Historia odpowiedzi CAŁOŚĆ 001-101

SAVE OFFLINE

1. Pojęcie monarchii patrymonialnej. Monarchią patrymonialna to ustrój, w którym nie ma rozróżnienia pomiędzy majątkiem państwowym, a majątkiem prywatnym władcy (patrymonium). Uznawano, że państwo jest własnością panującego i może on rozporządzać nim wedle własnej woli, jego ziemiami i ludnością tj. państwo jest rzeczą prywatnoprawną. Ustrój taki wykształcił się w państwach germańskich po rozpadzie imperium rzymskiego. Został on przyjęty również w pozostałych państwach w okresie średniowiecza, w tym także przez Polskę, gdzie koncepcja ta utrzymała się aż do powstania monarchii stanowej (do 1320 r.)

2. Zakres władzy monarchy w monarchii patrymonialnej - Monarcha był zarówno władcą jak i właścicielem kraju. - władza: ustawodawcza, wykonawcza, wojskowa i sądownicza - mógł obsadzać załogi wojskowe na ziemiach pozostałych książąt - reprezentował państwo na zewnątrz (prowadził politykę zagraniczną) - mianował urzędników, arcybiskupów i biskupów

3. Zasada senioratu i jej obowiązywanie w Polsce. 1138r. - Bolesław Krzywousty pozostawił testament dotyczący sprawy następstwa tronu i organizacji władzy Zasada senioratu: - władza zwierzchnia została podzielona miedzy księcia zwierzchniego (princepsa), którym był najstarszy w rodzie książę oraz podległych mu książąt dzielnicowych (juniorów) Kompetencje Seniora: - zajmował dzielnicę senioralną (małopolska z Krakowem) - prowadzenie polityki zagranicznej - naczelne dowództwo wojskowe - mianowanie urzędników kościelnych i państwowych - możliwość utrzymywania załóg w grodach juniorów Śmierć Kazimierza Sprawiedliwego doprowadziła do zaniku władzy princepsa i usamodzielnienia się poszczególnych dzielnic w odrębne organizmy państwowe.

4. Sądy szlacheckie w Polsce przedrozbiorowej i ich kompetencje. Sądy szlacheckie - charakter stanowy, w formie sądów: wiecowych, sejmikowych, ziemskich, grodzkich i podkomorskich. Sądy wiecowe - sprawy o naganę sędziego oraz sprawy możnowładców o dobra dziedziczne, które zostały odesłane przez sady ziemskie Sądy sejmikowe - przewodniczył im wojewoda, a sądzili dygnitarze ziemscy, pod kontrolą zgromadzonej szlachty. Sądy ziemskie - prowadzenie ksiąg sądowych, orzekanie w sprawach karnych oraz sprawy szlachty osiadłej i posesjonatów, z wyjątkiem spraw przekazanych innym sądom. Sądy grodzkie - przestępstwa szlachty osiadłej z czterech artykułów grodzkich: podpalenie, napad na szlachcica, rabunek na drodze publicznej, zgwałcenie oraz sprawy nieposesjonatów. Poza tym sąd grodzki prowadził księgi sądowe i sprawował kontrolę nad urzędem justycjariusza-oprawcy. Sądy podkomorskie - Orzekały w sprawach o rozgraniczenie dóbr szlacheckich. Odbywały się na miejscu sporu (w polu).

5. Sądownictwo miejskie w Polsce przedrozbiorowej. - forma kolegialna (sądy radzieckie, sądy ławnicze zwyczajne (sąd gajony i sąd regularny (zwyczajny)), sądy ławnicze nadzwyczajne (sądy potrzebne, sądy gościnne i sądy kryminalne) a także wetowe ) lub jednoosobowej (sądy burmistrza-prezydenta, sądy burgrabiego, sądy sołtysa (sędziego)). Poza tym występował specjalny sąd leński rozstrzygający sprawy wójtów i sołtysów. Sąd radziecki - przestępstwa przeciwko miastu i cywilne mniejszej wagi, instancja odwoławcza od pozostałych sądów miejskich Sąd gajony – sprawy cywilne Sąd regularny (zwyczajny) – sprawy gdzie stronami byli obywatele miejscy (z czasem wysunęły się sprawy cywilne) Nadzwyczajny sąd ławniczy – nadzwyczajne okoliczności, pominięcie terminów na sąd zwyczajny - Sąd potrzebny – sprawy pilne (wezwanie do służby państwowej, w wypadku podróży) - Sąd gościnny – sprawy gdzie stroną był cudzoziemiec lub obcy (ten sam lub następny dzień) - Sąd kryminalny – sprawy karne, w miejscu przestępstwa lub dokonania przestępstwa Sąd wetowy – sprawy z ustawodawstwa miejskiego, głównie z handlu i rzemieślnictwa, wykształcił się jedynie na Pomorzu

6. Powstanie i rozwój polskiej prowincji kościelnej. - 966r. przyjęciu Chrztu i uznania chrześcijaństwa. - 968r. pierwsze biskupstwo misyjne w Poznaniu, biskupem został Jordan - 1000r. (zjazd gnieźnieński) pielgrzymka Ottona III, powołano arcybiskupstwo gnieźnieńskie, metropolii podlegały nowo utworzone diecezje w Kołobrzegu, Krakowie i Wrocławiu

- 1075r. powstanie biskupstwa w Płocku - 1375 r. utworzenie drugiego arcybiskupstwa w Haliczu - utworzenie biskupstwa w Wilnie - 1417r. sobór w Konstancji umocnienie godności arcybiskupa gnieźnieńskiego od tej pory zwanego prymasem, który pełnił funkcję głowy Kościoła katolickiego - Podział diecezji pozostał niezmienny: parafia w formie pisemnej. Przedmiotem były ruchomości -> najpierw nabyte, później dziedziczne, ale z uwzględnieniem praw dziedziców koniecznych. Od 1437 roku testament dotyczący nieruchomości musiał być sporządzony przed sądem, zaś ruchomości w obecności światków. W XIV i XV w. - instytucja trzecizny, polegająca na uznaniu swobodnej dyspozycji testatora 1/3 swoich

dóbr nieruchomych. Na mocy konstytucji sejmowych z lat 1505, 1510, 1519 wprowadzono całkowity zakaz dysponowania dobrami nieruchomymi zarówno dziedzicznymi, jak i zastawnymi (można było od niego odstąpić jedynie za zgodą sejmu).

