w bólach kręgosłupa...............................................209 6. Choroby nerwów obwodowych................................................................................... 239 6.1. Definicja.......................................................................................................... 240 6.2. Etiopatogeneza ................................................................................................241 6.3. Obraz kliniczny...............................................................................................242 6.4. Rehabilitacja ....................................................................................................244 6.5. Wskazówki do ćwiczeń przy chorobachnerwów obwodowych .................. 246 Piśmiennictwo .................................................................................................................. 279

Wstęp Szanowni Państwo, z przyjemnością oddajemy w Państwa ręce niniejszy atlas, mając nadzieję pomóc Państwu w planowaniu rehabilitacji pacjentów z chorobami układu nerwowego. Każdy rozdział zawiera definicję, etiopatogenezę, opis obrazu klinicznego i metody rehabilitacji pacjentów z danym schorzeniem lub grupą schorzeń określonego układu. Celem tej publikacji, kierowanej głównie do lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej, jest zaprezentowanie prostych i jednocześnie skutecznych ćwiczeń usprawniających w le­ czeniu zaistniałych chorób i obrażeń do wykonania samodzielnie lub z niewielką pomocą innych osób. Propozycje ćwiczeń zostały zamieszczone pod koniec rozdziałów zawierają­ cych opis danego schorzenia lub grupy schorzeń. Dokładne opisy chorób, urazów i metod operacyjnych Czytelnicy znajdą w odpowiednich, szczegółowych podręcznikach neurologii, rehabilitacji i neuro rehabilitacji. Rehabilitacja jest procesem medycznym, psychologicznym, społecznym i zawodowym; te wszystkie aspekty powinien uwzględniać plan przygotowany przez lekarza specjalistę rehabilitacji medycznej, a realizowany przez wielu członków zespołu rehabilitacyjnego (fizjoterapeuta, terapeuta zajęciowy, masażysta, pielęgniarka, psycholog, wychowawca, nauczyciel, nauczyciel zawodu, pracownik socjalny, technik zaopatrzenia rehabilitacyj­ nego, lekarze innych specjalności, m.in. lekarz medycyny pracy, chirurg, orzecznik ZUS) — niektórzy pacjenci będą wymagali pobytu w szpitalu na oddziale rehabilitacji, inni rehabilitacji ambulatoryjnej w ramach oddziału dziennego lub poradni rehabilitacyjnej, dłuższego zwolnienia lekarskiego, rehabilitacji w ramach prewencji rentowej ZUS, lecze­ nia operacyjnego, dopuszczenia do pracy czy do kursu na prawo jazdy, czasowej lub stałej renty, orzeczenia o niepełnosprawności i innych. Rehabilitacja powinna być realizowana w oparciu o model polski, tzn. powinna być wczesna, powszechna, ciągła i kompleksowa.

5

Atlas ćwiczeń w wybranych chorobach układu nerwowego powstał głównie w celu przedstawienia aktualnych zaleceń dotyczących kinezyterapii w tej grupie pacjentów i jest przede wszystkim dedykowany lekarzom rodzinnym, ale również wszystkim, którzy na różnych etapach leczenia zajmują się chorymi z przedstawionymi w publikacji grupami schorzeń. Życzymy przyjemnej lektury Autorzy

6

Wskazówki ogólne dotyczące proponowanych ćwiczeń W czasie wykonywania proponowanych ćwiczeń należy pamiętać, że istotą każdego ćwiczenia nie jest wykonanie jak największej liczby powtórzeń, tylko wykonanie go jak najbardziej precyzyjnie. Utrzymanie prawidłowej pozycji ciała będzie szczególnie trudne w sytuacji zaburzeń czucia lub przy znacznym osłabieniu siły mięśniowej. W tych sytuacjach wskazana — a nawet niezbędna — jest pomoc drugiej osoby w kontroli poprawności wykonywa­ nego ćwiczenia. Ćwiczenie NIGDY nie może prowokować bólu. Jeśli podczas ćwiczenia ból się pojawia, być może konieczna jest korekcja pozycji lub zmniejszenie zakresu ruchu. Natomiast jeśli — mimo wprowadzenia tych modyfikacji — dolegliwości nadal nie ustępują, nie wolno kontynuować ćwiczenia i należy koniecznie skonsultować się z lekarzem lub fizjoterapeutą. Ćwiczenia w większości ułożono w kolejności od najłatwiejszych do najtrudniejszych. Nie przechodź do trudniejszego ćwiczenia, dopóki w pełni poprawnie nie wykonasz tych przedstawionych wcześniej. Pamiętaj, że efekty ćwiczeń będą widoczne tylko wtedy, gdy będą one regularnie po­ wtarzane — przynajmniej 3 razy w tygodniu. Wszystkie ćwiczenia muszą być wykonywane na twardym podłożu, chyba że w opisie ćwiczenia podano inaczej. W przypadku współwystępowania nadciśnienia tętniczego, zawsze należy dokonać pomiaru ciśnienia przed ćwiczeniami. Nie należy ich rozpoczynać przy ciśnieniu za wy­ sokim lub zbyt niskim. Ćwiczenia są przeciwwskazane podczas infekcji lub gorączki. W przypadku cukrzycy zawsze należy zmierzyć poziom glukozy we krwi przed ćwicze­ niami, nigdy nie należy ćwiczyć na czczo. Ważna informacja: ćwiczenia obniżają poziom cukru we krwi i zwiększają insulinowrażliwość.

7

1. Udar mózgu

1.1. Definicja Według wytycznych American Heart Association/American Stroke Association z 2015 roku, udar mózgu to nagłe wystąpienie ogniskowych lub uogólnionych zaburzeń czynności mózgu, spowodowanych wyłącznie przyczynami naczyniowymi, związanymi z mózgowym prze­ pływem krwi, trwającymi dłużej niż 24 h. Udar można również rozpoznać, kiedy objawy trwają zmiany miażdżycowe w dużych tętnicach domózgowych (tętnice szyjne i krę­ gowe) lub w dużych i średnich tętnicach mózgu; > zmiany w małych tętnicach mózgowych (tzw. udar zatokowy; najczęściej w następstwie nadciśnienia tętniczego i zmian zwyrodnieniowych w małych tętnicach przeszywających); > zatory pochodzenia sercowego w przebiegu np. migotania przedsionków (naj­ częściej), drożnego otworu owalnego, wad zastawkowych (w tym sztucznych zastawek w lewej części serca), zaburzeń kurczliwości, w tym tętniaka lewej komory; zapalenia wsierdzia; > układowe zapalenie naczyń i inne rzedsze przyczyny; 2. udar krwotoczny (-15%) — krwawienie z pękniętego naczynia wewnątrzmózgowego, w 2/3 przypadków związany z nadciśnieniem tętniczym, sprzyjającym powstawaniu mikrotętniaków; rzadko przyczyną jest angiopatia amyloidowa (zwykle u ludzi w podeszłym wieku); 3. krwawienie podpajęczynówkowe (-5%) — najczęściej wskutek pęknięcia tętniaka workowatego lub innych wad naczyniowych; 4. udar żylny (2 z 3 obszarów (twarz, kończyna górna lub kończyna dolna), afazję i niedowidzenie połowicze jednoimienne; 3. udar obejmujący część przedniego obszaru unaczynienia mózgu — powoduje objawy ruchowe bądź czuciowe w 1 lub 2 z 3 wyżej wymienionych obszarów, bądź tylko afazję; 4. udar obejmujący tylny (kręgowo-podstawny) obszar unaczynienia mózgu — wywo­ łuje zespoły objawów uszkodzenia móżdżku, pnia mózgu lub płatów potylicznych.

Cechy udaru: > nagły początek, często w godzinach rannych; > obecność zmieniających się deficytów neurologicznych (narastanie lub ustę­ powanie objawów); > charakter ogniskowy (porażenia lub niedowłady połowicze, zaburzenia połykania, afazja, dyzartria, apraksja, zaburzenia w polu widzenia, zaburzenia schematu ciała, zaburzenia równowagi, ataksja) lub charakter globalny zaburzeń mózgowych:

12

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

zaburzenia świadomości, do śpiączki włącznie, wywołane obrzękiem mózgu (ciasnota śródczaszkowa), ogniskiem w pniu mózgu, rozległymi ogniskami w obrębie półkul mózgowych lub znacznymi zaburzeniami hemodynamicznymi połączonymi ze spadkiem perfuzji naczyń mózgowych. Udar krwotoczny przeważnie występuje w czasie aktywności człowieka połączonej z wysiłkiem fizycznym lub psychicznym, często pojawia się bez objawów wstępnych i może przebiegać w formie ostrej, podostrej lub przewlekłej. Do metod leczenia udaru w ostrej fazie należą: > leczenie trombolityczne, trombektomia, kraniektomia odbarczająca; > farmakoterapia: kwas acetylosalicylowy, statyny, leczenie przeciwkrzepliwe w wybranych wypadkach.

1. UDAR MÓZGU

13

1.4. Rehabilitacja Rehabilitacja pacjentów po udarze mózgu jest integralną częścią leczenia, którego celem jest przywrócenie możliwości samodzielnego funkcjonowania we własnym środowisku; łączy farmakoterapię, kinezyterapię i zabiegi fizykalne. Jej skuteczność zależy od czasu rozpoczęcia usprawniania: im wcześniej rozpoczęta, tym większe szanse na odzyskanie funkcji i większe możliwości wykorzystania możliwości kompensacyjnych ośrodkowego układu nerwowego. Niejednokrotnie, w stanach nasilonej spastyczności, konieczna jest terapia przy użyciu toksyny botulinowej.

REHABILITACJA W OKRESIE WCZESNYM UDARU Cele rehabilitacji w okresie wczesnym: 1. zmniejszenie śmiertelności w pierwszym miesiącu od zachorowania, poprzez profilaktykę groźnych dla życia powikłań, 2 . zmniejszenie stopnia niepełnosprawności chorych,

3. poprawa jakości życia. Do elementów postępowania w fazie wczesnej szpitalnej należą: 1. ćwiczenia fizyczne Do ważnych elementów postępowania w tej fazie należy terapia ułożeniowa, prawidłowa pielęgnacja: instruktaż dla rodziny i opiekunów. Ćwiczenia polegają na zapobieganiu unieruchomieniu poprzez zmiany pozycji z nauką częściowego i całkowitego obracania na łóżku, ćwiczenia bierne i czynno-bierne kończyn oraz pionizację pacjenta. Wykorzystuje się tzw. pozycje drenażowe ułatwiające drenaż dróg oddechowych. Należy rozważyć delikatny masaż kończyn niedowładnych lub porażonych z elementami drenażu limfatycznego oraz ćwiczenia naczyniowe. Obo­ wiązuje zakaz iniekcji dożylnych w obrębie kończyn niedowładnych. Do rozważenia kompresoterapia kończyn niedowładnych (pończochy ze stopniowym uciskiem); 2. diagnostyka zaburzeń mowy i połykania;

14

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

3. optymalne, dostosowane do możliwości odżywianie: doustne, dożylne, sondą żołądkową, ew. gastrostomia przezskórna; 4. profilaktyka powikłań płucnych: ćwiczenia oddechowe kilka razy dziennie, częsta zmiana pozycji ciała, stosowanie pozycji drenażowych, bierna gimnastyka odde­ chowa u chorych w stanie ciężkim (uwaga: przy współwystępującej padaczce należy unikać nadmiernej wentylacji płuc, a u pacjentów po krwotokach domózgowych — wzmożonej pracy tłoczni brzusznej).

REHABILITACJA WCZESNA POSZPITALNA Przeciwwskazania (czasowe) w kierowaniu do dalszej rehabilitacji szpitalnej: > niestabilny stan kliniczny; > niewyrównana niewydolność krążenia; > brak motywacji do ćwiczeń; > choroby zapalne i gorączkowe; > nasilony zespół organiczny. Po ustabilizowaniu stanu klinicznego, pacjent po udarze mózgu powinien być skiero­ wany do oddziału rehabilitacji poszpitalnej w warunkach stacjonarnych lub — przy wy­ stępowaniu niewielkich deficytów w badaniu neurologicznym — do rehabilitacji w trybie ambulatoryjnym lub do ośrodka/oddziału dziennego. Postępowanie z pacjentem na oddziale rehabilitacji polega na: 1. prawidłowym ułożeniu pacjenta;

.

2 nauce podstawowych czynności ruchowych, w tym sterowania osią ciała i obrotów na boki; 3. poprawie funkcji dystalnych części kończyn, następnie poprawie koordynacji i precyzji ruchów, najlepiej w oparciu o czynności samoobsługi; 4. pionizacji i utrzymaniu pozycji siedzącej i stojącej, połączonej z ćwiczeniami sta­ bilizacji miednicy, z przenoszeniem ciężaru ciała na kończynę dolną niedowładną; 5. nauce i doskonaleniu chodu z wykorzystaniem przedmiotów pomocniczych, na przykład kija pasterskiego, czwórnogu czy balkonika ułatwiającego chodzenie;

6 . stabilizacji i aktywizacji obręczy barkowej oraz stymulacji czuciowej i ruchowej ręki; 7. terapii mowy; 8 . psychoterapii4.

4 Kwolek A., Rehabilitacja w udarze mózgu, Rzeszów 2009. 1. UDAR MÓZGU

15

Do współczesnych metod fizjoterapeutycznych wykorzystywanych najczęściej należą: > Metoda NDT Bobath (ang. neuro-developmental treatment), rozwijana od lat 40. XX wieku koncepcja Karela i Berty Bobathów. Bazuje ona na odtwarzaniu etapów rozwoju dziecka przy prawidłowej kontroli reakcji posturalnych i hamowaniu wzorców patologicznych. Umożliwia ona przechodzenie z jednej pozycji ciała do drugiej zgodnie i przeciwko sile ciężkości, np. obracanie się na łóżku. > PNF (ang. proprioceptive neuromuscular facilitation) — „torowanie nerwowo-mięśniowe”. Rozwijana od lat 40. XX wieku koncepcja Maggie Knoot i Hermana Kabata, czyli terapia nastawiona na zadania przy wykorzystaniu odpowiednich pozycji i umożliwieniu wykonania zaplanowanej czynności przy pomocy fizjoterapeuty. Po uzyskaniu stabilności danej pozycji uczy się pacjenta koordynacji danego ruchu oraz — w dalszym etapie — tzw. zręczności, czyli umiejętności wykonywania kilku zamierzonych czynności jednocześnie. > Metoda Johnston — rozwinięcie metody Bobath o „splinty”, czyli specjalne man­ kiety ciśnieniowe napełniane powietrzem. > Opracowana przez Tauba w latach 80. XX wieku „metoda wymuszonego używania” (ang. constraint induced movement therapy, CIMT). Polega na forsownym używaniu kończyny niedowładnej przez większą część dnia (6-8 h), wymuszonym poprzez unieruchomienie kończyny zdrowej za pomocą bandaża, temblaka itp. > Metoda sprzężenia zwrotnego z biofeedbackiem przy użyciu luster, urządzeń typu „hand-tutor”, „neuroforma” (bazująca na technologii „Kinect” używanej w konso­ lach do gier komputerowych), „Armeo” — egzoszkielet kończyny górnej połączony z biofeedbackiem, z wykorzystaniem elektromiografii (EMG biofeedback); nauka chodzenia wspomagana elektromechanicznie i robotami. > Ćwiczenia równoważne z zastosowaniem platform stabilometrycznych. > Nauka chodzenia na bieżni ruchomej z częściowym odciążeniem masy ciała (ang. treadmill training with partial body weight support, PBWS). W krajach skandynawskich i w Holandii rozpowszechniany jest model EHSD (ang. early home-supported discharge), czyli w wolnym tłumaczeniu: wczesnej pomocy w odzyskaniu sprawności w warunkach domowych. Najczęstsze stosowane w nim metody to: powtarzające się ćwiczenia zadaniowe (ang. repetitive task training); trening kondycyjny i siłowy (ang. physical fitness tra­ ining), nauka chodzenia w terenie (ang. overground physical therapy gait training); stacyjna nauka chodzenia po obwodzie (ang. task-oriented circiut class training); jednoczesne ćwiczenia oburęczne (ang. simultaneous bilateral training), metody

16

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

używane w przypadkach zaburzeń czucia (ang. intervention for sensory impairment); terapia mowy i afazji; terapia z wykorzystaniem lustra (ang. mirror therapy, mirror visual feedback, MVB). > Jeżeli jest dostępne urządzenie, to: biologiczne sprzężenie zwrotne z wykorzystaniem EMG (EMG biofeedback) i nauka chodzenia wspomagana elektromechanicznie i robotami; ćwiczenia w wodzie, biologiczne sprzężenie zwrotne dla usprawniania kończyny dolnej. Poza kinezyterapią, fizykoterapią i masażem, ważną rolę w usprawnianiu odgrywa prawidłowo dobrane zaopatrzenie ortopedyczne.

1. UDAR MÓZGU

17

1.5. Wskazówki do ćwiczeń po udarze mózgu Proponowane ćwiczenia skierowane są przede wszystkim do chorych z niedowładem po­ łowiczym, którzy mogą samodzielnie utrzymać co najmniej pozycję siedzącą. Staraj się utrzymywać prawidłową pozycję w siadzie i/lub staniu tak, aby dociążać stronę niedowładną ciała. Jeśli jakaś pozycja lub ćwiczenie powoduje wzrost spastyczności, oznacza to, że należy zmienić pozycję na bardziej stabilną (podeprzeć stopy o podłoże, przytrzymać się blatu stołu itp.) lub zmienić ćwiczenie na łatwiejsze. Przy zmianach pozycji oraz ćwiczeniach równoważnych poproś drugą osobę o asekurację. Pamiętaj, że aby poprawić funkcję ręki niedowładnej, ćwiczenia powinieneś wykonywać co najmniej przez 25 minut każdego dnia. > Staraj się zabezpieczać niedowładny staw barkowy przed nadmiernym rozciąganiem, zwłaszcza w pozycji stojącej. > Pobudzaj receptory czuciowe ręki niedowładnej, dotykając nią przedmiotów o róż­ nych fakturach i temperaturze. > Podczas wykonywania czynności ręką niezajętą staraj się, aby ręka niedowładna pozostawała podparta, np. o umywalkę podczas mycia zębów sprawniejszą ręką. > Jeśli jesteś w stanie wykonywać jakieś czynności kończyną niedowładną, staraj się robić to jak najczęściej, nawet jeśli ruchy nie są jeszcze tak precyzyjne i szybkie, jak w drugiej kończynie.

18

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 1.1. Prawidłowa pozycja leżenia na plecach

1 — Głowa, tułów i nogi znajdują się w jednej linii; 2 — Kończyna górna niedowładna lekko uniesiona na poduszce lub klinie; 3 — Dłoń niedowładną można podeprzeć zwi­ niętym bandażem lub woreczkiem z piaskiem/grochem.

skiem.

1. UDAR MÓZGU

19

skiem (zapobiega to nadmiernemu ustawianiu się nogi niedowładnej na zewnątrz).

20

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 1.2. Prawidłowa pozycja leżenia na boku niedowładnym

niedowładny wysunięty do przodu (nie dopuść do nadmiernego dociskania barku do podłoża); 3 — Przedramię niedowładne uniesione wyżej na klinie lub poduszce.

i. UDAR MÓZGU

21

Rycina 1.3. Prawidłowa pozycja leżenia na boku niezajętym

1 — Nogi ugięte, między kolana i kostki można włożyć cienki wałek; 2 — Ręka niedowładna z przodu ciała podparta na poduszce lub klinie.

22

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 1.4. Obracanie się na bok z leżenia na plecach

. A\

1 ^ . ł

Ugnij niedowładną nogę w kolanie i oprzyj stopę o podłoże.

1. UDAR MÓZGU

23

24

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 1.5. Ćwiczenia uginania kolan w pozycji leżącej

i. UDAR MÓZGU

25

Powtórzenia: 10, serie: 2-3, czas pracy: 3 minuty

26

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 1.6. Pozycja mostka w leżeniu tyłem

Unieś biodra do góry, napinając oba pośladki. 1 — Obie stopy są w jednej linii, równo­ miernie obciążone; 2 — Kolano nogi niedowładnej nie odchyla się do boku; 3 — Biodro po stronie niedowładnej nie opada.

Powtórzenia: 10, serie: 3, czas pracy: 2-3 minuty 1. UDAR MÓZGU

27

Rycina 1.7. Ćwiczenia mięśni skośnych brzucha w leżeniu na plecach

Wykonaj skręt tułowia, unosząc niezajęty bark i głowę. Sięgnij niezajętą ręką po butelkę ustawioną na wysokości niedowładnego biodra.