55. Sposoby utwierdzania i umacniania umów w Polsce przedrozbiorowej Utwierdzanie umowy – przesądzało o ważności jej zawarcia, rodząc odpowiedzialność dłużnika - przysięga - wręczenie oznaczonych przedmiotów (laski, czapki, zbroi) - gesty rąk (podanie, przybicie, związanie rąk dłużnika przez wierzyciela) - litkup (zwyczaj ucztowania) Umocnienie umowy – gwarancja wierzyciela wykonania zobowiązania przez dłużnika 1) Zakładnictwo 2) Rękojemstwo (poręczenie) 3) Załoga 4) Łajanie 5) Zakład (wadium) 6) Zadatek 7) Utrata wolności 8) Zastaw 9) Klauzula szkód ziemskich

56. Powstanie i wygaśnięcie zobowiązań w Polsce przedrozbiorowej Źródła zobowiązań: czyn niedozwolony i umowa - niedozwolony (występki, delikty) - obowiązek po stronie sprawcy naprawienia szkody, a po stronie poszkodowanego roszczenie wobec sprawcy. Każde niewykonanie zobowiązania było przestępstwem. Typy umów - forma ustna, forma pisemna - formalne (rytuał i rozbudowana symbolika) - realne (zamiany, pożyczki, depozytu) - konsensualne (kupna/sprzedaży, najmu) Wygaśnięcie zobowiązania: rzeczywiste wykonanie, potrącenie, zlanie się wierzytelności z długiem, zwolnienie z długu, zmianę zobowiązania, przedawnienie, niemożliwość świadczenia, cesję wierzytelności, złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu, nowację. 57. Rodzaje umów w Polsce przedrozbiorowej 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9)

Zamiana Darowizna Umowa kupna-sprzedaży Umowa dostawy Umowa o dzieło Umowa zlecenie Najem usług osobistych (umowa o pracę) Najem rzeczy Dzierżawa

10) 11) 12) 13) 14)

Pożyczka Ubezpieczenie Spółka Przechowanie (wierna ręka, depozyt, podkład) Weksel

58. Rodzaje odpowiedzialności za przestępstwo w Polsce przedrozbiorowej - odpowiedzialności : indywidualna, zbiorowa lub osób trzecich, rodowo-rodzinna, terytorialna, osób trzecich za cudze czyny

59. Przyczyny ograniczające lub wyłączające odpowiedzialność w Polsce przedrozbiorowej - wiek (nie ponosiły osoby nieletnie) - choroba umysłowa (gdy osoba chora posiadała sądowego opiekuna - sprawcę uwalniano od odpowiedzialności , gdy jej nie było - karę łagodzono) - błąd (niezgodność między rzeczywistością a wyobrażeniem, nieznajomość prawa) - inne przyczyny (afekt, zdrowie fizyczne i przymus fizyczny w prawie miejskim pijaństwo traktowano łagodniej, tak samo jak kobiety)

60. Okoliczności ograniczające lub wyłączające karalność w Polsce przedrozbiorowej - samopomoc (krwawa zemsta na przestępcy złapanego na gorącym uczynku) - początek (zaczepka czynna lub słowna) - obrona konieczna (wywodziła się z początku, siłę wolno odeprzeć siłą) - stan wyższej konieczności (usunięcie zagrożenia skierowanego przeciwko dobru chronionemu prawem przez poświęcenie innego dobra prawnego z zachowaniem zasad proporcjonalności) - pozbawienie obrony prawnej (bezkarne było zabicie osób wyjętych spod prawa np. wywołańcy, banici. Ochronę zapewniał im żelazny list) - przedawnienie (uniemożliwiało ściganie i karalność przestępstwa po upływie określonego czasu) - inne okoliczności (ugoda z pokrzywdzonym, zabójstwo dezertera w prawie wojskowym, pobicie osoby utrzymującej dom publiczny). 61. Formy udziału w przestępstwie w Polsce przedrozbiorowej a) Sprawstwo i współsprawstwo – Za sprawcę uważano każdego, kto swym czynem bezpośrednio realizował znamiona przestępstwa. Za współsprawstwo uważano dokonanie przestępstwa wspólnie przez kilka osób na podstawie wcześniejszego porozumienia. b) Podżeganie, pomocnitwo i poplecznictwo – Podżeganie polegało na nakłanianiu oosby do popełnienia przestępstwa. Pomocnictwo polegało na umyślnym udzielaniu pomocy w popełnieniu przestępstwa. Poplecznictwo polegało na popieraniu sprawcy po popełnieniu przestępstwa, np. ukrywanie przestępcy, paserstwo itp. c) Zły zamiar i usiłowanie – Wilkierz gdański (1435-1448) przewidywał karalność śmiercią samego zamiaru podpalenia czyichś zabudowań, pod warunkiem, że zostało to potwierdzone przez jednego uczciwego świadka, a według kolejnego wilkierza (1455) przez dwóch. Konstrukcja usiłowania obejmowała, obok złego zamiaru, również przystąpienie do działania, ale bez doprowadzenia do skutku przestępczego.

62. Pojęcie i rodzaje przestępstw publicznych w Polsce przedrozbiorowej Przestępstwa publiczne naruszały interes ogólny (państwa). Ścigano je z urzędu. Kara miała charakter publicznoprawny. Ich konstrukcja oparta była na założeniu, że dokonanie przestępstwa naruszało ustalony porządek publiczny (mir), na którego straży stał monarcha. Rodzaje przestępstw publicznych: a) Przestępstwo przeciwko władcy i państwu – np. zbrodnia obrazy majestatu (crimen lease maiestatis). Rozumiano ją początkowo bardzo szeroko, zaliczając do niej, za prawem rzymskim, wszelkie przestępstwa przeciwko osobie i interesom panującego. Ponadto, istniało coś takiego, jak zdrada kraju (perduellio) – wszelkie działania na szkodę państwa: bunty, szpiegostwo, poddanie zamku, organizowanie rokoszu. b) Przestępstwa przeciwko religii panującej – karano głównie za herezję i apostazję (odejście od wiary chrześcijańskiej). Oprócz tego, sankcjonowane było uprawianie czarów oraz wróżbiarstwa. c) Przestępstwa przeciwko władzom i sądom oraz korporacjom terytorialnym – wszczynanie buntów, organizowanie tumultów, wyjazd z miasta w czasie wojny, wytoczenie sprawy przed obcy sąd, szkalowanie władz, niszczenie murów obronnych itp. d) Przestępstwa urzędnicze – bezprawne zajęcie rzeczy, wymuszanie łapówek, nieuzasadnione stosowanie tortur. e) Przestępstwa przeciwko skarbowi – naruszenie regaliów panującego, fałszowanie miar, wag, monety, sprzeniewierzenie przez urzędników pieniędzy publicznych, zabór mienia państwowego. f) Łotrostwo – dokonywane zawodowo kradzieże i rozboje na drogach. g) Przestępstwa wojskowe – dezercja, niestawiennictwo na wyprawę wojenną, zmiana chorągwi, niewywiązanie się z obowiązku służby wojskowej, sprzedaż broni itp. h) Przestępstwa przeciwko dobrym obyczajom – cudzołóstwo, homoseksualizm, sodomia, prostytucja, samowolne poślubienie bez zgody rodziców lub opiekunów. 63. Pojęcie i rodzaje przestępstw prywatnych w Polsce przedrozbiorowej Przestępstwa prywatne naruszały interes jednostki lub rodziny, a wcześniej rodu. Ich dochodzenie było oddane w ręce pokrzywdzonego lub jego krewnych. Wyrządzoną krzywdę traktowano jako sprawę prywatną. Wymierzono kara miała charakter prywatny. Można ją było realizować w drodze samopomocy, przez jednoznaczny, albo na drodze sądowej. Rodzaje przestępstw prywatnych: a) Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu – najcięższe było zabójstwo (zwane mężobójstwem). Zaliczano do nich również samobójstwa i pojedynki szlachciców bez zgody króla oraz okaleczenia i zranienia (w nich mieściło się też pobicie). b) Przestępstwa przeciwko mieniu – kradzież kwalifikowana (nocna, w kościele, na wojnie) oraz zwykła, schwytany na gorącym uczynku mógł zostać bezkarnie zabity. Rozbój – zabór cudzej rzeczy przy użyciu siły, z zamiarem pozbawienia życia. Rabunek – zabór cudzej rzeczy przy użyciu siły, bez zamiaru pozbawienia życia. Ponadto podpalenie i marnotrawstwo. c) Przestępstwa przeciwko czci – zniewaga czynna, słowną lub pisemną. d) Przestępstwa przeciwko wolności – zgwałcenie i porwanie kobiety, bezprawne uwięzienie, uprowadzenie lub przyjęcie zbiegłego poddanego.

e) Przestępstwa przeciwko zaufaniu publicznemu – fałszerstwo (dokumentów prywatnych, składanie fałszywych zeznań), oszustwo (posługiwanie się podwójnym kompletem kart lub kości, oszustwa handlowe) oraz lichwa (pobieranie odsetek wyższych niż ustalony przepisami procent). f) Przestępstwa przeciwko obowiązkowi pracy – strajki, opuszczenie pracodawcy przed upływem terminu umowy, zbiegostwo, żebractwo, niesolidne wykonywanie zawodu. 64. Kary publiczne w Polsce przedrozbiorowej a) Kara śmierci – dzielono je na zwykłe i kwalifikowane. Zwykłe to ścięcie (uprzywilejowana) i powieszenie (hańbiąca). Kwalifikowane kary śmierci połączone były ze specjalnym udręczeniem przed wykonaniem, jak darcie pasów, mutylacja (pozbawienie) członków ciała, przypalanie. Ich formy były rozmaite, np. łamanie kołem, ćwiartowanie, utopienie, spalenie, wbicie na pal, ukamieniowanie, uduszenie, zagłodzenie, zawieszenie na haku, wypuszczenie jelit i pochowanie żywcem. b) Kary mutylacyjne (okaleczające) – miały charakter odzwierciedlających. Polegały na obcięciu (uszu, nosa, włosów, ręki, jąder), połamaniu (np. kończyn), wyrwaniu (np. języka), przekłuciu i wyłupaniu (oczu) i wypaleniu narządów. c) Kary cielesne i na honorze – chłosta biczem, rózgami, korbaczem. Na honorze, to głównie postawienie pod pręgierzem, umieszczenie w klatce, wysmarowanie mazią lub piętnowanie – wypalenie znaku w miejscu odkrytym lub zakrytym. d) Kary majątkowe – konfiskata całego majątku, konfiskata częściowa, grzywna. e) Kary na czci i z czcią związane – proskrypcja (wyjęcie spod prawa), infamia (utrata czci szlacheckiej), banicja (utrata praw cywilnych i politycznych, nie zaś czci), wygnanie. f) Kara pozbawienia wolności – kary wieży. Wieża dolna to kara surowsza, bo siedzisz w piwnicy, masz obok szczury, wilgoć, ciemno, ogólnie nieprzyjemnie, od tygodnia, do roku i 6 niedziel, za zabójstwo z broni palnej nawet 2 lata i 12 niedziel. Kara wieży górnej dużo przyjemniejsza, po prostu nudno, ale mogłeś nawet mieć ze sobą służącego, od godziny, do roku i 6 tygodni. 65. Kary prywatne w Polsce przedrozbiorowej a) Krwawa zemsta – pierwotny sposób dochodzenia sprawiedliwości w drodze samopomocy. Opierała się na solidarności rodowej, zgodnie z którą wszelka krzywda wyrządzona członkom rodu musiała być pomszczona. b) Kary prywatne pieniężne (system kompozycyjny) – główszczyzna (zadośćuczynienie za zabicie), nawiązka (za uszkodzenie ciała). 66. Zasady procesu ziemskiego w Polsce przedrozbiorowej a) Zasada jedności procesu cywilnego i karnego – zasadniczo każdy proces był początkowo postępowaniem karnym, gdyż kończył się wymierzeniem sprawcy karą. W czasach nowożytnych zaczęto rozróżniać procesy cywilny i karny. b) Zasada skargowości – zgodnie z nią proces wszczynano przede wszystkim na podstawie skargi powoda lub oskarżyciela. c) Zasada dyspozycyjności (rozporządzalności) – pozostawienie stronom całkowitej swobody w zakresie rozporządzania przedmiotem postępowania i czynnościami procesowymi. d) Zasada kontradyktoryjności – proces był sporem między stronami, a sąd był jedynie jego biernym obserwatorem. Jego zadaniem było jedynie orzeczenie na postawie materiału