Powtórzenia: 10, serie: 2-3, czas pracy: 2-3 minuty 28

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 1.8. Ćwiczenia mięśni skośnych brzucha z dużą piłką

Trzymając kolana razem, przetaczaj piłkę powoli w prawo i w lewo. Postaraj się, aby obie łopatki nie odrywały się od podłoża. Pamiętaj o wciągnięciu pępka.

Powtórzenia: 10, serie: 2-4, czas pracy: 2-3 minuty 1. UDAR MÓZGU

29

Rycina 1.9. Ćwiczenia wydłużania tułowia z nogą na ścianie

Połóż się na boku niedowładnym. 1 — Noga niedowładna ugięta w kolanie; 2 — Stopa niezajęta oparta o ścianę, kolano i biodro wyprostowane; 3 — Pośladek napięty; 4 — Brzuch wciągnięty.

W tej pozycji wciskaj piętę nogi niezajętej w ścianę — wytrzymaj 5-6 sekund i uwolnij, lekko uginając kolano (stopa nadal pozostaje na ścianie). Jeśli to możliwe, po wykonaniu serii powtórzeń zmień stopę.

Powtórzenia: 10, serie: 2, czas pracy: 3 minuty 30

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 1.10. Ćwiczenia wydłużania tułowia z gumą

Przywiąż gumę do kostki nogi niezajętej i chwyć ręką niezajętą za drugi koniec.

Pociągnij gumę tak, aby wyprostować rękę i jak najbardziej wydłużyć tułów.

Powtórzenia: 10, serie: 2-3, czas pracy: 3 minuty

1. UDAR MÓZGU

31

Rycina 1.11. Prawidłowa pozycja na wózku

1 — Barki na jednej wysokości; 2 — Ręka niedowładna podparta na poduszce lub wałku; 3 — Kolana w linii bioder i stóp; 4 — Obie stopy oparte na podnóżkach; 5 — Biodra dosunięte do oparcia.

32

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 1.12. Prawidłowa pozycja na wózku z blatem

*—

M&SmHggSP?

V-M!

Utrzymanie prawidłowej pozycji na wózku i lepszą aktywizację niedowładnej ręki ułatwia zdejmowany blat.

Zadbaj, aby na blacie znalazły się przed­ mioty, które są przydatne do ćwiczenia niedowładnej ręki, na przykład butelka z wodą. 1. UDAR MÓZGU

Poświęć każdego dnia kilka minut na sty­ mulację czuciową niedowładnej ręki, na przykład za pomocą wałeczka z kolcami.

33

Rycina 1.13. Najczęstsze błędy popełniane podczas siedzenia na wózku

Niedbała pozycja, biodra niedosunięte do oparcia, zgarbione plecy, zapadnięta klatka piersiowa.

Stopa nogi niedowładnej nieprawidłowo podparta, kolano niedowładne w nadmiernym odwiedzeniu.

34

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Kolano nogi niedowładnej w nadmiernym przywiedzeniu.

i. UDAR MÓZGU

35

Rycina 1.14. Ćwiczenia w siadzie na stołku bez oparcia

Siedząc w wyprostowanej pozycji, oprzyj stopy obu nóg tylko na piętach. Następnie przejdź na palce. Wykonuj przechodzenie z pięt na palce dynamicznie.

Powtórzenia: 20, serie: 2-3, czas pracy: 1-2 minuty

*

WgMM W pozycji siedzącej, unosząc zgiętą nogę, spróbuj dotknąć łokciem do przeciwległego kolana. W trakcie ruchu nie odchylaj się do tyłu. Po wykonaniu serii powtórzeń zmień stronę.

Powtórzenia: 10, serie: 2, czas pracy: 3 minuty 36

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Siedząc w pozycji wyprostowanej na krześle, wychyl się, ile możesz, do tyłu. Obie ręce powinny pozostać oparte na kolanach. Potem wychyl się jak najdalej do przodu. Wyko­ nuj płynne ruchy wychylania się w przód i w tył w wolnym tempie.

Powtórzenia: 10, serie: 2-3, czas pracy: 2 minuty

Siedząc w wyprostowanej pozycji, wychylaj się jak najdalej możesz do lewego i prawego boku. Postaraj się, aby ręce pozostały oparte na kolanach. Wykonuj płynne ruchy wychy­ lania się do boków w wolnym tempie.

Powtórzenia: 10, serie: 2-3, czas pracy: 2 minuty 1. UDAR MÓZGU

37

Rycina 1.15. Ćwiczenia tułowia w siadzie na ławce

Siedząc na ławce z rękami opartymi o kolana, spróbuj dotknąć łokciem do siedziska. Ruch musi być wykonany tak, aby skrócić bok po stronie opartego łokcia, a wydłużyć bok przeciwny.

H|ji

n

r

.

i»

1 — Nie odrywaj bioder od podłoża; 2 — Nie odrywaj stóp od podłoża; 3 — Nie odchylaj się do tyłu.

38

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Powtórzenia: 10, serie: 2, czas pracy: 2-3 minuty

1. UDAR MÓZGU

39

Rycina 1.16. Ćwiczenia tułowia w siadzie z piłką

Siedząc na krześle lub ławce, oprzyj obie ręce na dużej piłce (średnica 65-75 cm). Kolana i stopy ustaw szeroko. Rękę niedowładną możesz przytrzymać ręką niezajętą.

Przetocz piłkę do przodu i wychyl tułów w przód, rozciągając lekko mięśnie grzbietu.

UWAGA! W trakcie wychylania się nie możesz czuć bólu w niedowładnym barku. W razie pojawienia się takich dolegliwości, zrezygnuj z tego ćwiczenia. Powtórzenia: 10, serie: 2, czas pracy: 2 minuty 40

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 1.17. Ćwiczenie zakładania nogi na nogę

ruchu nie odchylać się do tyłu.

Powtórzenia: 10, serie: 2, czas pracy: 3 minuty

1. UDAR MÓZGU

41

Rycina 1.18. Ćwiczenia rotacji obręczy barkowej w siadzie

siebie. Głowa się nie obraca. Zwróć uwagę, aby ruszała się tylko obręcz barkowa, a biodra pozostawały bez ruchu.

42

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Powtórzenia: 10, serie: 2, czas pracy: 2 minuty

1. UDAR MÓZGU

43

Rycina 1.19. Przesiadanie się z wózka na krzesło

S5f; u r r-’v V '

Ustaw krzesło pod pewnym kątem jak najbliżej wózka i chwyć za swoją niedowładną rękę.

Wychyl się do przodu i przenieś ciężar ciała na kolana.

44

Wstań, obciążając równomiernie obie nogi.

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Gdy pod kolanami poczujesz siedzisko krzesła, usiądź, obciążając równomiernie obie nogi, a tułów wychylając do przodu.

1. UDAR MÓZGU

Usiądź stabilnie i się wyprostuj.

45

Rycina 1.20. Ćwiczenia w siadzie na piłce

m m ?

Usiądź na dużej piłce o średnicy 65-75 cm. Wyprostuj się i oprzyj ręce o kolana.

Pierwsze próby wykonaj przy asekuracji drugiej osoby.

UWAGA! Nie rozpoczynaj sięgania po przedmioty, dopóki nie siedzisz stabilnie. Powtórzenia: 10-15, serie: 1-2, czas pracy: 2-3 minuty 46

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 1.21. Ćwiczenia wstawania z krzesła

Usiądź wyprostowany/wyprostowana na krześle i chwyć za swoją niedowładną rękę.

Wychyl się do przodu — miednica też wychyla się do przodu, a obie nogi są równo obciążone.

Oderwij pośladki od siedziska. Jeśli to możliwe, zatrzymaj się na 2-3 sekundy w pozycji półprzysiadu. 1. UDAR MÓZGU

47

Wyprostuj się, wciągnij brzuch i napnij pośladki. Upewnij się, że obie nogi pozostają równomiernie obciążone.

Powtórzenia: 10, serie: 2, czas pracy: 2-3 minuty

Aby utrudnić sobie ćwiczenie i wymusić lepsze obciążenie nogi niedowładnej, postaw nogę niezajętą na niewysokim podwyższeniu.

48

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 1.22. Pomoce ortopedyczne wspomagające chód

Kij pasterski — wysokie podparcie wy­ musza bardziej wyprostowaną sylwetkę podczas chodu.

Czworonóg — cztery punkty podparcia zapewniają większą stabilność u osób z dużymi zaburzeniami równowagi.

u osób z niewielkimi zaburzeniami rów­ nowagi. 1. UDAR MÓZGU

49

Rycina 1.23. Ćwiczenia w staniu z oparciem o stół

rrrrrr»*

Ustaw się bokiem do stołu. Ręka niedowładna powinna być oparta o stół lub (jeśli jest za nisko) o podwyższenie, na przykład z książek.

Wykonaj wykrok do przodu i do tyłu nogą niezajętą. Po wykonaniu serii powtórzeń zmień nogę.

Powtórzenia: 10, serie: 2-4, czas pracy: 2-3 minuty 50

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

no nogi stojącej było delikatnie ugięte, a ręka niedowładna cały czas podparta.

Powtórzenia: 10, serie: 2-3, czas pracy: 2 minuty

Stojąc na nodze niedowładnej (kolano lekko ugięte), wykonaj wykrok do boku nogą niezajętą.

Powtórzenia: 10, serie: 2-3, czas pracy: 2 minuty 1. UDAR MÓZGU

51

Rycina 1.24. Ćwiczenia w staniu przy wałku

mgm Stań przy wysokim wałku (ręka zajęta oparta o wałek).

52

Postaw nogę niezajętą na mały wałek lub piłeczkę, tak aby wcisnąć przedmiot w podłoże.

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

* Zwróć uwagę, aby kolano nogi niedowładnej było cały czas delikatnie ugięte.

Powtórzenia: 10, serie: 2-3, czas pracy: 2-4 minuty

1. UDAR MÓZGU

53

Rycina 1.25. Ćwiczenia w staniu z dyskiem sensomotorycznym

Stań w wyprostowanej pozycji. Rękę niedowładną możesz oprzeć o wysoki wałek lub stół.

Postaw stopę niezajętą na dysku. Prze­ nieś na nią ciężar ciała. Zwróć uwagę, aby w tym czasie kolano nogi niedowładnej było lekko ugięte.

Powtórzenia: 10, serie: 2-4, czas pracy: 3-4 minuty Po wykonaniu serii powtórzeń zmień nogę.

54

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 1.26. Ćwiczenia w staniu z niskim stołkiem

if e . Stań w wyprostowanej pozycji przodem do stolika/taboretu/podnóżka.

•f

*

Postaw nogę niezajętą na stołku. Pamię­ taj, aby kolano nogi niedowładnej było w tym czasie lekko ugięte.

Powtórzenia: 10, serie: 2-4, czas pracy: 2-3 minuty

Po wykonaniu serii powtórzeń zmień nogę.

1. UDAR MÓZGU

55

Rycina 1.27. Chodzenie do tyłu i siadanie na krześle

56

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

fę

Za nogą niedowładną powinna podążać noga niezajęta. Postaraj się, aby długość kroków była jednakowa.

1. UDAR MÓZGU

57

Wychyl ciężar ciała do przodu i obciąż równomiernie obie nogi. Jeśli to możliwe, w trak­ cie siadania zatrzymaj ruch kilka centymetrów nad siedziskiem i wytrzymaj w tej pozycji 3-4 sekundy.

Usiądź prosto, popraw nogi i wciągnij pępek.

Powtórzenia: 10, serie: 1-2, czas pracy: 3-5 minut

58

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 1.28. Ćwiczenia obrotów w miejscu

starając się nie przesuwać w przestrzeni. Potem wykonaj obrót w drugim kierun­ ku. Jeśli wykonujesz obroty o 180° bez utraty równowagi, wykonaj obrót o 360° w jedną i w drugą stronę.

Powtórzenia: 10, serie: 2, czas pracy: 2-3 minuty

1. UDAR MÓZGU

59

Rycina 1.29. Chód do boku — „przeplatanka

Wyznacz sobie linię na podłodze, wzdłuż której będziesz się poruszać. Odstaw nogę do boku.

Skrzyżuj nogi — z przodu powinna stać noga niezajęta.

Wykonaj marsz do boku na dystansie 3 do 5 metrów. Wracając, krzyżuj nogi odwrotnie — z przodu stawiaj nogę zajętą. Na początku to ćwiczenie możesz robić przy ścianie.

Powtórzenia: 3-4, serie: 1-2, czas pracy: 2-3 minuty

60

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 1.30. Wstawanie z podłogi do klęku przy krześle

o które się oprzesz podczas wstawania.

Unieś się na przedramieniu i biodrze niedowładnym, stopniowo opieraj się na kolanie i dłoni niezajętej.

i. UDAR MÓZGU

61

Przejdź do pozycji klęku podpartego i przysuń się tak blisko krzesła, aby oprzeć rękę niezajętą o siedzisko.

Opierając się ręką niezajętą o krzesło, wyprostuj biodra.

62

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Oprzyj rękę niedowładną o siedzisko.

UWAGA! Pierwsze próby wstawania muszą się odbywać przy asekuracji drugiej osoby.

1. UDAR MÓZGU

63

Rycina 1.31. Wstawanie z klęku obunóż

Oprzyj obie ręce o siedzisko krzesła i wyprostuj biodra.

Przejdź do klęku na jednym kolanie. Aby ułatwić wstawanie, noga niezajęta powinna być z przodu oparta stopą o podłoże. Jednak lepszym ćwiczeniem jest wstawanie z nogi niedowładnej. Wypróbuj obie wersje wstawania.

64

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Opierając się na rękach, unieś kolano nogi pozostającej z tyłu.

■we*

Prostując kolana, oprzyj stopę tylnej nogi o podłoże. Cały czas opieraj się o krzesło.

1. UDAR MÓZGU

65

Gdy poczujesz się stabilnie, oderwij ręce od krzesła i się wyprostuj.

UWAGA! Pierwsze próby wstawania wykonuj przy asekuracji drugiej osoby.

66

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 1.32. Ćwiczenia ręki z piłką w leżeniu na boku

Połóż się na boku niedowładnym, przedramię oprzyj na półtwardym klinie lub innym podwyższeniu (jest to pozycja, która ułatwia ruchy ręką).

1. UDAR MÓZGU

67

UWAGA! Z reguły najpierw nauczysz się zginać, a dopiero potem prostować palce. Staraj się poświęcać jak najwięcej czasu na naukę prostowania palców. Powtórzenia: 10-15, serie: 2-3, czas pracy: 5-7 minut

68

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 1.33. Ćwiczenia ręki z butelką w leżeniu na boku

Połóż się na boku niedowładnym, przedramię oprzyj na półtwardym klinie lub innym podwyższeniu.

trzeciej wypełnioną wodą.

1. UDAR MÓZGU

69

Powtórzenia: 10-15, serie: 2-3, czas pracy: 5-7 minut

70

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 1.34. Ćwiczenia kończyny górnej z rakietką

Usiądź lub stań przodem do stołu, chwyć niedowładną ręką rakietkę (aby ułatwić chwyt, możesz owinąć rączkę gumą do ćwiczeń lub bandażem).

1. UDAR MÓZGU

71

72

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 1.35. Ćwiczenie ręki z bandażem elastycznym

Stań lub usiądź przodem do stołu. Ułóż przed sobą bandaż elastyczny. Próbuj go zwijać palcami niedowładnej ręki. Możesz sobie pomagać, rozprostowując lub naciągając mate­ riał ręką niezajętą.

Powtórzenia: 2-3, serie: 1-2, czas pracy: 3-5 minut

1. UDAR MÓZGU

73

Rycina 1.36. Ćwiczenie chwytania większych przedmiotów

Ustaw na stole klocki różnej wielkości.

B Rozpocznij przestawianie klocków od największego do najmniejszego.

74

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Przestawiaj klocki z jednej strony stołu na drugą, a później spróbuj ustawić je po kolei na podwyższeniu, na przykład na garnku odwróconym do góry dnem.

D. Spróbuj ustawić z klocków piramidę. Powtórzenia: 20, serie: 2-3, czas pracy: 5-7 minut

1. UDAR MÓZGU

75

Rycina 1.37. Ćwiczenie chwytania drobnych przedmiotów

A. Ćwiczenie rozpocznij od chwytania takich przedmiotów, jak nakrętka od butelki czy orzech włoski. Stopniowo sięgaj po mniejsze przedmioty, takie jak szklana kulka czy kulka z łożyska rowerowego. Spróbuj przekładać przedmioty z jednego pojemnika do drugiego.

Ćwicz zbieranie monet ze stołu, a także wyciąganie ich pojedynczo z portfela.

Powtórzenia: 20-30, serie: 2-3, czas pracy: 5-7 minut 76

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 1.38. Ćwiczenia ręki przy stole

Usiądź lub stań przy stole. Pod rękę niedowładną włóż serwetkę lub szmatkę.

Przesuwaj ręką z serwetką we wszystkich kierunkach. Zwróć uwagę na to, aby tułów w czasie ruchów ręki był ustabilizowany.

Powtórzenia: 15-20, serie: 2-3, czas pracy: 3-4 minuty . UDAR MÓZGU

77

Rycina 1.39. Odkręcanie słoika

A. Ćwicz odkręcanie słoika. Najpierw trzymaj go ręką zajętą, a odkręcaj niezajętą. Gdy bę­ dzie ci już łatwo, staraj się robić to odwrotnie.

Próbuj odkręcać słoiki o różnych średnicach, a także rozmaite butelki.

Powtórzenia: 15-20, serie: 2-4, czas pracy: 3-5 minut

78

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 1.40. Prasowanie

A. Ćwiczenia z żelazkiem musisz wykonać przy stole lub przy desce do prasowania. Dopóki nie nabierzesz wprawy, żelazko powinno być odłączone od prądu. Na początku do ćwi­ czeń wybierz tkaninę, po której żelazko będzie się łatwo ślizgać.

Chwyć żelazko niedowładną ręką. Ręka niezajęta może podtrzymywać materiał. Próbuj przesuwać żelazko po materiale we wszystkich kierunkach.

Powtórzenia: 20-30, serie: 2-4, czas pracy: 7-10 minut 1. UDAR MÓZGU

79

Rycina 1.41. Przelewanie wody

B. Odkręć butelkę i przelej jej zawartość do kubka.

80

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Spróbuj unieść kubek do ust niedowładną ręką. Próbuj też trzymać butelkę raz w niezajętej, a raz w niedowładnej ręce. To, co porozlewasz, wytrzyj niedowładną ręką.

Powtórzenia: 15-20, serie: 1-2, czas pracy: 4-5 minut

1. UDAR MÓZGU

81

Rycina 1.42. Krojenie

Zacznij od krojenia ręką niezajętą. Ręka niedowładna trzyma krojony przedmiot. Gdy nabierzesz wprawy, chwytaj nóż ręką niedowładną. Zaczynaj od krojenia miękkich rzeczy i stopniowo sobie utrudniaj to ćwiczenie.

82

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Naucz się obierać ziemniaki lub jabłka. Na początku ręka niedowładna tylko trzyma owoc lub warzywo.

Powtórzenia: 10-20, serie: 2-4, czas pracy: 7-10 minut

1. UDAR MÓZGU

83

Rycina 1.43. Ćwiczenia oddechowe i mimiczne ze słomką

Powtórzenia: 20, serie: 2-3, czas pracy: 3-4 minuty

84

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 1.44. Ćwiczenia oddechowe i mimiczne z butelką

bąbelki.

Powtórzenia: 10, serie: 2-3, czas pracy: 2-3 minuty

1. UDAR MÓZGU

85

Rycina 1.45. Ćwiczenia mimiczne przed lustrem

86

Wydmuchuj powietrze przez zwężone usta.

Wyszczerz zęby.

Przesuń usta w kierunku prawego, a potem lewego policzka (D)

Zrób z ust wąski dzióbek.

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Unieś wysoko brwi i zmarszcz czoło.

Nabierz powietrza w policzki.

Powtórzenia: 5, serie: 2-3, czas pracy: 5-7 minut 87

2. Stan po urazach rdzenia

2.1. Definicja Uraz kręgosłupa to złamania kręgów i „tak jak złamania innych kości, wymagają przywró­ cenia poprawnego ukształtowania oraz unieruchomienia wewnętrznego lub zewnętrznego na czas niezbędny do przebudowy kostnej, konsolidacji zrostu w skorygowanej pozycji”. Najczęściej równocześnie dochodzi do uszkodzenia struktur nerwowych wewnątrz kanału kręgowego: rdzenia kręgowego i korzeni nerwowych. Z tego wynika, że im wyższy poziom uszkodzenia, tym jest to większy problem terapeutyczny i bardziej rozlegle następ­ stwa dotyczące całego organizmu. Do objawów całkowitego uszkodzenie rdzenia szyjnego należą zaburzenia funkcji ruchowych i czuciowych, dysfunkcja układu oddechowego, sercowo-naczyniowego, pokar­ mowego i moczowego, narządów wydzielania wewnętrznego, zaburzenia przemiany materii, równowagi elektrolitowej, białkowej i wielu innych procesów biochemicznych ustroju.