dostarczonego przez strony, który z przeciwników procesowych ma rację, bez dociekania prawdy materialnej. e) Zasada formalizmu – obowiązek przestrzegania w trakcie procesu przewidzianych przez prawo symboli, gestów i formuł. Każda pomyłka w ich przedstawianiu mogła skutkować przegraniem procesu. f) Zasada ustności i jawności 67. Właściwość sądu w Polsce przedrozbiorowej Właściwość sądowa była miejscowa, podmiotowa i rzeczowa. Miejscowa polegała na tym, że rozpoznanie i rozstrzygnięcie sprawy musiało nastąpić przed właściwym miejscowo sądem. Podmiotowa polegała na tym, że przy ustaleniu właściwego sądu należało brać pod uwagę przynależność stanową pozwanego. Właściwość rzeczowa była określona przez rodzaj sprawy. Ze względu na to kryterium pewne sprawy mogły rozpoznawać tylko oznaczone sądy, np. sądy grodzkie sądziły z czterech artykułów grodzkich (podpalenie, napaść na dom szlachcica, rabunek na drodze publicznej i zgwałcenie).

68. Procesowe środki dowodowe w Polsce przedrozbiorowej a) Przysięga własna – złożona osobiście przez stronę toczącą spór, zasadniczo tę, która miała bliższość w dowodzie. Jej treść zawierała krótkie zeznanie z powołaniem się na Boga i święty krzyż, przez co nabierała charakteru sakralnego. Dzieliła się na obciążającą i oczyszczającą. b) Przysięga ze współprzysiężnikami – stosowana w sprawach większej wagi. Współprzysiężnicy potwierdzali jedynie prawdziwość przysięgi własnej strony. c) Świadkowie – osoby stwierdzające jedynie prawdziwość dowodzonego faktu, a nie prawa. Sąd przyjmował jedynie te zeznania świadków, które były zgodne. d) Świadectwo urzędowe – dla stwierdzenia określonego stanu rzeczy, na wniosek osoby zainteresowanej, sąd mógł wyznaczyć z urzędu oznaczoną osobę, np. woźnego, komornika, do przeprowadzenia wizji lokalnej. e) Dokumenty – od XIII w. najlepszym środkiem dowodowym stały się dokumenty. Dzielono je na publiczne i prywatne. Pierwsze miały pieczęć i były niepodważalne. Drugie, jeżeli spisane przy świadkach, też mogły być ważne. f) Ordalia (sądy boże) – opierały się na przeświadczeniu ludzi, że bezpośredni sąd boży najlepiej rozstrzygnie o winie lub niewinności oskarżonego. Na przykład: I. próba zimnej wody – oskarżonego ze związanymi rękoma i nogami wrzucano do wody przyjmując, że jeżeli będzie tonał, to jest niewinny, gdyż woda będąca żywiołem czystym nie przyjmie przestępcy. II. losowanie – o wygraniu decydował los, którym zawsze kieruje boska ręka. III. pojedynek - opierał się na przekonaniu, że Bóg wesprze walczącego w słusznej sprawie 69. Środki prawne przeciwko wyrokowi w Polsce przedrozbiorowej Środki zwyczajne to: a) Remisja – przekazanie sprawy przez sąd niższy sądowi wyższemu. b) Nagana sędziego – strona niezadowolona z wyroku mogła oskarżyć (naganić) sędziego o wydanie niesprawiedliwego orzeczenia.

c) Mocja – rozwinęła się z nagany sędziego. Polegała na tym, że nie była skierowana przeciwko czci i urzędowi sędziego oraz nie powodowała osunięcia go od prowadzenia innych spraw, a jedynie zawieszała postępowanie zaczepione mocją. d) Apelacja – odwołanie się od sądu niższego do wyższego. Środki nadzwyczajne to: a) Gravamen (uciążliwość) – odmiana nagany. Zaskarżenie sędziego do wyższej instancji, przed którą brała też udział strona przeciwna. b) Wznowienie procesu i kasacja – wznowienie postępowania rząd Trybunałem Koronnym w razie odnalezieniu nowych dowodów z dokumentów. c) Male obtentum – środek skierowany przeciwko wyrokom zaocznym uzyskanym niewłaściwie lub w sposób podstępny. d) Nieświadomość procesowa – zastępca procesowy reprezentujący stronę nieobecną wniósł o odroczenie terminu, a sąd się do tego nie przychylił i wydał wyrok zaoczny lub gdy wyrok wydano bez powiadomienia strony o toczącym się procesie. 70. Rodzaje egzekucji wyroku w Polsce przedrozbiorowej a) Egzekucja osobista – najstarsza forma egzekucji, polegała na pozbawieniu wolności przegrywającego przez oddanie go związanego wygrywającemu. b) Egzekucja z ruchomości – forma dominująca. Podlegał jej najczęściej inwentarz żywy. Fanty dostarczano do sądu, a potem ewentualnie sprzedawano lub oddawano stronie wygranej i sądowi, w należnych im częściach. c) Egzekucja z nieruchomości – obejmowała cztery stopnie. Pierwszy stopień, to próba wwiązania w majątek zasądzonego w obecności woźnego i dwóch świadków. Stopień drugi, to ponowna próba wwiązania. Stopień trzeci realizował urzędnik grodzki, który w towarzystwie woźnego i dwóch świadków próbował dokonać zajęcia, ale bez użycia siły. Stopień czwarty podejmował osobiście starosta przy użyciu pachołków. Jeżeli to nie dawało skutku, to zwoływał pospolite ruszenie powiatu, który dokonywał zajazdu nieruchomości. 71. Cechy procesu inkwizycyjnego - połączenie w ręku sędziego funkcji śledztwa i wyrokowania - ze wszystkich czynności były spisywane protokoły - postępowanie inkwizycyjne było wszczynane przez sąd na podstawie doniesienia lub z jego własnej inicjatywy. - wyróżniamy dwa etapy tego procesu: 1) Inkwizycja generalna - ustalenie faktu popełnienia przestępstwa, jego okoliczności i domniemanego sprawcy - przeprowadzenie śledztwa, decyzja sądu o „kryminalności” sprawy i osadzenie podejrzanego w areszcie 2) Inkwizycja specjalna

- po umieszczenie w areszcie następowały czynności prowadzące do uzyskania przyznania się oskarżonego do zarzucanego mu czynu (możliwość dobrowolnego przyznania się do winy, dopiero potem groźby i ewentualne tortury  dzieci, starcy czy szlachta nie byli torturowani.)

72. Skład i kompetencje sejmu w Księstwie Warszawskim - dwie izby poselskie  izba poselska i senat - zasada wyborów posłów, brak nominacji posłów jak np. w Księstwie Wstfalii - w skład senatu wchodzili biskupi, wojewodowie i kasztelanowie po 10 z każdej z grup i byli mianowani przez króla - w skład sejmu wchodziło 100 posłów wybieranych na sejmikach i 66 deputowanych wybieranych na zgromadzeniach gminnych i do tego członkowie Rady Stanu. - do jego kompetencji należały: 1) podatki 2) prawo cywilne i karne 3) sprawy monetarne - sejm nie miał żadnych uprawnień kontrolnych co do rządu, mógł jedynie przyjmować lub odrzucać przedkładane mu projekty oraz proponować poprawki do nich (ale ich nie wprowadzać!!!) - senat z kolei czuwał nad tym czy izba poselska postępuje zgodnie z konstytucją i przepisami ustaw oraz kontrolował ważność wyborów. Król mógł podważać decyzję senatu i wymieniać jego skład zapewniając sobie większość

73. Skład i kompetencje Rady Stanu w Księstwie Warszawskim - w jej skład wchodzili: - król jako przewodniczący - ministrowie - sekretarz Rady - czterej referenderzy jako organ pomocniczy

- do jej kompetencji należało: - opracowywanie projektów ustaw sejmowych i dekretów królewskich - rozstrzyganie sporów pomiędzy między organami sądowymi i administracyjnymi, oraz między organami administracyjnymi, a obywatelami - orzekanie o oddaniu pod sąd ministrów i urzędników + orzecznictwo kasacyjne

- sprawy budżetowe oraz urządzenia tzw. dóbr narodowych, rozkład podatków i ocena sprawozdań ministerialnych z działalności rządu i stanu kraju

74. Podział administracyjny, organy administracji terytorialnej i samorządu w Księstwie Warszawskim Organizacja rządu: - 6 ministrów  sprawiedliwości, spraw wewnętrznych i wyznań, wojny, skarbu, policji i sekretarz stanu(pośrednik między rządem, a monarchą) - decydujący głos w wielu sprawach i tak należał do rezydentów francuskich będących przedstawicielami Napoleon - czynności rządowe sprawował Rada Ministrów złożona z prezesa Rady i kierowników resortów rządowych - Rada Stanu czuwała nad działalnością ministrów i rządu - ustanowiono Dyrekcję Edukacyjną, Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, Izbę Obrachunkową oraz radę lekarską i handlową.

- Administracja terytorialna: - kraj podzielono na departamenty, a te na powiaty. - na czele departamentu stał prefekt, a powiatu – podprefekt i obaj podlegali ministrowi spraw wewnętrznych - miastami zarządzali prezydenci municypalni lub burmistrzowie i tych pierwszych mianował król, a tych drugich minister spraw wew. - wsiami zarządzali wójtowie mianowani przez prefektów i zatwierdzani przez ministra spraw wew. - w departamentach utworzono rady prefekturalne będące organem doradczym prefekta oraz organem działającym samodzielnie w zakresie odwołania w I instancji do zarządzeń i innych aktów prefektów i podprefektów.

- Samorząd terytorialny: - w jego skład wchodziły: - rady municypalne, miejskie i wiejskie wybierane na zgromadzeniach gminnych lub

mianowane przez prefektów i obradujące nad potrzebami lokalnymi i sprawami budżetu - rady departamentalne i powiatowe złożone z radców mianowanych przez króla i dokonywały rozkładem podatków i zapewnianiem odpowiedniego bytu.

75. Skład i kompetencje sejmu w Królestwie Polskim (od 1815 r.) - w skład sejmu wchodzili: - król - senat - izba poselska - do senatu należeli biskupi, wojewodowie i kasztelani w liczbie nie większej niż 64 - izba poselska składała się z 128 członków, w tym z 77 posłów wybieranych na sejmikach i 51 deputowanych gmin - sejm miał się zbierać co 2 lata lub w nagłych wypadkach - kompetencje sejmu - ustawodawstwo w zakresie prawa sądowego i administracyjnego - stanowienie o systemie menniczym, podatkach i budżecie  pierwszy budżet zgodnie z konstytucją ustalił sam król - decydowanie o zaciągu do wojska - ustawodawstwo konstytucyjne - kontrola rządu o ograniczonym zasięgu - wysłuchiwanie raportu Rady Stanu i stanie państwa - w praktyce sejm zajmował się głównie zmianami w dziedzinie prawa cywilnego i karnego. - sądowi sejmowemu podlegały sprawy zdrady stanu

76. Skład i kompetencje Rady Stanu w Królestwie Polskim (od 1815 r.) - Rada Stanu była centralnym kolegialnym organem władzy i administracji - składała się ona z: - Zgromadzenia Ogólnego - Rady Administracyjnej

- kompetencje Zgromadzenia Ogólnego (zgodne z kompetencjami Rady Stanu z Księstwa Warszawskiego): - opracowywanie projektów ustaw sejmowych i dekretów królewskich - rozstrzyganie sporów pomiędzy między organami sądowymi i administracyjnymi, oraz między organami administracyjnymi, a obywatelami - orzekanie o oddaniu pod sąd ministrów i urzędników + orzecznictwo kasacyjne - sprawy budżetowe oraz urządzenia tzw. dóbr narodowych, rozkład podatków i ocena sprawozdań ministerialnych z działalności rządu i stanu kraju

kompetencje Rady Administracyjnej: - organ doradczy wobec króla i namiestnika w sprawach przekraczających zakres funkcji poszczególnych ministrów oraz wprowadzała ona w życie postanowienia królewskie lub namiestnika.