90

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

2.2. Etiopatogeneza Urazy kręgosłupa, w tym urazy rdzenia kręgowego, zdarzają się rzadziej niż urazy kończyn czy czaszki, jednak ich liczba systematycznie rośnie. Ma to związek z rozwojem przemysłu, motoryzacji i mechanizacją rolnictwa5. Na drogach pojawia się coraz większa liczba sa­ mochodów, a co za tym idzie — zwiększa się również liczba wypadków komunikacyjnych. Najczęstszą przyczyną urazów kręgosłupa na świecie są wypadki drogowe (33-75%), kolejne miejsce to upadki z wysokości (12-44%) i urazy sportowe (15—18%)6. W Polsce nadal dominują upadki z wysokości, w okresie letnim natomiast dość liczną grupą cho­ rych są ofiary tzw. skoków do wody „na głowę”(12%) oraz poszkodowani w wypadkach komunikacyjnych (21%)6. Częstość uszkodzeń kręgosłupa z urazem rdzenia kręgowego to 25-35 osób na milion, z czego połowa to urazy odcinka szyjnego; 5-6 razy częściej dotyczy to mężczyzn. W Polsce to szacunkowo ponad 800 przypadków w ciągu roku7. Urazy kręgosłupa dzieli się tradycyjnie na: stabilne i niestabilne, a w zależności od mechanizmu urazu na: zgięciowe (fleksyjne), wyprostne (ekstensyjne) i zgnieceniowe (kompresyjne). O

utracie stabilności decyduje rozerwanie tylnych elementów stabilizujących kręgo­

słup: więzadła karkowego bądź więzadeł nadkolcowych i międzykolcowych oraz torebek stawów międzykręgowych8. Najczęściej do złamań niestabilnych dochodzi w przypadku zgięciowego mechanizmu urazu, przy nadmiernym zgięciu kręgosłupa do przodu przekraczającym fizjologiczny zakres ruchu9. Grupa uszkodzeń kompresyjnych kręgosłupa jest uznawana za najlepiej rokującą ze względu na małe niebezpieczeństwo pierwotnego bądź wtórnego uszkodzenia rdzenia, co 5 6 7 8 9

Rehabilitacja medyczna Jerzy Kiwerski 2005. Rehabilitacja medyczna Andrzej Kwolek 2013. Tamże. Tamże. Tamże.

2. STAN PO URAZACH RDZENIA

91

wiąże się ze stabilnym charakterem uszkodzenia, gdyż siła urazu działa w osi kręgosłupa i doprowadza do zgniecenia górnej części trzonu kręgu, bez uszkodzenia więzadeł. Jednak grupa ta nie jest jednorodna. Oprócz typowych złamań zgnieceniowych obejmuje też zła­ mania wywołane działaniem znacznych sił urazowych (np. przy skoku do płytkiej wody), doprowadzających do rozkawałkowania trzonu — odłamy trzonu przemieszczają się do kanału kręgowego, uszkadzając rdzeń kręgowy10. Diagnostyka uszkodzeń rdzenia kręgowego opiera się na wywiadzie, badaniu klinicz­ nym i badaniach dodatkowych. Do najczęściej wykonywanych należą rentgen kręgosłupa, tomografia komputerowa bądź rezonans magnetyczny. W zależności od wyników badań, jest podejmowana decyzja dotycząca dalszego postępowania leczniczego.

10 Tamże. 92

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

2.3. Obraz kliniczny W badaniu klinicznym ocenia się: rodzaj i rozległość zaburzeń czucia dotyku, bólu, tem­ peratury i czucia głębokiego, napięcie mięśni, odruchy powierzchniowe i głębokie, a także czynność głównych grup mięśniowych w skali Lovetta lub według skali Medical Research Council (MRC). Uszkodzenia rdzenia kręgowego ze względu na zaburzenia neurologiczne dzieli się na dwie grupy: uszkodzenia całkowite i częściowe. Uszkodzenia całkowite stanowią jednolitą grupę charakteryzującą się zniesieniem wszystkich rodzajów czucia, od poziomu uszkodzenia rdzenia z porażeniem wszystkich mięśni zaopatrywanych z segmentów rdzenia objętych strefą uszkodzenia oraz poniżej tego poziomu. Uszkodzenia częściowe: 1. Całkowite porażenie ruchowe i zniesienie czucia powierzchniowego od poziomu uszkodzenia rdzenia, ze śladowo zachowanym czuciem głębokim (ułożenia) w stopach. 2. Niedowłady znacznego stopnia, uniemożliwiające funkcjonalne wykorzystanie niedowładnych kończyn11, np. zespół Brown-Sequarda (niedowład kończyn po stronie ogniska z zaburzeniami czucia głębokiego po stronie uszkodzenia, z za­ burzeniami czucia bólu i temperatury po stronie przeciwnej). 3. Niedowłady mniejszego stopnia utrudniające, ale nie umożliwiające, funkcjonalne wykorzystanie niedowładnych mięśni. Podstawą do zaliczenia do tej grupy jest siła niedowładnych zespołów mięśniowych powyżej 3 w skali Lovetta12.

11 Tamże. 12 Tamże. 2. STAN PO URAZACH RDZENIA

93

Dość powszechnie stosuje się Skalę Oceny Funkcji Ruchowej wprowadzoną przez Frankela i wsp.:

A. Pacjenci z całkowitym uszkodzeniem rdzenia. B. Pacjenci z zachowanym czuciem, ale bez czynności ruchowej poniżej pozio­ mu uszkodzenia. C. Chorzy z częściowo zachowaną, ale w praktyce bezużyteczną funkcją ruchową.

D. Pacjenci, u których użyteczna funkcja ruchowa jest zachowana mimo niedowładu. E. Chorzy bez deficytu neurologicznego. W literaturze światowej stosuje się również klasyfikację uszkodzeń rdzenia kręgowe­ go opracowaną przez Amerykańskie Towarzystwo Urazów Kręgosłupa (American Spinał Injury Association, ASIA). Skala ta stanowi zobiektywizowaną, zintegrowaną ocenę funkcji ruchowych, czuciowych 1odruchowych pacjentów po urazie rdzenia. Wymaga szczegółowego badania zaburzeń czucia dotyku, bólu i siły mięśniowej okre­ ślonych zespołów dynamicznych. Badanie czucia obejmuje 28 par dermatomów od C2 do S5. Oceny dokonuje się według 3-punktowej skali: 0 = brak czucia, 1 = upośledzenie czucia (niedoczulica, przeczulica), 2 = czucie prawidłowe. Zsumowanie punktów daje maksymalnie 112. Ocena siły 10 par miotomów kończyny górnej i dolnej — w skali Lovetta (od 0 do 5). Suma punktów z oceny miotomów przy prawidłowym ich stanie wynosi 100. Porównanie sumarycznej liczby punktów w badaniu wstępnym i końcowym stanowi o stopniu poprawy neurologicznej (lub jej braku). Do ważnych celów postępowania z pacjentami po urazach rdzenia należy zminimali­ zowanie zmian wtórnych, które są związane z zaburzeniami czynności wielu organów oraz długotrwałym unieruchomieniem. Istotne rokowniczo jest jak najwcześniejsze zniesienie ucisku na rdzeń kręgowy. Wyko­ nanie odbarczenia rdzenia w pierwszych godzinach stwarza szansę na uzyskanie poprawy neurologicznej i funkcjonalnej. W przypadku urazów wielonarządowych decyzja odnośnie postępowania leczniczego zależy od dokładnej oceny stanu klinicznego i doświadczenia operatora. Najważniejsze jest dobro pacjenta. We wczesnym okresie, poza podjęciem decyzji odnośnie sposobu leczenia uszkodzenia kręgosłupa (operacyjnie czy zachowawczo), należy wyrównywać zaburzenia funkcji wielu układów ustroju w celu zapobieżenia rozwojowi powikłań groźnych dla życia pacjenta. Objawy charakterystyczne dla wczesnego okresu po urazie to: zaburzenia układu krą­ żenia i oddechowego, zaburzenia układu wegetatywnego z dominacją układu przywspół-

94

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Standardowa klasyfikacja neurologiczna uszkodzeń rdzenia kręgowego

czulnego, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego i wydalania moczu, zaburzenia napięcia mięśniowego. Najczęstsze powikłania urazów rdzenia kręgowego: 1. Odleżyny (60-80% przypadków) 2. Skostnienia neurogenne 3. Osteoporoza 4. Depresja, reakcja stresowa

2. STAN PO URAZACH RDZENIA

95

2.4. Rehabilitacja Podstawowymi założeniami modelu Polskiej Szkoły Rehabilitacji jest wczesne zapocząt­ kowanie leczenia, podejście kompleksowe i ciągłość procesu. Planując proces usprawniania pacjentów, ocenia się: stopień niedowładu/porażenia, rodzaj i rozległość zaburzeń czucia, napięcie mięśni, odruchy patologiczne, w okresie przewlekłym utrwalone deformacje, zaburzenia zwieraczy oraz obecność odleżyn i sko­ stnień okołostawowych. Bez względu na poziom uszkodzenia, istotnym elementem są ćwiczenia fizyczne, po­ czątkowo ćwiczenia bierne porażonych kończyn13. Przy prowadzeniu tych ćwiczeń niezbędna jest stabilizacja bliższego odcinka ćwiczonej kończyny, wykonywanie płynnego ruchu w pełnym zakresie we wszystkich płaszczyznach fizjologicznego ruchu, z dociskiem powierzchni stawowych, co poprawia odżywienie chrząstki stawowej, zapobiega jej degeneracji, a jednocześnie dostarcza bodźców proprioceptywnych. Ćwiczeniami należy objąć wszystkie stawy porażonej kończyny14— od stawów dystalnych do proksymalnych. Ćwiczenia bierne umożliwiają utrzymanie pełnego zakresu ruchu w stawach, zapobie­ gają powstawaniu przykurczów i niefunkcjonalnemu ustawieniu kończyn oraz pozwalają na zachowanie elastyczności mięśni i więzadeł. Poprawiają ukrwienie i trofikę tkanek, zapobiegają powstawaniu obrzęków oraz rozwojowi nadmiernej spastyczności15. Istotne znaczenie ma zapobieganie nieprawidłowemu niekorzystnemu funkcjonal­ nie ustawieniu kończyn w okresach odpoczynku. Zapobiegamy końskiemu ustawieniu stóp, przeprostowi w stawach kolanowych, przykurczom przywiedzeniowo-zgięciowym w stawach biodrowych, niefunkcjonalnemu ustawieniu ręki, przykurczom zgięciowym w stawach łokciowych oraz odwiedzeniowym w stawach barkowych. Tendencja ta wynika z asymetrycznego funkcjonowania antagonistycznych grup mięśniowych, nasilającego się

13 Rehabilitacja medyczna Andrzej Kwolek2003. 14 Tamże. 15 Tamże. 96

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

w okresie narastania spastycznego napięcia16. Konieczne jest układanie pacjentów w pozy­ cjach funkcjonalnych (zmiana ułożenia co 2-3 godziny). U chorych z niecałkowitym porażeniem ruchowym lub u chorych z postępującą poprawą neurologiczną wdrażamy ćwiczenia czynne, których rodzaj zależy od siły rozwijanej przez niedowładne mięśnie. Przy śladowym ruchu czynnym egzekwuje się skurcze izometryczne, stopniowo przechodząc do ćwiczeń w odciążeniu, początkowo ze znacznym wspomaganiem ruchu przez prowadzącego ćwiczenia, aż do realizacji ruchu w kończynie przez pacjenta z ograniczaniem odciążania kończyny17. Kolejnym etapem są ćwiczenia wolne, będące formą przejściową od ćwiczeń z odciążeniem do ćwiczeń z oporem, dawkowanym odpowiednio do siły rozwijanej przez niedowładne zespoły mięśniowe18. Ważną rolę odgrywa też wczesna pionizacja chorego i to zarówno ze względów pielę­ gnacyjnych, jak i zapobiegania roztrenowaniu układu sercowo-naczyniowego, oraz dążenie do odtworzenia odruchu postawy. Pionizację bierną rozpoczyna się w miarę możliwości od uniesienia od strony głowy łóżka lub stołu pionizacyjnego pod kątem około 30 stopni. Stopniowo zwiększa się po­ chylenie stołu w zależności od stopnia stabilności kręgosłupa oraz samopoczucia chorego. Po osiągnięciu kąta pionizacji 70-80 stopni bez znacznych zaburzeń naczyniowych przechodzi się do adaptacji chorego do pozycji siedzącej lub pionizacji czynnej (w zależności od możliwości funkcjonalnych). Zwykle rozpoczyna się od siadu na łóżku z podparciem pod plecy i przechodzi się do siadu na łóżku ze spuszczonymi nogami. Dobra tolerancja tej pozycji upoważnia do podjęcia prób sadzania na wózku inwalidz­ kim, ze stopniowym przedłużeniem czasu przebywania na wózku19. Równoczasowo uczy się pacjenta czynności samoobsługi i korzystania z wózka inwa­ lidzkiego. Wdraża się ćwiczenia ogólnousprawniające, mające na celu poprawę ogólnej sprawności i wytrzymałości chorego oraz poprawę tolerancji wysiłku fizycznego. W zależności od stanu funkcjonalnego chorego podejmuje się próbę nauki chodzenia, z zaopatrzeniem ortotycznym, bądź pełną adaptację do wózka inwalidzkiego. W zależności od poziomu uszkodzenia i typu dysfunkcji stosuje się kilka rodzajów biernego (pasywnego) zaopatrzenia kończyny dolnej: obuwie ortopedyczne, stabilizatory stawu skokowego (ang. ankle foot orthosis, AFO), ortozy stabilizujące kończynę w stawach kolanowym i skokowym (ang. knee-ankle-foot orthosis, KAFO), ortozy stabilizujące całą kończynę (ang. hip-knee-ankle-foot orthosis), parapodia.

16 17 18 19

Tamże. Tamże. Tamże. Tamże.

2. STAN PO URAZACH RDZENIA

97

Parapodia to konstrukcje stabilizujące kończyny dolne oraz częściowo tułów, umożliwia­ jące stabilną pionizację chorego oraz możliwość poruszania się na ograniczonej przestrzeni. Zaopatrzenia aktywne do pionizacji to konstrukcje egzoszkieletowe oraz wykorzystujące funkcjonalną stymulację elektryczną (FES). Podstawowym środkiem lokomocji części pacjentów po urazie rdzenia kręgowego jest wózek inwalidzki. Musi on być dobrany do potrzeb i stylu życia pacjenta. Istotną sprawą jest wydatek energetyczny związany z napędem wózka. Przyjmuje się, że wózek powinien być stosunkowo lekki, stabilny i zwrotny. W procesie rehabilitacji kładzie się nacisk na adaptację chorego nie tylko do pozycji siedzącej, ale i do trybu życia codziennego na wózku inwalidzkim. Istotnym elementem jest wzmocnienie niezajętych zespołów dynamicznych, żeby ułatwić wykonywanie podstawo­ wych czynności dnia codziennego, przechodzenia z łóżka na wózek, toaletę, ubieranie się, zakładanie ortoz. Ważny składnikiem usprawniania jest nauka poruszania się na wózku w różnym terenie oraz podnoszenia się po upadku z wózka. Doskonałym uzupełnieniem programu rehabilitacji pacjentów po urazie rdzenia kręgo­ wego są organizowane przez Fundację Aktywnej Rehabilitacji kursy doskonalące jazdę na wózku, uczące, jak żyć w warunkach codziennych20 i nowej zmienionej sytuacji życiowej. Na każdym etapie leczenia usprawniającego ważne jest wsparcie psychologiczne pacjen­ tów, które otrzymują na oddziałach rehabilitacyjnych; nieodzowne jest również wsparcie ze strony rodziny pacjenta. Po urazie rdzenia kręgowego nie zawsze stan pacjenta się poprawia, umożliwiając samodzielność w życiu codziennym. Przykładowo po: > całkowitym uszkodzeniu na poziomie C5 i wyżej — brak samodzielności ruchowej, niepełne przystosowanie do specjalnego wózka inwalidzkiego; > uszkodzeniu na poziomie C7 — możliwa częściowa samoobsługa, wykorzystanie wózka ręcznego; > uszkodzeniu Th6 — pełna samoobsługa, chodzenie w aparatach ortotycznych na krótkich odległościach; > poprzecznej przerwie rdzenia na wysokości Th 8 — ludzie młodzi mają szansę, po zaopatrzeniu w aparaty ortotyczne i kule, nauczenia się samodzielnego stania, przechodzenia z wózka na łóżko, do wanny, samochodu itp.; > uszkodzeniu na poziomie Th 10-TH 12 — osoby starsze, z ogólnym dobrym stanem fizycznym, udaje się nauczyć tych samych czynności.

20 Tamże. 98

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

2.5. Wskazówki do ćwiczeń w uszkodzeniach rdzenia Przedstawione ćwiczenia przeznaczone są dla chorych z uszkodzeniami rdzenia, porusza­ jącymi się co najmniej na wózku z napędem ręcznym. Przy zmianach pozycji poproś drugą osobę o asekurację. Za każdym razem przed rozpoczęciem ćwiczenia oraz kilka razy w trakcie ćwiczenia kontroluj ustawienie nóg i prawidłowe podparcie stóp. Podczas ćwiczenia staraj się utrzymywać wyprostowaną sylwetkę. Każdą gimnastykę rozpocznij od ćwiczeń oddechowych. Nie zapominaj również o pra­ widłowym oddychaniu w trakcie pozostałych ćwiczeń.

2. STAN PO URAZACH RDZENIA

99

Rycina 2.1. Oddychanie różnymi torami oddechowymi

JSi Weź głęboki wdech, nabierając powietrza do brzucha. Spróbuj wykonać wydech dwa razy dłuższy niż wdech.

Powtórzenia: 10, serie: 1-2, czas pracy: 1 minuta 100

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

do klatki piersiowej. Powinieneś poczuć, jak żebra się rozszerzają. Wydech powinien być dwa razy dłuższy niż wdech.

Powtórzenia: 10, serie: 1-2, czas pracy: 1 minuta

3

Leżąc na plecach, połóż ręce na mostku. Weź głęboki wdech, nabierając powietrza w taki sposób, aby mostek podniósł się do góry. Wydech powinien być dwa razy dłuższy niż wdech.

Powtórzenia: 10, serie: 1-2, czas pracy: 1 minuta 2. STAN PO URAZACH RDZENIA

101

Rycina 2.2. Ćwiczenia mięśnia prostego brzucha w leżeniu na plecach

piłkę.

Powtórzenia: 15 - 20 , serie: 3-4, czas pracy: 2 minuty 102

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 2.3. Ćwiczenia stabilizacji tułowia w pozycji na boku

Połóż się na boku i oprzyj się na przedramieniu. Druga ręka powinna być oparta o podło­ gę, a nogi ugięte w kolanach.

Unieś bok do góry. Jeśli to możliwe, unieś miednicę nad podłogę, opierając się na rękach. Spróbuj utrzymać pozycję przez 3-5 sekund.

Powtórzenia: 10, serie: 2, czas pracy: 2 minuty 2. STAN PO URAZACH RDZENIA

103

Rycina 2.4. Ćwiczenia mięśni grzbietu w leżeniu na brzuchu

v:.v

Połóż się na brzuchu, opierając się na przedramionach.

Opierając się na jednej ręce, spróbuj dosięgnąć do przedmiotu leżącego przed tobą. Po wykonaniu serii powtórzeń zmień rękę.

Powtórzenia: 10, serie: 4, czas pracy: 2 minuty 104

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 2.5. Ćwiczenia mięśni zginaczy biodra i mięśni brzucha w pozycji na boku

Leżąc na brzuchu, oprzyj się na przedramieniu lewej ręki, obróć głowę w lewo i przenieś ciężar ciała na prawą stronę.

W

—i Oprzyj się na dłoni lewej ręki, jednocześnie próbując podciągnąć lewą nogę do brzucha. Po wykonaniu serii powtórzeń zmień stronę.