77. Monarcha i jego kompetencje w Księstwie Warszawskim i w Królestwie Polskim Królestwo Polskie: - król był monarchą konstytucyjnym, wiązała go konstytucja a za jego akty odpowiedzialni byli ministrowie (kontrasygnata) - początkowa wyłączność ustawodawstwa w zakresie konstytucji – dopełnianie jej przez statuty organiczne - mianowanie części urzędników i nominował duchownych wszystkich wyznań, nadawał nobilitacje i tytuły honorowe - prawo sankcji wobec ustaw sejmowych i całość funkcji rządowo-administracyjnych - wyłączne prawo inicjatywy ustawodawczej; kierowanie siłami zbrojnymi w czasie wojny i pokoju - zastępcą monarchy był namiestnik Księstwo Warszawskie: - korona książęca warszawska była w osobie króla saskiego, jego akty wymagały kontrasygnaty odpowiednich ministrów - król miał silną pozycję w oparciu o szlachtę i mieszczaństwo, nadawał ordery - dziedziczność tronu regulowana przez prawo saskie, centralizacja administracji i

jednoosobowe urzędy - wyłączność ustawodawstwa w zakresie ustrojowym – prawo zmiany Konstytucji poprzez dekrety - kierowanie rządem i wpływ na sejm, inicjatywa ustawodawcza, powoływanie / odwoływanie urzędników; - król pełnił ogół funkcji państwowych, bez ustawodawstwa sejmowego i sądowego wymiaru Sprawiedliwości

78. Podział administracyjny, organy administracji terytorialnej i samorządu w Królestwie Polskim (od 1815 r.) Rada Administracyjna: - w jej skład wchodziło 5 ministrów i inni członkowie powołani przez króla - była organem doradczym wobec króla i namiestnika w sprawach przekraczających zakres funkcji ministrów - wprowadzała w życie postanowienia królewskie i namiestnika - w 1826 roku stała się najwyższym organem rządowym

Komisje Rządowe: - podlegały Radzie Administracyjnej, należał do nich zarząd kraju - 5 komisji: sprawiedliwości, wyznań relig. i oświecenia publicznego, spraw wew. i policji, wojny, przychodów i skarbu - u boku króla w Petersburgu urzędował minister-sekretarz stanu, pośredniczył między królem, a organami władzy w KP

Organy podległe Komisjom Rządowym: - dyrekcje generalne (Poczt, Górnicza, Lasów i Dóbr Państwowych) - Rady: Budownictwa, Lekarska, Szpitali oraz Rada Ogólna Handlu i Rękodzielnictwa - Izby Handlowe i Rękodzielnicze (4) oraz Izba Obrachunkowa podległa królowi - Komisje wojewódzkie zarządzały województwami, a w obwodach ich organami byli komisarze obwodowi - Rady wojewódzkie: złożone z przedstawicieli sejmików i zgromadzeń gminnych (2:1), donosiły o wykroczeniach urzędników i przedstawiali rządowi uwagi dotyczące dobra

województwa

Zarząd miast: - na czele miast największych prezydenci z członkami rady miejskiej – wybierani przez rząd - na czele reszty miast – burmistrzowie i ławnicy – wybierani przez rząd - we wsiach wójtami stali się z mocy prawa właściciele ziemscy

79. Odrębności ustrojowe Wielkiego Księstwa Poznańskiego - ustanowione na kongresie wiedeńskim obejmowało departamenty poznański i bydgoski Księstwa Warszawskiego i kawałek departamentu kaliskiego - nie było osobnym tworem państwowym, miało być integralną częścią Królestwa Prus - wyrazem odrębności były: - nazwa akcentująca organizacyjna odrębność  „Wielkie Księstwo” - własny herb  orzeł pruski z orłem polskim pośrodku i z napisami w języki niemieckim i polskim - flaga - instytucja namiestnika królewskiego  brak w innych pruskich prowincjach - prowincjonalny sejm postulatowy, który przedkładał skargi i petycje w obronie społeczności polskiej - wyłączenie Wielkiego Księstwa w 1815 roku z terytoriów Związku Niemieckiego  było rodzajem lenna dla pruskiego władcy i rządu

80. Władze naczelne i ich kompetencje w Wolnym Mieście Krakowie - władze ustawodawczą i kontrolującą stanowiło Zgromadzenie Reprezentantów złożone z 26 deputowanych gmin oraz przedstawicieli senatu, kapituły i Uniwersytetu ( po 3 osoby z każdej grupy) oraz 6 sędziów pokoju. - czynne prawo wyborcze oparto na cenzusie majątkowym i sprawowanej funkcji.

- organem rządzącym był senat w praktyce opanowany przez przedstawicieli miejscowej arystokracji - zniesienie jawności postępowania przed sądami i przywrócenie procesu inkwizycyjnego w sprawach karnych - czynności organów ograniczone przez władze państw zaborczych

81.Podstawy prawne i przejawy autonomii Galicji od 1861r. Prawa: - prawo utrzymania własnej tożsamości narodowej oraz języka ojczystego -równość wszystkich języków i swoboda posługiwania się nimi - ochrona własności osobistej - wolność przesiedlania się w obrębie całego państwa - tajemnica korespondencji - wolności obywatelskie : wolność pracy, sumienia i wyznania, stowarzyszeń i zgromadzeń, nauki i nauczania Powołanie organów autonomii: - Minister do Spraw Galicji - Namiestnik - Administracja Szkolnictwa - Sądy powszechne i Sądy szczególne - Samorząd miejski i Samorząd wiejski - Samorząd terytorialny i Samorząd powiatowy - Sejm krajowy i Wydział krajowy

82. Źródła prawa cywilnego na ziemiach polskich w okresie zaborów. 1794r. - Landrech Pruski (PPK) 1900 r. - Kodeks cywilny Rzeszy - Burgerlisches Gesetzbuch (BGB) 1786 r. - Kodeks Józefiński 1811 r. - Allgemeines Burgerlidches Gesetzbuch (ABGB)

1804 r. - Kodeks cywilny Napoleona z (KN) 1825 r. - Kodeks cywilnego Królestwa Polskiego (KCKP) 83. Źródła prawa karnego na ziemiach polskich w okresie zaborów. 1851r - Pruski Kodeks Karny 1871r. - Kodeks Karny Rzeszy Niemieckiej 1787r. - Kodeks Karny cesarza Józefa II (Józefina) 1796r. - Kodeks Karny zachodnio galicyjski 1803r. - Nowy austriacki Kodeks karny (Franciszkana) 1818r. - Kodeks karzący Królestwa Polskiego (KKKP) 1845r. - Kodeks kar głównych i poprawczych (KKGP) 1903r. - Kodeks Tagencewa (KT) 84. Źródła prawa handlowego na ziemiach polskich w okresie zaborów. 1848r. - Prawo wekslowe 1861r. - Ogólnoniemieckie prawo handlowe 1897r. - Niemiecki kodeks handlowy 1861r. - Kodeks handlowy 1807r. - Francuski Kodeks Handlowy 85. Źródła postępowania cywilnego na ziemiach polskich w okresie zaborów. 1793r. - Powszechna ordynacja sądowa dla państw pruskich (POS) 1806r. - Francuski Kodeks procedury cywilnej 1864r. - Rosyjska ustawa o procesie cywilnym 86. Źródła postępowania karnego na ziemiach polskich w okresie zaborów. 1805r. - Pruska ordynacja kryminalna (POK) 1877r. - Ogólnoniemiecka ordynacja procedury karnej 1788r. - Nowa procedura karna Józefa II 1873r. - Kodeks postępowania karnego 1864r. - Rosyjska ustawa o postępowaniu karnym

87. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych oraz ich ograniczenia w okresie zaborów. Zdolność prawna – jednostka nabywała ją wraz z chwilą narodzin, a traciła ze śmiercią

Zdolność do czynności prawnych – uzależniona była od : wieku(21 lat) , płci, zdrowia psychicznego, trybu życia i wyznania Ograniczenia zdolności prawnej: wynikały z powodu płci, pochodzenia ze związku pozamałżeńskiego, przynależności stanowej i wyznania 88. Systemy osobowego prawa małżeńskiego na ziemiach polskich w okresie zaborów. - zasady laickie - system mieszany (świecko-wyznaniowy) - system wyznaniowy 89. Systemy majątkowego prawa małżeńskiego na ziemiach polskich w okresie zaborów. - system wspólności majątkowej - system rozdzielności majątkowej - system zarządu i pobierania pożytków 90. Status dzieci pozamałżeńskich na ziemiach polskich w okresie zaborów. - gorsza pozycja cywilnoprawna niż u dzieci ślubnych Dzieliły się na : - nieślubne zwykłe- mogły uzyskać status dziecka małżeńskiego poprzez : zawarcie ślubu przez rodziców, dobrowolne uznanie przez ojca lub sądowe - nieślubne ze związków cudzołożnych lub kazirodczych – nie posiadały żadnych praw dziecka naturalnego i nie mogły być prawnie uznane.

91. Pojęcie i definicje własności na ziemiach polskich w okresie zaborów Główna zasadą XIX-wiecznego prawa rzeczowego - nienaruszalność własności prywatnej Własność - stała się prawem przyrodzonym, opartym na konstrukcji przejętej z prawa rzymskiego, oznaczającym pełne, nieograniczone i nienaruszalne władztwo nad rzeczą. PPK - własność pełna i podzielona (lenna, fideikomisy i dobra dziedziczno-czynszowe) ABGB - prawo do istoty rzeczy (właściciel zwierzchni) i prawo do pożytków z rzeczy (właściciel użytkowy) SZ – własność pełna i niepełna (podzielona), do której miał prawo inny podmiot KN – własność nieograniczonym prawem używania rzeczy i rozporządzania nią (w granicach obowiązującego porządku prawnego) 92. Hipoteka na ziemiach polskich w okresie zaborów Hipoteki w Królestwie Polskim, za wzorem francuskim, dzieliły się na: prawne, sądowe i umowne. Początkowo księgi hipoteczne (1818) przewidziano tylko dla większej własności ziemskiej, później (1825) objęto nimi także mniejszą własność ziemską i nieruchomości w mniejszych miastach.

Prawo hipoteczne oparto na zasadach jawności materialnej, publicznej wiary ksiąg wieczystych, legalności hipotecznej, szczegółowości i pierwszeństwa hipotecznego. Księga hipoteczna składała się z trzech części: księgi umów, zbioru dokumentów i wykazu hipotecznego. Księgi „większe” były obligatoryjne, „mniejsze” fakultatywne. Prawo hipoteczne Królestwa Polskiego należało do jednego z najlepszych w Europie.

93. Dziedziczenie testamentowe i jego ograniczenia na ziemiach polskich w okresie zaborów Zdolność testowania miała każda osoba fizyczna, posiadająca ogólną zdolność do czynności prawnych. Ograniczał ją zatem: wiek, stan umysłowy oraz przyczyny szczególne (np. osoby skazane na śmierć cywilną, najcięższe kary). Marnotrawcy oraz małoletni po ukończeniu 16 lat, ale przed dojściem do pełnoletności – dysponowanie połową majątku. Forma testamentu zależała od konkretnego kodeksu, treść była rozmaicie unormowana, zależąc od konkretnego porządku prawnego. Istniały dwa systemy zabezpieczenia praw dziedziców: - System zachowku - w razie pominięcia w testamencie dziedziców koniecznych, przyznanie im roszczenia pieniężnego (opierał się na prawie rzymskim) - System rezerwy - dziedzice konieczni mieli prawo do materii spadkowej, co prowadziło do rozdrabniania majątków (wywodził się z prawa germańskiego)