Powtórzenia: 10, serie: 4, czas pracy: 2-3 minuty 2. STAN PO URAZACH RDZENIA

105

Rycina 2.6. Ćwiczenia zginaczy i prostowników stawu biodrowego w klęku podpartym

Przyjmij pozycję klęku podpartego. 1 — Brzuch podeprzyj na dużym klinie lub niskim taborecie; 2 — Ustaw kolana w linii bioder; 3 — Ustaw nadgarstki w linii barków.

Spróbuj odstawić kolano do tyłu, a potem pociągnij je w stronę wałka. Po wykonaniu serii powtórzeń zmień stronę.

Powtórzenia: 10, serie: 4, czas pracy: 3 minuty 106

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 2.7. Ćwiczenia przenoszenia ciężaru ciała w siadzie na piętach

2. STAN PO URAZACH RDZENIA

107

Powtórzenia: 10, serie: 2-3, czas pracy: 2-3 minuty

108

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 2.8. Prawidłowa pozycja na wózku

lekko ściągnięte; 3 — Głowa ustawiona w osi tułowia i broda lekko cofnięta.

Rycina 2.9. Nieprawidłowa pozycja na wózku

1 — Odcinek lędźwiowy niepodparty przez oparcie wózka; 2 — Zgarbiona pozycja, zaokrąglony kręgosłup, barki wysunięte do przodu; 3 — Głowa wysunięta do przodu i zwieszona.

109

Rycina 2.10

Siedząc na wózku lub na krześle w wyprostowanej pozycji, chwyć hantle w obie ręce. Ciężar hantli dobierz do swoich możliwości.

oddalony od ucha.

110

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Powtórzenia: 20-30, serie: 2-4, czas pracy: 3-4 minuty

2. STAN PO URAZACH RDZENIA

111

Rycina 2.11. Ćwiczenia mięśni grzbietu i ramion z oporem elastycznym

Usiądź na wózku lub na krześle. Przywiąż gumę do ćwiczeń do ramy łóżka lub innego stabilnego elementu. Wybierz gumę o odpowiednim dla siebie oporze.

Ściągnij gumę w kierunku bioder, prostując jednocześnie łokcie i plecy.

Powtórzenia: 15, serie: 3-4, czas pracy: 2-3 minuty

112

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 2.12. Przesiadanie się z wózka na krzesło/ławkę/łóżko

Ustaw wózek pod skosem jak najbliżej krzesła, zablokuj hamulce i zdejmij nogi z podnóż­ ków.

2. STAN PO URAZACH RDZENIA

113

114

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 2.13. Ćwiczenia stabilizacji tułowia przy wałku

mmmm W

Siedząc na krześle lub ławce, oprzyj obie ręce o wysoki wałek (może to być oparcie drugiego krzesła). 1 — Wciągnij pępek; 2 — Obniż barki i lekko ściśnij łopatki; 3 — Ustaw stopy równolegle do siebie i oprzyj je stabilnie o podłoże.

Powoli spróbuj oderwać pojedynczo dłonie od wałka, utrzymując równowagę. Jeśli to możliwe, wytrzymaj w tej pozycji 3-5 sekund.

Powtórzenia: 10, serie: 4, czas pracy: 2-4 minuty 2. STAN PO URAZACH RDZENIA

115

Oprzyj piłkę o wałek, trzymając ją oburącz. Spróbuj oderwać piłkę od wałka, zachowując równowagę. Jeśli to możliwe, wytrzymaj w tej pozycji 3-5 sekund.

Powtórzenia: 10, serie: 2-3, czas pracy: 2 minuty

Opierając obie ręce o wałek, popchnij go do przodu w taki sposób, aby nie utracić rów­ nowagi. Powróć powoli do pozycji wyjściowej.

Powtórzenia: 10, serie: 2-3, czas pracy: 2 minuty 116

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 2.14. Przesiadanie się z wózka na podłogę

Wybierz bezpieczne miejsce, w którym nie będzie ryzyka uderzenia w głowę o krawędź mebla, gdy stracisz równowagę. Pierwsze próby przesiadania się na podłogę podejmij z asekuracją drugiej osoby, możesz też najpierw przesiadać się na niski taboret, a dopiero potem na podłogę.

Zablokuj hamulce, opuść stopy na podłogę i zsuń się na krawędź wózka.

2. STAN PO URAZACH RDZENIA

117

Oprzyj się jedną ręką mocno o wózek oraz wychyl tułów tak, aby drugą ręką oprzeć się o podłogę. Zdecydowanym ruchem przenieś biodra na podłogę.

Ustabilizuj tułów i popraw ustawienie nóg.

118

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 2.15. Ćwiczenia stabilizacji tułowia w klęku podpartym

jm

? &S. r

• > iscwK* * s

W # '--

\ ń;.V5

Przyjmij pozycję klęku podpartego przed niskim podestem. 1 — Wciągnij pępek; 2 Ustaw kolana w linii bioder; 3 — Ustaw ręce w linii barków.

Nie tracąc równowagi, przenoś naprzemiennie ręce na podest.

Powtórzenia: 10, serie: 3-4, czas pracy: 2 minuty

2. STAN PO URAZACH RDZENIA

119

Rycina 2.16. Ćwiczenia stabilizacji tułowia i miednicy w klęku prostym

Przyjmij pozycję klęku, opierając się o stabilną ławkę lub siedzisko krzesła. 1 — Umieść poduszkę lub miękki klin na łydkach; 2 — Wyprostuj się w stawach biodrowych; 3 — Wciągnij pępek.

Powoli siadaj na piętach, a potem przenosząc ciężar ciała do przodu, wróć do pozycji klęku prostego.

Powtórzenia: 10, serie: 2-3, czas pracy: 2-3 minuty 120

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 2.17. Ćwiczenia stabilizacji tułowia w klęku prostym

Przyjmij pozycję klęku prostego, opierając ręce o stabilną ławkę lub siedzisko krzesła. Ustaw na ławce przedmiot, taki jak kubek, butelka czy większy klocek.

Przemieszczaj przedmiot w różnych kierunkach, utrzymując przy tym stabilność tułowia.

2. STAN PO URAZACH RDZENIA

121

Powtórzenia: 10-15, serie: 2-3, czas pracy: 2 minuty

122

3. Stwardnienie rozsiane

3.1. Definicja i etiologia Stwardnienie rozsiane (sclerosis multiplex, SM) to najczęściej rozpoznawana na świecie choroba demielinizacyjna. Mimo licznych badań, jej etiologia jest nie do końca poznana; wiadomo, że podłoże jest autoimmunologiczne. Jest przewlekłym schorzeniem centralnego układu nerwowego (mózgu i rdzenia), które stopniowo prowadzi do niepełnosprawności. Najczęściej dotyka osób młodych, między 20. a 40. rokiem życia. Kobiety chorują 2-3 razy częściej niż mężczyźni. Obecne kryteria rozpoznania opierają się na wykryciu ognisk demielinizacji w mózgu i rdzeniu za pomocą rezonansu magnetycznego.

124

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

3.2. Postacie kliniczne W stwardnieniu rozsianym wyróżnia się następujące postacie kliniczne: > rzutowo-zwalniająca — 80% chorych; > wtórnie postępująca — ponad 5%; > pierwotnie postępująca — około 15%; > łagodna 1-5%. Przebieg powolny, ale postępujący, najczęściej występuje w formie ostrych rzutów choroby przerywanych okresami remisji, o różnym czasie trwania. Objawy kliniczne SM są różnorodne, w zależności od obszaru zajętego przez chorobę. Najczęściej stwierdza się niedowłady, pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego, spastyczność, zaburzenia równowagi i koordynacji ruchowej, zaburzenia czucia, dysfunkcję neurogenną pęcherza moczowego, problemy seksualne, zaburzenia połykania itp. Dość charakterystyczny dla SM jest objaw Lhermittea, czyli ostry, przeszywający ból, „uczucie przejścia prądu” wzdłuż kręgosłupa wskutek zgięcia głowy do przodu. W ostatnich latach dokonał się ogromny postęp w leczeniu farmakologicznym SM; dysponujemy coraz szerszą gamą leków immunomodulujących, zaczynając od octanu glatirameru czy interferonach beta, a skończywszy na lekach typu natalizumab, fingolimod czy teryflunomid.

3. STWARDNIENIE ROZSIANE

125

3.3. Rehabilitacja Należy pamiętać o problemach i wyzwaniach związanych z usprawnianiem chorych na SM, a utrudniających współpracę. Należą do nich: zaburzenia behawioralne: agresja (23%), apatia (22%), euforia (12%) brak rozeznania (11%).Opisany przez Uhthoffa tzw. efekt cieplny (ang. hot bath test) polega na tym, że znaczny wysiłek fizyczny, hipertermia, gorąca kąpiel nasilają objawy SM pod postacią niedowładów, wzmożonego napięcia mięśniowego, wygórowanych odruchów z powodu pogorszenia przewodnictwa nerwowego w częściowo zdemielinizowanych włóknach nerwowych. Z hipertermią związane jest również nasilenie zmęczenia (2/3 chorych na SM uważa je za najbardziej dokuczliwy objaw). W związku z tym zaleca się stosowanie wysiłku o natężeniu lekkim do umiarkowanego, przestrzegając zasady częstych odpoczynków i niedopuszczania do nadmiernego przemęczenia chorych. Wykazano, że przy ścisłych kryteriach kwalifikacji do wysiłku aerobowego można uzyskać poprawę wydolności chorych, nie narażając ich na wystąpienie rzutu choroby. Trening ten musi jednak trwać co najmniej kilka tygodni, a najlepiej miesięcy. W okresie rzutu zaleca się: > unikanie unieruchomienia u chorych leżących: profilaktyka przeciwodleżynowa, częste zmiany pozycji i ułożenia kończyn (co 3 h); > czynne lub bierne przyjmowanie pozycji siedzącej na fotelu lub wózku pacjentów (fotel, wózek inwalidzki); > zapobieganie przykurczom (ćwiczenia bierne, prowadzone, czynno-bierne). W okresie remisji: > program dobierany indywidualnie w zależności od stanu klinicznego i stopnia niepełnosprawności chorego. Należy uwzględnić udział rodziny i znajomych w procesie usprawniania oraz stan chorego przed zachorowaniem, jego zdolność uczenia się, zdolności przystosowawcze, wydolność fizyczną, stan socjalno-byto­ wy i wykształcenie. Cele rehabilitacji powinny być zaakceptowane przez chorego.

126

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Obecnie polecana jest terapia oparta na zadaniach, skoncentrowana na niepeł­ nosprawności (ang. task oriented approach). Do najczęstszych metod kinezyterapii pacjentów z SM należą: > torowanie nerwowo-mięśniowa (proprioceptive neuromuscular facilitation, PNF — metoda Kabata-Kaisera); > metoda NDT Bobath (neurodevelopmental therapy); > ćwiczenia „koordynacyjno-równoważne” wg Frenkla; > metody z biologicznym sprzężeniem zwrotnym, funkcjonalna elektrostymulacja. Możliwa w wybranych przypadkach metoda wymuszania ruchu (constraint induced movement therapy, CIMT); > ćwiczenia kontroli układu przedsionkowego stosowane przy zawrotach głowy; > ćwiczenia czynne poprzedzone rozgrzewką oraz przedzielone okresami ochłodzenia: ćwiczenia rozciągające (szczególnie tylnej grupy mięśni nóg oraz mięśni grzbietu), > ćwiczenia w wodzie (pływanie, wodny aerobik, chodzenie w wodzie), > nauka bezpiecznych upadków, > rekreacja: joga, techniki tai-chi, spacery (nordic walking), aerobik. Do nauki cho­ du trening na bieżni ruchomej z zastosowaniem odciążenia masy ciała — szybsza poprawa lokomocji. Warto zaznaczyć rolę terapii zajęciowej, której celem jest wykonywanie zadań „krok po kroku”, nauka zasad ergonomii, ekonomicznego wykorzystania energii własnej, wyucze­ nie strategii kompensacyjnych; jest bardzo efektywna w terapii przewlekłego zmęczenia, zwiększenia aktywności społecznej i poprawie jakości życia.

3. STWARDNIENIE ROZSIANE

127

3.4. Wskazówki do ćwiczeń w stwardnieniu rozsianym Ćwicz w dobrze przewietrzonym, chłodniejszym pomieszczeniu. Staraj się ćwiczyć rano. Gdy odczujesz pierwsze objawy zmęczenia, zrób przerwę. Każdą gimnastykę rozpoczynaj od ćwiczeń oddechowych. Podczas każdej gimnastyki poświęć kilka minut na spokojne rozciąganie. Jeśli czujesz/widzisz, że wykonywane ćwiczenie powoduje wzrost spastyczności, przyj­ mij bardziej stabilną pozycję (np. oprzyj stopy o podłogę, przytrzymaj się ściany itp.) lub wybierz łatwiejsze ćwiczenie. Dbaj o płynność wykonywanych ruchów podczas ćwiczenia.

128

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 3.1. Oddychanie różnymi torami oddechowymi

Weź głęboki wdech, nabierając powietrza do brzucha. Spróbuj wykonać wydech dwa razy dłuższy niż wdech.

Powtórzenia: 10, serie: 1-2, czas pracy: 1 minuta 3. STWARDNIENIE ROZSIANE

129

Leżąc na plecach, połóż ręce na łukach żeber. Weź głęboki wdech, nabierając powietrza do klatki piersiowej. Powinieneś poczuć, jak żebra się rozszerzają. Wydech powinien być dwa razy dłuższy niż wdech.

Powtórzenia: 10, serie: 1-2, czas pracy: 1 minuta

sposób, aby mostek podniósł się do góry. Wydech powinien być dwa razy dłuższy niż wdech.

Powtórzenia: 10, serie: 1-2, czas pracy: 1 minuta 130

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 3.2. Ćwiczenia rąk

3. STWARDNIENIE ROZSIANE

131

Powtórzenia: 20, serie: 2-3, czas pracy: 30 s

132

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 3.3. Rysowanie ósemek kończyną górną

Połóż się na plecach. Wyciągnij wyprostowaną w łokciu rękę przed siebie.

‘- tv *V» «. '>» v • ! V

t '■»:

B. Wykonuj obszerne ruchy ręką, rysując w powietrzu ósemki.

3. STWARDNIENIE ROZSIANE

133

Po wykonaniu serii powtórzeń zmień kierunek ruchu, a następnie rękę.

Powtórzenia: 10, serie: 2-4, czas pracy: 2-3 minuty

134

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 3.4. Ćwiczenia kończyn górnych w leżeniu na plecach

A. Połóż się na plecach. Ręce ułóż wzdłuż ciała.

:

Zginaj na przemian ręce w łokciach.

3. STWARDNIENIE ROZSIANE

135

Powtórzenia: 20, serie: 2-3, czas pracy: 1-2 minuty

136

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 3.5. Ćwiczenia kończyn górnych w leżeniu na plecach

Podczas wdechu podnoś obie ręce do góry, a podczas spokojnego wydechu powoli je opuszczaj.

Powtórzenia: 10, serie: 2, czas pracy: 1-1,5 minuty 3. STWARDNIENIE ROZSIANE

137

Rycina 3.6. Ćwiczenia mięśni skośnych brzucha z dużą piłką

MmWM Połóż się na plecach i połóż nogi na dużej piłce (średnica 65-75 cm).

B. Trzymając kolana razem, przetaczaj piłkę powoli w prawo i w lewo. Postaraj się, aby obie łopatki nie odrywały się od podłoża. Pamiętaj o wciągnięciu pępka.

Powtórzenia: 10, serie: 2-4, czas pracy: 2-3 minuty 138

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 3.7. Ćwiczenia w rotacji tułowia z piłką

f

^

Skręć tułów w jedną stronę, pilnując, by miednica pozostała nieruchoma.

3. STWARDNIENIE ROZSIANE

139

/• X

Powtórzenia: 10, serie: 3-4, czas pracy: 30 s

140

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 3.8. Rozciąganie tułowia, nóg i barków w pozycji stojącej

do podłoża; 4 — Wyprostuj nogi w kolanach. Utrzymaj pozycję przez 30 s. UWAGA! Jeśli cierpisz na zawroty głowy, nie opuszczaj głowy w dół i patrz przed siebie.

Powtórzenia: 3-4, czas pracy: 30-45 s

3. STWARDNIENIE ROZSIANE

141

Rycina 3.9. Ćwiczenia rozciągające tułów i obręcz barkową w pozycji siedzącej z piłką

Oprzyj ręce o piłkę, ustaw szeroko stopy i kolana.

ziemi, a wzrok w dół. Utrzymaj pozycję przez 30 s. UWAGA! Jeśli cierpisz na zawroty gło­ wy, nie opuszczaj głowy w dół i patrz przed siebie.

Powtórzenia: 5-10, serie: 2, czas pracy: 1 minuta

142

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 3.10. Ćwiczenia rozciągające część zstępującą mięśnia czworobocznego

głowę w rękę, a ręką pociągnij za głowę bez wykonywania ruchu z siłą 20% maksymalnej możliwości. Utrzymaj napięcie około 10 s, a po tym czasie rozluźnij się i pociągnij lekko za głowę, pogłębiając skłon do ponownego uczucia rozciągania.

Powtórzenia: 3-4, czas pracy: ok. 10 s 3. STWARDNIENIE ROZSIANE

143

Rycina 3.11. Rozciąganie mięśni tylnej strony uda (mięśnie kulszowo-goleniowe)

1 — Chwyć taśmę jak lejce; 2 — Ugnij biodro do 90°; 3 — Lekko zegnij kolano; 4 — Stopa w zgięciu grzbietowym (palce na siebie).

Postaraj się wyprostować kolano, nie zmieniając ustawienia biodra i stopy aż do uczu­ cia rozciągania w tylnej części uda i pod kolanem, utrzymaj pozycję przez około 30 s, powtórz ćwiczenie 3 razy.

144

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

1 — Zwróć uwagę, aby biodro nie odrywało się od podłoża, a miednica nie skręcała; 2 — Podczas rozciągania postaraj się, aby wydech był 2 razy dłuższy niż wdech; 3 — Pilnuj, aby noga rozciągana pozostała na podłożu wyprostowana.

3. STWARDNIENIE ROZSIANE

145

Rycina 3.12. Rozciąganie mięśnia brzuchatego łydki

1 — Oprzyj ręce o ścianę; 2 — Wykonaj wykrok do tyłu nogą rozciąganą, zwróć uwagę, aby kolano było proste; 3 — Ustaw nogę prosto, nie rotuj jej na zewnątrz; 4 — Wypchnij do przodu biodro nogi rozciąganej.

Nie odrywaj pięty od podłoża. Utrzymaj pozycję rozciągania przez około 30 s, po trzech powtórzeniach zmień stronę.

Powtórzenia: 3, czas pracy: 30 s 146

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 3.13. Rozciąganie mięśnia płaszczkowatego na stopniu

stopniem.

Ugnij lekko kolano stopy rozciąganej. Opuść piętę jak najniżej i utrzymaj pozycję rozcią­ gania około 30 s, po trzech powtórzeniach zmień stronę.

Powtórzenia: 3, czas pracy: 30 s 3. STWARDNIENIE ROZSIANE

147

Rycina 3.14. Chodzenie do tyłu i siadanie na krześle

Ustaw się w odległości trzech kroków od krzesła, tyłem do niego.

148

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Gdy tylna strona nóg dotknie krzesła, rozpocznij siadanie.

3. STWARDNIENIE ROZSIANE

149

Wychyl ciężar ciała do przodu i obciąż równomiernie obie nogi. Jeśli to możliwe, w trak­ cie siadania zatrzymaj ruch kilka centymetrów nad siedziskiem i wytrzymaj w tej pozycji 3-4 sekundy.

Usiądź prosto, popraw nogi i wciągnij pępek.

Powtórzenia: 10, serie: 1-2, czas pracy: 3-5 minut

150

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 3.15. Ćwiczenia obrotów w miejscu

Stań w wyprostowanej pozycji.

Obróć się o 180° wokół własnej osi, starając się nie przesuwać w przestrzeni. Potem wykonaj obrót w drugim kierun­ ku. Jeśli wykonujesz obroty o 180° bez utraty równowagi, wykonaj obrót o 360° w jedną i w drugą stronę.

Powtórzenia: 10, serie: 2, czas pracy: 2-3 minuty

3. STWARDNIENIE ROZSIANE

151

Rycina 3.16. Chód do boku — „przeplatanka*

Wyznacz sobie linię na podłodze, wzdłuż której będziesz się poruszać. Odstaw nogę do boku.

Skrzyżuj nogi.

Wykonaj marsz do boku na dystansie 3 do 5 metrów. Wracając, krzyżuj nogi odwrotnie. Na początku to ćwiczenie możesz robić przy ścianie.

Powtórzenia: 3-4, serie: 1-2, czas pracy: 2-3 minuty

152

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 3.17. Ćwiczenia w staniu przy wałku

Stań przy wysokim wałku (ręka zajęta oparta o wałek).

3. STWARDNIENIE ROZSIANE

Postaw nogę niezajętą na mały wałek lub piłeczkę, tak aby wcisnąć przedmiot w podłoże.

153

M ggl'W

Zwróć uwagę, aby kolano nogi niedowładnej było cały czas delikatnie ugięte.

Powtórzenia: 10, serie: 2-3, czas pracy: 2-4 minuty

154

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 3.18. Ćwiczenia w staniu z niskim stołkiem

Stań w wyprostowanej pozycji przodem do stolika/taboretu/podnóżka.

Postaw nogę na stołku. Pamiętaj, aby ko­ lano nogi podporowej było w tym czasie lekko ugięte.

Powtórzenia: 10, serie: 2-4, czas pracy: 2-3 minuty Po wykonaniu serii powtórzeń zmień nogę.

3. STWARDNIENIE ROZSIANE

155

Rycina 3.19. Ćwiczenia w siadzie na piłce

Ustaw przed sobą różne przedmioty i sięgaj po nie, wychylając się w różnych kierunkach. Pierwsze próby wykonaj przy asekuracji drugiej osoby.

UWAGA! Nie rozpoczynaj sięgania po przedmioty, dopóki nie siedzisz stabilnie. Powtórzenia: 10-15, serie: 1-2, czas pracy: 2-3 minuty 156

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 3.20. Ćwiczenia mięśni nóg i brzucha z piłką

1 — Ściśnij piłkę kolanami; 2 — Ugnij nogi w kolanach, stopy oprzyj o podłoże.

zmieniło się ustawienie kręgosłupa lędźwiowego; 2 — Nie wypychaj brzucha, wciągnij pępek.

Powtórzenia: 10-15, serie: 3-4, czas pracy: 0,5-1 min 3. STWARDNIENIE ROZSIANE

157

Rycina 3.21. Ćwiczenia mięśni pośladkowych i tylnej części uda

1 — Oprzyj zgięte w kolanie i biodrze pod kątem 90° nogi na dużej piłce; 2 — Ręce ułóż wzdłuż tułowia; 3 — Oprzyj głowę na podłożu.

łmm

1 — Unieś biodra do góry i napnij pośladki; 2 — Wciśnij pięty w piłkę; 3 — Pozostaw ugięte kolana. Postaraj się, aby pośladki oderwały się od podłoża, utrzymaj pozycję przez 3 -5 s. Jeśli czujesz, że ćwiczenie jest zbyt łatwe, możesz je utrudnić, odrywając ręce od podłoża.

Powtórzenia: 10-15, serie: 3, czas pracy: 0,5-1 min 158

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

« im

Rycina 3.22. Ćwiczenia stabilizacji kolana z piłką

. 'ti M f e

m

Wciśnij lekko piłkę w ścianę, kolano i bio­ dro zegnij pod kątem 90°, zwróć uwagę, aby kolano nie uciekało do środka.

Przesuwaj piłkę powoli w górę i w dół.

Powtórzenia: 15-20, serie: 3-4, czas pracy: 0,5-1 min

3. STWARDNIENIE ROZSIANE

159

Rycina 3.23. Ćwiczenia stabilizacji kolan z piłką

biodra; 3 — Ustaw stopy tak szeroko jak kolana; 4 — Trzymaj ręce przed sobą; 5 — Cofnij biodra, skieruj wzrok przed siebie; 6 — Wciągnij pępek.

plecami.

160

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

1 — Spróbuj uzyskać 90° zgięcia w kolanach; 2 — W końcowej pozycji piłka powinna się znaleźć na wysokości łopatek.

Powtórzenia: 15-20, serie: 2-3, czas pracy: 0,5-1 min

3. STWARDNIENIE ROZSIANE

161

Rycina 3.24. Ćwiczenia stabilizacji kolana i stawu skokowego z dyskiem sensomotorycznym

Wykonaj wykrok i stań jedną nogą na dysku. Kolano nie powinno przekraczać linii stopy, ale pozostać w osi stawu biodrowego i skokowego (bez koślawienia).

Powtórzenia: 15-20, serie: 3-4, czas pracy: 0,5-1 min

162

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 3.25. Ćwiczenia stabilizacji kolana i stawu skokowego na BOSU

kraczało osi stopy; 2 — Nie pochylaj tułowia do boku. Wykonuj dynamicznie wypady do boku, lekko uginając kolano.

Powtórzenia: 15-20, serie: 3-4, czas pracy: 0,5-1 min 3. STWARDNIENIE ROZSIANE

163

Rycina 3.26. Ćwiczenia mięśni nóg i pośladków w pozycji stojącej

Ugnij kolano nogi zakrocznej, obniżając tułów: 1 — Oderwij piętę od podłoża; 2 — Nie pochylaj tułowia do przodu.

Powtórzenia: 10-15, serie: 3-4, czas pracy: 0,5-1 min 164

4. Choroba Parkinsona

4.1. Rys historyczny i definicja Choroba Parkinsona została opisana w 1817 roku przez Jamesa Parkinsona i nazwana pierwotnie „drżączką poraźną”. Dokładna przyczyna choroby pozostaje nieznana. Wia­ domo jednak, iż w ośrodkowym układzie nerwowym dochodzi do degeneracji neuronów dopaminergicznych. Utrata komórek dopaminergicznych jest nieodłącznym elementem starzenia się organizmu, jednak u osób z chorobą Parkinsona procesy degeneracyjne za­ chodzą szybciej i dotyczą niemal wszystkich neuronów dopaminowych. Jak się wydaje, w procesie degeneracji komórek dopaminergicznych istotną rolę odgry­ wają a-synukleiny, które regulują poziom dopaminy w zakończeniach presynaptycznych. Nieprawidłowości w przetwarzaniu tych białek doprowadzają do zaburzeń przewodnictwa międzyneuronalnego oraz do agregacji i tworzenia tzw. ciał Lewy ego. Proces zwyrodnie­ niowy dotyczy jąder podkorowych, szczególnie istoty czarnej.

166

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

4.2. Epidemiologia W Polsce notuje się około 70 tys. osób z chorobą Parkinsona. Średni wiek zachorowania przypada na 30.-80. rok życia, a szczyt między 55. a 60. rokiem życia. Choroba Parkinsona jest złożonym i postępującym zespołem klinicznym, obejmującym — oprócz klasycznej triady objawów ruchowych (drżenie spoczynkowe, sztywność mięśni, spowolnienie ruchowe) — liczne współistniejące zaburzenia pozaruchowe. Do charakterystycznych objawów można zaliczyć: > maskowatość twarzy; > zaburzenia koordynacji ruchowej; > zaburzenie powtarzalnych automatyzmów ruchowych (np. chodzenie, ubieranie się); > zaburzenie postawy — pochylenie sylwetki do przodu; > zaburzenia chodu, takie jak drobne kroki z szuraniem, trudność z rozpoczęciem kroku i zmianą kierunku poruszania się, problem z „odnalezieniem” środka cięż­ kości, brak współruchu ramion przy chodzeniu; > odwracanie się „całym sobą”, trudności z obracaniem się w łóżku itp. Dość często pierwszym objawem choroby Parkinsona jest spowolnienie ruchowe tzw. bradykinezja lub drżenie spoczynkowe jednej z kończyn górnych. W badaniu przedmiotowym uwagę zwraca wzmożenie napięcia mięśniowego o cha­ rakterze koła zębatego lub rury ołowianej. Do funkcjonalnej oceny zaawansowania choroby służą m.in. następujące skale: Hoehn-Jahra, Webstera czy UPDRS (Unified Parkinsons Disease Rating Scale).

4. CHOROBA PARKINSONA

167

4.3. Leczenie Farmakoterapia: leczenie substytucyjne: > lewodopa. > hamowanie rozkładu dopaminy: selegilina, rasagilina. > agoniści receptorów dopaminowych: ropinirol, pramipeksol, rotygotyna. Operacyjne: implantacja stymulatora do mózgu (ang. deep brain stimulation) — w Polsce aktualnie wykonywanych jest około 200 procedur rocznie. W zaawansowanych stadiach do rozważenia są tak zwane terapie infuzyjne: podawana dojelitowo lewodopa (Duodopa System) oraz podawana podskórnie w ciągłym wlewie lub w postaci jednorazowych iniekcji podskórnych apomorfina. Po 5-10 latach choroby kończy się okres optymalnej odpowiedzi na leczenie dopaminergiczne — pojawiają się fluktuacje ruchowe oraz ruchy mimowolne w postaci dyskinez dystonicznych (związanych z nadmiernym działaniem leku). Okno terapeutyczne ulega zawężeniu i skraca się czas dobrego funkcjonowania ruchowego chorego.

168

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

4.4. Rehabilitacja Celem rehabilitacji jest optymalne wykorzystanie zachowanych jeszcze wzorców dla ruchów nabytych i automatycznych poprzez m.in. stymulację wielomodalną z zaangażowaniem wielu zmysłów jednocześnie. Cechy rehabilitacji u pacjentów z chorobą Parkinsona: > częste powtarzanie ruchów; > sprzęganie ruchów z akustycznym inicjatorem ruchu (kroku), np. podczas każdego kroku stuknięcie laską, która wtedy rozbłyska światłem; > powtarzanie ruchów z różną częstotliwością — np. współpracujący fizjoterapeuta wybija rytm, klaszcząc, bądź dba o odpowiednie do ćwiczeń tło muzyczne z wy­ raźnym rytmem; > uzupełnienie w znacznym stopniu ograniczonych lub utraconych ruchów auto­ matycznych; wprowadza się ruchy dowolne i przypisuje się im szereg mechani­ zmów stymulujących: » werbalne polecenia, » wsparcie dźwiękowe za pośrednictwem muzyki, » bodźce dotykowe w izolowanych lub złożonych ruchach dowolnych, » bodźce wzrokowe, optyczne określenie przestrzeni, » wyobrażeniowa stymulacja ruchu przed jego wykonaniem, » połączenie ruchów oczu i głowy z kończynami i całym ciałem, stosowana np. przy nauce odwracania się, » koordynacja ruchowo-wzrokowa ruchów za pośrednictwem ćwiczeń na przy­ rządach (piłki, balony).

4. CHOROBA PARKINSONA

169

4.5. Wskazówki do ćwiczeń w chorobie Parkinsona Wybierz najlepszą dla siebie porę dnia do wykonywania ćwiczeń — najlepiej ćwiczyć wtedy, gdy stężenie leku we krwi jest najwyższe. Pilnuj rytmu i płynności ćwiczeń, np. wykonuj je w takt muzyki, licz sobie na głos, użyj metronomu, poproś bliską osobę o odliczanie na głos lub klaskanie nadające rytm ćwiczeniom. Zanim wykonasz dane ćwiczenie, spróbuj je sobie wyobrazić, wykonaj je „w myślach”, podziel je na elementy/sekwencje i wykonaj je po kolei. Ćwiczenia równoważne wykonuj z asekuracją drugiej osoby.

170

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 4.1. Prawidłowa pozycja siedząca

1 — Utrzymaj delikatne wgłębienie w kręgosłupie lędźwiowym; 2 — Wciągnij pępek; 3 — Oba pośladki równomiernie obciążone; 4 — Lekko ściągnij łopatki; 5 — Lekko cofnij brodę; 6 — Skieruj wzrok przed siebie.

Nieprawidłowa pozycja: 1 — Nie wypychaj brzucha; 2 — Nie garb się; 3 — Nie wysuwaj głowy do przodu. 4. CHOROBA PARKINSONA

171

Rycina 4.2. Oddychanie torem przeponowym

1 — Ułóż ciężarek na brzuchu na przedniej linii żeber; 2 — Ugnij nogi w kolanach, stopy oprzyj o podłoże.

Podczas wdechu nabieraj powietrze do brzucha i wypychaj ciężarek, w czasie wydechu ciężarek opada, a pępek wędruje w stronę kręgosłupa (postaraj się, aby wydech był dwa razy dłuższy niż wdech).

Powtórzenia: 15-20, serie: 2, czas pracy: 1-2 min 172

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 4.3. Oddychanie torem przeponowym z balonikiem

wdmuchuj powietrze do balonika.

Powtórzenia: 15-20, serie: 2, czas pracy: 1-2 min

4. CHOROBA PARKINSONA

173

Rycina 4.4. Ćwiczenia rąk w pozycji siedzącej

Powtórzenia (dynamiczne): 20, serie: 3-4, czas pracy: 30 s

174

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 4.5. Ćwiczenia rąk w pozycji siedzącej

4. CHOROBA PARKINSONA

175

kości.

Powtórzenia: 20, serie: 3, czas pracy: 30-45 s

176

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 4.6. Ćwiczenia kończyn górnych w pozycji siedzącej

Zaciśnij pięści, na przemian wypychaj ręce przed siebie na wysokości barków, wykonując ruch boksowania.

Ćwiczenia wykonuj na przemian prawą i lewą ręką w dynamicznym tempie.

Powtórzenia: 20, serie: 3, czas pracy: 30-45 s 4. CHOROBA PARKINSONA

177

Rycina 4.7. Ćwiczenia kończyn górnych w pozycji siedzącej

1 — Ramiona odwiedzione do kąta 90°; 2 — Łokcie zgięte; 3 — Dłonie na wysokości mostka.

rrrrr-r

Wykonaj dynamiczne zginanie i prostowanie łokci: 1 — Utrzymaj ramiona na jednym poziomie; 2 — Nie przyciągaj barków do uszu.

Powtórzenia: 15, serie: 3, czas pracy: 30 s 178

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 4.8. Ćwiczenia oddechowe w pozycji siedzącej

7*zrrm'v,v

i

CC! tu

m

mf

1 — Usiądź w wyprostowanej pozycji, nie dotykając oparcia krzesła, wciągnij pępek; 2 — Lekko ściągnij łopatki, odsuń barki od uszu.

itm —

—

u

"

m r

‘

*• .".W

1 — Powolnym ruchem podnoś ręce bokiem w górę, wdychając w tym czasie powie­ trze nosem. 4. CHOROBA PARKINSONA

179

1 — Opuszczaj ręce przodem, wykonując przedłużony wydech ustami.

Powtórzenia: 5, serie: 3, czas pracy: 30 s

180

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 4.9. Ćwiczenia kończyn górnych z laseczką gimnastyczną w pozycji siedzącej

4. CHOROBA PARKINSONA

181

iTs

Powtórzenia: 20 (dynamicznie), serie: 2-3, czas pracy: 1 min 182

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 4.10. Ćwiczenia w rotacji tułowia z piłką

4. CHOROBA PARKINSONA

183

Wróć do pozycji wyjściowej (A), a potem wykonaj ruch w przeciwną stronę.

Powtórzenia: 10, serie: 3-4, czas pracy: 30 s

184

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 4.11. Ćwiczenia stóp w pozycji siedzącej

Zadbaj o wyprostowaną postawę, ustaw stopę w zgięciu podeszwowym (oderwij piętę od podłoża).

Powtórzenia: 15-20 (dynamicznie), serie: 3-4, czas pracy: 30 s 4. CHOROBA PARKINSONA

185

Rycina 4.12. Ćwiczenia mięśni nóg i pośladków w pozycji stojącej

Oprzyj ręce o krzesło i wyprostuj się.

1 — Wykonaj półprzysiad w taki sposób, aby kolana nie przekroczyły linii stóp; 2 — Wysuń pośladki mocno do tyłu tak, jakbyś siadał na daleko odsuniętym krześle; 3 — Wciągnij pępek.

Powtórzenia: 15-20, serie: 3, czas pracy: 0,5-1 min

186

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 4.13. Przysiady z krzesłem

kraczają linii palców; 2 — Biodra wysuń daleko do tyłu; 3 — Trzymaj ręce przed sobą; 4 — Cofnij biodra, patrz przed siebie.

Powtórzenia: 10-15, serie: 3-4, czas pracy: 0,5-1 min 4. CHOROBA PARKINSONA

187

Rycina 4.14. Ćwiczenia odwodzenia w stawie biodrowym w pozycji stojącej

aby noga nie wychodziła do przodu. Nie wykonuj wymachów, tylko powolne podnosze­ nia z kontrolą pracy mięśni.

Powtórzenia: 15-20, serie: 2-3, czas pracy: 0,5-1 min 188

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 4.15. Ćwiczenia mięśni pośladkowych

2 — Nie zmieniaj pozycji odcinka lędźwiowego kręgosłupa; 3 — Wciągnij pępek, 4 — Zwróć uwagę, by miednica nie rotowała się podczas ruchu.

Powtórzenia: 10-15, serie: 2-3, czas pracy 0,5-1 min 4. CHOROBA PARKINSONA

189

Rycina 4.16. Ćwiczenia kończyn dolnych w leżeniu tyłem

Powtórzenia: 20, serie: 2-3, czas pracy: 2 minuty

190

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 4.17. Ćwiczenia stóp w pozycji leżenia na plecach

Powtórzenia: 20, serie: 2-3, czas pracy: 1-2 minuty

4. CHOROBA PARKINSONA

191

Rycina 4.18. Ćwiczenia koordynacyjne w pozycji siedzącej

Stawiaj stopę na planszach w kolejności od 1 do 4 i od 4 do 1. Po wykonaniu ćwiczenia zmień nogę.

192

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Powtórzenia: 5, serie: 2-3, czas pracy: 1-2 minuty

4. CHOROBA PARKINSONA

193

Rycina 4.19. Ćwiczenia koordynacyjne w pozycji siedzącej

a.\wv

1

Usiądź na krześle. Dynamicznie ustawiaj stopę na palcach i na pięcie, licząc na głos od 1 do 10 i potem od 10 do 1. Następnie zmień stopę.

Powtórzenia: 20, serie: 4, czas pracy: 2 minuty

194

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 4.20. Ćwiczenia w chodzeniu po wyznaczonych śladach

Wędruj po kartkach, licząc na głos kroki. Jeśli to możliwe, wykonuj to ćwiczenie, także idąc w tył.

4. CHOROBA PARKINSONA

195

Powtórzenia: 10, serie: 2-3, czas pracy: 2-3 minuty

196

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 4.21. Ćwiczenia tułowia w siadzie na ławce

Siedząc na ławce z rękami opartymi o kolana, spróbuj dotknąć łokciem do siedziska. Ruch musi być wykonany tak, aby skrócić bok po stronie opartego łokcia, a wydłużyć bok przeciwny.

1 — Nie odrywaj bioder od podłoża; 2 — Nie odrywaj stóp od podłoża; 3 — Nie odchylaj się do tyłu.

4. CHOROBA PARKINSONA

197

Powtórzenia: 10, serie: 2, czas pracy: 2-3 minuty

198

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 4.22. Ćwiczenia tułowia w siadzie z piłką

Siedząc na krześle lub ławce, oprzyj obie ręce na dużej piłce (średnica 65-75 cm). Kolana i stopy ustaw szeroko.

UWAGA! W trakcie wychylania się nie możesz czuć bólu w niedowładnym barku. W razie takich dolegliwości, zrezygnuj z tego ćwiczenia. Powtórzenia: 10, serie: 2, czas pracy: 2 minuty 199

5. Bóle krzyża

5.1. Definicje Bóle pleców są często powiązane ze zmianami chorobowymi kręgosłupa. Procesy starzenia się kręgosłupa lub urazy powodują uszkodzenia dysków, stawów, więzadeł i kręgów. Uraz może uszkodzić jedną z tych struktur. Zmiany zwyrodnieniowe prowadzą z kolei przez lata do skojarzonego uszkodzenia wszystkich z nich. Stąd u podstawy bólów pleców mamy zwykle dyskopatię, spondylozę, stenozę kanału kręgowego i zachyłków korzeniowych, ześlizg i osteofitozę. Kręgosłup jest wyjątkowo ściśle anatomicznie spleciony z układem nerwowym, dlatego do bólu pleców mogą dołączyć objawy neuralgiczne (np. rwa kulszowa). Dyskopatia jest chorobą krążka międzykręgowego. Dysk międzykręgowy, nazywany też krążkiem międzykręgowym, jest zbudowany z pierścienia włóknistego oraz z jądra miażdżystego. Dysk u ludzi dorosłych nie ma żadnych zdolności regeneracyjnych. Może jedynie ulegać degeneracji lub przebudowie włóknistej. Dyskopatia może mieć postać odwodnienia krążka, widocznego na rezonansie magnetycznym. Może także dojść do przepukliny jądra miażdżystego („przepukliny dysku”), gdy jądro miażdżyste uwypukla pierścień włóknisty. Wypadnięciem jądra miażdżystego („wypadnięciem dysku”) nazywamy sytuację, kiedy pierścień włóknisty pęka i jądro miażdżyste przesuwa się przez tę szczelinę. Zdarza się także sekwestracja dysku, czyli rozkawałkowanie, gdy fragment jądra miażdżystego jest położony luzem w kanale kręgowym. Spondylozą nazywamy zmiany zwyrodnieniowe stawów międzykręgowych. Stenoza to zwężenie kanału kręgowego lub otworów międzykręgowych. Ześlizg kręgów, określany także jako spondylolisteza, oznacza przesunięcie się sąsiednich kręgów względem siebie ponad normę. Ześlizg może być skutkiem zmian degeneracyjnych — w takim przypadku nazywany jest ześlizgiem zwyrodnieniowym, a także może być związany z wrodzoną wadą (kręgoszczeliną).