94. Zasady dziedziczenia ustawowego na ziemiach polskich w okresie zaborów Dziedziczenie ustawowe następowało w razie braku testamentu. - Pruskie prawo krajowe (PPK): rodzaje spadkobrania: zwyczajne i nadzwyczajne (następowało w razie braku dziedziców zwyczajnych). - Kodeks cywilny Napoleona (KN): dzielił spadkobierców na „porządkowych” (z chwilą śmierci spadkodawcy) i „nie porządkowych” (w wyniku powództwa sądowego o wwiązanie w spadek.) - W zaborze austriackim (ABGB) dziedzicami ustawowymi byli wszyscy krewni do szóstej linii liczeni w systemie parantel. - Rosyjski ZS nie znał żadnych ograniczeń w dziedziczeniu krewnych

95. Zasada swobody umów i jej ograniczenia na ziemiach polskich w okresie zaborów Zasada swobody umów: - swoboda, czyli dobrowolność zawierania umów,

- autonomia stron w kształtowaniu treści umów - swoboda formy zawieranych umów. Ograniczenia w zawieraniu umów: - charakter ogólny (treść umowy nie mogła naruszać ustalonego porządku publicznego i dobrych obyczajów) - niekiedy zastrzeżenia dotyczyły formy zawarcia umowy (PPK przewidywało formę ustną, pisemną i sądową, KN formę umowy pozostawił do decyzji stron)

96. Ochrona prawna pracownika na ziemiach polskich w okresie zaborów Ochrona pracy obejmowała zasadniczo: - czas trwania pracy (zazwyczaj określały go regulaminy pracy) - młodocianych i kobiety (specjalna ochrona) - bezpieczeństwo pracy (ochrona życia, zdrowia i moralności pracy robotników)

97. Podstawowe założenia humanitaryzmu w prawie karnym - zasady równości wobec prawa - zniesienia analogii i realizacji maksymy nullum crimen sine lege (nie ma przestępstwa bez ustawy) - zmiana katalogu przestępstw i klasyfikacji dóbr objętych obroną prawa - subiektywizacja odpowiedzialności karnej i jej indywidualizacją - zniesienie kwalifikowanej kary śmierci, kar hańbiących, które miały być zastąpione karą pozbawienia wolności jako najbardziej korzystną - kara miała być wymierzana: szybko, nieuchronnie, współmiernie do przestępstwa i w granicach określonych ustawowo

98. Definicje i podział przestępstw w okresie zaborów Przestępstwo od strony materialnej lub formalnej. Ujęcie materialne - wyliczeniu rodzaju zamachów i dóbr podlegających ochronie prawnej Ujęcie formalne - ustawowe definiowanie przestępstwa jako czynu bezprawnego, zawinionego i zagrożonego sankcją karną.

Podstawowe kryteria podziału przestępstw: - tryb ścigania (przestępstwo dzielono na publiczne i prywatne) - właściwość organów sądowych (zbrodnie kryminalne i zbrodnie polityczne)

- rodzaj sankcji karnej (trójpodział przestępstw na zbrodnie, występki i wykroczenia, z czasem zrodził się z niego dwupodział na zbrodnie i występki)

99. Rodzaje kar w okresie zaborów - Kara śmierci: ograniczana, a nawet znoszona (ścięcie, rozstrzelanie lub powieszenie) - Kara pozbawienia wolności: głównym środek represji karnej (osadzenia w: więzieniu, areszcie, domu pracy przymusowej i domu poprawy. - Kary cielesne i hańbiące - Kary majątkowe (w razie niemożliwości uiszczenia stosowano karę pozbawienia wolności) - Utrata praw i kary na czci: przejęta z prawa feudalnego. Najsurowszą jej postacią była śmierć cywilna - utrata przez skazanego wszelkich praw podmiotowych. 100. Zasady procesu cywilnego w okresie zaborów Procedura austriacka opierała się generalnie na zasadach:     

Dyspozycyjności Kontradyktoryjności Pisemności Formalizmu procesowego i dowodowego Ewentualności (przezorności)

Procedura pruska dzieliła proces na dwa stadia:  

Rozpoznawcze Wyrokujące

101. Karny proces mieszany w okresie zaborów Proces mieszany - połączenie elementów procesu inkwizycyjnego i skargowego. Zasadniczo dzielił się na dwa stadia: postępowanie wstępne i postępowanie główne. Postępowanie wstępne (zasady procesu inkwizycyjnego): - ściganie przestępstw należało do prokuratora - następowało z urzędu (z wyjątkiem przestępstw prywatnoprawnych i dochodzonych z upoważnieniem lub na wniosek pokrzywdzonego) - tajne śledztwo - całkowitą swobodę w gromadzeniu materiału dowodowego sędziego śledczego i stosowanie przez niego środku zabezpieczających - po zakończeniu postępowania wstępnego sędzia śledczy przekazywał akta sprawy prokuratorowi, który na ich podstawie sporządzał akt oskarżenia

- dzieliło się na: dochodzenie (władze policyjne) i śledztwo (sędzia śledczy pod nadzorem prokuratora)

Postępowanie główne (rozprawa) (zasady kontradyktoryjności): - prokurator i obrońca toczyli spór na zasadzie kontradyktoryjności i równości stron - wniesienie aktu oskarżenia i popieranie go w procesie przez prokuratora - reprezentowanie oskarżonego przez obrońcę - rozstrzyganie sporu przez sędziego - jawna i ustna rozprawa (z nielicznymi wyjątkami) - dowody przeprowadzane przez strony jak i sądy - swobodna ocena sędziego (dążenie do prawdy materialnej)

Poważniejsze sprawy: (przy karach od 5 lat pozbawienia wolności, kary śmierci, w Rosji katorga) - sądy funkcjonowały z udziałem 3 sędziów zawodowych i 12 przysięgłych. Przysięgli orzekali o winie, a sędziowie o karze.

- w Austrii środki prawne od wyroków karnych dzielono na zwyczajne (zażalenie nieważności i odwołanie) i nadzwyczajne (prośba o wznowienie postępowania i rewizja nadzwyczajna) - w Prusach przewidywano odwołanie i rewizje - w Rosji zezwolono na apelację oraz zażalenie nieważności w trybie kasacji