202

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

5.2. Etiopatogeneza Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa są skutkiem predyspozycji genetycznych, powtarza­ nych mikrourazów i nieprawidłowych obciążeń. W przebiegu choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa obserwujemy łańcuch powiązanych ze sobą zmian chorobowych. Jeżeli wskutek degeneracji dochodzi do obniżenia wysokości krążka międzykręgowego, to przeciążeniu i przebudowie ulegają stawy międzykręgowe. Dyskopatia generuje ból. Procesy naprawcze uszkodzonego dysku prowadzą do zmian zapalnych w blaszkach granicznych oraz w trzo­ nach kręgowych, co także przyczynia się do bólu pleców. Jednocześnie te same przyczyny prowadzące do degeneracji dysku powodują rozciąganie i przerost więzadeł żółtych i po­ dłużnych, co prowadzi do stenozy kanału kręgowego. Obniżenie krążka międzykręgowego łącznie ze spondylozą może powodować ześlizg. Długotrwałe przemieszczenia dysków i przeciążenia więzadeł prowadzą do ognisk kostnienia, czyli osteofitów. Zarówno dys­ kopatia, jak i wszystkie powyższe zmiany zwyrodnieniowe — poza generowaniem bólu nocyceptywnego — mogą zaciskać i uszkadzać struktury układu nerwowego. Uszkodzenie rdzenia kręgowego, czyli mielopatia, jest znacznie rzadsze niż uszkodzenia i podrażnienia korzeni nerwowych. Radikulopatie są powodowane przez niedokrwienie korzeni nerwo­ wych z ucisku.

5. BÓLE KRZYŻA

203

5.3. Obraz kliniczny Choroba degeneracyjna kręgosłupa boli. Ból jest generowany przez zmiany zapalne w ob­ rębie uszkodzonych krążków międzykręgowych, płytek granicznych i trzonów kręgowych, stawów, więzadeł, przyczepów mięśniowych, powęzi oraz pozostałych części/elementów narządu ruchu. Ból może być też generowany przez osteoporozę. W diagnostyce różnicowej bólu pleców musimy także brać pod uwagę chorobę nowotworową, choroby nerek, choroby naczyniowe i inne, rzadsze przyczyny. Cechy kliniczne bólu wskazują na jego przyczynę. Bolesność uciskowa w okolicy sta­ wów może sugerować spondylozę. Ból rzutowany do nogi, czyli rwa kulszowa, jest nasilony przy teście podnoszenia wyprostowanej nogi do góry. Stwierdzamy wtedy dodatni objaw Laseguea. Objaw Laseguea cechuje się dużą czułością i specyficzością wobec bólu nogi i pleców powiązanych z chorobą zwyrodnieniową kręgosłupa. W dużym uproszczeniu można przyjąć, że dopóki ból związany z chorobą degeneracyjną kręgosłupa ogranicza się do tułowia, to najważniejsze jest leczenie zachowawcze. Leczenie operacyjne rozważa się przy objawach korzeniowych albo mielopatii. Radikulopatia i mielopatia może być wiązana z mechanicznym zawężeniem i uciskiem struktur nerwowych w obrębie kręgosłupa. Dyskopatia, spondyloza, ześlizgi i osteofitoza mogą powodować zwężenie otworów międzykręgowych. Początkowo niedokrwienie powoduje ból rzutowany w obręb dermatomu unerwianego przez dany korzeń nerwowy. Kolejny etap uszkodzenia korzenia to parestezje i niedoczulica, a w skrajnym przypadku — niedowłady wybranego miotomu. Cechą charakterystyczną zwężenia kanału kręgowego w odcinku lędźwiowym jest chromanie neurogenne. Stenoza lędźwiowa prowadzi do ucisku na korzenie lędźwiowe. Chory po przejściu krótkiego odcinka odczuwa nasilenie bólu lędźwiowego i nóg. Musi przystanąć, pochylić się do przodu albo usiąść. Pochylenie tułowia do przodu powoduje poszerzenie i odblokowanie korzeni nerwowych zakleszczonych w kanale lędźwiowym.

204

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

5.4. Leczenie operacyjne choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa Typowym wskazaniem do leczenia operacyjnego choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa są deficyty neurologiczne skorelowane z obrazem radiologicznym. Najczęstsze operacje kręgosłupa to operacje usunięcia dysków i operacje odbarczające. Discektomie polegają na usunięciu fragmentów dysków, uciskających na korzenie nerwowe. Operacje odbarczające to usunięcie łuków kręgów i więzadeł, zawężających kanał kręgowy. Decyzja o podjęciu się operacji oraz o jej metodzie, a także o alternatywnych sposobach leczenia bólu pleców jest podejmowana przez pacjenta po wyczerpującym wyjaśnieniu wszystkich alternatyw w rozmowie z lekarzem. Operacje kręgosłupa zwyrodnieniowego można podzielić na zabiegi prowadzone bez implantów lub z ich zastosowaniem. Operacje kręgosłupa zwyrodnieniowego przeprowadzone bez implantów to zazwyczaj discektomie i laminektomie. Są one przeprowadzane przede wszystkim w kręgosłupie lędźwiowym. Polegają na tym, że w znieczuleniu ogólnym wykonuje się cięcie na plecach nad chorym odcinkiem kręgosłupa, usuwa niewielkie fragmenty łuków kręgów i usuwa rozfragmentowane kawałki dysku lub usuwa się łuki kręgów w odcinku zawężonego ka­ nału kręgowego. Czasami trzeba zastosować implanty. Implanty mogą być statyczne albo dynamiczne. Implantami statycznymi są implanty międzytrzonowe, rutynowo stosowane po discekotmiach szyjnych, oraz lędźwiowe, czasami zakładane po discektomiach dolnego odcinka. Implanty międzytrzonowe lędźwiowe mogą być zakładane z dostępu tylnego (ang. posterior lumbar interbody fusion, PLIF) albo przedniego (anterior lumbar interbody fusion, ALIF). Większą operacją stabilizacji jest założenie śrub przez nasady kręgów z dostępu tylnego, czyli stabi­ lizacja przeznasadowa. Implanty statyczne mają za zadanie unieruchomić sąsiednie kręgi do czasu, aż się zrosną. Trwa to kilka miesięcy i ten okres „dezy” musi być uwzględniony przez rehabilitację. Mamy też implanty dynamiczne. Należą do nich tak zwane „sztuczne

5. BÓLE KRZYŻA

205

dyski”, czyli implanty międzytrzonowe dynamiczne, oraz dynamiczne implanty między kolczyste, zakładane pomiędzy wyrostki kolczyste. Pooperacyjna rehabilitacja uwzględnia cele operacji, czyli to, czy operowany kręgosłup ma się zrosnąć w „ciszy mechanicznej”, czy wręcz przeciwnie — dynamicznie pracować. Rehabilitacja po operacjach kręgosłupa jest ważnym etapem leczenia pacjenta i mocno zależy od metody operacyjnej oraz rodzaju choroby zwyrodnieniowej.

206

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

5.5. Rehabilitacja Pamiętajmy, że przed rozpoczęciem leczenia zachowawczego bólu krzyża obowiązkiem lekarza prowadzącego pacjenta jest wykluczenie rzadkich, poważnych patologii dotyczących kręgosłupa, takich jak np. przerzuty do kości w przebiegu choroby nowotworowej, osteoporoza lub złamania patologiczne w przebiegu osteoporozy. Wymagają one odrębnego leczenia. Tutaj omówimy postępowanie rehabilitacyjne w najpowszechniej występujących bólach krzyża, czyli takich, których przyczynami są dyskopatia lub/i zmiany zwyrodnieniowe. Możemy mieć do czynienia z osobą młodą z jednopoziomową dyskopatią bez zmian zwy­ rodnieniowych lub z osobą starszą, która ma wielopoziomowe zmiany zwyrodnieniowe i dyskopatię. Dlatego strategia leczenia powinna być indywidualnie dobierana. Rehabilitacja pacjenta z bólem krzyża ma kilka ważnych celów. Są to przede wszystkim zmniejszenie lub całkowita eliminacja bólu oraz zapobieganie nawrotom dolegliwości. Pacjent z ostrym bólem w przebiegu dyskopatii wymaga początkowo farmakoterapii i możliwości odciążenia kręgosłupa (ale nie zalecamy mu stałego leżenia), a w związku z tym — kilkudniowego zwolnienia lekarskiego (jeżeli pracuje). Starsi pacjenci z zaawan­ sowaną chorobą zwyrodnieniową kręgosłupa i wielopoziomową dyskopatią mogą wymagać przewlekłej farmakoterapii, a okresowo fizykoterapii (przeciwbólowe działanie objawowe) czy zaopatrzenia rehabilitacyjnego. Ważnym elementem leczenia jest identyfikacja przyczyny wystąpienia dolegliwości bólowych oraz informacja, jakie pozycje mogą nasilać, a jakie zmniejszać ból. Odpowiedzi na te pytania daje kompleksowa ocena każdego pacjenta według metody McKenziego. Ważnym jej elementem jest nacisk położony na zapobieganie nawrotom dolegliwości bó­ lowych oraz znajomość zasad samopomocy w przypadku ponownego pojawienia się bólu. Po zmniejszeniu ostrych dolegliwości bólowych lub ich ustąpieniu pacjent powinien kontynuować rehabilitację — jest to moment rozpoczęcia indywidualnie zaplanowanej kine­ zyterapii, której celem jest poprawa aktywności mięśni odpowiadających za stabilizowanie i ruchy kręgosłupa. Cykl ćwiczeń to zwykle 10 spotkań (dwa tygodnie) w poradni rehabi­ litacyjnej — jest to czas na ułożenie indywidualnego programu ćwiczeń uwzględniającego wiek i przyczynę dolegliwości bólowych oraz na nauczenie się wykonywania ćwiczeń, by 5. BÓLE KRZYŻA

207

kontynuować kinezyterapię w domu. Program rehabilitacji uwzględnia aktywizację różnych grup mięśni — grzbietu, brzucha, pośladków i stabilizatorów głębokich. Pacjent, ćwicząc w domu, nie powinien wybierać sobie niektórych z tych ćwiczeń — ważne, aby wykony­ wał je wszystkie, istotna jest też kolejność ich wykonywania. U pacjentów z bólem krzyża możemy spotkać się również z depresją — ważne jest jej rozpoznanie i leczenie, rozważenie pomocy psychologa czy zastosowania technik relaksacyjnych. U części pacjentów pomocna będzie terapia manualna, stosowana przez lekarza czy fizjoterapeutę posiadającego certyfi­ katy uprawniające do pracy tą metodą, lub leczenie wyciągiem (mechaniczne odbarczenie struktur nerwowych). Przy braku poprawy ważne jest rozważenie leczenia operacyjnego (odbarczenie korzenia, stabilizacja operacyjna kręgosłupa). Po zabiegu konieczna jest też zindywidualizowana kinezyterapia oparta na znajomości zastosowanej techniki operacyjnej. Podstawową zasadą powinna być jednak profilaktyka występowania bólów krzyża, czyli edukacja dotycząca ergonomii oraz rzeczywiste stosowanie jej zasad na stanowi­ sku pracy zarówno umysłowej, jak i fizycznej, w domu czy przy amatorskim uprawianiu sportu. Istotna jest przede wszystkim nauka zasad ergonomii już w przedszkolu i szkole (indywidualnie dobrane ławki i krzesła) oraz wyrabianie nawyku systematycznego ruchu. Równie ważne jest przeciwdziałanie lub wczesne wykrywanie nieprawidłowości postawy u dzieci i młodzieży, połączone z indywidualnym programem ćwiczeń aktywizujących mięśnie okołokręgosłupowe. Suma tych działań u dzieci i młodzieży może być określona jako prerehabilitacja.

208

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

5.6. Wskazówki do ćwiczeń w bólach kręgosłupa Ćwiczenie NIGDY nie może prowokować bólu. Jeśli podczas ćwiczenia ból się pojawia, być może konieczna jest korekcja pozycji lub zmniejszenie zakresu ruchu. Natomiast jeśli — mimo wprowadzenia tych modyfikacji — dolegliwości nadal nie ustępują, nie wolno kontynuować ćwiczenia i należy koniecznie skonsultować się z lekarzem lub fizjoterapeutą. Jeśli dolegliwości połączone są z promieniowaniem bólu, np. do tylnej strony uda, zwróć uwagę na to, czy wykonywane ćwiczenia nie powodują rozlewania się uczucia promienio­ wania w kierunku stopy. Jeśli zaobserwujesz takie zjawisko, oznacza to, że dane ćwiczenie nie jest przeznaczone dla Ciebie i może sprowokować pogorszenie objawów. Wszystkie ćwiczenia wykonuj ostrożnie, powoli, obserwuj swoje odczucia (to, jak dane ćwiczenie wpływa na ból/promieniowanie). Podczas wszystkich ćwiczeń pamiętaj o prawidłowym oddychaniu oraz utrzymuj napięcie mięśni brzucha. Pamiętaj, że kluczowe w leczeniu bólu kręgosłupa jest wykształcenie prawidłowej postawy ciała i optymalnych stereotypów ruchowych, a także uzyskanie dobrej sprawności fizycznej. Jeśli w przypadku zaostrzenia bólu leżenie przynosi ulgę, to można zastosować leczenie spoczynkiem, jednak jak najkrótsze. Nie zaprzestawaj ćwiczeń, gdy całkowicie pozbędziesz się objawów, gdyż najsku­ teczniejsze jest działanie profilaktyczne. Aby profilaktyka bólów krzyża była skuteczna, należy: > zrozumieć mechanizm powstawania dolegliwości bólowych kręgosłupa; > poprawić ergonomię pozycji siedzącej; > dążyć do odbudowania prawidłowych krzywizn kręgosłupa; > kontrolować masę ciała (zwłaszcza w przypadku otyłości brzusznej); > szczególnie kontrolować wielokrotnie powtarzane czynności w pozycjach zgięciowych; > utrzymywać w dobrej kondycji mięśnie stabilizujące kręgosłup.

5. BÓLE KRZYŻA

209

Rycina 5.1. Prawidłowa pozycja siedząca

1 — Utrzymaj delikatne wgłębienie w kręgosłupie lędźwiowym; 2 — Wciągnij pępek; 3 — Oba pośladki równomiernie obciążone; 4 — Lekko ściągnij łopatki; 5 — Lekko cofnij brodę; 6 — Skieruj wzrok przed siebie.

Nieprawidłowa pozycja: 1 — Nie wypychaj brzucha; 2 — Nie garb się; 3 — Nie wysuwaj głowy do przodu. 210

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 5.2. Podnoszenie przedmiotów z ziemi

2 — Skieruj wzrok przed siebie; 3 — Ugnij kolana tak, by nie przekraczały linii stóp; 4 — Napnij mocno pośladki; 5 — Nie odrywaj pięt od podłoża.

było w pośladkach, a nie w plecach; 3 — Napnij mięśnie ud; 4 — Pchaj mocno piętami w podłoże.

5. BÓLE KRZYŻA

211

Rycina 5.3. Pozycja odciążająca dla kręgosłupa lędźwiowego

Ułóż nogi na podwyższeniu (krzesło, puf, duża poduszka) tak, aby kolana i biodra były ugięte, oddychaj spokojnie i spróbuj rozluźnić mięśnie grzbietu. Utrzymaj pozycję tak długo, jak potrzebujesz.

212

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 5.4. Ćwiczenie odciążające kręgosłup lędźwiowy

kolanami. Utrzymaj pozycję 20-30 s, swobodnie oddychając i rozluźniając mięśnie grzbietu.

Powtórzenia: 3-5, serie: 3, czas pracy: 1 min

5. BÓLE KRZYŻA

213

Rycina 5.5. Przeprost kręgosłupa

1 — Oprzyj ciało o podłoże; 2 — Ręce ustaw lekko przed barkami; 3 — Łokcie zegnij i ustaw blisko tułowia.

Unieś tułów, podpierając się na rękach, ruch musi być powolny i płynny: 1 — Wzrok skieruj przed siebie; 2 — Unieś klatkę piersiową na wysokość, która NIE powoduje bólu ani dys­ komfortu; 3 — Możesz wyprostować łokcie, jeśli jednak powoduje to ból w plecach, zostaw je ugięte i obniż tułów (pamiętaj, aby podnosząc się na rękach, nie angażować w tym ćwi­ czeniu mięśni grzbietu); 4 — Trzymaj ręce lekko przed linią barków; 5 — Miednica pozosta­ je cały czas na podłożu; 6 — Wyprostuj kolana. Utrzymaj pozycję około 6 s.

Powtórzenia: 10-20, serie: 2-3, czas pracy: 1 min 214

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 5.6. Ćwiczenie kręgosłupa „dzień dobry

------ :

'+ •*•: r*' f " v Z “ *• ' •

-

1 — Ułóż ręce na biodrach; 2 — Wciągnij brzuch; 3 — Utrzymuj głowę w linii tułowia, lekko cofnij brodę.

Wykonaj opad tułowia do przodu: 1 — Wciągnij pępek; 2 — Skieruj wzrok przed siebie; 3 — Utrzymaj delikatną lordozę w odcinku lędźwiowym kręgosłupa.

Powtórzenia: 10-15, serie: 3, czas pracy: 0,5-1 min 5. BÓLE KRZYŻA

215

Rycina 5.7. Ćwiczenia tułowia i pośladków w klęku podpartym

1 — Nadgarstki ustaw na osi barków; 2 — Cofnij brodę, skieruj wzrok na ręce; 3 — Wcią­ gnij pępek; 4 — Kolana utrzymaj w osi bioder.

216

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

pek; 3 — Nie zwiększaj lordozy lędźwiowej; 4 — Nie unoś miednicy po stronie ćwiczo­ nej. Nie wykonuj wymachów, ćwiczenie ma być wykonane powoli i z kontrolą napięcia mięśni. Po wykonaniu serii zmień stronę.

Powtórzenia: 15-20, serie: 2-3, czas pracy: 0,5-1 min

5. BÓLE KRZYŻA

217

Rycina 5.8. Ćwiczenia stabilizujące tułów w klęku podpartym

3 — Wciągnij pępek; 4 — Kolana utrzymaj w osi bioder.

Nie zmieniając ustawienia barków i bioder, unieś lekko kolana 5-10 cm nad podłoże: 1 — Wciągnij pępek; 2 — Nie zmieniaj pozycji odcinka lędźwiowego kręgosłupa.

Powtórzenia: 3-4, czas pracy: 0,5-1 min

218

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 5.9. Ćwiczenia mięśni stabilizujących tułów — tzw. „deska"

1 — Ustaw łokcie w linii barków na szerokości klatki piersiowej; 2 — Skieruj wzrok na ręce.

Unieś tułów w górę: 1 — Potylicę, łopatki i pośladki ustaw w jednej linii; 2 — Łokcie ustaw w linii barków; 3 — Cofnij lekko brodę; 4 — Wzrok skieruj na ręce; 5 — Wcią­ gnij pępek; 6 — Napnij pośladki, miednicę utrzymaj w lekkim tyłopochyleniu (spróbuj schować kość ogonową pod siebie); 7 — Wyprostuj kolana; 8 — Podeprzyj się na palcach stóp. Utrzymaj pozycję 10-60 s, powtórz ćwiczenie 3 -4 razy.

5. BÓLE KRZYŻA

219

Rycina 5.10. Ćwiczenia mięśni stabilizujących tułów — tzw. „deska" bokiem

1 — Ustaw łokieć w linii barku; 2 — Głowa w przedłużeniu tułowia; 3 — Ułóż rękę wzdłuż ciała; 4 — Ustaw stopy jedna za drugą.

prostopadle do podłoża; 3 — Miednica prostopadle do podłoża; 4 — Unieś biodro na taką wysokość, aby miednica z obręczą barkową i głową tworzyły linię prostą; 5 — Wciągnij pępek; 6 — Podeprzyj się na brzegach obu stóp. Utrzymaj pozycję przez 10-60 s, powtórz 3 -4 razy, po wykonaniu ćwiczenia obróć się na drugi bok.

220

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 5.11. Ćwiczenia stabilizacji tułowia z BOSU

wsrt

A. Oprzyj ręce o BOSU odwróconym podstawą do góry.

rrrr

B. Unieś kolana, opierając się tylko na rękach i palcach stóp: 1 — Nadgarstki ustaw w osi stawów barkowych; 2 — Cofnij brodę, skieruj wzrok na ręce; 3 — Napnij pośladki, utrzy­ maj miednicę w lekkim tyłopochyleniu (spróbuj schować kość ogonową pod siebie); 4 — Wciągnij pępek; 5 — Wyprostuj kolana.

Powtórzenia: 3-4, czas pracy: 30-45 s

5. BÓLE KRZYŻA

221

Rycina 5.12. Ćwiczenia mięśni nóg i brzucha z piłką

Powolnym ruchem przyciągnij piłkę do brzucha: 1 — Postaraj się, aby podczas ruchu nie zmieniło się ustawienie kręgosłupa lędźwiowego; 2 — Nie wypychaj brzucha, wciągnij pępek.

Powtórzenia: 10-15, serie: 3-4, czas pracy: 0,5-1 min 222

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 5.13. Ćwiczenia mięśni brzucha

•;---‘

1 — Ugnij kolana, stopy oprzyj o podłoże; 2 — Ułóż ręce wzdłuż ciała; 3 — Połóż głowę na podłożu.

samym czasie unieś kolana (kąt zgięcia w stawach kolanowych i biodrowych: 90°), wciśnij nasady dłoni w kolana; 3 — Wciągnij pępek, postaraj się jednocześnie napierać kolanami na ręce, a rękoma wciskać kolana tak, aby pozycja nie uległa zmianie; utrzymaj pozycję przez 5 s; 4 — Podczas napięcia mięśni nie wstrzymuj oddechu.

Powtórzenia: 10, serie: 3-4, czas pracy: 30 s 5. BÓLE KRZYŻA

223

Rycina 5.14. Ćwiczenia skośnych mięśni brzucha

A. 1 — Ugnij nogi w kolanach, stopy oprzyj o podłoże; 2 — Przenieś piłkę za głowę, utrzy­ mując proste łokcie; 3 — Wciągnij pępek. Zwróć uwagę, aby w trakcie przenoszenia piłki nad głowę nie odrywać odcinka lędźwiowego od podłoża.

Przenieś piłkę do boku kolana: 1 — Unieś głowę i barki; 2 — Postaraj się, aby piłka osią­ gnęła wysokość kolana; 3 — Podążaj wzrokiem za piłką; 4 — Lekko cofnij brodę. Pamię­ taj, aby ruch był płynny i spokojny, nie szarp tułowiem ani nie odbijaj się od podłoża. Powtórz ćwiczenie na drugą stronę.

Powtórzenia: 10-20, serie: 3-4, czas pracy: 0,5-1 min 224

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 5.15. Ćwiczenia mięśni skośnych brzucha z oporem elastycznym

mm®

c'-’.v ’ v " .

mim m

1 — Przywiąż gumę do nogi stołu lub innego nieruchomego elementu, chwyć ją i lekko napnij; 2 — Oprzyj obie nogi o dużą piłkę (średnica 55-70 cm).

mm

Pociągnij gumę w kierunku przeciwnego kolana: 1 — Unieś głowę i bark, lekko cofnij brodę; 2 — Skieruj wzrok na rękę trzymającą gumę; 3 — Wciągnij pępek. Po wykonaniu 3 -4 serii zmień rękę.

Powtórzenia: 15-20, serie: 3-4, czas pracy: 0,5-1 min 5. BÓLE KRZYŻA

225

Rycina 5.16. Ćwiczenia mięśni skośnych brzucha z obciążeniem

1 — Unieś hantle na wysokości brody (ciężar hantli zależny od możliwości: 0,5-5 kg); 2 — Wyprostuj łokcie; 3 — Oprzyj obie nogi o dużą piłkę.

.

Unieś lewy bark, skręcając tułów w prawą stronę: 1 — Unieś głowę, lekko cofnij brodę; 2 — Skieruj wzrok na lewą rękę; 3 — Wciągnij pępek; 4 — Zwróć uwagę, aby lewy ciężarek był wyżej niż prawy w końcowej fazie ruchu. Ćwiczenia wykonuj na przemian na lewą i prawą stronę.

Powtórzenia: 15-20, serie: 3-4, czas pracy: 0,5-1 min 226

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 5.17. Ćwiczenia mięśni skośnych brzucha z oporem elastycznym

a tułów pochyl do przodu.

Powtórzenia (powolne): 15-20, serie: 3-4, czas pracy: 0,5-1 min

5. BÓLE KRZYŻA

227

Rycina 5.18. Masaż kręgosłupa — tzw. „kołyska

Przyciągnij kolana do brzucha, obejmij je rękami i unieś lekko głowę.

Powtórzenia: 3, czas pracy: 30 s

228

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 5.19. Masaż stawu krzyżowo-biodrowego piłką tenisową

1 — Umieść piłkę tenisową pod pośladkiem; 2 — Podeprzyj się na przedramionach; 3 — Zegnij kolana, stopy oprzyj o podłoże. Przesuwaj się na piłce do przodu, do tyłu i na boki przez 30-60 s, potem zmień stronę.

5. BÓLE KRZYŻA

229

Rycina 5.20. Zwiększenie wyprostu kręgosłupa i rozciąganie barków z piłką

Powtórzenia (powolne): 10, serie: 2-3, czas pracy: 0,5-1 min

230

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 5.21. Ćwiczenia rozciągające tułów i obręcz barkową z piłką

Wciśnij przedramię w piłkę: 1 — Obniż bark; 2 — Utrzymaj głowę w osi tułowia; 3 — Wci­ śnij łokieć i nadgarstek w piłkę; 4 — Nie opieraj biodra na piłce.

Odsuń piłkę do boku: 1 — Oprzyj dół pachowy o piłkę; 2 — Utrzymaj głowę w osi tułowia; 3 — Utrzymuj bark daleko od ucha; 4 — Nie opieraj biodra na piłce. Utrzymaj pozycję rozciągania boku przez 5 -6 s.

Powtórzenia: 10, serie: 2, czas pracy: 0,5-1 min 5. BÓLE KRZYŻA

231

Rycina 5.22. Rozciąganie tułowia, nóg i barków w pozycji stojącej

1 — Wyprostuj łokcie; 2 — Skieruj wzrok w dół; 3 — Spróbuj ustawić tułów równolegle do podłoża; 4 — Wyprostuj nogi w kolanach. Utrzymaj pozycję przez 30 s.

Powtórzenia: 3-4, czas pracy: 30-45 s

232

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 5.23. Ćwiczenia rozciągające tułów i obręcz barkową w pozycji siedzącej z piłką

Oprzyj ręce o piłkę, ustaw szeroko stopy i kolana.

ziemi, a wzrok w dół. Utrzymaj pozycję przez 30 s.

Powtórzenia: 5-10, serie: 2, czas pracy: 1 min

5. BÓLE KRZYŻA

233

Rycina 5.24. Ćwiczenia mięśni głębokich szyi

1 — Spleć ręce na potylicy; 2 — Ustaw łokcie szeroko; 3 — Cofnij brodę; 4 wzrok przed siebie; 5 — Wyprostuj plecy, nie opierając się o krzesło.

Skieruj

stałą pozycję głowy (napięcie izometryczne). Utrzymaj napięcie przez 5 -6 s.

Powtórzenia: 10, serie: 3, czas pracy: 1 min 234

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 5.25. Ćwiczenia rozciągające część zstępującą mięśnia czworobocznego

głowę w rękę, a ręką pociągnij za głowę bez wykonywania ruchu z siłą 20% maksymalnej możliwości. Utrzymaj napięcie około 10 s, a po tym czasie rozluźnij się i pociągnij lekko za głowę, pogłębiając skłon do ponownego uczucia rozciągania.

Powtórzenia: 3-4, czas pracy: ok. 10 s 5. BÓLE KRZYŻA

235

Rycina 5.26. Ćwiczenia mięśni grzbietu z laseczką gimnastyczną

1 — Trzymaj laseczkę na wysokości brody; 2 — Skieruj wzrok w podłogę; 3 — Napnij pośladki.

Spokojnym ruchem przenieś laseczkę spod brody do przodu.

236

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Postaraj się, aby na końcu ruchu łokcie były wyprostowane, potem wróć do pozycji wyj­ ściowej.

Powtórzenia (zależnie od wytrzymałości mięśni grzbietu): 10-15, serie: 3-4, czas pracy: 30-45 s

5. BÓLE KRZYŻA

237

Rycina 5.27. Ćwiczenia prostowników grzbietu

1 — Oprzyj czoło o podłoże; 2 — Ręce ułóż wzdłuż ciała.

Unieś czoło i klatkę piersiową nad podłoże, utrzymaj pozycję przez 3 -5 s: 1 — Skieruj wzrok na dół; 2 — Cofnij brodę; 3 — Napnij pośladki; 4 — Ściągnij łopatki.

Powtórzenia: 10, serie: 3, czas pracy: 30-45 s

238

6. Choroby nerwów obwodowych

6.1. Definicja Choroby nerwów obwodowych to następstwa wynikające z uszkodzenia pojedynczego nerwu (mononeuropatia) bądź wielu nerwów obwodowych (polineuropatia). Najczęściej do uszkodzenia nerwów obwodowych dochodzi z powodu: > urazu — w zależności od mechanizmu urazu i jego ciężkości, dzielimy je według Seddona na: » neuropraksis (odwracalne uszkodzenie nerwu), » aksonotmesis (uszkodzenie włókien nerwowych z zachowaniem osłonki, co daje możliwość ich regeneracji po dłuższym czasie), » neurotmesis (całkowite przerwanie ciągłości nerwu z możliwością częściowej regeneracji po leczeniu operacyjnym); > w przebiegu tzw. zespołu cieśni (objawy uszkodzenia narastają zwykle powoli, a do uszkodzenia dochodzi w typowym miejscu na przebiegu nerwu, np. nerwu pośrodkowego w kanale nadgarstka, co powoduje bardzo charakterystyczny obraz kliniczny podobny u wielu pacjentów z tym uszkodzeniem); > w przebiegu tzw. polineuropatii, czyli symetrycznego uszkodzenia wielu nerwów obwodowych — zwykle początkowo objawy widoczne są wyraźniej w częściach obwodowych kończyn dolnych (stopy), potem kończyn górnych (ręce).

240

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

6.2. Etiopatogeneza Uraz nerwu obwodowego najczęściej jest następstwem ucisku, zmiażdżenia, pociągania czy przecięcia, powodującego uszkodzenie włókien ruchowych, czuciowych, wegetatywnych czy nerwu na całym przekroju wraz z osłonkami. Często mechanizm urazu wskazuje na prawdopodobny typ uszkodzenia nerwu według Seddona. Zespół cieśni to objawy wynikające z ucisku na nerw obwodowy w miejscu, gdzie jego anatomiczny przebieg (ograniczona przestrzeń, sąsiedztwo struktur kostnych) sprzyja uszkodzeniu w połączeniu z wywołującą ucisk pozycją kończyny, ustawieniem w stawie, powtarzanymi ruchami lub zmianami w otaczających tkankach. Polineuropatia może być samodzielną jednostką chorobową (np. genetycznie uwa­ runkowaną, tzn. występującą dziedzicznie w rodzinie — polineuropatie z grupy CHMT), lub następstwem reakcji autoimmunologicznej, takiej jak zespół Guillaina-Barrego lub towarzyszyć niektórym chorobom (np. cukrzycy — polineuropatia cukrzycowa). Warto pamiętać o możliwości dokładnej oceny, które struktury w nerwie uległy uszkodze­ niu (aksony, mielina, obie wymienione) dzięki zastosowaniu diagnostyki neurofizjologicznej: > badanie ENG, nazywane też przewodnictwem nerwowym — wykonane po około 7 dniach od uszkodzenia pojedynczego nerwu daje możliwość oceny ubytku ak­ sonów — różnicowania neuropraksji i częściowych uszkodzeń typu aksonotmesis. Możliwe jest też rozpoznanie bloku przewodzenia w typowej lokalizacji nerwu obwodowego. W przypadku polineuropatii dzięki temu badaniu możemy ustalić typ neuropatii: demielinizacyjna, aksonalna, mieszana. > badanie EMG — po około 3 tygodniach po ciężkim uszkodzeniu nerwu w mięśniach przez niego unerwionych rejestruje się cechy odnerwienia, można też w kolejnych miesiącach obserwować cechy reinerwacji, czyli poprawy.

6. CHOROBY NERWÓW OBWODOWYCH

241

6.3. Obraz kliniczny Możemy mieć do czynienia z uszkodzeniem pojedynczego nerwu lub symetrycznym uszkodzeniem wielu nerwów kończyn dolnych i górnych (polineuropatią). Objawy występujące u pacjenta zależą od tego, jakie rodzaje włókien zawiera uszko­ dzony nerw czy nerwy obwodowe: ruchowe, czuciowe, wegetatywne czy wszystkie z wy­ mienionych. Możemy mieć więc do czynienia z uszkodzeniem nerwu zawierającego tylko włókna ruchowe lub tylko włókna czuciowe albo z uszkodzeniem nerwu tzw. mieszanego, zawierającego włókna ruchowe i czuciowe lub ruchowe, czuciowe i wegetatywne. Objawami uszkodzenia włókien czuciowych mogą być bóle, drętwienia, przeczulica, osłabienie lub zniesienie czucia w obszarze, który unerwia ten nerw. Objawami uszkodzenia włókien ruchowych mogą być niedowłady lub porażenia (osłabienie lub zniesienie ruchu) mięśni unerwionych przez uszkodzony nerw; napięcie tych mięśni jest obniżone, a po kilku tygodniach przy cięższych uszkodzeniach dochodzi do ich zaniku (wyszczuplenia). Objawami uszkodzenia włókien wegetatywnych mogą być zaburzenia wydzielania potu na skórze w obszarze unerwienia uszkodzonego nerwu czy zmiany troficzne. Najczęściej ulegające urazom nerwy obwodowe to w kończynie górnej nerw pośrodkowy (obraz kliniczny jego uszkodzenia to ręka błogosławiąca z zaburzeniami czucia na palcach 1, 2, 3 i częściowo 4) czy w kończynie dolnej nerw strzałkowy (ze stopą opadającą i zaburzeniami czucia na przedniej części podudzia i stopy). Najczęściej występujące zespoły cieśni to w kończynie górnej zespół cieśni kanału nadgarstka (nerw pośrodkowy) oraz zespół cieśni nerwu łokciowego w łokciu. Są to nerwy mieszane. Początkowe objawy ich ucisku to niestałe bóle i drętwienia ręki, często związa­ ne z intensywną pracą (powtarzane ruchy) lub długotrwałą pozycją, w dalszej kolejności stopniowo pojawia się osłabienie lub zniesienie czucia na części dłoni. Jeżeli uszkodzenie obejmie także włókna ruchowe, pojawić się może osłabienie siły chwytu ręki, wyszczuplenie ręki oraz problem z wykonywaniem niektórych codziennych czynności.

242

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Polineuropatie to duża grupa chorób o różnej etiologii, obrazie klinicznym i rokowaniu, warto więc posłużyć się przykładami — omówione tu zostaną polineuropatia genetycznie uwarunkowana, polineuropatia cukrzycowa oraz zespół Guillaina-Barrego. Polineuropatia genetycznie uwarunkowana (typu CHMT) czy w przebiegu cukrzycy jest problemem postępującym, tzn. objawy pojawiają się stopniowo, ale z czasem w różnym tempie się nasilają (lata) i nie możliwości ich całkowitego wyleczenia. Występuje kilka typów polineuropatii genetycznie uwarunkowanych; zwykle im później w przebiegu życia osobniczego pojawią się objawy, tym wolniej postępują. W jej przebiegu dominują objawy uszkodzenia włókien ruchowych, a więc mamy do czynienia z postępującymi niedowładami mięśni i ich zanikami (wyszczuplenie kończyn), a z czasem — u części pacjentów — z problemami z poruszaniem aż do całkowitego braku możliwości chodzenia i samoobsługi. W przebiegu polineuropatii cukrzycowej najczęściej początkowo mamy do czynienia z bólem i drętwieniem obu stóp oraz osłabieniem czucia na stopach, pojawiającymi się po kilku latach trwania cukrzycy. Rozwijająca się polineuropatia cukrzycowa jest w dużej mierze odpowiedzialna za rozwój u pacjentów z cukrzycą zespołu stopy cukrzycowej, prowadzącego u części z nich do amputacji w obrębie kończyny dolnej — palców, części stopy lub podudzia. Polineuropatia o podłożu autoimmunologicznym (zespół Guillaina-Barrego) rozwija się nagle, objawy narastają w ciągu kilku — kilkunastu dni, mogą obejmować tylko obwo­ dowe części kończyn dolnych i górnych (dłonie i stopy) lub stopniowo mięśnie obręczy biodrowej, barkowej oraz mięśnie oddechowe. Pacjenci z rozległymi porażeniami wymagają leczenia szpitalnego — konieczna jest respiratoroterapia i dożylne podawanie immunoglo­ bulin, co zatrzymuje postęp objawów, a w kolejnych 2-3 miesiącach u większości chorych dochodzi do pełnego powrotu funkcji; zwykle w tym czasie przebywają oni na oddziałach rehabilitacji w ramach wczesnej rehabilitacji neurologicznej.

6. CHOROBY NERWÓW OBWODOWYCH

243

6.4. Rehabilitacja Plan rehabilitacji u pacjenta z uszkodzeniem nerwu obwodowego lub wielu nerwów obwodo­ wych (polineuropatii) jest ustalany indywidualnie w zależności od typu uszkodzenia i wieku pacjenta (dziecko, nastolatek uczący się, dorosły pracujący, osoba starsza na emeryturze). Plan usprawniania pacjenta po urazie nerwu obwodowego opiera się na ciężkości uszkodzenia nerwu (neuropraxis, aksonotmesis, neurotmesis), który determinuje rokowanie. > U pacjentów z uszkodzeniem typu neuropraxis objawy uszkodzenia nerwu wy­ stępują krótko (najczęściej kilka — kilkanaście godzin, kilka — kilkanaście dni) i są całkowicie odwracalne, tak więc rokowanie jest bardzo dobre. W czasie wystę­ powania niedowładów czy porażeń warto zabezpieczyć osłabione mięśnie przed rozciągnięciem lub urazem oraz utrzymywać stałą temperaturę ciała w okolicy występowania niedowładu. > U pacjentów z uszkodzeniem typu aksonotmesis oraz neurotmesis leczonych operacyjnie możemy się spodziewać poprawy częściowej lub u niektórych nawet całkowitej po okresie regeneracji nerwu i ponownego unerwienia mięśni. Okres oczekiwanej poprawy jest różny i zależy od odległości między miejscem uszko­ dzenia nerwu a mięśniami przez niego zaopatrywanymi, najczęściej trwa kilka do kilkunastu miesięcy. Plan usprawniania zawiera indywidualnie dobrane ćwiczenia, terapię zajęciową, masaż klasyczny lub wirowy, fizykoterapię, a także dobór czasowo stosowanego zaopatrzenia rehabilitacyjnego. > U pacjentów z całkowitym przerwaniem ciągłości nerwu bez możliwości leczenia operacyjnego lub jeśli było ono nieskuteczne należy spodziewać się porażenia i za­ ników mięśni oraz przykurczy, a także zniesienia czucia w obszarze zaopatrzenia uszkodzonego nerwu. Plan usprawniania zawiera indywidualnie dobrane ćwiczenia, terapię zajęciową ukierunkowaną na samodzielność w samoobsłudze (ubieranie i rozbieranie, mycie, przygotowywanie i spożywanie posiłków), samodzielność w poruszaniu się, co może wymagać doboru stałego zaopatrzenia rehabilitacyjnego (np. ortozy, obuwie), a także masaż klasyczny lub wirowy oraz wybrane zabiegi z fizykoterapii. 244

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Plan usprawniania pacjenta z zespołem cieśni zależy od lokalizacji cieśni, stopnia uszkodzenia nerwu, wieku pacjenta, jego codziennych zadań i oczekiwań (dorosły pracujący, emeryt). W okresie wczesnym, gdy mamy niestałe objawy czuciowe, możliwe jest uzyskanie poprawy poprzez analizę mechanizmu ucisku na nerw i zmiany dotyczące zapobiegania temu uciskowi oraz ergonomii pracy (zarówno zawodowej, jak i prac domowych wykonywa­ nych przez wszystkie osoby niezależnie od płci i wieku). Stosuje się także neuromobilizacje nerwu oraz fizykoterapię i hydroterapię, której celem jest zmniejszenie bólu i drętwień. Jeżeli przyczyną ucisku na nerw jest obrzęk lub zapalenie okolicznych struktur, stosuje się dodatkowo indywidualnie dobraną farmakoterapię i fizykoterapię. U części pacjentów konieczne może być leczenie operacyjne, aby zapobiec uszkodzeniu włókien ruchowych, a więc niedowładom i zanikom mięśni. Część pacjentów poddawanych jest leczeniu opera­ cyjnemu w fazie, gdy występują już niedowłady i zaniki mięśni. Plan usprawniania opiera się na indywidualnie dobranych ćwiczeniach, hydroterapii i fizykoterapii. Plan usprawniania pacjenta z polineuropatią postępującą opiera się na indywidualnie dobranych ćwiczeniach i powinien uwzględniać ostrożne obciążanie wysiłkiem stopniowo słabnących mięśni. W planie może się znaleźć hydroterapia, terapia zajęciowa oraz odpo­ wiednio dobrane zaopatrzenie rehabilitacyjne, dostosowane do stopniowo postępujących objawów — początkowo są to ortozy czy obuwie ortopedyczne, z czasem kule, balkoniki i wózki. Plan usprawniania pacjenta z zespołem Guillaina-Barrego zaczynamy jeszcze na eta­ pie respiratoroterapii od ustalenia programu ułożeń ciała/kończyn górnych i dolnych oraz zmiany pozycji w profilaktyce odczynów z unieruchomienia oraz rozpoczynamy indywidu­ alny program ćwiczeń biernych. Ważne jest ustalenie na tym etapie sposobu komunikacji z pacjentem, który słyszy, informowanie go o wszelkich podejmowanych działaniach me­ dycznych, pielęgnacyjnych i rehabilitacyjnych oraz o korzystnym rokowaniu. Warto na tym etapie zastosować też relaksującą muzykoterapię. Zwykle po kilku dniach pacjent może być odłączony od respiratora i przeniesiony na oddział wczesnej rehabilitacji neurologicznej. Tu stopniowo, w miarę poprawy (wycofywania się niedowładów) rezygnujemy z programu ułożeń, modyfikujemy program ćwiczeń zgodnie z testem Lovetta i przystępujemy kolejno do etapowej pionizacji, a następnie doskonalenia chodu. Czasowo na tym etapie stosuje się zaopatrzenie rehabilitacyjne — pionizatory, ortozy, balkoniki. Elementem programu jest też terapia zajęciowa i w miarę potrzeb opieka psychologa. U większości pacjentów niedowłady wycofują się całkowicie po kilku miesiącach i pacjenci wracają do swoich wcześniejszych aktywności codziennych.

6. CHOROBY NERWÓW OBWODOWYCH

245

6.5. Wskazówki do ćwiczeń przy chorobach nerwów obwodowych Ćwiczenia „poślizgowe”, czyli automobilizacje splotu ramiennego i nerwu pośrodkowego, poprawiają ruchomość splotu ramiennego i nerwu pośrodkowego w kanale nadgarstka. Neuromobilizacje możesz wykonywać w programie domowym początkowo 5 razy dziennie, a w dalszym etapie — 10 razy dziennie. Neuromobilizacje można wykonywać jako leczenie zachowawcze oraz po leczeniu operacyjnym w celu zmniejszenia ryzyka tworzenia się zrostów w obrębie tkanek miękkich. Sekwencję ruchów w neuromobilizacji powtarzaj spokojnie, aż do momentu uczucia lekkiego napięcia/pociągania. Po leczeniu operacyjnym zespołu cieśni nadgarstka często konieczne jest wykonywanie ćwiczeń odwrażliwiających, polegających na: > dotykaniu różnych powierzchni o zmiennej fakturze, zmiennej temperaturze, mokrych i suchych; > wykonywaniu masażu ręcznego / szczotkowania / masowania szorstką gąbką itp. W takich wypadkach stopniuj bodźce od najdelikatniejszych do najsilniejszych. Jeśli występują zaburzenia czucia, konieczne są ćwiczenia reedukacji sensorycznej. > Aby reedukacja sensoryczna była skuteczna, ćwiczenia powinno się powtarzać 3-4 razy dziennie. Sesje powinny być krótkie, w warunkach umożliwiających pełne skupienie na wykonywanych ćwiczeniach. > Ćwiczenia lokalizowania bodźca czuciowego należy wykonywać z zamkniętymi oczami z pomocą drugiej osoby, która drażni skórę określonym bodźcem; następnie to samo ćwiczenie wykonuje się przy otwartych oczach. > Ćwiczenia rozpoznawania różnych faktur powinny być wykonywane z zamknię­ tymi oczami; druga osoba podaje przedmioty o różnych wyraźnych fakturach, np. papier ścierny, kawałek wełny, gumowy balonik itp., a ćwiczący ma za zadanie opisać swoje wrażenia dotykowe.

246

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

> Ćwiczenia rozpoznawania przedmiotów codziennego użytku powinny być wykony­ wane z zamkniętymi oczami. Należy zacząć od przedmiotów większych, stopniowo przechodząc do mniejszych, gdy funkcja czuciowa zaczyna wracać.

6. CHOROBY NERWÓW OBWODOWYCH

247

Rycina 6.1. Odwrażliwianie ręki

między palcami. Próbuj też wyjmować pojedynczo ziarna z miski.

Czas pracy: 5-7 min 248

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 6.2. Ćwiczenia mięśni ręki z oporem

Chwyć gumową piłeczkę, balon wypełniony mąką lub masę plastyczną.

Liczba powtórzeń: 10-15, serie: 2-3, czas pracy: 5-7 min

6. CHOROBY NERWÓW OBWODOWYCH

249

Rycina 6.3. Ćwiczenia zginaczy palców z oporem

Liczba powtórzeń: 10-15, serie: 2-3, czas pracy: 5-7 min

250

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 6.4, Odwrażliwianie blizny po operacji zespołu cieśni nadgarstka

zny pooperacyjnej. Do tego celu świetnie nadaje się szczoteczka elektryczna lub zwykła szczoteczka do zębów. Kolistymi niewielkimi ruchami szczotkuj skórę w okolicy blizny, omijając samą bliznę.

Czas pracy: 3-5 minut

6. CHOROBY NERWÓW OBWODOWYCH

251

Rycina 6.5. Masaż blizny po operacji zespołu cieśni nadgarstka

cji) można rozpocząć masaż blizny po­ stronie blizny. Gdy rana pooperacyjna operacyjnej. Masaż ma rozluźnić tkanki całkowicie się zabliźni (nie ma już stru­ miękkie w okolicy operowanej, poprawić pa), można również wykonać taki sam zakres ruchomości i zmniejszyć bolemasaż bezpośrednio na bliźnie. sność operowanej okolicy. W okolicy blizny po jednej stronie ułóż płasko opuszki palców serdecznego, środko­ UWAGA! Nie wykonuj masażu zbyt energicz­ wego i wskazującego, wykonuj deli­ nie, nie doprowadzaj do zaczerwienia skóry podczas masowania. Do masażu możesz katnie prostopadły ruch do linii cięcia w kierunku od blizny, a potem do blizny. wykorzystać maść z witaminą E lub maść na blizny na bazie wyciągu z cebuli (dostępne Potem wykonaj ruch wzdłuż linii cięcia. Efektem masażu powinno być uzyskanie w aptece bez recepty). płynnego ślizgania się skóry po tkankach leżących głębiej. Po wykonaniu kilku lub kilkunastu powtórzeń ruchów w poprzek i wzdłuż blizny przejdź do masowania ruchami kolistymi w okolicy cięcia.

Czas pracy: 5-10 minut

252

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 6.6. Ćwiczenia krótkich i długich zginaczy palców

do sufitu.

„małej pięści", tzn. stawy śródręczno-paliczkowe są wyprostowane, a stawy międzypaliczkowe pozostają zgięte. 6. CHOROBY NERWÓW OBWODOWYCH

„daszek", tzn. zegnij stawy śródręczno-paliczkowe, a wyprostuj stawy między­ paliczkowe.

253

Liczba powtórzeń: 15-20, serie 2-3, czas pracy: 3-5 minut

254

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 6.7. Ćwiczenia palców

strony dłoniowej się stykały.

Liczba powtórzeń: 15-20, serie 2-3, czas pracy: 3 minuty 6. CHOROBY NERWÓW OBWODOWYCH

255

Rycina 6.8. Poprawa ślizgu nerwu łokciowego

Stań w wyprostowanej pozycji, wyciągnij rękę przed siebie (łokieć wyprostowa­ ny), obróć dłoń do sufitu. Chwyć drugą ręką za palec serdeczny i najmniejszy, wyprostuj nadgarstek i palce tak, aby po­ czuć delikatne mrowienie i pociąganie w kierunku do palców ćwiczonej ręki.

B. W tej pozycji wykonaj zgięcie szyi, przy­ ciągając brodę do mostka.

Potem wykonaj ruch wyprostu szyi, kierując wzrok do sufitu. Ruchy głową wykonuj bardzo powoli, nie zamykając przy tym oczu.

Liczba powtórzeń: 10, serie: 2, czas pracy: 2-3 minuty

256

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 6.9. Poprawa ślizgu nerwu promieniowego

Stań w wyprostowanej pozycji, wyciągnij rękę przed siebie (łokieć wyprostowany), obróć dłoń do podłogi. Chwyć drugą ręką za wszystkie palce, tak aby zgiąć nadgarstek i palce do uczucia delikatnego mrowienia i pociągania w kierunku do palców ćwiczonej ręki. W tej pozycji możesz wykonywać również ruchy głową opisane na rycinach 6.8.B. i 6.8.C.

6. CHOROBY NERWÓW OBWODOWYCH

257

Rycina 6.10. Poprawa ślizgu nerwu pośrodkowego

Usiądź w wyprostowanej pozycji, ramię odwiedzione do 90 stopni, łokieć prosty,nadgar­ stek zgięty dłoniowo. Skręć głowę w stronę przeciwną do ręki ćwiczonej.

Nie zmieniając pozycji ramienia, łokcia i głowy wykonuj powolny ruch prostowania nadgarstka w kierunku grzbietowym do uczucia pociągania/lekkiego promieniowania w kierunku do palców ćwiczonej ręki.

Liczba powtórzeń 10, serie: 2, czas pracy 2-3 minuty 258

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 6.11. Nieprawidłowa pozycja nadgarstka podczas pracy przy komputerze

A. Nadmierny wyprost nadgarstka (uniesione przedramię) powoduje wzrost ciśnienia w kanale nadgarstka, powodując pogorszenie odżywienia nerwu pośrodkowego, a tym samym zwiększenie objawów zespołu cieśni nadgarstka.

6. CHOROBY NERWÓW OBWODOWYCH

259

Rycina 6.12. Prawidłowa pozycja nadgarstka podczas pracy przy komputerze

Pozycja neutralna (swobodna) nadgarstka z podpartym przedramieniem powoduje zmniejszenie ciśnienia w kanale nadgarstka, jest to pozycja optymalna dla odżywienia nerwu pośrodkowego

260

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 6.13. Ćwiczenia opozycji kciuka

Postaraj się, aby ruch był jak najbardziej precyzyjny i dynamiczny. Gdy dojdziesz do wprawy, postaraj się wykonywać ćwiczenie jak najszybciej.

6. CHOROBY NERWÓW OBWODOWYCH

261

Liczba powtórzeń: 10, serie: 2-3 czas pracy: 3-5 minut

262

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Ćwiczenia 6.14-6.18 przeznaczone są przede wszystkim dla osób z uszkodzeniami splotu barkowego Rycina 6.14. Ćwiczenie bicepsa przeciwko sile grawitacji

Usiądź przodem do wysokiego blatu lub kozetki, ułóż przedramię pod takim kątem, aby było możliwe uruchomienie mięśnia bicepsa. Im większe zgięcie w łokciu, tym będzie łatwiej unieść przedramię.

Spróbuj unieść przedramię nad podłoże. Na początku połóż drugą rękę na bicepsie ręki ćwiczonej, spróbuj wyczuć napięcie mięśnia podczas próby wykonania ruchu. Nie spiesz się, w przerwach między napięciami całkowicie rozluźnij mięśnie.

Liczba powtórzeń: 10, serie 2-3, czas pracy: 7-10 minut 6. CHOROBY NERWÓW OBWODOWYCH

263

Rycina 6.15. Ćwiczenie łopatek w pozycji podpartej

A. Oprzyj się na rękach, stojąc przodem do stołu lub wysokiej kozetki.

się między łopatkami), nie zginając łokci, wzrok jest skierowany na palce.

Unieś klatkę piersiową wysoko (zrób koci grzbiet), nie zmieniając pozycji rąk i głowy, rozszerzaj przestrzeń między łopatkami. Wzrok jest nadal skierowany na palce.

Liczba powtórzeń: 10, serie 2-3, czas pracy: 5 minut

264

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 6.16. Ćwiczenie protrakcji i retrakcji łopatki wspomagane

A. Oprzyj wyprostowaną rękę na stole (ramię i przedramię podparte, łokieć wyprostowany), zgięcie w ramieniu ok 90°. Drugą ręką chwyć za nadgarstek ręki ćwiczonej.

6. CHOROBY NERWÓW OBWODOWYCH

265

Liczba powtórzeń: 10, serie 2-3, czas pracy: 5 minut

266

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 6.17. Ćwiczenia ręki na dużej piłce

Turlaj piłkę do przodu, do tyłu i na boki, prostując i zginając łokieć. Jeśli nie masz tyle siły, by ruszyć piłkę, możesz pomagać sobie drugą ręką. Pamiętaj, aby w czasie ruchu nie unosić barku w kierunku ucha. W czasie ćwiczenia utrzymuj wyprostowane plecy i wcią­ gnięty brzuch.

Liczba powtórzeń: 20, serie: 2-3, czas pracy: 5-7 minut 6. CHOROBY NERWÓW OBWODOWYCH

267

Rycina 6.18. Ćwiczenia ręki z dużą piłką w pozycji leżenia na brzuchu

powinien się znajdować poza krawędzią łóżka/kozetki. Oprzyj rękę na piłce.

prostując i zginając łokieć. Spróbuj zmie­ niać siłę docisku ręki do piłki w trakcie ćwiczenia.

Liczba powtórzeń: 20, serie 2 - 3 , czas pracy: 5-7 minut

268

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Ćwiczenia 6.19-6.20 przeznaczone są głównie dla chorych cierpiących na rwę kulszową w fazie przewlekłej Rycina 6.19. Poprawa ślizgu nerwu kulszowego

A. Usiądź na brzegu łóżka/kozetki.

B. Wyprostuj nogę w kolanie, wyprostuj stopę (pociągnij palce stopy na siebie) — powinieneś poczuć delikatne mrowie­ nie pod kolanem w kierunku do palców, wykonaj zgięcie głowy, przyciągając brodę do mostka.

B

Utrzymując tę samą pozycję nogi, wy­ konaj wyprost głowy, skieruj wzrok na sufit.

Liczba powtórzeń:10, serie:1-2, czas pracy: 3-5 minut 6. CHOROBY NERWÓW OBWODOWYCH

269

Rycina 6.20. Rozciąganie mięśnia gruszkowatego z piłką

Połóż się na plecach, połóż prawą nogę na piłce, kolano i biodro zgięte do 90° (kontakt z piłką ma tylko pięta), załóż lewą nogę na prawą tak, aby lewa kostka spoczywała na prawym udzie lekko powyżej kolana.

.........

.............

Prawą piętą przyciągnij lekko piłkę do siebie, zwiększając zgięcie w biodrze i kolanie do odczucia lekkiego rozciągania w lewym pośladku. Spróbuj utrzymać pozycję 2 minuty, głęboko oddychając.

270

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

To samo ćwiczenie można wykonać bez piłki, przyciągając udo nogi nierozciąganej do siebie za pomocą obu rąk.

Po wykonaniu 2-3 powtórzeń zmień nogi. Liczba powtórzeń: 2-3, czas pracy: 4-8 minut

6. CHOROBY NERWÓW OBWODOWYCH

271

Ćwiczenia 6.21-6.24 przeznaczone są przede wszystkim dla pacjentów z opadającą stopą Rycina 6.21. Ćwiczenie prostowania stopy

Połóż się na plecach, obie pięty oprzyj na dużej piłce, kolana i biodra pozostają zgięte do pozycji 90°.

stopy w czasie ćwiczenia, skup się na wykonaniu ruchu, spróbuj poczuć napięcie z przo­ du goleni i na grzbiecie stopy.

Liczba powtórzeń: 15-20, serie: 2-3, czas pracy: 5-7 minut 272

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

Rycina 6.22. Ćwiczenia prostowników stopy z oporem elastycznym

Usiądź na podłodze, kolana wyprostowane, zaczep gumę thera-band o nogę od stołu i zawiń wokół stopy.

B. Wykonuj ruch prostowania stopy i zadzierania palców na siebie, rozciągając jednocze­ śnie gumę. Postaraj się utrzymać napięcie przez 2 sekundy.

Liczba powtórzeń: 15-20, serie: 2-3, czas pracy: 5-7 minut

6. CHOROBY NERWÓW OBWODOWYCH

273

Rycina 6.23. Ćwiczenie prostowania stawu skokowego

3

274

Wykonaj wyprost stawu skokowego, zadzierając palce na siebie.

ATLAS ĆWICZEŃ W WYBRANYCH CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO

W pozycji wyprostu stawu skokowego unieś brzeg wewnętrzny stopy. Po wykonaniu całej sekwencji rozluźnij wszystkie mięśnie przed rozpoczęciem kolejnego powtórzenia.

Liczba powtórzeń:15-20/ serie: 2-3, czas pracy: 5-7 minut

6. CHOROBY NERWÓW OBWODOWYCH

275

Rycina 6.24. Bandażowanie stopy opadającej

W celu wspomagania zgięcia grzbietowego stopy opadającej w chodzie można posłużyć się bandażem elastycznym. Owiń bandaż kilkakrotnie na wysokości przodostopia, dalej poprowadź bandaż po zewnętrznej stronie stopy, jednocześnie naciągając go tak, aby uzyskać ustawienie wyprostu w stawie skokowym do kąta 90°, w takim ustawieniu zawiń bandaż kilkakrotnie wokół goleni poniżej rzepki.

UWAGA! Jeśli odczuwasz dyskomfort w czasie chodzenia boso, możesz takie samo wiązanie wykonać na bucie.

276

Piśmiennictwo 1. Bogucki A. et all: Leczenie zaawansowanej choroby Parkinsona — rekomendacje Polskiego Towarzystwa Choroby Parkinsona i innych Zaburzeń Pożar ucho wy ch. Polski Przegląd Neurologiczny 2014, tom 10, 1, 15-22. 2. Fizjoterapia w stwardnieniu rozsianym pod red. Józefa Opary, Katowice 2012. 3. Gajewski R, Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2015. 4. Karaszewski B.; http://www.innowacyjnyportal.pl/innowacje-medyczne-postepy-w-leczeniu-chorob-mozgu 5. Kwolek A., Rehabilitacja w udarze mózgu, Rzeszów 2009.

6 . Kwolek A., Rehabilitacja medyczna, Wrocław 2013. 7. Muresanu et all. Cerebrolizin et recovery after stroke (CARS). Stroke 2016; 47 151-159.

.

8 Neurologia kliniczna pod red. Romana Mazurka, Via Medica, Gdańsk 2005. 9. Opara J., Praktyczne zasady rehabilitacji w chorobie Parkinsona. Rehabilitacja w Praktyce 2007 10. Pilutti et al. Effects of 12 weeks of supported treadmill training on functional ability and quality of life in progressive multiple sclerosis: a pilot study. Arch. Phys. Med. Rehabil. 2011;92:31-36. 11. Powers WJ, Derdeyn CP, Biller J, Coffey CS, Hoh BL, Jauch EC, Johnston KC, Johnston SC, Khalessi AA, Kidwell CS, Meschia JF, Ovbiagele B, Yavagal DR, on behalf of the American Heart Association Stroke Council; American Heart Association/American Stroke Association Focused Update of the 2013 Guidelines for the Early Management of Patients With Acute Ischemic Stroke Regarding Endovascular Treatment. Stroke 2015; 46: 3020-3035.

279